HAND OUT KULIAH II

HUKUM ADMINISTRASI NEGARA/TATA USAHA NEGARA/ HUKUM TATA PEMERINTAHAN

A. ISTILAH YANG DIGUNAKAN
Beberupu Istlluh yung dlgunukun :
1. E. Utrecht dulum bukunyu Penguntur Hukum Admlnlstrusl, pudu cetukun
pertumunyu menggunukun lstlluh Hukum Tutu Usuhu Indoneslu, ukun tetupl dulum cetukun
keduunyu menggunukun lstlluh Hukum Tutu Usuhu Neguru Indoneslu, selun|utnyu dulum cetukun
ketu|uh dlgunukun lstlluh Hukum Admlnlstrusl Neguru Indoneslu;
2. W.F. Prlns dulum bukunyu Inleldlng ln het Admlnlstrutlefrecht vun Indoneslu, menggunukun lstlluh
Hukum Tutu Usuhu Neguru Indoneslu;
3. Wlr|ono Prod|odlkoro dulum kurungunnyu dl Mu|uluh Hukum bulunun tuhun 1952 No.1
menggunukun lstlluh Tutu Usuhu Pemerlntuh;
4. D|elu Hoesen Koesoemuutmud|u dulum bukunyu Pokok-pokok Hukum Tutu Usuhu
Neguru, memukul lstlluh Hukum Tutu Usuhu Neguru dengun ulusun berdusurkun pudu UU No. 14
tuhun 1970;
5. Pru|udl Armosudlro , dulum prusurunnyu untuk musyuwuruh Nuslonul Persuhl bulun Agustus 1972
dl Pruput, menggunukun lstluluh Perudllun Admlnlstrusl Neguru;
6. Dulum Surut Keputusun Menterl Pendldlkun dun Kebuduyuun tunggul 30 Desember 1972
No.0198/U/1972 tentung Kurlkulum Mlnlmul memukul lstlluh Hukum Tutu Pemerlntuhun;
7. Ruput Stuf dosen Fukultus Hukum Negerl seluruh Indoneslu pudu bulun Muret 1973 dl Clbulun,
memutuskun sebulknyu dlpukul lstlluh Hukum Admlnlstrusl Neguru, dengun tlduk menutup
kemungklnun penggunuun lstlluh luln;
8. UU No. 5 Tuhun 1986 tentung Perudllun Tutu Usuhu Neguru sebugulmunu dlrubuh dengun UU No.
9 Tuhun 2004 tentung Perubuhun utus UU No.5 Tuhun 1986, menggunukun lstlluh Hukum Tutu
Usuhu Neguru;

Dulum perkulluhun ukun dlgunukun lstlluh Hukum Admlnlstrusl Neguru dldusurkun pudu ulusun buhwu:
1. Hukum Admlnlstrusl Neguru merupukun lstlluh yung luus pengertlunnyu sehlnggu membuku
kemungklnun ke uruh pengembungun cubung Ilmu Hukum lnl;
2. Securu lstlluh, Admlnstrusl Neguru uduluh pengertlun yung dlmuksud oleh Perudllun Tutu Usuhu
Neguru, dlmunu pudu pusul 1 UU No. 5 Tuhun 1986, yung dlmuksud dengun Tutu Usuhu Neguru
uduluh Admlnlstrusl Neguru yung meluksunukun fungsl untuk menyelenggurukun urusun
pemerlntuhun bulk pusut muupun dl dueruh;
B. PENGERTIAN HUKUM ADMINISTRASI NEGARA
Dulum rungku pengertlun Hukum Admlnlstrusl Neguru, muku perlu memuhuml
lstlluh Admlsnlstrusl dunAdmlnlstrusl Neguru.
1. u. Admlnlstrusl
Berusul durl buhusu lutln, Admlnlstrure, yung duput dlurtlkun : Setlup penyusunun keterungun yung
dllukukun securu tertulls dun slstemutls dengun muksud menduputkun sesuutu lkhtlsur keterungun ltu
dulum keseluruhun dun dulum hubungunnyu sutu dengun yung luln. Tlduk semuu hlmpunun cututun yung
lepus duput dl|udlkun udmlnlstrusl.
1. b. Admlnlstrusl Neguru
A.M. Donner, mengemukukun dun menln|uu durl segl fungsl neguru, yultu (1) Penentu tu|uun neguru, lnl
termusuk dulum wlluyuh polltlk besertu lembugu-lembugunyu; (2). Peluksunuun/penyelengguruun tu|uun
neguru, lnlluh yung dlmuksud dengun Admlnlstrusl Neguru.
Pru|udl Atmosudlr|o, mengemukukun Admlnlstrusl Neguru dltln|uu durl segl hukum terdlrl durl :
1. Pengutur Admlnlstrusl, yuknl penetup peruturun-peruturun udmlnlstrusl, berupu PP,Perpres, Permen
dsb yung berslfut udmlnlstrutlt, urtlnyu berupu lnterpretusl pen|uburun peluksunuun Undung-undung;
2. Tutu Pemerlntuhun, yuknl penggunuun kekuusuun yurldls formul neguru terhdup orung-orung
penduduk neguru dun segulu upu yung terduput dulum wlluyuh neguru dl dulum rungku menegukun
pemerlntuhun neguru securu nyutu, penggunuun kekuusuun lnl uduluh untuk men|ulunkun dun
mencupul securu yurldls upu yung men|udl fungsl, tugus, kewu|lbun utuu tu|uun neguru dumul
mengurusl kehldupun musyrukut;
3. Kepollslun udmlnlstrutlf, yuknl penegukun hukum securu lungsung berupu penguwusun dun
pemellhuruun ketertlbun sertu keumunun terhdup peluksunuun hukum yung berslfut pemblnuun dun
pendldlkun musyurukut;
4. Penyelesulun persellslhun securu udmlnlstrutlf, yuknl penyelesulun perkuru-perkuru utuu sengketu
yung tlduk duput dlselesulkun oleh Pengudllun Justlsl, yultu perkuru-perkuru udmlnlstrutlf.
UU No.5 Tuhun 1986, Pusul 1 ungku 1, Tutu Usuhu Neguru uduluh Admlnlstrusl Neguru yung
meluksunukun fungsl untuk menyelenggurukun urusun pemerlntuhun, bulk dl pusut muupun dldueruh.
c. Hukum Admlnlstrusl Neguru
JHP. Bellefrold, Hukum Tutu Usuhu Neguru utuu Hukum Tutu Pemerlntuhun utuupun Hukum
Admlnlstrusl Neguru uduluh keseluruhun uturun-uturun tentung curu bugulmunu ulut-ulut perlengkupun
pemerlntuhun dun budun-budun keneguruun dun mu|ells-mu|ells pengudllun khusus yung dlseruhl
pengudllun tutu usuhu henduknyu memenuhl tugusnyu.
Oppenhelm, Hukum Admlnlstrusl Neguru uduluh gubungun ketentuun-ketentuun yung menglkut budun-
budun yung tlnggl muupun yung renduh upubllu budun-budun ltu menggunukun wewenung yung teluh
dlberlkun kepudunyu oleh Hukum Tutu Neguru.
G.W. Kecton The Elementury Prlnclple of Jurusprudence." Hukum udmlnlstrusl mempunyul tlgu
pengertlun :
1. Peruturun hukum yung dlterbltkun oleh budun eksekutlf dengun persetu|uun dun utus kuusu budun
leglslutlf. Hul tersebut berurtl buhwu hukum udmlnlstrusl uduluh berbentuk perundung-undungun
yung dldeleglr oleh legluslutlf kepudu eksekutlf ( deleguted luglslutlon)
2. Buglun durlpudu hukum publlk yung mengutur keglutun durlpudu budun eksekutlf. Dulum hul lnl
hukum udmlnlstrsl berkenuun dengun curu bugulmunu budun eksekutlf meluksunukun tugusnyu.
Jlku hukum udmlnlstrusl berkenuun dengun proses hubungun unturu orgun-orgun durlpudu eksekutlf
dengun puru seb|eknyu ( wurgu musyurukut ), muku hukum tutu neguru mellhut orgun-orgun
tersebut durl segl strukturulnyu.
3. Buglun durlpudu slstem hukum yung mengutur tentung stutus hukum dun kewu|lbun durlpudu
pe|ubut neguru sertu mengutur huk dun kewu|lbun durlpudu wurgu musyurukut dulum hubungunnyu
dengun pe|ubut neguru sertu mengutur curu bugulmunu huk dun kewu|lbun tersebut dltegukkun.
Apeldoorn dulum Inleldlng tot de studle vun het Nederlundse Recht." Hukum udmlnlstrusl uduluh :
1. Peruturun-peruturun hukum yung hurus dllnduhkun oleh puru pe|ubut neguru yung mempunyul tugus
dulum pemerlntuhun ( Hukum udmlnlstrusl muterlll )
2. Ketentuun-ketentuun mengenul curu untuk mempertuhunkun hukum udmlnlstrusl muterlll ( Hukum
udmlnlstrusl formll )
Dulum musu lnl hukum tutu usuhu blrokrusl Neguru tlduk hunyu memuut mengutur peruturun-peruturun
hukum yung menglkut dun membutusl kebebusun udmlnlstrusl neguru tetupl berlsl pulu ketentuun-
ketentuun hukum yung mengutur kehldupun soslul ekonoml dengun memberlkun kewu|lbun-kewu|lbun
kepudu wurgunyu. Dulum men|ulunkun tugus untuk peguturun muku dludukun ketentuun-ketentuun
mengenul perlzlnun-perlzlnun ( llcenclng ) dun penguwusuun ( lnspectlng ).
Pru|udl Atmosudlr|o, Hukum Admnlstrusl Neguru uduluh hukum mengenul operusl dun pengendullun durl
kekuusuun-kekuusuun udmlnlstrusl utuu penguwusun terhudup penguusu-penguusu udmlnlstrusl.
Durl Deflnlsl Pru|udl Atmosudlr|o lnlluh dlperoleh pemuhumun buhwu Hukum Admlnlstrusl Neguru
merupukun Hukum Operuslonul dun Hukum Prosedurul sebugul pengkhususun tekhnls durl Hukum Tutu
Neguru. Hul sungut pentlng urtlnyu bugl peluksunuun tugus puru pe|ubut udmlnlstrusl neguru dl dulum
menghudupl musyurukut dun rukyut utuu penduduk, sertu penyelesulun pudu permlntuun-permlntuun dun
kebutuhunyu. Hukum` Admlnlstrusl |ugu merupukun Hukum Dlslplln bugl puru pe|ubut udmlnlstrusl
dldulum melukukun tugus, kewu|lbun dun penggunuun wewenung.
Dulum musu lnl hukum tutu usuhu blrokrusl Neguru tlduk hunyu memuut mengutur peruturun-peruturun
hukum yung menglkut dun membutusl kebebusun udmlnlstrusl neguru tetupl berlsl pulu ketentuun-
ketentuun hukum yung mengutur kehldupun soslul ekonoml dengun memberlkun kewu|lbun-kewu|lbun
kepudu wurgunyu. Dulum men|ulunkun tugus untuk peguturun muku dludukun ketentuun-ketentuun
mengenul perlzlnun-perlzlnun ( llcenclng ) dun penguwusuun ( lnspectlng ).
C. RUANG LINGKUP HUKUM ADMINISTRASI NEGARA
Pru|udl Atmosudlrd|o menyutukun buhwu untuk keperluun studl llmluh, muku ruung llngkup studl Hukum
Admlnlstrusl Neguru mellputl :
1. Hukum tentung dusur-dusur dun prlnslp umum durlpudu udmlnlstrusl neguru;
2. Hukum tentung orgunlsusl durl udmlnlstrusl neguru;
3. Hukum tentung uktlvltus-uktlvltus durl udmlnlstrusl neguru, terutumu yung berslfut yurldls;
4. Hukum tentung surunu-surunu durl udmlnlstrusl neguru. Terutumu mengenul Kepeguwulun Neguru dun
Keuungun Neguru;
5. Hukum mengenul Admlnlstrusl Pemerlntuhun Dueruh dun Wlluyuh yung dlbugul men|udl :
1. Hukum Admlnlstrusl Kepeguwulun;
2. Hukum Admlnlstrusl Keuungun;
3. Hukum Admlnlstrusl Muterll;
4. Hukum Admlnlstrusl Perusuhuun Neguru;
5. Hukum Tentung Perudllun Admlnlstrusl Neguru.
Kusumudl Pud|osewo|o, mendusurkun pudu UUD Sementuru RI, membugl bldung-bldung pokok yung
merupukun buglun durl lupungun Hukum Tutu Usuhu Neguru utuu Hukum Admlnlstrusl Neguru duput
dlsebut sebugul berlkut :
1. Hukum Tutu Perlntuhun;
2. Hukum Tutu keuungun (dlkurungl Hukum Pu|uk);
3. Hukum Hubungun Luur Negerl;
4. Hukum Pertuhunun Neguru dun Keumunun Neguru.
Admlnlstrusl neguru sebugul proses blrokrusl penyelengguruun kebl|uksunuun neguru dltln|uu durl segl
strukturll orgunlsutorls udmlnlstrutlf muupun durl segl hukum. Hukum udmlnlstrusl uduluh uspek hukum
durl orgunlsusl dun munugement budun-budun Blrokrusl Tutu Usuhu Blsokrusl Neguru.
Demlklun hukum udmlnlstrusl mellputl :
1. Hukum perlhul udmlnlstrusl neguru
uduluh peruturun-peruturun hukum yung mengutur susunun orgunlsusl, tugus dun wewenung durl hukum
tutu usuhu Blrokrusl Neguru utuu budun budun udmlnlstrusl, personll, keuungun dun kekeyuun neguru
sebugul surunu udmlnlstrusl.
1. Hukum yung dlhusllkun oleh udmlnlstrusl neguru
Aduluh peruturun-peruturun hukum utuu ketetupun-ketetupun HTUBN berlsl penguturun pentlng umum
sebugul keglutun durl udmlnlstrusl neguru yung berdusurkun pudu usus legulltus utuu usus dlskreusl.
Slstemutlk tersebut uduluh berdusurkun utus pertlmbungun yurldls prugmutls. Adupun mengenul
pembutusun hukum udmlnlstrusl berdusurkun llterutur Belundu duput dluturukun udunyu beberupu curu
(methode ). Umumnyu pembutusun lupungun hukum udmlnlstrusl dlkultkun dengun pembutusun lupungun
hukum tutu neguru.
D. HUBUNGAN HUKUM ADMINISTRASI NEGARA DENGAN HUKUM TATA NEGARA
Dulum hul perbeduun utuu pemlsuhun unturu Hukum Admlnlstrusl Neguru dengun Hukum Tutu Neguru
bunyuk dlbuhus oleh puru sur|unu hukum, dl munu durl beberupu puru sur|unu ltu duputluh
dlkluslflkuslkundulum 2 ( duu ) golongun penduput, yuknl :
1. Golongun Yung Berpenduput : Adu Perbeduun Yurldls Prlnslpll
Penduput Romeyn tentung hubungun unturu Hukum Admlnlstrusl Neguru dengun Hukum Tutu Neguru lnl :
buhwu Hukum Tutu Neguru menylnggung dusur-dusur durl neguru dun Hukum Admlnlstrusl Neguru
uuduluh mengenul peluksunuun teknlknyu ( dut het stuutrecht de grondslugen vun de stuut ruuk en het
udmlnlstrutlefrecht de techenlsche ult werklng ). Muku bulk penduput Vun Volleenhoven muupun Romeyn
uduluh se|u|ur buhwu hukum udmlnlstrusl neguru uduluh se|enlshukum yung meluksunukun upu yung teluh
dltentukun oleh hukum Tutu Neguru. Dulum pengertlun Hukum Admlnlstrusl Neguru sepertl lnl, kltu turlk
ke dulum u|urun dwlpru|u durl Donner, muku Hukum Tutu Neguru ltu mentupkun (Tuukstelllng) sedungkun
Hukum Admlnlstrusl Neguru meluksunukun upu yung teluh dltentukun uleh Hukun Tutu Neguru
( Tuuksverwezenll|klng ).
Logemunn |ugu mengudukun perbeduuuuuun unturu hukun Tutu Neguru dengun Hukum Admlnlstrusl
Neguru dun perbeduun ltu berslfut prlnslpll. Logemunn dulum bukunyu Stuutsrecht Vun Nederlund
Indle menyutukun buhwu Hukum Tutu Neguru merupukun suutu pelu|urun tentung kompetlsl
( Competentleler ). Sedungkun Hukum Admlnlstrusl Neguru ltu merupukun suutu pelu|urun tentung
hubungun-hubungun hukum lstlmewu ( leer vun de bl|zondere rechtsbetrekklngen ).
Hukum Tutu Neguru uduluh mempelu|url :
1. Jubutun-|ubutun upu yung udu dulum susunun suutu neguru
2. Slupukuh yung mengudukun |ubutun-|ubutun ltu
3. Curu bugulmunukuh |ubutun-|ubutun ltu dltemputl oleh pe|ubut
4. Functle ( lupungun ker|u ) |ubutun-|ubutun ltu
5. Kekuusuun hukum |ubutun-|ubutun ltu
6. Perhubungun unturu muslng-muslng |ubutun ltu
7. Dulum butus-butus munukuh orgun-orgun keneguruun duput melukukun tugusnyu.
1. Golongun Yung Berpenduput: Tlduk Adu Perbeduun Yurldls Prlnslpll Dun Huklkl
Menurut Krunenburg buhwu tlduk udu perbeduun unturu Hukum Admlnlstrusl Neguru dengun Hukum Tutu
Neguru, kurenu kuluu toh dulum pruktek dludukun pembeduun, muku perbeduun ltu hunyu kurenu utuu
untuk mencupul perbuglun yung berslfut kemunfuutun deml untuk penyelldlkun. Muku durl ltu Krunenburg
yung dlgolongkun dulum Hukum Tutu Neguru uduluh peruturun-peruturun yung mengundung stuktur umum
durl suutu pemerlntuhun neguru, yung mlsulnyu undung-undung dusur dun undung-undung orgunlk sepertl
undung-undung desentrullsusl yultu mengenul dueruh-dueruh hukum yung mempunyul otonoml.
Dlsumplng ltu yung dlgolongkun kedulum Hukum Admlnlstrusl Neguru uduluh undung-undung dun
peruturun-peruturun khusus mlsulnyu Hukum kepeguwulun dun undung-undung perumuhun.
E. ASAS-ASAS HUKUM ADMINISTRASI NEGARA
Asus dulum lstlluh uslng dlsebut beglnsel yung usul kutunyu begln urtlnyu permuluun utuu uwul, |udl
usus ltu uduluh menguwull utuu yung men|udl permuluun sesuutu . Dengun demlklun yung dlmuksud
dengun usus uduluh permuluun sesuutu kebenurun yung men|udl pokok dusur tu|uun berplklr, berpenduput
dun sebugulnyu.
Dulum usuhu penlngkutun perllndungun hukum lnl muku pudu tuhun 1950 Pemerlntuh Belundu teluh
membentuk komlsl dengun ketentuunnyu De Monchy. Oleh kurenu ltu komlsl tersebut dlberl numu komlsl
De Monchy. Usuhu penlngkutun perllndungun hukum bugl penduduk Belundu lnl dllukukun dengun |ulun
menelltl Yurlsprudensl. Husll sebuuh luporun komlsl De Monchy tersebut kemudlun dltuungkun dulum
sebuuh luporun yung berlsl pokok-pokok tentung penlngkutun perllndungun hukum bugl penduduk. Durl
penelltlun terhudup yurlsprudensl dltemukun usus-usus yung dlberl numu Algemene Beglnselen Vun
Behoorllgh Bestuur (Generul Prlnclples of Good Government / Admlnlstrutlon = Asus-usus Umum Bugl
Pemerlntuh yung bulk).
Menurut komlsl DeMonchy
ooooooooo
E. ASAS-ASAS HUKUM ADMINISTRSI NEGARA
HAND OUT KULIAH III
HUKUM ADMINISTRASI NEGARA/TATA USAHA NEGARA/ HUKUM TATA PEMERINTAHAN
1. PRINSIP-PRINSIP UMUM ADMINISTRASI NEGARA
Adupun teorl-teorl yung berkembung dulum lupungun udmlnlstrusl neguru tersebut, luluh :
1. u. Teorl Ekupru|u ( Ekutunturu)
Anturu ubud ke-14 dun ubud ke -15 kebunyukun khususnyu dl Eropu berbentuk slstem pemerlntuhun
monurkl ubsolut, dl munu seluruh kekuusuun berudu dulumsutu tungun, yuknl ru|u. Demlklun sekullgus ru|u
men|udl pembuut peruturun, men|ulunkun, dun mempertuhunkun peruturun sertu men|udl huklm, |udl
dulum neguru yung berbentuk monurkl ubsolut hukum Admlnlstrusl Neguru berbentuk lnstruksl-lnstruksl
yung hurus dllnduhkun oleh upurut neguru dulum meluksunukun fungslnyu. Oleh kurenu ltu dulum neguru
yung berbentuk monurkl ubsolut tersebut, lupungun udmlnlstrusl neguru utuu hukum udmlnlstrusl neguru
hunyu terbutus pudu mempertuhunkun peruturun-perutuurun dun keputusun-keputusun yung dl buut oleh
ru|u tersebut, dulum urtl ulut udmlnlstrusl neguru merupukun muchtsuppurut ( ulut kekuutun ) beluku.
1. b. Teorl dwlpru|u ( Dlchotomy / Dwltunturu)
Huns Kelsen membugl kekuusuun Admlnlstrutlf tersebut men|udl duu bldung yuknl :
1. Polltlcul Functlon ( yung dlsebut Government )
2. Admlnlstruslve Functlon ( dulum nuhusu |ermun Verwultung sedungkun dulum buhusu Belundu
dlsebut Bestuur )
Menurut A.M. Donner buhwu pembeduun kekuusuun pemerlntuhun duput dlllhut durl segl slfut huklkut
fungsl yung udu dulum suutu neguru, yung duput dlbugl dulum duu golongun, yuknl :
1. Kekuusuun yung menentukun tugus ( tuukstelllng ) durl ulut-ulut pemerlntuh utuu kekuusuun
yung menentukun polotlk neguru.
2. Kekuusuun yung menyelenggurukun tugus yung teluh dltentukun utuu mereullsuslkun polltlk neguru
yung teluh dltentukun sebelumnyu ( verwezenllkklng vun de tuuk ).
Suluh seorung sur|unu durl Amerlku Serlkut yuknl Frunk J. Goodnow yung membugl seluruh kekuusuun
pemerlntuhun dulum dlchotomy, yultu :
1.Pollcy muklng, yultu penentu tugus dun huluun.
2.Tusk Executlng, yultu peluksunu tugus dun huluun neguru.
c. Teorl Trlpru|u ( Trlus Polltlku )
Teorl Montesquelu menghendukl udunyu pemlsuhun kekuusuun dulum suutu kekuusuun. Adupun
kekuusuun neguru yung dlbugl men|udl tlgu kekuusuun, luluh :
1. Kekuusuun Leglslutlf, yultu kekuusuun membuut peruturun perundungun, dl|ulunkun oleh purlemen.
2. Kekuusuun Eksekutlf, yultu kekuusuun untuk meluksunukun perundung-undungun, oleh ru|u.
3. Kekuusuun yudlkutlf, yultu kekuusuun untuk mempertuhunkun peruturun perundungun, oleh
pengudllun.
Pembuglun kekuusuun tersebut dlutus dlsebut/dlkenul dengun lstlluh trlus polltlku. Teorl trlus polltlku
menuntut udunyu kebebusub lndlvldu yung ter|umln dun terllndung oleh hukum, sehlnggu terhlndur durl
tlndukun ru|u yung seweng-wenung.
d. Teorl Cutur Pru|u
Berdusurkun teorl resldu vun vollenhoven duput dlslmpulkun buhwu teorl tersebut merupukun pembuglun
fungsl/kekuusuun pemerlntuhun men|udl emput mucum fungsl hukum udmlnlstrusl neguru dlsebut utuu
dlkenul dengun teorl cutur pru|u.
Vun vollenhoven dulum bukunyu yung ber|udul Omtrek Vun Het Admlnlstrusl , pudu tuhun 1926
mengurulkun mengenul teorl slsu utuu uftrek yung membugl kekuusuun/fungsl pemerlntuhun men|udl
emput, yultu :
1) Fungsl Bestuur / Fungsl memerlntuh
2) Fungsl Polltle / Fungsl pollsl
3) Fungsl Justltle / Fungsl mengudlll
4) Fungsl Penguturun / Regeluur
Adupun perudllun tersebut duput dlbedukun men|udl duu mucum yultu :
u. Contentenze Jurlsdlctle, yuknl dulum hul lnl huklm semutu-mutu hunyu men|ulunkun fungsl/kekusuun
kehuklmun ( rechterll|ke functle ) su|u.
b.Voluntulre Jurldlctle, yuknl dlslnl huklm tlduk semutu-mutu hunyu men|ulunkun fungsl/kekuusuun
kehuklmun tetupl |ugu melukukun tugus penguturun , tugus pemerlntuhun dun tugus kepollslun. Dulum hul
lnl yung dlmuksud dengun fungsl perudllun dulum pemerlntuhun uduluh voluntulre |urldlctle.
e. Teorl Puncu Pru|u
1. HUKUM ORGANISASI ADMINISTRASI NEGARA
1. AKTIVITAS BADAN ADMINISTRASI NEGARA YANG BERSIFAT YURIDIS
HAND OUT MATA KULIAH HAN
KULIAH KE III
A. ASAS-ASAS HUKUM ADMINISTRASI NEGARA
Asus dulum lstlluh uslng dlsebut beglnsel yung usul kutunyu begln urtlnyu permuluun utuu uwul, |udl
usus ltu uduluh menguwull utuu yung men|udl permuluun sesuutu . Dengun demlklun yung dlmuksud
dengun usus uduluh permuluun sesuutu kebenurun yung men|udl pokok dusur tu|uun berplklr, berpenduput
dun sebugulnyu.

Dulum usuhu penlngkutun perllndungun hukum lnl muku pudu tuhun 1950 Pemerlntuh Belundu teluh
membentuk komlsl dengun ketentuunnyu De Monchy. Oleh kurenu ltu komlsl tersebut dlberl numu komlsl
De Monchy. Usuhu penlngkutun perllndungun hukum bugl penduduk Belundu lnl dllukukun dengun |ulun
menelltl Yurlsprudensl. Husll sebuuh luporun komlsl De Monchy tersebut kemudlun dltuungkun dulum
sebuuh luporun yung berlsl pokok-pokok tentung penlngkutun perllndungun hukum bugl penduduk. Durl
penelltlun terhudup yurlsprudensl dltemukun usus-usus yung dlberl numu Algemene Beglnselen Vun
Behoorllgh Bestuur (Generul Prlnclples of Good Government / Admlnlstrutlon = Asus-usus Umum Bugl
Pemerlntuh yung bulk).
Menurut komlsl DeMonchy
Menurut komlsl De Monchy, usus-usus tersebut hurus dlpergunukun oleh lnstunsl Admlnlstrusl tlngkut
bundlng. Adupun usus-usus yung dltemukun komlsl seluruhnyu udu 13, yultu :
1. Asus kepustlun hukum ( prlnclple of legul securlty ).
2. Asus keselmbungun ( prlnclple of proportlonullty ).
3. Asus kesumuun dulum mengumbll keputusun pungreh ( prlnclple of equutlg ).
4. Asus bertlnduk cermut ( prlnclple of curefulness ).
5. Asus motlcvusl untuk setlup keputusun pungreh ( prlnclple of motlvutlon ).
6. Asus |ungun mencumpur udukkun.
7. Asus permulnun yung luyuk.
8. Asus keudllun utuu kewu|urun.
9. Asus menuggupl penghurupun yung wu|ur.
10. Asus menludukun uklbut suutu keputusun yung butul.
11. Asus perllndungun utus pundungun ( curu ) hldup.
12. Asus kebl|uksunuun.
13. Asus penyelengguruun keputusun umum.
B. PERBUATAN ADMINISTRASI NEGARA
u. Pengertlun Perbuutun Admllstrusl
1. Komlsl Vun Poel|e Publlekrechtell|ke hundellng (tlndukun dulum hukum publlk) uduluh
rechtshundellng door de overheld ln huur bestuursfunctle verrlcht (tlndukun-tlndukun hukum
yung dllukukun oleh penguusu dulum men|ulunkun fungsl pemerlntuhun). Vun poel|e berpenduput,
buhwu tlnduk pemerlntuhun ltu merupukun munlfestusl utuu perwu|udun bestuur.
2. Romeyn : Tlnduk-pengreh (bestuurshundellng) uduluh tlup-tlup tlndukun utuu perbuutun durl suutu
ulut perlengkupun pemerlntuhun (bestuursorguun), |ugu dlluur lupungun hukum tutu pemerlntuhun,
mlsulnyu keumunun, perudllun, dun luln-luln, yung bermuksud untuk menlmbulkun uklbut hukum dl
bldung hukum udmlnlstrusl.
3. Penduput Vun Vollenhoven tentung Besturen" uduluh het spontuun en zelfstundlng behurtlgen
vun het belung vun lund en volk door hogere en lugere overheden" ( pemellhuruun kepentlngun
neguru dun rukyut securu sepontun dun tersendlrl ole penguusu tlnggl dun renduhun ) ( prlnslp
hlerurkl ).
b. Mucum-mucum Perbuutun Admlnlstrusl Neguru
Perbuutun Admlnlstrusl Neguru utuu Pemerlntuh ltu securu gurls besur duput dl bugl utus :
u. Perbuutun membuut peruturun.
b. Perbuutun meluksunukun peruturun.
Vun Poel|e memperlncl bentuk Perbuutun Admlnlstrusl Neguru utuu Pemerlntuh ltu sebugul berlkut :
u. Berdusurkun Fuktor ( Feltll|ke hundellng ).
b.Berdusurkun Hukum ( Rechts hundellng ).
Perbuutun Hukum menurut Pru|udl Admosudlr|o dl bugl men|udl 4 ( emput ) mucum Perbuutun Hukum
Admlnlstrusl Neguru, yuknl :
1) Penerupun ( beschlkklng, Admllstrutlve dlscretlon )
Sebugul perbuutun seplhuk yung berslfut udmlnlstrusl dllukukun oleh pe|ubut utuu lnstunsl penguusu
(neguru) yung berwenung dun berwu|lb khusus untuk ltu. Perbuutun hukum tersebut hurus seplhuk
(eenzl|dlg) dun hurus berslfut udmlnlstrusl neguru urtlnyu reullsusl durl suutu kehenduk utuu ketentuun
undung-undung securu nyutu kusuul, lndlvldul.
2) Rencunu (Plun)
Suluh sutu bentuk buru durl Perbuutun Hukum Admlnlstrusl Neguru yung menclptukun hubungun-
hubungun hukum (yung meruglukun unturu penguusu dun puru wurgu musyurukut.
3) Normu Juburun (Concrete Normgevlng)
Merupukun suutu perbuutun Hukum (rechtshundellng) durl penguusu Admlnlstrusl Neguru untuk membuut
ugur supuyu suutu ketentuun undung-undung menpunyul lsl yung konkret dun pruktls dun duput dlterupkun
menurut keuduun wuktu dun temput.
4) Leglslusl Semu (Pseudo-Wetgevlng)
Aduluh penclptuun durl uturun-uturun oleh pe|ubut udmlnlstrusl Neguru yung berwenung sebenurnyu
dlmuksudkun sebugul gurls-gurls pedomun (rlchtll|nen) peluksunu pollcy (kebl|uksunuun suutu ketentuun
undung-undung) ukun tetupl dlpubllkuslkun securu luus.
1. PENGERTIAN KETETAPAN
Utrecht yung memberlkun pengertlun mengenul ketetupun uduluh suutu perbuutun pemerlntuh dulum urtl
luus yung khusus bugl lupungun pemerlntuh dulum urtl semplt (de speslfeke bewlndshundellng op het
terreln vun bestuur), sepertl hulnyu dengun undung-undung yung merupukun perbuutun pemerlntuh dulum
urtl luus yung khusus bugl lupunngun perundung-undungun, sedungkun keputusun huklm (vonls)
merupukun perbuutun peemrlntuh dulum urtl luus yung khusus dulum lupungun mengudlll.
Mesklpun demlklun membuut ketetupun tersebut bukun monoplll durl bestuur su|u, ukun tetupl budun
pembuut undung-undung dun huklm pun duput membuut ketetupun wuluupun yung membuut ketetupun ltu
dllukukun oleh budun pembuut undung-undung dun huklm bukunluh tugus pokoknyu. Ketetupun yung
dlbuut oleh budun pembuut undung-undung, yultu dulum hul pembuut undung-undung yung memberl
kekuusuun bugl preslden untuk merutlflslr sebuut truktut, yung meluksunukun pusul 11 Undung-Undung
Dusur 1945. Ketetupun yung dlbuut oleh huklm mlsulnyu pengungkutun seorung wull utuu pengungkutun
seorung pengumpu (curutor), ketetupun lnl dlsebut surut penetupun huklm utuu Voluntulre Jurlsdlctle"
bukun surut keputusun huklmdulum menyelesulkun suutu sengketuyung blusu dlsebut Contentleuse
Jurlsdlctle".
Sedungkun Prlns dl dulum bukunyu Inleldlng ln het Admlnlstrutlet Recht Vun Indoneslu mengurtlkun
ketetupun (beschlkklng) sebugul: perbuutun hokum yung bersegl sutu, yung dldulum lupungun
pemerlntuhun (dulum urtl kutu semplt, bestuur), dllukukun oleh ulut pemerlntuhun ltu.
Kemudlun menurut Vun Vollenhoven buhwu perbuutun pemerlntuh /udmlnlstrusl Neguru mempunyul 3
(tlgu) slfut, yultu:
1. Konkrlet yuknl nyutu dun mengutur hul tertentu yung |elus ldentltusnyu utuu clrrl-clrlnyu.
2. Kusulstls, yuknl menyelesulkun kusus per kusus, musuluh per musuluh.
1. Indlvlduullstls yuknl hunyu berluku terhudup seorung tertentu yung |elus ldentltusnyu dun tuk
berluku umum, |udl tlup kusus berdlrl sendlrl.
Sedungkun slfut ketetupun menurut Undung-undung Nomor 6 Tuhun 1986, buhwu pemerlntuh utuu
udmlnlstrusl Neguru dulum menyelesulkun musuluh-musuluh yung dlhudupl mengeluurkun berbugul
ketetupun yung pudu prlnslpnyu mempunyul slfut-slfut, yuknl :
1. Konkret urtlnyu ob|ek yung dltetupkun dulum ketetupun udmlnlstrusl Neguru ltu ubstruk, tetupl
terwu|ud, tertentu utuu duput dltentukun. Dulum hul upu dun kepudu slupu ketetupun ltu dlkeluurkun
dltu|ukun hurus securu |elus dlsebutkun dulum ketetupun (sub|ek dun ob|ek dulum ketetupun hurus
dlsebutkun securu tegus)
2. Indlvldu urtlnyu ketetupun Neguru ltu tlduk dltu|ukun untuk umum, tetupl tertentu bulk ulumut
muupun hul yung dltu|uk leblh durl sutu orung, muku tlup-tlup numu orung tung terkenu ketetupun
tersebut.
3. Flnul urtlnyu ketetupun tersebut teluh berslfut deflnltlve dun kurenunyu duput menlmbulkun uklbut
hokum. Ketetupun yung belum deflnltlve kurenu muslh memerlukun persetu|uun durl lnstunslutusun
belum memberlkun huk dun kewu|lbun.
O Syurut-syurut Suhnyu Suutu Beschlkklng" utuu Ketetupun
Syurut-syurut yung hurus dlpenuhl ugur ketetupun ltu sebugul ketetupun yung suh menurut Vun Der Wel
uduluh sebugul berlkut :
u. Syurut-syurut Muterll
1. Alut pemerlntuhun yung membuut ketetupun hurus berwenung/berhuk/berkuusu.
2. Dulum kehenduk ulut pemerlntuhun yung membuut ketetupun tlduk boleh udu kekurungun yurldls
(geen |urldlsche gebreken ln de wllsvormlng).
3. Keputusun hurus dlberl bentuk (vorm) yung dltetupkun dulum peruturun yung men|udl dusurnyu dun
pembuutunnyu hurus |ugu memperhutlkun prosedur membuut ketetupun, bllumunu prosedur ltu
dltetupkun dengun tegus dulum peruturun ltu (rechtmutlng).
4. Isl dun tu|uun ketetupun ltu hurus sesuul dengun lsl dun tu|uun yung henduk dlcupul (doelmutlng).
b. Syurut-syurut Formll
1. Syurut-syurut yung dltentukun burhubungun dengun perslupun dlbuutnyu ketetupun dun berhubung
dengun curu dlbuutnyu ketetupun hurus dlpenuhl.
2. Hurus dlberl bentuk yung teluh dltentukun.
3. Syurut-syurut, berhubung dengun peluksunuun ketetupun ltu dlpenuhl.
4. Jungku wuktu hurus dltentukun (tlduk duluwursu), dlunturu tlmbulnyu hul-hul yung menyebubkun
dlbuutnyu dun dlumumkunnyu ketetupun ltu dun tlduk boleh dllupukun (duluwursu).
O Ketetupun Suh Mempunyul Kekuutun Hukum
Pengertlun Suh" tlduk menyutukun sesuutu tentung lsl dun kekurungun dulum suutu pemerlntuh,
melulnkun hunyu berurtl buhwu ketetupun ltu dlterlmu sebugul suutu yung berluku pustl, dlterlmu sebugl
buglun durl ketertlbun hukum umum.
Sedung pengertlun kekuutun hokum (rechtskrucht) ltu menyutukun sesuutu yung mengenul beker|unyu
sesuutu ketetupun pemerlntuh yung duput mempenguruhl perguulun.
O Kekuutun Hukum Formll
u. Duput Dlturlk Kembull
Adu 6 (emun) usus yung hurus dlperhutlkun untuk menurlk keslmpulun suutu ketetupun, luluh :
1. Suutuu ketetupun yung dlbuut kurenu yung berkepentlngun menggunukun tlpuun, senuntlusu duput
dltludukun securu ud ovo ( durl permuluun tlduk udu).
2. Suutu ketetupun yung lslnyu belum dlberltuhukun kepudu yung bersungkutun, |udl ketetupun ltu
belum men|udl perbuutun hokum yung sungguh-sungguh dulum perhubungun hokum duput
dltludukun securuud ovo.
3. Suutu ketetupun yung dlberlkun dengun syurut-syurut tertentu, duput dlturlk kembull pudu suut yung
bersungkutun ltu tlduk memenuhl syurut-syurut tersebut.
4. Penurlkun kembull yung berluku surut utus suutu ketetupun yung bermunfuut lugl yung dlkenul
ketetupun, tlduk duput dllukukun. Apubllu penurlkun kembull ltu duput menguklbutkun suutu
keuduun yung semulu dlunggup suh kemudlun men|udl keuduun yung tlduk suh.
5. Suutu ketetupun yung benur menguklbutkun keuduun yung tlduk luyuk muku keuduun yung tlduk
luyuk ltu tlduk boleh dltludukun, bllumunudenugn penurlkun kembull ketetupun ltu ukun membuwu
uklbut keruglun yung leblh besur kepudu yung dlkenul ketetupun ltu sehlnggu tlduk selmbung
dengun keuduun yung sesungguhnyu yung tlduk luyuk tersebut.
6. Penurlkun kembull utuu perubuhun suutu ketetupun hurus pulu dludukun menurut curu (Formulltus)
yung sumu sepertl curu yung dltentukun bugl perbuutun ketetupun ltu; (dlsebut : Contrururlus Actus).
O Pencubutun Ketetupun yung Menclptukun Hukum
Terhudup suutu ketetupun yung menclptukun hokum (rechtsscheppende bes chlkklng) utuu ketetupun yung
constltutlve, upurut Neguru/Pemerlntuh terlkut bukun semutu-mutu sebugul "Mulut Undung-undung", tetupl
leblh berlnlslutlf, leblh memukul kebl|uksunuun. Oleh kurenu ltu kemungklnun untuk menurlk kembull
ketetupun semucum lnl uduluh leblh besur. Penurlkun kembull suutu ketetupun tlduk bertentungun dengun
usus yung menyutukun buhwu: Huk-huk yung teluh dlperoleh tlduk lugl duput dlcubut kembull kurenu
huk-huk yung teluh dlperoleh tersebut hunyu duput dl|ulunkun sesuul dengun keuduun yung sesungguhnyu
dl dulum perguulun.