FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

SEMINARSKI RAD

IZ PREDMETA KVANTITATIVNI EKONOMSKI MODELI BIZNISA

NAZIV SEMINARSKOG RADA: OBLICI ORGANIZOVANJA PREDUZEA

Student: __________________ Indeks broj _________

Mentor: ____________________ Ocjena: 5 6 7 8 9 10

BANJA LUKA, ________ 200___.GODINE

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

Fakultet za poslovne i finansijske studije, Banja Luka Ulica Jovana Duia 23a, Banja Luka Student : ______________________

NAZIV SEMINARSKOG RADA: OBLICI ORGANIZOVANJA PREDUZEA

BANJA LUKA, ______200___.GODINE

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

SAD R AJ

1. 2.

1.POJAM PREDUZEA........................................................................4 OBLICI INSTITUCIONALNOG ORGANIZOVANJA PREDUZEA........................................................................................5 ZAKLJUAK........................................................................................19 LITERATURA.......................................................................................20

3. 4.

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

1.POJAM PREDUZEA
Preduzee ili poduzee je osnovni privredni subjekt (organizacija), koji se osniva radi sticanja dobiti. Ciljna funkcija prduezea je dobit (profit). Ovo karakterie sve pravne forme preduzea. Preduzeima koja obavljaju delatnost od opteg interesa svojstveno je da, pored ove ciljne finkcije, mogu imati i sekundarnu ciljnu funkciju. Ona se sastoji u zadovoljavanju potreba korisnika usluha iz obavljanja ove delatnosti. Nije iskljueno da se preduzea osnivaju radi utede trokova svojim osnivaima, bez obzira na to to privredno zakonodavstvo to izriito ne predvia. U pitanju su: istraivanja trita, istraivanja nalazita odreenih rudnih sirovina, obavljanje odreenih zajednikih funkcija i slino. Profit direktno oznaava isti dobitak, odnosno zaradu, tj. pozitivnu razliku u odnosu uloeno-dobiveno. Rije vue svoje korijene jo iz latinskog jezika, gdje je znaila "pravljene (ostvarivanje) napretka", a direktno u srpskohrvatski jezik dolazi od francuske rijei "profit" - oznaava pozitivan prihod na investiciju od strane individualca ili poslovne operacije. Pojam profit se razlikuje od od uenja, tako postoje dva znaenja: kapitalistiki i marksistiki. Danas se uglavnom kapitalistiko znaenje profita uzima kao valjano. U ekonomiji postoje dva glavna shvatanja profita: raunovodstveno i ekonomsko. Po raunovodstvenom shvatanju, profit je pozitivna razlika izmeu prihoda i rashoda. Podaci po prihodu i rashodu se dobijaju iz raunovodstvenih izvetaja. Profit (dobit) je izvor sredstava za finansiranje rasta preduzea. Ostvarivanje to veeg rasta predstavlja najbolju moguu dugoronu strategiju preduzea za stabilno postizanje to veih profita. U ovoj povezanosti rasta preduzea i maksimiziranja profita nalazi se odgovor na pitanje o motivaciji preduzea u savremenim razvijenim privredama Preduzea organizuju proizvodnju, nude na tritima odreene koliine roba (gotovih proizvida), nastojei da maksimiziraju svoje dobiri. Kada odluuju o proizvodnji ponudi, preduzea nastoje da svoje prozvode (usluge) prodaju po takvim cenama, kako bi pokrili cene kotanja (odnos ukupnih trpkova proizvodenje i prometa po jedinici proizvoda) i ostvarili odreeni iznos dobiti (na primer, u vrednosti 10% cene kotanja). Preduzea se uzdravaju od smanjivanja cena, jer to mogu uraditi i konkurenti. Tima mogu vie izgubiti nego dobiti. Ovakvo ponaanje preduzea svojstveno je privredama sa izraenom konkurencijom i bez znaajnih inflatornih i monoplistikih tendencija. Osnovna obeleja preduzea su:

preduzee ima svoju ekonomiju; ekonomiju ostvaruje u okruenju sa kojim je u permanentnoj komunikaciji; preduzee je sloen, dinamiki, ekonomski sistem; preduzee je poslovno-finansijski entitet, te se kao takav rukovodi, pre svega, poslovno-finansijskim ciljevima; procesima i pojavama u preduzeu upravlja kompetentan menadment. 4

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

2.OBLICI INSTITUCIONALNOG ORGANIZOVANJA PREDUZEA

Prema ovom kriterijumu preduzea se dele na: 1.Privredna ili trgovaka drutva: drutva lica: ortako komanditno

2.Drutva kapitala: akcionarska drutva drutva sa ogranienom odgovornou 3.Javna preduzea 4.Inokosna preduzea (radnje) 5.Zadruge 6.Korporacije 7.Holdinzi 8.Poslovna udruenja

2.1.PRIVREDNA ILI TRGOVAKA DRUTVA

Drutva lica Drutva lica predstavljaju forme ili institucionalne oblike organizacije preduzea u koje se udruuju dva ili vie lica radi ostvatrivanja odreenih ciljeva. Ova drutva se osnivaju prema odredbama graanskog ili trgovakog prava. Ovi organizacioni oblici nazivaju se i partnerska ili ortaka drutva. Njih osnivaju partneri koji ulau potreban kapital za rad preduzea (osnovna glavnica). Ovi partneri uestvuju u raspodeli dobiti na onovu uloenog kapitala. Povezanost izmeu lica koja osnivaju ove vrste preduzea ini obavljanje zajednikog biznisa, a ne posedovanje kapitala u njima. Ono to ove oblike preduzea ini posebno razliitim od drutva kapitala jeste davanje primata linostima sa kojim se udruuju sredstva i organizuje poslovanje radi dobiti. Za poslovanje ovih preduzea potrebna je saglanost svih lanova drutva, a isto vai i za prijem novih lanova u drutvo. Postoje dva osnovna oblika drutva lica: ortako (trgovako) drutvo; komaditno drutvo. 5

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

2.1.1.ORTAKO DRUTVO
ORTAKO DRUTVO (partnersko, trgovako) se tretira kao drutvo sa neogranienom solidarnom odgovornou lanova. Za razliku od drutva kapitala drutva lica su uglavnom manja preduzea. Ortaci su obino zaposleni u drutvu i za poslovanje drutva odgovaraju svojom imovinom. Uobiajeno je da ortaci uestvuju u kapitalu drutva, mada nije obavezno. Odluke u drutvu se donose glasanjem prema broju ortaka u njemu, a ne prema visini njihovog uloga. U praksi razvijenih zemalja postoje dva tipa ortakih drutava: javno ortako drutvo, tajno ortako drutvo.

I jedno i drugo drutvo ine ortaci, s tim to su u javnom svi ortaci poznati, dok u tajnom nisu. Jedan ili vie njih poznati su samo lanovima drutva, ali ne i javnosti. Poetrak rada drutva vezuje se za upis u sudski registar. Ortaci drutva mogu biti osim fizikih i pravna lica. Ovakav koncept postoji samo u svetu. Javno ortako drutvo predstavlja privredno drutvo koje se osniva ugovornim sporazumevanjem dva ili vie lica radi obavljanja odreene delatnosti pod zajednikom firmom, uz neogranienu solidarnost svih ortaka za obaveze prema poveriocima drutva. Ugovorom se reguliu osim osnivanja i druga pitanja kao to su organi drutva, poetak rada drutva, odnosi izmeu lanova itd. Ugovorom o osnivanju drutva utrvuju se: visina i vrsta uloga u drutvu; trajanje drutva; otkazni rok ortacima; upravljanje i zastupanje drutva; raspodela doho Za osnivanje drutva se ne propisuje minimalni ulog kapitala, niti obaveza upisa uloga u sudski registar. Tajno ortako drutvo postoji kada jedan ili vie lanova nisu poznati javnosti. Ovo drutvo nastaje sporazumnim uestvovanjem tajnog ortaka u privrednoj delatnosti koju obavlja neko drugi; tajni ortak ulazi u posao sa odgovarajuim imovinskim ulogom, a taj ulog prelazi u imovinu vlasnika privredne delatnosti. U ovom ortakluku vlasnik je lino odgovoran za zakljuenje poslova u preduzeu. Osnivanje tajnog ortakluka je motivisano eljom tajnog ortaka da njegova aktivnost ostane nedostupna javnosti. U ovom drutvu moe biti jedan ili vie tajnih ortaka, odnosno fizikih ili pravnih lica. Ulozi su obino u novcu, ali mogu biti i u stvarima i uslugama. Preko uloga tajni ortaci stiu pravo na uee u dobiti. Ugovorom izmeu ortaka u tajnom drutvu se regulie nain obrauna uea tajnih ortaka raspodeli dobiti.

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

2.1.2.KOMADITNO DRUTVO
Komaditno drutvo nastaje sporazumevanjem dva i vie lica putem ugovora o obavljanju odreene delatnosti pod zajednikom firmom, pri emu u ovim preduzeima bar jedan od ortaka ne odgovara neogranieno i solidarno za obaveze prema poveriocima drutva, ve ogranieno u zavisnosti od njegovog uloga u drutvo. Komaditno drutvo ima dve vrste lanova sa stanovita odgovornosti, i to: komplementari- oni vode poslovanje drutva i odgovaraju za njegove obaveze prema treim licima neogranieno solidarno; komanditori- oni ne uestvuju u poslovanju drutva i odgovaraju samo u visini uloga u drutvo.

lanovi ovog drutva mogu biti fizikja i pravna lica- fizika, samo kao komplementari koji neogranieno solidarno odgovaraju za obaveze drutva, a fizika i pravna lica, kao komanditori tj. oni koji za obavee drutva odgovaraju u zavisnosti od visine svog uloga. Komplementari imaju isti poloaj i ulogu kao i orataci u ortakom drutvu: rade u drutvu, vode poslovanje drutva i odgovaraju svom svojom imovinom za poslovanje drutva. Komanditori nemaju obaveze da rade u drutvu, niti da odgovaraju za dugovanja drutva. Oni su kao ortaci obavezni da unesu ulog u drutvo koji predstavlja osnovu njihovog uea u raspodeli dobiti. Ulog moe biti u novcu i stvarima, dok se ulog u uslugama kod njih za razliku od komplementara, obino ograniava. Ugovor o osnivanju komaditnog drutva obino sadri sledee elemente: ukupnu vrednost uloga svih ortaka, iznos uloga svakog pojedinca-komlementara i komanditora, udeo svakog ortaka u raspodeli dobitka i gubitka, reim prenosa udela izmeu ortaka na trea lica.

Prednosti udruivanja u ovu pravnu formu su odreene poreske pogodnosti, ograniena odgovornost (jemstvo), i nezavisnost poslovanja preduzea usled promene ortaka.

2.2.DRUTVO KAPITALA
Kod ovih drutava kapital je dominantan faktor osnivanja, a ne lica sa kojima se ulazi u to poslovanje. Za osnivae lica sa kojima posluju su beznaajna; njih mogu da ine bilo koja fizika ili pravna lica koja rapolau kapitalom koji bi uloili u ovo drutvo. Sa obzirom na injenicu da ulagai sredstava nisu bitni, to su ulozi u ovim drutvima lako prenosivi. Ulozi mogu bez tekoa da menjaju vlasnika, da se prodaju na tritu kapitala bez saglasnosti ostalih ulagaa, to nije sluaj u drutvima lica.

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka U ovim drutvima ne postoji odgovornost ulagaa za obeveze drutva prema treim licima. Ta odgovornost postoji samo za drutvo u celini. drutvo odgovara za obaveze prema poslovnim partnerima u visini kapitala sa kojim raspolae. Ova drutva se obino javljaju kao organiozacioni oblici velikih poslovnih sistema. Drutva kapitala se najee definiu kao institucionalni oblici organizovanja kapitala u kojima uplaeni ulozi, odnosno udeli supstituiu (zamenjuju) linost ortaka. Ova drutva se javljaju u tri forme: akcionarsko drutvo, drutva sa ogranienom odgovornou, komaditnog drutva na akcije.

2.2.1.AKCIONARSKO DRUTVO
Akcionarsko drutvo je najpoznatije drutvo kapitala i ono predstavlja oblik institucionalnog organizovanja brojnih preduzea u svetu, a pre svega onih najveih. Akcionarsko drutvo se moe definisati privredno preduzee (drutvo) koje osniva jedno ili vie pravnih, odnosno fizikih lica, radi obavljanja odreene delatnosti pod zajednikom firmom, a iji je osnovni kapital (osnovna glavnica) unapred definisana i podeljena na akcije. Ovo drutvo moe osnovati samo jedno lice fiziko ili pravno, a onda se ono naziva jednopersonalno akcionarsko drutvo. Osnivanje akcionarskog drutva vri se ugovorom o osnivanju. To je sluaj kad ovo drutvo osniva jedno ili vie pravnih il fizikih lica. Ako ga osniva jedno lice, tada je za osnivanje dovoljna odluka o osnivanju. Akcionarsko drutvo se moe osnovati na dva naina: sukcesivno-osnivai upuuju javni poziv za upis i otkup emitovanih akcija drutva, a to znai da vre otkup, pored osnivaa i trea lica. simultano- osnivai sami otkupljuju emitovane akcije drutva i ne upuuju javni poziv.

Karakteristike akcionarskog drutva su: Akcionarsko drutvo ima svojstvo privrednog drutva bez obzira na delatnost- a.d. je obavezno da se pridrava svihpravila propisanih zakonom za ova drutva; Akcionarsko drutvo ima status pravnog lica jer plaa porez na drutvo za koji kao osnovica slui ostvarena godinja dobit (profit) drutva- tzv. porez na dobit. Akcionarsko drutvo kao subjekt privreivanja ima sopstvenu pravnu i poslovnu sposobnost, pa se stoga razlikuju prava i obaveze a.d. od prava i obaveza lica koja ga ine. Ovo drutvo kao pravno lice moe samostalno stupati u pravni poslovni promet, moe imati svoju firmu, moe se obraati sudu, moe vriti promet hartija od vrednosti itd.

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka Akcionarsko drutvo ima osnovni kapital podeljen na akcije- pri osnivanju se pribavlja osnovni kapital, koji ne moe biti manji od propisane zakonske norme. tako utvreni osnivaki kapital (osnovna glavnica) podeljena je na akcije jednake vrednosti ija se visina odreuje statutom drutva (visina ne sme biti nia od zakonom utvrene nominalne vrednosti). Otkup akcija vri se gotovinom ili stvarima, ija se vrednost prethodno mora proceniti. Akcije su hartije od vrednosti koje reprezentuju deo kapitala drutva i one vlasnicima omoguavaju: pravo uea u upravljanju drutvo (ne sve vrste akcija); pravo uea u raspodeli dobiti. Akcionarsko drutvo ima sopstvenu obavezu i odgovornost prema treim licimaodgovornost nemaju suvlasnici (posednici akcija). Akcije su stalne komponente drutva, a ne lica koja ih poseduju. Ta lica se kupoprodajom akcija menjaju vremenom. Zato ona i nisu odgovorna lino, za poslovanje a.d.
Prednosti akcionarskog drutva ine:

mogunost pribavljanja ogromnog kapitala od niza sitnih investitora; pravo da se organizuje biznis, a da sami partneri ne uestvuju u njemu; ograniene odgovornosti, odnosno rizik partnera; pravo upravljanja po osnovu vlasnitva- uloga u drutvo; mogunost prenosa vlasnitva, odnosno prodaje akcija.

Slabosti akcionarskog drutva su: visoki trokovi osnivanja; nemogunost uesnika svih posednika akcija u upravljanju drutvom; nesigurnost lanova uprave, pogotovu onda kad ne poseduju kontrolni paket akcija; poveani formalizam u sazivanju i radu generalne skuptine drutva, i dr.
Upravljanje akcionarskim drutvo vre sledei organi:

skuptina akcionara, upravni odbor drutva, nadzorni odbor drutva, direktor drutva.

2.2.2.DRUTVO SA OGRANIENOM ODGOVORNOU

Ovaj oblik organizovanja za razliku od akcionarskog drutva koriste mala i srednja preduzea. Drutvo sa ogranienom odgovornou je privredno drutvo koje radi obavljanja odreene delatnosti osniva jedno ili vie pravnih, odnosno fizikih lica, sa unapred odreenom glavnicom i rizikom za poslovanje drutva u visini svog uloga u njemu. Ovo drutvo ima status pravnog lica i osnivai ovog drutva uestvuju u osnovnom kapitalu sa svojim ulozima, ali ne odgovaraju za obaveze drutva. Ortaci su obavezni samo prema drutvu, i to u visini svojih uloga. 9

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka Ovo drutvo je slino akcionarskom drutvu, ali se od njega razlikuje to u njemu ne postoje akcije ve ulozi koji nisu u vidu prenosivih hartija od vrednosti, kakve su akcije od vrednosti, i stoga se ne mogu koristiti u berzanskim poslovima. lanstvo u ovim drutvima ima individualni, lini karakter, slian onome u ortakluku. Drutvo sa ogranienom odgovornou moe da osnuje jedno ili vie fizikih ili pravnih lica. U sluaju kada jedno lice osniva ovo drutvo, dovoljna je odluka osnivaa, a u sluaju kada ga osnivaju vie lica potreban je ugovor o osnivanju. Ovo drutvo moe biti i jednopersonalno. Ugovor o osnivanju drutva sa ogranienom odgovornou uglavnom sadri: firmu i sedite drutva; predmet poslovanja; nain i vreme uplate novanih uloga; broj lanova; imenovanje direktora i njegovog zastupnika; uslove i nain raspodele dobiti; nenovane uloge i njihovu vrednost.

Zakon propisuje : maksimalnu visinu uloga osnovnog kapitala i pojedinanog uloga; maksimalno uee uloga u stvarima i minimalnu gotovinsku uplatu pre upisivanja u sudski registar.

Veliina uea u raspodeli dobiti odreuje se prema ulozima lanova drutva. Uee ne moe biti odreeno akcijama ili hartijama od vrednosti. Svaki lan ovog drutva moe imati samo jedan udeo, a ako pribavi drugi udeo njegov udeo srazmerno raste. Jedan udeo moe imati vie vlasnika, koji se u dnosu na drutvo smatraju jednim lanom i svoja prava mogu ostvariti preko predstavnika, a za obaveze odgovaraju solidarno. Ulozi se mogu prenositi meu lanovima shodno ugovoru o osnivanju. Ulozi se prenose na trea lica samo onda kada nijedan od lanova drutva ne eli da kupi udeo. Ovo drutvo ima u principu iste organe kao i akcionarsko drutvo i to: skuptinu; upravni odbor; nadzorni odbor i direktora. Pogodnosti koje prua ovo drutvo odnose se na mnogostruke mogunosti izmene oblika odnosno transformacije (prelasci iz drutva sa neogranienom odgovnou u akcionarsko drutvo), zatim fleksibilnost rukovoenja i zastupanja, poreske privilegije, mogunosti ograniavanja rizika itd. Ovo drutvo je veoma raireno i u drutvima trine privrede.

2.3.JAVNA PREDUZEA
10

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka Javno preduzee ili poduzee je preduzee iji je veinski vlasnik drava. Formiraju se u oblastima interesantnim za dravu (elektroprivreda, telekomunikacije, eljeznica). esto javna preduzea imaju monopolski poloaj na tritu, to odmah poskupljuje uslugu i prouzrokuje nii kvalitet. Organi upravljanja su nadzorni odbor i odbor za reviziju. Cilj osnivanja javnih preduzeca je obezbedjivanje i zastita interesa drzave u funkcionisanju vitalnih sektora privredne delatnosti koje su od velikog znacaja za drzavu i zivot gradjana.Zbog znacaja i uloge ovih preduzeca njihove organe upravljanja biraju organi drzave

2.4.INOKOSNA PREDUZEA
Inokosno ili individualno (lino) preduzee je najjednostavnija pravna forma organizacije preduzea u privredi. Ovo preduzee forma institucionalnog organizovanja preduzea u kojo privrednu aktivnost obavlja samo jedan vlasnik. To je firma koju osniva i vodi jedan pojedinac, odnosno pojedinani preduzetnik. On ulae sopstveni kapital u nju i on vodi svoj sopstveni biznis. Osnivanje ovog tipa preduzea vri se putem osnivakog akta o obavljanju delatnosti preduzetnika, odnosno ugovora ako delatnost obavlja vie preduzetnika zajedno. Po donoenju ovog akta preduzee se moe registrovati kod nadlenog dravnog organa. Fiziko lice koje osniva ovo preduzee, neogranieno odgovara za poslovanje. Karakteristike ovog preduzea su: osniva ga i vodi jedno lice, vlasnik preduzetnik; celolokupan kapital za osnivanje nabavlja preduzetnik; inokosni vlasnik je nosilac potpunog rizika poslovanja preduzea; ono odgovara poveriocima celokupnom imovinom- poslovnom i privatnom; osnovanje ovog preduzea ne podlee oporezivanju, mada tokom poslovanja plaa razne vrste poreza, kao to su:porez na promet, porez na imovinu, porez na dohodak, itd. Osniva ovog preduzea duan je da podnese prijavu za rad preduzea. Firma inokosnog preduzea sadri ime i prezime vlasnika ili nosioca firme, delatnost i sedite firme. Ona moe da sadri i oznaku ili sliku koja odreuje njenu delatnost. Naziv firme mora biti upisan u sudski registar. Podaci iz sudskog registra su javni i objavljuju se u slubenom listu. Sud je duan da obavesti upravu javni prihoda, inspekcije, socijalno osiguranje i statistiku slubu, o datumu poetka rada, u roku od tri dana. Fiziko lice moe osnovati preduzee pod sledeim uslovima: mora imati propisani osnivaki kapital ( po ranijim zakonima 5.000 dolara); za obavljanje delatnosti mora imati odgovarajue obrazovanje; mora imati odgovarajuu fiziku, mentalnu i zdravstvenu sposobnost; ne sme biti krivino kanjavano; ne sme biti u radnom odnosu u drugim preduzeima; mora obezbediti potrebne kadrove, opremu i prostor za obavljanje deltnosti; 11

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka
mora vositi rauna o uslovima na radnom mestu.

2.5.ZADRUGA
Zadruga je dobrovoljno udruenje zadrugara u kojem svaki lan sudjeluje neposredno i koje zajednikim poslovanjem po naelu uzajamne pomoi unapreuje i zatiuje svoj gospodarski i drugi profesionalni interes, u cilju ostvarenja svoje osobne i zajednike dobiti zadrugara u skladu sa zakonom i pravilima zadruge. Zadrugar je fizika osoba koja u cijelosti ili djelomino posluje putem zadruge, tj. ona osoba koja putem zadruge prodaje svoje proizvode, odnosno usluge, nabavlja proizvode ili koristi usluge potrebne za obavljanje svoje djelatnosti ili na drugi nain neposredno sudjeluje u ostvarivanju ciljeva radi kojih je zadruga osnovana. Svojstvo zadrugara stjee se osnivanjem zadruge ili pristupanjem zadruzi. Seljako gospodarstvo poduzetnikog tipa nezamjenjiv je temelj razvitka hrvatske poljoprivrede. Seljaka gospodarstva, medutim, ne mogu ostati izolirani gospodarski subjekti. Zato se ona svugdje u razvijenom svijetu, a to mora vrijediti i za Hrvatsku, udruuju u dva tipa svojih asocijacija. Kada ele unaprijediti proizvodnju na gospodarstvu, seljaci se udruuju u zadruge. Zadruge su poslovne tvrtke. Za ostvarivanje irih interesa, osnivaju interesne, profesionalne i sindikalne udruge koje nisu gospodarski subjekti. Dakle, nema suprotstavljanja izmeu zadruge i udruge jer i jedna i druga su neposredni oblik organiziranja seljaka. Zadruga je udruenje ali i pravno-gospodarski subjekt dok je udruga samo udruenje i ne moe se baviti poslovanjem. Hrvatski zadruni savez prvi je inicirao osnivanje udruga jo 1990. godine. Seljak se udruuje u zadrugu radi trita. Da bi doao do trita mora investirati u doradu, preradu, hladnjae, trgovaku infrastrukturu, a to ne moe uspjeno uraditi svako seljako gospodarstvo ponaosob jer su u pravilu prema (presitna) da bi samostalno izlazili na trite. To je osnovni razlog da se grade zadrune vinarije, uljare, mljekare, hladnjae i sl. Zadruga kao oblik udruivanja nudi najvecu stabilnost i sigurnost proizvoau. Uloga zadruge je prijem i osiguranje plasmana proizvoda poljoprivrednog proizvoaa. To e se najlake osigurati ako zadruga moe za vie proizvoaa organizirati preradu njegove sirovine, odnosno proizvodnju gotovog ili barem poluporoizvoda. Time bi se ublaio sezonski pritisak na trite, ujednaile bi se cijene tijekom godine i stabilizirala ponuda i potranja. Poveao bi se uz cijenu i obrt kapitala koji sadanju poljoprivrednu proizvodnju ograniava. Ako Zakonom o zadrugama nije drukije propisano na zadruge se primjenjuju propisi kojima se ureuju obvezni odnosi u ortakluku. Zadruga je pravna osoba i upisuje se u sudski registar. Zadruga svojstvo pravne osobe stjee upisom u sudski registar. 12

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka Tvrtka je ime pod kojim zadruga posluje i pod kojim sudjeluje u pravnom prometu. Tvrtka zadruge mora sadravati naznaku da se radi o zadruzi. Odredbe Zakona o trgovakim drutvima koje se odnose na tvrtku, odgovarajue se primjenjuju na tvrtku zadruge. Predmet poslovanja zadruge moe biti obavljanje svake djelatnosti koja nije zakonom zabranjena. OSNIVANJE I UPRAVLJANJE ZADRUGOM Zadrugu mogu osnovati najmanje tri poslovno sposobne flzike osobe. Novi zadrugari imaju ista prava i obveze kao i osnivai koja se utvrduju pravilima zadruge. Zadrugar ulae u zadrugu lanski ulog. lanski ulozi mogu biti u kunama, stvarima i pravima izraenim u novanoj protuvrijednosti. Ako nije drukije ugovoreno zadrugari moraju unijeti jednake uloge. Zadruga se osniva ugovorom o osnivanju zadruge. Ugovor se sklapa u obliku javnobiljenike isprave. Ugovor o osnivanju sadri: 1. ime i prezime osnivaa i njihove jedinstvene matine brojeve graana, 2. tvrtku i sjedite, 3. predmet poslovanja, 4. oblik i visinu uloga te rok uplate novanih sredstava zadrugara, 5. rok u kome se moraju u zadrugu uloiti lanski ulozi, 6. prava i obveze osnivaa u pogledu obavljanja djelatnosti, upravljanja, udjela u dobiti, odnosno udjela u podmiri gubitaka, nastupanja u pravnom prometu, odgovornosti i povrata uloga i drugih sredstava, 7. druge odredbe koje se odnose na osnivanje, poslovanje i prestanak zadruge. Zakljuivanjem ugovora o osnivanju zadruge i unosa lanskog uloga saziva se osnivaka skuptina zadruge, najkasnije u roku od tri mjeseca. Osnivaka skuptina donosi pravila zadruge, bira upravitelja, imenuje lanove nadzornog odbora. Osnivaka skuptina zadruge donosi odluke veinom glasova svojih osnivaa ako ugovorom o osnivanju nije drukije odreeno. Pravila zadruge sadre odredbe o: - tvrtki, sjeditu i predmetu poslovanja zadruge, - pravima i ovlastima upravitelja, - zastupanju i predstavljanju zadruge, - stjecanju prava i obveza u pravnom prometu, - unutarnjem ustroju zadruge,

13

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka - nainu podjele dobiti, - nainu namire gubitaka, - sredstvima i fondovima zadruge, - obliku i visini lanskih uloga zadrugara, - upravljanju zadrugom, tijelima zadruge, pravima, obvezama i odgovornostima zaposlenih u zadruzi, - poslovnoj tajni, - nainu pristupanja i istupanja iz zadruge, - nainu donoenja odluka na skuptini, - pravima i obvezama zadrugara u sluaju istupanja iz zadruge, - prestanku zadruge, - te o drugim pitanjima od znaenja za obavljanje djelatnosti i poslovanja zadruge. Prijava za upis u sudski registar podnosi se nakon odravanja osnivake skuptine na kojoj su donesena pravila zadruge, izabran upravitelj te imenovani lanovi nadzornog odbora ako zadruga ima nadzorni odbor. U sudski registar upisuje se: - tvrtka, sjedite i predmet poslovanja zadruge, - ukupni iznos lanskih uloga, - dan sklapanja ugovora o osnivanju, - imena lanova nadzornog odbora, ako ga zadruga ima, - ime upravitelja, - ovlasti za zastupanje zadruge, - odgovornost zadrugara. TIJELA ZADRUGE Zadrugom upravljaju zadrugari.

14

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka U upravljanju zadrugom svaki zadrugar ima jedan glas, ako ugovorom o osnivanju zadruge ili pravilima zadruge nije drukije ureeno. Zadruga vodi imenik zadrugara. Ministar gospodarstva propisuje ustroj i nain voenja imenika zadruga. Tijela zadruge su skuptina, nadzorni odbor i upravitelj. Pravilima zadruge moe se predvidjeti formiranje upravnog odbora. Najvie tijelo u zadruzi je skuptina zadruge, koja se sastaje najmanje jedanput na godinu. Skuptinu zadruge ine svi zadrugari, odnosno njihovi punomonici. Skuptina zadruge: - donosi pravila zadruge, - bira i razrjeava upravitelja zadruge, - odluuje o raspodjeli, upotrebi te pokriu gubitaka, - donosi financijsko izvjee zadruge, - bira i razrjeuje nadzorni odbor, odnosno druga tijela, - donosi odluku o osnivanju i o pristupanju zadrunom savezu, - odluuje o drugim pitanjima predvienim ugovorom o osnivanju zadruge, pravilima zadruge i zakonom. Nadzorni odbor nadzire poslovanje zadruge te obavlja druge poslove predviene pravilima zadruge. Broj lanova nadzornog odbora, njegov izbor, mandat i druga pitanja u svezi s njegovim radom i ovlastima, ureuje se pravilima zadruge. Ako zadruga ima manje od deset zadrugara skuptina zadruge moe obavljati poslove nadzornog odbora. Upravitelj zastupa i predstavlja zadrugu, te obavlja druge poslove utvrene ugovorom o osnivanju, pravilima zadruge i zakonom. Mandat upravitelja je etiri godine ako ugovorom o osnivanju i pravilima zadruge nije drukije odreeno. Upravitelj ne moe biti lan nadzornog odbora, ali mora biti nazoan sjednicama nadzornog odbora, bez prava odluivanja. Zaposleni u zadruzi ostvaruju svoja prava i obveze iz radnog odnosa u skladu sa zakonom i kolektivnim ugovorom. IMOVINA I POSLOVANJE ZADRUGE Imovinu zadruge ine lanski ulozi zadrugara i imovina steena poslovanjem zadruge. Imovina zadruge je zajedniko vlasnitvo zadrugara. Zadrugar ne moe bez suglasnosti ostalih zadrugara raspolagati svojim udjelom u zadruzi ni pojedinim stvarima i pravima, a 15

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka niti moe zahtjevati diobu imovine u zajednikom vlasnitvu. Dobit pripada zadrugarima sukladno odredbama ugovora o osnivanju i pravilima zadruge. Skuptina zadruge moe odluiti da dobit ili dio dobiti uporabi za razvoj zadruge. Zadruga posluje u svoje ime i za svoj raun; u ime i za raun zadrugara; a moe poslovati u svoje ime i za raun zadrugara, u skladu sa ugovorom o osnivanju i pravilima zadruge. Zadruga u pravnom prometu odgovara za svoje obveze svom svojom imovinom. Za obveze koje se ne mogu namiriti iz sredstava zadruge odgovaraju zadrugari, u skladu sa zakonom i pravilima zadruge. Pravilima zadruge utvruje se rok u kojem zadrugar koji je istupio iz zadruge jami za obveze nastale za vrijeme njegovog lanstva. PRESTANAK ZADRUGE Zadruga prestaje: 1. ako se broj zadrugara smanji ispod broja propisanog Zakonom o zadrugama, 2. kada skuptina zadruge dvotreinskom veinom svih glasova zadrugara odlui da zadruga prestaje, da se spoji sa drugom zadrugom ili da se pripoji drugoj zadruzi odnosno da se podijeli na vie zadruga, 3. ako se pravomonom odlukom suda utvdi nitavost upisa u sudski registar, 4. u sluaju steaja, 5. u drugim sluajevima utvrenim zakonom, ugovorom o osnivanju zadruge, odnosno pravilima zadruge. Ako se zadruga spoji s drugom zadrugom, pripoji drugoj zadruzi ili se podijeli na vie zadruga imovina i obveze zadruge prenose se na njene pravne sljednice. Nad zadrugom koja prestaje u sluajevima predvienim u tokama 1., 3. i 5., provodi se postupak likvidacije primjenom propisa o likvidaciji javnog trgovakog drutva.

ZADRUNI SAVEZI Dvije ili vie zadruga mogu osnivati zadruni savez. Zadruni savez je pravna osoba i upisuje se u sudski registar. Ugovorom se odreuje naziv, sjedite, djelatnost i ustroj zadrunog saveza. Zadruni savezi pruaju strunu i drugu pomo pri promicanju poslovanja postojeih zadruga, osnivanju novih zadruga te surauju s nadlenim tijelima kod donoenja propisa i mjera od interesa za zadruge. lanice u okviru zadrunih saveza usklauju i ostvaruju gospodarske, poslovne i druge interese i funkcije, programe proizvodnje, pitanja vana za robnu razmjenu s inozemstvom i druga pitanja predviena statutom zadrunih saveza. Zadruge mogu ovlastiti zadrune saveze da za njihove potrebe obavljaju pojedine poslove 16

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka privremeno, povremeno ili trajno. Zadrunim savezom upravljaju lanice na nain utvren ugovorom o osnivanju i statutom saveza. Ugovorom o osnivanju i statutom zadrunog saveza utvruje se nain osiguranja sredstava za rad zadrunog saveza i njihov utroak.

2.6.KORPORACIJA
Korporacija (lat. corpus = tijelo, engl. corporation, njem. Krperschaft, Kapitalgesellschaft, Aktiengesellschaft, Handelsgesellschaft) je najrazvijeniji oblik drutva kapitala. Jedan od pravnih oblika trgovakih drutava; ima brojne prednosti u odnosu na druge pravne oblike trgovakih drutava. Korporacija je uspjela otkloniti sve slabosti ortakih drutava, posebno one koje se odnose na rizik, budui da u sluaju bankrota korporacije vlasnik dionica gubi samo ono to je uloio u dionice. Korporacija je drutvo kapitala, koje do sredstava za osnivanje i poslovanje dolazi izdavanjem dionica. Novani iznos potreban za osnivanje i rad korporacije zove se osnovna glavnica, koja se dijeli na odreeni broj dionica. Dionice se nalaze u rukama dioniara, vlasnika korporacije. Korporacije se najee osnivaju kao dionika drutva. U gigantskim korporacijama broj dioniara se penje na stotine tisua pa, u nekim sluajevima, i vie od milijuna. Korporacija je jedan od najsavrenijih naina prikupljanja kapitala, posebno u onim djelatnostima u kojima priroda procesa proizvodnje zahtijeva velik novac. Korporacije imaju sloenu organizacijsku strukturu, s veim brojem poduzea (keri) u svom sastavu

Korporativno upravljanje
2.6.1. Definicija Osnovni je kriterij upravljanja korporacijskim poduzeima u njezinu sastavu posredstvom veinskog vlasnitva nad dionicama tih poduzea. Velike korporacije, s obzirom na sloenost svoje strukture, pristupaju procesima divizionalizacije organizacijske strukture i decentralizacije rukovoenja, te formiranju relativno autonomnih jedinica po djelatnostima, profitnim centrima i stratekim poslovnim jedinicama, kako bi izbjegli njihovu veliku tromost i poticali prilagoavanje zahtjevima okoline u kojoj djeluju. Korporacije imaju, posebno one najvee, na stotine pa i vie lokalnih kompanija (poduzea), irom svijeta. Sve se te lokalne kompanije objedinjavaju u manji ili vei broj poslovnih podruja, odnosno programa. Jedno poslovno podruje odnosno program moe objediniti vei broj tvornica iz razliitih zemalja koje po srodnosti spadaju u odreeno poslovno podruje. 2.6.2. Problem koncentracije vlasnitva Istraivanje koncentracije vlasnitva ukazuje na nisku razinu odvojenosti vlasnitva i kontrole u hrvatskim korporacijama. Visoka koncentracija vlasnitva u veini sluajeva spreava oportuno ponaanje menadmenta u smislu koritenja kontrole za svoju osobnu 17

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka korist. Meutim, visoka koncentracija vlasnitva ima svoju cijenu - veliki vlasnici, s udjelima koji osiguravaju kontrolu mogu pratiti osobne interese na raun drugih interesno-utjecajnih skupina, a prije svega na raun malih dioniara.[1]

2.6.3. Podruja korporativnog upravljanja Podruje korporativnog upravljanja obuhvaa korporativni pravni okvir i praksu donoenja odluka u nadzornim odborima i upravama korporacija, razne aspekte korporativnih financija, zakona koji reguliraju poslovanje vrijednosnim papirima, steajne zakone, zakone koji reguliraju poslovanje financijskih institucija, odnose sa zaposlenicima, ugovorno pravo i teoriju, vlasnika prava, kompenzacijske sustave i sustave internog informiranja i kontrole. 2.6.4. Kodeks korporativnog upravljanja Svjesna vanosti odgovornog i etiki utemeljenog ponaanja poslovnih subjekata u okviru gospodarstva, svjetske korporacije usvojile djelomino na vlastitu inicijativu, a i po preporuci Organizacije za ekonomsku suradnju i razvoj (OECD) etiki Kodeks poslovanju kojim se obvezala potivati naela etike u svim svojim poslovnim odnosima te je prihvatila obvezu djelovanja u skladu s naelima odgovornosti, istinitosti, uinkovitosti, transparentnosti, kvalitete, postupanja u dobroj vjeri, te potovanja dobrih poslovnih obiaja prema poslovnim partnerima, poslovnom i drutvenom okruenju i vlastitim zaposlenicima.

2.7.HOLDING
Holding je izraz koji u privredi oznaava preduzee koje u svom vlasnitvu, ili pod svom kontrolom dri jedno ili vie manjih, zavisnih preduzea, najee putem vlasnitva nad veinom dionica ili vlasnikih udjela. U uem smislu se izraz holding koristi za preduzee ija je osnovna djelatnost odnosno svrha postojanja kontrola nad drugim preduzeima.

2.8.POSLOVNO UDRUENJE
Ne postoji opta definicija pojma ''poslovno udruenje'' u nekom zakonu na dravnom nivou. Zakon o preduzeima u RS pod poslovnim udruenjem podrazumijeva povezivanje dva ili vie preduzea ili preduzetnika ''radi unapreenja sopstvenog privredivanja i usklaivanja svoje djelatnosti'' (l. 404. st. 1.), bez namjere sticanja dobiti. To znai da je za osnivanje poslovnog udruenja u RS dovoljno i samo dva pravna i/ili fizika lica. Zakon o privrednim drutvima Federacije BiH ne sadri slinu odredbu o poslovnim udruenjima. Subjekti poslovnog udruivanja mogu biti pravna i/ili fizika lica. Pravna lica su 18

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka najcee svi oblici privrednih drutava (preduzea), ukljuujui konzorcije, zajednice preduzea, poslovne unije, poslovne sisteme, pulove i sl. To mogu biti banke, mikrokreditne organizacije, tedno-kreditne zadruge, zadruge. Postojea poslovna udruenja, kao pravna lica, i sama mogu biti subjekti povezivanja odnosno udruivanja u nova poslovna udruenja. Fizika lica kao lanovi poslovnih udruenja mogu biti pripadnici slobodnih profesija (umjetnici, muziari, advokati, ljekari i sl.), imaoci radnje (obrta) i svi drugi preduzetnici koji obavljaju privrednu djelatnost u skladu s posebnim propisima.

3.ZAKLJUAK
Preduzee mogu osnovati fizika i pravna lica. Fizika lica mogu osnovati: lino ili porodino preduzee (inokosno preduzee); partnersko odnosno ortako preduzee; komaditno drutvo; drutvo sa ogranienom odgovornou; akcionarsko preduzee. Pravna lica mogu biti osnovati: akcionarsko drutvo; drutvo sa ogranienom odgovornou; dravno preduzee; drutveno preduzee; Strana fizika i pravna lica mogu da osnuju preduzee kod nas na osnovu Zakona o preduzeima i Zakona o stranim ulaganjima.
Preduzee se smatra osnovanim kada je izvren njegov upis u sudski registar pravnih lica. Da bi se izvrio upis preduzea u sudski registar, potrebno je sledee:

pisana izjava fizikih ili pravnih lica koja ele da osnuju preduzee; osnivaki akt preduzea (od strane osnivaa), koji potvren u sudu; statut preduzea, potvren od strane osnivaa; potvrda od banke da je obezbeen osnivaki kapital preduzea; reenje dravnog organa da su ispunjeni uslovi za obavljanje delatnosti osnivaa.
Preduzee moe obavljati jednu ili vie delatnosti ako ispunjava propisane uslove za to. Potrebni uslovi za obavljanje delatnosti odnose se na:

osnivaki kapital preduzea mora obezbediti poetak rada i poslovanje preduzea; tehnika opremljenost za obavljanje predvienje tehnologije i poslovanje preduzea; kadrovsku osposobljenost za obavljanje predviene tehnologije i poslovanje preduzea; bezbednost radnika na radu i zatita radne i ivotne sredine od tetnog delovanja tehnologija; pisane izjave, osnivaki akt i statut preduzea 19

FAKULTET ZA POSLOVNE I FINANSIJSKE STUDIJE

Banja Luka

4.LITERATURA :
(1) http://sh.wikipedia.org/ (2) http://www.ecdlcentar.com/forum
(3) http://www.poslovniforum.hr/info/zadruga.asp (4) leksikon ekonomskih pojmova,Milica Bogdanovi i lazar estovi , 2002. godina /

20