1.

Sistemi i sistemsko miljenje Sistem je kompleks elemenata, neki dio svijeta ili itav svijet koji se nalazi u meusobnoj povezanosti, a mogue ga je bez zaustavljanja u ma koje vrijeme posmatrati i opisivati. ILI sistem je skup (cjelina) meusobno povezanih elemenata sa o odreenom strukturom i sposobnou funkcionisanja, koji se nalaze u interakciji. Struktura apstraktnog sistema dobija se uoptavanjem odnosa pretpostavljenog sistema odreenog na sintetiki nain i to samo kada nije odreena konstanta sistema koja predstavlja skup koeficijenata odnosa hipotetikog spoja (poretka) Cilj predstavlja viziju bududnosti, odnosno postavljeni skup taaka kojem se tei svjesnim djelovanj da bi
to bilo mogude takoe je neophodno identifikovati i ciljeve okruenja do razliitih dubina i granica

Strukturu relacije sistema predstavljaju odnosi u funkcionisanju sistema koji se svode na primanje i davanje informacija, resursa i rezultata, stvarajui na taj nain nove kategorije uzajamnog djelovanja Sistensko miljenje je skup teorija koje imaju zajedniko objanjenje i opis obiljeja pojedinih klasa sistema i osnovni mu je zadatak da precizno objasni zakone postanka, organizacije, ponaanja, razvoja i djelovanja realnih sistema koritenjem apstraktnog sistema koji nastaje kao rezultat matematikog opisa dijela stvarnog svijeta Sistemsko miljenje polazi od toga da je svaki sistem istovremeno podsistem, tako da sistemska analiza vidi okruenje kao kljuno mjesto u odnosu na dio koji se posmatra sa aspekta promjene i prilagodavanja. 2.Matematiki aspekt teorije sistema Upoznavanje metodologije matematikog modeliranja u svojstvu je sticanja sposobnosti istravanja procesa i pojava raz1iite fizike sadrine koja se moe apstraktno opisati jednoznanim matematikim simbolima. Ovakvim postupkom formira se matematiki model realnog sistema. Matematiki model funkcionisanja sistema je skup odnosa karakteristika stanja koji je u zavisnosti od poetnih uslova, izlaza, ulaza i parametara sistema. Relacije predstavljaju meusobne odnose kako izmeu elemenata tako i unutar elemenata i skupa, a injenica da neki elementi (ej) pripadaju ili nepripadaju odreenom skupu S moe se napisati Ej pripada S ili obrnuto. Skupovi mogu biti Identini, ekvivalentni, nejednaki..., a odnosi njihove meusobne ureenosti definisani su aksiomima refleksivnosti, simetrinosti, tranzitivnosti, transpozitivnosti, aritmetikom, algebrom.. 3. 3. Sistemski pristup sinergetski efekat Teorija sistema tijesno je povezana sa razvojem informatike i sistemskim pristupom naunom istraivanju, ije je osobine mogue djelimino uoiti, opisati i shvatiti koristei samo deskriptivne i analitike metode. Sinergetski efekat predstavlja da je optimum cjeline jednak zbiru suboptimuma (parcijalne optimizacije) i predstavlja se nejednainom f(a, b, c)>f(a)+f(b)+f(c) - Sinergija je efekat zajednikog djelovanja elemenata - Dinamiko posmatranje pojava podrazumijeva jedinstvo vremena i prostora - Holistiko posmatranje podrazumijeva sistem kao ukupnost - Relativnost sistema proizilazi iz prirodnih zakona

4 Sistem i okolina Okruenje sistema je skup svih neukljuenih sistema sa kojima je posmatrani sistem u aktivnom, pasivnom ili interaktivnom odnosu za vrijeme istravanja tokova ulaza i izlaza kao medija razmjene. Okolina je uvijek integralni dio sistema jer promjene u okruenju imaju direktne manifestacije na ulazno-izlazni odnos to lanano i povratno stvara potrebu regulisanja relacije sa okruenjem 5 Ulazi i izlazi sistema Ulazne veliine mogu biti date u obliku materijalnih, energetskih i signalnih veliina odredenih sadrajem informacija. Osnovni oblici ulaznih veliina pojedinih sistema mogu se predstaviti odgovarajuim funkcijama, Izlazi (y) su reagovanje sistema na odreeni intenzitet pobude, to ima za rezultat neku koliinu stvaranja novog kvaliteta iz datih sastojaka, tj. ko1iine ulaza. Nain na koji ulaz biva transformisan u izlaz, naravno pod uslovom da ni razvoj ni istraivanje nisu dijelovi sistema, predstavlja tehnologiiu koja takode djelimino ini okolinu. U skladu sa navedenim moe se uoptiti sledee: -ulaz (x) i izlaz(y) kao stanje sistema, imaju svoje viedimenzionalne promjene u vremenu -ulaz zavisi i realizuje se prema potrebi sistema, zahvaljujui neogranienom izvoru materije, energije, informacija i ideja, -izlazi su reakcije sistema na ulazno, interno ili eksterno dejstvo, -svaki sistem izbaen iz ukupnosti je podsistem, granice sistema obuhvataju sve ulaze i izlaze relevantne za ostvarivanje cilja, -elementi stanja sistema su akumulacija u sistemu u kojem se akumulira razlika ulaznih i izlaznih promjena -upravljanjem se rjeava savladavanje prorauna ogranienih ulaza i neogranienih potreba 7 Zakoni opte teorije sistema Zakoni opte teorije koji vae za sve sisteme pri razlicitim uslovima ponaanja i ispitivanja su: - zakon zavisnosti; svakom sistemu i l i njegovom elementu mogue je nai sistem koji posjeduje bar jedan element ili obiljeje sa kojim je u vremenskoj ili funkcionalnoj vezi. Razlikujemo simetrinu, asimetrinu, krutu I elastinu zavisnost) - Zakon razlike, odnosno jednakosti ( raspodjela razlika, opti zakon) - Zakon promjene, odnosno stabilnosti. Kad statika ili dinamika relacija pretrpi odreenu promjenu tada se govori o struktualnim promjenama koje mogu bit: kvalitativne, kvantitativne, pozicione i struktualne promjene - Zakon neprekidnih promjena. Razlikujemo spore I postepene promjne, brze I nagle promjene 8 Osnovne karakteristike sistema Osnovna sistemska svojstva svakog sistema su: - funkcija(funkcionalna struktura i elementarne funkcije), zasniva se na principu finaliteta I razvoja kroz odnos sa okruenjem, tako da funkcionalni parametri gornje I donje granice sistema rastu vremenom a njihovo podeavanje se vri automno I vjetai. Za svaku funkciju, podfukciju ili parcijalnu funkciju treba utvrditi svrhu, raspored I ulogu, izvriti sistemazizaciju klasa elementarnih funkcija(promjena vremeskih koordinata, promjena prostornih koordinata, projena veliine stanja, promjena svojstava I promjena oblika postojanja) - ponaanje (stnuktura ponaanja i elementarne transformacije) - graa (struktura grae i elementarni nosioci), grau sistema ine elementi razliitih nivoa srazmjernosti u logikom poretku u kom se odvijaju prirodni procesi koji ostvaruju ukupnu funkciju sistema

6 Osnovni principi teorije sistema Osnovni principi sistemskog pristupa su 1. sistem je vie od sume njegovih dijelova 2. sistem zahtijeva istragu sa vie aspekata 3. prouavani sistem mora pokazati izvjesnu sposobnost predvianja I uenja 4. podsistem je uvijek dio nekog ireg I vieg reda 5. parcijalni ciljevi se uvjek rtvuju za globalni cilj 6. svaki sistem je I informacioni, tako da mora preispitati koliko su iskoriteni simboli odgovarajui 7. otvoreni sistem je veoma povezan sa okolinom 8. sloeni sistem se moe razloiti na podsisteme pogodne za analizu I razumijevanje 9. sistem se sastoji od paleta ciljeva I njihovih odnosa 10. sistem je dinamina mrea meusobno povezanih odnosa, promjene na jednom elementu proizvode promjene na ostalim 11. ako su podsistemi poredani u seriji, tada je izlazna vrijednost jednog podsistema ulazna vrijednost drugih 12. svi sistemi tee ravnotei, to je rezultat izjednaenosti pojedinih sila unutar I van sistema 13. granice sistem mogu se iznova crtati po volji u intervalu od nedjeljivosti do beskonanosti 14. da bi bio odriv, sistem mora biti okrenut cilju, voen povratnom informacijom I imati mogunost adaptiranja promjena koje su jedina konstanta Neki od principa koje moemo dodatno navesti su: a. Princip sloene stvarnosti b. Princip povezanosti i medusobnog djelovanja c. Princip neprekidnih promjena d. Princip poimanja funkcionalnog sklada e. Princip uticaja okoline na promjene oblika postojanja f. Princip strukturne analize sloenosti g. Princip internog uticaja u prostoru i vremenu 9 Osnovne osobine (obiljeja) sistema 1. izolovanost 2. stabilnost- stabilnost stanja sistema je obrnuto proporcionalna stepenu izolacije 3. ravnotea- odreena je poljem doputenog odstupanja u odnosu na funkcionisanje sa stabilnom ravnoteom 4. samoudesivost-sposobnost da iskljuuje spoljne uticaje koji u zoni stabilnosti izazivaju poremeaje funkcionisanja 5. odreenost 6. adaptivnost

10 Klasifikacija sistema Klasifikacija sistema predstavlja formiranje skupova za koje je nuno prethodno usvojiti kriterijume slinosti kao zajedniku osobinu povezanu logikim iskazima ili njihovim alternativama. Podjela sistema prema broju veza sa okolinom, pogodna za prouavanje i rezonovanje je: - monovarijabilni sistem, jedna ulazna i jedna izlazna veza - konjuktivno-disjunktivni sistem,vie ulaznih i jedna izlazna veza - distributivni sistem, jedna ulazna i vie izlaznih veza - multivarijabilni sistem, vie ulaznih i vie izlaznih veza klasifikacija sistema na globalnom nivou sa aspekta unutranjih karakteristika i njihovog okruenja 1. prema globalnim obiljejima a) prema nainu nastanka b) prema pojavnom obliku c) prema stepenu sloenosti d) prema povezanosti sa okolinom (otvoreni, zatvoreni i poluotvoreni) e) prema funkcionisanju f) prema kompleksnosti ponaanja(samoreguliui,adaptivni,samoobuavajui,samorazvojni) g) prema buldibgovoj klasifikaciji 2. prema internim obiljejima 11 KRITERIJI KLASIFIKACIJE SISTEMA - prema nainu ponaanja: prirodni i vjetaki - prema obliku postojanja: realni i apstraktni - prema aktivnosti i ponaanju: pasivni statiki i aktivni dinamiki koji po ponaanju moe biti stohaistiki i deterministiki - prema stabilnosti: nestabilni, stabilni - prema nainu organizovanja: samoorganizujui, sistemi koji se spolja organizuju i sistemi koji se sami i spolja organizuju - prema povezanou sa okolinom: samoupravljivi, upravljivi i regulacioni Dinamiki sistem-pripadaju kategoriji sistema sa otvorenim problemom upravljanja, odnosno procesom upravljanja promjenama koje po svojoj prirodi mogu biti endogene ili strukturalne, egzogene ili funkcionalne i sa manifestacijom na odnos ulaz-izlaz

12Logika nastanka i funkcionisanja sistema Apstraktni sistemi su istraivake konstrukcije, formalne. uoptene, misaone, idejne i matematike prirode, odnosno oni su opti, formalni, misaoni, idejni i matematiki. Svrha im je da opiu realne sisteme i da bez mnogo trokova eliminiu nejasnoce i logike greke kroz isto formalne veze u okviru istraivake apstrakcije. Osnovne karakteristike apstraktnog sistema su - ima logiku ponaanja - predstavlja skup uzajamno dejstvujuih elemenata - zahtijeva sloenost funkcija za izvravanje postavljenog cilja - posjeduje mogunost dekompozicije na podsisteme - zahtijeva upravljanje pomou informacione mree - zahtijeva identifikaciju interakcije unutranjih faktora kao i rezistenciju na sluajnu komponentu - bazira se na zakonima organizacije - odreen je koncepcijom i strukturom

13 Struktura apstraktnog sistema

struktura predstavlja logiki red elemenata koji zadovoljavaju niz uslova kao to su preglednost, fleksibilnost, funkcionalni sklad, blokiranje neproduktivnog ulaza, razvijanje odbrambenog mehanizma i imuniteta od remetilakih faktora, upravljivost, odrivost. Osnovni principi strukture apstraktnog sistema su: - svojstvo autoregulacije-omoguava samoorganizovanje - svojstvo transformacije-omoguava strukturama da se razlikuju od statikih formi - svojstvo totaliteta strukture- asocijacija elemenata nezavisna od cjeline ali da su ti elementi podreeni zakonima koji odreuju sistem kao cjelinu Tri bitna principa svakog sistema - princip ouvanja automnosti - princip nekontradiktornosti - princip slobode kretanja 14 Funkcionisanje apstraktnog sistema Funkcionisanje sistema mora da ima svoju koncepciju funkcionisanja u pripadajuem okruenju sa kojim razmjenjuje rezultate funkcionisanja za uslove funkcionisanja. Funkcionisanje sistema podrazumijeva kibernetsku strukturu koja obuhvata koncept funkcionisanja, informacije o funkcionisanju i intervencije za odravanje funkcionisanja sistema, jer cilj kibernetskog pristupa je prouavanje razvoja, reprodukcije i interakcije sa okruenjem iji je dio funkcionisanje sistema sa svim njegovim komponentama Funkcionisanje sistema predstavlja funkcionalni zbir svih njegovih elemenata, ija se sutina sastoji u dinamikim promjenama koje se deavaju kako u elementima tao i u meusobnim odnosima-bez promjnea nemaq funkcionisanja. Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih funkcija, raspored funkcija po izvriocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i devijaciju, hijerarhija odluivanja i informacije i definisane relacije

15 Stabilnost i ponaanje sistema Nain na koji sistem preslikava ulazne u izlazne veliine odreduje njegovo ponaanje, odnosno prilagodavanje i usklaivanje tog ponaanja sa funkcijom prilagoavanja sistema okolini, promjeni okoline ili promjeni svojstava i stanja. Ukupno ponaanje sistema sastoji se od ponaanja njegovog okruenja, ponaanja njegovih ulaza, ponaanja njegovih izlaza, pretvaranja ulaza u izlaze I naina promjene njegovih internih obiljeja, odnosno stanja. Sistemi koji mogu beskrajno dgo da funkcioniu imaju deterministiko ponaanje, dok sistemi koje karakterie neizvjesnost, nesigurnost I dilema u pogledu ishoda imaju stohaistiko ponaanje 16 Povratna sprega (dejstvo) sistema Sistemi kod kojih relacije izmedu elemenata mogu biti takve da jedan element posredno, preko drugih elemenata, utie sam na sebe, posjeduju povratno dejstvo. Povratna sprega je relativno izolovan sistem iji su elementi devijacija, informacija, regulator i intervencija. Regulator informaicije pretvara u odluke, a intervencije su postupci korigovanja devijacije, Vane osobine sistema sa povratnim dejstvom su: poveanje tanosti, precizne specifikacije ulaza (reprodukovanje), smanjenje efekta nelinearnosto, poveanje obima fluktuacije poovjnog ulaza, saznanje o sopstvenoj preciznosti koja se postie funkcionisanjem pod uticajem greke. 17 Entropija Stanje haosa Entropija se definie kao mjera neizvjesnosti deavanja sluajnih dogaaja (Xi) i=1,2..n razliitih vjerovatnoa (Pi) i=1,2...m Veliina entropije je vjerovatnoa stanja sistema izmeu ekstremnih sluajeva devijacije. 18 Organizaciona forma sistema osnovni kriterijum klasifikacije, prema kojem sve organizovane sisteme moemo posmatrati kao - Moralni sistem, nastali i nastaju radi ostvarivanja moralnog cilja pod kojim podrazumijevamo sve ono ijim ostvarenjem se uspostavlja izvjesna ravnotea i odnosi meu ljudima. Rezultat funkcionisanja su moralne norme i vrijednosti koje se ispoljavaju kroz afinitete izmeu ljudi - Instrumentalni sistem predstavljaju svi sistemi organizacione forme ija je namjena da slue kao instrument razvoja bilo kojoj drutvenoj aktivnosti gdje se zajedniki ostvaruju ciljevi - Materijalni sistem oni koji konstituiu i funkcioniu na materijalnom ulazu i izlazu Modeli organizovanja sistema su - funkcionalna organizacija- karakteristike su funkcionalna podjela rada, vertikalna koorinacija i formiranje tapskih funkcija, primjenjuje se kod manjih sistema i relativno stabilnog okruenja - diviziona organizacija-odlika je postojanje odjeljenja sa automnom strukturom funkcionisanja - projektna organizacja-odlika je projekat kao izdvojena organizaciona jedninica ciljno orijentisanog dijela iz matinog sistema, sa vlastitim funkcionanim odjeljenjem

matrina organizacija- kombinacija funkcionalne i projektne strukture i manifestuje se kao kombinacija postojeih funkcija i formiranih projektnih grupa inovativna organizacija- predstavlja strukturu koja ubrzava transformaciju istraivakih i razvojnih aktivnosti u nova znanja 19 Principi i pravila organizovanja sistema (modeli organizovanja)

Prema izdiferenciranosti njihovih karakteristika, principe organizovanja sistema moemo posmatrati kao principe cilja, principe kompozicije (konstitucije) i principe funkcionisanja. Princip cilja je elementarna i eliminatorna pretpostavka za stvaranje i nastanak novog organizacionog modela sistema iju struturu i funkcionisanje treba prilagodavati zakonima reda. Razlikujemo Princip maksimuma Princip minimuma Princip optimuma Princip kompozicije predstavlja strukturu i funkcionalne efekte organizacionog aspekta koje je potrebno ukljuiti od momenta startovanja na putu organizacione ureenosti apstraktnog sistema. Kljunu ulogu imaju principi: -potpunosti- znai ukljuivanje podsistema iji bi pojedinani izopstanak naruavao ili umanjivao funkcionalna svojstva a time i sistem inio inferiornim u odnosu na postavljeni cilj -sveobuhvatnosti- precizno regulie organizacioni status svakog elementa ili podsistema datog sistema, struktualno ili funkcionalno -optimalnog razvoja podsistema i sistema je uslov stabinosti organizacionog stanja sistema. Cilj primjene je obezbjeenje optimalnog razvoja podsistema. Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih funkcija, raspored funkcija po izvriocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i devijaciju, hijerarhija odluivanja i informacije i definisane relacije. 20 Modeliranje organizacionog sistema Modeli stanja sistema definiu ono to upravlja eli da ostvari pri funkcionisanju sistema, dajuci tako okvire za tipsko upravljako stanje koje moe da se oekuje u datim okolnostima. U praksi najceci oblici ovih modela su - pozitivnopravni propisi, predstavljaju norme pozitivnog prava kojima se regulie status pojedinih organizacionih varijanti, tj. Modela organizacionih stanja tih sistema - matematski modeli, - simulacioni modeli, - predstavljau matematike obrasce za simuliranje - simboliki modeli, - su modeli stvarnih ili eljenih stanja sistema tako da slue I kao kontrolni instrument stvarnog ponaanja I njegovog odstupanja od standardne organizacione eme - metode scenarija i drugi teorijski modeli organizovanja

22.Upravljanje tokovima i prenosom organizovanja Pretpostavka odravanja organizacionog reda je komponovanje upravljakog podsistema od kojeg dolaze upravljake akcije i gdje se esto kreiraju upravljake odluke na osnovu kojih nastaju upravljaki impulsi U zavisnosti od odnosa izmedu centra kreiranja upravljaih odluka i adrese preko koje se upravljake akcije, u cilju izvrenja tih odluka, prenose, razlikujemo - decentralizovano upravljanje, je upravljaki podsistem preko kojeg se odluke prenose na konkretan organizacioni sklop a uslov za to je postojanje elemenata ulaza i izlaza, na osnovu kojih se moe donositi globalna ocjena dinamike kvaliteta, a znaajni su sa aspekta zatvaranja kibernetskog kola povratne sprege koje se moe samo djelimino zatvoriti u odreenom organizacionom poretku - delegiranje upravljacke vlasti - vri se indirektno vjetako djelimino zatvaranje u kojem se kreiraju upravljake odluke i prenose upravljaki impulsi, sopstveog i gdrugog sistea. Ova forma ima za posljedicu inverziju upravljake vlasti jer tako upravljanjem podsistemima iz jednog podsistema u stvari upravlja i viim sistemom - centralizovano upravljanje- ostvaruje se kada se iz upravljakog podsistema upravlja ne samo njegovim ponaanjem ve i ponaanjem svih njegovih podsistema koji mogu da imaju svoje upravljake centre. Obezbjeuje vii stepen priliva informacija, objektivna mjerila, nesmetan ra upravljakog centra a time i potentnost sistema u pogledu upravljakog kapaciteta podsistemi upravljanja su uslov za funkcionisanje dinamikih organizacionih sistema a podsistemi kvaliteta uslov za funkcionisanje podsistema upravljanja. 23. Hijerarhijeska struktura organizovanja U organizacionom redu hijerarhijska struktura se vidi gotovo eksplicitno i uzima kao da apriori postoji u prirodi upravljanja svake funkcionalnc cjeline.Sa gledista optc teorije sistema preduzece se posmatra kao postojanje mnotva podsistema sa hijerarhijski ureenim ciljevima. Iako postoje pravila koja odreuju koje su jedinice vieg, a koje nieg nivoa, to jo uvijek ne dokazuje da su hijerarhijski odnosi jedini i najpovoljniji sa gledita upravljanja. 24. Upravljanje sistemima koncept upravljanja Sistem upravljanja ine uprav1jaki i upravljani dijelovi sistema, ali da bi dolo do promjene mora postojati i izvrni organ koji posjeduje uprav1jako dejstvo. Izmeu upravljanog i upravIjakog organa, kao i izmeu uprav1jakog i izvrnog organa instaliran je tok informacija. Jedna od moguih varijanti rada i funkcionisanja sistema upravljanja Definicija cilja (kriterija)+ prikupljanje informacije+ analiza informacija+modeliranje+razvoj alternative Izbor alternativa+ donoenje odluke (odluivanje)+akcije+mjerenje rezultata (kontrola)+korekcija. Tri osnovne vrste sistema upravljanja su Otvoreni sistem upravljanja- su sistemi u kojima se u postupku upravljanja ne koriste informacije o vrijednostima izlaznih veliina ostvarenih u toku procesa upravljanja Zatvoreni sistem upravljanja- sistemi u kojima se za formiranje upravljakih dejstava koriste informacije o vrijednostima izlaznih (upravljanjih) veliina Kombinovani sistem upravljanjaPozitivna povratna sprega-je povratna sprega kojom se uveava uticaj ulaznih dejstava na rad sistema i uveava njegovo iskustvo Negativna povratna sprega- kad se signalima koje dobivamo kanalom povratne sprege suprostavljamo uticaju ulaznih dejstava, tj onome to sistem ve radi.

25.Sistem informacija Upravljanje funkcionisanjem sistema i promjena uopte, prvenstveno zavisi od broja i kvaliteta informacija kao stimulansa iji je obim potrebno poveati pri onoenju poslovnih odluka. Povezanost informacija a time i pojava na koje se odnose, ubrzano raste po vrsti i trajanju, tako da svaka nova informacija utie na strukturu prehodnih veza, to znai da ih treba neprestano proizvoditi, aurirati i osvjeavati u borbi protiv zablude. 26.Koncepcijske osnove modeliranja Matematifiki model za formalizovano opisivanje realnog sistema koristi se onda kada sloenost dozvoljava apstraktni opis sistema, tako da se matematikom metodom vri adekvatno

modeliranje posmatranog konkretnog sistema, u svrhu izraavanja zakonomjeraosti fuikcionisanja u odredenom vremenskom intervalu posmatranja.
27. Modeli i metodologija modeliranja Metoda modeliranja je najire koriteni postupak ispitivanja raznih pojava i procesa, posebno u dananjim uslovima koji se karakteriu promjenama i uticajem sluiajnih faktora irokog spektra. Razlikujemo fiziiko modeliranje koje se bavi procesima prirodnog oblika, gdje se prave modeli u obliku maketa (maketa aviona umjesto stvarnog aviona, djeiji automobil umjesto stvarnog automobila) i matematiko modeliranje koje se bavi imaginacijom stvarnosti. Fizikim modeliranjem vri se prirodno eksperimentisanje, ali uslovi realizacije modela (kopije) mogu se znaajno razlikovati od uslova originala. 28.Formalizacija sistema modeliranja Pri formalizaciji sistema radi se o operacionalizaciji matematike analogije, tj. neki fiziki problem se prevodi i predstavlja kao matematiki, pri emu definisanje sistema moee zapoeti formalizaciju ulaza i izlaza. 29.Matematiki opis modeliranja sistema Izgradnja matematifikog modela koji treba da sadri sva pitanja operativne i razvojne strategije. Dakle, matematiki model poslovnog sistema treba biti tako napravljen da se mogu istraivati brojni problemi uslovljeni uticajem raznih promjena, kao to su lansiranje novog proizvoda, nova struktura organizacije, novi kriteriji odluivanja, kadrovske promjene itd. 31.Jednaine elemenata promjene stanja sistema jednaina elementa promjene stanja sistema je iskaz o tome kako se informacije sistema prevode u odluke i akcije prikazujui kako sistem sam sebe kontrolie, odnosno, kako kod organizacionih sistema ljudska zapaanja o stanju sistema dovode do odluivanja. Jednaina elemenata promjene stanja sistema pokazuje kako se promjene u tokovima sistema kontroliu i zavise od stanja sistema i upravljakih konstanti, tako da se u jednainama promjene stanja nalaze te veliine. Prema tome, vrijednosti elemenata promjene stanja sistema za interval K,L se izraunava u momentu K koritenjem informacija o vrijednostima odgovarajuih stanja, tako da jednaima ima oblik: PSS.KL = f(SS.K; parametri sistema), odnosno PSS.KL = DT (OSS.K-S.K) gdje je PSS.KL promjena stanja sistema u intervalu K.L OSS.K ostvareno stanje sistema u K SS.K eljeno stanje sistema u momentu K Jednaina elemenata stanja prikazuje nivo elemenata stanja u odreenom momentu, jednaina elemenata promjene stanja prikazuje promjenu koja se odigrava na nivou elemenata stanja u jednom vremenskom intervalu, a pomone jednaine pomau da se formuliu i razumiju jednaine pomonih elemenata promjene stanja.

32.Modelska podrka odluivanju Opti model donoenja odluke pri neizvjesnosti moe se formalno opisati samo onda kad postoji: O - objekt na koji se odnosi odluka Y - skup moguih odluka koje nam stoje na raspolaganju pri izboru ulaznih upravljakih akcija. X - skup mogucih ishoda u zavisnosti od odabrane odluke (izlazne veliiine; upravljane veliine) M - skup mogucih poremeajnih dejstava iz okoline koja mogu da utiu na ishod odluke F - transformacija kojom se odluke u neizvjesnosti preslikavaju u ishod. Sutina odluivanja sastoji se u tone, da se izabere takva odluka za koju e efikasnost koja se postie upravljanjem biti unutar tolerancije poslovnog odluivanja. Kod svakog odluivanja je bitno: - eliminisati neizvodljive odluke - eliminisati osluke za koje nemamo sredstva (resursa) - eliminisati odluke koje izazivaju velike promjene - jasno definisati cilj - dovoljno poznavanjeresursa koji su nam na raspolaganju - privrenost lanova organizacije cilju Kaemo da model postoji ako izmeu dva objekta moemo ostvariti slinost koja analognim zakljuivanjem omoguava razmjenu informacija o parametrina koje ispitujemo. Cilj modeliranja je najee da ustanovimo ili poboljamo strukturu i ponaanje sistema do nivoa optimalnog upravljanja sinhronizovane organizacije. Modeliranje se provodi sljedeim koracima: - prikupljanje saznanja o pojavi ili objektu - definisanje elemenata I njihove strukture - izgradnja modela - izbor (optimalnog) modela - prenoenje rezultata sa modela na orginal - postoptimalna analiza Model je dobar samo ako se ponaa u skladu sa ciljem, tj. onako kako se ponaa (og) orginal I ako prua mogunost razvoja novih osobina na objektu. 34.Automatsko upravljanje sistemima Automatsko upravljanje je upravljanje koje se ostvaruje bez neposrednog uea ovjeka. Prave se sistemi sa elementima koji mogu sami da ga kontroliu, upravljake odluke i izvrne odluke se samostalno donose i provjeravaju. Kod automatske regulacije moemo imati otvoren i zatvoren sistem automatskog upravljanja. Ako je sistem otvoren onda postoji neki algoritam program upravljanja, ureaj za pamenje (koji je zapamtio program) i postoji izvrni ureaj (koji e izvriti kontrolu ureaja). 35.Kibernetika kao upravljaka disciplina Osnovna tri obiljeja kibernetikih sistema, kako ih je definisao Viner, sloenost, stohastinost i autoregulacija. Na osnovu toga je mogue razgraniiti tri osnovna metodoloka aspekta kibemetskog uenja: metoda tlcrne kutije", teorija informacija i povratna sprega (autoregulacija). Kibemetika je nauka o optim zakonima procesa upravljanja, komunikacije i organizovanja sistema (tehnikih i prirodnih) i njihovom medusobnom odnosu u pogledu naina primanja, predaje, uvanja, obrade i koritenja informacija. .

33.Optimalno upravljanje sistemima Optimalno upravljanje je takvo upravljanje gdje se pri zadatim spoljanjim uslovima postie maksimalna vrijednost kriterijuma efikasnosti poduzetih akcija, u skladu sa postavljenim ogranienjima u sistemu. Kriterijum efikasnosti je i funkcija korisnosti odnosno veliina koju treba maksimizirati ili minimizirati radi izbora odgovarajueg rjeenja, iji je osnovni zadatak da podrava osnovni cilj akcije. Mjerenje efikasnosti se moe vriti raznim postupcima, a tri su osnovna indikatora efikasnosti: - pitanje determinisanosti - pokazatelj koritenja resursa - mjerenje smetnji. Kriterijumi efikasnosti upravljanja u praksi mogu se pojaviti npr. kao novani rashodi i deficitarni materijal, novani rashodi i modernizacija orua za rad itd. Naini upravljanja su: programsko (unaprijed odreen algoritam), sa slijeenjem (slijedi se dinamiki postavljen program), anticipativno (posmatranje buduih promjena I relacija), kompleksno (na bazi vie definicija, ciljeva) I kompromisno (kompromis ciljeva). Takoe, optimalno upravljanje u kontekstu regulacije moemo posmatrati kao: - samoregulie, samooptimizujue, samoorganizujue. 34.Automatsko upravljanje sistemima Automatsko upravljanje je upravljanje koje se ostvaruje bez neposrednog uea ovjeka. Prave se sistemi sa elementima koji mogu sami da ga kontroliu, upravljake odluke i izvrne odluke se samostalno donose i provjeravaju. Kod automatske regulacije moemo imati otvoren i zatvoren sistem automatskog upravljanja. Ako je sistem otvoren onda postoji neki algoritam program upravljanja, ureaj za pamenje (koji je zapamtio program) i postoji izvrni ureaj (koji e izvriti kontrolu ureaja). 35.Kibernetika kao upravljaka disciplina Osnovna tri obiljeja kibernetikih sistema, kako ih je definisao Viner, sloenost, stohastinost i autoregulacija. Na osnovu toga je mogue razgraniiti tri osnovna metodoloka aspekta kibemetskog uenja: metoda tlcrne kutije", teorija informacija i povratna sprega (autoregulacija). Kibemetika je nauka o optim zakonima procesa upravljanja, komunikacije i organizovanja sistema (tehnikih i prirodnih) i njihovom medusobnom odnosu u pogledu naina primanja, predaje, uvanja, obrade i koritenja informacija. 36.Istraivanje sistema metodom crne kutije Metoda cme kutije" (Black Box Method) se primjenjuje da bi se prevaziao problem velike sloenosti stanja sistema, tako da se posmatra redukovan broj ulaznih i izlaznih veliina i pokuavaju se otkriti zakonitosti procesa transformacije.Analogno pojmu crne kutije uveden je i pojam BIJELA KUTIJA gdje su poznati zakoni ponaanja i procesa u dinamikom sistemu. Tako se problem kompleksnosti rjeava metodom crne kutije, a problem stokastinosti se rjeava teorijom informacija.

37 Kibernetski sistem Jedna specifiina klasa sistema oznaava se teraunima kibernetski, upravljivi ili sistem sa povratnom informacionom vezom. Odlikuju se mehanizmom kojim se ostvaruje funkcija upravljanja po principu samoupravljivosti koju najee izvravaju sami elementi sistema naimenovani za upravljanje. Kibernetski sistem je ekvivalent samoupravljivog sistema gdje je objekt upravljanja baza, a upravljaki subjekt nadgradnja organizovana kao informacioni, upravljaki i izvrno-kontrolni sistem, povezani u kibernetski redoslijed.Kibemetski sistem se moe razdvojiti na objekat kojim se upravlja i nadgradnju koja upravlja, kao dva dijela iste cjeline, tako da se jedan broj elemenata odnosi na upravljake objekte, a drugi na upravljanje. Osnovna karakteristika kibemetskih sistema je da se jedan broj elemenata odnosi na upravljake, a drugi na upravljane objekte. Izmeu upravljakog I upravljanog dijela postoji dvojna relacija, gdje preko jedne upravljani dio daje informacije o svom stanju, a preko druge upravljaki dio djelimo na promjenu stanja. 38.Poslovni sistem (PS) Poslovni sistem je ciljem orijentisan sistem, iskazan paketom resursnih vrijednosti, odreenim ekonomskim efektima koji se moraju nai u granicama drutveno priznatih veliina. Poslovni sistem je kompleks pod sistema za rjeavanje razliitih poslovnih problema koji podstiu iz raznovrsnih promjena, ije uticaje opisujemo informacionim tokovima rasporeenim u vidu informacionog sistema. Time IS kao pod sistem PS dobija ulogu da upravlja tokovima informacija od izvora do donosioca odluke, sa ciljem davanja pravovremenog odgovora na informacione zahtjeve i formiranje dokumentacione osnove poslovnih promjena.Struktura upravljanja poslovnog sistema principijalno se ispoljava kao IS 39.Proces modeliranja i odluivanja u poslovnom sistemu u procesu modeliranja sistema polazi se od realnog problema, koji je primjenljiv, mjeriv i sistematian. Tako da se nakon definisanja realnog problema odluivanja moe vriti klasifikovanje skupa uzoraka, skupa stanja i skupa kriterijuma. Model se uvijek namjenski odreuje za rjeavanje konkretnog problema procesom odluivanja i ne moe se univerzalno koristiti tretiranje veeg broja orginala. Posmatranjem i analizom moguih ema odluivanja dolazimo do zakljuka da se proces odluivanja zapravo sastoji od poznavanja mnogih strategija, baza podataka iz okruenja, baza podataka oekivanih rezultata, prognoze i pretpostavki i kriterijuma odluivanja. 40.Struktura poslovnog sistema Transformacija ulaza u izlaze odvija se kroz sloenu strukturu poslovnog sistema koja se formira od tokova materijalnih i nematerijalnih resursa i u sebi sadri kriterijume odluivanja kao instrumente indeksa promjena elemenata stanja. Relacije elemenata i stopa njihovih promjena formiraju dva kola povratnog dejstva, gdje prvo nastaje kao posljedica medusobne prirodne zavisnosti elemenata sistema, pa tako dobijamo prirodnu strukturu. Drugo nastaje kao posljedica ugradnje kola povratnog dejstva sa ciljem kontrole stanja sistema, pa tako dobijamo kontrolna kola koja sa prirodnom strukturom formiraju takode strukturu preduzeca sa pretpostavkom optimalnog upravljanja. U upravljanju poslovnim sistemom postoji unaprijed odabrani skup ciljeva (eljena stanja) koja se odnose na ulaze i izlaze, kao i stanje sisitema, ali se istovremeno provjeravaju pretpostavke tog sistema.

41.Informacioni sistemi S obzirom na odnos ulaznih i izlaznih informacionih veza, mogue je razlikovati informisane (informaciono pasivne, tj. postoji samo informacioni ulaz), informirmiue (informaciono aktivni, tj. postoji samo informacioni izlaz) i informacione sisteme (sa ulazno-izlaznim informacionim vezama) koji su najei u stvarnosti. Informacioni sistem, djelujui u okviru poslovnog sistema, omoguava unutranju komunikaciju, kao i komunikaciju sa okruenjem, to potvrduje konstataciju da neposredno doprinosi kvalitetu uprav1jakih i izvrnih funkcija. Procesom transformacije ostvaruje se informacioni sinergetski efekat kojim sistem ovladava dijelovima okruenja I postaje upravljaki informacioni sistem (M.I.S.) Informacioni sistemi mogu se podijeliti na: - operativne informacione sisteme-imaju zadatak da obezbijede zapisivanje, organizovanje, memorisanje I obradu podataka koji nastaju I koriste se za proizvodnju informacija(operativnim nivoima procesa) - sistemi za podrku odluivanja u menadmentu-potenciraju menadersku orijentaciju, preferirajui informacione tehnologije (MID, DSS, ES) u odnosu na intuiciju I iskustvo Da bi informacioni sistem bio eksterno kvalitetan kao informacioni resurs, mora biti intrno kvalitetan to se obezbjeeuje parcijalnim kvalitetom strukture svih komponenata, a to su - hardver -fizike jedinice sistema - softver raunarski programi - dejtaver- podatci, informacije, znanje - lajfver- kadrovski resursi - orgever organizaciono-koordinisani rad netver-raunarske mree Informacijsko preoptereenje-nepovoljni efekt koji nastaje zatrpavanjem prekomjernih podataka. Za potrebe menadmenta slue informacije a ne podatci. 42.Informacioni sistemi za podrku menadmentu Informacioni sistem za podrku menadmentu (Management Information System - MIS), podrazumijeva se kao sistem s osnovnim zadatkom prikupljanja informacija neophodnih u rjeavanju problema. MIS je mehanizam za detekciju problema koji sadri sve neophodne elemente problemske strukture, odnosno jedan mehanizam za analizu problema koji obezbjeduje neophodne podatke menaderima koji donose odluke, tj MIS kao mehanizam za donoenje odluka ukljuuje neophodne strukturisane metode ili algoritme za izbor najbolje od raspoloivih alternativa, a pore toga posjeduje modul ta-ako, koji omoguava menaderrima da eksperimentiu i provjeravaju ta se deava kod razliitih vrijednosti parametara koje utiu na sam finalni ishod saniranja otkrivenog problema 44.Marketing informacioni sistem Marketing informacioni sistem obezbjeuje pravovremene i istinite informacije o marketing prilikama unutar preduzea, kao i njgovog odnosa sa okruenjem, na bazi ega se obezbjeuje dotok informacija iz podsistema internih i eksternih marketing izvjetaja, podsistema marketing istraivanja i podsistema marketing analize i kontrole Pogledaj sliku strana 282.

43.Sistemi obezbjeivanja i ininjeringa kvaliteta Implementacija i unapredivanje sistema kvaliteta stvaraju uslove za razvoj ostalih faktora koji utiu na postizanje konkurentske sposobnosti, odnosno na rast i uspjenost poslovnog sistema jer su direktno povezani sa stratekim funkcijama i njihovom koordinacijom i optimizacijom. Kvalitet je skup svih karakteristika izlaza koji se odnosi na definisane potrebe Moderni koncept poimanja kvaliteta svoje interesovanje sa tehnilokog aspekta proirue i prenosi na nivo menadmenta, gdje se dugorono posmatra kvalitet poslovanja kroz trinu, poslovnu i drutvenu perspektivu kao dimenziju koja se odnosi na trinu poziciju (konkurentsku prednost), poveanje efikasnosti (profit) i zatitu ljudi i sredine (uvanje prirodnih i drutvenih dobara) Standard kao nauno-pravni dokument sadri precizno definisane zahtjeve koje mora da ispuni odreeni izlaz iz sistema kao i sam sistem, tako da ga usvaja samo nadlena organizacija a moe biti interni, nacionalni i meunarodni. Dokumenta kvaliteta treba da prikau ta i kako se radi u organizciji a struktura dokumentacije sistema ima tri nivoa: poslovnik o kvalitetu, proceduru i radna upustva, a kao 4 nivo uzima se i baza podataka Proces uvoenja sistema kvaliteta sastoji se od 4 faze: priprema za razvoj sistema kvaliteta, razvoj sistema kvaliteta, uspostavljanje i odravanje sistema kvaliteta i atestiranje sistema Provjera sistema kvaliteta vri se na 2 naina: provjerom dokumentacije sistema kvaliteta i provjerom primjene dokumentacije sistema kvaliteta. Provjere sistema kvaliteta mogu biti -interne provjere- obavljaju se unutar organizacije od zaposlenih -provjere preko druge strane- jedna organizacija provjerava drugu -provjera tree strane-nezavisna provjera s ciljem dobijanja sertifikata od akreditovanih sertifikovanih tijela Alati kvaliteta su - dijagram toka procesa, najednostavniji i najkoriteniji alat kvaliteta za analizu toka svih resursa i procesa. Osnovni elemeti pri izradi procesa toka ovog dijagrama: odreivanje ulaza i izlaza, efinisanje svih aktivnosti procesa, grafiko prikazivanje procesa, utvrivanje meu zavisnosti u elementima ijagrama i provjera loginosti toka aktivnosti. - lista sakupljenih greaka-alat kvaliteta koji sakuplja sve vrste greaka i njihovu uestalost u nekom procesu - histogram-alat kvaliteta koji prikazuje distribuciju greaka u tabelarnoj ili grafikoj formi - pareto dijagram-alat kvaliteta koji se koristi za identifikaciju relativne vanosti odreenih podataka, utvrivanje prioriteta u masi injenica, s ciljem korektivnog djelovanja - iikava dijagram- alat kvaliteta koji na jednostavan, sistematizovan i uoljiv nain stvara preduslove za analizu problema otkrivajui stvarne uzroke nastalih posljedica - koleracioni dijagram-alat kvaliteta koji omoguava analizu uzajamne povezanosti dvije kvantitative promjenjive sa dvije grupe podataka, na osnovu kojih se izraunava stepen koleracije varijacija posmatranih pojava - kontrolne karte kvaliteta-alat kvaliteta koji se koristi za ocjenu stabilnosti nekog procesa Demongov model za unapreenje kvaliteta poslovanja: PDCA= planiranje, izvoenje, provjera i kontrola

45.Sistem menadmenta menadersko odluivanje Odluivanje i odluke prate glavni cilj menadmenta koji se odnosi na promjenu situacije u eljenom pravcu u smislu obezbjeivanja konkurentnosti, poveane prouktivnosti, rentabinosti, lividnosti, efiksnosti, profitabilnosti i finansijske snage Ciljevi procesa odluivanja proeti su tenjom za angaovanjem potrebnih resursa, tako da menaderi imaju razliitu odgovornost i funkcije koje su odreene hijerarhijskim nivoom i irinom njihovog djelovanja, pa u skladu s tim razlikujemo vrhovni menadiment (top managers), srednji nivo menadimenta (middle managers) i menadere prve linije (first-line managers).