istor3 lykkef 1-6 copy.

qxd 1/8/2007 1:32 Page 177

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

Ç êáëëéôå÷íéêÞ êáé ðíåõìáôéêÞ æùÞ óôçí ÅëëÜäá ôïõ 19ïõ áéþíá

Ç ßäñõóç ôïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò (1830) êáé ç ìåôáöïñÜ ôçò ðñùôåýïõóáò
óôçí ÁèÞíá (1834) óçìáôïäüôçóáí ãéá ôçí ÅëëÜäá ôçí Ýíáñîç ìéáò éóôïñé-
êÞò ðïñåßáò ðñïóáíáôïëéóìÝíçò óôçí Åõñþðç, óôéò áñ÷Ýò êáé óôéò áîßåò ôïõ Íéêüëáïò Ãýæçò (1842-1901),
äõôéêïý ðïëéôéóìïý, ôïõ ïðïßïõ âáóéêü óçìåßï áíáöïñÜò óôéò áñ÷Ýò ôïõ «ÌåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôùí
Øáñþí», 1898, 1,33×1,88 ì.,
19ïõ áéþíá Þôáí áíáìöéóâÞôçôá ï íåïêëáóéêéóìüò. ´Åôóé, ç åðáíáóýíäåóç
ÅèíéêÞ ÐéíáêïèÞêç êáé Ìïõóåßï
ìå ôçí êëáóéêÞ áñ÷áéüôçôá áðïôÝëåóå åîáñ÷Þò ôçí éäåïëïãéêÞ áöåôçñßá ÁëåîÜíäñïõ Óïýôæïõ, ÁèÞíá.
ôïõ íÝïõ åëëçíéêïý êñÜôïõò êáé ôï âáóéêü óõóôáôéêü ôçò ýðáñîÞò ôïõ, åíþ ÌåôÜ ôçí êáôáóôñïöÞ ôïõ íç-
ðáñÜëëçëá ôï ëáìðñü âõæáíôéíü ðáñåëèüí êáé ç æùíôáíÞ ëáúêÞ ðáñÜäïóç óéïý, áðåëðéóìÝíïé Øáñéáíïß
åîáêïëïõèïýóáí íá óõíäÝïíôáé Üññçêôá ìå ôá êáèçìåñéíÜ âéþìáôá ôïõ ðáó÷ßæïõí íá áíåâïýí óôçí
ëáïý. êëõäùíéæüìåíç âÜñêá, ãéá íá
ÌÝóá óôï ðëáßóéï ôïõ ðñïâëçìáôéóìïý êáé ôçò áíáæÞôçóçò ôçò åèíéêÞò óùèïýí ìáæß ìå ôá éåñÜ êåéìÞ-
ôáõôüôçôáò ôùí ÍåïåëëÞíùí, ç åðáíåêôßìçóç ôïõ ëáúêïý ðïëéôéóìïý êáé ëéá ôçò ðáôñßäáò ôïõò. Ìéá óôé-
ôçò ãëþóóáò áðïôÝëåóáí ãéá ìáêñü ÷ñïíéêü äéÜóôçìá áíôéêåßìåíï ðïëéôé- âáñÞ áíäñéêÞ ìïñöÞ ðáëåýåé
êþí, éäåïëïãéêþí êáé öéëïëïãéêþí óõæçôÞóåùí êáé äéáìá÷þí. Ç íåïåëëç- íá ïäçãÞóåé ôç âÜñêá ðñïò ôï
íéêÞ ôÝ÷íç êéíÞèçêå õðï÷ñåùôéêÜ ìÝóá óôï ðëáßóéï ôùí åõñùðáúêþí ñåõ- âÜèïò üðïõ èáìðïöÝããåé ôï
öùò ôçò óùôçñßáò. Ï óõìâïëé-
ìÜôùí êáé óå ìåãÜëï âáèìü õðü ôçí åðßäñáóç ôçò Áêáäçìßáò ôïõ ÌïíÜ-
óìüò ôçò óýíèåóçò áðïêôÜ
÷ïõ, ç ïðïßá õðÞñîå ôï âáóéêü êÝíôñï êáëëéôå÷íéêþí óðïõäþí ãéá ðïëëïýò áêüìç ìåãáëýôåñï åíäéáöÝñïí,
´Åëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò. Ïé ìåãÜëïé ´Åëëçíåò æùãñÜöïé ðïõ áðïôÝëåóáí ôïí áí ëÜâïõìå õðüøç ìáò üôé ôï
Ýñãï öéëïôå÷íÞèçêå ëßãï ìåôÜ
ôçí åèíéêÞ Þôôá ôïõ 1897.

177
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:33 Page 178

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´

ðõñÞíá ôçò Ó÷ïëÞò ôïõ ÌïíÜ÷ïõ, üðùò ï Íéêçöüñïò Ëýôñáò, ï Êùíóôá-

íôßíïò ÂïëáíÜêçò êáé ï Íéêüëáïò Ãýæçò, õðÞñîáí ïé çãåôéêÝò ìïñöÝò êáé
ïé óçìáíôéêüôåñïé äÜóêáëïé ôçò íåïåëëçíéêÞò ôÝ÷íçò ôïõ 19ïõ áéþíá. Óôï
Ýñãï ôïõò äå âëÝðåé êáíåßò ôç äïõëéêÞ áðïìßìçóç áêáäçìáúêþí ðñïôýðùí,
áëëÜ ìéá ðñïóðÜèåéá ðñïóùðéêþí áíáæçôÞóåùí, ïé ïðïßåò áðïóêïðïýóáí
ÄçìÞôñéïò ÆùãñÜöïò (ð. 1790 - óôçí áðïôýðùóç ôùí áíáãêþí êáé ôùí ðñïâëçìáôéóìþí ôçò åëëçíéêÞò
ìåôÜ ôï 1840), «Ðïëéïñêßá Áèç- êïéíùíßáò, ìå åóùôåñéêÞ åéëéêñßíåéá êáé åêöñáóôéêÞ ëéôüôçôá. ÐáñÜëëçëá,
íþí», 1827, õäáôïãñáößá óå ÷áñ- âÝâáéá, êáé ôá ðñþôá äåéëÜ éìðñåóéïíéóôéêÜ ìçíýìáôá áðü ôï Ðáñßóé äåí
ôüíé, 0,49×0,62 ì., ÃåííÜäåéïò Üöçíáí áäéÜöïñïõò ôïõò ´Åëëçíåò êáëëéôÝ÷íåò.
ÂéâëéïèÞêç.. Ï óôñáôçãüò Ìá-
êñõãéÜííçò æÞôçóå áðü ôïí
ëáúêü æùãñÜöï êáé áãéïãñÜöï
ÄçìÞôñéï ÆùãñÜöï íá äçìéïõñ-
ãÞóåé ðÝíôå óåéñÝò Ýñãùí,
óýìöùíá ìå ôéò ïäçãßåò ôïõ,
ðñïêåéìÝíïõ íá óõìðëçñþóåé
åéêïíïãñáöéêÜ ôï êåßìåíï ôùí
«ÁðïìíçìïíåõìÜôùí» ôïõ. Áêï-
ëïõèþíôáò ôç ëáúêÞ, áëëÜ êáé
ôç âõæáíôéíÞ ðáñÜäïóç, ï Æù-
ãñÜöïò áíôáðïêñßíåôáé åéêáóôé-
êÜ óôï Üìåóï, áðëü êáé ðåñé-
ãñáöéêü ýöïò ôïõ ÌáêñõãéÜí-
íç. Ôá Ýñãá ðáñïõóéÜóôçêáí
áðü ôïí ÌáêñõãéÜííç óôïõò
ðñÝóâåéò ôùí ôñéþí ìåãÜëùí
äõíÜìåùí, óå áãùíéóôÝò ôçò
ÅðáíÜóôáóçò, öéëÝëëçíåò êáé
äéÜöïñïõò áîéùìáôïý÷ïõò,
ôïõò ïðïßïõò åß÷å ðñïóêáëÝóåé
óôï óðßôé ôïõ ìå ôçí åõêáéñßá
ôçò åèíéêÞò ãéïñôÞò ôïõ 1839.
Ôï ãåãïíüò áõôü áðïôÝëåóå ôçí
ðñþôç Ýêèåóç Ýñãùí ôÝ÷íçò
óôçí ÅëëÜäá.

Íéêçöüñïò Ëýôñáò (1832-

1904), «Ôï øáñéáíü ìïéñïëüé»,
1880, 0,94×1,40 ì., ÅèíéêÞ Ðé-
íáêïèÞêç êáé Ìïõóåßï ÁëåîÜí-
äñïõ Óïýôæïõ, ÁèÞíá. Ïé óõããå-
íåßò èñçíïýí ãéá ôïí ÷áìÝíï
íáõôéêü, êáèéóìÝíïé áõóôçñïß
êáé óéùðçëïß ãýñù áðü ôï öÝóé
ôïõ. Ôá ìïõíôÜ ÷ñþìáôá, ç
ïñãÜíùóç ôïõ ÷þñïõ, ôá ðñü-
óùðá ÷ùñßò áôïìéêÜ ÷áñáêôç-
ñéóôéêÜ áðïäßäïõí ôçí åóùôåñé-
êÞ óõíôñéâÞ ôùí áíèñþðùí êáé
ôçí áôìüóöáéñá ôçò èëßøçò êáé
ôïõ ðÝíèïõò.

178
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:33 Page 179

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

Ç Ó÷ïëÞ ôïõ ÌïíÜ÷ïõ ùò

áöåôçñßá ãüíéìùí áíáæçôÞ-
óåùí
«Êáé ïé ôñåéò (Íéêçöüñïò
Ëýôñáò, Êùíóôáíôßíïò Âïëá-
íÜêçò, Íéêüëáïò Ãýæçò) åß-
íáé óýã÷ñïíïé ìå ôïõò äç-
ìéïõñãïýò ôïõ éìðñåóéïíé-
óìïý – áí êáé äåí åðçñåÜ-
óôçêáí áðü ôï ãüíéìï áõôü
ñåýìá ôçò åõñùðáúêÞò
ôÝ÷íçò, áóöáëþò ãéáôß ç èç-
ôåßá ôïõò óôá éäáíéêÜ ôçò
Ó÷ïëÞò ôïõ ÌïíÜ÷ïõ ôïýò
åß÷å ðñïóáíáôïëßóåé éäéáß-
ôåñá ðñïò ôïí áêáäçìáúóìü
êáé ôéò ìåãÜëåò êáôáêôÞóåéò
Íéêüëáïò Ãýæçò (1842-1901), «Ôá áññáâùíéÜóìáôá», 1,03×1,55 ì., ÅèíéêÞ ÐéíáêïèÞêç êáé Ìïõóåßï Áëå- ôïõ ðáñåëèüíôïò. Ç éäéáßôå-
îÜíäñïõ Óïýôæïõ, ÁèÞíá. Ôï ðáëéü Ýèéìï ôçò Ôïõñêïêñáôßáò íá áññáâùíéÜæïõí ôá ðáéäéÜ óå ìéêñÞ çëé- ñç óýíäåóç áõôþí ôùí
ÅëëÞíùí êáëëéôå÷íþí ìå ôïí
êßá ãßíåôáé ç áöïñìÞ íá óôçèåß, ìå ìåãÜëç óõíèåôéêÞ éêáíüôçôá êáé åêöñáóôéêü ðëïýôï, ìéá óêçíÞ ðïõ êýêëï ôùí äáóêÜëùí ôïõ
äåí ðåñéïñßæåôáé óå çèïãñáöéêÞ áðïôýðùóç ôïõ ðåñéóôáôéêïý. Ôá ðñüóùðá, ïé åêöñÜóåéò, ïé ÷åéñïíï- ÌïíÜ÷ïõ óôÜèçêå, ðáñÜ ôéò
ìßåò, ç áôìüóöáéñá ôçò óêçíÞò áðïêôïýí äéá÷ñïíéêÞ äýíáìç ðáñáìÝíïíôáò êáé óÞìåñá æùíôáíÜ êáé áñíçôéêÝò ôçò ðëåõñÝò, ìéá
ïéêåßá. áðáñáßôçôç ðñïûðüèåóç ãéá
Ýíá óùóôü îåêßíçìá êáé ìéá
ïõóéáóôéêÞ ãíùñéìßá ôçò
åëëçíéêÞò ôÝ÷íçò ìå ôéò êá-
ôáêôÞóåéò ôïõ åõñùðáúêïý
êáëëéôå÷íéêïý ðáñåëèüíôïò,
áðü ôï ïðïßï åß÷å áðïêïðåß
ïëüêëçñïõò áéþíåò. Ôï Ìü-
íá÷ï êáé ç Áêáäçìßá ôïõ
äéåõêüëõíáí áõôÞ ôç ãíùñé-
ìßá, Ýäùóáí ôç ãåñÞ ôå÷íéêÞ
âÜóç êáé Ýäåéîáí ôïí ôñüðï
ôçò áõóôçñÞò êáé ìåèïäéêÞò
åñãáóßáò, ÷ùñßò ôéò ïðïßåò
äåí Þôáí äõíáôÞ êáìéÜ ïõóéá-
óôéêÞ ðñïóðÜèåéá. Êáé áí ôá
óôïé÷åßá áõôÜ ìðïñïýóáí íá
Ý÷ïõí áñíçôéêÜ áðïôåëÝ-
óìáôá ãéá ôïõò áäýíáôïõò
êáé ôïõò ìÝôñéïõò êáëëé-
ôÝ÷íåò, ãéá üóïõò åß÷áí
ãíÞóéá äçìéïõñãéêÞ öëÝâá
êáé äõíáôÞ ðñïóùðéêüôçôá
áðïôåëïýóáí áöåôçñßá ãéá
ãüíéìåò áíáæçôÞóåéò êáé
áíåîÜñôçôïõò ðñïóáíáôï-
ëéóìïýò. Áõôü áêñéâþò óõì-
âáßíåé óôçí ðåñßðôùóç ôùí
ôñéþí ìåãÜëùí äáóêÜëùí
ôçò åëëçíéêÞò æùãñáöéêÞò»
ÉùÜííçò Áëôáìïýñáò (1852-1878), «Ôï ëéìÜíé ôçò Êïðåã÷Üãçò», 1874, 0,30×0,43 ì., ÅèíéêÞ Ðéíá-
×ñýóáíèïò ×ñÞóôïõ, Ç åëëç-
êïèÞêç êáé Ìïõóåßï ÁëåîÜíäñïõ Óïýôæïõ, ÁèÞíá. Óôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ï êáëëéôÝ÷íçò ðñáãìá-
íéêÞ æùãñáöéêÞ 1832-1922,
ôåýåôáé ôï ÷ñþìá, ìå ôçí êáôáëõôéêÞ åðßäñáóç ôïõ öùôüò óå áõôü, óôç ó÷åôéêÜ åëåýèåñç ðéíåëéÜ êáé ÅèíéêÞ ÔñÜðåæá ôçò ÅëëÜäïò
óôï åíäéáöÝñïí ãéá ôçí áðüäïóç ôçò öåõãáëáßáò åíôýðùóçò âëÝðïõìå ôá ðñþôá ìçíýìáôá ôïõ éìðñå- 1981, ó. 44.
óéïíéóìïý óôçí ÅëëÜäá.

179
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:33 Page 180

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´

Ç ßäñõóç ôïõ Ó÷ïëåßïõ ôùí

Ôå÷íþí êáé ïé ðñþôåò êáëëé-
ôå÷íéêÝò åêèÝóåéò
Óçìáíôéêü ãåãïíüò ãéá ôçí
êáëëéôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá,
Þäç áðü ôá ðñþôá ÷ñüíéá
æùÞò ôïõ íåïóýóôáôïõ êñÜ-
ôïõò, Þôáí ç ßäñõóç ôïõ
Ó÷ïëåßïõ ôùí Ôå÷íþí ôï
1836, óôï ïðïßï äßäáîáí ïé
ìåãáëýôåñïé ¸ëëçíåò æù-
ãñÜöïé. Áðü ôï 1843 Üñ÷éóå
êáé ç åêèåóéáêÞ äñáóôç-
ñéüôçôá áñ÷éêÜ ìÝóá óôï
ðëáßóéï ôùí äñáóôçñéïôÞôùí
ôïõ Ó÷ïëåßïõ ôùí Ôå÷íþí
êáé áñãüôåñá ôùí Ïëõìðßùí
(åìðïñéêþí êáé êáëëéôå÷íé-
êþí åêèÝóåùí ðïõ êáèéå-
ñþèçêáí áðü ôï 1859) êáé
ôïõ Öéëïëïãéêïý Óõëëüãïõ
Ðáñíáóóüò (áðü ôï 1885).
H ãëõðôéêÞ, ðïõ ãéá ðïëëïýò áéþíåò åß÷å ðáñáìåßíåé ìÝóá óôá üñéá ôçò
ëáúêÞò ðáñÜäïóçò, Üñ÷éóå êáé ðÜëé –ìå áöåôçñßá ôá ÅðôÜíçóá êáé ìå ðõ-
ñÞíá ôá åñãáóôÞñéá ôùí ÔÞíéùí ãëõðôþí– íá ðáßæåé óçìáíôéêü ñüëï óôç
íÝá ÅëëÜäá, ç ïðïßá âñéóêüôáí Þäç óå öÜóç Ýíôïíçò áíáóõãêñüôçóçò êáé
ðñïóðÜèåéáò åîùñáúóìïý. Áíáìößâïëá üìùò ç íåïåëëçíéêÞ ãëõðôéêÞ âñÞ-
êå ôçí êïñõöáßá ÝêöñáóÞ ôçò óôï Ýñãï ôïõ Ãéáííïýëç ×áëåðÜ, ðïõ åîåëß-
÷ôçêå áñãüôåñá óå Ýíáí åíôåëþò ðñïóùðéêü äçìéïõñãü, ìïíáäéêÞò ðïéü-
ôçôáò.
Óôçí áñ÷éôåêôïíéêÞ ç ðñïóðÜèåéá åðéêåíôñþèçêå óôç äéáìüñöùóç ôçò
åõñùðáúêÞò üøçò ôçò ÁèÞíáò êáé ôùí Üëëùí ìåãÜëùí áóôéêþí êÝíôñùí ôïõ
íåïóýóôáôïõ êñÜôïõò. Óôï ìåãá-
ëýôåñï ìÝñïò ôùí äçìüóéùí êáé
ôùí éäéùôéêþí êôéñßùí áêïëïõ-
èÞèçêáí ôá ðñüôõðá ôïõ íåïêëá-
óéêéóìïý, ÷ùñßò íá ëåßðïõí êáé
ëáìðñÜ äåßãìáôá ñïìáíôéêÞò äéÜ-
èåóçò êáé åðéóôñïöÞò óå áíáãåí-
íçóéáêÜ Þ êáé âõæáíôéíÜ óôïé÷åßá.

Ãéáííïýëçò ×áëåðÜò (1851-1938), «ÓÜôõñïò ðïõ

ðáßæåé ìå ôïí ´Åñùôá», 1877, ìÜñìáñï, ýøïò
1,35 ì., ÅèíéêÞ ÃëõðôïèÞêç, ÁèÞíá. Óå áõôü ôï
íåáíéêü Ýñãï ôïõ ï ×áëåðÜò, ðïõ óöñÜãéóå
ôçí ðïñåßá ôçò íåïåëëçíéêÞò ãëõðôéêÞò, óõíäõ-
Üæåé ôçí ðáñÜäïóç ôçò áñ÷áßáò åëëçíéêÞò
ãëõðôéêÞò ìå óôïé÷åßá áðü ôïí ñïìáíôéóìü êáé
ôïí ñåáëéóìü.

Êñßóôéáí ×Üíóåí (Christian Hansen, 1803-1883), ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí, 1839-1864 (öùô. 1930). Óôç óõíåßäçóç ôùí ÅëëÞíùí ôï êôßñéï áõôü
óõìâüëéæå ôçí ðíåõìáôéêÞ áíáãÝííçóç ôïõ ôüðïõ. Ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ, áõóôçñü ìíçìåéáêü ýöïò, ëéôÝò, áñìïíéêÝò ãñáììÝò, ôõðéêÜ êëá-
óéêÜ ãíùñßóìáôá, üðùò áÝôùìá êáé éùíéêïß êßïíåò, áðïôÝëåóáí ôï áéóèçôéêü ðñüôõðï ôïõ áèçíáúêïý íåïêëáóéêéóìïý, ôï ïðïßï åðçñÝáóå
êáèïñéóôéêÜ ôç íåïåëëçíéêÞ áñ÷éôåêôïíéêÞ. Ôï ÐáíåðéóôÞìéï Áèçíþí (1839), ç Áêáäçìßá Áèçíþí (1859) êáé ç ÅèíéêÞ ÂéâëéïèÞêç (1888),
Ýñãá ôùí Äáíþí áäåëöþí ×ñéóôéáíïý êáé Èåüöéëïõ ×Üíóåí, áðïôÝëåóáí ôçí «áèçíáúêÞ ôñéëïãßá».

180
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:33 Page 181

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

ÓôáìÜôçò ÊëåÜíèçò (1802-1862),

ÌÝãáñï Äïõêßóóçò Ðëáêåíôßáò-
Éëßóóéá, ðåñ. 1840, ÁèÞíá (öùô.
1914). Ôï êôßñéï áõôü ìå ôéò
÷áñáêôçñéóôéêÝò ôïîïóôïé÷ßåò
(ëüôæéåò) êáé ôéò ðõñãïåéäåßò
êáôáóêåõÝò óôá ðëÜãéá, îåöåýãåé
áðü ôïí áèçíáúêü íåïêëáóé-
êéóìü ðáñáðÝìðïíôáò óå ñïìá-
íôéêÝò åðéññïÝò. Óå áõôü
óôåãÜæåôáé áðü ôï 1928 ôï Âõæá-
íôéíü êáé ×ñéóôéáíéêü Ìïõóåßï.

Ëýóáíäñïò Êáõôáíôæüãëïõ
(1811-1885), Ôï Ïöèáëìéáôñåßï,
1847, ÁèÞíá (áñ÷éêÞ ìïñöÞ). Áí
êáé ôï êôßñéï åíôÜóóåôáé ÷ùñï-
ôáîéêÜ óôç óõíÝ÷åéá ôçò
«áèçíáúêÞò ôñéëïãßáò», áðïôåëåß
ìéá äéáöïñåôéêÞ áéóèçôéêÞ ðñü-
ôáóç, ðñüôáóç ñïìáíôéêÞò íï-
óôáëãßáò ãéá ôï âõæáíôéíü ðá-
ñåëèüí ôçò ÁèÞíáò.

´Åíáò êïñõöáßïò ãëýðôçò

«ÐÝñá áðü ôçí ôñáãéêÞ ðï-
ñåßá ôçò æùÞò ôïõ êáé ôéò
Óôçí ðïßçóç ç ÅðôáíçóéáêÞ Ó÷ïëÞ, ìå êïñõöáßïõò åêðñïóþðïõò ôçò ôïí êÜèå åßäïõò áôõ÷ßåò ôïõ, ï
Óïëùìü êáé ôïí ÊÜëâï, óõíäýáæå ìå ðïéêßëïõò ôñüðïõò ôéò äõôéêÝò åðéñ- ×áëåðÜò åßíáé Ýíáò ðñáã-
ñïÝò ôïõ íåïêëáóéêéóìïý êáé ôïõ ñïìáíôéóìïý ìå ôçí åëëçíéêÞ ãëùóóéêÞ ìáôéêÜ ìåãÜëïò äçìéïõñãüò
ðáñÜäïóç. Ç ÃåíéÜ ôïõ 1880 (ÍÝá ÁèçíáúêÞ Ó÷ïëÞ), ìå êýñéï åêöñáóôÞ ôçò ôüóï óôéò áíáæçôÞóåéò êáé
ôïí ÐáëáìÜ, äå÷üôáí åðéäñÜóåéò áðü ôá ãáëëéêÜ ñåýìáôá ôïõ ðáñíáóóé- ôéò ðñáãìáôþóåéò ôïõ üóï
êáé óôçí åêðëçêôéêÞ óõíÝ-
óìïý* êáé ôïõ óõìâïëéóìïý, åíþ óôçí ðåæïãñáößá ï ñåáëéóìüò, ìå ðñï- ðåéá êáé ôïí ðëïýôï ôùí
äñïìéêÞ ìïñöÞ ôïí ÑïÀäç, Üóêçóå éäéáßôåñç åðßäñáóç óôï Ýñãï ìåãÜëùí ìïñöþí ôïõ, ôçí Ýêôáóç ôùí
çèïãñÜöùí, üðùò åßíáé ï Âéæõçíüò, ï ÐáðáäéáìÜíôçò, ï Êáñêáâßôóáò ê.Ü. åðéíïÞóåùí êáé ôçí ðïéêéëßá
ôùí äéáôõðþóåþí ôïõ. […]
´Ïëï ôïõ ôï Ýñãï åßíáé éäéáß-
ôåñá óçìáíôéêü, êáèþò óõí-
äõÜæåé ìïñöéêÞ ðëçñüôçôá
ÅñùôÞóåéò êáé åêöñáóôéêÞ äýíáìç,
1. Ðïý Ýóôñåøáí ôï åíäéáöÝñïí ôïõò ïé éìðñåóéïíéóôÝò; Ðïéåò Þôáí ïé åõñýôåñåò ðëáóôéêü ÷áñáêôÞñá êáé
äéáóôÜóåéò ðïõ Ýäùóå óôçí ôÝ÷íç ôï êßíçìá ôïõ ìåôáúìðñåóéïíéóìïý; åóùôåñéêÞ áëÞèåéá».
2. Ðþò äéêáéïëïãåßôáé ç ìåãÜëç áðÞ÷çóç ôïõ íåïêëáóéêéóìïý óôç ìåôåðáíáóôáôéêÞ ×ñýóáíèïò ×ñÞóôïõ, «Ç Íåï-
ÅëëÜäá; åëëçíéêÞ ÔÝ÷íç ôïõ 19ïõ êáé
3. Ðïéïò Þôáí ï ñüëïò ôçò Ó÷ïëÞò ôïõ ÌïíÜ÷ïõ óôçí åëëçíéêÞ ôÝ÷íç ôïõ 19ïõ ôïõ 20ïý áéþíá», óôï Éóôïñßá
ôçò ÔÝ÷íçò, Larousse, Âéâëéü-
áéþíá; ñáìá, ÁèÞíá 1990, ô. 5, ó. 25.

181
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:34 Page 182
ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´
2. Ï ÐÏËÉÔÉÓÌÏÓ ÔÏÕ 20ïý ÁÉÙÍÁ
Ïé ìåãÜëåò åðéóôçìïíéêÝò áíáêáëýøåéò ôïõ 20ïý áéþíá - Áðü
ôç äïìÞ ôïõ áôüìïõ Ýùò ôç äïìÞ ôïõ Óýìðáíôïò
«Ôï 1900 ï Ìáî Ðëáíê åãêáéíßáóå ôçí åðï÷Þ ôçò óýã÷ñïíçò öõ-
óéêÞò ìå ôçí êâáíôéêÞ èåùñßá ôïõ, óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ç åíÝñ-
ãåéá åêðÝìðåôáé ü÷é óõíå÷þò áëëÜ óå äéáêñéôÝò ðïóüôçôåò, ôéò
ïðïßåò ïíüìáóå êâÜíôá (óçì.: áðü ôç ëáôéíéêÞ ëÝîç quantum,
ðëçè. quanta, ðïõ óçìáßíåé “ðüóï”). Ôï 1905 áíÞêåé óôïí
´Áëìðåñô ÁúíóôÜéí. Ìåëåôþíôáò ôçí ôá÷ýôçôá ôïõ öùôüò, äéáôý-
ðùóå ôçí åéäéêÞ èåùñßá ôçò ó÷åôéêüôçôáò, ðïõ ðåñéãñÜöåé ôçí
åðßðôùóç ôçò ôá÷ýôçôáò óôç ìÜæá êáé ôç ñïÞ ôïõ ÷ñüíïõ. Ç åéäé-
êÞ èåùñßá ôçò ó÷åôéêüôçôáò ïäÞãçóå óôçí éäÝá üôé ç ìÜæá åßíáé
ìéá åîáéñåôéêÜ óõìðõêíùìÝíç ìïñöÞ åíÝñãåéáò. Ôï 1916 ï
ÁúíóôÜéí äéçýñõíå ôç èåùñßá ôïõ óå óõóôÞìáôá ðïõ êéíïýíôáé ôï
Ýíá óå ó÷Ýóç ìå ôï Üëëï êáé äçìéïýñãçóå ôç ãåíéêÞ èåùñßá ôçò
ó÷åôéêüôçôáò Ëßãá ÷ñüíéá áñãüôåñá, ÷Üñç óôéò åñãáóßåò ôïõ
Ìáî Ìðïñí, ôïõ ´Åñâéí ÓñÝíôéíãêåñ êáé ôïõ ÂÝñíåñ Êáñë ×Üéæåí-
ìðåñãê, åäñáéþèçêå ç êâáíôïìç÷áíéêÞ, ðïõ Ý÷åé ÷ñçóéìïðïéçèåß
ìå áîéïóçìåßùôç åðéôõ÷ßá ãéá ôçí åñìçíåßá öáéíïìÝíùí ôçò ÷ç-
ìåßáò êáé ôçò õðïáôïìéêÞò öõóéêÞò. Ïé äýï èåùñßåò, ôçò ó÷åôéêü-
ôçôáò êáé ç êâáíôïìç÷áíéêÞ, áðïôÝëåóáí ôá äýï ìåãÜëá èåùñç-
ôéêÜ èåìÝëéá ôçò öõóéêÞò ôïõ 20ïý áéþíá».
Isaac Asimov, Ôï ÷ñïíéêü ôùí åðéóôçìïíéêþí áíáêáëýøåùí,
ìôöñ. Ã. ÌðáñïõîÞò, Í. ÓôáìáôÜêçò, ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò
ÊñÞôçò, 6ç Ýêä., ÇñÜêëåéï 2004, ó. 450.
Ôï äåóïîõñéâïíïõêëåúêü ïîý êáé ôá ìõóôéêÜ ôïõ
«Ïé áíáãêáßåò ðëçñïöïñßåò ãéá ôç ÷çìéêÞ ðïëõðëïêüôçôá êáé ôéò
áðáñáßôçôåò äñáóôçñéüôçôåò ôïõ êõôôÜñïõ åßíáé êáôáãñáììÝíåò
óôá ãïíßäéá ðïõ âñßóêïíôáé óôïí ðõñÞíá ôïõ. Åßíáé üìùò ðëçñïöï-
ñßåò êùäéêïðïéçìÝíåò, êáé ìÜëéóôá ìå êþäéêá ìéá åéäéêÞ áëöÜâç-
ôï ðïõ ÷ñçóéìïðïéåß ìüíï ôÝóóåñá ãñÜììáôá. Ôá “ãñÜììáôá”
åßíáé óôçí ðåñßðôùóç áõôÞ ðïëýðëïêá ìüñéá, ðïõ ïíïìÜæïíôáé
íïõêëåïôßäéá. Ôá ßäéá ôá íïõêëåïôßäéá óõíäÝïíôáé óå áêüìç ðéï
ðïëýðëïêá ìüñéá. ´Åôóé, ó÷çìáôßæïíôáé áëõóßäåò íïõêëåïôéäßùí
ðïõ áðïôåëïýí ôï ðåñßöçìï DNA – áêñùíýìéï, áðü ôá ÷áñáêôç-
ñßæïíôá, ðéèáíüí, ïëüêëçñï ôïí áéþíá ìáò! Ç áêñéâÞò ÷çìéêÞ ïíï-
ìáóßá ôïõ DNA –äåóïîõñéâïíïõêëåúêü ïîý– áðïôåëåß áóöáëþò
Üóêçóç ãéá ôç ãëþóóá. ´Áóêçóç üìùò, ãéá ôçí åðéóôÞìç áõôÞ ôç
öïñÜ, áðïôÝëåóå êáé ç áíáêÜëõøç ôçò äïìÞò ôïõ DNA. Áðïäåß-
÷èçêå üôé ôï DNA Ý÷åé ôçí áíáðÜíôå÷ç ìïñöÞ ìéáò äéðëÞò Ýëéêáò,
ðåñßðïõ üðùò ìéá óôñéöïãõñéóôÞ óêÜëá. ÓôÝñåïé ÷çìéêïß äåóìïß
óõíäÝïõí êáôáêüñõöá ôïõò äïìéêïýò ëßèïõò –ôá äéáäï÷éêÜ äçëá-
äÞ íïõêëåïôßäéá êÜèå áëõóßäáò– åíþ áóèåíÝóôåñïé äåóìïß óôá
ðëÜãéá óõíäÝïõí ôéò äýï åëéêïåéäåßò áëõóßäåò êáé óõíéóôïýí ôá
“óêáëïðÜôéá”. Ç áíáêÜëõøç ôçò äïìÞò ôïõ DNA, ðïõ Ýãéíå áðü
ôïõò Ïõüôóïí êáé Êñéê ôï 1953, óùóôÜ èåùñåßôáé ìéá ìåãÜëç
óôéãìÞ ôçò óýã÷ñïíçò åðéóôÞìçò».
Ãéþñãïò ÃñáììáôéêÜêçò, Ç Êüìç ôçò Âåñåíß-
êçò, ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò ÊñÞôçò, 25ç
Ýêä., ÇñÜêëåéï 2005, ó. 92-93.
Óôéò ìåãÜëåò ëåùöüñïõò ôçò åðéêïéíùíßáò êáé
ôçò ðëçñïöüñçóçò
«Ôßðïôå äå ìåôÝâáëå ôüóï ðïëý ôïí ôñüðï
ðïõ åñãáæüìáóôå êáé åðéêïéíùíïýìå óôç óç-
ìåñéíÞ åðï÷Þ üóï ï çëåêôñïíéêüò õðïëïãé-
óôÞò, ðïõ Üñ÷éóå íá ðáñÜãåôáé ìáæéêÜ êáé íá
÷ñçóéìïðïéåßôáé óôç âéïìç÷áíßá óôéò áñ÷Ýò
ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1950. Ç ðéï óçìáíôéêÞ
ôå÷íïëïãéêÞ ðñüïäïò êáôÜ ôïí 20ü áéþíá
Þôáí ìÜëëïí ôï ôñáíæßóôïñ, ìéá ìéêñÞ óõóêåõ-
Þ ðïõ ìåôÝäéäå ñåýìá ðïëý ðéï áðïäïôéêÜ
182
Ç åðéóôçìïíéêÞ áíÜðôõîç êáé ôá ôå÷íïëïãéêÜ åðé-
ôåýãìáôá. Ïé åðáíáóôáôéêÝò åðéóôçìïíéêÝò áíá-
êáëýøåéò ôïõ 20ïý áéþíá ãéá ìéá óåéñÜ èåìÜôùí,
üðùò ç äïìÞ ôïõ áôüìïõ êáé ôïõ Óýìðáíôïò, ç
áíèñþðéíç öýóç êáé ç êïéíùíßá, ïäÞãçóáí ôïõò
áíèñþðïõò óôï íá áíáèåùñÞóïõí ñéæéêÜ ôïí
ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áíôéëáìâÜíïíôáí ôïí êüóìï.
Ïé èåùñßåò ôçò ó÷åôéêüôçôáò ôïõ ÁúíóôÜéí (1905, 1916)
êáé ç êâáíôïìç÷áíéêÞ èåùñßá (1900) áðïôÝëåóáí
ôá èåìÝëéá ôçò óýã÷ñïíçò öõóéêÞò, åíþ ïé Ýñåõ-
íåò ãéá ôç äïìÞ ôïõ áôüìïõ Üíïéîáí ôïí äñüìï
ãéá ìéá íÝá åðï÷Þ ìå åõïßùíåò, áëëÜ êáé äõóïßù-
íåò ðñïïðôéêÝò, üðùò áðïäåß÷ôçêå, ãéá ðáñÜ-
äåéãìá, ìå ôç ÷ñÞóç ôçò ðõñçíéêÞò âüìâáò ãéá
ðïëåìéêïýò óêïðïýò (1945) êáé ôçí ðñüêëçóç
áíõðïëüãéóôçò êáôáóôñïöÞò óôçí áíèñùðüôç-
ôá. ÐáñÜëëçëá, ïé âåëôéþóåéò ôùí ôçëåóêïðßùí
Ýêáíáí äõíáôÞ ôç ìåëÝôç ôïõ Óýìðáíôïò êáé ôç
äéáôýðùóç íÝùí ñéæïóðáóôéêþí èåùñéþí ãéá ôç
äçìéïõñãßá êáé ôç äïìÞ ôïõ áðü ìåãÜëïõò
áóôñïíüìïõò êáé áóôñïöõóéêïýò, ðïõ äéáìüñöù-
óáí ôéò ðñïûðïèÝóåéò ãéá ôçí åîåñåýíçóç ôïõ
ÄéáóôÞìáôïò.
Ï ´Áëìðåñô ÁúíóôÜéí (Albert
Einstein, 1879-1955, Íüìðåë
ÖõóéêÞò 1921), ìå ôéò èåùñßåò
ôçò ó÷åôéêüôçôáò (åéäéêÞ 1905 êáé
ãåíéêÞ 1916), áíÝôñåøå ôéò êëá-
óéêÝò áíôéëÞøåéò ãéá ôïí ÷ñüíï
êáé ôïí ÷þñï êáé Ýâáëå óå íÝåò
âÜóåéò ôéò Ýñåõíåò ãéá ôç äïìÞ
êáé ôçí åîÝëéîç ôïõ Óýìðáíôïò.
Ï Ìáî Ðëáíê (Max Plank,
1858-194, Íüìðåë ÖõóéêÞò
1918) åãêáéíßáóå ôçí åðï÷Þ ôçò
óýã÷ñïíçò öõóéêÞò ìå ôçí ðåñß-
öçìç êâáíôéêÞ èåùñßá (1900),
óýìöùíá ìå ôçí ïðïßá ç áêôéíï-
âïëßá åêðÝìðåôáé óå ÷ùñéóôÝò,
äéáêñéôÝò ðïóüôçôåò åíÝñãåéáò,
ôéò ïðïßåò ïíüìáóå êâÜíôá (ëáô.
quantum = ðüóï, ðëçè. quanta). Óôç
öùôïãñáößá ï Ìáî Ðëáíê
(äåîéÜ) ìå ôïí Íéëò Ìðïñ, åðß-
óçò ðñùôåñãÜôç ôçò êâáíôéêÞò
èåùñßáò.
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:34 Page 183

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

Óôéò 20 Éïõëßïõ 1969 ï Íéë ´Áñìóôñïíãê (Neil Armstrong, ãåíí. ôï

1930), ìÝëïò ôïõ ôñéìåëïýò ðëçñþìáôïò ôïõ äéáóôçìüðëïéïõ
«Áðüëëùí 11», Þôáí ï ðñþôïò Üíèñùðïò ðïõ âÜäéóå åðÜíù óôï
Ýäáöïò ôçò ÓåëÞíçò ëÝãïíôáò: «¸íá ìéêñü âÞìá ãéá ôïí Üíèñùðï,
Ýíá ãéãÜíôéï âÞìá ãéá ôçí áíèñùðüôçôá». Ç áðïóôïëÞ åðÝóôñåøå
óôç Ãç ìåôáöÝñïíôáò ðïëýôéìï õëéêü ðïõ åìðëïýôéóå ìå íÝá óôïé-
÷åßá ôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá.

áðü ü,ôé ïé ëõ÷íßåò. ÌÝ÷ñé ôï 1975 ç óõíå÷Þò ôå÷íïëïãéêÞ åîÝ-

O Óôßâåí ×üêéíãê (Stephen
Hawking, ãåíí. ôï 1942), êáèç-
ãçôÞò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ
ÊÝìðñéôæ óôçí Ýäñá ôïõ Íåýôù-
íá, èåùñåßôáé áðü ðïëëïýò ï
ìåãáëýôåñïò èåùñçôéêüò öõóé-
êüò ìåôÜ ôïí ÁúíóôÜéí. ÐáñÜ ôç
óïâáñüôáôç áíáðçñßá ôïõ, ðïõ
ôïí Ý÷åé êáèçëþóåé ìüíéìá óå
áíáðçñéêü êáñüôóé êáé ôïí Ý÷åé
áíáãêÜóåé íá åðéêïéíùíåß ìüíï
ìÝóù åíüò åéäéêïý çëåêôñïíé-
êïý õðïëïãéóôÞ, Ý÷åé êáôáöÝñåé
íá êÜíåé ãíùóôÝò óôï åõñýôåñï
êïéíü ôéò ÝñåõíÝò ôïõ ãéá ôçí
êáôáíüçóç êáé ôçí åñìçíåßá ôïõ
Óýìðáíôïò.
ëéîç åðÝôñåøå ôç óôáèåñÞ ìåßùóç ôïõ ìéêñïôóßð, åðéôñÝðïíôáò
ôçí ðáñáãùãÞ ìéêñüôåñùí êáé öèçíüôåñùí çëåêôñïíéêþí õðï-
ëïãéóôþí, ðïõ Üñ÷éóáí íá áãïñÜæïíôáé áðü éäéþôåò. Ç åìöÜíéóç
ôïõ çëåêôñïíéêïý õðïëïãéóôÞ êáé ç ôå÷íïëïãßá ôùí ïðôéêþí
éíþí, åíüò áóýãêñéôá ðéï áðïäïôéêïý ìÝóïõ ìåôÜäïóçò
çëåêôñïìáãíçôéêþí êõìÜôùí, Ýäùóáí ôåñÜóôéåò äõíáôüôçôåò
óôéò åðéêïéíùíßåò. Ï 20üò áéþíáò ïëïêëçñþíåôáé ìå ôï üñáìá
ôùí ìåãÜëùí ëåùöüñùí ôçò ðëçñïöüñçóçò, ðïõ èá ñÝåé óå
ãñáöåßá, ó÷ïëåßá, óðßôéá, êáé ôùí íÝùí ðñïóùðéêþí óõóêåõþí,
ðïõ èá ìáò åíþíïõí üëïõò óå Ýíá ðáãêüóìéï äßêôõï åðéêïé-
íùíéþí».
Isaac Asimov, Ôï ÷ñïíéêü ôùí åðéóôçìïíéêþí áíáêáëýøåùí,
ìôöñ. Ã. ÌðáñïõîÞò, Í. ÓôáìáôÜêçò, ÐáíåðéóôçìéáêÝò Åêäüóåéò
ÊñÞôçò, 6ç Ýêä. ÇñÜêëåéï 2004, ó. 634.
Ìéá ìïíáäéêÞ ðåñßðôùóç
«Ç ðåñßðôùóç ôïõ Óôßâåí ×üêéíãê Ý÷åé Þäç êáôáãñáöåß ùò ìïíá-
äéêÞ óôçí åðéóôÞìç, ßóùò üìùò êáé óå ïëüêëçñç ôçí áíèñþðéíç
éóôïñßá. Ï ×üêéíãê ãåííÞèçêå ôï 1942 óôçí Ïîöüñäç, ôñåéò áêñé-
âþò áéþíåò ìåôÜ ôïí èÜíáôï ôïõ Ãáëéëáßïõ […]. Óôï ôåëåõôáßï
Ýôïò ôùí óðïõäþí ôïõ êÜðïéá áäåîéüôçôá óôéò êéíÞóåéò ôïõ, ðïõ
äéáñêþò ÷åéñïôÝñåõå, ïäÞãçóå óå ìéá äñáìáôéêÞ äéáðßóôùóç:
Ýðáó÷å áðü ìéá óðÜíéá, áëëÜ áíßáôç áóèÝíåéá ôùí ìõþí, êáé ôï
ôÝëïò ôïõ äåí Þôáí ìáêñéÜ. Åß÷å Þäç ãßíåé äåêôüò óôï ÐáíåðéóôÞ-
ìéï ôïõ Êáßìðñéôæ ãéá íá åêðïíÞóåé ôç äéäáêôïñéêÞ ôïõ äéáôñéâÞ
óå èÝìáôá êïóìïëïãßáò […]. Ôá íÝá ôçò õãåßáò ôïõ ïäÞãçóáí
áñ÷éêÜ ôïí ×üêéíãê óå øõ÷éêÞ ðáñáßôçóç, ðïõ ôç äéáäÝ÷èçêå
üìùò ç áöïóßùóÞ ôïõ óôçí åðéóôçìïíéêÞ Ýñåõíá êáé ç äßøá ãéá
æùÞ […]. Ðáñ’ üëï ðïõ ç åîÝëéîç ôçò áóèÝíåéÜò ôïõ åðéâñáäýí-
èçêå áíáðÜíôå÷á –ßóùò åðåéäÞ, üðùò óôá ìåãÜëá áóôÝñéá, ìéá
åóùôåñéêÞ äýíáìç áíôéäñïýóå– ç ðñïúïýóá ðáñÜëõóç ôùí Üêñùí
êáèÞëùóå ôïí ×üêéíãê ìå ôïí êáéñü óôçí áíáðçñéêÞ êáñÝêëá.
ÌåãÜëç Þôáí êáé ç äõóêïëßá ôïõ óôçí ïìéëßá […]. ÃñÞãïñá êá-
ôÝëáâå ôçí Ýäñá ôùí Ìáèçìáôéêþí óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôïõ
Êáßìðñéôæ, ôçí ïðïßá ôÝóóåñéò áéþíåò ðñéí åß÷å óöñáãßóåé ìå ôç
ìåãáëïöõÀá ôïõ ï ÉóáÜê Íåýôùí. Ï ×üêéíãê áó÷ïëÞèçêå áñ÷éêÜ
ìå ôç ãåíéêÞ èåùñßá ôçò ó÷åôéêüôçôáò êáé ìåëÝôçóå ôç ìáèçìá-
ôéêÞ áíùìáëßá ðïõ ôáõôßæåôáé ìå ôç ÌåãÜëç ¸êñçîç. ÃñÞãïñá
üìùò åóôßáóå ôï åíäéáöÝñïí ôïõ óôéò ìáýñåò ïðÝò (ôñýðåò) êáé
óôá ðïëýðëïêá ìáèçìáôéêÜ ôïõò ðñïâëÞìáôá. Ôá ôåëåõôáßá ÷ñü-
íéá ç ÝñåõíÜ ôïõ ðåñéóôñÝöåôáé ãýñù áðü ôéò ðñïóðÜèåéåò
óõíåíþóåùò ôùí äýï ìåãÜëùí èåùñéþí ôçò öõóéêÞò –ôçò êâá-
íôïìç÷áíéêÞò êáé ôçò ó÷åôéêüôçôáò– óå Ýíá åíéáßï ó÷Þìá, óå ìéá
Èåùñßá ôùí ÐÜíôùí. Ç åíôõðùóéáêÞ ðïñåßá ôïõ ×üêéíãê óôéò
äýóêïëåò áôñáðïýò ôçò åðéóôÞìçò öèÜíåé åíôïýôïéò óôá üñéá
ôïõ áðßóôåõôïõ, åðåéäÞ óõíïäåýèçêå áðü Ýíá áêüìç ÷ôýðçìá
ôçò ìïßñáò: ìéá óïâáñÞ ðíåõìïíßá, ðïõ åß÷å ùò óõíÝðåéá ôçí ïëé-
êÞ áðþëåéá ôçò öùíÞò ôïõ. Ç åðéêïéíùíßá ôïõ ìå ôïí êüóìï
ðåñéïñßæåôáé Ýêôïôå óå êÜðïéåò êéíÞóåéò ôùí äáêôýëùí, ðïõ åðé-
ëÝãïõí ëÝîåéò óå Ýíá åéäéêÜ êáôáóêåõáóìÝíï õðïëïãéóôÞ,
ðñïóáñìïóìÝíï óôï áíáðçñéêü ôïõ êáñïôóÜêé. Ìå áñãü ñõèìü,
ïé ëÝîåéò ìåôáôñÝðïíôáé óå ôå÷íçôÞ, ìåôáëëéêÞ öùíÞ».
Ãéþñãïò ÃñáììáôéêÜêçò, Ç áõôïâéïãñáößá ôïõ öùôüò, ÐáíåðéóôçìéáêÝò
Åêäüóåéò ÊñÞôçò, 25ç Ýêä., ÇñÜêëåéï 2006, ó. 399-400.

183
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:34 Page 184

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´

Ãåþñãéïò ÐáðáíéêïëÜïõ, ï O Ãåþñãéïò ÐáðáíéêïëÜïõ (1883-1962), êïñõöáßïò ´Åëëçíáò ãéáôñüò êáé åñåõíçôÞò, èåìåëéùôÞò ôïõ
åñåõíçôÞò-ðñüôõðï êëÜäïõ ôçò áðïöïëéäùôéêÞò êõôôáñïëïãßáò, äçìéïýñãçóå ôï äéÜóçìï ðñïëçðôéêü ôåóô (Pap test) ðïõ
«Ç çèéêÞ ðñïóùðéêüôçôá ôïõ ÷ñçóéìïðïéåßôáé ðáãêïóìßùò ãéá ôç äéÜãíùóç ôïõ êáñêßíïõ ôçò
Ãåùñãßïõ ÐáðáíéêïëÜïõ (1883- ìÞôñáò, óþæïíôáò ôç æùÞ åêáôïììõñßùí ãõíáéêþí.
1962), ç áêüñåóôç äßøá ôïõ ãéá
ìÜèçóç êáé ï äçìéïõñãéêüò
ðáëìüò ôïõ ãéá Ýíáí êáëýôåñï Ïé åîåëßîåéò óôç ÷ç-
êüóìï äåí åðçñåÜóôçêáí áðü Ï ÁëåîÜíôåñ ÖëÝìéíãê (Alexander
ìåßá, ôç âéïëïãßá, ôç âéï-
ôç ñåõóôüôçôá ôçò åðï÷Þò ôïõ Fleming, 1881-1955, Íüìðåë Öõ-
êáé áðü ôçí áâåâáéüôçôá ãéá ôç óéïëïãßáò êáé ÉáôñéêÞò) áíáêÜ- ÷çìåßá êáé ôçí éáôñéêÞ
ìåëëïíôéêÞ ðïñåßá ôïõ áíèñþ- ëõøå ôõ÷áßá ôï 1928 üôé Ýíá ïäÞãçóáí óå Ýíá ðëÞ-
ðïõ. ÅîÜëëïõ, ï âáèýôáôïò åßäïò ìýêçôá áðåëåõèåñþíåé èïò íÝùí ãíþóåùí ãéá
áíèñùðéóìüò ôïõ êáé ç óôáèå- ìéá Ýíùóç (ðïõ ïíüìáóå ðåíéêé- ôéò óõíèåôéêÝò ýëåò, ôá
ñÞ ðñïóÞëùóÞ ôïõ óôéò çèéêÝò
ëßíç) ç ïðïßá åìðïäßæåé ôçí ôñüöéìá, ôá Ýíæõìá, ôïõò
ðáñáêáôáèÞêåò ôçò æùÞò, óå
óõíäõáóìü ìå ôïí áõôïóåâá- áíÜðôõîç ìéáò óåéñÜò âáêôç- éïýò, ôéò âéôáìßíåò, ôéò ïñ-
óìü, ôçí áõôáðÜñíçóç, ôçí ñßùí, üðùò ïé óôáöõëüêïêêïé, ìüíåò, ôá åìâüëéá, ôá
áõôïðåéèáñ÷ßá êáé ôïõò ó÷åäüí áðÜíèñùðïõò ñõèìïýò ôçò åñåõ- ïé óôñåðôüêïêêïé êáé ïé ðíåõìï- áíôéâéïôéêÜ ê.Ü., áëëÜ
íçôéêÞò ôïõ äñáóôçñéüôçôáò óôïí ÍÝï Êüóìï, áðç÷ïýí öéëïóïöé- íüêïêêïé. Ôï áíôéâéïôéêü áõôü êáé óå ðïëëÝò íÝåò èåñá-
êÝò áðüøåéò, åêöñÜæïõí êïéíùíéêÝò áíôéëÞøåéò êáé åíóáñêþíïõí áðïäåß÷èçêå ðïëý óýíôïìá óù- ðåßåò, ÷åéñïõñãéêÝò åðåì-
åðéóôçìïíéêÝò áíáæçôÞóåéò åíüò áíèñþðïõ çèéêïý êáé áäïãìÜôé- ôÞñéï ãéá ôçí áíèñùðüôçôá.
óôïõ […]. Ï Ãåþñãéïò ÐáðáíéêïëÜïõ (Äñ Pap) áíÞêåé óôïõò ðñù- âÜóåéò êáé äéáãíùóôéêÝò
ôïðüñïõò ìá÷çôÝò ôçò åðï÷Þò ôïõ êáé óôïõò áèüñõâïõò ðñùôá- åîåôÜóåéò, ðïõ áíáêïý-
ãùíéóôÝò ôïõ ðáíáèñþðéíïõ áãþíá åíáíôßïí ôïõ êáñêßíïõ. Ï èå- öéóáí óçìáíôéêÜ ôïí
ìåëéùôÞò ôïõ êëÜäïõ ôçò áðïöïëéäùôéêÞò êõôôáñïëïãßáò äéáöý- Üíèñùðï êáé âåëôßùóáí
ëáîå ôçí åëëçíéêÞ ôïõ ôáõôüôçôá, äåí áðïîåíþèçêå áðü ôçí ðá-
ôï åðßðåäï ôçò æùÞò ôïõ.
ôñßäá êáé äçìéïýñãçóå Ýíá ó÷åäüí ìïíáäéêü ãéá ôçí åðï÷Þ ôïõ
åñåõíçôéêü ðñüôõðï óå ðáãêüóìéá êëßìáêá». Óôïí ôïìÝá ôçò ãåíåôé-
Óðýñïò ÌáñêÝôïò- ÄçìÞôñéïò ËÜððáò, «Ã. ÐáðáíéêïëÜïõ, åñåõíçôÞò- êÞò ïé åðéóôçìïíéêÝò
ðñüôõðï», åöçìåñßäá Ç ÊáèçìåñéíÞ, öýëëï 9çò Áðñéëßïõ 2006. Ýñåõíåò êáôÝëçîáí óôç
O ôå÷íïëïãéêüò ðïëéôéóìüò Ýêáíå ðéï åõôõ÷éóìÝíï ôïí Üíèñùðï; äïìÞ, óôçí áðïêñõðôï-
«ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá ôùí ôåëåõôáßùí ãåíåþí ç áíèñùðüôçôá Ý÷åé ðå- ãñÜöçóç ôïõ êþäéêá ôïõ
ôý÷åé ìéá åêðëçêôéêÞ ðñüïäï óôéò öõóéêÝò åðéóôÞìåò êáé óôçí DNA êáé óôç ÷áñôïãñÜ-
ôå÷íéêÞ åöáñìïãÞ ôïõò êáé Ý÷åé êáèéåñþóåé ôïí Ýëåã÷ü ôçò ðÜíù öçóç ôïõ áíèñþðéíïõ
óôç öýóç ìå ôñüðï ðïõ äåí åß÷å öáíôáóôåß óôï ðáñåëèüí […]. ãïíéäéþìáôïò, åíþ ç
Ïé Üíèñùðïé åßíáé õðåñÞöáíïé
ãé’ áõôÜ ôá åðéôåýãìáôá êé
ôå÷íïëïãéêÞ áíÜðôõîç
Ý÷ïõí êÜèå äéêáßùìá íá åßíáé. óôïí ÷þñï ôçò çëåêôñï-
¼ìùò, öáßíåôáé íá Ý÷ïõí ðáñá- íéêÞò ïäÞãçóå óôáäéáêÜ
ôçñÞóåé üôé áõôÞ ç íåïáðï- óôçí êáôáóêåõÞ ôùí
êôçèåßóá åîïõóßá óôïí ÷þñï çëåêôñïíéêþí õðïëïãé-
êáé óôïí ÷ñüíï, ç êáèõðüôáîç
ôçò öýóçò, ç ïðïßá åßíáé ç óôþí êáé ôç äçìéïõñãßá
åêðëÞñùóç åíüò ðüèïõ ðïõ ôïõ Ðáãêüóìéïõ Éóôïý
áðáñéèìåß æùÞ ÷éëéÜäùí ÷ñü- Äéáäéêôýïõ (1991), äßíï-
íùí, äåí Ý÷åé áõîÞóåé ôç óõíï- íôáò ôç äõíáôüôçôá óå
ëéêÞ ðïóüôçôá ôåñðíÞò éêáíï- åêáôïììýñéá áíèñþðïõò
ðïßçóçò ðïõ åíäå÷ïìÝíùò
ðñïóäïêïýí áðü ôç æùÞ êáé äåí íá åðéêïéíùíïýí êáé íá
ôïõò Ý÷åé êÜíåé íá íéþèïõí ðéï Ý÷ïõí ðñüóâáóç óå áðß-
åõôõ÷éóìÝíïé. Áðü ôçí áíáãíþ- óôåõôï üãêï ðëçñïöï-
ñéóç áõôïý ôïõ ãåãïíüôïò èá ñéþí. ÐáñÜëëçëá, óç-
Ýðñåðå íá åßìáóôå éêáíïðïéç- Ôï 1953 ï ÔæÝéìò Ïõüôóïí ìáíôéêüôáôåò õðÞñîáí
ìÝíïé, ìå ôï óõìðÝñáóìá üôé ç åîïõóßá ðÜíù óôç öýóç äåí åßíáé
ìïíáäéêÞ ðñïûðüèåóç ôçò áíèñþðéíçò åõôõ÷ßáò, áêñéâþò üðùò äåí
(James Watson, ãåíí. ôï 1928) ïé åîåëßîåéò êáé óå Üë-
åßíáé ï ìïíáäéêüò óôü÷ïò ôçò åðßìïíçò ðïëéôéóôéêÞò ðñïóðÜèåéáò. êáé ï ÖñÜíóéò Êñéê (Francis ëá åðéóôçìïíéêÜ ðåäßá,
Äåí ðñÝðåé íá óõíÜãïõìå áðü áõôü üôé ç ôå÷íéêÞ ðñüïäïò äåí Crick, 1916-2004) õðïóôÞñéîáí üðùò óôï ðåäßï ôçò
åßíáé ÷ùñßò áîßá ãéá ôçí ïéêïíïìßá ôçò åõôõ÷ßáò ìáò». üôé ç äïìÞ ôïõ DNA (äåóïîõñé- øõ÷ïëïãßáò êáé ôçò øõ-
S. Freud, «Civilization and its Discontents», The Hogarth Press, London âïíïõêëåúêü ïîý) Ý÷åé ôç äéÜôáîç
÷áíÜëõóçò, ôçò êïéíù-
1963, ó. 24-25, óôï Stuart Hall, Bram Gieben, H äéáìüñöùóç ôçò äéðëÞò Ýëéêáò êáé åßíáé äõíáôüí
íåùôåñéêüôçôáò. Ïéêïíïìßá, êïéíùíßá, ðïëéôéêÞ, ðïëéôéóìüò, ìôöñ. íá áíôéãñáöåß ÷ùñßò íá áëëïéù- íéïëïãßáò, ôçò êïéíù-
È. Ôóáêßñçò, Â. Ôóáêßñçò, ÓáââÜëáò, 2ç Ýêä., ÁèÞíá 2003, ó. 401. èåß. ÔéìÞèçêáí ìå ôï Íüìðåë Öõ- íéêÞò áíèñùðïëïãßáò,
óéïëïãßáò êáé ÉáôñéêÞò (1962). ôçò ãëùóóïëïãßáò êôë.

184
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:34 Page 185
ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ
Ï ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Cïmputer), ï ðñþôïò ãåíéêÞò ÷ñÞóçò çëåêôñïíéêüò õðïëïãé-
óôÞò, êáôáóêåõÜóôçêå ôï 1946 áðü ôïõò Åêåñô êáé Ìüôóëé (J.P. Eckert, J.W. Mauchly). Ãéãáíôéáßùí äéáóôÜ-
óåùí, âÜñïõò 30 ôüíùí, ìå ôå-
ñÜóôéá êáôáíÜëùóç çëåêôñéêÞò
åíÝñãåéáò, åêôåëïýóå 5.000
ðñïóèÝóåéò Þ 500 ðïëëáðëá-
óéáóìïýò ôï äåõôåñüëåðôï. Åß÷áí
ðñïçãçèåß êáé Üëëåò ðïëý óç-
ìáíôéêÝò áíÜëïãåò ðñïóðÜ-
èåéåò, üðùò ð.÷. ï õðïëïãéóôÞò
ABC ôùí ÁôáíÜóïö êáé ÌðÝñé
(1941) êáé êõñßùò ï «Êïëïó-
óüò» (1943) ãéá ôéò áíÜãêåò
ôïõ âñåôáíéêïý óôñáôïý óôç
äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ. Óçìáíôé-
êÞ åðßóçò Þôáí ç óõíåéóöïñÜ
ôùí ðñùôïðüñùí ôçò åðéóôÞìçò
ôùí õðïëïãéóôþí ´Áëáí ÌÜèé-
óïí Ôéïýñéíãê, Ôæïí öïí Íüé-
ìáí ê.Ü.. Ìå ôç óõíÝ÷éóç ôùí
åñåõíþí êáé ôçí åîÝëéîç ôïõ
ôñáíæßóôïñ (1947) êáé ôùí
ìéêñïôóßð, Ýãéíå äõíáôÞ ç êáôá-
óêåõÞ ôùí ðñïóùðéêþí õðïëï-
ãéóôþí (PC) óôç äåêáåôßá ôïõ
1970 êáé ç äéÜäïóÞ ôïõò óå
üëï ôïí êüóìï ìå ôá÷ýôáôïõò
ñõèìïýò.
Óôï÷áóìüò. Ç ðïñåßá ôçò öéëïóïöéêÞò óêÝøçò.
Ç öéëïóïöéêÞ Ýñåõíá áó÷ïëÞèçêå ìå Ýíá ðëÞèïò
ðñïâëçìÜôùí ðïõ áíáöÝñïíôáí óôç æùÞ, ôç ãíþóç
êáé ôçí ýðáñîç ôïõ áíèñþðïõ, ôç ìåèïäïëïãßá ôçò
åðéóôÞìçò, ôç ãëþóóá, ôçí åðéêïéíùíßá, ôïõò ìç÷á-
íéóìïýò êïéíùíéêÞò åðéññïÞò ê.Ü. Óýìöùíá ìå ôïí
Ìðåñîüí, ï Üíèñùðïò, åêôüò áðü ôç äéÜíïéÜ ôïõ,
ðïõ ôïí êñáôÜ Ýîù áðü ôá ðñÜãìáôá, äéáèÝôåé ôï
Ýíóôéêôï êáé ôçí åíüñáóç, ðïõ ôïí âïçèïýí íá ìðåé
ìÝóá óôá ðñÜãìáôá, íá ãíùñßóåé áðåõèåßáò ôçí ïõ-
óßá ôçò æùÞò. Ç öáéíïìåíïëïãßá ôïõ ×ïýóåñë, áðü
ôçí Üëëç ðëåõñÜ, åðé÷åéñåß ìéá íÝá èåìåëßùóç ôçò
öéëïóïößáò, ðñïôåßíïíôáò ìéá öéëïóïöéêÞ ìÝèïäï
Ï Æáí-Ðïë Óáñôñ (Jean-Paul
Sartre, 1905-1980, Íüìðåë Ëï-
ãïôå÷íßáò 1964). Öéëüóïöïò
êáé èåáôñéêüò óõããñáöÝáò, áðü
ÌÜñôéí ×Üéíôåãêåñ (Martin ôïõò óçìáíôéêüôåñïõò åêðñï-
Heidegger, 1889-1976). Ãåñìá-
óþðïõò ôïõ õðáñîéóìïý, Üóêç-
íüò öéëüóïöïò, áðü ôïõò êï- óå ìáæß ìå ôç Óéìüí íôå Ìðï-
ñõöáßïõò ôïõ 20ïý áéþíá, åðç- âïõÜñ (Simone de Beauvoir,
ñÝáóå ôç öéëïóïöéêÞ óêÝøç, 1908-1986) óçìáíôéêÞ åðßäñá-
éäßùò ôç èåùñßá ôïõ õðáñîéóìïý. óç ôüóï óôç öéëïóïöéêÞ óêÝøç,
üóï êáé óôçí ðïëéôéêÞ êáé êïéíù-
íéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá ôçò ìåôáðï-
ëåìéêÞò ðåñéüäïõ.
Ç áíèñþðéíç åëåõèåñßá êáé
ç ýðáñîç ôïõ Èåïý
«Óõíå÷þò áíôéëáìâáíüìáóôå
ðùò ï Èåüò äåí åßíáé áíôé-
êåßìåíï ôçò ãíþóçò, äåí
áðïäåéêíýåôáé õðï÷ñåùôéêÜ.
Ïýôå åßíáé áíôéêåßìåíï ôùí
åìðåéñéþí ôùí áéóèÞóåþí
ìáò. Åßíáé áüñáôïò. Äåí ôïí
âëÝðåé êáíåßò, áëëÜ ìüíï ôïí
ðéóôåýåé. Áðü ðïý üìùò ðñï-
Ýñ÷åôáé áõôÞ ç ðßóôç; Ç ðçãÞ
ôçò äåí âñßóêåôáé óôá üñéá
ôçò åãêüóìéáò åìðåéñßáò,
áëëÜ óôçí åëåõèåñßá ôïõ
áíèñþðïõ. Ï Üíèñùðïò ðïõ
ðñáãìáôéêÜ óõíåéäçôïðïéåß
ôçí åëåõèåñßá ôïõ áðïêôÜ
óõã÷ñüíùò êáé ôç âåâáéüôç-
ôá ôïõ Èåïý. Åëåõèåñßá êáé
Èåüò åßíáé á÷þñéóôá. Ãéáôß;
Åßìáé âÝâáéïò ãéá ôïýôï: äåí
õðÜñ÷ù áö’ åáõôïý ìïõ ùò
åëåýèåñï ïí, áëëÜ åßìáé äï-
óìÝíïò óôïí åáõôü ìïõ ùò
äþñï. Äéüôé ìðïñþ íá ìçí
åßìáé ï åáõôüò ìïõ êáé äåí
ìðïñþ íá åêâéÜóù ôïí åáõôü
ìïõ íá åßíáé åëåýèåñïò.
¼ôáí åßìáé ï áõèåíôéêüò åáõ-
ôüò ìïõ, åßìáé âÝâáéïò ðùò
äåí åßìáé Ýôóé ìÝóù ôïõ ßäéïõ
ôïõ åáõôïý ìïõ. Ç ýøéóôç
åëåõèåñßá ãíùñßæåôáé óôçí
áðåëåõèÝñùóç áðü ôïí êü-
óìï, êáé ôïýôç ç åëåõèåñßá
åßíáé ï âáèýôáôïò äåóìüò ìå
ôçí õðÝñâáóç».
Êáñë ÃéÜóðåñò, ÅéóáãùãÞ óôç
Öéëïóïößá, åéóáãùãÞ, ìåôÜ-
öñáóç, ó÷üëéá ×ñ. Ìáëåâßôóçò,
Äùäþíç, ÁèÞíá 1968, ó. 131.
Ç åëåõèåñßá ùò êáèÞêïí
«Ãéáôß äßíïõìå åìåßò ïé äéá-
öùôéóôÝò ôüóï ìåãÜëç óçìá-
óßá óôçí áðëüôçôá ôçò ãëùó-
óéêÞò Ýêöñáóçò; ÅðåéäÞ ï
áëçèéíüò äéáöùôéóôÞò, ï áëç-
èéíüò ïñèïëïãéóôÞò äå èÝëåé
ðïôÝ íá êáôáðåßóåé. Íáé, äå
èÝëåé ïýôå êáí íá ðåßóåé.
´Å÷åé ðÜíôïôå óõíåßäçóç üôé
ìðïñåß íá áðáôÜôáé. ÐñïðÜ-
íôùí üìùò óÝâåôáé ôçí áõôå-
îïõóéüôçôá, ôçí ðíåõìáôéêÞ
áíåîáñôçóßá ôïõ Üëëïõ ôüóï,
þóôå íá ìç èÝëåé íá ôïí
ðåßóåé ãéá óçìáíôéêÜ æçôÞ-
ìáôá. ÈÝëåé ìÜëëïí íá ðñï-
êáëÝóåé áíôßëïãï êáé, ôï êá-
ëýôåñï áðü üëá, Ýëëïãç êáé
ðåéèáñxçìÝíç êñéôéêÞ. Äå
èÝëåé íá ðåßóåé ðáñÜ íá
185
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:34 Page 186
ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´
ôáñáêïõíÞóåé, íá ðñïêáëÝóåé åëåýèåñç äéáìüñöùóç áðüøåùí.
Ç åëåýèåñç äéáìüñöùóç áðüøåùí ôïõ åßíáé ðïëýôéìç: ðïëýôéìç
ü÷é ìüíï åðåéäÞ üëïé ìáæß ìðïñïýìå íá ðëçóéÜæïõìå åããýôåñá
ôçí áëÞèåéá, ðáñÜ åðßóçò åðåéäÞ óÝâåôáé ôçí åëåýèåñç äéá-
ìüñöùóç áðüøåùí êáè’ åáõôÞí. Ôç óÝâåôáé áêüìç êáé ôüôå, üôáí
èåùñåß ôéò õðü äéáìüñöùóç áðüøåéò ñéæéêÜ ëáíèáóìÝíåò».
Êáñë Ðüðåñ, «Ç æùÞ åßíáé åðßëõóç ðñïâëçìÜôùí», óôï Êáñë Ðüðåñ,
´Ïëïé ïé Üíèñùðïé åßíáé öéëüóïöïé, ìôöñ. Ì. ÐáðáíéêïëÜïõ,
ÌåëÜíé, ÁèÞíá 2002, ó. 263
Ôé óõìâáßíåé ìå ôïí åëåýèåñï ÷ñüíï ôïõ óýã÷ñïíïõ áíèñþðïõ;
«Ôá öáéíüìåíá ôçò âéáóýíçò, ôçò íåõñéêüôçôáò, ôçò Üóôáôçò æùÞò,
ðïõ Ý÷ïõí ðáñáôçñçèåß áðü ôçí åðï÷Þ ôçò áíÜðôõîçò ôùí ìåãÜëùí
ðüëåùí, åîáðëþíïíôáé ôþñá ôï ßäéï åðéäçìéêÜ üðùò Üëëïôå ç ðá-
íïýêëá êáé ç ÷ïëÝñá. Åìöáíßæïíôáé ìÜëéóôá äõíÜìåéò óôï ðñïóêÞ-
íéï ôéò ïðïßåò äå èá ìðïñïýóáí ïýôå íá öáíôáóèïýí ïé âéáóôéêïß
äéáâÜôåò ôïõ 19ïõ áéþíá. ´Ïëïé ðñÝðåé äéáñêþò íá ó÷åäéÜæïõí êÜ-
ôé. Ï åëåýèåñïò ÷ñüíïò áðáéôåß ôçí åîáíôëçôéêÞ åêìåôÜëëåõóÞ ôïõ.
Ó÷åäéÜæåôáé, ÷ñçóéìïðïéåßôáé ãéá ôéò áíáëáìâáíüìåíåò äñáóôçñéü-
ôçôåò, ðáñáãåìßæåôáé ìå åðéóêÝøåéò üëùí ôùí íïçôþí åêäçëþóåùí
Þ áðëþò ìå üóï ôï äõíáôüí ôá÷ýôåñåò ìåôáêéíÞóåéò. Ç óêéÜ üëùí
áõôþí ðÝöôåé ðÜíù óôçí ðíåõìáôéêÞ åñãáóßá. ÁõôÞ ãßíåôáé ìå âå-
âáñçìÝíç óõíåßäçóç, ëåò êáé ï áðáéôïýìåíïò ÷ñüíïò Ý÷åé êëáðåß
áðü êÜðïéåò åðåßãïõóåò, ìïëïíüôé áðëþò öáíôáóôéêÝò áðáó÷ïëÞ-
óåéò. Ãéá íá äéêáéïëïãçèåß áðÝíáíôé óôïí åáõôü ôçò, ðñïóëáìâÜíåé
ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôïõ ðõñåôþäïõò, ôçò õøçëÞò ðßåóçò, ôçò ìïíÜ-
äáò ðáñáãùãÞò ðïõ ëåéôïõñãåß õðü áíåðÜñêåéá ÷ñüíïõ, êáé áõôü
åìðïäßæåé êÜèå ðåñéóõëëïãÞ, Üñá áõôÞ ôçí ßäéá. Öáßíåôáé óõ÷íÜ óáí
ïé äéáíïïýìåíïé íá êñÜôçóáí ãéá ôçí êõñßùò ðáñáãùãÞ ôïõò áêñé-
âþò ìüíï ôéò þñåò ðïõ ôïõò ðåñéóóåýïõí áðü ôéò õðï÷ñåþóåéò, ôéò
åîüäïõò, ôá ñáíôåâïý êáé ôéò áíáðüöåõêôåò äéáóêåäÜóåéò. Áðï-
êñïõóôéêü, ìïëáôáýôá ùò íÝá âáèìü ïñèïëïãéêü, åßíáé ôï ðñüóèå-
ôï ãüçôñï åêåßíïõ ðïõ ìðïñåß íá ðáñïõóéÜæåôáé óáí ôüóï óðïõ-
äáßïò Üíèñùðïò, þóôå íá ðñÝðåé íá ðáñåõñßóêåôáé ðáíôïý».
ÔÝïíôïñ Áíôüñíï, Minima moralia, ðñüëïãïò Ä. ÌáñêÞò, ìôöñ.
Ë. Áíáãíþóôïõ, ÁëåîÜíäñåéá, 2ç Ýêä. ÁèÞíá 2000, ó. 226-27.
ÄéáöïñÜ ãëþóóáò êáé ëüãïõ
«ÁëëÜ ôé åßíáé ãëþóóá; Ãéá ìáò äå óõã÷Ýåôáé ìå ôïí ëüãï· äåí åßíáé
ðáñÜ Ýíá êáèïñéóìÝíï ôïõ ìÝñïò, ïõóéáóôéêü ïðùóäÞðïôå. Åßíáé
Ýíá êïéíùíéêü ðñïúüí ôùí éêáíïôÞôùí ôïõ ëüãïõ êáé ôáõôü÷ñïíá
Ýíá óýíïëï áíáãêáßùí óõìâÜóåùí, ðïõ Ý÷åé õéïèåôÞóåé ôï êïéíù-
íéêü óþìá, ãéá íá åðéôñÝðïõí óôá ÜôïìÜ ôïõ íá áóêïýí áõôÞ ôçí
éêáíüôçôá […]. Ç ãëþóóá […] åßíáé Ýíá üëï êáè’ áõôü êáé ìéá áñ÷Þ
ôáîéíüìçóçò [...]. Óå áõôÞ ôçí áñ÷Þ ôáîéíüìçóçò èá ìðïñïýóå
êáíåßò íá áíôéôÜîåé üôé ç Üóêçóç ôïõ ëüãïõ óôçñßæåôáé óå ìéáí éêá-
íüôçôá ðïõ êáôÝ÷ïõìå áðü ôç öýóç, åíþ ç ãëþóóá åßíáé êÜôé áðï-
êôçìÝíï êáé óõìâáôéêü […]. Ç ãëþóóá åßíáé Ýíá óýóôçìá óçìåßùí
ðïõ åêöñÜæïõí éäÝåò êáé óáí ôÝôïéá ìðïñåß íá óõãêñéèåß ìå ôç
ãñáöÞ, ôï áëöÜâçôï ôùí êùöáëÜëùí, ìå ôéò óõìâïëéêÝò ôåëåôïõñ-
ãßåò, ìå ôéò ìïñöÝò åõãÝíåéáò, ìå ôá óôñáôéùôéêÜ äéáêñéôéêÜ óÞìá-
ôá ê.ëð. ê.ëð. Ç ãëþóóá ìüíï åßíáé ôï óðïõäáéüôåñï áðü ôá óõóôÞ-
ìáôá áõôÜ. Ìðïñïýìå ëïéðüí íá íïÞóïõìå ìéá åðéóôÞìç ðïõ ìåëå-
ôÜ ôç æùÞ ôùí óçìåßùí ìÝóá óôçí êïéíùíéêÞ æùÞ· ç åðéóôÞìç áõôÞ
èá áðïôåëïýóå ìÝñïò ôçò ÊïéíùíéêÞò Øõ÷ïëïãßáò êáé êáôÜ óõíÝ-
ðåéá ôçò ÃåíéêÞò Øõ÷ïëïãßáò· èá ôçí ïíïìÜóïõìå Óçìåéïëïãßá
(ãáëë. Semiologie, áðü ôçí åëëçíéêÞ ëÝîç óçìåßïí). Ç Óçìåéïëïãßá
èá ìáò ðëçñïöïñïýóå áðü ôé óõíßóôáíôáé ôá óçìåßá, ðïéïé íüìïé ôá
äéÝðïõí […]. Ç Ãëùóóïëïãßá äåí áðïôåëåß ðáñÜ Ýíá ìÝñïò ôçò
ãåíéêÞò áõôÞò åðéóôÞìçò êáé ïé íüìïé ðïõ èá áíáêáëýøåé ç
Óçìåéïëïãßá èá ìðïñïýí íá åöáñìïóôïýí óôç Ãëùóóïëïãßá».
ÖåñíôéíÜí íôå Óïóýñ (Ferdinand de Saussure), ÌáèÞìáôá Ãå-
íéêÞò Ãëùóóïëïãßáò, ìôöñ. Ö. Áðïóôïëüðïõëïò, ÐáðáæÞóçò,
ÁèÞíá 1979, ó. 45-46.
186
÷ùñßò ðñïûðïèÝóåéò, ç ïðïßá èá åóôéÜæåé ìüíï
óå ü,ôé äßíåôáé áðåõèåßáò óôç óõíåßäçóç ôïõ
áíèñþðïõ, äçëáäÞ óôï öáéíüìåíï êáé ôçí ðåñé-
ãñáöÞ ôïõ. Ôç ìÝèïäï áõôÞ õéïèÝôçóáí êáé öéëü-
óïöïé üðùò ï ×Üéíôåãêåñ êáé ï Óáñôñ, ïé ïðïßïé
ìåëÝôçóáí ôï ðñüâëçìá ôçò áíèñþðéíçò ýðáñ-
îçò äéáôõðþíïíôáò ôç èåùñßá ôïõ õðáñîéóìïý,
ðïõ åðçñÝáóå óçìáíôéêÜ ôç öéëïóïöéêÞ óêÝøç,
áëëÜ êáé ôç ëïãïôå÷íéêÞ äçìéïõñãßá. Ðïëý óçìá-
íôéêÞ Þôáí åðßóçò ç åðßäñáóç ðïõ Üóêçóå ç
áíáëõôéêÞ öéëïóïößá êáé éäßùò ï Âßôãêåíóôáúí, ï
ïðïßïò Ýèåóå ôï ðñüâëçìá ôçò êáêÞò ÷ñÞóçò êáé
ôçò ðáñáíüçóçò ôçò ãëþóóáò, ðïõ ðñïêáëåß
ðáñåñìçíåßåò êáé óýã÷õóç óôç öéëïóïößá. Ðá-
ñÜëëçëá ìå ôçí áíáëõôéêÞ öéëïóïößá, áíáðôý-
÷èçêå êáé ï Êýêëïò ôçò ÂéÝííçò, ôá ìÝëç ôïõ
ïðïßïõ åðéäßùêáí ôç äéáìüñöùóç åíüò åíéáßïõ
ðñïãñÜììáôïò ðïõ èá äéáöýëáôôå ôï êýñïò
üëùí ôùí åðéóôçìþí. Óå ôñï÷éÜ êïéíùíéêïý ðñï-
âëçìáôéóìïý êéíÞèçêå ç Ó÷ïëÞ ôçò Öñáíêöïýñôçò,
ç ïðïßá óôñÜöçêå óôá ðñïâëÞìáôá ôçò êáôáíáëù-
ôéêÞò êïéíùíßáò êáé ôùí ìç÷áíéóìþí áëëïôñßùóçò
ôïõ óýã÷ñïíïõ áíèñþðïõ. Ôï ßäéï êáé ç èåùñßá
Ôá åîÝ÷ïíôá ìÝëç ôçò Ó÷ïëÞò
ôçò Öñáíêöïýñôçò ×Ýñìðåñô
Ìáñêïýæå (Herbert Marcuse,
1898-1979), ÔÝïíôïñ Áíôüñíï
(Theodor Adorno, 1903-1969)
êáé Ãéïýñãêåí ×Üìðåñìáò (Jurgen
Habermas, (ãåíí. ôï 1929)
õðü ôçí ðñïóôáóßá ôïõ Ìáî
×ïñê÷Üéìåñ (Max Horckheimer,
1895-1973) (ó÷Ýäéï Ö. Êñßãêåë).
Ï Ëïýíôâé÷ Âßôãêåíóôáúí (Ludwig
Wittgenstein, 1889-1951) Þôáí ï
óçìáíôéêüôåñïò åêðñüóùðïò
ôçò áíáëõôéêÞò öéëïóïößáò,
åíüò áðü ôá êõñéüôåñá öéëïóï-
öéêÜ ñåýìáôá ôïõ 20ïý áéþíá.
Ç áíáëõôéêÞ öéëïóïößá åßíáé
óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ìßá ìÝèï-
äïò ðñïóÝããéóçò ôùí öéëïóï-
öéêþí ðñïâëçìÜôùí ìÝóù ôçò
áíÜëõóçò ôçò ãëþóóáò.
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:35 Page 187

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

Ï ´Åëâéò Ðñßóëåû (Elvis Presley,

1935-1977), «áóôÝñé» ôçò ìïõ-
óéêÞò ñïê åí ñïë (rock and
roll), ìå ðáãêüóìéá áðÞ÷çóç óôç
íåïëáßá ôçò äåêáåôßáò ôïõ
1960, åîÝöñáæå ôï ðíåýìá ôçò
ìáæéêÞò íåáíéêÞò êïõëôïýñáò,
ðïõ äéï÷Ýôåõå ôïí äõíáìéóìü
êáé ôçí ôÜóç ôçò ãéá áìöéóâÞ-
ôçóç óôçí Ýíôïíá ñõèìéêÞ ìïõ-
óéêÞ, êáèþò êáé ôçí áíôéäñá-
óôéêÞ, êáé óõ÷íÜ åðéèåôéêÞ,
åìöÜíéóç êáé óõìðåñéöïñÜ.

ôïõ äïìéóìïý (Þ óôñïõêôïõñáëéóìïý), ðïõ õðïóôÞ- Óõììá÷ßá ðïëéôéóìþí óå ðáãêüóìéá êëßìáêá

ñéæå üôé ç áíèñþðéíç óõìðåñéöïñÜ êáèïñßæåôáé «ÈåùñÞóáìå ôçí Ýííïéá ôïõ ðáãêüóìéïõ ðïëéôéóìïý ùò Ýíá
áðü äéÜöïñåò äïìÝò, óôáèåñÜ äçëáäÞ óõóôÞìá- åßäïò ïñéáêÞò Ýííïéáò Þ ùò óõíôïìïãñáöéêü ôñüðï ãéá íá õðï-
ôá ó÷Ýóåùí ìåôáîý ôùí ìåëþí ôçò êïéíùíßáò, âñß- äçëþóïõìå ìéá óýíèåôç äéáäéêáóßá. Äéüôé [...] äåí õðÜñ÷åé, äåí
óêïíôáò ìåãÜëç áðÞ÷çóç óôéò êïéíùíéêÝò åðéóôÞ- ìðïñåß íá õðÜñîåé Ýíáò ðáãêüóìéïò ðïëéôéóìüò ìå ôçí áðüëõôç
Ýííïéá ðïõ óõ÷íÜ äßíïõìå óå áõôüí ôïí üñï, åöüóïí ï ðïëéôé-
ìåò, ôçí áíèñùðïëïãßá, ôç ãëùóóïëïãßá êáé ôç óìüò ôïýôïò óõíåðÜãåôáé ôç óõíýðáñîç ðïëéôéóìþí ïé ïðïßïé
ëïãïôå÷íéêÞ èåùñßá. ÌÝóá óôï åõñýôåñï ðëáßóéï ðáñïõóéÜæïõí ìåôáîý ôïõò ôç ìÝãéóôç äéáöïñÜ êáé åöüóïí óõíß-
ôïõ êïéíùíéêïý ðñïâëçìáôéóìïý êéíåßôáé êáé ôï óôáôáé ï ßäéïò óôç óõíýðáñîç ôïýôç. Ï ðáãêüóìéïò ðïëéôéóìüò
ñåýìá ôïõ ìåôáìïíôåñíéóìïý (Þ ìåôáíåùôåñéêü- äå èá ìðïñïýóå íá åßíáé Üëëï ðñÜãìá áðü ôç óõììá÷ßá ðïëéôé-
ôçôáò), õðïóôçñßæïíôáò üôé óôç óýã÷ñïíç ìåôá- óìþí óå ðáãêüóìéá êëßìáêá, üðïõ ï êáèÝíáò äéáöõëÜóóåé ôçí
ðñùôïôõðßá ôïõ».
âáëëüìåíç êïéíùíßá äåí åßíáé äõíáôÞ ç åýñåóç
Êëïíô Ëåâß-Óôñïò, ÖõëÞ êáé Éóôïñßá, ìôöñ. Å. ÐáðÜæïãëïõ, Ãíþóç,
ôçò ìßáò áëÞèåéáò, äåäïìÝíïõ üôé õðÜñ÷ïõí ðïëëÝò ÁèÞíá 1995, ó. 69-70.
«áëÞèåéåò» êáé ðïëëïß ôñüðïé ðñïóÝããéóçò êáé
Ïé êßíäõíïé ôçò ìáæïðïßçóçò
áíÜëõóÞò ôïõò. «Ç öõóéêÞ åðéêïéíùíßá ìåôáîý áíèñþðùí Ý÷åé äõó÷åñáíèåß.
Ç ìáæéêÞ êïõëôïýñá êáé ç äõíáìéêÞ ôùí ìáæþí. Ç âéáóýíç êáé ç óðïõäÞ, ïé ïðïßåò åðéêñáôïýí óôç æùÞ ìáò, ç
Ç ðëÞñçò åðéêñÜôçóç ôçò áóôéêïðïßçóçò êáé ôïõ áõîçìÝíç êßíçóç, ç óõíåñãáóßá, ç óõãêáôïßêçóç ìå ðïëëïýò
Üëëïõò óå äõóáíÜëïãïõò êáé óôåíïýò ÷þñïõò äå äçìéïõñãïýí
êáôáíáëùôéóìïý åðÝâáëå óôáäéáêÜ ôçí ïìïéï- ïéêåéüôçôá, áëëÜ åíôåßíïõí ôçí áðïîÝíùóç. Ïé óõíèÞêåò ôçò
ìïñößá êáé ôçí ôõðïðïßçóç óôçí êïéíùíéêÞ æùÞ æùÞò åßíáé åêåßíåò ïé ïðïßåò äåí åðéôñÝðïõí íá äåé êáíåßò óôïí
ðëçóßïí ôïõ áðëþò êáé ìüíï ôïí Üíèñùðï. Ïé ðåñéïñéóìïß ðïõ
Ý÷ïõí åðéâëçèåß óôçí åêäÞëùóç ôïõ öõóéêïý áíèñùðéóìïý
åßíáé ãåíéêïß, åßíáé êáèçìåñéíïß, êáé Ý÷ïõìå ôüóï óõíçèßóåé
Äýï êïñõöáßïé ðïäï- óôçí êáôÜóôáóç áõôÞ, þóôå êáé áõôÞ ôçí áðñüóùðç óõìðåñéöï-
óöáéñéóôÝò, ï Âñáæé- ñÜ ìáò äåí ôç íéþèïõìå êáèüëïõ óáí êÜôé ôï áöýóéêï […].
ëéÜíïò ÐåëÝ (øåõäþ- Ç óõìðÜèåéá ðñïò ôïí ðëçóßïí, ðñïò ôïí óõíÜíèñùðï Ý÷åé ÷á-
íõíï ôïõ ´Åíôóïí èåß. Âñéóêüìáóôå äçëáäÞ óôï äñüìï ðïõ ïäçãåß áóöáëþò óôçí
áðáíèñþðéóç. ´Ïðïõ åîáöáíßæåôáé ç óõíåßäçóç üôé êÜèå Üíèñù-
ÁñÜíôåò íôï ÍáóéìÝ- ðïò, üðïéïò êé áí åßíáé, ìáò áöïñÜ ùò Üíèñùðïò, åðÝñ÷åôáé
íôï, ãåíí. ôï 1940) áíáðüöåõêôá êëïíéóìüò ôïõ ðïëéôéóìïý êáé ôçò çèéêÞò. ¸÷åé
ôçò ÓÜíôïò êáé ï Ãåñ- Þäç äéáìïñöùèåß ìéá íïïôñïðßá óôçí êïéíùíßá ç ïðïßá áðïìá-
ìáíüò Öñáíôò ÌðÝ- êñýíåé ôï Üôïìï áðü ôïí áíèñùðéóìü. Ç åõãÝíåéá ôùí öõóéêþí
êåíìðáïõåñ (ãåíí. ôï óõíáéóèçìÜôùí åîáöáíßæåôáé. Ç áäéáöïñßá êáé ç ðëÞñçò áðÜ-
1945) ôçò ÌðÜãéåñí èåéá áðÝíáíôé óå üóïõò äå ãíùñßæïõìå, äå èåùñåßôáé ðëÝïí
ÌïíÜ÷ïõ, áðÝêôçóáí åêäÞëùóç óêëçñüôçôáò êáé åóùôåñéêÞò êåíüôçôáò, áëëÜ áðáý-
ðáãêüóìéá öÞìç ãéá ãáóìá êáëþí ôñüðùí”.
ôéò åðéäüóåéò ôïõò êáé ¢ëìðåñô ÓâÜéôóåñ, «Ðïëéôéóìüò êáé çèéêÞ», Ìüíá÷ï 1960, óôï
öáíáôéêïýò èáõìá- Çëßáò Ìáóôñïãéáííüðïõëïò, Ç áãùíßá ôïõ óýã÷ñïíïõ áíèñþ-
óôÝò óå ïëüêëçñï ôïí ðïõ. Õðåýèõíåò ìáñôõñßåò ðÜíù óôçí êñßóç ôïõ ðïëéôéóìïý,
êüóìï. Áè. Ìáñôßíïò, ÁèÞíá 1976, ó. 99-100.

187
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007
ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´
Ç ðáñáìüñöùóç óôç ìï-
íôÝñíá ôÝ÷íç
«Óôç ìïíôÝñíá ôÝ÷íç ç ðá-
ñáìüñöùóç ÷ñçóéìïðïéåßôáé
åðåéäÞ áëëÜæåé ç áíôßëçøç
ãéá ôï ùñáßï, áðïóõíäÝåôáé
ç Ýííïéá ôïõ ùñáßïõ áðü ôçí
Ýííïéá ôïõ áñìïíéêïý, áíá-
ãíùñßæåôáé ç ó÷åôéêüôçôá
ôùí áéóèçôéêþí “íüìùí”
áðü åðï÷Þ óå åðï÷Þ êáé áðü
êïéíùíßá óå êïéíùíßá. ´Åôóé,
óôçí ðñïóðÜèåéá ãéá ôçí
áðåëåõèÝñùóç ôçò ôÝ÷íçò
áðü ôç äïõëåßá ôïõ èÝìá-
ôïò, ç ðáñáìüñöùóç ðáñïõ-
óéÜæåôáé óáí Ýíá èáõìÜóéï
åêöñáóôéêü ìÝóï. Ïé êáëëé-
ôÝ÷íåò […] äåí Ýìåéíáí óôá
ìïñöéêÜ ðñüôõðá ôçò äõôé-
êÞò ôÝ÷íçò: ç ðñïêïëïì-
âéáíÞ ôÝ÷íç, ç ðïëõíçóéáêÞ
êáé ç áöñéêáíéêÞ ÷åéñïôå÷íß-
á êáé ãëõðôéêÞ ôïýò Ýäùóáí
Ýíá ðïëý óôÝñåï Ýäáöïò
ãéá íá ÷ôßóïõí ôéò ìïñöÝò
ôïõò ðÜíù óôçí áñ÷Þ ôçò
ðáñáìüñöùóçò […]. Ôçí ðá-
ñáìüñöùóç ÷ñçóéìïðïßçóáí
ï öïâéóìüò, ï åîðñåóéïíé-
óìüò, ï öïõôïõñéóìüò, ï
íôáíôáúóìüò, ï óïõñåáëé-
óìüò êáé áñêåôïß áíåîÜñôç-
ôïé äçìéïõñãïß óå äéÜöïñåò
öÜóåéò ôïõ Ýñãïõ ôïõò, ìå
ðñïåîÜñ÷ïíôåò ôïí ÐéêÜóï,
ôïí ÌïíôéëéÜíé, ôïí ÓáãêÜë,
ôïí ÊëÝå ê.Ü.».
Áíôþíçò Êùôßäçò, Ìïíôåñíé-
óìüò êáé ðáñÜäïóç óôçí
åëëçíéêÞ ôÝ÷íç ôïõ Ìåóï-
ðïëÝìïõ, University Studio
Press, Èåóóáëïíßêç 1993, ó. 35.
Êõâéóìüò, Ýíá íÝï ìïñöéêü
óýóôçìá ðïõ âáóßæåôáé óôïõò
ãåùìåôñéêïýò ôýðïõò
«Ïé äçìéïõñãïß ôïõ êõâé-
óìïý […] óõìðõêíþíïõí ôïí
êüóìï ôùí öáéíïìÝíùí óå
Ýíá íÝï ìïñöéêü óýóôçìá
ðïõ âáóßæåôáé óå ãåùìå-
ôñéêïýò ôýðïõò –êýâïõò,
ãùíßåò, êáìðýëåò, ôñßãùíá,
êýêëïõò êëð.– ðåñéïñßæïõí
ôï ÷ñþìá óå ëßãïõò áóêçôé-
êïýò ôüíïõò, èõóéÜæïõí ôçí
åîùôåñéêÞ åìöÜíéóç ôùí
ðñáãìÜôùí êáé áñíïýíôáé
ôçí ðñïïðôéêÞ. Ãéá íá äþ-
óïõí üóï ãßíåôáé ðéï êáëÜ
ôá áíôéêåßìåíá, äåí ÷ñçóé-
ìïðïéïýí ðéá ôçí ïðôéêÞ
øåõäáßóèçóç, áëëÜ ìéá áíÜ-
188
1:35 Page 188
êáé ôç óõìðåñéöïñÜ ôùí áíèñþðùí, äéáìïñöþíïíôáò ôç «ìáæéêÞ êïõëôïýñá»,
ç ïðïßá åðéâëÞèçêå ãñÞãïñá óôï óýíïëï ó÷åäüí ôçò êïéíùíßáò ìÝóá áðü
ôá ëáúêÜ Ýíôõðá, ôï ñáäéüöùíï, ôïí êéíçìáôïãñÜöï êáé ôçí ôçëåüñáóç, ôéò
ìåãÜëåò áèëçôéêÝò êáé ïìáäéêÝò êáëëéôå÷íéêÝò åêäçëþóåéò, ôïõò ðïëõ÷þ-
ñïõò áíáøõ÷Þò, ôç ìüäá êáé ôç äéáöÞìéóç. ÐáñÜëëçëá –êáé óå Üìåóç
óõíÜñôçóç ìå ôï Ýíôïíï êßíçìá áìöéóâÞôçóçò ìåôáîý ôùí íÝùí– äéáìïñ-
öþèçêå ç «íåáíéêÞ êïõëôïýñá» (äåêáåôßåò 1960 êáé 1970), õéïèåôþíôáò
äéêü ôçò ôñüðï áíôéóõìâáôéêÞò óõìðåñéöïñÜò.
Ôá ìåãÜëá êáëëéôå÷íéêÜ ñåýìáôá ôïõ 20ïý áéþíá. Êáôåõèýíóåéò êáé ÷áñá-
êôçñéóôéêÜ. Ãéá ðïëëÝò äåêáåôßåò ôï äéåèíÝò ðíåõìáôéêü êßíçìá ôïõ ìïíôåñ-
íéóìïý åîåëß÷ôçêå óå ìéá åêñçêôéêÞ äýíáìç áðåëåõèÝñùóçò ôùí êáëëé-
ôå÷íþí, ìå ôç äéÜëõóç ôçò ðáñáäïóéáêÞò ìïñöÞò êáé ôïí äéáñêÞ ðåéñáìáôé-
óìü åðÜíù ó’ áõôÞí, ìå ôçí åðßìïíç äéåñåýíçóç ôïõ áóõíåéäÞôïõ, ôçí åãêá-
ôÜëåéøç ôïõ ùñáßïõ êáé ôçí áíôéêáôÜóôáóÞ ôïõ áðü ôï áëçèéíü, ôçí áõôï-
íüìçóç ôùí åêöñáóôéêþí ìÝóùí, ôçí åðßìïíç áíáæÞôçóç íÝùí ôñüðùí åðé-
êïéíùíßáò óå Ýíáí êüóìï ðïõ áëëÜæåé óõíå÷þò. ÌåôÜ ôï 1980 ï ìåôáìï-
íôåñíéóìüò, ùò åõñýôåñï ðïëéôéóôéêü ñåýìá ðïõ áìöéóâçôåß ðëÝïí ôçí áíá-
íåùôéêÞ äýíáìç ôïõ ìïíôåñíéóìïý óôçí åðï÷Þ ìáò, äå äéóôÜæåé íá õéïèåôÞ-
óåé óôïé÷åßá áðü äéáöïñåôéêÝò åðï÷Ýò êáé ñåýìáôá, ôå÷íïôñïðßåò êáé ôå÷íé-
êÝò, óå óõíäõáóìü ìå ôéò äõíáôüôçôåò ôçò íÝáò ôå÷íïëïãßáò, åðéäéþêïíôáò
Üëëïôå ôïí åíôõðùóéáóìü êáé Üëëïôå ìéá íÝá íïçìáôïäüôçóç ôùí óôïé-
÷åßùí áõôþí ãéá ôïí óýã÷ñïíï Üíèñùðï.
Ç æùãñáöéêÞ êáé ç ãëõðôéêÞ.
•Ï öïâéóìüò* êáé ï ãåñìáíéêüò åîðñåóéïíéóìüò* - Ôï ÷ñþìá ùò öïñÝáò
Ýêöñáóçò óõíáéóèçìÜôùí. Ïé ÃÜëëïé öïâéóôÝò (1905) ÷ñçóéìïðïéïýí ôï
Ýíôïíï ÷ñþìá ùò âáóéêü äïìéêü óôïé÷åßï, ðñïóäßäïíôáò óôá Ýñãá ôïõò
äõíáìéóìü êáé Ýíôïíç óõãêéíçóéáêÞ öüñôéóç, åíþ ï ãåñìáíéêüò åîðñåóéïíé-
Áíñß Ìáôßò (Henri Matisse,
1869-1954) «Ç êõñßá Ìáôßò»,
ðñïóùðïãñáößá ìå ðñÜóéíç ãñáì-
ìÞ, 1905, 0,40×0,32 ì., Ìïõóåßï
Êáëþí Ôå÷íþí, Êïðåã÷Üãç. Óå
áõôÞ ôçí ðñïóùðïãñáößá, ðïõ
áðïôåëåß ÷áñáêôçñéóôéêü äåßãìá
öïâéóôéêÞò áíôßëçøçò, ç ñõèìé-
êüôçôá êáé ç áñìïíßá ôùí ôïëìç-
ñþí ÷ñùìÜôùí, ôá Ýíôïíá ðåñé-
ãñÜììáôá êáé ç óýíèåóç äåí
áðïóêïðïýí óôï íá ðåñéãñÜ-
øïõí ìå áêñßâåéá ôï ðñüóùðï
ìéáò óõãêåêñéìÝíçò ãõíáßêáò,
áëëÜ íá áðïôõðþóïõí ôçí åóù-
ôåñéêÞ áëÞèåéá êáé ôá óõíáéóèÞ-
ìáôá ðïõ ðñïêáëåß ç åðéâëçôéêÞ
êáé áíÞóõ÷ç ÝêöñáóÞ ôçò.
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:35 Page 189

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

ëõóç ôùí âáóéêþí ìïñöéêþí

óôïé÷åßùí ôïõò êáé ìéá áíá-
ãùãÞ ôïõò óôá ðñùôáñ÷éêÜ
ôïõò ó÷Þìáôá. ´Åôóé ôï áíôé-
êåßìåíï äåí óõëëáìâÜíåôáé
áðü ìéá ïñéóìÝíç èÝóç,
áëëÜ áð’ üóï ãßíåôáé ðåñéó-
óüôåñåò èÝóåéò, äéáöïñåôé-
êÜ åðßðåäá êáé ãùíßåò, ãå-
ãïíüò ðïõ õðï÷ñåþíåé êáé
ôïí èåáôÞ óå Ýíá åßäïò öõóé-
êÞò êßíçóçò ãýñù áðü áõôü,
áöïý ôïõ ðáñïõóéÜæïíôáé
ðåñéóóüôåñåò üøåéò ôïõ, óå
ìéá íÝá êáé ðñïóùðéêÞ óýí-
èåóÞ ôïõò».
×ñýóáíèïò ×ñÞóôïõ, Ç æù-
ãñáöéêÞ ôïõ åéêïóôïý áéþíá,
ÍÝá Ðïñåßá, Èåóóáëïíßêç
1976, ô. Á´, ó. 201.
ÐÜìðëï ÐéêÜóï (Pablo Picasso, 1881-1973) , «Ãõíáßêá ðïõ êëáßåé», 1937,
0,55×0,46 ì., ÓõëëïãÞ Ðåíñüïõæ, Ëïíäßíï. Ôï óðáñáêôéêü êëÜìá ôçò ãõíáßêáò, ï Ôï Ýñãï ôÝ÷íçò æåé ôç äéêÞ
ðüíïò êáé ç áðåëðéóßá ôçò áðïäßäïíôáé ìå ãåùìåôñéêÜ ó÷Þìáôá ðïõ êáôáôåìá÷ßæïõí ôïõ æùÞ
ôñáãéêÜ ôï ðñüóùðü ôçò, óýìöùíá ìå ôéò åðéôáãÝò ôïõ êõâéóìïý. ¸÷åé ëå÷èåß üôé üëá «¸íáí ðßíáêá äåí ôïí öáíôá-
ôá äÜêñõá êáé ïé ëõãìïß ôùí èõìÜôùí êÜèå âÜñâáñçò êáôáðßåóçò Ý÷ïõí áðïôõðùèåß æüìáóôå ðñþôá Ýôïéìï ìå ôç
óêÝøç ìáò ïýôå ðñïêáèïñß-
óôá ðáñáìïñöùìÝíá ÷áñáêôçñéóôéêÜ áõôÞò ôçò ãõíáßêáò. æïõìå åîáñ÷Þò üëåò ôïõ ôéò
ëåðôïìÝñåéåò. Êáèþò ôïí
äïõëåýïõìå, áëëÜæåé êé áõ-
ôüò ìå ôïí ñõèìü ðïõ áëëÜ-
æïõí ïé óêÝøåéò ìáò. Êé üôáí
óìüò ìå ôïõò êáëëéôÝ÷íåò ôçò ïìÜäáò «Ç ÃÝöõñá» (1905), åêôüò áðü ôçí åßíáé Ýôïéìïò, óõíå÷ßæåé íá
ìåôáâÜëëåôáé áíÜëïãá ìå
áîéïðïßçóç ôïõ ÷ñþìáôïò, åðéìÝíåé óõ÷íÜ óôç âßáéç ðáñáìüñöùóç ôçò ôçí åêÜóôïôå øõ÷éêÞ äéÜèå-
öüñìáò êáé óôá Ýíôïíá ðåñéãñÜììáôá, óôï÷åýïíôáò óôçí ùìÞ áðåéêüíéóç óç åêåßíïõ ðïõ ôïí ðáñáôç-
ôçò êïéíùíéêÞò ðñáãìáôéêüôçôáò ôçò åðï÷Þò. Áëëïé äçìéïõñãïß ôçò ïìÜäáò ñåß ôç óõãêåêñéìÝíç óôéãìÞ.
«Ï ÃáëÜæéïò ÊáâáëÜñçò» (1910) èá ïäçãÞóïõí ôç æùãñáöéêÞ óôçí ðëÞñç ´Åíáò ðßíáêáò æåé ôç äéêÞ ôïõ
áöáßñåóç êáé ôïí áöçñçìÝíï åîðñåóéïíéóìü*. æùÞ, üðùò Ýíá æùíôáíü ðëÜ-
óìá, êáé õðüêåéôáé óôéò ßäéåò
•Ï êõâéóìüò êáé ç áíÜëõóç ôùí ìïñöþí óå ãåùìåôñéêÜ êáé óôåñåïìåôñé- áëëáãÝò óôéò ïðïßåò õðïêåß-
êÜ åðßðåäá. Ï êõâéóìüò óôçí ðñþôç öÜóç ôïõ (áíáëõôéêüò êõâéóìüò, ìåèá êé åìåßò óôçí êáèçìå-
1912-1914), ìå ôç âïÞèåéá ôçò ãåùìåôñßáò êáé ôçò óôåñåïìåôñßáò êáé ìå ñéíÞ æùÞ. Áõôü åßíáé ðïëý
öõóéêü, áöïý Ýíáò ðßíáêáò
ôç ëïãéêÞ ïñãÜíùóç ôùí ìïñöþí, äçìéïõñãåß ìéá íÝá ðáãêüóìéá êáé äéá- áðïêôÜ æùÞ ìüíï ìÝóù ôïõ
÷ñïíéêÞ ãëþóóá ðïõ ìðïñåß íá åêöñÜæåé ôá äïìéêÜ óôïé÷åßá ôïõ êüóìïõ, áíèñþðïõ ðïõ ôïí ðáñá-
ôçí ßäéá ôçí ïõóßá ôùí ðñáãìÜôùí. Óôç äåýôåñç öÜóç ôïõ êõâéóìïý (óõí- ôçñåß».
èåôéêüò êõâéóìüò, 1912-1914) áîéïðïéåßôáé ðåñéóóüôåñï ç ôå÷íéêÞ ôïõ Pablo Picasso, ÓêÝøåéò ãéá
êïëÜæ*, ôçò åíóùìÜôùóçò äçëáäÞ êïììáôéþí áðü ÷áñôß, ýöáóìá Þ Üëëï ôçí ôÝ÷íç, ìôöñ. Á. Äçìç-
õëéêü ãéá ôç äçìéïõñãßá êáéíïýñéùí Üãíùóôùí áíôéêåéìÝíùí åðÜíù óôç ôñéÜäçò, Ã. Éùáííßäçò, Printa,
ÁèÞíá 2002, ó. 28.
æùãñáöéêÞ åðéöÜíåéá.

189
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:35 Page 190

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´

• Ï öïõôïõñéóìüò* êáé ç áðï-

èÝùóç ôçò ìç÷áíÞò êáé ôçò ôá÷ý-
ôçôáò. Ìå óôü÷ï ôç äçìéïõñãßá
ôçò ôÝ÷íçò ôïõ ìÝëëïíôïò, óõíõ-
öáóìÝíçò ìå ôç ìç÷áíÞ êáé ôçí
ôá÷ýôçôá, ïé åêðñüóùðïé ôïõ
öïõôïõñéóìïý (1909), êáôáêåñìá-
ôßæïíôáò ôéò ìïñöÝò óå ðïëëÜ åðß-
ðåäá, ðñïóðáèïýí íá äþóïõí
óôïí èåáôÞ ôçí áßóèçóç üôé âéþíåé
óôïí ÷þñï êáé óôïí ÷ñüíï ôçí
ðõñåôþäç êßíçóç ôçò âéïìç÷á-
íéêÞò åðï÷Þò ôïõ.
• Ç áöáßñåóç êáé ç ðëÞñçò áðï-
äÝóìåõóç ôïõ Ýñãïõ áðü ôï
èÝìá êáé ôçí ïðôéêÞ ðñáãìáôé-
êüôçôá. Ìå ôçí ôïìÞ ðïõ ðñáãìá-
ôïðïßçóå ç ïìÜäá «Ï ÃáëÜæéïò
ÊáâáëÜñçò» ç æùãñáöéêÞ ïäçãÞ-
èçêå óôçí ðëÞñç áöáßñåóç (1910-
1913), óôç äçìéïõñãßá äçëáäÞ
ìéáò íÝáò ðíåõìáôéêÞò ðñáãìáôé-
êüôçôáò ìå êáèáñÜ æùãñáöéêÜ
ìÝóá, ôç ãñáììÞ, ôï ÷ñþìá êáé ôï
ó÷Þìá. Ç ïìÜäá «Íôå Óôéë» ðñï-
ôåßíåé ôïí íåïðëáóôéêéóìü* (ðåñß-
OõìðÝñôï Ìðïôóéüíé (Umberto Boccioni, 1882-1916), «Ïé èüñõâïé ôçò ðüëçò åéóâÜë-
ëïõí óôï óðßôé», 1911, 1,0×1,07 ì., Ìïõóåßï Sprengel, Áíüâåñï. Ç óõíå÷Þò êßíçóç ôùí ðïõ 1920), ìéá ëéôÞ ãåùìåôñéêÞ
óýã÷ñïíùí ìåãáëïõðüëåùí, ïé åíáëëáóóüìåíåò ìå ãñÞãïñïõò ñõèìïýò åéêüíåò êáé ôï ãëþóóá, åíþ, ðáñÜëëçëá, ôá êé-
ðëÞèïò ôùí åêêùöáíôéêþí èïñýâùí áðáó÷üëçóáí éäéáßôåñá ôïí öïõôïõñéóìü. Ôá óôïé- íÞìáôá ôïõ óïõðñåìáôéóìïý* (1913,
÷åßá áõôÜ áðïäßäïíôáé ìå ôçí åéêüíá ìéáò áíåãåéñüìåíçò ïéêïäïìÞò, åíþ ìéá ãõíáßêá, ÌÜëåâéôò ê.Ü.) êáé ôïõ êïíóôñïõêôé-
óå ôñåéò äéáöïñåôéêÝò èÝóåéò êáé áðü ôñåéò áíôßóôïé÷åò ïðôéêÝò ãùíßåò, ðáñáêïëïõèåß âéóìïý*, äéáìïñöþíïõí ôç ãåùìå-
ôï ãåãïíüò ðïõ áëëÜæåé ñéæéêÜ ôç æùÞ ôçò. ôñéêÞ áöáßñåóç.

Âáóßëõ Êáíôßíóêõ (Vassily Kandinsky, 1866-

1944), «Ç ðñþôç áöçñçìÝíç áêïõáñÝëá», 1910,
0,50×0,65 ì., Ìïõóåßï Óýã÷ñïíçò ÔÝ÷íçò Ìðï-
ìðïýñ, Ðáñßóé. Ï êáëëéôÝ÷íçò, êýñéïò åêöñá-
óôÞò ôçò áöáßñåóçò êáé éäñõôéêü ìÝëïò ôçò ïìÜ-
äáò «ÃáëÜæéïò ÊáâáëÜñçò», ìå ÷ñùìáôéêÝò êçëß-
äåò êáé ãñáììéêÜ ó÷Þìáôá ðïõ áíáðôýóóïíôáé
åëåýèåñá åðÜíù óôç æùãñáöéêÞ åðéöÜíåéá,
ðñïóåããßæåé ôïí êüóìï ôùí ìïñöþí óáí íá
Þôáí Ýíá ìéêñü ðáéäß ðïõ ðñùôïáíôéêñßæåé ôïí
êüóìï. Óêïðüò ôïõ äçìéïõñãïý, êáôÜ ôïí
Êáíôßíóêõ, äåí åßíáé íá ðáñïõóéÜóåé áõôÜ ôá
ßäéá ôá áíôéêåßìåíá, ôç ìïñöÞ, ôï ÷ñþìá êáé ôï
ó÷Þìá ôïõò, áëëÜ ôçí ïõóßá ôïõò, áíáäåéêíýï-
íôáò Ýôóé ôçí ðíåõìáôéêÞ äéÜóôáóç ôçò ôÝ÷íçò.

190
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:35 Page 191

ÐÍÅÕÌÁÔÉÊÁ ÊÁÉ ÊÁËËÉÔÅ×ÍÉÊÁ ÑÅÕÌÁÔÁ ÁÐÏ ÔÇÍ ÐÅÑÉÏÄÏ ÔÏÕ ÑÏÌÁÍÔÉÓÌÏÕ ÅÙÓ ÔÉÓ ÁÑ×ÅÓ ÔÏÕ 21ïõ ÁÉÙÍÁ

Öïõôïõñéóìüò êáé Íôáíôáúóìüò

ÐÜïõë ÊëÝå (Paul Klee, 1879-1940), «ÓåíÝêéïò», 1922, 0,40×0,38 ì.,
Ìïõóåßï ÔÝ÷íçò, Âáóéëåßá. Ï êáëëéôÝ÷íçò, åðéäéþêïíôáò ðÜíôá íá
áðïäþóåé ôçí åóùôåñéêÞ áëÞèåéá ôùí öõóéêþí ìïñöþí êáé ôçí
åíÝñãåéá ðïõ ðåñéêëåßïõí, ðñïóðáèåß ó’ áõôÞ ôçí áéíéãìáôéêÞ ðñïóù-
ðïãñáößá íá óõìöéëéþóåé äýï ãåùìåôñéêÜ ó÷Þìáôá, ôïí êýêëï êáé
ôï ôåôñÜãùíï, ðïõ åìðëïõôßæïíôáé êáé åíåñãïðïéïýíôáé áðü ëáìðñÜ,
èåñìÜ ÷ñþìáôá. Ìå Ýíôïíç öéëïóïöéêÞ äéÜèåóç êáé êáôáöåýãïíôáò
óôïí ðñùôïãåíÞ ôñüðï Ýêöñáóçò ôùí ðáéäéþí, äéáìïñöþíåé Ýíáí
äéêü ôïõ êþäéêá åéêáóôéêÞò åðéêïéíùíßáò, ðÝñá áðü ôçí ïðôéêÞ
ðñáãìáôéêüôçôá.
«ÊáèáñÜ éôáëéêü öáéíüìåíï ï öïõôïõñéóìüò, ìå áñ÷çãü ôïí
ÌáñéíÝôé êáé ïðáäïýò ðëÞèïò áðü æùãñÜöïõò, ãëýðôåò êáé
ðïéçôÝò, åêäçëþíåôáé óôï Ðáñßóé êáé óôç Ñþìç ìå áëëåðÜëëçëá
ÌáíéöÝóôá êáé äçìüóéåò ãéïñôÝò. Óôçí ïõóßá ôïõ, ìðïñåß íá ðåé
êáíåßò üôé åêöñÜæåé ôçí êáôÜðëçîç ôïõ áíèñþðïõ ìðñïóôÜ óôéò
êáéíïýñãéåò êáôáêôÞóåéò ôïõ ìç÷áíéêïý ðïëéôéóìïý. Ôï áõôïêßíçôï,
ôï áåñïðëÜíï, ôá åîðñÝò, ìå ôéò äõíáìéêÝò ôïõò ìïñöÝò êáé ôçí
äéáöïñåôéêÞ êÜôïøç ôùí ðñáãìÜôùí ðïõ åðéôñÝðïõí, ÷Üñç óôçí
ôá÷ýôçôÜ ôïõò, ïé ìåãÜëåò óéäåñÝíéåò ãÝöõñåò, ôá êôÞñéá ôïõ
ìðåôüí, ï êéíçìáôïãñÜöïò, ðñïâÜëëïõí óôá ìÜôéá ôïõò óáí éêá-
íÜ íá åðçñåÜóïõí âáèýôåñá ôç óôÜóç ôïõ êáëëéôÝ÷íç áðÝíáíôé
óôç æùÞ êáé Üîéá í’ áíôéêáôáóôÞóïõí ìå ðñùôüöáíôá óôïé÷åßá
óôçí êëáóéêÞ áéóèçôéêÞ […]. Ïé íôáíôáúóôÝò, áðåíáíôßáò, äåí îåêß-
íçóáí ìå êáìéÜ èáõìáóôéêÞ äéÜèåóç ãéá ôá åðéôåýãìáôá ôïõ
ìç÷áíéêïý ðïëéôéóìïý, ßóá-ßóá ìáíôåýïíôáò áðü ôüôå êéüëáò óå
ôé åßäïõò åêôñï÷éáóìïýò Þôáí äõíáôü íá ìáò ïäçãÞóïõí, ÷ýìç-
îáí ìåò óôá üëá íá ôóáêßóïõí ïôéäÞðïôå âñåèåß ìðñïóôÜ ôïõò,
ðÞñáí óöïõããÜñé êáé ôï ’óõñáí ðÜíù áðü êáèåôß ðáëéü, ðñïôé-
ìþíôáò íá ÷Üóïõí ìáæß ìå ôá êáêÜ êáé ôá êáëÜ ôïõ óôïé÷åßá,
öôÜíåé íá ãëéôþóïõíå áðü ôçí áóöõîßá […]. Åêåßíï ðïõ äåß÷íåé
ôçí åõöõÀá ôïõò åßíáé üôé äåí ðñïâÜëëïõí ðñïãñÜììáôá ìå áöï-
ñéóìïýò ãéá ôçí ôÝ÷íç, áëëÜ ðñïïéùíßæïíôáò ïé ßäéïé ôç äéÜëõóÞ
ôïõò, áñêïýíôáé áðü ôç ìéá ìåñéÜ íá ÷ôõðïýí ôéò ÷ñåïêïðçìÝ-
íåò áîßåò êáé áðü ôçí Üëëç íá êåíôñßæïõí ôïõò ãýñù ôïõò íÝïõò
ãéá êÜôé, åðéôÝëïõò, ðéï ñçîéêÝëåõèï».
ÏäõóóÝáò Åëýôçò, Áíïé÷ôÜ ×áñôéÜ, ´Éêáñïò, 2ç Ýêä., ÁèÞíá, ÷.÷.,
ó. 365-366.
Ôï åóùôåñéêü óôïé÷åßï óôçí ÔÝ÷íçò
«Ôï Ýñãï ôÝ÷íçò áðïôåëåßôáé áðü äýï óôïé÷åßá: áðü ôï åóùôå-
ñéêü êáé ôï åîùôåñéêü. Ôï åóùôåñéêü óôïé÷åßï, áí ôï ëÜâïõìå
ìåìïíùìÝíá, åßíáé ç óõãêßíçóç ôçò øõ÷Þò ôïõ êáëëéôÝ÷íç, ðïõ
Ý÷åé ôçí éêáíüôçôá íá ðñïêáëåß ìéá êáôÜ âÜóç áíÜëïãç óõãêß-
íçóç óôçí øõ÷Þ ôïõ èåùñïý. Åöüóïí ç øõ÷Þ óõíäÝåôáé ìå ôï
óþìá, ìðïñåß íá äå÷èåß êáôÜ êáíüíá äïíÞóåéò ìüíï ìå ôç ìåóï-
ëÜâçóç ôùí áéóèçìÜôùí. ¢ñá ôï áßóèçìá åßíáé ìéá ãÝöõñá áðü
ôï ìç õëéêü ðñïò ôï õëéêü (êáëëéôÝ÷íç) êáé áðü ôï õëéêü óôï ìç
õëéêü (èåùñü). óõãêßíçóç - áßóèçìá - Ýñãï - áßóèçìá - óõãêßíç-
óç. Ôï åóùôåñéêü óôïé÷åßï ôïõ Ýñãïõ åßíáé ôï ðåñéå÷üìåíü ôïõ.
Ç øõ÷éêÞ äüíçóç, ëïéðüí, ðñÝðåé íá õößóôáôáé, åéäåìÞ äå
äçìéïõñãåßôáé êáíÝíá Ýñãï. Äçìéïõñãåßôáé, äçëáäÞ, áðëþò Ýíá
öáéíüìåíï Ýñãï».
Wassily Kandinsky, ÔÝ÷íç êáé êáëëéôÝ÷íåò, ìôöñ. Ã. ÊåíôñùôÞò,
ÍåöÝëç, ÁèÞíá 1986, ó. 80.

Ðéô ÌïíôñéÜí (Piet Mondrian, 1872-1944), «Óýíèåóç É», 1921, 0,96×0,65 ì., Ìïõóåßï
Ludwig, Êïëùíßá. Îåðåñíþíôáò ôïí êõâéóìü, ï Ðéô ÌïíôñéÜí, êýñéïò åêöñáóôÞò ôçò ïìÜ-
äáò «Íôå Óôéë», áíáæÞôçóå ôçí êáèáñÞ ðëáóôéêÞ ôÝ÷íç, ç ïðïßá ìðïñåß íá óõíäÝóåé ôï
áôïìéêü ìå ôï óõëëïãéêü êáé íá áðïäþóåé ôçí êáèïëéêÞ áëÞèåéá ðïõ óõíïøßæåôáé óôçí
ðáãêüóìéá éóïññïðßá êáé ïìïñöéÜ. Ãéá íá ôï åðéôý÷åé áõôü, êáôÝöõãå óôçí ðëÞñç ãåù-
ìåôñéêÞ áöáßñåóç êáé óôçí åëá÷éóôïðïßçóç ôïõ åêöñáóôéêïý «ëåîéëïãßïõ» ôïõ óôá ôñßá
âáóéêÜ ÷ñþìáôá, êáèþò êáé óôçí ïñéæüíôéá êáé êÜèåôç ãñáììÞ.

191
istor3 lykkef 1-6 copy.qxd 1/8/2007 1:36 Page 192

ÊÅÖÁËÁÉÏ Æ´

Ï óïõñåáëéóìüò êáé ç ÷ñåï- ÌáñóÝë ÍôõóÜí • Ï íôáíôáúóìüò* êáé ï

êïðßá ôçò ëïãéêÞò (Marcel Duchamp, óïõñåáëéóìüò* - Ç ìïñ-
«ÅéäéêÜ óôç æùãñáöéêÞ ï 1887-1968), «Tñï÷üò öïðïßçóç ôïõ áóõíåé-
õðåññåáëéóìüò (óïõñåáëé- ðïäçëÜôïõ», 1913, ìå- äÞôïõ. Ùò áíôßäñáóç
óìüò) ðáßæåé Ýíá éäéïöõÝò ôáëëéêüò ôñï÷üò äéá- óôçí ðáñáöñïóýíç
ðáé÷íßäé: ÊñáôÜ ìåí ôçí áíá- ìÝôñïõ 0,65 ì., óôåñåù-
ðïõ âßùíå ç áíèñùðü-
ðáñáóôáôéêÞ ìáåóôñßá ôùí ìÝíïò óå îýëéíï óêá-
ðáëéþí äáóêÜëùí, áëëÜ ìå ôéò ìíß, Ìïõóåßï ÌïíôÝñ- ôçôá óôç äéÜñêåéá ôïõ
åîùðñáãìáôéêÝò åéêüíåò ðïõ íáò ÔÝ÷íçò, ÍÝá Õüñêç. Á´ Ðáãêüóìéïõ ÐïëÝìïõ,
äçìéïõñãåß õðïóêÜðåé ìå Áíáæçôþíôáò ìéá íÝá ôï êßíçìá áíôé-ôÝ÷íçò
áíáñ÷éêü ÷éïýìïñ ôçí áõèå- ôïõ íôáíôáúóìïý (1916)
íôßá ôçò ïñáôÞò ðñáãìáôéêü-
ìïñöÞ ôÝ÷íçò ðïõ íá
ôçôáò [...]. Ï êüóìïò ñõèìïëï- áíáôñÝðåé ü,ôé ìÝ÷ñé åß÷å ùò óôü÷ï íá ðñïêá-
ãåßôáé ìå âÜóç ôçí õðüãåéá ôüôå ßó÷õå ãéá ôçí ëÝóåé êáé íá óêáíäáëßóåé
ìïõóéêÞ ôùí ïíåßñùí, ôùí áéóèçôéêÞ áîßá ôïõ ìå ôéò ìçäåíéóôéêÝò áíôé-
åðèõìéþí, ôùí áðïèçóáõñé- Ýñãïõ ôÝ÷íçò, óýìöùíá ëÞøåéò êáé ôéò ðáñáäï-
óìÝíùí åéêüíùí. Ìá êõñßùò ìå ôéò áíôéëÞøåéò ôïõ îüôçôÝò ôïõ. Ùóôüóï, ç
ñõèìïëïãåßôáé ìå âÜóç ôç íôáíôáúóìïý, ï ÍôõóÜí
äýíáìç ôçò öáíôáóßáò, áöïý áíáôñïðÞ êÜèå ëïãéêÞò
÷ñçóéìïðïéåß áõôïýóéá
ðëÝïí ç ëïãéêÞ ÷ñåïêüðçóå». ôÜîçò êáé ç áðïèÝùóç
äýï Üó÷åôá ìåôáîý
ÌÜíïò Óôåöáíßäçò, Ìéá éóôï- ôïõò áíôéêåßìåíá êá- ôïõ ðáñáëüãïõ ðñïå-
ñßá ôçò æùãñáöéêÞò. (Áðü ôï èçìåñéíÞò ÷ñÞóçò, ôá ôïßìáóáí ôï Ýäáöïò
ÂõæÜíôéï óôçí ÁíáãÝííçóç êáé ïðïßá áðïóðÜ áðü ôéò óõíÞèåéò ëåéôïõñãßåò ôïõò. Ìå áõôÜ ôá «Ýôïéìá» ãéá ôïí óïõñåáëéóìü
áðü ôïõò éìðñåóéïíéóôÝò óôïí (1924) êáé ôç ìåôáöõ-
ÐéêÜóï), Êáóôáíéþôçò, 3ç Ýêä. áíôéêåßìåíá (ready-made), óå Ýíáí ðáñÜäïîï êáé ôõ÷áßï óõíäõáóìü,
ÁèÞíá 2001, ó. 420. äçìéïõñãåß ìéá óýíèåóç ðïõ õðáêïýåé óôïõò ðñïóùðéêïýò ôïõ óéêÞ æùãñáöéêÞ, ðïõ
óõíåéñìïýò êáé óôç äéêÞ ôïõ äéáíïçôéêÞ ðñáãìáôéêüôçôá. ðëïýôéóáí ôçí ôÝ÷íç
Ç ÔÝ÷íç óôç íáæéóôéêÞ Ãåñ-
ìáíßá
«Óôç Ãåñìáíßá ìåôÜ ôçí êáôÜ-
ëçøç ôçò åîïõóßáò áðü ôïí
íáæéóìü (1933) êáé ôçí ïõóéá-
óôéêÞ êáôÜëõóç êÜèå åëåõèå-
ñßáò ôçò êáëëéôå÷íéêÞò äç-
ìéïõñãßáò, [...] ôç äéÜëõóç ôïõ
ÌðÜïõ÷áïõò êáé ôéò êáôáäéþ-
îåéò ôùí åîðñåóéïíéóôþí, ôéò
ìåôáíáóôåýóåéò äçìéïõñãþí
óå Üëëåò ÷þñåò êáé óõ÷íÜ
ôéò áðáãïñåýóåéò áðáó÷ïëÞ-
óåùí ó÷åôéêþí ìå ôçí ôÝ÷íç
óå ðïëëïýò áð’ áõôïýò ðïõ
ìÝíïõí óôïí ôüðï ôïõò, äç-
ìéïõñãïýí áìÝóùò Ýíá êáôá-
èëéðôéêü êëßìá [...]. ÃñÞãïñá
èá âñåèïýí êáëëéôÝ÷íåò ÷ù-
ñßò ß÷íïò äçìéïõñãéêÞò ðíïÞò
êáé èåùñçôéêïß ðïõëçìÝíïé Þ
ôñïìïêñáôçìÝíïé, êáé èá æçôÞ-
óïõí ìéá íÝá ôÝ÷íç “÷áñïýìå-
íç êáôÜöáóç ôçò æùÞò, ìå
åðéóôñïöÞ óôç ãíÞóéá ãåñìá-
íéêÞ ðáñÜäïóç êáé ôç ëáúêÞ
øõ÷Þ, ôçí êáèáñüôçôá ôçò öõ-
ëÞò [...] êáé ôï çñùéêü ìåãá-
ëåßï [...]”. ´Ïðùò Ý÷åé óùóôÜ
ðáñáôçñçèåß, êáé ìÜëéóôá óå
Óáëâáíôüñ Íôáëß (Salvador Dali, 1904-1989), «Åéäýëëéï ïõñáíßïõ êáé áôïìéêÞ ìåëáã÷ïëßá», 1945
ìéá óôéãìÞ êáôÜ ôçí ïðïßá 0,65×0,85 ì., Êåíôñéêü Åèíéêü Ìïõóåßï ÔÝ÷íçò Âáóßëéóóá Óïößá, Ìáäñßôç. Ï Íôáëß, ï ãíùóôüôåñïò
“âñéóêüôáí óôïí êáëýôåñï áðü ôïõò óïõñåáëéóôÝò óôï åõñýôåñï êïéíü ãéá ôï Ýñãï, áëëÜ êáé ãéá ôçí åêêåíôñéêÞ ðñïóùðéêüôçôÜ ôïõ,
äñüìï ãéá ìéá óõã÷þíåõóç äßíåé óõ÷íÜ óôá Ýñãá ôïõ ôçí åíôýðùóç åíüò ðáñáíïúêïý ðáñáëçñÞìáôïò. Óôï Ýñãï áõôü, ðïõ äçìéïõñ-
ôùí êáôáêôÞóåùí ôïõ åîðñå- ãÞèçêå ìå áöïñìÞ ôçí Ýêñçîç ôçò áôïìéêÞò âüìâáò óôç ×éóïóßìá, åêöñÜæåé ôç äéêÞ ôïõ áãùíßá ãéá ôï
óéïíéóìïý êáé ôïõ êõâéóìïý ìÝëëïí ôçò áíèñùðüôçôáò, äßíïíôáò ôçí åéêüíá ôçò êáôáóôñïöÞò ìå ìéá óåéñÜ ãíùóôþí óõìâüëùí,
ìå ôá ðáñáäïóéáêÜ êáëëé- ðáñáìïñöþóåùí êáé äéðëþí åéêüíùí, ïé ïðïßåò Ýììåóá Þ Üìåóá ðáñáðÝìðïõí óå ìïñöÝò ôïõ áóõíåé-
ôå÷íéêÜ áãáèÜ, ç ãåñìáíéêÞ äÞôïõ êáé ôïõ êüóìïõ ôùí ïíåßñùí.

192