Metalne konstrukcije 1

P3-1

Oznaavanje elika
Oznaavanje elika je visoko standardizovano. Usvojen je Evropski sistem oznaavanja. JUS EN 10027-1:2003 Sistem za oznaavanje elika Deo 1: Oznaavanje, osnovne oznake; JUS EN 10027-2:2003 Sistem za oznaavanje elika Deo 2: Brojani sistem; JUS CR 10260:2003 Sistem za oznaavanje elika Dodatne oznake;
Metalne konstrukcije 1 P3-2

Novi sistem za oznaavanje elika

Fizike karakteristike / grupa 1 (Stanje isporuke)

G Liveni elici S Konstrukcioni elici

Granica razvlaenja u MPa

355

J2

G3

Z35

Osnovna oznaka

Dodatna oznaka 1 Dodatna oznaka 2

Dopunska oznaka

G1 G2 G3 G4 M N

Neumiren Umiren Uslovi isporuke opciono Uslovi isporuke po izboru proizvoaa Termomehaniko valjanje Normalizovano valjanje

Mehanike karakteristike Energija loma prilikom udara (Charpy)

Temp C
o

Fizike karakteristike / grupa 2

27J JR J0 J2 J3 J4 J5 J6

40J KR K0 K2 K3 K4 K5 K6

60J LR L0 L2 L3 L4 L5 L6 Specijalni zahtevi Z15 Z25 Z35 min 15% redukcije povrine min 25% redukcije povrine min 35% redukcije povrine

20 0 -20 -30 -40 -50 -60

L M N O

Za niske temperature Termomehaniko oblikovanje Normalizovani valjani Za ofor konstrukcije

W Otporni na atmosferske uticaje

Metalne konstrukcije 1

P3-3

Slovni simbol osnovne oznake kod specifinih elika

G S B P E Y za liveni elik za konstrukcioni elik (S235, S275, S355 ...) za betonske elike (B500 ...) za elik za opremu pod pritiskom (P265, P355 ...) za elik za mehanike konstrukcije (E295, ...) za elik za prednaprezanje betona (Y1770 ...)

Za eline konstrukcije u graevinarstvi koriste se preteno konstrukcioni elici (nelegirani, niskougljenini elici).
Metalne konstrukcije 1 P3-4

Veze starih i novih oznaka optih konstrukcionih elika

Novi sistem oznaavanja elika Oznake prema JUS EN 10027-1 S 185 S 235 JR S 235 JRG1 S 235 JRG2 S 235 J0 S 235 J2G3 S 275 JR S 275 J0 S 275 J2G3 S 355 JR S 355 J0 S 355 J2G3 Oznake prema JUS EN 10027-2 1.0035 1.0037 1.0036 1.0038 1.0114 1.0116 1.0044 1.0143 1.0144 1.0045 1.0553 1.0570 Metalne konstrukcije 1 Stari sistem oznaavanja elika prema JUS C.B0.002:1986 0130 0370 0371 0361 0362 0363 0451 0452 0453 0561 0562 0563 P3-5

Tehniki uslovi isporuke proizvoda

Obraeni su u standardu JUS EN 10025: Toplovaljani proizvodi od nelegiranih konstrukcionih elika Tehniki zahtevi za isporuku U ovom standardu se definiu: vrsta elika (mehanike karakeristike, hemijski sastav), kvalitet elika (ilavost na krti lom - energija loma na odgrovarajuoj temperaturi), nain dezoksidacije i stanje isporuke.

Metalne konstrukcije 1

P3-6

Mehanike karakteristike optih konstrukcionih elika

Metalne konstrukcije 1

P3-7

Hemijski sastav elika

Metalne konstrukcije 1

P3-8

Izbor vrste i kvaliteta elika kao osnovnog materijala za noseu konstrukciju

Parametri koji utiu na izbor kvaliteta osnovnog materijala: otpornost na krti lom i zamor materijala otpornost na lamelarno cepanje. Zavisi od vie faktora: vrste i znaaja konstrukcije, intenziteta i prirode optereenja, oblikovanja konstrukcije i njenih detalja, minimalne radne temperature, ekonomskih pokazatelja.
Metalne konstrukcije 1 P3-9

Tehnika regulativa za izbor kvaliteta elika

JUS U.E7.010/1988: Izbor osnovnog elinog materijala U koliziji sa novosvojenim standardom za oznaavanje elika Evrokod 3 Deo 1-10: Izbor osnovnog materijala u pogledu otpornosti na krti lom i lamelarno cepanje Nije jo uvek usvojena definitivna verzija

Metalne konstrukcije 1

P3-10

Maksimalna debljina elementa tz obzirom na krti lom

arpijeva energija CVN T Jmin [C] 20 27 0 27 -20 27 20 27 0 27 -20 27 -20 40 -50 27 20 27 0 27 -20 27 -20 40 -50 27 -20 40 -50 27 -20 30 -20 40 -40 30 -50 27 -60 30 0 40 -20 30 -20 40 -40 30 -40 40 -60 30 Referentna temperatura TEd [C] 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 10 0 -10 -20 -30 -40 -50 Kvalitet elika Podkvalitet elika

Ed = 0,75 fy (t)
60 90 125 55 75 110 135 185 40 60 90 110 155 95 135 70 90 105 125 150 40 50 60 75 90 110 50 75 105 45 65 95 110 160 35 50 75 90 130 80 115 60 70 90 105 125 30 40 50 60 75 90 40 60 90 35 55 75 95 135 25 40 60 75 110 65 95 50 60 70 90 105 25 30 40 50 60 75 35 50 75 30 45 65 75 110 20 35 50 60 90 55 80 40 50 60 70 90 20 25 30 40 50 60 30 40 60 25 35 55 65 95 15 25 40 50 75 45 65 30 40 50 60 70 15 20 25 30 40 50 25 35 50 20 30 45 55 75 15 20 35 40 60 35 55 25 30 40 50 60 10 15 20 25 30 40 20 30 40 15 25 35 45 65 10 15 25 35 50 30 45 20 25 30 40 50 10 10 15 20 25 30 90 125 170 80 115 155 180 200 65 95 135 155 200 140 190 110 130 155 180 200 65 80 95 115 135 160 75 105 145 70 95 130 155 200 55 80 110 135 180 120 165 95 110 130 155 180 55 65 80 95 115 135

Ed = 0,50 fy (t)
65 90 125 55 80 115 130 180 45 65 95 110 155 100 140 75 95 110 130 155 45 55 65 80 95 115 55 75 105 50 70 95 115 155 40 55 80 95 135 85 120 65 75 95 110 130 35 45 55 65 80 95 45 65 90 40 55 80 95 130 30 45 65 80 110 70 100 55 65 75 95 110 30 35 45 55 65 80 40 55 75 35 50 70 80 115 25 40 55 65 95 60 85 45 55 65 75 95 20 30 35 45 55 65 35 45 65 30 40 55 70 95 25 30 45 55 80 50 70 35 45 55 65 75 20 20 30 35 45 55 135 175 200 125 165 200 200 230 110 150 200 200 210 200 200 175 200 200 200 215 120 140 165 190 200 200 115 155 200 110 145 190 200 200 95 130 175 200 200 185 200 155 175 200 200 200 100 120 140 165 190 200

Ed = 0,25 fy (t)
100 135 175 95 125 165 190 200 80 110 150 175 200 160 200 130 155 175 200 200 85 100 120 140 165 190 85 115 155 80 110 145 165 200 70 95 130 150 200 140 185 115 130 155 175 200 75 85 100 120 140 165 75 100 135 70 95 125 145 190 60 80 110 130 175 120 160 95 115 130 155 175 60 75 85 100 120 140 65 85 115 60 80 110 125 165 55 70 95 110 150 100 140 80 95 115 130 155 50 60 75 85 100 120 60 75 100 55 70 95 110 145 45 60 80 95 130 85 120 70 80 95 115 130 45 50 60 75 85 100

S235

S275

S355

S420 S460

S690

JR JO J2 JR JO J2 M,N ML,NL JR JO J2 K2,M,N ML,NL M,N ML,NL Q M,N QL ML,NL QL1 Q Q QL QL QL1 QL1

Metalne konstrukcije 1

P3-11

Izbor kvalieta materijala u pogledu lamelarnog cepanja

Z = Za + Zb + Zc + Zd
Parametar Z zavisi od: debljine avova, oblika i poloaja avova, efekata debljine avova...
Potrebna vrednost Z <10 11 do 20 21 do 30 >30 Zgrade Z15 Z25 M ostovi Z15 Z25 Z35 Seizmiko optereenje Z15 Z25 Z35 Z45
P3-12

Metalne konstrukcije 1

Osnove prorauna elinih konstrukcija

Osnovni kriterijum je pouzdanost koja se ogleda kroz: sigurnost konstrukcija sa odgovarajuim stepenom sigurnosti mora da bude sposobna da prihvati sva optereenja koja e se javiti tokom njenog veka (kontrola napona, stabilnosti,...); funkcionalost konstrukcija mora da omogui normalno funkcionisanje objekta shodno njegovoj nameni (kontrola deformacija i vibracija); trajnost - faktori od uticaja su izbor i kvalitet materijala, kvalitet izvoakih radova, konstrukcijsko oblikovanje, nivo odravanja objekta (korozija, zamor matrijala,)
Metalne konstrukcije 1 P3-13

Metode prorauna
Prema teoriji doputenih napona deterministiki pristup; zastupljen u domaim propisima; Prema teoriji graniih stanja poluprobabilistiki pristup; zastupljen u veini savremenih propisa (Evrokod);

Metalne konstrukcije 1

P3-14

Proraun prema teoriji doputenih napona

Standardom se definiu (propisuju) odreeni sluajevi (kombinacije) optereenja i odgovarjui doputeni naponi koji ne smeju biti prekoraeni! Kriterijum za iscrpljenje nosivosti je dostizanje granice razvlaenja (fy). Doputeni naponi se odreuju (determiniu) na osnovu jedinstvenih koeficijenata sigurnosti () kojima se deli napon na granici razvlaenja (fy). Zasniva se na Teoriji elastinosti i u pogledu prorauna uticaja u elementima konstrukcije (globalna analiza) i u pogledu dimenzionisanja preseka i elemenata (lokalna analiza). Pored kontrole napona obavezna je i kontrola deformacija.
Metalne konstrukcije 1 P3-15

Sluajevi optereenja
I sluaj optereenja osnovno optereenje (sopstvena teina, stalno optereenje, sneg, korisno optereenje, saobraajno optereenje,...) II sluaj optereenja osnovno + dopunsko optereenje (dopunska optereenja su: vetar, temperatura, sile koenja, boni udari,...) III sluaj optereenja osnovno + dopunsko + izuzetno optereenje (izuzetna optereenja su: udar vozila, seizmiki uticaju, poar...)
Metalne konstrukcije 1 P3-16

Koeficijenti sigurnosti
Sluaj optereenja 1 2 3 I sluaj optereenja (osnovno) II sluaj optereenja (osnovno+dopunsko) III sluaj optereenja (osnovno+dopunsko+izuzetno) Koeficijent sigurnosti

I = 1,50 II = 1,33 III = 1,20

Doputeni naponi [MPa]

Oznaka elika S235 S275 S355 I sluaj optereenja

dop
160 185 240

dop
90 105 140

II sluaj optereenja

dop
180 205 265

dop
100 120 155

III sluaj optereenja

dop
200 235 300

dop
115 130 175

Metalne konstrukcije 1

P3-17

Optere}enja: - stalno (G) - korisno (P) - sneg (S) - vetar (W) - temperatura (T) - seizmika (E) Analiza optere}enja Prora~unski model Kombinacije Uticaji u elementima konstrukcije Sile u presecima: N, Vy, Vz, My, Mz, Mt Deformacije: u, v, w, ... Kontrola deformacija Geometrijski podaci Prora~un napona:

Osnovni materijal

Koeficijent sigurnosti

Dopu{teni naponi

, , u

Kontrola napona

max dop

max dop

Dopu{tene deformacije

max dop
Metalne konstrukcije 1 P3-18

Poluprobabilistiki koncept prorauna

Stohastika priroda glavnih parametara za proraun (dejstva, svojstva materijala, geometrijski podaci); Sluajno promenljive veliine se uvode u proraun preko odgovarajue krive raspodele; Proverava se da li je postignut zahtevani stepen sigurnosti; Pojednostavljenje Gausova kriva raspodele usvojena za sve sluajne promenljive; Svi parametri od uticaja (npr. optereenja, nosivost,...) se uvode u proraun preko karakteristinih vrednosti; Ovakav pristup se naziva poluprobabilistiki koncept prorauna;
Metalne konstrukcije 1 P3-19

Teorija graninih stanja

Konstrukcija treba sa prihvatljivom verovatnoom da ostane pogodna za upotrebu za koju je namenjena; Stepen verovatnoe kojim se garantuje sigurnosti zavisi od posledica koje lom konstrukcije moe da prouzrokuje; Uvodi se u proraun i postelastina (plastina) nosivost elika; Posebni parcijalni koeficijenti sigurnosti za dejstva i nosivost; Granina stanja se dele na granina stanja nosivosti (ULS) i granina stanja upotrebljivosti (SLS);
Metalne konstrukcije 1 P3-20

Metode analize

Proraun statikih uticaja (globalna analiza) elastina analiza elastina analiza plastina analiza

Proraun nosivosti poprenog preseka (lokalna analiza) elastina analiza plastina analiza plastina analiza

Proraun presenih sila

Proraun nosivosti

Plastian

Elastian

Metalne konstrukcije 1

P3-21

Granina stanja nosivosti

Gubitak statike ravnotee konstrukcije kao krutog tela, Lom konstrukcije ili njenog dela usled prekoraenja nosivosti poprenog preseka, ili veze, Gubitak stabilnosti elementa ili konstrukcije kao celine usled efekata drugog reda, Prelazak sistema u potpuni ili delimini mehanizam formiranjem plastinih zglobova, i Zamor materijala.
Metalne konstrukcije 1 P3-22

Granina stanja upotrebljivosti

Vezana su za funkcionalnost objekta; Uglavnom se odnose na: deformacije konstrukcije ili njenog dela (elementa); vibracije Vrednosti doputenih deformacija zavise od namene konstrukcije, odnosno posmatranog elementa; Pod deformacijama prvenstveno se misli na ugibe (kod nosaa), horizontalna pomeranja (kod stubova) i obrtanja. Parcijalni koeficijenti sigurnosti se razlikuju za ULS i SLS.

Metalne konstrukcije 1

P3-23

Karakteristine vrednosti
Odreuju se na osnovu Gausove krive raspodele; Za karakteristine vrednosti dejstava na konstrukciju usvajaju se 95% fraktili; Za karakteristine vrednosti nosivosti usvajaju se 5% fraktili;

Metalne konstrukcije 1

P3-24

Funkcija ponaanja g i indeks sigurnosti

xg (x E) (xR ) (xg ) g

E E
xE

R R
xR x

g g
xg
Otkaz Konstrukcija je konstrukcije pouzdana

g=R-E g > 0 pouzdana konstrukcija g < 0 otkaz (lom) konstrukcije

xg

xR xE
2 2 R +E

Metalne konstrukcije 1

P3-25

Globalni i normirani koeficijenti sigurnosti

(x R) (x E) (xE ) (xR )

95% xE Ek Rk = E k xR = 0 xE

5% Rk xR

Rk Ek

Normirani Globalni

0 =

xR xE

Metalne konstrukcije 1

P3-26

Parcijalni koeficijenti sigurnosti

= F M
Nepouzdanost reprezentativnih vrednosti dejstava (Uncertainty in representative values of actions) f
F

Nepouzdanost modela dejstava i uticaja od dejstava (Model uncertainty in actions and action effects) Nepouzdanost modela nosivosti konstrukcije (Model uncertainty in structural resistance)

Sd

Rd M

Nepouzdanost svojstava materijala (Uncertainty in material properties)

Metalne konstrukcije 1

P3-27

Osnove prorauna prema Evrokodu

Proraunske situacije: Stalne i povremene Incidentne Seizmike Karakteristine vrednosti stalnih (Gk) i promenljivih (Qk) dejstava Reprezentativne vrednosti promenljivih dejstava: vrednosti za kombinovanje 0 Qk este vrednosti 1 Qk kvazistalne vrednosti 2 Qk
Metalne konstrukcije 1 P3-28

Kombinacije dejstava za ULS

G, j

Gk , j + Q,1 Qk ,1 + Q ,i 0,i Qk ,i
i >1

Stalne i prolazne

Gk , j + Ad + 1,1 Qk ,1 +
j i >1

2,i Qk ,i

Incidentne

G
j

k, j

+ I AEk + 2,i Qk ,i
i 1

Seizmike

Metalne konstrukcije 1

P3-29

Za stalne i prolazne proraunske situacije

Stalne i prolazne proraunske situacije Stalna dejstva nepovoljna povoljna Dominantno promenljivo dejstvo1) Ostala promenljiva dejstva glavno (ako postoji) ostala

Gj,supGkj,sup Gj,infGkj,inf
Gj,sup = 1,35 Gj,inf = 1,00 Q,1 = 1,50 (kada je nepovoljno) Q,i = 1,50 (kada je nepovoljno) Promenljiva dejstva su: - korisno optereenje, - sneg, - vetar i - temperatura.

Q,1Qk,1

Q,i 0,iQk,i

Q,1 = 0 (kada je povoljno) Q,i = 0 (kada je povoljno)

Metalne konstrukcije 1

P3-30

Za incidentne proraunske situacije

Stalna dejstva Proraunska situacija nepovoljna povoljna Incidentna1) Seizmika
1)

Dominantno incidentno ili seizmiko dejstvo Ad AEd ili AEk

Ostala promenljiva dejstva glavno (ako postoji) (1,1 ili 2,1) Qk,1 ostala

Gkj,sup Gkj,sup

Gkj,inf Gkj,inf

2,i Qk,i

2,i Qk,i

Za sluaj incidentnih proraunskih situacija, glavno promenljivo dejstvo, moe da bude uzeto sa svojom estom vrednou, ili, kao u seizmikim kombinacijama dejstava, sa svojom kvazistalnom vrednou.

Metalne konstrukcije 1

P3-31

Koeficijenti za reprezentativne vrednosti 0 , 1 i 2

Dejstva Kategorija A: Kategorija B: Kategorija C: Kategorija D: Kategorija E: Kategorija F: Kategorija G: Kategorija H: Prostorije za boravak i stanovanje Kancelarije Prostorije za okupljanje ljudi Trgovake prostorije Prostorije za skladitenje Vozila teine 30 kN Vozila teine >30 kN, ali 160 kN Krovovi h>1000 m.n.m h<1000 m.n.m Korisna optereenja 0 0,7 0,7 0,7 0,7 1,0 0,7 0,7 0,0 0,7 0,5 0,6 0,6 1 0,5 0,5 0,7 0,7 0,9 0,7 0,5 0,0 0,5 0,2 0,2 0,5 2 0,3 0,3 0,6 0,6 0,8 0,6 0,3 0,0 0,2 0,0 0,0 0,0

Saobraajna optereenja

Optereenja od snega

Optereenja od vetra Opereenja usled temperaturnih promena

Metalne konstrukcije 1

P3-32

Kombinacije dejstava za SLS

Karakteristina kombinacija: esta kombinacija: Kvazistalna kombinacija:

G
j

k, j

+ Qk ,1 + 0,i Qk ,i
i >1

G
j

k, j

+ 1,1 Qk ,1 + 2,i Qk ,i
i >1

G
j

k, j

+ 2,i Qk ,i
i 1

Metalne konstrukcije 1

P3-33

Kontrole graninih stanja

Granina stanja nosivosti

G, j

Gk , j + Q ,1 Qk ,1 + Q , j Qk ,i = E d Rd = Rk / M
i >1

Granina stanja upotrebljivosti

E d ,ser Cd

Metalne konstrukcije 1

P3-34

Osnovni materijal Dejstva: - stalno (Gk) - korisno (Pk) - sneg (Sk) - vetar (Wk) - temperatura (Tk) - seizmika (Ek)

Karakteristi~ne vrednosti

Koeficijent sigurnosti

Geometrijski podaci

Analiza optere}enja Prora~unski model Parcijalni koeficijenti sigurnosti Sile u presecima: Prora~unske vrednosti N, Vy, Vz, My, Mz, Mt dejstava - Ed Deformacije: u, v, w, ... Parcijalni koeficijenti sigurnosti Kontrola deformacija Dopu{tene deformacije Prora~un nosivosti - Rd

Uticaji u elementima konstrukcije

Kontrola nosivosti

E d Rd

Parcijalni koeficijenti sigurnosti

E d ,ser Cd
Metalne konstrukcije 1 P3-35

Oznaavanje

Indeksi: f (flange) - noica w (web) - rebro

Metalne konstrukcije 1

P3-36