S DNG NGUN NHN LC NNG THN VIT NAM: THC TRNG V GII PHP

UTILIZATION OF HUMAN RESOURCES IN VIETNAMS RURAL AREA

BI QUANG BNH Trng i hc Kinh t, i hc Nng

TM TT Ngun nhn lc (NNL) l mt trong nhng ngun lc pht trin kinh t quan trng nht ca mi quc gia. Bi bo ch nu mt vi nh gi v tnh hnh s dng NNL nng thn Vit Nam di gc xem xt cung cu trn th trng lao ng khu vc ny. Trn c s , chng ti xut mt s gii php gp phn thc y s pht trin kinh t x hi ca nng thn Vit Nam. ABSTRACT Human resources are one of the most important forces in a countrys economic development. This paper is to examine the human resource utilization in Vietnams rural area in terms of the demand and supply on this areas labor market. We also propose some solutions to promote the socio-economic development in Vietnams rural area.

1. Tnh hnh cung lao ng nng thn nc ta Vit Nam, i b phn dn c tp trung sinh sng khu vc nng thn, tnh n ngy 1/7/2002, dn s c nc l 79,93 triu ngi, th dn s nng thn l 60,05 triu ngi (75,13%). S ngi trong tui lao ng l 35,44 triu, khong 59% dn s, trong 30,9 triu ngi tham gia vo lc lng lao ng (LLL). Tc tng dn s bnh qun hn 10 nm qua l 1,7%, mc tng trung bnh ca s ngi trong tui lao ng l 2,6% nm.(1) Khu vc nng thn ang tp trung mt s lng ln lc lng lao ng ca c nc v vi tc tng khong hn 2,5% nm. Nhng thi gian trung bnh cha s dng ca c nc c xu hng gim xung, nu nm 1998 l 29,12% th nm 2002 cn 24,46. Vi LLL nng thn nm 2002 l 30,98 triu ngi v thi gian cha s dng trung bnh c nc l 24,46 %, nu quy i th s tng ng ng khong 7,5 triu ngi khng c vic lm. 2. Xem xt cu lao ng nng thn nc ta Trong nhng nm gn y, khu vc nng thn, cu lao ng tng chm lm cho tnh hnh cung cu trn th trng lao ng mt cn i ln. V c cu ngnh kinh t, nm 2002 trong tng s gn 31 triu ngi tham gia LLL nng thn, c ti 75% lm vic trong Nng-Lm-Thu sn, ch 15% lm vic trong cng nghip v dch v. Trong nhng ngi thiu vic lm nng thn, c ti 80% tp trung trong nng nghip. Theo l thuyt th tng trng kinh t s thu ht thm lao ng gii quyt vic lm. Trong nhng nm qua tc tng trng bnh qun ca nng nghip ln l 5,4%, nhng h s co dn vic lm so vi 1% tng trng kinh t ca nng thn nc ta ch l 0,43 trong giai on 1990-2000, ngha l mi nm khu vc nng nghip ch to thm c s vic lm mi bng 2,3% LLL, s thu ht t hn s lng lao ng tng thm mi nm l gn 1 triu

ngi. S pht trin ca nng nghip khng th gii quyt ht lao ng tng thm nng thn nhng nm qua. Trong nng nghip, t ai l t liu sn xut c bit. Theo Tng cc a chnh, n nm 1998, Vit Nam mi s dng khong 67.57% din tch t t nhin, bnh qun u ngi l khong 2790 m2. Cn khong 10.6 triu ha t cha c s dng (32.4%), nhng phn ln l i dc, thiu nc, li b si mn, thoi ho, din tch t bng c th dng cho trng trt hu ht l t mn, phn ngp ng, mun khai thc phi c nhiu vn. Vi dn s v NNL ngy cng tng nng thn, lm cho qu t ca VN tnh bnh qun u ngi vn vo loi thp nht th gii li cng t hn, kh khn nhiu hn cho vic to cng n vic lm nng thn. Trong thc t, tng din tch t nng nghip ca nc ta li dnh ti 70 % trng la, nhng hin vic thm canh cy la n gii hn trong vic thu ht thm lao ng so vi cc cy trng khc, lm cho hiu qu s dng khng cao. Ngoi ra, hin nay h s s dng t bnh qun c nc l 1,4; Min Bc l 1,2. Hin c 445 ngn h nng dn khng c t. R rng, vic khng s dng tt yu t t ai, cng l mt nguyn nhn thiu vic lm cho lao ng khu vc nng thn. u t l cha kho ca tng trng kinh t, c bit i vi to vic lm, l thuyt chng minh rng khi tng u t s b p nhng thiu ht ca cu tiu dng t tng vic lm, tng thu nhp, tng hiu qu bin ca vn u t, v kch thch ti sn xut m rng. Trong nng nghip, nng thn, quan h u t v tng trng vn ng theo chu k: tng u t => tng thu nhp=> tng cu=> tng u ra; v sang chu k sau vi quy m ln hn. Thc t nhiu nc chu chng minh cho l thuyt trn. Tng s vn u t ton x hi giai on 1991-2000 khong 632 ngn t (theo gi nm 1995 l khong 57 t USD; trong u t cho NN, nng thn l 65.2 ngn t (5.9 t USD) chim khong 10,37%. Tng t cho CN l 264 ngn t ng (23.8 t USD) chim 41,85 %, v u t cho giao thng bu in l 95.5ngn t ng (8.6 t USD) chim 15,14%). Nu so snh vi s lao ng thu ht vo cng nghip l 1,76 triu, dch v l 4,2 triu, nng nghip l 3,1 triu mi nm qua, th r rng vic u t khng mang li hiu qu cho vic thu ht thm lao ng c bit trong cng nghip. Nu tnh gi tr vn u t cho mt ch lm mi th mt ch lm trong cng nghip gp khong 7 ln so vi nng nghip. Ch thu ht thm 3,1 triu lao ng ny trong 10 nm l qu nh s vi nhu cu tng thm ca hng nm ca khu vc nng thn l khong gn 1triu ngi. (3) Dng vn u t trc tip nc ngoi (FDI) c vai tr ln vi nn kinh t nc ta hin nay, song s tc ng ca n vi ngnh nng nghip khng nhiu. Trong nng nghip, k t khi c lut nc ngoi nm 1988 n ht nm 2002, thu ht c 354 d n vi s vn l 1,4333 t USD trong c 678 triu USD vn php nh, quy m bnh qun ca mt d n ch khong 4 triu USD vn ng k v 1,9 triu USD vn php nh. Doanh thu t cc d n FDI ny ch chim 0,4% gi tr tng sn lng nng lm nghip (nm 2003). Nhn chung, quy m vn u t khng nhiu, u t ch yu vo vng ng Nam B, cn cc vng khc t v s lng v quy m nh. Ngay i vi nhng vng trng im v nng nghip tp trung nhiu lao ng, vi s lng nng sn ln nh ng bng sng Cu Long, ng bng sng Hng cng rt t (c bit nm 2003 khu vc ny khng c d n no). Vi s pht trin ca cc ngnh cng nghip dch v c cu ngnh kinh t c s thay i, NN tng kh v gi tr tuyt i, song t trng trong GDP gim t 40.49% nm 1991 xung cn 24,3 % vo nm 2000, tng ng CN tng t 23,79% ln 36.61% v dch v l 35,72% ln 39,09%. Nhng c cu lao ng theo ngnh kinh t thay i khng kh quan lm, lao ng trong nng nghip gim t 72,6% (1991) tng s lao ng c nc xung cn 62,61 % nm 2000. Lao ng trong cng nghip tng khng ng k, nu nm 1991 chim 13,6%

th nm 2000 l 13,11%. S chuyn dch lao ng ch yu t nng nghip sang cc ngnh dch v, nm 1991 t trong lao ng trong cc ngnh dch v l 13,8% th nm 2000 l 24,28%. Bi ton vic lm cho lao ng nng thn nu ch i c vo s pht trin ca cc ngnh cng nghip v dch v l khng gii quyt c, hn na tnh trng tht nghip cc th vn cao nm 2000 l 6,34%, nm 2002 l 6,01%, nm 2003 l 5,78%. R rng, tnh trng tr tr km si ng ca th trng lao ng cng nghip v dch v thnh th khng c kh nng thu ht chnh lao ng khu vc thnh th. (4) Trong c cu ni b ngnh nng nghip 10 nm c s thay i khng ng k, thi k 91-95, t trng trng trt tng t 74,4% ln 80,4%, chn nui gim t 24,1% xung 16,6% v dch v tng t 1,5% ln 3%. Giai on 96-2000, t trng ca trng trt gim khng ng k t 80,4% cn 80%, chn nui tng t 16,6% ln 17,3%, dch v gim t 3% cn 2,7%. Nhn chung, c cu chuyn dch chm, khi m chn nui v dch v qu yu lm hn ch s pht trin ca trng trt v qu trnh hnh thnh nn nng nghip hng ho ln nng thn, mt khc khng pht huy c li th ca tng vng, v to ra nhiu vic lm hn t nng nghip. Hin ti, trong ngnh trng trt cy la vn chim v tr quan trng: hn 70% din tch v 90% sn lng ng cc, cy cng nghip v cy trng khc chim trn 27% gi tr tng sn lng NN, v th a dng ho v thay i c cu cy trng s gp phn gii quyt vic lm nng thn. C cu ca lao ng nng thn Vit Nam th hin tnh thun nng. Trong tng s 13,2 triu h dn khu vc nng thn nm 2001 th c ti 81% lm vic trong lnh vc nnglm- thu sn, ch c 16,1% lm vic khu vc phi nng nghip. So vi nm 1994, sau 7 nm c cu ngnh ngh ca cc h v lao ng nng thn chuyn dch rt chm, s h trong khu vc nng lm thu sn gim 0,65%, bnh qun 0,092% /nm. C cu lao ng nng thn chnh lch gia cc vng. Trong 8 vng ca c nc ngoi tr vng ng Nam B c c cu ngnh ngh ca cc h nng thn kh tin b: 64,2 % nng nghip v 35,8% cn li l phi nng nghip. Cc vng Ty Nguyn v vng ni pha Bc c cu ngnh ngh ca cc h mang tnh thun nng nng v chuyn dch rt chm. T l gia nng nghip v phi nng nghip ca Ty Nguyn l 91,1% v 7,1%, vng ng Bc l 88,4% v 8,6%, Ty Bc l 93% v 5,97%. Ngay c hai vng trng im nng nghip hng ho l ng bng sng Hng v ng bng sng Cu Long tuy c li th gn cc trung tm cng nghip v dch v ln, nhng xu hng chuyn dch c cu kinh t v lao ng cng rt chm v khng u. V vy, lao ng d tha li tp trung trong ngnh nng nghip v kh nng to thm vic lm t y l rt kh, v th chuyn dch c cu s l yu cu cp bch trong thi gian ti. (1) NSL trong nng nghip l ch tiu cht lng phn nh trnh s dng lao ng trong lnh vc ny, gia tng NSL l iu kin cho php thc hin chuyn dch c cu kinh t v lao ng nng nghip, nng thn. Nng sut la bnh qun c nm tng t 28,1 t/ha nm 1986 ln 45,5 t/ ha nm 2002 tng gn 62% (bnh qun tng hn 01 t/ ha nm). Trong nng nghip, ngnh trng trt chim t trng 80% gi tr tng sn lng nng nghip, la l cy trng chnh. Do , tng nng sut la l yu t quan trng tng gi tr tng sn lng nng nghip (GTTSLNN). iu ng ch l sn lng lng thc tng ln t 18,4 triu tn nm 1986 th nm 2002 l 36,3 triu tn, bnh qun tng khong 1,052 triu tn 1 nm, trong do yu t tng din tch (t 5,76 triu ha nm 1986 ln 8,295 triu ha nm 2002) khong gn 60 % cn do nng sut tng l gn 40 %. Mt trong nhng nguyn nhn tng nng sut la ngoi yu t khoa hc k thut, th tc ng ca nng sut lao ng trong nng nghip ti mc tng sn lng l khng nhiu. (5)

Cht lng thp ca ngun nhn lc khu vc nng thn th hin qua t l khng bit ch l 4,79%, tt nghip trung hc ph thng c s l 34,59% v tt nghip trung hc ph thng l 11,18%. Nu nh gi trnh vn ho bnh qun theo gii tnh c th thy s nm i hc vn ho trung bnh ca khu vc nng thn thp hn thnh th, ca ph n thp hn nam gii. Theo cc nh nghin cu, nng sut lao ng s tng nu ngi nng dn c trnh hc vn mc no , v nu tt nghip ph thng, mc tng ny l 11%. Ngoi ra trnh hc vn cn cho ngi lao ng kh nng lnh hi nhng kin thc, kinh nghim sn xut kinh doanh. Vi cht lng ca NNL nng thn Vit Nam nh vy s hn ch h trong sn xut v kinh doanh, c bit l t to vic lm. Nhng nm qua trnh chuyn mn k thut ca lao ng nng thn thay i khng ng k, tnh trng thu nhp thp v thiu vic lm nng thn, trong lc thu nhp cao hn cc th tng s dch chuyn lao ng, nht l nhng lao ng k thut t nng thn ti cc thnh th, v lm cho t l lao ng qua o to gim t 6,91% xung cn 5,94%. Trong s 8 vng nng thn, nhng vng c trnh hc vn thp cng chnh l nhng vng c t l lao ng qua o to chuyn mn thp, vng Ty Bc ch c 2,3%, Ty Nguyn l 3,41%. NSL nng nghip thp cn v lao ng y ch yu vn l lao ng th cng. Khu lm t l khu nng nhc nht th qu trnh c gii ho (CGH) din ra chm, nu nm 1990 t l c gii ho l 21%, nm 1995 l 26% v nm 2002 l khong 30%. Mt s khu khc nh vn chuyn, ra ht, bm tt nc t l CGH c s ci thin, nh khu ra ht hin c CGH 80%. Tuy nhin, vic CGH trong nng nghip gp nhng kh khn nht nh, th nht, quy m rung t vn nh l, vi bnh qun rung t ng bng sng Hng ch c 544m2, v min Trung l 611m2, li manh mn to vic s dng my mc c kh kh khn v chi ph cao. Th hai, do chn nui gia sc nh tru b nhiu ln lm cho nhu cu sc ko gim. Th ba, yu cu hin i ho mu thun vi tnh trng lao ng d tha, nu 1 ha t lm th cng cn 300 ngy cng lao ng sng, khi l my ch cn s dng 50 ngy cng. 3. Phng hng v gii php thi gian ti Do nhng bt cp khng nh v tnh hnh cung cu trn th trng lao ng nng thn nc ta, NNL nng thn vn ch l dng tim nng cha c khai thc v s dng tt. gii quyt vn v s dng c hiu ngun nhn lc nng thn trong thi gian ti, quan im chung: Mt l, tn dng ti a s lng lao ng, ng thi khng ngng nng cao nng sut lao ng, ngha l s dng gn vi pht trin NNL. Hai l, qu trnh s dng lao ng gn lin vi qu trnh pht trin kinh t x hi nng thn. Ba l, qu trnh s dng lao ng gn vi qu trnh CNH, HH nng nghip, nng thn. T cn tin hnh cc gii php sau: Th nht: Gim lng cung lao ng Cn tip tc duy tr chng trnh dn s k hoch ha gia nh. Vic a chng trnh dn s v k hoch ha gia nh v nng thn nhm thc hin ch tiu t l tng dn s t nhin l 1,1% vo 2010, t gim s lng ngun nhn lc. Mun thc hin c th trc ht phi h tr cho h c th tip cn c cc phng tin truyn thng h hiu c php lnh dn s v bin php k hoch ha gia nh. Cn h tr cho h cc loi thuc v dng c trnh thai khng phi tr tin. Cn phi c cc chnh sch v li ch vt cht, khuyn khch h sinh ng k hoch. Th hai: Phi s dng tit kim v c hiu qu ngun lc t ai

Cn hon thin chnh sch v php lut v qun l t ai, bin t ai thnh ngun vn quan trng cho pht trin kinh t v to thm vic lm. Mi a phng phi xy dng v thc hin nghim tc quy hoch di hn s dng t. Trong nng nghip phi thay i c cu v din tch cy trng trn c s la chn ng c cu cy trng vt nui thch hp, phi y nhanh thm canh tng v, nng cao h s s dng rung t, tng nhanh gi tr sn lng trn mt n v din tch. Phi tip tc thc hin giao t giao rng cho nhn dn gn t ai vi lao ng, t rng phi c ch. Hon thnh giao t cho nhng h dn khng c t sn xut v km theo nhng iu kin h tr v khuyn nng gip h sn xut v khc phc tnh trng s dng km hiu qu t ai ca cc doanh nghip nng lm nghip. Trong xy dng th v kt cu h tng quan trng phi trn c s quy hoch trnh lng ph. To ra th trng t ai khu vc nng thn s lm cho s minh bch v gi, gip cho qu trnh s dng ngun vn ny tt hn, thc y qu trnh tch t v tp trung t ai, t gp phn thc hin CNH, HH nng nghip nng thn. Th ba: y mnh chuyn dch c cu kinh t nng nghip, nng thn Xc nh chuyn dch theo hng cng nghip ho, hin i ho nng nghip, nng thn v xy dng nn nng nghip hng ho ln. V th cn mt l: pht trin mnh cng nghip v dch v khu vc nng thn. Tip theo l pht trin mnh lm nghip v thu sn nhm thay i c cu gia nng- lm- thu sn. Trong ni b ngnh nng nghip cn tip tc y mnh pht trin chn nui, v tt nhin l thay i c cu cy trng gim t trng cy lng thc, tng t trng cy mu cy cng nghip. Hai l: cng c th trng c, m rng th trng mi tiu th nng sn phm v dch v phi nng nghip nng thn. Ba l: hon chnh quy hoch sn xut nng lm thu sn v ngnh ngh dch v nng thn theo hng hng ho gn vi th trng. Bn l: pht trin kinh t nhiu thnh phn. Th t: Ci tin v i mi c ch huy ng vn, s dng v qun l vn u t Mt mt tng t l u t t ngn sch nhng ch yu cho kt cu h tng cho nng nghip nng thn. C c ch v chnh sch ph hp nh chnh sch min gim thu, chnh sch tn dng..., ku gi khuyn khch u t t nhiu ngun vn khc nhau vo nng nghip nng thn, c bit l ngun vn FDI vn l ngun vn quan trng thc y s pht trin v chuyn giao cng ngh trong ngnh nng -lm- thu sn. Cn thc y s hot ng ca h thng ti chnh ngn hng vo khu vc th trng nng thn, ni t l ri ro cao. To ra nhng thun li nht nng dn c th tip cn vi cc ngun ti chnh. y nhanh vic c phn ho, hnh thnh th trng vn v vn hnh tt loi th trng ny nhm nhanh chng huy ng vn v di chuyn vn d dng gia cc khu vc, cc ngnh kinh t t to vn cho khu vc nng thn. Tng ngun vn trung hn v di hn h tr cho nhn dn, c bit vi nng dn trong qu trnh to vic lm v chuyn i c cu kinh t nng thn. Th nm: Thc y qu trnh th ho nng thn cng vi vic xy dng cc khu cng nghip nh nng thn Qu trnh ny c thc hin bng vic hnh thnh cc th trn th t, cc khu cng nghip nh v va, gia tng cc hot ng dch v nng thn. y l c s cho vic y nhanh qu trnh chuyn i c cu kinh t v phn cng lao ng nng thn. Nh nc kch thch qu trnh ny bng cch h tr xy dng cc cng trnh cu trc h tng nh cp in, giao thng, thng tin lin lc, cc trung tm thng mi dch v. Khuyn khch dn c nng thn t to vic lm ngay ti qu hng mnh theo phng chm "Li nng bt li hng. Khi phc v pht trin cc lng ngh truyn thng. Chng hn trc y s lao ng tr ca tnh

Qung Nam di chuyn n cc th tm vic lm rt ln th hin ti vi chng trnh khi phc lng ngh truyn thng ca tnh thu ht rt nhiu lao ng tr. Th su: Nng cao cht lng ca ngun nhn lc nng thn Cn thc hin c ch nh nc v nhn dn cng lm tng cng u t cho gio dc nng cao trnh vn ho cho cc vng nng thn, c bit l vng Ty Nguyn, Ty Bc v ng bng sng Cu Long sm ph cp gio dc c s. iu chnh mng li c s o to cho ph hp vi yu cu quy hoch pht trin kinh t x hi ca tng vng nng thn. Xy dng mt s c s sn xut nng nghip c trnh k thut cng ngh cao trong cc vng nng nghip trng im nhm kt hp khuyn nng, y mnh hot ng ph bin chuyn giao tin b k thut cho nng dn. Trong vic o to ngh nng nghip cho nng dn cn ch c phng tin k thut v k nng qun l, khng ch ch trng cc loi hnh chnh quy trn c s pht trin h cao ng, trung hc chuyn nghip, m c bit quan tm ti m hnh o to cng ng. Tng cng o to ngnh ngh phi nng nghip cho nng dn. C chnh sch khuyn khch v s dng tt sinh vin hc sinh tt nghip cc trng i hc, cao ng, trung cp v phc v nng thn. TI LIU THAM KHO [1] [2] [3] [4] [5] Bo co kt qu iu tra lao ng - vic lm ca B Lao ng Thng binh X hi, 1/7/2002. S liu thng k Lao ng - vic lm 1996-2000 v 2002 ca B L-TBXH, NXB Thng k, 2001 v NXB Lao ng - X hi, H Ni - 2003. nh gi vic thc hin chin lc KT-XH, trang Web ca B K hoch u t http://www.mpioda.gov.vn/ Thc hin mc tiu chuyn dich c cu ngnh ca ca B K hoch u t, trang Web ca B K hoch u t http://www.mpi-oda.gov.vn/ Nin gim thng k vit Nam, Tng cc Thng K 1995, 1996, 1997, 2000, 2002.