Professional Documents
Culture Documents
Amistad
Amistad
JSTOR is a not-for-profit service that helps scholars, researchers, and students discover, use, and build upon a wide
range of content in a trusted digital archive. We use information technology and tools to increase productivity and
facilitate new forms of scholarship. For more information about JSTOR, please contact support@jstor.org.
Your use of the JSTOR archive indicates your acceptance of the Terms & Conditions of Use, available at
https://about.jstor.org/terms
Pontificia Studiorum Universitas a Sancto Thomas Aquinate in Urbe is collaborating with JSTOR
to digitize, preserve and extend access to Angelicum
1. Definición de la amistad
1167a] quod benevolentia est principium amicitiae » (II-II, 27, 2). Vide
In III Sent., d. 29, q. 1, a. 3; In IX Ethic., lec. 5.
(10) « Considerandum est quod ad caritatem [et ad amicitiam] tria
pertinent. Primo quidem benevolentia, quae consistit in hoc quod aliquis
recte velit bonum alteri et malum eius nolet. Secundo concordia, quae
consistit in hoc quod amicorum sit idem nolle et velie. Tertio benefi-
centia, quae consistit in hoc quod aliquid benefaciat ei quem amat, et
eum non laedat » (In Ep. ad Rom., 12, lec. 3, inicio).
(n) S. TheoL, II-II, 23, 1. Termina así el texto: « Cum igitur sit aliqua
communicatio hominis ad Deum secundum quod nobis suam beatitudi-
nem communicat, oportet aliquam amicitiam fundari... Amor autem super
hac communicatione fundatus est caritas. Unde manifestum est quod
caritas amicitia auae dam est hominis ad Deum ».
(12) « Amicitiae vel concordiae non répugnât diversitas opinionum,
sed solum diversitas voluntatum » (In III Sent., d. 11, a. 5).
(16) « Et sic patet quod amicitia remanet per habitům, etiam operatio-
ne absente» {In VIII Ethic ., lec. 5).
(17) Cf. In VIII Ethic., lec. 5, al fin. Los animales irracionales aman
a otros obligados por el instinto; los hombres pueden amar a otros
por instinto o por elección libre.
(18) Vide In VIII Ethic., lec. 2-4. « Soli boni sunt simpliciter amici;
(28) « Quia amici tia sociorum propria electione contraili tur in his quae
sub nostra electione cadunt, puta in agendis, praeponderat haec dilectio
dilectioni consanguineorum, ut scilicet magis cum illis consentiamus in
agendis. Amicitia autem consanguineorum est stabilior, utpote naturalior
existens, et praevalet in his quae ad naturam spectant » (II-II, 26, 8 ad 1).
(29) Santo Tomás sigue la doctrina aristotélica de la primacía del
varón sobre la mujer, de los padres sobre los hijos, y del señor sobre los
siervos. La amistad entre los hermanos, y la existente entre los parientes,
las considera como amistades entre iguales (amistad de camaradería, o
philía hetairiké). Vide Aristóteles, Ethica Nic., VIII, 14, 1162a; S. Thomas,
Ibidem, lec. 12.
(30) In IV Sent., d. 41, q. 1, a. 1, sol. 1 et 3. «Amicitia quanto maior
est, tanto debet esse firmior et diuturnior. Inter virům autem et uxorem
maxima amicitia esse videtur; adunantur autem non solum in actu car-
nalis copulae, quae etiam inter bestias quandam suavem amicitiam facit,
sed etiam ad totius domesticae conversationis consortium » {Contra Gen-
tiles, III, 123).
(31) En Nápoles suelen llamar a los hijos « pezzi-cuore » o trozos del
corazón.
y cap. 9, 1196b; S. Thomas, Ibidem , lec. 4. « Nec hoc est vanum quod ali-
quis habeat amicitiam ad seipsum, sed naturale est » (In II Politicorum,
lec. 4).
(37) « Quandoque vituperatur aliquis ex hoc quod est philautón, id
est amator suiipsius; sed quando hoc in vituperium dicitur non est hoc
simpliciter amare seipsum, sed magis quam oportet » (In IX Ethic.t lec. 4).
« Amare seipsum quantum ad hominem exteriorem nimis est vitupera-
bile; sed amare seipsum quantum ad hominem interiorem est valde lau-
dabile, et hoc est caritatis » (In III Sent., d. 28, q. 1, a. 6 ad 2).
(38) vide In IX Ethic., lec. 819.
4. La amistad y la virtud
5. La amistad y la caridad
(53) vide II-II, 23, 1 (y los lugares paralelos). «Amor autem super
hac communicatione fundatus est caritas; unde manifestum est quod
caritas amicitia quaedam est hominis ad Deum » {Ibidem). Véase Tomás
de la Cruz, OCD, El amor y su fundamento ontológico según Santo To-
más: estudio previo d la teología de la caridad , Roma, 1956.
(54) S. Theol ., II, 26, 3.
i55) Cf. In I Ep. ad Cor., 13, al fin.
Los hombres virtuosos son los más amados, y los que tienen
más y mejores amigos.
Entre los virtuosos son alabados máximamente los hombres
« liberales » o generosos. Estos no son considerados como los
mejores, pero sí como los más útiles. Así pues, los liberales so
los más amados, no absolutamente y con amistad virtuosa, sin
relativamente y con amistad utilitaria. Resultan útiles en cuan
8. Necesidad de la amistad
(96) Vide In IX Ethic., lec. 10. « Solus homo non potest bene gaudere
de aliquo, sed [potest] quando amicos habet secum, participes illius boni
...Hoc enim est proprium amicorum gaudere de bono amici, nec facile
homo dimittit quos diligit » (In Ps. 5, 4). Los tiranos más crueles sienten
necesidad de la amistad, como se ve en la historia de Dionisio, tirano de
Siracusa. « Nec est alicuius tyranni tanta crudelitas, ut amicitia non de-
lectetur » (De Regno, I, 10-11). Cf. Ibidem, IV, 22 (escrito atribuído a
Tolomeo de Lucca).
(97) Cf. In IX Ethic., lec. 19.
(98) Ethica Nic., IX, 4, 1169b.
(102) Cf. Aristotkles, Ethica Nic., VIII, 9-10, 1159a. « Magis est pro-
prium amicitiae amare quam amari » (S. Thomas, Ibidem, lec. 8) .Véase
Santiago M. Ramirez, op. cit., 331. El cual escribe así: «La misma ley
debe buscarse en la caridad, y aun con mayor perfección y pureza, de
modo que busque antes y más amar que ser amada » (Ibidem).
(103) Summa theol., MI, 28, 3. Véase mi artículo Efectos y propiedades
del amor , en « Studium » 25 (1985) 428436; S. M. Ramirez, op. cit., 358-373.
(104) Vide I-II, 28, 2; Aristoteles, Ethica Nie., IX, 3, 1165b; Rhetorica,
II, 4, 1381a.
revelet. Cum enim amicorum sit cor unum et anima una, non videtur
amicus extra cor suum ponere quod amico révélât » (In Ioannem, 15,
lec. 3). Vide In III Sent., d. 27, q. 2, a. 1 ad 1; Contra Gent., IV, 21; In
Ps. 40, 7.
(116) Cf. Compendium theologiae, I, 221; In III Sent., d. 29, q. 1, a. 5
ad 5. « Quando aliquis vi tarn propriam corporalem propter amicum ponit,
non contingit ex hoc quod aliquis plus amicum quam seipsum diligat,
sed quia in se plus di ligi t bonum virtu tis quam bonum corporalem »
(Ibidem, ad 3).
(117) « Et secundum hoc aliquis dicitur zelare pro amicis quando si
quae dicuntur vel fiunt contra bonum amici, homo repellere studet » (I-II,
28, 4).
O**) In III Sent., d. 28, q. 1, a. 6.
(119) De caritate, 5 (cf. Ibidem, ad 11).
(13°) Léase In IV Sent., d. 15, expos, textus, al fin. «Quia amans re-
putat amicum tanquam seipsum, malum ipsius reputat tanquam suum
malum; et ideo dolet de malo amici sicut de suo » (II-II, 30, 1). Véase
Aristoteles, Ethica Nic., IX, 4, 1166a.
(131) In lob, 1, 20. « Videtur autem Apostolus bene concedere tris tari
de mortuis, aliquid tarnen prohibere, ne scilicet inordinate tristentur »
(In Ep. ad Thes., 4, lec. 2).
(132) Léase la Summa theoL, IMI, 114, 1-2.
(133) Véase Ibidem, q. 23, a. 3 ad 1; q. 58, a. 1. « In iustitia commu-
tativa considera tur principali ter aequalitas rei; sed in amicitia utili con-
sideratur aequalitas utilitatis; et ideo recompensai io debe fieri secundum
utilitatem perceptam; in emptione vero secundum aequalitatem rei » (II-
II, 77, 1 ad 3).
(134) Vide MI, 65, 5; II-II, 23, 1; In I Ep. ad Cor., 13, lec. 1. « Quum
amicitia in quadam aequalitate consistât, ea quae multum inaequalia sunt
in amici tia copulari non posse vielen tur. Ad hoc igitur quod familiarior
amicitia esset inter hominem et Deum, expediens fuit homini quod Deus
fieret homo, quia etiam naturaliter homo homini amicus est » ( Contra
Gent., V, 54).
(135) Cf. Summa theoL, III, 73, 5.
(136) Vide II-II, 29, 3 ad 3.
0") Cf. In X Ethic., lec. 4; IMI, qq. 115-116 (passim).
(US) vide II-II, 106, 5; q. 77, a. 1 ad 3 (cit. antes, en nota 133).
(142) Cf. In VIII Ethic., lec. 12. « In hominibus mas et femina commu-
nicant non solum causa procreationis filiorum, sed etiam propter ea
quae sunt necessaria ad humanam vitam » (Ibidem). Nótese que Aristó-
teles, Santo Tomás y casi todos los antiguos opinaban que el macho
es esencialmente superior a la hembra (y el varón a la mujer); cosa
negada por la biología v la psicología modernas.
(U3) vide IT-II , 26, 12 (« Ut rum homo magis debeat diligere bene-
factorem quam beneficiatum »).
(M4) Véase In III Sent., d. 29, q. 1, a. 7 ad 4-5. Influído por los
prejuicios de su tiempo, el Aquinate no observó que es más frecuente
el caso contrario.
(,4S) Cf. IUI, 26, 6-8; M. T. Cicero, Laelius seu De amicitia, 6, 19.
(148) Cf. In VIII Ethic., lec. 9; II-II, 27, 1 (véase Aristoteles, Ethica
Nic., VIII, 8, 1159a); In III Sent., d. 29, q. 1, a. 3 ad 3. « Diligimus enim
amicos, etiam si nihil nobis debeat inde fieri » (Ibid.).
(149) Vide I-II, 28, 1 ad 2. El Aquinate hace aquí un agudo análisis
de la unión entre el sujeto y el objeto del amor.
("O) cf. In III Sent., d. 29, q. 1, a. 1 ad 2; Ibidem, lib. IV, d. 15,
q. 1, a. 2.
(1S1) Ethica Nie., VIII, cap. 5, passim.
052) Contra Gentiles, III, 24. De hecho en la poligamia una mujer
es tratada como señora, y las demás mujeres como siervas.
(m) Los autores más citados son Aristóteles, Cicerón y San Agustín.
Nunca cita a Elredo de Rievoulx, ni a Pedro de Blois (cf. Bibliografía
Sumaria, al final de este trabajo). Es sabido que Santo Tomás nunca
cita nominalmente a San Alberto Magno, aunque ciertamente conoce
sus escritos.
(172) II-II, 23, 1 (ver lugares paralelos).
(173) Véase I, 96, 4; I-II, 9, 4; In I Ethic., lee. 1, etcétera. El Aquinate
dice expresamente que la cooperación amistosa es imprescindible para
la vida activa y para la contemplativa (cf. I-II, 4, 8).
Nicolas, J. H., Amour de soi, amour de Dieu, amour des autres, en « Re-
vue Thomiste », 56 (1956) 642.
Noble, H. D., L'amitié avec Dieu, 2e ed., Paris, 1932.
Philippe, M. D., Le mystère de l'amitié divine, Paris, 1949.
Philippe, Paul, Le rôle de l'amitié dans la vie chrétienne selon St. Thomas
d'Aquin, Roma, 1938.
Ramírez, La esencia de la caridad, Salamanca, 1978 (con abundante
bibliografía).
Rousselot, P., Pour l'histoire del problème de l'amour au Moyen Age,
en « Beitraege zur Geschichte der Philos, des Mittelalters », VI (Müns-
ter in W., 1908).
Rouzig, L., Essai sur l'amitié, Paris, 1926.
Royo Marín, A., Teología de la caridad, Madrid, 1960.
Savagnone, G., L amicizia nel pensiero di San Tommaso, en « Sapienza »
34 (1981) 431441.
Sertillanges, A.D., L'amour chrétien, Paris, 1920.
Simon, B. M., Essai thomiste sur la réciprocité amicale dans l'amour
(Diss.), Bologna, 1988.
Tascón, T., Caridad, amistad y beatitud según Santo Tomás, en « Revista
del Clero Leonés », 4 (1929) 98 ss.
Tomas de la Cruz, O. C. D., El amor y su fundamento ontologico según
Santo Tomás..., Roma, 1956.
Vazquez de Prada, A., Estudio sobre la amistad, Madrid, 1956.
White, C., Christian Friendship in the four century, Cambridge, 1929.
Wilms, H., Die Gottesfreundschaft nach H. Thomas, Wechta in Olden-
burg, 1933.
Marcos F. Manzanedo, O.P.