UVOD

Izucavanje Evropskog upravnog prava proizilazi iz cinjenice da je regionalno povezivanje u Evropi, u skladu EU , jedini put razvoja danasnjih evropskih drzava i predstavlja osnovu savremene demokratizacije drustvenih odnosa. Pravo Evropske unije ili evropsko pravo dugo vremena nazivalo se Pravo Evropskih zajednica ili Komunitarno pravo. Pravo Evropske unije obuhvata: predmet izucavanja, pravne izvore, organe, pravne odnose, pravne akte i dr. Njegovo izucavanje mora omoguciti jednostavnije normativno uskladjivanje nacionalnog upravnog prava sa pravom EU, sto u teorijskom i prakticnom smislu znaci uskladjivanje zakonodavstva sa njegovim odredbama.

POJAM EVROPSKE UNIJE I NJENOG UPRAVNOG PRAVA

Nakon Drugog svjetskog rata u Evropi je nastao proces integracije evropskih drzava koji je bio usmjeren na jacanju mira i sigurnosti. Saradnja je rezultirala potpisivanjem Ugovora i nastankom triju Zajednica i to: - Pariskim Ugovorom osnovane su Evropske zajednice za ugalj i celik(EZUC). Nakon 50 godina postojanja Zajednica je prestala sa radom 2002. godine. - Ugovorom o osnivanju Evropske ekonomske zajednice(EEZ), stvorene su Zajednice koje su zasnovane na zajednickom trzistu i carinskoj uniji. Njim su odredjene cetiri slobode kretanja(robe, kapitala, usluga i lica), te zajednicke politike(trgovinska i zajednicka poljoprivredna politika). Ove Zajednice su Ugovorom iz Mastrihta promijenile naziv u Evropska zajednica. - Rimskim Ugovorom stvorene su Evropske zajednice za automatsku energiju ili Euroatom. -Ciljevi svih zakljucenih ugovora bili su identicni, a to je stvaranje zajednickog trzista radi ujednacenog i odrzivog razvoja drzava clanica. To je bilo moguce postici uskladjivanjem ekonomske politike i normativne regulative. Objedinjavanje organa i strucnih sluzbi sve tri zajednice, nastojalo se izvrsiti jos ugovorom iz 1965.god. Od tada Evropsku zajednicu karakterise cetverodjelna globalna struktura njenih osnovnih institucija koje je ona preuzela od Evropske zajednice. Prosirenje Unije za jos deset novih clanova stvorile su potrebu dogradnje institucionalnog sistema EU. To je znacilo izmjenu Ugovora o EU, sto je ucinjeno Ugovorom iz Nice od 11.decembra 2000.god.(stupio na snagu 01.februara 2003.) kojim je potvrdjeno dalje prosirenje Unije za jos 12 drzava. Zbog heterogenog sastava clanica, preoblikovana je cjelokupna struktura sastava pojedinih organa i njihovog odlucivanja. Ugovorom iz Mastrihta utvrdjeno je postojanje EU kao kohezionog faktora koji obuhvata Evropske zajednice i uspostavljanje zajednicke spoljne i sigurnosne politike, te saradnje u oblasti unutrasnjih poslova i pravosudja, posebno u krivicnim stvarima. Normativno objedinjavanje Unije zapoceto je deklaracijom iz Leakena(decembra 2001.). Ugovor o uspostavljanju Ustava za Evropu potpisan je u novembru 2004., njim je potvrdjeno da ga mora ratificirati 25 drzava clanica u skladu sa vlastitim ustavnim procedurama.

PREDMET UPRAVNOG PRAVA EVROPSKE UNIJE

Evropska unija i njeno upravno pravo, dio su jedinstvenog pravnog sistema ujedinjene Evrope i kao takvo postoji vise od pola stoljeca. Evropsko upravno pravo se bitno razlikuje od upravnog prava neke pojedine drzave, bilo njene clanice, bilo trece drzave. Osobenosti evropskog upravnog prava se ogledaju u pravnim izvorima iz kojih su nastali, subjekata, u nacinu primjene, kao i posebnom odnosu prema pojedinim nacionalnim pravnim sistemima i nacionalnim upravnim pravima. Predmet

evropskog upravnog prava predstavlja odredjena pitanja koja su vezana za organe uprave EU. U njih spadaju: organizacija, polozaj, ovlasti i nacin postupanja takve uprave u odredjenim pravnim stvarima. Jos se moze dodati odgovornost te uprave, kao kontrola njenog ponasanja, odnosno kontrola akata koje donosi i mjera koje poduzima. Moglo bi se najopcenitije reci da je upravno pravo EU kao dio(grana) cjelovitog pravnog sistema Unije, sistematizovani skup pravnih normi i opcih nacela kojima se uredjuje organizacija, funkcionisanje, odgovornost i kontrola uprave EU.

INSTITUCIONALNI OKVIR EU
EU kao nadnacionalna organizacija stvorena je ugovorom iz Mastrihta. Organizacionu strukturu Unije cini njen institucionalni okvir koji nije potpuno usaglasen sa funkcionalnom strukturom Unije. EU je veoma autonoman model medjuvladine i medjudrzavne saradnje koja ipak raspolaze vlastitim pravnim poretkom koji ne mozemo smatrati ni medjunarodnim, ni nacionalnim nego nadnacionalnim. Pravna struktura EU kakva je uspostavljena Ugovorom o EU veoma je slozena po svojoj organizacionoj strukturi. Pociva na tzv. Tri stuba Evropske unije.

PRVI STUB EU
Prvi stub EU u sebe je na pocetku ukljucivao tri Zajednice, da bi se kasnije sveo na dvije, jer je EZUC prestala postojati. Ovlastenja EZ prenesena su na EU u oblastima zajednickih politika koje sluze kao osnova za usvajanje direktno obavezujucih i primjenjivih pravnih akata. Prvi stub EU naglasava odlucujucu ulogu supranacionalnih institucija, nadzor Suda EZ, strogo naglasenu proceduru odlucivanja u kojoj se istice vecinsko glasanje, primjena tzv. komunitarnog metoda, kao ekskluzivnog prava zakonodavne inicijative.

DRUGI STUB EU
Drugi stub Unije naglasava njenu saradnju u oblasti Zajednicke vanjske i sigurnosne politike kao zajednickih vrijednosti Zajednica. Taj stub je kasnije nakon Amandmana iz Amsterdamskog ugovora 1999.god. dopunjen sigurnosnom i odbrambenom politikom. U njemu su naglasene zajednicke vrijednosti, sigurnost, mir, demokratija, vladavina prava, medjunarodna saradnja, humanitarni zadaci itd.

TRECI STUB EU
Treci stub EU javlja se kao saradnja izmedju drzava clanica Unije i u njoj je dominantna forma u procesu odlucivanja. Taj stub se naziva unijski segment u pravnoj strukturi EU i on je vezan za ucesce politickih predstavnika drzava clnica u Vijecu. Na taj nacin EU odrzava svoje koheziono jedinstvo, tako sto se ispoljavaju brojni nacini usaglasavanja stavova do kojih se dolazi konsenzusom, pregovorima, ustupcima, diplomatskim angazmanima, niskom stepenu institucionalizacije i odsustvu strogih formalnih procedura, kao i malim nadleznostima Suda EU.

INSTITUCIJE EVROPSKIH ZAJEDNICA

Do stupanja na snagu Ugovora o spajanju iz 1965., sve zajednice imale su razlicite institucije. Kasnije je Ugovorom o EU iz Mastrihta definisana jedna nova veoma slozena pravna struktura Unije koja predstavlja mjesavinu supranacionalnih i medjuvladinih elemenata. Da bi se odredio institucionalni okvir Unije potrebno ga je

pretpostaviti da iz njega proizilazi cjelokupna struktura EU i sastav na osnovu kojeg se moze sagledati cjelokupno polje djelovanja Unije i njen glavni zadatak na planu harmonicnog i ujednacenog razvoja, kako same Unije tako i usmjerenog razvoja i prosperiteta njenih drzava clanica. Taj institucionalni okvir sastoji se od: 1. INSTITUCIJA EU Evropsko vijece, Evropska komisija, Vijece ministara, Evropski parlament, Sud evropskih zajednica, Revizorski sud, Evropski ombudsmen i Evropski supervizor za zastitu podataka. 2. FINANSIJSKI ORGANI EU Evropska centralna banka, Evropska investicijska banka i Evropski investicijski fond. 3. SAVJETODAVNI ORGANI Evropski ekonomski i socijalni odbor i odbor regija 4. INSTITUCIONALNI ORGANI I AGENCIJE Ured za zvanicne publikacije evropskih zajednica i Evropski ured za izbor kadrova 5. DECENTRAZOVANI ORGANI Europol i Eurojust

EVROPSKO VIJECE (EUROPEAN COUNCIL)

Evropsko vijece je institucija koju cine sefovi drzava ili vlada i ministri vanjskih poslova. Ono je institucionalizovana praksa koja je nastala na sastancima sefova drzava i vlada drzava clanica EZ. Oni se sastaju dva puta godisnje u drzavama koje predsjedavaju Vijecem. Evropsko Vijece ima zadatak da podstice i usmjerava ukupni socijalni, ekonomski i politicki razvoj, kako same Unije tako i njenih drzava clanica. Politicki karakter Vijeca dolazi do izrazaja na planu odredjivanja opcih politickih smjernica i podsticaja razvoju EU, kao i rjesavanja najvaznijih pitanja evropskih integracija.

VIJECE MINISTARA
Vijece Ministara ili Savjet ministara je centralni organ EU sa sjedistem u Briselu. Ono je najznacajnije politicko tijelo i odlucujuci organ EU, jer donosi odluke. U njegovom sastavu nalazi se po jedan predstavnik vlade i svake drzave clanice EU na ministarskom nivou. Svakih sest mjeseci druga drzava clanica dolazi na red da njen predstavnik predsjedava Evropskim vijecem. Svaku drzavu clanicu Zajednice predstavlja u ovom vijecu ministar vanjskih poslova. Predsjednik Vijeca ima ulogu posrednika izmedju drzava clanica zajednice u postizanju sporazuma. Vijece kao najvisi zakonodavni organ EU, izuzetno je limitirano odlucivanjem o prijedlozima Evropske komisije. Vijece ima nadleznost u odnosu na vladu drzave clanice i ovlasteno je djelovati odlukama cija je pravna snaga obavezujuceg karaktera. Postoji devet saziva Vijeca ministara i to: opca pitanja i vanjski odnosi, ekonomska i finansijska pitanja, saradnja u oblasti pravosudja i unutrasnjih poslova, zaposljavanje, socijalna politika, zdravlje i pitanja potrosaca, konkurentnost, transport, telekomunikacije i energija, poljoprivreda i ribarstvo, okolina, obrazovanje, mladi i kultura. Uz to odrzavaju se redovne sjednice 25 razlicitih vrsta saziva Vijeca. Vijece ima svoju strucnu sluzbu koja se dijeli na odjele, a sastoji se od stalno zaposlenih sluzbenika. Odluke Vijeca usvajaju se jednoglasno ili kvalifikovanom vecinom prisutnih clanova. U okviru nadleznosti poslovi Vijece su: - usvajaju propise, najcesce sa Evropskim parlamentom

- koordinira ekonomske politike drzava clanica EU - utvrdjuje i sprovodi zajednicku vanjsku i sigurnosnu politiku EU u skladu sa smjernicama Evropskog vijeca - zakljucuju medjunarodne sporazume u ime EU sa drzavama i medjunarodnim organizacijama - koordinira aktivnost drzava clanica i usvaja mjere u oblasti policijske i sudske saradnje u krivicnim predmetima - usvaja i izvrsava budzet skupa sa Evropskim parlamentom

EVROPSKA KOMISIJA(EUROPEAN COMMISSION)

Evropska komisija je organ EU sa sjedistem u Briselu koji se sastoji od 27 clanova(komesara) koje predlazu vlade drzava clanica EU. Imenuju se na period od 5 godina i njihovo imenovanje odobrava Evropski parlament. Komisija se sastoji od predsjednika, pet podpredsjednika i 21 komesara. Komesari su potpuno nezavisni od svojih vlada, njihova vlada ih ne moze opzvati, to moze uciniti samo Sud EZ na prijedlog Komisije ili Vijeca. Evropska komisija je nadlezna za brojna pitanja od zajednickog interesa, kao sto su: - davanje inicijativa Vijecu ministara radi donosenja odredjenih propisa i odluka, te staranja o njihovoj primjeni u postupku primjene Ugovora - vrsi nadzor i kontrolu provodjenja propisa EU od strane drzava clanica i moze pokrenuti postupak pred Sudom EZ u slucaju krsenja prava EU - usvaja mjere za provodjenje propisa i postizanje postavljenih ciljeva - upravlja i sprovodi utvrdjenu politiku EU - usvaja godisnji budzet EU - predstavlja EU u medjunarodnim odnosima i sa medjunarodnim organizacijama Unutrasnja organizacija Komisije struktuirana je tako da predstavlja skup nizih organizacionih oblika razlicitog naziva i ovlastenja koji su ustrojeni kao resorni odjeli. Na celu svakog od njih nalazi se generalni direktor koji je odgovoran odredjenom clanu Komisije kojem pomaze njegov kabinet. Resorni odjeli su podijeljeni na pododjele, a ovi na uze organizacione jedinice. U okviru Komisije pored Generalnih Direktorata, postoje i druge sluzbe, odnosno uredi kao sto su: Generalni sekretarijat, pravna sluzba, medijska i inormativna sluzba.

EVROPSKI PARLAMENT(EUROPEAN PARLAMENT)

Evropski parlament je politicki organ EU koji predstavlja njene gradjane i narode ciji se predstavnici biraju putem opcih izbora na mandat u trajanju od 5 godina. Evropski parlament je demokratski organ Unije koji se sastoji od odredjenog broja predstavnika svake drzave. To je jedini organ EU koji je neposredno izabran. Izbori za Evropski parlament provode se u svakoj pojedinoj drzavi clanici zajednice. Zastupnici u parlamentu predstavljaju svoje politicke stranke, a ne svoje drzave, tako da Parlament ima znacajnu ulogu u slozenom postupku donosenja zakona zajednice i ucesca u imenovanju Evropske komisije. Posebna specificost Evropskog parlamenta je njegova javnost rada. Najznacajnija uloga Evropskog parlamenta jeste ona koju on ostvaruje u zakonodavnoj i nadzornoj oblasti, kao i njegova nadleznost u donosenju budzeta koji se odobrava u decembru svake godine za narednu godinu. Ipak, parlament Evropskih zajednica nema svoju samostalnu zakonodavnu funkciju kakvu imaju parlamenti u pravnim sistemima drzava clanica Unije. Znacajne su nadleznosti Parlamenta u vezi sa prijemom novih clanova u sklopu prosirenja Unije trecim drzavama. Evropski parlament djeluje u koordinaciji sa Evropskim vijecem i

Evropskom komisijom, sto se naziva procedura saodlucivanja. Svim gradjanima je omoguceno da direktno od parlamenta traze zastitu svojih prava i tako otklanjaju nedostatke u radu Unije. U tom cilju, a u sklopu Evropskog parlamenta djeluje institucija evropskog pravobranioca.

SUD EZ(EVROPSKI SUD PRAVDE)

Sud EZ najvisi je i najstariji pravosudni organ EU koji ima svoje sjediste u Luksemburgu. Do posljednjeg prosirenja Unije Sud je brojao 15 sudija i 9 pavobranilaca, a danas broji onoliko sudija koliko Unija ima drzava clanica. Sudije se imenuju od strane drzava clanica EU iz redova priznatih pravnih strucnjaka na period od 6 godina. Izabrane sudije biraju predsjednika Suda na period od 3 godine. Glavni zadatak suda je da tumaci i pravno razvija evropsko zakonodavstvo, ali i da kaznjava one koji se tih regula ne pridrzavaju. Postoje dva osnovna oblika nadleznosti Suda EZ, a to su: a) nadleznost koja pokriva sporove izmedju pojedinaca i Zajednice, kao i nadleznost za sporove koji nastanu izmedju sluzbenika Zajednice i Zajednice b) nadleznost da presudjuje u sporovima izmedju organa Zajednice i drzava clanica Zajednice, kao i nadleznost da presudjuje u sporovima izmedju samih organa EU Takodje Sud EZ nadlezan je za davanje prethodnog misljenja o pravilnosti i tumacenju akata koji se usvajaju u okviru tzv. treceg stuba, kao i pravilnosti i tumacenju mjera kojima se provode navedeni akti kada ih drzave clanice Unije prihvate.

SUD PRVE INSTANCE

Uspostavljen je 24. 10. 1988. godine, sa sjedistem u Luksemburgu. To je Sud koji je nadlezan za rjesavanje u prvoj instanci odredjene tuzbe koje pokrecu fizicka i pravna lica protiv pravnih akata i institucija EU. Protiv presuda ovog Suda dozvoljeno je pravo zalbe Sudu EZ kao dtugostepenoj sudskoj instanci. Njegove sudije bira Evropsko vijece, uz saglasnost svih vlada drzava clanica Unije.

FINANSIJSKI SUD
Mastrihtskim sporazumom 1992. godine uspostavljen je Finansijski sud, s nadleznoscu da sudi u sporovima finansijske prirode koji se odnose na prihode i rashode Zajednice. Ovaj Sud nadzire trosenje novca iz budzeta EU i finansijske tokove u institucijama EU. Cini ga 15 sudija. Svaka drzava ima po jednog drzavljanina kao sudiju u sastavu svakog suda, sudije imenuje Vijece ministara.

SUD JAVNIH SLUZBI EU

Sud javnih sluzbi EU moze se smatrati dijelom Suda EZ koji djeluje u prvoj instanci kako bi rjesavao sporove koji nastanu izmedju institucija EU i zastupnika EU.

REVIZORSKI SUD
Revizorski sud je organ pravosudja koji se bavi utvrdjivanjem zakonitog postupanja u oblasti finansija. Sastoji se od predstavnika svake drzave clanice i mandat sudija tog Suda je 6 godina.

EVROPSKI OMBUDSMEN
To je nezavisni i nepristrasni organ koji djeluje kao posrednik izmedju gradjana i institucija EU. On prima prituzbe gradjana EU, pravnih lica i svih drugih fizickih i

pravnih lica koja imaju boraviste na teritoriji bilo koje drzave clanice EU, te otvara istragu. Bira ga Evropski parlament na mandat od 5 godina.institucija ombudsmena ovlastena je na davanje preporuka institucijama EU i postavljanja pitanja Sudu EZ u vezi odredjenih pitanja koja se odnose na pravicnost, diskriminaciju, zloupotrebu ovlastenja, onemogucavanje pristupa informacijama, neopravdanog kasnjenja i nepostivanja procedura.

EVROPSKI NADZORNIK ZA ZASTITU PODATAKA

Evropski nadzornik(supervizor) za zastitu podataka predstavlja organ koji se stara o zastiti i pravilnom postupanju organa i institucija prilikom obrade licnih podataka gradjana kako bi se osigurala njihova puna privatnost. Evropskog nadzornika i njegovog pomocnika imenuje Evropski parlament i Vijece ministara na period od 5 godina sa mogucnoscu obnove mandata.

EVROPSKA CENTRALNA BANKA

Evropska centralna banka je institucija EU preko koje se vrsi sprovodjenje monetarne politike. Zadatak Evropske centralne banke je osiguranje stabilnosti cijena u Evropskom sistemu centralnih banaka(ESCB), sto se postize operacijama deviznog poslovanja, upravljanja zvanicnim vanjskim rezervama drzava clanica i promocijama jednostavnog rada u sistemu placanja.

EVROPSKI EKONOMSKI I SOCIJALNI KOMITET I KOMITET REGIJA

U pitanju su organi savjetodavnog karaktera Vijeca ministara i Evropskog parlamenta koji ucestvuju u postupku odlucivanja. Clanovi Evropskog ekonomskog i socijalnog komiteta izabrani su od Vijeca ministara na period od 4 godinesa zadatkom da stite razlicite interese u postupku konsultacija prilikom donosenja odluka u raznim oblastima. Odbor regija koristi se u procesu konsultacija prilikom donosenja odluka koje su znacajne za pojedine regione. Sastoji se od predstavnika regionalnih i lokalnih vlasti drzava clanica koje imenuje Vijece ministara na period od 4 godine.

EUROPOL(EVROPSKI POLICIJSKI URED)

Europol je organ EU cije je sjediste u Hagu, osnovan je 1992. godine. On cini veoma specifican informacijski sistem obrade podataka o kriminalu ciji su podaci strogo zasticeni. Odgovoran je Vijecu za pravosudje i unutrasnje poslove. Europol cine predstavnici nacionalnih agencija za provedbu zakona iz policije, carinskih organa, imigracijskih sluzbi itd. Odgovoran je Vijecu ministara za oblast pravosudja i unutrasnjih poslova. Njegove aktivnosti su usmjerene na trgovinu ljudima, trgovinu opojnim drogama, kradje automobila, borbu protiv pedofilije, trgovinu radioaktivnim i nuklearnim supstancama.

EVROJUST
Evrojust je organ koji je ustanovljen odlukom Vijeca mnistara iz 2002. godine. Zadatak mu je da omoguci brzu i efikasniju saradnju drzava na planu pruzanja uzajamne pomoci medju drzavama clanicama u raznim postupcima, posebno kod ekstradicije uz maksimalno postivanje osnovnih ljudskih prava i sloboda.

NADLEZNOST ORGANA I INSTITUCIJA EZ

EU posjeduje tri vrste ovlastenja i to: 1. EKSKLUZIVNA OVLASTENJA to su ovlastenja EZ da uredjuje pojedine oblasti iz svoje nadleznosti donosenjem opcih propisa. Drzave clanice mogu samo izuzetno djelovati nakon konsultacija sa EZ. U tom smislu njihova ekskluzivna ovlastenja su: - odredjivanje carinskih tarifa - zajednicka trgovinska politika - zajednicka ribarska politika 2. KONKURENTNA OVLASTENJA to su ovlastenja koja dolaze do izrazaja u oblastima zajednickih politika(koje cine prvi stub i koje sluze kao osnova za usvajanje direktno obavezujucih i primjenjivih pravnih akata) 3. PARALELNA OVLASTENJA ovlastenja koja su precizirana u Ugovoru, mogu biti takva da omogucavaju i drzavama clanicama da donose propise kojima uredjuju odredjene oblasti koje su usmjerene ka zajednickom cilju. Sustina paralelnih ovlastenja jeste da se ostvaruju i na nacionalnom nivou(od strane drzava clanica) i komunitarnom nivou(od strane EZ), s tim sto propisi EZ imaju prednost.

NORME EVROPSKOG UPRAVNOG PRAVA

Upravno pravo Evropske unije obuhvata cetiri kategorije pravnih normi i to: 1. materijalno pravne norme(to su propisi Zajednice koji se primjenjuju u individualnim slucajevima ili konkretnim situacijama) 2. formalno pravne norme(to su procesne norme kojima se regulisu nacin primjene materijalnih propisa, radi se o nacinu postupanja prilikom primjene materijalnih propisa) 3. kontrolne - pravne norme(to su pravne norme kojima se uredjuju pitanja kontrole primjene materijalnih propisa) 4. provedbene pravne norme(to su norme koje nastaju kao posljedica djelovanja uprave)

POJAM I KRITERIJI NA KOJIMA POCIVAJU IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU

Evropsku upravu mozemo posmatrati s dva poznata stajalista: formalnog i materijalnog. U formalnom(organizacionom) smislu evropsku upravu cine organi EU. Formalni pojam evropske uprave obuhvata odredjenu vrstu drzavnih tijela. Ovakvom stavu doprinosi i misljenje Evropskog suda prema kojem su akti Evropskog vijeca upravne mjere, a ne legislativni akti. Materijalni(funkcionalni) pojam uprave u Evropskoj uniji obuhvata sadrzaj djelatnosti uprave, bez obzira koji subjekti obavljaju takvu djelatnost. Pojam uprave u funkcionalnom smislu odredjuje se na pozitivan nacin, kao primjenjivanje prava zajednice u individualnim slucajevima ili konkretnim situacijama.

KRITERIJI PO KOJIMA SU RAZVRSTANI IZVORI EVROPSKOG UPRAVNOG PRAVA

Izvore upravnog prava EU mozemo grupisati na vise nacina, i to: 1. prema formi u kojoj se javljaju 2. prema kriteriju nacina primjene 3. prema obaveznosti primjene 4. prema kriteriju subjekta koji ih donosi

IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU S OBZIROM NA FORMU

Mogu biti: u pisanoj formi i u usmenoj formi. Pisano pravo EU stvaraju odredjeni organi EU koji uz to obavljaju i funkcije vlasti. Ovi izvori se mogu podijeliti prema kriteriju subjekta koji ih donosi na: 1.PRIMARNI IZVORI koji obuhvataju akte koje sporazumno donose drzave clanice 2. SEKUNDARNE IZVORE tj. akte koje donose odgovarajuci organi EU 3. MEDJUNARODNI SPORAZUMI koje je Unija zakljucila s drzavama neclanicama Nepisano pravo postoji kao izvor prava EU samo onda ako ga priznaju njeni sudovi. Najznacajniji segment tog nepisanog prava predstavljaju tzv. Opca nacela prava. U najznacajnije izvore prava EU bilo pisane ili nepisane s obzirom na formu u kojoj se ti izvori javljaju spadaju: - akti drzava clanica(primarno pravo) - akti organa EU(sekundarno pravo) - medjunarodni sporazumi s drzavama neclanicama - opca nacela prava EU(nepisani izvori)

IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU PREMA KRITERIJU PRIMJENE

Prema kriteriju nacina primjene dijelimo ih na: 1. direktno primjenjive(tj. one koje neposredno primjenjuju sudovi i upravni organi drzava clanica) 2. posredno primjenjivi(tj. one za ciju primjenu drzave clanice trebaju donijeti vlastite propise kojima konkretiziraju sadrzaj i nacin primjene)

IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU PREMA KRITERIJU OBAVEZNOSTI

Prema obaveznosti primjene, mogu biti: pravno obavezujuci i pravno neobavezujuci izvori. U obavezujuce spadaju: komunitarne uredbe, uputstva i odluke. Radi se o tome da je obaveznost ovih akata njihova zajednicka karakteristika. Razlika je u nacinu primjene kao i u subjektima prema kojim djeluju. Neobavezujuci akti nemaju obaveznu primjenu, ali imaju za cilj da odredjeno ponasanje usmjere u zeljenom pravcu. Prema nacinu primjene mogu biti direktno i indirektno primjenjivi.

IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU PREMA KRITERIJU SUBJEKTA DONOSENJA

Subjekti prava EU su drzave, fizicka i pravna lica.

PRIMJENJIVI IZVORI UPRAVNOG PRAVA EU

U okviru prava EU upravna djelatnost se javlja kao slozena habitualizacija ciji su neposredni adresati upravno pravnih regulativnih propisa ljudi i njihove tvorevine. Stoga sto jos uvijek Ustav EU nije donesen, izvori upravnog prava su svi oni kljucni dokumenti na kojima pociva okvir evropskog pravnog sistema. Uz njih postoje i drugi izvori cije postojanje nije specifikum i praksa Unije. Najcesce je u opticaju definicija upravnog prava EU koja pod njim podrazumijeva skup pravnih normi kojima se regulisu odredjena pitanja koja su vezana za djelatnost javne uprave, njenu organizaciju, funkcionisanje i kontrolu.

PRIMARNI IZVORI EVROPSKOG UPRAVNOG PRAVA

U odnosu na ostale izvore evropskog upravnog prava, primarni izvori imaju prednost, odnosno jacu pravnu snagu. Oni predstavljaju primarno komunitarno pravo koje cine pravne norme koje su sadrzane u aktima koji su na snazi u drzavama clanicama. Te norme svoj pravni osnov za primjenu crpe iz ugovora i ustava drzava clanica. Primarnim izvorima regulisu se tzv. vertikalna i horizontalna pitanja iz sistema podjele vlasti, sto znaci da su predmet njihove primjene u regulisanju odnosa izmedju drzava clanica i EZ, sva ona pitanja koja se ticu djelatnosti organa Unije i nadleznosti u njihovom postupanju. Primarni izvori cine ustavno pravo EU. U primarne izvore evropskog upravnog prava spadaju: ugovori o osnivanju(osnivacki ugovori) i ugovori o uspostavljanju Ustava za Evropu.

UGOVORI O OSNIVANJU(OSNIVACKI UGOVORI)

Osnivackim ugovorima regulisana su osnovna pitanja nastanka i rada EZ. Sve dok EU ne dobije svoj Ustav, njegovu ulogu imace Osnivacki ugovori. Osnivacki ugovori se mogu smatrati osnovnim nacelima pravnog sistema EU. Osnivacki ugovori hijerarhijski su iznad nacionalnih pravnih poredaka i prava drzava clanica. Od tradicionalnih medjunarodnih ugovora koje zakljucuju drzave i medjunarodne organizacije, Osnivacki ugovori se razlikuju po sadrzaju njihovih odredbi prema kojima se jednako ostvaruju prava, bilo drzava clanica, bilo samih gradjana. Osnivackim ugovorima konstituisani su organi i institucije koje su potpuno nezavisne od drzava clanica. Mozemo razlikovati tri vrste ugovora: 1. originalne ugovore kojim su uspostavljene EZ 2. ugovore o izmjenama koji su unijeli znacajne institucionalne i proceduralne promjene politike u oblastima odgovornosti Zajednica i Unije 3. ugovore o pristupanju, osim odredaba koje predstavljaju izmjene i prilagodjavanja sekundarnog prava Prema znacaju i hronoloskom redoslijedu nastanka, potpisani su sljedeci Osnivacki ugovori EZ: 1. Ugovor o osnivanju EZ za ugalj i celik - (ovaj Ugovor poznat je jos i kao Pariski ugovor, potpisan je u Parizu 1951. stupio je na snagu 1952., njegovo dejstvo je prestalo 2002.godine) 2. Ugovor o osnivanju EZ za atomsku energiju(evroatom) - (potpisan je 1957. u Rimu, stupio je na snagu 1958., vazi i danas) 3. Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice(EEZ) (iz 1957.godine) 4. Jedinstveni evropski akt (potpisan je 1986., a stupio je na snagu 1987., u ustavno pravnom smislu ovaj akt predstavlja prvu znacajnu izmjenu i dopunu Osnivackih ugovora) 5. Mastrihtski ugovor o EU (ovim sporazumom izmijenjeni su i dopunjeni Ugovori o osnivanju tri EZ, on obuhvata i Ugovor o EU kojim je osnovana EU. Njim je izvrsena definitivna transformacija EEZ u EU, ovaj ugovor predstavlja najvazniji primarni izvor evropskog prava. Ovim ugovorom odredjeni su ciljevi ekonomske i monetarne politike, utvrdjeni su osnovni principi zajednicke odbrane i sigurnosti, ustanovljene su zajednicke polazne osnove vanjske politike, zatim prosirene su ovlasti institucija EU u oblasti industrije, transporta, obrazovanja, kulture...) 6. Sporazum iz Amsterdama (potpisan je 1997. u Amsterdamu, stupio je na snagu 1999., ugovorom su izmijenjeni i dopunjeni Ugovori o tri zajednice i Ugovor o EU) 7. Sporazum iz Nice (potpisan je 2000. u Nici, stupio je na snagu 2003., sporazumom su izmijenjeni i dopunjeni Ugovori o tri zajednice i Ugovor o EU )

8. Sporazum o fiziji ili spajanju tri Zajednice (poznatiji kao Konvencija o odredjenim institucijama koje su zajednicke EZ, ugovorima iz Amsterdama sporazumi o fiziji su stavljeni van snage) 9. Ugovori o pristupanju zemalja clanica iz 1972.,1979.,1985. i 1994.godine (njima nije mijenjana sadrzina Osnivackih ugovora)

UGOVOR O USPOSTAVLJANJU USTAVA ZA EVROPU

U skladu sa Konvencijom o buducnosti Evrope iz jula 2003. godine koja je sadrzavala nacrt Evropskog ustava, predstavnici drzava clanica EU potpisali su 29.10.2004. godine u Rimu Ugovor o uspostavljanju Ustava za Evropu. Da bi taj Ugovor stupio na snagu bilo je potrebno da ga ratifikuju sve drzave clanice EU. Medjutim to se jos uvijek nije dogodilo iz razloga sto na referendumima u Francuskoj i Holandiji Ustav EU nije dobio podrsku. Kada stupi na snagu, Ugovor o uspostavljanju Ustava za Evropu razlikovat ce se od Osnivackih ugovora po odredbama koje su u njemu sadrzane. Njegove odredbe objedinjuju sve postojece ugovore. Prema Ustavu, zakonodavni akti Unije su: Ustav,Evropski zakon i Evropski okvirni zakon. Od akata koji koji nemaju zakonodavnu snagu, Ustav ce omoguciti donosenje sljedecih pravnih akata: 1.evropske uredbe koje predstavljaju pravni akt koji sadrzi karakteristike, i uredbe i direktive 2.evropske odluke 3.preporuke i misljenja

SEKUNDARNI IZVORI EVROPSKOG PRAVA(SEKUNDARNO KOMUNITARNO PRAVO)

UPRAVNOG

Pravo koje su stvorili organi EZ u vrsenju svojih ovlastenja koja su im dodijeljena Ugovorima o osnivanju, nazivamo ih sekundarno evropsko zakonodavstvo. Sekundarne izvore donose organi Zajednice na neki od sljedecih nacina: - na osnovu osnivackih ugovora EZ - na osnovu ovlastenja koja su im prenijeta ili dodijeljena primarnim izvorima - prema nacelu komunitarne zakonitosti moraju biti u skladu s njima Sudu pravde dato je pravo da kontrolise zakonitost sekundarnih akata. Evropski parlament zajedno sa Vijecem , odnosno Vijece ili Komisija mogu donositi sljedece vrste opcih akata EU i to: uredbe komunitarne uredbe direktive odluke preporuke i misljenja ostali sekundarni pravni akti

UREDBE
Uredbe su opci obavezujuci pravni akti koje izdaju organi EU. Uredbe imaju sljedeca svojstva: obaveznost, neposrednu promjenljivost i opci karakter. OBAVEZNOST UREDBE to je takvo svojstvo koje se ugleda u tome da uredbe obavezuju sve drzave clanice EU Uniju u cjelini. Ne mogu se primjenjivati djelimicno, primjenjuju se direktno na teritoriji drzave clanice EU. Ugovorom o osnivanju uredbama je priznat karakter pozitivnog prava u svim drzavama clanicama Unije.

NEPOSREDNA PRIMJENJIVOST to je takvo svojstvo koje znaci da se uredbe mogu odnositi i na drzave clanice EU, kao i na subjekte u okviru nacionalnog zakonodavstva, s obzirom da su svi oni subjekti EU. OPCI KARAKTER prema svojim osobinama uredbe najvise podsjecaju na zakone, pa se jos i nazivaju komunitarnim zakonima, jer se odnose na neodredjen br. slucajeva i neodredjen br. lica. KOMUNITARNE UREDBE Komunitarne uredbe sadrze pravne norme od kojih nije dopusteno nikakvo odstupanje, pa drzave clanice nisu ovlastene da ih ne primjenjuju ili da ih djelimicno primjenjuju. U normativnom smislu komunitarne uredbe veoma podsjecaju na pravne akte koje susrecemo u medjunarodnom pravu. Pravnoobavezujuci karakter ovih uredbi u slucaju njihovog nepostivanja pruza subjektima odgovarajucu sudsku zastitu za naknadu stete u cjelosti, sto znaci i od drzave i od sluzbenog lica koje je odgovorno za nepostivanje uredbe. Karakter opceg vazenja normi u komunitarnim uredbama, takav je da se one primjenjuju na odredjen broj slucajeva i subjekata, tj. da su formulisane na apstraktan ili opsti nacin.

DIREKTIVE(UPUTSTVA)
Direktive su pravni akti koji obavezuju subjekte na koje su adresirani da se ponasaju u pogledu cilja koji treba ostvariti , dok u pogledu izbora oblika i metoda za njihovu implementaciju, ostavljaju drzavama clanicama potpunu slobodu. Obicno se direktive upucuju drzavama clanicama ciljano kako bi se one obavezale na usvajanje zakona i drugih propisa kojima se preuzima sadrzaj direktiva i unosi u nacionalno pravo. Uputstva se ne mogu neposredno primjenjivati. Prednost uputstva je u tome sto ne diraju u nacionalnu nadleznost, ali je njihova negativnost u tome da pruzaju siroku mogucnost da drzave izbjegnu njihovu primjenuili da ih ne primijene na odgovarajuci nacin. Zato je bilo potrebno izgraditi efikasan sistem zastite i subjektivnih prava i efikasan nacin primjene uputstava. Sud pravde je u tom cilju osmislio dva nacela: nacelo direktnog vertikalnog dejstva direktiva i nacelo odgovornosti drzave zbog neimplementacije direktiva.

ODLUKE
Odluke su pojedinacni administrativni opci pravni akti koji obavezuju samo one adresate koji su u njima izricito naznaceni, nakon sto su im odluke saopstene. Odlukama se uredjuje konkretan pravni odnos, sto znaci da se njima stvaraju prava i obaveze za njihove subjekte. Drzava kojoj je odluka upucena mora donijeti odgovarajuci upravni akt. Kao adresati odluka mogu se javiti pojedine privatne osobe(fizicke i pravne) i drzave clanice. Prema pravnom dejstvu odluke se mogu podijeliti na: izvrsne, administrativne i kvazi sudske odluke.

PREPORUKE I MISLJENJA
Preporuke i misljenja spadaju u grupu neobavezujucih pravnih akata evropskog upravnog prava. PREPORUKE to su specificni oblici apela, koji se u pravilu upucuju drzavama clanicama EU od strane organa i institucija Zajednice. Putem preporuka adresati se pozivaju na odredjeno ponasanje u odredjenim oblastima koje su od interesa za Zajednicu. MISLJENJA to su akti kojima se izrazava odredjeni stav o nekom pitanju ili procjeni stanja u nekoj oblasti od interesa za Zajednicu na teritoriji drzave clanice ili teritoriji Unije.

OSTALI SEKUNDARNI PRAVNI AKTI

Radi se o aktima kao sto su: pravila za regulisanje unutrasnjeg funkcionisanja organa Zajednice, uputstva, preporuke i misljenja jednog organa koje su upucene drugom organu Zajednice, sui generis odluke Vijeca, odluke o osnivanju komiteta i pomoc organa, statuti tih organa, rezolucije, deklaracije i zakljucci.

AKTI KOJI SE DONOSE U OKVIRU DRUGOG STUBA EU

Drugi stub je posebno vazan zbog toga sto se u njemu ostvaruje saradnja izmedju drzava clanica EU i sto u provodjenju zajednicke vanjske i sigurnosne politik preko njih, Unija donosi opce propise koji predstavljaju njen pravni izvor. Pored utvrdjivanja nacela i donosenja smjernica, aktima u okviru drugogo stuba, Unija odlucuje o zajednickim strategijama cime se utvrdjuju ciljevi, trajanje i sredstva u oblastima u kojima drzave clanice imaju vazne zajednicke interese.

AKTI KOJI SE USVAJAJU U OKVIRU TRECEG STUBA

Trecim stubom se osigurava visok nivo sigurnosti koji se ostvaruje zahvaljujuci razvoju zajednickih aktivnosti drzava clanica u oblastima pravosudne i policijske saradnje i sprjecavanja rasizma i ksenofobije. Najznacajniji akti treceg stuba su: zajednicki stavovi, okvirne odluke, odluke i konvencije. ZAJEDNICKI STAVOVI radi se o pitanjima koja po svojoj prirodi zahtijevaju jedinstven(zajednicki) pristup u rjesavanju, pa ih u formi akata Vijece usvaja konsenzusom. Takva pitanja su npr. o terorizmu, trgovini ljudima, organizovanom kriminalu itd. OKVIRNE ODLUKE za donosenje Okvirne odluke o nekom pitanju potrebno je da o tom pitanju raspravi Vijece ministara poslije podnosenja prijedloga od strane Evropske komisije ili od strane neke od drzava clanica EU. Da bi se donijela Okvirna odluka potreban je konsenzus Vijeca. Okvirne odluke ne preciziraju obavezno postupanje, nego se njima nastoji ostvariti priblizavanje nacionalnih zakona koliko god je to moguce. ODLUKE su obavezujuci akti Unije koje usvaja Vijece ministara kvalifikovanom vecinom svojih clanova. Zbog obavezujuceg karaktera odlukama se na jedinstven nacin u potpunosti rjesavaju pitanja koja su vezana za ciljeve uspostavljanja policijske i pravosudne saradnje u krivicnim stvarima. KONVENCIJE kroz njih se najsnaznije manifestuje povezanost komunitarnog i nacionalnog prava, kao jedinstvenog pravnog poretka. Sam termin konvencija upotrebljava se u najsirem smislu rijeci tako sto se smatra da je to neposredna i najsnaznija manifestacija volje clanova medjunarodne ili regionalne zajednice. Nastanku konvencije prethode rasprave i konsultacije na Evropskom parlamentu, a konacnu potvrdu dobiju odlukom Vijeca ministara. da bi konvencije stupile na pravnu snagu potrebna je njihova ratifikacija od strane drzava clanica.

MEDJUNARODNI SPORAZUMI KOJE JE UNIJA ZAKLJUCILA SA DRZAVAMA NECLANICAMA

Postoje relativno ogranicene mogucnosti da EU zakljucuje medjunarodne sporazume s trecim drzavama. Takvo pravo Unija ima samo u dva slucaja: a)kada zakljucuje trgovinski sporazum b)kada zakljucuje sporazum o saradnji i pridruzivanju Postoji vise vrsta sporazuma koje je EZ zakljucila sa trecim drzavama. Svi ti sporazumi su kategorisani prema stepenu preuzetih prava i obaveza, kao i predmetu

kojim su ta prava i obaveze obuhvacene. Za trece drzave i medjunarodne organizacije od posebnog su znacaja 4 vrste sporazuma i to: -trgovacki sporazum -sporazum o saradnji -sporazumi o pridruzivanju -sporazumi o stabilizaciji i pridruzivanju