Ngnh hng la go Vit Nam: Tm nhn chin lc trc c hi v thch thc H Cao Vit 1

Gn 3 thp nin qua t khi Vit Nam c mt trn bn la go th gii v nh v c vai tr khng th thiu trong nn kinh t la go v lng thc th gii, ngnh hng la go Vit Nam vt qua nhiu th thch v ng trc nhng vn hi rt ln. L va go va c vai tr nui sng hn 87 triu dn ni a va m bo mt phn an ninh lng thc trong khu vc v th gii. Hin nay Vit Nam ang ng th 2 v lng go xut khu bnh qun hng nm t 6-7 triu tn ch sau Thi Lan. Nm 2011, nh nhn nh ca nhiu nh kinh t, la go Vit Nam s son ngi Thi Lan tr thnh nc xut khu go s 1 th gii vi lng xut d kin 7,5 triu tn (cha tnh lng go xut tiu ngch). V sao Vit Nam lm c iu k diu ny trong tnh hnh kinh t th gii rt nhiu bt n? Cu tr li cng chnh l ni dung ca bi tham lun ny. Theo d kin trong chin lc pht trin nng nghip Vit Nam giai on 2011-2020: sn lng la s duy tr mc 41 triu tn v 3,9 triu ha la n nm 2020 (nm 2011 vi v ma H Thu & ng Xun bi thu, sn lng la c t trn 41 triu tn). Vi sn lng nh vy, Vit Nam s c th duy tr lng go xut khu trn 5 triu tn/nm m vn m bo lng thc cho hn 90 triu dn trong thp nin ti. Theo thng k ca B Nng nghip M (USDA, 2000), t nhng nm 2000, Vit Nam chim 18% tng th phn go xut khu trn th gii (Thi Lan chim 26%; M, n v Trung Quc cng chim 11%) (ph lc 5), nhng hin nay tnh th i thay, Trung Quc ang phi nhp khu go t Vit Nam, M & n gim lng go xut khu, Thi Lan tp trung xut khu go c sn c cht lng cao (go thm, go np) v la go Vit Nam ng trc nhng thun li v c hi l: (i) Tng lng go xut khu; (ii) Gi gi xut khu mc cao & cnh tranh; (iii) Tng lng ngoi t thu c t xut khu go ti u t c s h tng nng thn, c s ch bin la go v c gii ha sn xut la; (iv) Nng cao li tc khuyn khch nng dn gi t trng la. V mt kinh t v li th cnh tranh, nu Vit Nam tha hip, lin minh vi Thi Lan trong xut khu go, hai nc s c th nh ot th phn, nh gi xut khu go mc cao. Tuy nhin, vn ny c xem l con dao hai li v c th s gy nn nhng khng hong v gi lng thc th gii v lm tng gi go th trng ni a, v hnh y mt b phn dn c ngho thiu go n 1 t nc trng la v xut khu go. Vn ny cn mang tnh x hi v o c kinh doanh. Theo Hip hi lng thc Vit Nam (VFA, 2011) trong 9 thng u nm 2011 Vit Nam xut khu 5,9 triu tn go vi gi tr kim ngch 2,8 t USD, tng 9,1% v
Tin s Kinh t. Ging vin. Vin Khoa hc K thut Nng nghip min Nam. 121 Nguyn Bnh Khim Qun 1 Tp.HCM.
1

lng xut v 23,7% v gi so vi nm 2010. y l mt tn hiu th trng ng lc quan cho ngnh hng la go Vit Nam. D kin t nay n cui nm s cn xut thm trn 1 trin tn go nng tng s lng go xut (chnh ngch) nm 2011 l 7 triu tn. Vn t ra l chng ta c nn tng lng go xut khu lin tc nhng gi tr xut khu khng tng hoc thp khng ? Hn na, trong khu vc Chu Thi Bnh Dng (ASEAN), go Vit Nam cng c vai tr rt quan trng. Theo thng k ca Hip hi xut khu go Thi Lan (Thai Rice Exporter Association, 2010): Vit Nam & Campuchia nm 60% th phn go xut khu qua cc nc ASEAN, Thi Lan ch chim 30% (trc y l 60%). Cc nc Singapore, Malaysia, Philippines trc y nhp khu go ch yu t Thi Lan, nay chuyn sang nhp go Vit Nam (Nm 2010: Vit Nam xut khu 2,8 triu tn sang cc nc ASEAN trong khi Thi Lan ch xut khu 640 ngn tn trong tng s 8,5 triu tn go Thi xut khu). V sao ngi Thi xut khu t qua ASEAN, phi chng do th hiu tiu dng (?), do thu hp th trng (?)y l vn chin lc marketing m chng ta cn xem xt cn trng. Mt iu thnh cng do s ng gp rt ln ca cc doanh nghip la go Vit Nam l gi go Vit v go Thi ngy cng thu hp dn v ngang bng nhau trn thng trng quc t. Hin nay gi go xut khu mc kh cao, tng thm bnh qun 56 USD/tn so vi nm 2010 vi gi FOB bnh qun 479 USD/tn nng cao gi mua la trong th trng ni a, ngi nng dn sn xut c li nhun cao hn (gi la trong nc bin ng t 6.650 ng/kg n 6.900 ng/kg, cao hn s liu iu tra v gi la v H Thu 2010 t 1.500 2.500 /kg 2 ; go 5% tm 9.300 ng/kg; go 15% tm gi 9.200 ng/kg; tng 300-500 ng/kg so vi thng trc). Ngoi nhng nguyn nhn gi go v lng thc th gii tng, gi go Vit Nam ngy cng tng l do cht lng go c ci thin kh nhiu nh h thng thu mua go (mua la ti thay v mua la kh nh trc), sy la, ch bin go c tin hnh ng b v m bo cht lng. Hin nay c nc c 125 doanh nghip cc iu kin cho xut khu go v 80 doanh nghip trang b y kho cha, dy chuyn ch bin, my sy v h thng xay xt ng b v hin i (VFA, 2011). Bn cnh , theo Bloomberg (thng 7-2011), gi go th gii tng 233,84 im so vi thi im trc y, tng ng mc tng 20% v y l mc tng gi cao nht t trc n nay, c li cho cc nc xut khu go nh Vit Nam. Nu Chnh ph Thi Lan lm ng nh cam kt vi nng dn Thi th h s nng gi mua la mc 15 ngn baht/tn (tng ng vi 480 USD/tn la), do vy gi xut khu s phi mc t 750-800 USD/tn go v y l 1 c hi vng cho ngnh hng la go Vit Nam v cc l do sau y: (i) Tng c hi v li th cnh tranh cho go Vit Nam, c bit tng th phn xut khu sang cc nc c thu nhp thp; (ii) Khng nh thng hiu & v th ca thng hiu Vit trn thng trng th gii; (iii) Tng gi go xut khu ca Vit Nam, tng lng ngoi t v li nhun cho cc tc nhn tham gia trong chui gi tr la go (nng dn, t thng, nh my xay xt, doanh
Gi bn la v H Thu 2010 4 tnh An Giang, Long An, Kin Giang & Hu Giang theo kt qu iu tra chi ph sn xut. Vin Khoa hc K thut Nng nghip min Nam.
2

nghip/cng ty xut khu ), c bit l ci thin i sng nng dn Vit Nam, kch thch h duy tr din tch canh tc la, tp trung rung t sn xut theo quy m ln, ci tin cng ngh sn xut v c gii ha. Phi ni rng ngnh hng la go Vit Nam v ang ng trc nhiu vn hi, thun li (nu trn). Tuy nhin, khng t nhng thch thc cn c xem xt, l: Vit Nam vn cn thiu mt chin lc xut khu go, y l nhn nh ca nhiu chuyn gia kinh t nghin cu v tnh hnh kinh doanh - xut khu go ca Vit Nam trong hn 2 thp nin qua. Cho n nay, Vit Nam cha c nhng phn tch th trng la go quc t mt cch bi bn, c cc i th cnh tranh no trong lnh vc la go (?), nng lc ca doanh nghip Vit Nam ra sao c p ng c nhu cu ngy cng cao v lng v v cht hay khng (?), chin lc marketing la go nh th no (?), da trn nhng phn khc th th trng no (?) v khch hng mc tiu ca go Vit l ai (?). Ngnh hng la go cha xc nh c chin lc marketing ng nn vn bun bn theo chuyn, theo cch ai mua th ti bn v bn th mnh c ch khng bn th m th trng cn, gy thit hi ngun ti nguyn ni a (thu nhp nng dn trng la khng c n b xng ng, hy hoi mi trng do s dng lm dng thuc bo v thc vt tng v & tng nng sut, v.v). Trong khi , mt i th cnh tranh trong ngnh la go ca Vit Nam l Thi Lan c chin lc rt r rng v thng minh nhm khng i u vi Vit Nam v cc nc xut khu go khc, l: (i) Xut khu go thm, go c sn vi gi bn rt cao, cao hn nhiu so vi go thng nhm tng gi tr gia tng (Added Value), nng gi tr ht go v tng li tc cho nh nng; (ii) Khng thm canh v tng n 3 v la/nm (nh Vit Nam) nhm gim nhng chi ph sn xut khng cn thit (thuc bo v thc vt) v ti to ph t cng nh mc tiu bo v mi trng c m bo. Vi chin lc ny, Thi Lan vn gia v tr hng u v lng go xut khu, v kim ngch xut khu go, li nhun cho cc tc nhn tham gia trong chui gi tr la go, bo v mi trng v sc kho cho ngi sn xut, gi tr gia tng ton chui rt cao. Thch thc kh ln i vi nn nng nghip Vit Nam ni chung v ngnh hng la go ni ring l bin i kh hu , ang v s tc ng mnh m. Theo kch bn v bin i kh hu, ng bng sng Cu Long, tng lng ma n nm 2030 s gim 20%, ma tr hn 2 tun v l n sm hn 2 tun (L Anh Tun, 2011) v nu nc bin dng thm 1 mt th Bn Tre s mt 50% din tch t, k n l Long An (mt 49%), Tin Giang (32,7%), Cn Th (24,7%) (Sihymette, 2009). Nh vy din tch la chc chn s b e da, sn lng la s gim ng k (H Cao Vit, 2011). Hn na, nhu cu tiu th go ca cc nc tiu th go ch yu trong ba n v cc quc gia Chu c xu hng gin dn, c cu chi tiu cho go chim cha n 5% (Timmer, 2010). Trc nm 1970, go l lng thc chnh chim 38,2% lng calori tiu th hng ngy ca h gia nh Chu nhng n nm 2007, lng go chim ch cn 29,3% (gim 1% mi nm trong giai on 1990-2007) (Timmer, 2010). y l xu hng m nhng nh qun tr marketing la go Vit Nam nn cn nhc trong chin lc marketing la go trong thp nin ti.

Hin nay cc sn phm ch bin t la go Vit Nam cn rt n iu v mu m v mt hng, ngho nn v chng loi v cha xem cng ngh ch bin thc phm t nguyn liu bt go l lnh vc mang li gi tr gia tng cao trong c cu thu nhp t ngnh hng la go. Rt nhiu quc gia trong khu vc (Singapore, Trung Quc, Nht Bn ) nhp khu go khng ch n thun s dng trong ba n hng ngy nh cm m cn ch bin rt nhiu sn phm cng nghip (h, keo thc phm ), thc phm n nhanh (cc loi bnh truyn thng), thc phm bo qun (bnh cc loi, ph gia ) mang li gi tr gia tng cao v h tr pht trin ngnh cng nghip ch bin cc quc gia ny v xut khu sn phn ch bin ngc tr li Vit Nam. V sao chng ta khng nh hng chin lc pht trin ngnh ch bin t nguyn liu go thay th cc sn phm nhp khu ang trn ngp th trng Vit Nam v xut khu sang cc nc c cng ng ngi Vit v ngi Chu ng (?). Chi ph sn xut la go Vit Nam tng i cao. va la vng ng bng sng Cu Long, trong v la H Thu 2010, chi ph phn bn bnh qun l 4,1 triu ng/ha (khong 200 USD/ha), bin ng t 1,5 9,3 triu ng/ha, chim 27-30% tng chi ph sn xut la. Chi ph thuc bo v thc vt chim 17-20% tng chi ph sn xut (bnh qun 2,6 triu ng/ha, khong 130 USD/ha). S dng thuc bo v thc vt trong thm canh la v ang gy nhim nng n mi trng t v nc 2 ng bng sng Cu Long & sng Hng. Tng chi ph thu lao ng v my mc l 6,9 triu ng/ha/v (khong 380 USD/ha). Tng chi ph sn xut 1 v la khong 15 triu ng/ha (750 USD/ha) v gi thnh bnh qun 3,2 triu ng/tn la (khong 160 USD) (H Cao Vit, 2010) (Ph lc 7). T nhng phn tch c hi & thch thc thit ngh cn c tm nhn xa cho ngnh hng la go Vit Nam: 1. Tm nhn v quy hoch ng ph vi vn bin i khi hu e da ngnh la go; duy tr 3,9 triu ha la liu c kh thi cho n nm 2020 khng ? 2. Chin lc marketing cho ngnh hng la go da trn nhng nghin cu v d bo nhu cu ca khch hng tiu th go tm ra phn khc th trng ph hp vi iu kin sn xut ch bin c s h tng nng thn ca Vit Nam trong bi cnh cnh tranh quc t. 3. Chnh sch pht trin ngnh cng nghip ch bin nhng sn phm s dng go l ngun nguyn liu u vo. 4. Nghin cu v pht trin hi ha li ch ca cc tc nhn trong chui gi tr la go (Nng dn trng la Thng li Nh my xay xt & ch bin Doanh nghip xut khu) nhm huy ng hiu qu nng lc v tng li th cnh tranh cho la go Vit Nam. 5. Tm nhn v lin minh, lin kt thng mi vi Thi Lan, n cng nh cc quc gia sn xut v xut khu go chim th phn ln trn th gii. 6. Tm nhn v hp tc m rng u t v chuyn giao cng ngh sn xut ch bin la go cho nhng quc gia ln cn c din tch la kh ln nh Campuchia, Lo nhm tng lng go nguyn liu cung cp cho th trng xut khu (Vit Nam s tng lng go xut khu c gi tr cao khng ch da vo lng go sn xut trong nc m cn da vo lng go cc quc gia

nu trn. Vit Nam ng vai tr nh quc gia trung gian cung cp, phn phi la go trn ton th gii).

Ti liu tham kho

1. C. Peter Timmer (2010). The Changing Role of Rice in Asias Food Security. ADB Sustainable Development Working Paper Series, No. 15. 2. H Cao Vit (2010). Xy dng c s d liu v c cu chi ph sn xut, gi thnh ca mt s nng sn ch lc Nam B. ti cp c s. B NN & PTNT. 3. H Cao Vit (2011). Tng quan v thch ng v ng ph vi bin i kh hu trong lnh vc nng nghip. Bo co ti Hi tho Thch ng & ng ph vi BKH ti Tp.HCM thng 8-2011. 4. IFPRI (2010). Agricultural adaptation to climate change in the developing world: What will it cost?. 5. L Anh Tun (2011). Tc ng ca bin i kh hu n vng BSCL. i hc Cn Th 6. Market Trend in 2000-2001. http://www.foodmarketexchange.com/datacenter/product/grain/rice/detail/dc_p i_gr_rice0201_01.htm 7. Thai rice market share down in ASEAN. http://en.vietnamplus.vn/Home/Thairice-market-share-down-in-ASEAN/20106/10048.vnplus

Ph lc
Ph lc 1 Thay i vai tr la go trong c cu tiu th lng thc Chu Nm Tng Calori t % go/tng calori go s 1961 1.806 656 36,3 1970 2.069 790 38,2 1980 2.200 797 36,2 1990 2.443 848 34,7 2000 2.606 803 30,8 2007 2.668 783 29,3 Tng/gim trung bnh/nm (%) 1961-1970 1,53 2,09 0,57 1961-1990 1,05 0,89 -0,25 1970-2007 0,69 -0,03 -0,71 1990-2007 0,52 -0,47 -1,00 Ngun: Ti liu dn (Timmer, 2010).

Ph lc 2 Phn b din tch la c ti theo kch bn bin i kh hu

Ngun: IFPRI (2010). Ph lc 3 Bin i kh hu lm gi lng thc & gi go tng

Ngun: IFPRI (2010).

Ph lc 4 Sn lng la go bin ng gim theo 3 kch bn bin i kh hu

Ngun: IFPRI (2010). Ph lc 5 Th phn xut khu go trn th gii, 1999-2000

Source: United States Department of Agriculture (USDA), 2000. Ph lc 6 - C cu chi ph gi thnh sn xut la v h thu nm 2010 mt s tnh sn xut la ch lc BSCL
Ch tiu VT An Giang Hu Giang Long An Kin Giang BSCL nh ph ng/ha/v 431.868 209.991 190.043 257.332 295.229 Bin ph ng/ha/v 16.334.543 13.773.020 16.013.435 13.544.360 15.012.908 Tng chi ph ng/ha/v 16.590.065 13.855.190 16.096.063 13.721.449 15.169.818 Nng sut Kg/ha 5,26 4,77 4,59 4,83 4,89 Gi thnh 1 ng/kg 3.235 3.004 3.640 2.911 3.199 Gi thnh 2 ng/kg 2.787 2.348 3.118 2.478 2.690 Ngun: H Cao Vit (2010). Ch thch: Tnh ton t s liu iu tra v la H Thu 2010. Gi thnh 1: gi thnh c tnh chi ph c hi lao ng gia nh; Gi thnh 2: gi thnh khng tnh chi ph c hi lao ng gia nh.