‫كشت بافت و كلون نمودن گياهي‬

‫كلون نمودن گياهی‬

‫انتقال از محيط كشت به خاک ‪3-‬‬ ‫‪ -2‬انجام كشت بافت‬ ‫‪ -1‬تهيه محيط كشت‬

‫پايه و اساس كشت بافت ‪ ،‬قرار دادن يک قطعه از بافت گياهی روی محيط كشت سترون ‪،‬‬
‫تشکيل كالوس‬
‫رشد و تمايز كالوس‪ ،‬تشکيل گياهانی هم ارز با گياه مادر‬

‫اصول اصلی كشت ‪in vitro‬‬

‫‪ -1‬ايجاد محيط استريل در شيشه بسته ‪ ،‬با نفوذ كم‬

‫‪ -2‬ايجاد محيط كشت مصنوعی مايع و جامد‬

‫‪ -3‬شرايط محيطی تقريبا ثابت دما ‪ ،‬رطوبت و نور‬

‫‪ -4‬محيط كشت يک سيستم ‪ co-tolerance‬در گياه ايجاد می كند‬

‫استرس اول پيش تيماری برای استرس دوم است‪.‬‬
‫توليدپروتئين های چاپرون‬
 ‫انواع كشت‬

‫‪ -1‬كشت سازمان يافته ‪ :‬كشت بذر و كشت جنين نياز به اكسي‍ن بال‬

‫‪ -2‬كشت سازمان نيافته‪:‬‬

‫گرفتن بافت از بخش تمايز نيافته گياه‬
‫رشد به صورت تشکيل كالوس يا سوسپانسيون سلولی است‬
‫مثال ‪ :‬كشت مريستم ‪ ،‬كشت انتهای ساقه ‪ ،‬كشت كالوس و كشت سلول و پروتوپلست‬
‫بال بودن تراكم هورمون‬

‫تشکيل کالوس و گياه کامل‬ ‫‪ -3‬كشت حد واسط ‪ :‬كشت بافت تمايز يافته‬
‫كشت سلول و پروتوپلست با غلظت هورمونی معين‬
‫كشت محور جنيني پسته (‪ ).P. vera L‬پس از گذشت ‪ 30‬روز از كشت‬
‫كشت محور جنيني پسته (‪ ).P. vera L‬پس از گذشت ‪ 30‬روز از كشت‬
‫گياهچه هاي ‪ Zataria multiflora‬يك هفته پس از واكشت‬ ‫مشکل های موجود در محيط كشت ‪In-vitro‬‬
‫جدا ساختن يک قطعه بافت يا سلول‬

‫ايجاد استرس زخم ( ‪) wounding‬‬

‫ايجاداسترس اكسيژن اكسيداتيو‬

‫توليد‪ROS ))Reactive oxygen species‬‬

‫القا ژن كد كننده ‪ Acc‬سنتتاز‬

‫افزايش توليد اتيلن در محيط كشت‬

‫افزايش پيری و عدم توسعه بافت يا ناتوانی رشد‬

‫پروتوپلست‬
‫گياهچه هاي ‪ Zataria multiflora‬سه هفته پس از واكشت‬
 ‫راه حل‪ :‬الف‪ -‬افزودن ‪ AgNo3‬يا ‪ AVG‬به محيط كشت مهار پيريدوكسال فسفات كوفاكتور ‪ACC‬‬
‫‪-‬سنتتاز‬
‫ايراد ‪ :‬اثر سميت و ايجاد موتاسيون بسته به نوع گياه‬

‫ب‪ -‬انجام واكشت (‪) sub culture‬‬

‫ايراد ‪ :‬افزايش ريسک آلودگی با باكتری و قارچ‬

‫كاهش تعرق باعث می شود حركت آب داخل گياهچه ها‬

‫‪ -2‬وجود رطوبت بال در كشت ‪In-vitro‬‬
‫كاهش يابد ‪ +‬كلسيم يک عنصر كم تحرک‬

‫كاهش مقدار كلسيم در مريستم آپکس ساقه در نتيجه دچار نکروز آپکسی می شويم‬

‫راه حل ‪ :‬الف‪ -‬دمای اتاق كشت را پائين انتخاب می كنيم تا رشد كم شود و از نکروز بافتی حاصل از‬
‫كمبود كلسيم جلوگيری شود‬
‫ب‪ -‬افزايش مقدار كلسيم كلريد به محيط كشت ‪،‬‬
‫ايراد ‪ :‬بسته به نوع بافت و تفاوت ژنتيکی گياه حساسيت به كلر پس سولفات كلسيم‬
 ‫‪ -3‬بال بودن ميزان نمک های محيط مانع رشد گونه های حساس به نمک‬
‫مانند گياهان جنس ‪ Rhododendron‬و ‪( Kalmia‬نپل ‪) 1985 ،‬‬

‫‪ -4‬همه كار ها بايد در شرايط استريل باشد‬

‫كمتر بودن نسبی ميزان نمک ها محيط كشت ‪)Murashige and Skoog )1962‬‬
‫باعث استفاده بيشتر از اين محيط بعنوان كشت پايه شده است ‪ +‬باعث افزايش سازگاری گياهچه ها در زمان انتقال به‬
‫خاک‬
 ‫تهيه محيط كشت ‪)Murashige and Skoog )1962‬‬

‫‪ -1‬آب مقطر استريل و ديونيزه‬

‫نکته ‪ :‬شيشه غالبا حاوی ذرات فوق العاده ريز سرب و ارسنيک است لذا ذخيره آب استريل در بطری های پلستيکی يا‬
‫شيشه پيركس می باشد‬

‫‪ -2‬عناصر پرمصرف (‪ )N, P, K, S, Mg, Ca‬به صورت‬

‫‪MgSo4 , 7H2O - KH2Po4 – KNo3 –NH4No3‬‬

‫نکته ‪ :‬در ابتدا بافت بيشتر از ‪ +NH4‬استفاده می كند زيرا‪:‬‬

‫جذب نيترات توسط بافت مستلزم مصرف انرژی بيشتر رشد كمتر‬
‫جذب بيشتر‪ +NH4‬به تدريج ‪ pH‬محيط مناسب كشت را كاهش می دهد‬
‫پس جذب ازت در فرم ‪ -NO3‬ارجحيت می يابد‬

‫نکته ‪ :‬چون مقداری كلسيم با فسفر رسوب می دهد آن را (‪ ) 2CaCl‬جداگانه تهيه می كنيم‬
‫• عناصر كم مصرف ( ‪ )B, Fe, Mn, Zn, Mo, Cu, Co‬به صورت‬

‫‪H3Bo3 - Mno4 , 4H2O - ZnSO4 , 7H2O‬‬

‫‪Na2MoO 4, 2H2O - CuSO 4, 5H2O - CoCl2 , 6H2O‬‬

‫نکته ‪ :‬استفاده از آهن به صورت شلته ( ‪ ) FeSO4 , 7H2O - Na2EDTA‬مانع از واكنش نمک ها با يکديگر‬
‫شده و از رسوب آنها جلوگيری می كند‪.‬‬

‫ترتيب شلته شدن يونها به صورت ‪:‬‬

‫‪Fe2+ , Cu2+, Zn2+, Co2+, Mn2+, Ca+2‬‬

‫بهتر است كه ماكروالمنت ها و ميکروالمنت ها جداگانه تهيه و نگهداری شود ‪ ،‬وقتی با هم تهيه شوند‬ ‫‪‬‬
‫ميکروارگانيسم ها بهتر در آنها رشد می كنند‬
‫فساد سريع تر‬
 ‫ويتامين های محيط ‪MS :‬‬
‫‪ -1‬تيامين ‪ -2‬اسيد نيکوتينيک ‪ -3‬پيريدوكسين‬

‫تنظيم كننده های رشد‬ ‫كربوهيدرات ‪ gr30( :‬سوكروز در ‪ml) 1000‬‬

‫برای كشت كالوس ‪ ،‬پروتوپلست و سوسپانسيون‬
‫سلولی‬
‫دليل افزودن قند در محيط كشت ‪:‬‬
‫پس از چند بار ‪ sub culture‬كاهش نياز بافت به‬ ‫ميزان نور و غلظت ‪ CO2‬محيط كشت به اندازه كافی نيست‬
‫سنتز هورمون آندوژن‬ ‫هورمون اگزوزن‬

‫هورمون های بکار رفته‬ ‫تا سيستم فتوسنتزی گياه خيلی فعال باشد‬

‫نقش های فند در محيط كشت چيست‬

‫‪ -1‬اكسين ( ‪) D - NAA- IBA, IAA 2,4‬‬
‫منبع انرزی و رشد بافت‬ ‫‪‬‬

‫ريزوزنز در اثر كنش با اكسين‬ ‫‪‬‬

‫اثر اسموتيک بر بافت ها كه محرک تمايز بافت است‬ ‫‪‬‬

‫‪ -2‬سيتو كينين ( كينيتين ‪ BAP ،‬و ‪)BA‬‬
 ‫سيتوكينين‬ ‫‪-‬‬
‫اكسين‬ ‫‪-‬‬
‫تحريک رشد و نمو ‪ ،‬تحريک ساقه زايی در تراكم بال‬
‫ريزوژنز در گياهان علفی نياز به غلظت كم‬
‫اكسين يا اكسين ضعيف ( ‪) IAA‬‬
‫ساير فاكتور های محيط ‪MS‬‬
‫گليسين ‪ ،‬اينوزيتول و كازوئين هيدرات‬ ‫در علظت های زياد اكسين ‪ ،‬تشکيل ريشه‬
‫صورت‬
‫تشديد تشکيل كالوس‬
‫تعيين ‪ pH‬محيط كشت‬ ‫نمی گيرد بلکه‬
‫قبل از افزودن آگار اندازه می گيريم‬
‫‪ pH‬مناسب ‪6/5-8/5‬‬
‫تشديد جنين زايی در كشت های‬
‫سوسپانسيون‬
‫اگر ‪ pH‬خيلی پائين رود‬
‫‪ -1‬ناپايداری اكسين و ويتامين ‪B1‬‬
‫‪ -2‬محيط كشت جامد آبکی می شود‬ ‫استفاده از ‪ ، D-2,4‬حتی المقدور محدود‬
‫‪ -3‬جذب يون های آمونيوم كند می شود‬ ‫شود زيرا ‪:‬‬
‫باعث موتاسيون‬
‫مانع ار فتوسنتز‬
 ‫محيط كشت جامد‬

‫محاسن‬
‫‪ -1‬بعنوان پشتيبان و نگهدارنده بافت كشت يافته‬
‫‪ -2‬تثبيت كننده ‪ pH‬محيط كشت‬
‫‪ -3‬جلوگيری از رشد پديده ‪vitrification‬‬

‫معايب‬
‫غلظت بالی سديم و مس آگار تاثير سمی بر بافت‬
‫افزايش استرس اسموتيک‬
‫جذب شديد سيتوكينين توسط آگار باعث براحتی در‬
‫اختيار بافت قرار نگيرد‬
 ‫محيط کشت مایع‬

‫محاسن‬
‫‪ -1‬رشد بافت سريع تر‬
‫‪ -2‬عوض كردن محيط كشت آسان تر و ارزانتر‬
‫‪ -3‬عدم وجود مشکل جذب سيتوكينين‬
‫‪ -4‬تهيه كشت سوسپانسيون سلولی تا سلول ها به هم‬
‫نچسبند‬

‫معايب‬
‫‪ -1‬مشکل شيشه ای شدن بافت ها ( گياهچه ها نيمه‬
‫شفاف ‪ ،‬ضخيم ‪ ،‬ترد و شکننده )‬
‫‪ -2‬كاهش قطبيت و تمايز سلول ها در نتيجه كاهش‬
‫تماس سلول ها‬ ‫مورفوژنز‬
 ‫انتقال بافت و محيط كشت به يک محل استريل‬ ‫پس ار تهيه محيط كشت‬
‫انجام كشت‬
‫استريل نمودن محيط كشت‬

‫انتقال به اتاق كشت‬ ‫‪ -1‬اتوكلو ‪C 121°‬و فشار ‪At 5/1 – 15‬‬

‫دما ‪C 25h 8°‬تاريکی ‪h 16 /‬روشنايی‬
‫ميزان نور ‪ 10000‬لوكس‬ ‫سرعت ‪ ،‬سهولت ‪ ،‬نابودی ميکروب ها و عدم جذب مواد‬

‫انواع آلودگی پس از كشت‬ ‫كاهش ‪pH 5/0-3/0‬و تجزيه مواد كشت مانند ويتامين ها‬

‫‪ -1‬اگزوژن ‪ 2-3 :‬روز يک پرده سفيد رنگ اطراف بافت‬ ‫قهوه ای شدن قند ها‬
‫‪ -2‬استريل كردن با فيلتر‬
‫‪ -2‬آندوژن ‪ :‬پس از يک ماه پرده سفيد ظاهر می شود‬ ‫وجود مواد حساس به حرارت در محيط های مايع‬

‫افزودن آنتی بيوتيک باعث فيتو توكسيک و گزينش‬ ‫معايب وقتگير ‪ ،‬جذب مواد و عبور احتمالی ويروسها‬
‫گونه های مقاوم ميکروارگانيسم‬
‫استريل مواد گياهی‬
‫‪ -1‬الکل ‪ 70‬درصد مانع دهيدراته‬
‫‪-2H2O2 10%‬‬
‫‪ -3‬هيپوكلريت سديم ‪%1‬‬
‫هر مرحله سه بار شتشو‬
 ‫انتقال نمونه از محيط كشت ‪ ،‬به خاک‬

‫ويژگی های گياهچه های رشد يافته در شرايط‪In vitro‬‬

‫ا‪ -‬داشتن برگ های نازک و نرم با توان فتوسنتزی پايين‬

‫پس گياهچه ها هنوز در شرايط ‪ ex vitro‬اتوترف نيست‬
‫‪ -2‬كوتيکول گياه توسعه كمی دارد(كمی موم كوتيکولری)‬
‫در شرايط ‪ ex vitro‬تعرق كوتيکولی و باز بودن‬
‫‪ -3‬روزنه ها به خوبی عمل نمی كنند‬
‫روزنه ها آب زيادی از دست می دهند‬

‫‪ -4‬فضای خالی مزوفيل در اين گياهان بزرگتر است‬

‫‪ -5‬ارتباط ضعيف سيستم آوندی ريشه و ساقه‬

‫‪ -6‬عدم كنش ريشه گياه با باكتری ها و قارچ های خاک‬

‫در شرايط ‪ ex vitro‬حمله انواع پاتوزن ها‬

‫نتيجه ‪ :‬نابودی گياهچه ها‬

 ‫راههای افزايش سازگاری گياهچه ها‬
‫استفاده از محيط های كشت با كاهش تدريجی قند‬ ‫‪‬‬

‫به تدريج رطوبت نسبی را در شرايط ‪ ، In-vitro‬كاهش داد‬ ‫‪‬‬

‫تشکيل كوتيکول و‬ ‫الف‪ -‬باز كردن درب ظرف كشت و قرار دادن آن به مدت چند روز در يک محيط استريل‬ ‫‪‬‬
‫توسعه سيستم آوندی‬

‫ب‪ -‬همزمان افزايش ‪ CO2‬و نور محيط ( دستجاردنيز و همکاران ‪) 1986 ،‬‬ ‫‪‬‬

‫تيمارگياهچههابا‪SA‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫بکارگيریاگزوژندرگياهچههایتنباكوافزايشمقاومتنسبتبهاسترسهایبيوتيکوآبيوتيک‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫( ‪)Murphy et al. 2000‬‬

‫فروبردناندامهایهوايیدرمحلولاكسين‬
‫‪‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬

‫قراردادن گياهچه ها در خاک استريل‬ ‫‪‬‬

‫استفاده از قارچ كش ها نظير پريوكور‪ N-‬در خاكی كه الک ريز رد شده است‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫پوشاندن سطح محل كشت طبيعی با پلستيک باعث افزايش ‪RH‬‬ ‫‪‬‬
‫نقش اسيد ساليسيليک درافزايش مقاومت گياهچه ها نسبت به شرايط ‪ ex vitro‬چيست؟‬

‫افرايش ‪ SA‬همراه با افرايش ‪ROS‬‬

‫افزايش بيان دامنه ای از ژن های دفاعی‬

‫افزايش پروتئين های وابسته به استرس (‪)PRS‬‬

‫ايجاد پديده مقاومت سيستميک اكتسابی (‪)SAR‬‬

‫افزايش مقاومت گياهجه در برابر پاتوژن ها و استرس های آبيوتيک‬

 ‫كاربرد های كلون نمودن گياهی‬

‫‪ -1‬توليد متابوليت های ثانويه در كشت بافت‬

‫روش‪:‬‬
‫ژنوتيپ گياهی با توليد متابوليت ثانويه بال‬

‫تشکيل كالوس گياه‬

‫توليد کشت سوسپانسيون سلولی و متابوليت ثانویه‬

‫كشت فطعات كال در محيط كشت مايع بر روی شيکر اربيتال‬

‫علت استفاده از اين روش‬

‫سنتز شيميايی مواد گياهی با خواص دارويی ميسر نباشد‬
‫منبع گياهی محدود نواحی اكولوژيکی محدود باشد‬
 ‫چند نکته در توليد متابوليت گياهی‬

‫توليد متابوليت ثانويه در بافت تمايز يافته‬

‫بهترين نوع كشت متابوليت ثانويه وارد محيط كشت شود‬

‫پس بايد نفوذ پذيری غشاء و ديواره را نسبت به عبور متابوليت افزايش داد دی متيل سولفوكسيد‬

‫خرابی متابوليت‬ ‫آزاد شدن آنزيم ها توسط گياه به ‪medium‬‬

‫پس بايد محيط به طور مداوم عوض شود‬

‫از بين رفتن تاثير فيدبک منفی ناشی از تجمع متابوليت‬ ‫در نتيجه ميزان متابوليت‬

‫بعنوان مکانيسم دفاعی جهت مهار پاتوژن ها يا گياهان ديگر توليد‬ ‫متابوليت های ثانويه مواد آللو شيميکال‬
‫می شوند‬
 ‫چند مثال ازتوليد متابوليت های ثانويه در محيط كشت‬

‫الف‪ -‬توليد ‪ vinblastine‬بعنوان داروی ضد سرطان از كاتارانتوس‬

‫ب‪ Ammi majus ,Ruta graveolens -‬توليد كومارين ها (‪), umbelliferone furanocomarins‬‬
‫داروی ضد التهاب و تهيه اسپکتورانت درمان ‪ ، ms‬آنتی باكتريال و ضد قارچ‬

‫ج‪ Cephaelis ipecacuanha -‬توليد ‪ emetine‬داروی خلط آور و اسپکتورانت‬

‫د‪ -‬گونه های مختلف ‪ Solanaceae‬توليد آلکالوئيد های ‪ tropane‬مانند ‪ hyoscyamine‬و ‪Scopolamine‬‬
‫گشاد كننده مردمک ‪ ،‬ضد اسپاسم ‪ ،‬بی حس كننده درد و مسکن‬
 ‫راههای افزايش متابوليت های ثانويه‬

‫‪ -1‬انجام ‪ co-cultivation‬كشت همزمان بافت گياهی با يک ميکروارگانيسم يا بافت گياهی ديگر‬

‫باكتری يا گياه فعال كننده ‪ S.M‬از طريق سيستم ژنتيک گياه‬
‫مثال ‪ :‬كشت همزمان ‪ Ammi. Majus‬و ‪Ruta. graveolens‬‬
‫‪Ammi. Majus‬‬ ‫آمبليفرون بعنوان پيش ساز و سوبسترا‬ ‫‪Ruta. Graveolens‬‬
‫توليد ‪FC‬‬

‫تمايز‬ ‫‪ -2‬ايجاد استرس های تغذيه ای كمبود نيترات رشد‬

‫‪ -3‬استفاده از تنظيم كننده های رشد كه تمايز كال‬

‫‪ -4‬استفاده از‪ elicitor‬مانند آگروباكتريوم ريزوژنز باعث افزايش بيومس ريشه جنس ‪Panex‬‬
‫و افزايش سافونين (تری ترپن )‬

‫‪ -5‬اپتيمم نمودن رشد سلول ها ی گياهی در بيوراكتور ها‬

 ‫‪ -2‬بيماری شناسی گياهی‬
‫امکان مطالعه تاثير پاتوژن خاص بدون دخالت عوامل ميکروبی ديگر‬

‫در اصلح نباتات‬

‫توليد شيمر ها ‪،‬‬
‫توليد گياهان تريپلوئيد و تتراپلوئيد‬
‫القای موتاسيون در شرايط ابن ويترو مانند ايجاد انواع جهش يافته گل های داوودی با رنگ های متنوع‬
 ‫‪ -1‬در كشت جنين ‪.............‬‬
‫ب‪ -‬نوعي كشت سازمان نيافته است‬ ‫الف‪ -‬با تشکيل كالوس همراه است‬
‫د‪ -‬در موارد خاص از ‍ژيبرلين استفاده مي شود‬ ‫ج‪ -‬غالبا نياز به افزودن هورمون به محيط دارد‬

‫‪-2‬به هنگام كشت بافت ‪ ،‬اولين پيامد ناشي از استرس زخم چيست؟‬
‫ب‪ -‬افزايش توليد اتيلن‬ ‫الف‪ -‬افزايش توليد ‪ ROS‬در محيط‬
‫د‪ -‬الفاء ژن ‪ -ACC‬سنتتاز‬ ‫ج‪-‬القاء سنتز اسيد ساليسيليك‬

‫‪ -3 ‬گياهچه هاي حاصل از كشت بافت ‪ ،‬با كدام مشکل مواجه نمي باشند؟‬
‫ب‪ -‬فعال نبودن چندان سيستم فتوسنتزي‬ ‫الف‪ -‬نکروز آپکسي حاصل از كلسيم‬
‫د‪ -‬تعرق شديد‬ ‫ج‪ -‬تجمع اتيلن در محيط‬

‫‪ -4‬تهيه كدام ماكرو المنت‪ ،‬بايد جداي از ماكروالمنت ها ديگر صورت بگيرد؟‬
‫د‪P -‬‬ ‫ج‪K -‬‬ ‫ب‪Ca -‬‬ ‫الف‪Mg -‬‬

‫‪ -5 ‬به هنگام كاهش ‪ pH‬محيط كشت ‪،‬كدام اثر مشاهده نمي شود؟‬
‫ب‪ -‬سفت تر شدن محيط كشت جامد‬ ‫الف‪ -‬ناپايداري اكسين‬
‫د‪ -‬ناپايداري ويتامين ‪B1‬‬ ‫ج‪ -‬كاهش جذب يون هاي آمونيوم‬
‫‪ -6‬كداميك از معايب محيط كشت جامد مي باشد؟‬
‫ب‪ -‬كاهش تمايز بافت ها‬ ‫الف‪ -‬مشکل رشد شيشه اي بافت‬
‫د‪ -‬ترد و شکننده بودن گياهچه ها‬ ‫ج‪ -‬كمبود سيتوكينين‬
 ‫‪ -7‬كدام يك از اعمال زير به هنگام تهيه محيط كشت بهتر است ‪ ،‬انجام نشود؟‬ ‫‪‬‬

‫ب‪ -‬استفده از آهن به صورت شلته‬ ‫الف‪ -‬استفاده از ‪D-2,4‬‬

‫د – تهيه جداگانه ماكروالمنت ها و ميکروالمنت ها‬ ‫ج‪ -‬تعيين ‪ pH‬محيط كشت قبل از افزودن آگار‬

‫‪ -8‬به منظور حذف كدام نوع آلودگي‪ ،‬از آنتي بيوتيك استفاده مي شود و تاثير منفي اين كار‬ ‫‪‬‬
‫چيست؟‬
‫ب‪ -‬آندو‍ژن – پديده فيتوتوكسيك‬ ‫الف‪ -‬آندوژن – قهوه اي شدن قند ها‬
‫ج‪ -‬اگزوژن ‪ -‬پديده فيتوتوكسيك‬ ‫ج‪ -‬اگزوژن – قهوه اي شدن بافت‬

‫‪-9‬بکار بردن كدام عامل ‪ ،‬هنگام انتقال گياهچه به خاك ‪ ،‬سيستم فتوسنتزي گياه را فعال‬ ‫‪‬‬

‫مي كند‬
‫ب‪ -‬افزايش نور‬ ‫الف‪ -‬كاهش تدريجي تراكم قند محيط كشت‬
‫تيمارگياهچههابا‪SA‬‬
‫‪ ‬‬ ‫‪‬‬ ‫د‪-‬‬ ‫ج‪ -‬افزايش ‪ CO2‬محيط‬

‫‪ -10‬كدام عامل باعث افزايش توليد متابوليت ثانويه نمي شود‬

‫ب‪ -‬ايجاد استرس های تغذيه ای‬ ‫الف‪ -‬انجام ‪co-cultivation‬‬
‫د – عوض كردن مداوم محيط كشت‬ ‫ج‪ -‬كاهش تمايز بافت‬
‫تهيه و تنظيم ‪ :‬بهروز بقایی‬