Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda Ku Kontrol

enolYldz,EmineLy,AynurKemirtlek
STAA..stanbulBykehirBelediyesievreKorumaveAtkMaddeleri DeerlendirmeSanayiveTicaretA.,stanbul,Trkiye

zet
Depolama sahalarnn bilindik ziyaretileri arasnda olan kular, kalabalk gruplar halinde sahalara akn etmekte ve sahalarda bir takm problemlere neden olmaktadrlar. Sebep olduklar kargaann ve grltnn yan sra saha alanlarn rahatsz ederek iletme artlarn zorlatrmaktadrlar. pleri sahalarn dna tayarak evre kirliliine ve salmonella, e-coli, vb. bakteriler ile virsler ve dier hastalk yapc etkenlerinde evreye yaylmasna neden olmaktadrlar. Ayrca, kular yzey sularnn kirlenmesinden de ksmen sorumludurlar. Depolama sahalarnda gezinirken zerlerine bulaan kirleticileri ve mikroplar gl, baraj vb. rezervuarlara tayarak ime suyu kaynaklarnn zelliklerini de bozmaktadrlar. ABye uyum srecinde olan Trkiyede ise mevcut durumda 34 adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr. stanbulda biri Anadolu dieri Asya Yakasnda kurulmu iki adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr. Depolama sahalarna en fazla mart, karga ve srck gelmektedir. Bu almada, depolama sahalarnda ku kontrol metotlar incelenmi, metotlarn kyaslanmas yaplarak uygulama rnekleri verilmitir. Anahtar Kelimeler: Ku kontrol, dzenli depolama

Bird Control on Solid Waste Landfill Sites Abstract

Birds, known visitors in the landfill site, attack the areas in large groups and cause some problems there. Together with causing disturbance and noise, operating conditions are complicated by disturbing the employee working in the area. They bring about environmental pollution by moving wastes outside the area and also cause spread of salmonella, e.coli bacteria and viruses and other factors inducing disasters. Moreover, birds are partially responsible for surface water getting dirty. They also annihilate features of fresh water sources by moving contaminants and microbes smudged while pacing in storage areas to lake and dam reserves. There are 34 sanitary landfill areas in Turkey, which is in the AB adaptation process. In Istanbul, there are two sites; one is built in Anatolia, the other in Asia. At the most seagull, crow and starling come to storage areas. In this study, bird control methods are analyzed and application instances are given by comparing methods. Keywords: Bird control, landfill

TRKAY 2009 Trkiyede Kat Atk Ynetimi Sempozyumu, YT, 15-17 Haziran 2009, stanbul

1. Giri
Tm dnyada olduu gibi Trkiyede de sosyal ve ekonomik yap ve artan nfusa bal olarak retilen kat atk miktar her geen gn artmaktadr. Dolaysyla kat atk oluumu gnmzde yaadmz en nemli evre problemlerinden biri haline gelmitir. Dzenli depolama, iletme kolayl salamas ve dier yntemlere nazaran daha ucuz olmas sebebiyle kat atk bertarafnda en ok tercih edilen yntemdir. Depolama sahalarnda karlalan problemlerden biri de sahaya yiyecek bulmak maksadyla gelen kanatl hayvanlarn varldr. Kat Atklarn Kontrol Ynetmeliinin 29. maddesinde Depo tesisinde toz, koku, kt ve grlt gibi evreyi olumsuz ynde etkileyecek tesirlere kar tedbir alnr. Ayrca, depo sahasnda evcil ve yabani hayvanlarn beslenmesi yasak olup, haere ve sinek remesini nleyecek tedbirler alnr. ibaresi yer almaktadr. Buna gre, depolama sahasn ileten kurum ya da kurulu tarafndan, kularn ve dier canllarn sahadan uzaklatrlmas ile ilgili nlemler alnmaldr. Etkili bir ku kontrol ynetimi atk eidinin ve sahaya alm oran dnglerinin en iyi ekilde belirlenmesi ile salanabilmektedir. Bu ekilde tesisin ileyii periyodik olarak, ihtiyalara en uygun cevab verecek ve kular iin uygun artlar ortadan kaldracak ekilde ayarlanabilmektedir. Uygun alma alannn almas, iyi kapatma malzemesi uygulanmas, kapatmann doru ekilde yaplmas ku karma uygulama periyotlarnn en uygun ekilde belirlenmesi etkin ku kontrol ynetiminin temelini oluturur.

2. Dnyada Ku Kontrol
2.1. ABD - Virginia
Kat atklarn %65i dzenli depolama metodu ile bertaraf eden 3581 adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr. Teksasta 678, Kaliforniyada 278, Alaskada 217, Virginiada ise 152 adet dzenli depolama sahas vardr [1]. Virginiada depolama sahalarnda ncelikle Ku Kontrol Planlar oluturulmaktadr. Bu planlar, uygulamalar dorultusunda revize edilerek sahaya zg en etkili yntemler belirlenmektedir. Eer sahada yllanm ku kolonileri olumu ise, sahada habitat zerine bir alma yaplmas gerekmektedir. Byle bir durumda Ku Kontrol Plan, kaybolmu habitatn yeniden kurulmas, yok olmu avc kularn blgede yeniden yetitirilmesinin salanmas, poplasyonun azaltlmas gibi faktrleri de iermektedir. Plann basamaklar genel olarak aadaki gibi ekillenmektedir. pn geli periyotlar belirlenmektedir. Gnlk, haftalk ve dnemlerde hangi tr pn ne kadar geldii tespit edilmektedir. aylk

Farkl dnemlerdeki p miktar iin yalnz ihtiya olacak kadar saha ak tutulmakta ve ilem grmektedir. Sahada mutlaka gnlk rt kullanlmaktadr. Gnlk rt dnda gerekli durumlarda farkl metotlar da kullanlmaktadr. rnein kular ve dier vektrleri ekebilecek atklar, yemek ileme artklar veya artma amurlar gibi kokulu atklar veya kl gibi tozup havay kirletecek, alma artlarn zorlatracak atklar geldiinde atklarn zerileri HDPE gibi bir rt ile gnlk rty beklemeden hemen kapatlmaktadr. Bu ilemin uygun olmayaca durumlarda ise bu tr atklarn geldii saatler ayarlanmakta, ya sabah erkenden alnarak zerleri dier pler ile kapatlmakta ya da gnlk rtnn serilecei saate yakn bir zamanda kabul edilmektedir.

Bu uygulamalarn yannda lmcl olmayan, ku ddkleri veya silahlar gibi kular korkutup uzaklatracak sesler karan ku korkutma sistemleri uygulanmaktadr.

Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda Ku Kontrol

2.2. AB-ngiltere
ngiltere genelinde 1529 adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr [2]. ngilterede depolama sahalarnda ku kontrol, sahalarn ounluunun havaalanlar yaknnda olmasndan dolay ok kritiktir. ngilterede havaalanlarna yaknl 32 km den az olan 400 kadar depolama sahas vardr. Ku arpmalarn nlemek iin havaalanna 13 km den yakn olan sahalarda a sistemi kullanlmas zorunlu olmasna allmaktadr. (ICAO- UK CAA- Sivil Havaclk rgtlerinin srarlar zerine). A metodunun pahal olmas ve iletme artlarn zorlatrmas nedeniyle saha iletmecileri yeni araylar iine girmilerdir. lkede aktif sistemlerin birlikte kullanmna ilikin aratrmalar devam etmektedir. Merkezi Bilim Laboratuar bu konu zerinde aratrma yapmak zere DEFRA (Department for Environmental Food and Rural Affairs) tarafndan grevlendirilmitir [3].

3. Ku Kontrol Metotlar
3.1. Ku Kontrolnde Kullanlan Metotlar
Depolama sahasna gelen kular, sebep olduklar kargaann ve grltnn yan sra saha alanlarn rahatsz ederek iletme artlarn zorlatrmaktadrlar. pleri sahalarn dna tayarak evre kirliliine ve salmonella, e-coli, vb. bakteriler ile virsler ve dier hastalk yapc etkenlerinde evreye yaylmasna neden olmaktadrlar. Ayrca, kular yzey sularnn kirlenmesinden de ksmen sorumludurlar. Depolama sahalarnda gezinirken zerlerine bulaan kirleticileri ve mikroplar gl, baraj vb. rezervuarlara tayarak ime suyu kaynaklarnn zelliklerini de bozmaktadrlar. Kularn depolama sahalarnda neden olduu rahatszlklarn stesinden gelebilmek iin uygulanabilecek bir takm metotlar gelitirilmitir. Bu metotlar sesli sistemler, grsel metotlar, kimyasal metotlar, harici metotlar, habitat deiiklikleri ve ldrc metotlar olmak zere balca alt ana balk altnda izelge1de verilmitir.
izelge 1. Ku Kontrol Metotlar

KU KONTROL METOTLARI Sesli Sistemler Gaz Toplar Havai Fiekler (Pyrotechnics) Biyo-akustikler, Akustikler, Yksek Younluklu Sesler Lazerler Kpekler nsanlar Korkuluklar (Bostan Korkuluu) Yrtc Ku Modelleri Avc Kular Hayvan Leleri Balonlar Uurtmalar Uzaktan Kumandal Uaklar Iklar Aynalar/Yanstclar eritler / Bantlar Bayraklar / Flamalar Tat Bozucular Davran Bozucular Dokunsal Bozucular Alar Teller Tneme nleyiciler

Grsel Metotlar

Kimyasal Metotlar

Harici Metotlar

TRKAY 2009 Trkiyede Kat Atk Ynetimi Sempozyumu, YT, 15-17 Haziran 2009, stanbul Habitat Deiiklikleri Bitki rts Ynetimi Alternatif Beslenme Blgeleri ve Yemleme stasyonlar Su Pskrtme Cihazlar Yiyeceklerin uzaklatrlmas Ate Etmek Yumurtalarn Yok Etmek ve Yalamak Yuvalar Bozmak

ldrc Metotlar

ou yeni olan bu metotlarn depolama sahalarnda etki dzeyleri hakknda henz net bilgiler bulunmamaktadr. Ne yazk ki eski metotlarn etkinlikleri iin de literatrlerde verilebilecek bilimsel veriler yoktur. Ku kontrol metotlar iin bilinen bir gerek, ku trlerine ve uyguland sahann artlarna gre etki dzeylerinin deitiidir. Sylenebilecek bir dier konu ise metotlarn tek balarna deil birbirleriyle kombine ekilde kullanldnda ancak uzun sreli etkili bir sonu alnabildiidir.

3.2. Ku Kontrol Metotlarnn Karlatrmas

3.2.1. Maliyet Asndan Karlatrma
Depolama sahalar iin en dk maliyetli ku kontrol yntemi korkutucu uurtma ve balonlardr. Alar gibi sabit sistemlerin maliyetleri ise 1-6 milyon ABD dolar arasnda deimektedir [4]. Sistemlerde kullanlabilecek metotlardan bazlarnn maliyetleri izelge 2de verilmitir.
izelge 2. Metot Maliyetleri

METOT ADI Balon Uurtma A Yrtc Ku Maketi Propan Topu Elektronik ku kovucu Stres lklar (2 mikrofonlu) Lazer Silah Yksek younluklu ses cihazlar l rdek maketi erit Bant
(www.birdbusters.com)

MALYET 8.50 Dolar/adet 279 Dolar/adet 810 Dolar (100*100 4) 95 Dolar/Adet 335 Dolar / Adet 215 Dolar/Adet 1500 Dolar 1250 Dolar/Adet 2000 Dolar 95 Dolar 4 Dolar (0,5*300 ft )

3.2.2. Etkinlik Asndan Karlatrma

Depolama sahalarnda ku kontrol iin kullanlan metotlarn karlatrlmas iin yaplan alma sonular izelge 3 te verilmitir.

Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda Ku Kontrol

izelge 3. Metotlarn Kyaslanmas

KU SAYISINDA MEYDANA GELEN ORTALAMA % AZALMA VE AFAKTAN GN BATIMINA HAFTALIK ALIMA ORANLARI Teknik Havai Fiek (Pyrotechnics) Kartal ldrc & Kuru Sk At Stres lklar Kuru Sklar ahinler Statik lklar Otomatik Ses reticiler Helyum Dolu Balon-Uurtmalar % Mart Azalmas 96,73 84,15 83,59 51,87 46,55 40,01 32,03 15,05 2,65 % Karga Azalmas 69,73 37,16 54,91 49,44 55,78 17,36 61,91 19,27 20,20 -GB Mart Alma 0* 0 0 8,65 5,58 4,92 0** +25 +25 -GB Karga Alma 0* 0 15,33 0,30 0,57 5,58 4,39 +25 +25

* Aratrmann banda saatte 1, sonunda saatte 4 fiek kullanlmtr. Aratrmalar 12 hafta srmtr. ** 4. Haftada alet alnd iin aratrma tamamlanamamtr [4].

Sistemlerin etkinlikleri blgede bulunan ku saylarnn sistem uygulanmadan nce ve sonraki durumuna gre hesaplanmtr. Alma ise blgede haftann sonunda saylan ku saysnn sistem uyguland srece saylan ortalama ku saysna oranna gre bulunmaktadr.

4. Trkiye-stanbul Ku Kontrol Uygulamalar

4.1. Mevcut Durum
AB ye uyum srecinde olan Trkiyede ise mevcut durumda 34 adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr. Gnde ortalama 14.000 ton kat atk oluan stanbulda biri Anadolu dieri Asya Yakasnda kurulmu iki adet dzenli depolama sahas bulunmaktadr. Depolama sahalarna en fazla mart, karga ve srck gelmektedir. Az sayda doan ve ahinin bulunduu sahalar g mevsimlerinde (bahar aylarnda) leylekler de ziyaret etmektedir. Depolama sahalarnda kular uzaklatrmak iin daha nce aadaki metotlar denenmitir.

Ses sinyal yntemi: lk dnemlerde i makineleri zerine ses sinyal aparatlar taklm, belli dnemden sonra martlar bu cihazlara almtr. Kaydedilen karga lklar yaynlanmtr. Sonu alnamamtr. Sahalarda ahin beslenmitir. Etki gstermemitir. Ses bombalar atlmtr. Ksa sreli sonular alnmtr. Kireleme yntemi: Belli blgelere kireler atlarak uzaklatrlmas denenmi, fakat sonu alnamad. Balon yntemi: sahaya balon yerletirilmi, sonu alnamamtr. Almanyadan uzman bir firmadan yardm istenmi, sahaya gelen ekip aratrma sonucunda bitkisel bir ila denemitir. Sonu alnamamtr. Kuru sk ile uzaklatrma: u anda uygulanmakta olan sistemdir.

4.2. Uygulama in Seilen Yntemler

4.2.1. Havai Fiekler
Havai fiekler, iinde grlt yapc eitli kartular bulunan, ateleme mekanizmas olarak roket ya da ip kullanlan, patlad zaman yksek sesle birlikte

TRKAY 2009 Trkiyede Kat Atk Ynetimi Sempozyumu, YT, 15-17 Haziran 2009, stanbul k karan malzemelerdir. Ku korkutucu kartular yaklak 160 dB ses karabilirler. Havai fieklerin havaalanlarndan, depolama sahalarndan, tarlalardan ve deniz mahsul retilen blgelerden kular uzaklatrma konusunda kantlanm etkileri vardr. ngilterede havaalanlarnda, deitirilmi pistonlarla atlan fiek patlatclar (shellcrackers), yn kontrol salamasnn da etkisi ile kular datmak iin kullanlan en yaygn yntemdir. Korkutucu etkileri ile ulalamayacak kadar uzak yerlerde ku srlerini datmak iin kullanlabilir. Transport Canada firmas, fiek patlatclarn mart, karga, srck ve su kularn datmakta etkili, gvercinleri datmakta yetersiz olduunu belirtirken dier kullanclar havai fieklerin gvercinler zerinde de ok etkili olduunu sylemilerdir.

4.2.2. Biyo-Akustik
Biyo-akustik caydrclar kaydedilmi ku alarmlar ve stres lklar (distress calls) gibi biyolojik sesleri yayan cihazlardr. Alarmlar genellikle, kular tarafndan tehlike hissedildii zaman verilirken, stres lklar kular yakaland, zapt edildii, yaraland vb. durumlarda atlr. Bu sesler tre zeldir ve kularn kamalarna neden olur. 2002 ylnda yaplan bir aratrmann sonularna gre stres lklar Depolama Sahalarndan mart ve karga trlerini annda ve tamamen uzaklatrmaktadr. Yalnz etki etme sreleri ksadr (3-6 hafta) ve kular cihaz kaldrldktan sonra sahaya geri dnmektedir[5]. Biyo-akustikler havaalanlarnda da kular datmada kullanlan en etkin ve ucuz yntem olarak grlmektedir[6]. Alarm ve lklar 90 sn boyunca hedef kitleden 100 m kadar uzaklkta alnarak sonuca ulalabilir.

4.3. Metotlarn Uygulanmas

Odayeri Kat Atk Dzenli Depolama Sahasnda iki fakl sesli kontrol metodu uygulanmtr. Bunlardan biri Uzun Menzilli Akustik Cihaz dieri ise tehlikeli Sesli Ku Kovucu Sistemdir. Uzun Menzilli Akustik Cihaz (LRAD), askeriye ve emniyet kuvvetleri tarafndan ses silah olarak kullanlmaktadr. zel bir firmann yurtdndan ithal edilen bu cihazn kular zerindeki etkisi incelenmitir. ekil 1de LRAD ve etki alan verilmektedir. almada kullanlan sistem 700 m menzilde etkili olarak kullanlabilmektedir. Ses iddeti 151 dBe kadar kabilmektedir. Bu zellik ile sistem yalnz hedeflenen kii veya blge zerinde etkili olmakta, dnda kalan blmlerde rahatszlk vermemektedir. Cihaz kular zerinde kullanlrken daha nceden kaydedilen kular rahatsz ettii bilinen sesler cihaza yklenmekte ve bu sesler istenilen ses iddetinde yaynlanmaktadr. Cihaz ynlendirilebildii iin ku kmeleri nerede ise o ksmlara evrilerek kullanlmaktadr.

ekil 1. Uzun Menzilli Akustik Cihaz ve Etki Alan

Odayeri Kat Atk Dzenli Depolama Sahasnda ikinci bir yntem olarak, Sesli Kontrol Metotlarndan zellikle siyah kular ve martlar iin etkili tehlike lklar yayan bir sistem kurulmutur. Kurulan bu sistem evrede alanlara rahatszlk vermeyecek ekilde, doal ku sesleri karmaktadr. Sistemin gereksinim duyduu

Kat Atk Dzenli Depolama Sahalarnda Ku Kontrol enerji, gne panellerinden salanmtr. Sistemin depolama sahasna yerleim plan ekil 2de verilmektedir.

6 Adet (sesli) Ku Kovucu Sistem, Gne Enerji Sistemli 24 Adet (sesli) Ku Kovucu Sistemi ekil 2. Odayeri Dzenli Depolama Sahas Sesli Ku Kovucu Sistemi Yerleim Plan

ok amal bu sistem cihaz ile duyulabilir sesli sistem olarak doal ortamdaki av ve avcnn birebir gerek lk seslerini taklit ederek ve sekiz farkl dijital sesi, sekiz farkl sistemle yzlerce kombinasyona ok hzl bir ekilde dntrerek zararl kularn ve tm canllarn blgeden uzaklamalarn salanmakta ve cihaz alt srece gelmelerini engellemektedir. Sahada yaplan uygulamalarda LRAD ses yaynlanmaya baladnda martlar sahadan havalanrken leylekler hi etkilenmemitir. Martlardan ise yalnzca cihazn n ksmnda kalan kular hareketlenirken arka ksmda kalan kular hi tepki vermemitir. Havalanan kular uzaklamadan yakn blgelere yeniden konmutur. Ses kesilir kesilmez kular yeniden blgeye dnmlerdir. Tehlike lklar yayan sistem ses yaynlamaya baladnda ise mart ve kargalarn annda ve tamamen uzaklatrd gzlemlenmitir. Kularn bu dzenee almasn nlemek iin bu metoda ek olarak havai fiek metodunun uygulanmasna karar verilmitir. Havai fiek metodu farkl zamanlarda ve ku saysnn fazla olduu saatlerde uygulanacaktr.

5. Deerlendirme ve Sonu
Depolama sahalarnda ku kontroln salamak iin dnyada eitli metotlar kullanlmaktadr. Sahada ku kontrol iin ncelikle arazi artlar, hava koullar, iletme ve uygulama saatleri, ku kolonilerinin yaama alanlar ve alkanlklar ile saha iletimi gz nnde tutularak Ku Kontrol Plan oluturmal ve plan elde edilen bilgiler dorultusunda srekli revize edilmelidir. pn srekli olarak geldii ve gnlk rt uygulamasnn bu nedenle problemli olduu blgelerde rt, pn sktrlmasndan hemen sonra uygulanmaldr. Ayrca ku kontrol metotlarndan birka aktif sistem birletirilerek sahalarda kullanlmaldr. Gnde ortalama 14.000 ton kat atn olutuu stanbulda depolama sahalar 24 saat iletilmektedir. Depolama sahalarnda oluan atklarn bertaraf iin yaklak 3 hektarlk (30.000 m2) alan srekli ak olmakta ve gnlk rt kullanm ku kontrol iin yeterli olmamaktadr. Bu sebeple depolama sahalarnda biyo-akustik, havai fiek gibi sesli metotlar; balon, avc kular gibi grsel metotlar ile bitkisel ila ile uzaklatrma gibi ok eitli metotlar kullanlmtr. Depolama sahasnda ku kontrol iin kimyasal metotlar, habitat deiiklikleri ve ldrc metotlar tercih edilmemitir. Uygulanan metotlar belirli dnemlerde etkili olmu, kular

TRKAY 2009 Trkiyede Kat Atk Ynetimi Sempozyumu, YT, 15-17 Haziran 2009, stanbul kullanlan metoda alarak yeniden depolama sahalarna gelmitir. Bu amala depolama sahalarnda farkl ku kontrol metotlar birlikte denemitir. Yaplan bu almada, kat atk dzenli depolama sahalarnda ku kontrol iin biyoakustik yntemler ile sesli yntemlerden havai fiek ynteminin birlikte kullanlmasnn etkili olaca tespit edilmitir.

Kaynaklar
[1]. http://www.epa.gov/epawaste/nonhaz/municipal/landfill/section3.pdf [2].http://www.defra.gov.uk/environment/waste/topics/landfilldir/pdf/landfill_dis amenity.pdf) [3]. Baxter, A., Bird Control on Landfill Sites Is there stil a hazard to your aircraft?, Bird Strike Committee USA/Canada, Third Joint Annual Meeting, Calgary, AB, University of Nebraska, Lincoln, 2001. [4]. Baxter, A., Andrew T. and Robinson, Andrew P., A comparison of scavenging bird deterrence techniques at UK landfill sites International Journal of Pest Management, 25:4, 347-356,2007. [5]. Baxter, A.T., Evaluation of Bird Control on Landfill Sites, Phase 2a: Combination Bird Control, April 2001 - October 2001. pp28 [6]. CAA 1998. CAP680 Aerodrome bird control. Civil aviation authority, London birdstrike an assessment of the hazard on UK civil aerodromes 19761990. Central Science Laboratory, Worplesdon.