Cu 1:Phn tch nh ngha vt cht l nin ? ngha ca nh ngha. 1. Phm tr vt cht.

Vt cht vi t cch l phm tr trit hc c lch s khong 2500 nm. Ngay t lc mi ra i xung quanh phm tr vt cht din ra cuc u tranh khng khoan nhng gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. ng thi, ging nh mi phm tr khc, phm tr vt cht c qu trnh pht sinh v pht trn gn lin vi hot ng thc tin ca con ngi v vi s hiu bit ca con ngi v th gii t nhin. Theo quan im ca ch ngha duy tm th thc th ca th gii t nhin ca th gii, c s ca mi tn ti l mt bng nguyn tinh thn no , c th l " ch" ca thng , " nim tuyt i" vv chng hn, Platn nh trit hc duy tm khch quan ln nht thi c cho rng vt cht bt ngu t " nim", s vt cm tnh l ci bng ca " nim". Mt khc, ng t ra cm th cm th ch ngha duy vt, kt ti cc nh duy vt, nht l cc mn ca em out l v thn - mt ti kt n t hnh theo lut ca Aten thi by gi, v t ht tc phm ca mrit. Hghen nh duy tm khch quan tm ca trit hc c in c cho rng "vt cht l do nim tuyt i sinh ra". Mt khc, ng c thi thin lch i vi ch ngha duy vt, c tnh xuyn tc, vu khng trit hc duy vt ca Heraclit v piquya. Bccli h thng ho mt s quan im ca ch ngha duy tm ch quan a ra mt s cng thc chung:"t ti tc l c tri gic". ngha ca cng thc l mi s tn ti trong chng mc con ngi cm thy chng, ci g ngoi tri gic l khng tn ti, khng c ch th th khng c khch th cng thc ny ph nhn khch quan s tn ti ca vt cht, k c con ngi, tt yu dn ti ch ngha duy ng, ngha l ngoi ci ti ra th khng c ci g ht. Vo thi k c i cc nh trit hc duy vt ng nht vt cht ni chung l nhng dng c th ca n, tc l nhng vt th hu hnh cm tnh ang tn ti th gii bn ngoi. Trung Hoa thi c i, cc nh duy vt coi kh l thc th ca th gii n thi c i phi Ngaya - Vaisika coi nguyn t l thc th ca th gii Hy Lp c i, Talet coi thc th ca th gii l nc Anaximen coi th th y l kh Hraclit coi thc th y l la. Ph nhn quan im thc th ca th gii l mt cht c th, mpocl coi thc th v khng kh Anaximanctr cho rng thc th v th gii l mt bn nguyn t khng xc nh v cht,

v tn v mt lng, l Apeirn. nh cao ca t tng duy vt c i v vt l thuyt nguyn t ca Lxip, v mgrip Nguyn t l cc phn t cc nh, cng khng th xm nhp c khng cm gic c. Nguyn t c nhiu loi s kt hp hoc tch ri nguyn t theo trt t khc nhau ca khng gian to nn ton b th gii. Thuyt nguyn t cn mang tnh cht phc nhng phng on thin ti y v cu to vt cht c ngha nh hng i vi s pht trin khoa hc ni chung c bit l vt l hc khi pht hin ra s tn ti hin thc ca nguyn t. 2. Theo quan nim v vt cht thi cn i Ty u. T thi k Phc Hng, c bit l thi k cn i th k XVII - XVIII, khoa hc t nhin thc nghim Chu u pht trin kh mnh. Ch ngha duy vt ni chung v phm tr vt cht ni ring c bc pht trin mi cha ng nhiu yu t bin chng. M u thi k ny ln u tin Copecnich chng minh mt tri l trung tm lm o ln truyn thuyt ca kinh thnh v quan im thn hc v th gii. Phranxi Bcn coi th gii vt cht tn ti khch quan, vt cht l tng hp cc ht, coi t nhin l tng hp ca nhng vt th c cht lng mun mu, mun v coi vn ng l mt thuc tnh khng tch ri khi vt cht Pier Gat xng i pht trin hc thuyt nguyn t c i v cho rng th gii gm nhng nguyn t c c tnh tuyt i nh tnh kin c v tnh khng th thng qua. cct trong hc thuyt vt l duy vt ca mnh xut pht t vt cht vn ng gii thch th gii. Xpinza cho rng ch c t nhin l tn ti, t nhin l nguyn nhn t n, t ti th t nhin chng cn ci g khc. ng cho rng thc th l thng nht cn vt hu hn th nhiu v k .Vo th k XVIII cc nh duy vt Php pht trin phm tr vt cht ln mt bc mi. ir cho rng, trong v tr, trong con ngi, trong mi s vt ch ch c thc th duy nht l vt cht vt cht l nguyn nhn duy nht ca my mc v vn ng, ng nu ln t tng bin chng rng bn tnh c hu ca vt cht l vn ng, vn ng l nng lc sng ng ca vt cht vn ng c c vt cht ang vn ng ln ng yn. ng coi qu trnh vn ng v pht trin ca vt cht, gii t nhin s chn lc nhng g gip cho ngy cng hon thin, ng thi o thi nhng vt khng thch nghi Honbach khng nh rng t nhin l nguyn nhn u tin ca vn vt. Vt cht theo honbach l tt c nhng g tc ng

bng cch no vo cm gic ca chng ta tuy vy khoahc thi k ny ch c c hc c in pht trin nht, cn cc ngnh khoa hc khc nh vt l hc, ho hc, sinh hc, a cht hc cn trnh thp khoa hc lc ny ch yu dng li trnh su tp m t. Tng ng vi trnh trn ca khoa hc th quan im thng nht trong trit hc v khoa hc t nhin thi by gi chi phi trit hc v vt cht. Ngi ta gii thch mi hin tng t nhin bng s tc ng qua li ca lc hp dn v lc y cacc phn t vt t, theo cc phn t ca cc phn t vt th, theo cc phn t ca vt trong qu trnh vn ng l bt bin cn ci thay i ch l trng thi khng gianv tp hp ca chng. Mi phn bit v cht gia vt th u b quy gim v s phn bit v lng, mi s vn ng u b quy gim v s phn bit v lng, s dch chuyn v tr trong khng gian, mi hin tng phc tp u b quy v ci gin n m t chng c thnh thnh. Nim tin vo cc chn l trong c hc Niutn khin cc nh khoa hc ng nht vt cht vi khi lng, coi vn ng ca vt cht ch l biu hin ca vt ng c hc, ngun gc vn ng nm ngoi vt cht. K tha quan im nguyn t lun c i, cc nh trit hc duy vt cn i vn coi nguyn t l phn t nh nht, khng th phn chia c, tch ri nguyn t vi vn ng, khng gian vi thi gian.v.v... n cui th XIX u th k XX khi xut hin nhng pht minh mi trong khoa hc t nhin con ngi mi c nhng hiu bit cn bn hn su sc hn v nguyn t. Nm 1895 Ronghen pht hin ra tia X, mt loi my in t c bc sng t 0,01 n 100.10-8 cm. Nm 1896 Beccren pht hin ra hin tng phng x, bc b quan nim v s bt bin ca nguyn t. Nm 1897 Jonson pht hin ra in t v chng minh c in t l mt trong nhng thnh phn cu to nn nguyn t. Nh pht minh ny, ln u tin trong khoa hc s tn ti hin thc ca nguyn t c chng minh bng thc nghim. Nm 1901, Kauyman chng minh c khi lng ca in t khng phi l khi lng tnh, m l khi lng thay i theo tc vn ng ca in t. Nhng pht hin l bc tin mi ca loi ngi trong vic nhn thc v lm ch gii t nhin n bc b quan nim siu hnh v vt cht. Nhng quan nim ng thi v th gii hn tt cng ca vt cht l nguyn t hoc khi lng sp trc khoa hc. Vn l ch trong nhn thc lc cc ht in tch v trng in t l ci g phi

vt cht. y chnh l mnh t ch ngha duy tm li dng nhng ngi theo ch ngha duy vt bin mt, nn tng ca ch ngha duy vt sp chnh trong hon cnh nh vy Lnin khi qut nhng thnh tu ca khoa hc t nhin v ch r rng vt cht khng b tiu tan. II. QUAN NIM V VT CHT TRONG TRIT HC MC LNIN VT CHT KHNG B TIU TAN : Ci b tiu tan b bc b chnh l gii hn hiu bit trc y v vt cht, l quan im siu hnh my mc trong nhn thc khoa hc cho rng gii t nhin l c tn cng v cu trc, rng gii hn cui cng bt bin ca gii t nhin l nguyn t hoc khi lng. T Lnin kt lun "in t cng v cng v tn nh nguyn t, t nhin l v tn". ng thi Lnin ch r rng s thay th mt s khi nim ny bng mt s khi nim khc trong nhn thc v th gii ch chng t khoa hc, s phn nh hin thc khch quan c hon thin mi ln, chnh t s hiu bit ca con ngi ngy cng su sc, theo ngha y m ni th vt l hcn lc ang tri qua bc khng hong trng thnh v nguyn nhn ca s khng hong nm ngay trong bc nhy vt ca nhn thc con ngi khi chuyn t th gii v m sang th gii vi m. Trn c s phn tch y Lnin a ra nh ngha v phm tr vt cht, mt nh ngha m cho ti nay cc khoa hc hin i vn tha nhn. 1. nh ngha v vt cht ca Lnin. Theo Lnin vt cht l mt phm tr rng n cng cc, rng nht m cho n nay thc ra nhn thc lun vn cha vt qu qu c. Khi nh ngha phm tr ny khng th quy n v vt th hoc mt thuc tnh c th no , cng khng th quy v phm tr c th rng hn v n nay cha c phm tr no rng hn phm tr vt cht. Do vy ch c th nh ngha phm tr vt cht trong quan h vi thc, phm tr i lp vi n v trong quan h y, vt cht l tnh th nht thc l tnh th hai. Bng phng php nh vy nh ngha phm tr vt cht ca Lnin c din t nh sau: "Vt cht l mt phm tr trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta chp li chp li, phn nh v tn ti khong l thuc

vo cm gic". nh ngha trn Lnin phn bit hai vn quan trng: Trc ht cn phn bit vt cht vi t cch l phm tr trit hc vi cc quan nim ca khoa hc t nhin v cu to v nhng thuc tnh c th ca i tng cc dng vt cht khc nhau. Vt cht vi t cch l phm tr trit hc n ch vt cht ni chung, v hn, v tn khng sinh ra, khng mt i, cn cc i tng cc dng vt cht khoa hc c th nghin cu u c gii hn n sinh ra v mt i chuyn ho thnh ci khc. V vy, khng th ng nht vt cht ni chung vi nhng dng c th ca vt cht nh cc nh duy vt trng lch s c i, cn i lm. Th hai l trong nhn thc lun, khi vt cht i lp vi thc, ci quan trng nhn bit vt cht chnh l nhng thuc tnh khch quan khch quan theo Lnin l "ci ang tn ti c lp vi loi ngi vi cm gi ca con ngi". Trong i sng x hi "vt cht l ci tn ti x hi khng ph thuc vo thc x hi ca con ngi". V mt nhn thc lun th khi nim vt cht khng c g khc hn". Thc ti khch quan tn ti c lp vi thc con ngi v c thc con ngi phn nh". Nh vy nh ngha phm tr vt cht ca Lnin bao gm nhng ni dung c bn sau y: - Vt cht l ci tn ti khch quan bn ngoi thc v khng ph thuc vo thc, bt k s tn ti y con ngi nhn nhn thc c hay cha nhn thc c. - Vt cht l ci gy nn cm gic con ca con ngi khi gin tip hoc trc tip tc ng ln gic quan ca con ngi. -Cm gic, t duy thc ch l s phn nh ca vt cht. Vi nhng ni dung c bn trn phm tr vt cht trong nh ngha ca Lnin c nhiu ngha to ln. Khi khng nh vt cht l thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic "tn ti khng l thuc vo cm gic". Lnin tha nhn rng trong nhn thc lun, vt cht l tnh th nht, l ngun gc khch quan ca cm gic thc. V khi khng nh vt cht l ci m chng ta chp li, chp li, phn nh. Lnin mun nhn mnh rng bng nhng hng thc nhn thc khc nhau con ngi c th nhn thc c th gii vt cht. Nh vy, nh ngha vt cht ca Lnin bc b thuyt khng

th bit, khc phc khc phc c nhng khim khuyt trong cc quan im siu hnh my mc v vt cht. ng thi nh ngha vt cht ca Lnin cn c ngha nh hng i vi khoa hc c th trong vic tm kim cc dng hoc cc hnh thc mi ca vt th trong th gii. Khi nhn thc c hin tng i sng x hi, nh ngha vt cht ca Lnin cho php xc nh ci g l vt cht trong lnh vc x hi t gip cc nh khoa hc c c s l lun gii thch nhng nguyn nhn cui cng ca bin c x hi, nhng nguyn nhn thuc v s vn ng ca phng thc sn xut trn c s y ngi ta c th tm ra cc phng n ti u thc y x hi pht trin. ngha v phng php lun rt ra t nh ngha : nh ngha vt cht ca Lnin khc phc c tnh trc quan siu hnh, my mc trong quan nim vt cht ca ch ngha duy vt c, do lm cho ch ngha duy vt pht trin ln mt trnh mi, tr thnh ch ngha duy vt bin chng, to c s khoa hc cho s thng nht gia ch ngha duy vt bin chng v ch ngha lch s. nh ngha ny cng chnh c s khoa hc v l v kh t tng u tranh chng ch ngha duy tm, c duy tm khch quan ln duy tm ch quan v thuyt khng th bit mt cch c hiu qu m bo s ng vng cho ch ngha duy vt trc s pht trin mi ca khoa hc t nhin. nh ngha vt cht ca Lnin cng trang b th gii quan v phng php lun khoa hc cho cc nh khoa hc nghin cu th gii vt cht, ng vin c v h tin kh nng nhn thc ca con ngi, tip tc i su, khm ph nhng thuc tnh mi ca vt cht. Do vy, nh ngha ny c tc dng a khoa hc t nhin v nht l vt l hc thot khi khng hong vo cui th k 19 u th k 20 tip tc tin ln. Cho n nay, mc d khoa hc tin ln mt bc rt di so vi nh ngha vt cht ca Lnin (c vit trong tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn c Lnin vit nm 1908 v xut bn nm 1909) nhng n vn cn nguyn gi tr . nh ngha ny vn

l tiu chun phn bit th gii quan duy vt v th gii quan duy tm. Nh vy, nh ngha vt cht ca Lnin bao gm nhng ni dung c bn sau: - Vt cht c trc, thc c sau; vt cht l ci tn ti khch quan bn ngoi thc v khng ph thuc vo thc. - Vt cht l ngun gc khch quan ca cm gic, thc; ci gy nn cm gic con ngi khi trc tip hoc gin tip tc ng ln gic quan con ngi. - Cm gic, thc chng qua ch l s phn nh ca vt cht. thc con ngi l s phn nh thc ti khch quan, ngha l con ngi c kh nng nhn thc c th gii. - nh ngha vt cht ca Lnin bao qut c hai mt vn c bn ca trit hc trn lp trng duy vt bin chng, tha nhn trong nhn thc lun th vt cht l tnh th nht, v con ngi c th nhn thc c th gii vt cht. Nh vy, nh ngha vt cht ca Lnin bc b thuyt khng th bit, khc phc c tnh cht siu hnh, trc quan trong cc quan nim v vt cht - nh ngha vt cht ca Lnin cn chng li cc quan im duy tm v vt cht, to c s l lun khc phc quan im duy tm v i sng x hi - nh ngha vt cht ca Lnin cn c vai tr nh hng cho s pht trin ca nhn thc khoa hc. cu 2:Phn tch nguyn l mi lin h ph bin , ngha phng php lun 1.1Nguyn l v mi lin h ph bin 1.1.1 Ni dung nguyn l v mi lin h ph bin Php bin chng duy vt c vai tr lm sng t nhng quy lut ca s lin h v pht trin ca t nhin, x hi loi ngi v ca t duy. V vy bt k cp pht trin no ca php bin chng duy vt, nguyn l v mi lin h ph bin vn c xem l mt trong nhng nguyn l c ngha khi qut nht. Nguyn l v mi lin h ph bin cho rng cc s vt hin tng v cc qu trnh cu thnh th gii va tch bit nhau, va c s lin h qua li, thm nhp v chuyn ho ln nhau.Trong lin h l s tc ng qua li ln nhau, l iu kin tin tn ti cho nhau, l s quy nh ln nhau, l s

nng ta ln nhau, s chuyn ho ln nhau ca cc mt, cc yu t, cc thuc tnh cu thnh s vt, hin tng trong th gii khch quan. Ngoi ra nhng ngi theo quan im duy vt bin chng cn khng nh c s ca s lin h qua li gia cc s vt v hin tng chnh l tnh thng nht vt cht ca th gii. Theo quan im ny, cc s vt, cc hin tng trn th gii d c a dng, c khc nhau nh th no i chng na th chng cng ch l nhng dng tn ti khc nhau ca mt th gii duy nht l th gii vt cht. Cc mi lin h din ra trong mi s vt, gia cc s vt vi nhau, trong ton b v tr, trong mi khng gian v thi gian. Quan im duy vt bin chng khng ch khng nh tnh khch quan, tnh ph bin ca s lin h gia cc s vt, cc hin tng, cc qu trnh m n cc nu r tnh a dng ca s lin h qua li . Tnh a dng ca s lin h do tnh a dng trong s tn ti, s vn ng v pht trin ca chnh cc s vt v hin tng quy nh. C mi lin h bn trong l mi lin h qua li, l s tc ng ln nhau gia cc b phn, gia cc yu t, cc thuc tnh, cc mt khc nhau ca mt s vt, n gi vai tr quyt nh i vi s tn ti, vn ng v pht trin ca s vt. C mi lin h bn ngoi l mi lin h gia cc s vt, cc hin tng khc nhau, ni chung n khng c ngha quyt nh, hn na n thng phi thng qua cc mi lin h bn trong m pht huy. Tuy nhin mi lin h bn ngoi cng ht sc quan trng, i khi cn gi vai tr quyt nh. Ngoi ra cn c mi lin h ch yu, c mi lin h th yu, c mi lin h chung bao qut ton b th gii, c mi lin h bao qut mt s lnh vc hoc mt s lnh vc ring bit ca th gii. C mi lin h trc tip, c mi lin h gin tip m trong s tc ng qua li c thc hin thng qua mt hay mt s khu trung gian. C mi lin h bn cht v mi lin h khng bn cht, c mi lin h tt yu v mi lin h ngu nhin. C mi lin h gia cc s s vt khc nhau, c mi lin h khc nhau ca cng mt s vt. S vt, hin tng no cng vn ng v pht trin qua nhiu giai on khc nhau, gia cc giai on cng c mi lin h vi nhau to thnh lch s pht trin hin thc ca cc s vt v cc qu trnh tng ng. Quan im duy vt bin chng v s lin h i hi phi tha nhn tnh tng i trong s phn loi . Cc loi lin h khc nhau c th chuyn ho cho nhau. S chuyn ho c th din ra hoc do thay i

phm vi bao qut khi xem xt hoc do kt qu vn ng khch quan ca chnh s vt hin tng y. 1.1.2 ngha phng php lun v mi lin h ph bin Nguyn l v mi lin h ph bin xt di gc th gii quan th n phn nh tnh thng nht ca vt cht v th gii. Cc sinh vt, hin tng trn th gii d c a dng, c khc nhau nh th no chng na th chng cng ch l nhng dng khc nhau ca mt th gii duy nht l th gii vt cht. Xt di gc nhn thc l lun, n l c s l lun ca quan im ton din. Vi t cch l mt nguyn tc phng php lun trong vic nhn thc cc s vt, hin tng, quan im ton din i hi c nhn thc ng v s vt chng ta cn xem xt n: mt l : trong mi lin h qua li gia cc b phn, gia cc yu t, cc thuc tnh khc nhau ca chnh s vt , hai l : trong mi lin h qua li gia cc s vt vi cc s vt khc, k c trc tip ln gin tip. Hn th na quan im ton din i hi nhn thc ng s vt, chng ta cn xem xt n trong mi quan h vi nhu cu thc tin ca con ngi. Quan im ton din i hi chng ta phi i t tri thc v nhiu mt, nhiu mi lin h ca s vt n ch khi qut rt ra bn cht chi phi s tn ti v pht trin ca s vt hay hin tng . Nhng quan im ton din khng ng nht vi cch xem xt dn tri, lit k nhng quy nh khc nhau ca s vt hay hin tng , n i hi phi lm ni bt ci c bn nht, ci quan trng nht ca s vt hay hin tng . Vi t cch l nguyn tc phng php lun trong hot ng thc tin, nguyn l v mi lin h ph bin i hi ci to c s vt, chng ta phi bng hot ng thc tiin ca mnh bin i nhng mi lin h ni ti ca s vt cng nh mi lin h qua li gia s vt vi cc s vt khc. Mun vy phi s dng ng b nhiu phng php, nhiu phng tin khc nhau tac ng nhm thay i nhng lin h tng ng. trnh nhng phng php lun sai lm trong vic xem xt s vt, hot ng cn trnh ch ngha chit trung, thut ngu bin. Mi s vt hin tng u tn ti trong khng gian thi gian nht nh v mang du n ca khng gian thi gian . Do chng ta cn c quan im lch s c th khi xem xet v gii quyt mi vn thc tin t ra.

Cu 3:Phn tch ci chung ci ring, ngha phng php lun Cu 3: Ni dung, ngha ca cc cp phm tr ci chung v ci ring. *) Ci ring v ci chung a) Phm tr ci ring, ci chung - Phm tr ci ring dng ch mt s vt, mt hin tng, mt qu trnh nht nh - Phm tr ci chung dng ch nhng mt, nhng thuc tnh, nhng yu t, nhng quan h,tn ti ph bin nhiu s vt, hin tng. - Ci n nht: l nhng c tnh, nhng tnh chtch tn ti mt s vt, mt hin tng no m khng lp li cc s vt, hin tng khc. b) Quan h bin chng gia ci ring v ci chung - Theo quan im duy vt bin chng :Ci ring, ci chung v ci n cht u tn ti khch quan.Trong , ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua cai ring m biu hin s tn ti ca n, ci chung khng tn ti bit lp, tch ri ci ring, tc mi s vt, hin tng, qu trnh c th. - Ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung, khong co ci ring tn ti c lp tuyt i tch ri ci chung. - Ci ring l ci ton b, phong ph, a dng hn ci chung, cn ci chung l ci b phn nhng su sc, bn cht hn ci ring.Bi v, ci ring l tng hp ca ci chung v ci n cht, cn ci chung biu hin tnh ph bin, tnh quy lut ca nhiu ci ring.Ci chung v ci n cht c th chuyn ho cho nhau trong nhng iu kin xc nh. - Mi quan h bin chng gia ci ring v ci chung c LNin khi qut ngn gn: Nh vy, cc mt i lp(ci ring i lp vi ci chung) l ng nht:ci ring ch tn ti trong mi lin h a n ci chung. Ci chung ch tn ti trong ci ring, thng qua ci ring.Bt c ci ring( nocng) l ci chung.Bt c ci chung no cng l( mt b phn, mt kha cnh, hay mt bn cht)ca ci ring.Bt c ci chung no cng ch l bao qut mt cch i khi tt c mi vt ring l.Bt c ci ring no cng khng gia nhp y vo ci chung.Bt c ci ring no cng thng qua hng nghn s chuyn ho m lin h vi nhng ci ring thuc loi khc(s vt, hin tng, qu trnh) c) ngha phng php lun Cn phi nhn thc ci chung vn dng vo ci ring trong hot ng nhn thc v thc tin.Khng nhn thc c ci chung th trong thc tin khi gii quyt mi ci ring, mi trng hp c th s nht nh vp phi nhng sai lm, mt phng hng.Mun nm c ci chung th cn phi xut pht t ci ring bi ci chung khng tn ti tru tng ngoi nhng ci ring Mt khc, cn phi c th ho ci chung trong mi mi hon cnh, iu kin c th, khc phc bnh gio iu, siu hnh, my mc hoc cc b, a phng trong vn dng mi ci chung gii quyt mi trng hp c th. Trong hot ng nhn thc v thc tin , cng cn phi bit vn dng cc iu kin thch hp cho s chuyn ho gia ci n cht c th chuyn ho cho nhau trong nhng iu kin xc nh.

10

Cu 4:Thc tin ,vai tr thc tin , ngha thc tin 1. Khi nim thc tin Thc tin la ton b hot ng vt cht c mc ch mang tnh lch s- x hi ca con ngi nhm ci bin th gii khch quan. - Thc tin l hot ng vt cht. Tt c nhng hot ng bn ngoi hot ng tinh thn ca con ngi u l hot ng thc tin. - L hot ng c mc ch. Khc hot ng bn nng ca ng vt. - C tnh lch s - x hi: L hot ng ca con ngi trong x hi v trong nhng giai on lch s nht nh. - hot ng thc tin rt a dng, c bn c 3 hnh thc: + Hot ng sn xut vt cht + Hot ng chnh tr - x hi. + Hot ng thc nghim khoa hc (Nhm to ra mi trng ging hoc gn ging mi trng sng bn ngoi: hot ng ny ngy cng ng vai tr quan trng). - Trong 3 hot ng trn, hot ng sn xut vt cht c vai tr quan trng nht, l c s cho cc hot ng khc ca con ngi v cho s tn ti v pht trin ca x hi loi ngi. 2. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc Thc tin v nhn thc khng ngng pht trin trong s tc ng ln nhau, trong thc tin ng vai tr l c s, ngun gc, ng lc, mc ch ca nhn thc v l c s ca chn l. a) Thc tin l c s, ngun gc, ng lc ca nhn thc - Con ngi mun tn ti th phi lao ng sx to ra nhng sn phm phc v cho con ngi, mun lao ng sx con ngi phi tm hiu th gii xung quanh. Vy, hot ng thc tin to ra ng lc u tin con ngi nhn thc th gii. - Trong hot ng thc tin , con ngi dung cac song c, cc phng tin tc ng vo th gii, lm th gii bc l nhng c im, thuc tnh, kt cu, quy lut vn ng; con ngi nm bt ly cc c im thuc tnh , dn dn hnh thnh tri thc v th gii. - Trong hot ng thc tin, con ngidn t hon thin bn than mnh, cc gic quan ca con ngi ngy cng pht trin. do , lm tng kh nng nhn thc ca con ngi v th gii. - Trong bn thn nhn thc c ng lc tr tu. Nhng suy cho cng th ng lc c bn ca nhn thc l thc tin. Trong hot ng thc tin con ngi vp phi nhiu tr ngi, kh khn v tht bi. iu buc con ngi phi gii p nhng cu hi do thc tin t ra. nghen ni: Chnh thc tin t hng cho cac nh khoa hc phi gii p nhng b tc ca thc tin (ngy cng nhiu ngnh khoa hc mi ra i p ng yu cu ca thc tin nh KH vt liu mi, KH i dng, KH v tr) - Trong hot ng thc tin, con ngi ch to ra cc cng c, phng tin c tc dng ni di cc gic quan, nh vy lm tng kh nng nhn thc ca con ngi v th gii. b) Thc tin l mc ch ca nhn thc: Mc ch ca mi nhn thc khng phi v bn thn nhn thc, m v thc tin nhm ci bin gii t nhin, bin i x hi v nhu cu ca con ngi. Mi l lun khoa hc ch c ngha khi n c ng dng vo thc tin.

11

c) Thc tin l tiu chun ca chn l: Lm sao nhn bit c nhn thc ca con ngi ng hay sai? Tiu chun nh gi cui cng khng nm trong l lun, trong nhn thc m thc tin. Khi nhn thc c xc nhn l ng, nhn thc s tr thnh chn l. Tuy nhin cng c trng hp khng nht thit phi qua thc tin khipr nghim mi bit nhn thc l ng hay sai, m c th thng qua quy tc logic vn c th bit c nhn thc l th no. Nhng xt n cng th nhng nguyn tc cng c chng minh t trong thc tin. Thc tin l tiu chun ca chn l va c tnh tuyt i li va c tnh tng i: Tuyt i l ch: Thc tin l tiu chun khch quan kim nghim chn l, thc tin c kh nngg xc nh ci ng, bc b ci sai. L tng i ch: Thc tin ngay mt lc khng th khng nh c ci ng, bc b ci sai mt cch tc th. Hn na, bn thn thc tin khng ng yn mt ch m bin i v pht trin lin tc, nn n khng cho php ngi ta hiu bit bt k mt ci g ha thnh chn l vnh vin. ngha ca thc tin Trong qu trnh nhn thc phi lun thy vai tr ca hot ng thc tin ,khng c xa vi vi thc tin. Trong hot ng hc tp v nghin cu khoa hc phi kt hp vi hot ng sn xut thc tin theo phng chm hc i i vi hnh->hc mi c kt qu. Cn c quan im thc tin ,tng cng hot ng thc tin ,b sung qu trnh thc tin. Cu 5:Mi quan h gia c s h tng v kin trc thng tng,vn dng. 1 Khi nim 1.1 C s h tng C s h tng l ton b nhng QHSX hp thnh c cu kinh t ca mt hnh thi kinh t - x hi nht nh. Kt cu ca c s h tng gm 3 b phn -Quan h sn xut tn d -Quan h sn xut thng tr -Quan h sn xut mm mng C s h tng ca mt x hi c th bao gm quan h sn xut thng tr. Quan h sn xut tn d ca x hi c v quan h sn xut mm mng ca x hi mi. Trong quan h sn xut thng tr bao gi cng gi vai tr ch o , chi phi cc quan h sn xut khc, n quy nh xu hng chung ca i sng kinh t- x hi. Bi vy, c s h tng ca mt x hi c th c c trng bi quan h sn xut thng tr trong x hi . Tuy nhin, quan h sn xut tn d v quan h sn xut mm mng cng c vai tr nht nh. 1.2. Kin trc thng tng L ton b nhng t tng x hi, nhng thit ch tng ng v nhng quan h ni ti ca kin trc thng tng c hnh thnh trn mt c s h tng nht nh. Trong kt cu kin trc thng tng th Nh nc l b phn quan trng nht. Bi v, Nh

12

nc nm trong tay sc mnh kinh t v bo lc, n chi phi mi b phn khc ca kin trc thng tng v cc b phn ny phi phc ting n. 2. Mi quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng x hi. 2.1 C s h tng quyt nh kin trc thng tng C s h tng quyt nh ni dung, tnh cht kt cu ca kin trc thng tng. C s h tng ca mt x hi nht nh nh th no, tnh cht ca n ra sao, giai cp i din cho n nh th no th h thng thit ch chnh tr php quyn, o c, trit hc v..v.. v quan h ca cc th ch tng ng vi cc thit ch y cng nh vy. C s h tng quyt nh kin trc thng tng th hin nhng mt sau: -C s h tng gi vai tr quyt nh s hnh thnh kin trc thng tng, c s h tng no sinh ra kin trc thng tng y. -C s h tng quyt nh s bin i ca kin trc thng tng trong mt hnh thi kinh t x hi nht nh, khi c s h tng bin i th kin trc thng tng cng bin i theo. -C s h tng quyt nh s thay i cn bn ca kin trc thng tng. Khi c s h tng no mt i th kin trc thng tng do n sinh ra cng mt theo, khi c s h tng mi xut hin th n li sn sinh ra kin trc thng tng mi ph hp vi n. V d c ch bao cp tng ng vi n l Nh nc x cng, mnh lnh quan liu C ch th trng tng ng vi n l Nh nc nng ng, hot ng c hiu qu C s h tng quyt nh kin trc thng tng l quy lut ph bin ca mi hnh thi KTXH. 2.2 Kin trc thng tng tc ng tr li c s h tng Kin trc thng tng cng c, bo v duy tr CSHT sinh ra n v u tranh chng li CSHT v KTTT i lp vi n. Kin trc thng tng do c s h tng sinh ra nhng sau khi xut hin n c tnh c lp tng i do n tc ng li c s h tng th hin nhng mt sau: -Chc nng x hi ca kin trc thng tng l bo v, duy tr cng c v hon thin c s h tng sinh ra n vtm cch xo b c s h tng c, kin trc thng tng c. N lun lun gi li v k tha nhng ci c lm tin cho ci mi. V du: Nh nc t sn hin i cng c, bo v, pht trin s hu t nhn t liu sn xut. Cn Nh nc v sn th bo v, pht trin s hu x hi (tp th). Trong cc yu t ca kin trc thng tng th Nh nc l yu t c bn c vai tr c bit quan trng i vi c s h tng. Vai tr ca Nh nc tc ng i vi c s h tng th hin 3 chiu hng. Bng cng c php lut, bng sc mnh kinh t v sc mng bo lc ca Nh nc c th tc ng lm cho kinh t pht trin theo chiu hng tt yu. Nh nc l yu t tc ng tr li mnh m nht i vi CSHT v n l cng c bo lc tp trung trong tay giai cp thng tr. N khng ch thc hin chc nng kinh t bng h thng chnh sch kinh t - x hi ng, n cn c tc dng trc tip thc y s pht trin ca nn kinh t. Cc b phn khc ca kin trc thng tng cng phi thng qua th mi c hiu lc i vi CSHT. Kin trc thng tng tc ng tr li CSHT theo hai chiu -Tch cc: Khi KTTT tc ng cng chiu vi nhng quy lut vn ng ca CSHT th n

13

thc y CSHT pht trin. Do , thc y s pht trin kinh t- x hi. -Tiu cc: Khi KTTT tc ng ngc chiu vi nhng quy lut vn ng ca CSHT, khi n l sn phm ca quan h kinh t li thi th n cn tr, km hm s pht trin ca c s h tng. Do , n km hm s pht trin kinh t. C.S vn dng ca kin trc thng tng v c s h tng Cu 6:Tnh c lp tng i ca thc x hi 1. Tnh c lp tng i ca thc x hi. Khi khng nh vai tr quyt nh ca tn ti x hi i vi thc x hi, ch ngha duy vt lch s khng xem thc x hi nh mt yu t th ng, tri li cn nhn mnh tc dng tch cc ca thc x hi i vi i sng kinh t - x hi, nhn mnh tnh c lp tng i ca thc x hi trong mi quan h vi tn ti x hi. Tnh c lp tng i biu hin nhng im sau y: a. thc x hi thng lc hu so vi tn ti x hi Lch s x hi cho thy, nhiu khi tn ti x hi c mt i, nhng thc x hi c tng ng vn cn tn ti dai dng; iu biu hin thc x hi mun thot ly khi s rng buc ca tn ti x hi, biu hin tnh c lp tng i. S d c biu hin l do nhng nguyn nhn sau: Mt l, s bin i ca tn ti x hi thng din ra vi tc nhanh m thc x hi khng phn nh kp s thay i v tr nn lc hu. Hn na, thc x hi l ci phn nh tn ti x hi nn ni chung ch bin i sau khi c s bin i ca tn ti x hi. Hai l, do sc mnh ca thi quen, truyn thng, tp qun cng nh do tnh lc hu, bo th ca mt s hnh thi thc x hi. Ba l, trong x hi c giai cp, cc giai cp v lc lng phn tin b thng lu gi mt s t tng c li cho h nhm chng li cc lc lng x hi tin b. Nh vy thc lc hu, tiu cc khng mt i mt cch d dng. Cho nn trong s nghip xy dng x hi mi phi thng xuyn tng cng cng tc t tng, u tranh chng li m mu v hnh ng ph hoi nhng lc lng th ch v mt t tng, kin tr xo b nhng tn d thc c. b. thc x hi c th vt trc tn ti x hi Khi khng nh tnh lc hu hn ca thc x hi so vi tn ti x hi, trit hc Mc Lnin ng thi tha nhn rng, trong nhng iu kin nht nh t tng ca con ngi, c bit nhng t tng khoa hc tin tin c th vt trc s pht trin ca tn ti x hi, d bo c tng lai v c tc dng t chc, ch o hot ng thc tin ca con ngi. S d c th vt trc c l do c im ca t tng khoa hc quy nh. T tng khoa hc thng khi qut tn ti x hi c v hin c rt ra nhng quy lut pht trin chung ca x hi, quy lut khng nhng phn nh ng qu kh, hin ti m cn d bo ng tn ti x hi mai sau. Chng hn, ngay t khi quan h sn xut t bn ch ngha ang trong thi k pht trin t do cnh tranh, Cc Mc d bo quan h sn xut nht nh s b quan h sn xut tin b hn thay th. Khi ni, t tng tin tin c th vt trc tn ti x hi th khng c ngha thc x

14

hi khng cn b tn ti x hi quyt nh. M l, cho n cng n lun b tn ti x hi quy nh. c. thc x hi c tnh k tha trong s pht trin Lch s pht trin ca i sng tinh thn x hi cho thy rng, nhng quan im l lun ca mi thi i khng xut hin trn mnh t trng khng m c to ra trn c s k tha nhng ti liu l lun ca cc thi i trc. Th d, ch ngha Mc k tha nhng tinh hoa t tng ca loi ngi m trc tip l nn trit hc c, kinh t hc c in Anh v ch ngha x hi khng tng Php. Trong x hi c giai cp, tnh cht k tha ca thc x hi gn vi tnh cht giai cp ca n. Nhng giai cp khc nhau k tha nhng ni dung thc khc nhau ca cc thi i trc, Cc giai cp tin tin thng k tha nhng di sn t tng tin b ca x hi c li. Th d, khi lm cuc cch mng t sn chng phong kin, cc nh t tng ca giai cp t sn khi phc nhng t tng duy vt v nhn bn ca thi i c i. Ngc li, nhng giai cp li thi th tip thu, khi phc nhng t tng, l thuyt phn tin b ca thi k lch s trc. Th d, vo na sau th k XIX v u th k XX, cc th lc t sn phn ng khi phc v pht trin nhng tro lu trit hc duy tm, tn gio di nhng ci tn mi nh ch ngha Cant mi, ch ngha Tmt mi, chng li phong tro cch mng ca giai cp cng nhn. V vy, khi tin hnh cuc u tranh trn lnh vc thc h th khng nhng phi vch ra tnh cht phn khoa hc ca nhng tro lu t tng phn ng trong iu kin ti, m cn phi ch ra nhng ngun gc l lun ca chng trong lch s. Do thc x hi c tnh k tha, nn khi nghin cu mt t tng no phi da v quan h kinh t hin v phi ch n cc giai on pht trin t tng trc . C nh vy mi hiu r v sao mt nc c trnh pht trin tng i km v kinh t nhng t tng li trnh cao. Th d, nc c u th k XIX lc hu v kinh t, nhng ng trnh cao hn v trit hc. Nm vng quan im k tha ca thc x hi c ngha quan trng i vi cng cuc i mi ca nc ta hin nay trn lnh vc vn ho, t tng. ng ta khng nh, trong iu kin m rng giao lu quc t phi c bit quan tm gi gn v nng cao bn sc dn tc, tip thu tinh hoa cc dn tc khc trn th gii, lm giu p hn nn vn ho Vit Nam . d. S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi trong s pht trin ca chng thc x hi bao gm nhiu b phn, nhiu hnh thi khc nhau, theo nguyn l mi lin h th gia cc b phn khng tch ri nhau, m thng xuyn tc ng qua li ln nhau. S tc ng lm cho mi hnh thi thc c nhng mt, nhng tnh cht khng phi l kt qu phn nh mt cch trc tip ca tn ti x hi. Lch s pht trin ca thc x hi cho thy, thng thng mi thi i tu theo hon cnh lch s c th c nhng hnh thi thc no ni ln hng u s tc ng mnh n cc hnh thi khc. Chng hn thi c i Ty u th trit hc v ngh thut ng vai tr c bit. Thi Trung C Ty u th tn gio nh hng mnh m n trit hc, ngh thut, php quyn... Ngy nay th h t tng chnh tr v khoa hc ang tc ng

15

n cc lnh vc ca i sng tinh thn x hi. e. thc x hi tc ng tr tn ti x hi Ch ngha duy vt lch s khng nhng chng li quan im duy tm tuyt i ho vai tr ca thc x hi m cn bc b quan im duy vt tm thng khi ph nhn tc ng tch cc ca thc x hi i vi tn ti x hi. Ph.ng ghen vit: S pht trin v mt chnh tr, php lut, trit hc, tn gio, vn hc, ngh thut v.v u da vo s pht trin kinh t. Nhng tt c chng cng c nh hng ln nhau v nh hng n c s kinh t. Mc nh hng ca t tng i vi s pht trin x hi ph thuc vo iu kin lch s c th; vo tnh cht ca cc mi quan h kinh t m trn t tng ny sinh; vo vai tr lch s ca giai cp mang ngn c t tng v vo mc m rng ca t tng trong qun chng. Chng hn h t tng t sn tc ng mnh m n x hi cc nc Ty u th k XVII, XVIII. H t tng v sn tr thnh v kh v mt t tng ca giai cp v sn u tranh xo b x hi t bn. S tc ng ca thc x hi ti tn ti x hi biu hin qua hai chiu hng. Nu thc x hi tin b th tc ng thc y tn ti x hi pht trin, nu thc x hi lc hu s cn tr s pht trin ca tn Nh vy, nguyn l ca ch ngha duy vt lch s v tnh c lp tng i ca thc x hi ch ra bc tranh phc tp ca lch s pht trin thc x hi, n bc b quan im siu hnh, my mc, tm thng v mi quan h gia tn ti x hi v thc x hi. 2. ngha trong xy dng vn ha Vit Nam. Trong x hi Vit Nam hin nay, bn cnh nhng truyn thng o c tt p ca dn tc, c khng t vn t ra i hi phi gii quyt. l cuc u tranh gia hai li sng; mt bn l li sng c l tng, lnh mnh, trung thc; mt bn l li sng thc dng, ch k, di tr. V vy, gio dc o c mi cho mi ngi, lm lnh mnh i sng tinh thn l mt trong nhng nhim v quan trng ca cng cuc i mi nc ta hin nay. Nm vng v vn dng sng to quan im ch ngha Mc - Lnin v ngh thut, ng ta ra ng li vn ngh ng n. Nh ng li , nn vn ngh nc ta t c thnh tu to ln, gp phn xng ng vo s nghip gii phng dn tc v xy dng ch ngha x hi.

16

17