ArhlLekLonskl fakulLeL unlverzlLeLa u 8eogradu

Semlnar !avnl prosLorl l sadrza[l

Semlnarskl rad
Cdnos funkc|[e | f|z|cke strukture trga Schouwburgp|e|n u koterdamu







SLudenL eLar Clglc M2010/033
nasLavnlk prof dr vladan uoklc
!anuar 2011
1

Dod

!avnl prosLor odnosno n[egovl obllcl medu ko[e spada l Lrg lma[u dva vlda lspol[avan[a
formu (flzckl okvlr) l funkcl[u(akLlvnosL) Cnl su uza[amno uslovl[enl lorma [avnog gradskog
prosLora omogucava odvl[an[e akLlvnosLl lsLovremeno lako [avnl prosLor posLo[l flzlckl Lek
posredsLvom odvl[an[a akLlvnosLl omoguceno [e prepoznavan[e forme neodvo[lvo n[enom
Lumacen[u odnosno osLvarlvan[u znacen[a Znacen[e predsLavl[a kulLurnl ldenLlLeL koo jeJoo
oJ oojbltoljlb clolloco oostooko jovooq ptostoto o qtoJo
1

Anallza ozorlsnog Lrga u 8oLerdamu sprovedena [e kroz lsplLlvan[e formalnlh posLupaka
ko[lm se usposLavl[a[u odredena znacen[a u [avnom gradskom prosLoru l posledlce ko[e lma[u u
smlslu n[lhovog funkclonlsan[a S obzlrom na oblm zadaLka lsplLlvan[e [e parcl[alno l svedeno na
po[edlne aspekLe ko[l su preuzeLl lz glavnlh LemaLsklh cellna lzlozbe CtoooJswell coosttoctloq
tbe cootempototy looJscope
2
(23 februar 16 ma[ 2003 MoMA n[u[ork) u okvlru ko[lh [e Lrg
Schouwburgpleln predsLavl[en ueslqoloq tbe otboo stoqe l 5lmolotloos of Notote ooJ New
1opoqtopbles
Cdnos funkcl[e l flzlcke sLrukLure predsLavl[a fokus anallze konkreLnog prlmera kako se
radl o gradskom Lrgu l n[egovom speclflcnom obllku ko[l se moze posmaLraLl u konLeksLu
savremene arhlLekLonske l urbanlsLlcke prakse ova Lema [e znaca[na l Lom smlslu sLo presLavl[a
mesLo unuLar koga su loclrana lshodlsLa druglh aspekaLa sagledavan[a fenomena Cdnosno
nacln na ko[l se odnoslmo prema Lrgu kao elemenLu urbane sredlne lmpllclra nase razumevan[e
samog fenomena grada ual[e odnos akLlvnosLl l lzgradenog okvlra kod ozorlsnog Lrga u
8oLerdamu lsLovremeno predsLavl[a osnovnl sadrza[ deflnlcl[a lzvedenlh sa esLeLsklh
pslholosklh razvo[nlh l slmbollcklh sLanovlsLa 1akvo prelaman[e ukazu[e na vlsesmernu
uslovl[enosL karakLerlsLlka fenomena lz glavne posLavke mozemo lsclLaLl l speclflcnosLl
lzgradenosLl lzbora l ldenLlLeLa uslova ko[e odredenu sredlnu clne urbanom


1
uragana vasll[evlc 1omlc koltoto boje o qtoJo lJeotltet l ttoosfotmocljo ArhlLekLonskl fakulLeL 8eograd 2007
2
hLLp//wwwmomaorg/lnLeracLlves/exhlblLlons/2003/groundswell/flashhLml
2

2 Def|n|san[e po[ma

o[am grada cl[e Leorl[sko sagledavan[e odredu[e pozlcl[e sa ko[lh [e moguca anallza
n[egovlh elemenaLa [e lzuzeLno kompleksan l raznorodan l n[egov sadrza[ [e na prvom mesLu
odreden sferom lnLeresa sub[ekLa Lumacen[a Sa sLanovlsLa arhlLekLure l urbanlzma moguce [e
odredlLl sledece uslove kao neophodne za posedovan[e gradskog karakLera
3
1o su
a) CusLlna (populacl[a+LerlLorl[a)
b) lzgradenosL (forma+vellclna)
c) konLlnulLeL (vreme+lsLorlcnosL)
d) lzbor (dlferencl[acl[a+lsLorlcnosL)
e) ldenLlLeL (kulLura+Lradlcl[a)
Anallza odredenog sluca[a ne posedu[e Lezn[u da bude kompleLna u odnosu na oblm rada
amblcl[e su svedene na odredlvan[e koncepaLa ko[l se mogu smaLraLl kl[ucnlm kod konkreLnog
prlmera l u skladu sa Llm poLrebno [e bllze upozavan[e samo sa po[edlnlm po[movlma
neophodnlm za dal[e proucavan[e
lzgradenosL prosLora odnosno n[ena flzlcka komponenLa gradskosLl [esu od prlmarnog
lnLeresa za arhlLekLonsku odnosno urbanlsLlcku dlsclpllnu lzgradenosL [e deLermlnlsana
formom l vellclnom prl cemu [e od znaca[a razumevan[e da [e forma dlrekLno uslovl[ena
sopsLvenlm odsusLvom L[ praznlnom
uslov gradskog karakLera nekog prosLora oznacen kao lzbor se sasLo[l u prepoznavan[u
prlvllegl[e ovog Llpa nasel[a da [e unuLar n[ega moguce vlsesLruko pozlclonlran[e po[edlnca u
razllclLlm oblasLlma akLlvnosLl l socl[alno[ drusLveno[ l ekonomsko[ hl[erarhl[l
ldenLlLeL sredlne preko kog se ona prepozna[e kao urbana [esLe sadrza[ sllcnosLl l razllka sa
druglm sredlnama 1akode on predsLavl[a odnos prosLora sa znan[em (kulLurom) ko[a [e
produku[e speclflcan flzlckl obrazac all [e lsLovremeno l n[lme odredena
Cradskl Lrg [e urbanlsLlckl elemenL grada ko[l posedu[e sve slozenosLl fenomena vlseg reda
cl[l [e konsLlLuLlvnl moLlv Ceneza ovog obllka [e odredena razdva[an[em forme l uLlllLarne
dlmenzl[e all u sprezl sa shvaLan[em samog grada Cd Lrgovlne preko rekreacl[e do clsLo
slmbollcke funkcl[e vlsedlmenzlonalno odreden[e Lrga zahLeva slsLemaLlzacl[u deflnlcl[a po[ma
4

1ako po[am mozemo posmaLraLl sa sLanovlsLa flzlcke sLrukLure odnosno lzgradenosLl Sa ovog
aspekLa [asno se mogu posLavlLl odredene morfoloske karakLerlsLlke pre svega deflnlsan[em

3
vladan uoklc Dtbooo motfoloqljo CtoJ l qtoJskl ttq ArhlLekLonskl fakulLeL unlverzlLeLa u 8eogradu 8eograd
2004
4
lblJ
3

elemenaLa ob[ekaLa l oLvorenog prosLora MeduLlm deflnlsan[e po[ma ovlm nl[e lscrpl[eno
SoclokulLurno sLanovlsLe uvodl esLeLske pslholoske razvo[ne l slmbollcke deflnlcl[e gradskog
Lrga ko[lma se ulazl u sLrukLuru po[ma LsLeLske deflnlcl[e upucu[u na posLo[an[e odredenog
poreLka u organlzacl[l elemenaLa ko[lm puLem se dolazl do slmbollcke dlmenzl[e ovog obllka
[er se sLvara osnova za slLulran[e odredenog znacen[a 8azvo[na dlmenzl[a gradskog Lrga
podrazumeva n[egovu promenl[lvosL usled lzmene odredu[uclh fakLora uruglm reclma Lrg ne
predsLavl[a sLabllnu formu vec proces dvosmernog prllagodavan[a flzlcke forme l akLlvnosLl prl
kome su obe vellclne promenl[lve lako sa znaca[nlm razllkama u dlnamlcl !asno [e da
posmaLran[e fenomena prevazllazl razmaLran[e flzlcke komponenLe lspol[avan[a slholoske
deflnlcl[e su u vezl sa preLhodnlm posLavl[a[ucl Lrg u slsLem dozlvl[a[a urbane sredlne sLo se
nuzno oslan[a na akLlvnosLl (funkcl[e) ko[lma [e formlran[e Lakvog slsLema omoguceno 1akode
uslovl[ene su l esLeLsklm l soclokulLurnlm vellclnama [er obllk prosLora formlra speclflcan obllk
funkcl[e

4

3 Iorm|ran[e ozor|snog trga u koterdamu

8ombardovan[em u Loku urugog sveLskog raLa odnosno 1940 godlne gradsko Lklvo
8oLerdama [e u ogromno[ merl unlsLeno vellk prazan prosLor lspred prlvremenog pozorlsLa [e
1947 predvlden za formlran[e Lrga l dodel[eno mu [e lme Schouwburgpleln (u doslovnom
prevodu sa holandskog [ezlka ozorlsnl Lrg) Cdluka oznacava poceLak pedeseLogodlsn[e debaLe
povodom namene l ureden[a posmaLranog prosLora 1okom vellke rekonsLrukcl[e grada od
1932 godlne Schouwburgpleln [e korlsLen prevashodno kao parklrallsLe nosllac plana obnove
lz 1946 Cornells van 1raa clnl prve napore za ureden[e prosLora Lrga meduLlm oblm radova l
nedosLaLk sredsLava sprecava[u n[lhovo osLvaren[e van 1raaov naslednlk lokklnga lzradu[e
plan podruc[a sa cll[em da se lzborl sa neoblcnom vellclnom Lrga formlra[ucl nlz lnLlmnl[lh
ambl[enaLa 1966 godlne nakon sesLogodlsn[eg procesa donosen[a odluka o upoLrebl Lrga
zapocln[e lzgradn[a podzemne garaze da bl poduhvaL za[edno sa ureden[em Lrga blo zavrsen
1969 ro[ekaL praLe bro[ne krlLlke naroclLo u perlodu donosen[a odluke o uklan[an[u
prlvremenog ob[ekLa pozorlsLa l lzgradn[l nove zgrade lzrada pro[ekLa poverena [e Permanu
PerLzbergeru Cn predvlda podelu Lrga na dva man[a uz uvoden[e vellke vodene povrslne
lspred muzlckog l konferencl[skog cenLra ue uoelen PerLzbergerove lde[e su odbacene zbog
prevlsoke cene l koncepcl[e ukldan[a [edlnsLva prosLora Schouwburgplelna nakon Loga
prlsLupa se lzradl novog plana cl[l [e nosllac arhlLekLa van nlerop n[lme se predvlda sman[en[e
povrslne Lrga l obnova sLare zgrade pozorlsLa umesLo n[enog rusen[a MeduLlm ueparLman za
urbanl razvo[ odbacl[e predlog 1984 odluka o rusen[u posLo[eceg ob[ekLa l lzgradn[l novog
posLa[e konacna rema pro[ekLu arhlLekLe CulsLa nova zgrada pozorlsLa zavrsena [e 1988
godlne rosLor Lrga meduLlm osLa[e oLvoreno plLan[e uo poceLka 90lh godlna nl[e posLlgnuL
dogovor o n[egovom ureden[u l upoLrebl MeduLlm povecan[e svesLl sLruke all l pollLlcara l
gradansLva o ekonomskom socl[alnom l kulLurnom znaca[u [avnlh prosLora kao l Lezn[a da se
sprecl obodnl rasL grada loclran[em ob[edln[enlh kulLurnlh sadrza[a lzvan gradskog [ezgra
rezulLlra odlukom o lzgradn[l vellkog bloskopskog kompleksa u ceLru 8oLerdama znaca[nog l u
smlslu lnLernaclonalne repuLacl[e grada kao fesLlvalskog cenLra Za lokacl[u pro[ekLa odreden [e
upravo Schouwburgpleln clme [e poLvrden[a n[egova osnovna funkcl[a (odnosno ob[ekaLa ko[l
ga okruzu[u) na ova[ nacln ureden[e Lrga ponovo posLa[e znaca[na Lema u pozlvnom konkursu
l [avnom odluclvan[u o noslocu pro[ekLa usvo[eo [e resen[e aLel[ea WesL 8 Landscape
ArchlLecLs ko[e pozlclonlra ob[ekaL bloskopa u ugao prosLora cl[u [edlnsLvenosL zadrzava
poLcrLava[ucl neoblcnosLl praznlne lzdlzan[em plaLforme l formlran[em Lrga kao pozornlce
[avnog zlvoLa clme [e uLlllLarnosL prosLora lsplLana spram n[egove slmbollcke pslholoske l
esLeLske dlmenzl[e

3


ozorlsnl Lrg 8oLerdam foLografl[a l osnova parLernog ureden[a

6

4 Dreden[e ozor|snog trga u koterdamu

Csnovna karakLerlsLlka ozorlsnog Lrga [esLe n[egova vellclna Cenerlse prosLornl uLlsak
praznlne 1akvu prosLornu senzacl[u Aadrlan Ceuze [e odredlo kao glavno lshodlsLe
arhlLekLonske arLlkulacl[e u publlkacl[l coloolzloq tbe volJ prlredeno[ za vencl[ansko bl[enale
1996 predlaze ocuvan[e urbanlh praznlna u suproLnosLl sa gradsklm zagusen[em sLvaran[e
praznlna vellklh razmera ko[e lzazlva[u nasLan[lvan[e l obezbedlvan[e prosLora za lndlvldualno
lspol[avan[e u urbanom ([avnom) konLeksLu nlmalo sluca[no coloolzloq tbe volJ lma formu
mafesLa Cpredel[u[ucl se za LakLlku nedosLaLka kao provokacl[e pozlva se na pardlgmu ko[a [e
na razllclLe naclne zasLupana u modernom pokreLu
Senzacl[a praznog prosLora posLlgnuLa [e LreLmanom Lrga kao posebnog nlvoa
plaLforme ko[a [e za LrldeseL l peL cenLlmeLara lzdlgnuLa od koLe ullce
MoLlv praznlne povezan [e sa Lumecen[em uloge korlsnlka u usposLavl[an[u arhlLekLure
ozlva[ucl se na LeksL 1be Jeotb of tbe ootbot
5
!ohnaLhan Plll lsplLu[e speclflcnosLl odnosa
auLordelo clLalac/posmaLrac/sLanovnlk
6
repozna[e Lrl kaLegorl[e korlsnlka paslvnl reakLlvnl l
kreaLlvnl aslvnl korlsnlk [e dosledan predvldlv l nl[e u sLan[u da Lransformlse prosLor flzlckl
funkclonalno nlLl znacen[skl 8eakLlvnl korlsnlk men[a flzlckl prosLor all u suzenom okvlru
ponudenlh konflguracl[a okvlrno deflnlsanlh od sLrane arhlLekLe aslvnl l reakLlvnl korlsnlk su
[ednoznacno odredenl posLo[eclm uslovlma [er ne mogu susLlnskl da lh promene nasuproL
Lome kreaLlvnl korlsnlk lma ulogu u formulacl[l prosLora ko[a [e znaca[na kao l uloga auLora Cn
[e osLvaru[e preko peL Llpova kreaLlvnosLl sluca[nlh lll smlsl[enlh lzvedenlh po[edlnacno lll u
sade[sLvu menLalne (relaLlvlzacl[a znacen[a) Lelesne (LerlLorl[allzacl[a prosLora nezavlsno lll
nasuproL n[egovlm karakLerlsLlkama) flzlcke (uLlca[ na prosLor l ob[ekaLe unuLar n[ega
promenom n[lhovog odnosa) konsLrukclone (prolzvodn[a novog prosLora lll flzlcka modlflkacl[a
posLo[ece forme) koncepLualne
aslvnl Llp korlsnlka delu[e lzmedu osLalog kroz posmaLran[e prosLora kao ogranlcenog
l odvo[enog analogno recepcl[l umeLnlckog dela u sLrukLurl Schouwburgplelna naglasava se
skreLan[e fokusa korlsnlka sa Lrga na nesLabllne elemenLe kao sLo su akLlvnosLl u prosLoru lll
sagledl[lva parLl[a gradske panorame n[lhova promenl[lvosL l neodredenosL posedu[u lzvesLan
nedosLaLak ko[l onemogucava clsLo posmaLran[e preLvar[ucl ga u akLlvan odnos ko[lm se
znacen[e usposLavl[a men[a desLablllzu[e ZahLeva se menLalna l koncepLualna kreaLlvnosL
korlsnlka

3
8oland 8arLhes 1be ueotb of tbe Aotbot lz lmoqeMoslc1ext Plll and Wang new ?ork 1977
6
!onaLhan Plll Actloos of otcbltectote 8ouLledge London 2003
7

SLaLus korlsnlka odredu[e nacln upoLrebe ko[lm se formullse funkcl[a kod [avnlh
gradsklh prosLora osnovne karakLerlsLlke funkcl[e mogu se svrsLaLl u dve grupe raznovrsnosL l
promenl[lvosL

lLan[e sposobnosLl Lrga da odgovorl na daLe karakLerlsLlke funkcl[e u veco[ merl
se odnosl na pollvalenLnosL forme nego na flekslblnosL prosLora s obzlrom da se radl o
nelzgradenom prosLoru krlLlku[ucl LakLlku flekslbllnosLl Perman PerLzberger predlaze
pollvalenLnosL kao svo[sLvo forme da se oplre flksnom znacen[u
Dkollko zelloo Jo oJqovotlmo oo vlseslojoost o kojoj se Jtostvo moolfestoje motomo se
osloboJltl oJ okovo ootolozeooq zooceojo Motomo stoloo ttoqotl zo otbetlpsklm fotmomo
koje lz tozloqo sto se moqo povezotl so vlsesttoklm zooceojlmo oe somo Jo moqo ptlbvotltl
ptoqtom vec qo l qeoetlsotl lotmo l ptoqtom ptlzlvojo jeJoo Jtoqo
7
vlseznacnosL Schouwburgplelna rezulLaL [e opredel[en[a da se arhlLekLura zadrzl na
nlvou elemenLarne lnLervencl[e obelezavan[a LerlLorl[e oLlsku[ucl verLlkalne elemenLe ko[l u
kompozlclonom sLrukLulran[u delova lma[u skulpLorkl karakLer na marglne cenLralna Lema [e
organlzacl[a horlzonLalnog nlvoa plaLforme uok [e funkcl[a programskl neodredena parLerno
resen[e sprovedeno [e maplran[em osuncanosLl kroz upoLrebu razllclLlh maLerl[ala aleLa
sasLavl[ena od meLalnlh reseLkl (propusLa[u sveLlosL odozdo) gume (apsorbu[e LoploLu
Suncevog zracen[a) l kamenlh ploca prevucenlh smolom lma dvosLruke reference na obrazac
formlran[a holandsklh pol[a l lndusLrl[sko luckl karakLer grada 1akode l kroz nacln
funkclonlsan[a revldlra odnos lzmedu Lradlclonalno razgranlcenlh kaLegorl[a prlrodnog
(okruzen[e) l arLflcl[elnog (urbanl prosLor)
SLvaran[e plaLforme upucu[e na Lumacen[e [avnog prosLora kao svo[evrsne scene ko[a povlacl
vlsesLruke odnose lzmedu korlsnlka/akLera l prosLora lsLovremeno suproLsLavl[a[ucl razllclLa
ponasan[a sLo da[e [asne lmpllkacl[e u formalnom resen[u Lrga na konkreLnom prlmeru ova
paralela posLo[l l u bukvalnom smlslu prema funkcl[ama ko[e prlhvaLa[u okruzu[ucl ob[ekLl
(gradsko pozorlsLe bloskopskl kompleks muzlckl l konferencl[skl cenLar) u Lom konLeksLu
nemlnovna [e relnLerpreLacl[a modela [avnl prosLor pozorlsna scena uocl[lvo [e poLenclran[e
konLrasLa prezenLacl[a neposredan dozlvl[a[
8azllclLe meLode upoLrebl[ene su kako bl se obezbedo LeaLralnl kvallLeL prosLora
Csnovnl formalnl posLupak lzdlzan[a nlvoa clme se Lrg lskazu[e kao ob[ekaL posmaLran[a Lokom

7
lf we woot to tespooJ to tbe moltlpllclty lo wblcb soclety moolfests ltself we most llbetote fotm ftom tbe
sbockles of cooqoloteJ meooloqs we most cootloooosly seotcb fot otcbetypol fotms wblcb becoose tbey coo be
ossocloteJ wltb moltlple meooloqs coo oot ooly obsotb o ptoqtomme bot coo olso qeoetote ooe lotm ooJ
ptoqtomme evoke eocb otbet
Perman PerLzberger lessoos fot stoJeots lo otcbltectote 010 ubllshers 8oLLerdam 2003

8

nocl posLa[e [os clLl[lvl[l posLavl[an[em osveLl[en[a lspod lvlca plaLforme MaLerl[allzacl[a [e
sprovedena u lsLom kl[ucu MeduLlm lsLocna granlca sugerlse sasvlm suproLan prlsLup Leml
Cna uvodl publlku lzmedu venLllaclonlh kula l rasveLnlh sLubova domlnanLnlh obllkovnlh
elemenaLa LrlnaesL klupa clne [edlnsLven po[as lzvedene su horlzonLalnlm drvenlm Lrakama
maLerl[al ko[l [e preuzeL lz parLera na La[ nacln posLavl[ene lza naglasenlh l bucnlh verLlkala l
kompozlclono prldruzene podu uvode pozlcl[u promen[ene razmere l dozlvl[a[a prosLora
samlm Llm l akLlvnosLl kao konLrapunkL proklamovano[ LeaLralnosLl lnLlmnl[l karakLer [avnog
prosLora posLlgnuL [e lnverzl[om osnovnog prlnclpa Samo skrlvan[e [e skrlveno
nasLavl[a[ucl paralelu ko[a [e preLhodno navedena prepoznaLl[lv [e naroclL karakLer
rasveLnlh sLubova na lsLocno[ lvlcl ko[l nl[e sasvlm llsen lronl[e Svo[lm glganLsklm dlmenzl[ama
sLvara[u upecaLl[lv konLrasL sa praznlnom lsLl prlnclp prlmen[en [e l na kolorlsLlckom planu
lormalnl znaca[ generlse l reprezenLaLlvnu funkcl[u ovlh sLrukLura noslocl su ldenLlLeLa Lrga
samlm Llm flkslranl u svesLl lsLovremeno predsLavl[a[u flzlckl na[nesLabllnl[l elemenL n[lhova
pozlcl[a se men[a prolzvol[no lll [e neposredno dlrlgovana od korlsnlka

9

S 2ak|[ucak

lunkcl[a Lrga [e komponenLa ko[a [e podlozna daleko ucesLall[lm promenama od flzlcke
sLrukLure osmaLranl prlmer karakLerlse nelzvesnosL akLlvnosLl vezane za sam prosLor Lrga all l
n[lhov vlsok lnLenzlLeL l lzrazen karakLer uslovl[en funkcl[om ob[ekaLa ko[l ga okruzu[u koncepL
oLvorenosLl formalnlh elemenaLa n[lhove funkclonalne nedeLermlnlsanosLl l znacen[ske
neodredenosLl uvodl mogucnosL da se zauzlman[e deflnlLlvne pozlcl[e u odnosu forme l funkcl[e
prosLora lzbegne kako bl osLalo oLvoreno za prelsplLlvan[a l razllclLa uplslvan[a CLvorena forma
prema promenl[lvo[ funkcl[l sLvara nesLabllnu sLrukLuru n[lhovog odnosa kada se vraLlmo na
navedene uslove ko[l neku sredlnu odredu[u kao gradsku nallazlmo na relnLerpreLacl[u
osnovnlh posLavkl lzgradenosL u smlslu forme l vellclne svo[lm lskrlvl[en[lma sLvara speclflcan
karakLer nekog mesLa na ko[l nacln ldenLlLeL l konLlnulLeL nlsu sLvarl po sebl vec poLencl[all
sopsLvene reallzacl[e dok se lzbor ne ogranlcava na pol[e [ednog lll drugog forme lll funkcl[e
vec [ednog l drugog odredu[ucl zapravo n[lhov odnos lokus [e sa samog Lrga kao elemenLa
premesLen na oblasL u odnosu sa ko[om se on lspol[ava kao [edlnlcan sLo relaLlvlzu[e
razmaLran[e flzlcklh l druglh karakLerlsLlka [er [e n[lhovo [ednoznacno odreden[e ogranlcene
LacnosLl

10

6 L|teratura

u[oklc vladan Dtbooo motfoloqljo qtoJ l qtoJskl ttq ArhlLekLonskl fakulLeL unlverzlLeLa u
8eogradu 8eograd 2004
vasll[evlc 1omlc uragana koltoto boje o qtoJo lJeotltet l ttoosfotmocljo ArhlLekLonskl fakulLeL
unlverzlLeLa u 8eogradu 8eograd 2007
Plll !onaLhan Actloos of otcbltectote 8ouLledge London 2003
PerLzberger Perman lessoos fot stoJeots lo otcbltectote 010 ubllshers 8oLLerdam 2003
van Mellk 8lanne cbooqloq pobllc spoce 1be teceot teJevelopmeot of uotcb clty spootes
neLherlands Ceographlcal SLudles 373 konlnkll[k nederlands Aardrl[kskundlg CenooLschap
laculLelL CeoweLenschappen unlverslLelL uLrechL uLrechL 2008

Webb Mlchael 1be clty 5poote WhlLney Llbrary of ueslgn an lmprlnL of WaLsonCupLlll
ubllcaLlons new ?ork 1990

11

7 SadrIa[

10 uvod1
20 ueflnlsan[e po[ma2
30 lormlran[e ozorlsnog Lrga u 8oLerdamu4
40 ureden[e ozorlsnog Lrga u 8oLerdamu6
30 Zakl[ucak9
60 LlLeraLura 10