PHN 2: VI SINH VT TRONG NC

Chng 4: NHNG VN CHUNG V VI SINH VT

Th no l vi sinh vt hc? VI SINH VT HC l mn khoa hc nghin cu v cc vi sinh vt v cng nh b n mc ch c th thy c chng di knh hin vi quang hc hay knh hin vi in t, khng th trng thy bng mt thng. Cc vi sinh vt c tn gi chung l VI SINH VT. Vi sinh vt bao gm nhiu nhm khc nhau: Cc virus (nhm cha c cu to t bo), cc vi khun v vi khun lam (nhm sinh vt nhn s), cc vi nm (nhm sinh vt nhn chun) v c mt s ng vt nguyn sinh cng nh to n bo cng thuc nhm ny. Gia cc nhm trn khng c mi lin h cht ch v mt hnh thi hay phn loi, nhng ngi ta gp chng li v chng cng c mt s phng php nui dng, nghin cu v hot ng sinh l gn ging nhau v u c cc c im chung. 4.1. Nguyn tc phn loi vi sinh vt C th phn loi vi sinh vt da vo c tnh hnh thi, c tnh nui cy v c tnh sinh l. 4.1.1. c tnh hnh thi Bao gm hnh dng, kch thc t bo, kh nng di ng, s b tr tin mao, kh nng hnh thnh bo t, s nhum mu gram, hnh thc sinh sn, quy lut bin ha hnh thi trong qu trnh pht trin c th. 4.1.2. c tnh nui cy T bo vi khun khi pht trin trn mi trng c c kch thc, hnh dng, mu sc, tnh cht vt l, c im b mt, ra mp xung quanh khun lc, xp loi khun lc S, R, M, G,... T bo vi khun khi pht trin trn mi trng lng c cc tnh cht nh: lm c mi trng, pht trin trn b mt, l lng trong mi trng hay y bnh nui cy. 4.1.3. c tnh sinh l Tc dng vi ngun thc n cacbon t dng hay d dng, s dng nhng ngun gluxit no, pht trin c trn ngun nit v c hay nit hu c.

* Vi sinh vt t dng: Gm cc vi sinh vt c kh nng tit ra enzym lm xc tc cho

phn ng tng hp cacbon t CO2 thnh ra mt cht hu c phc tp p ng c nhu cu ca t bo. Gm mt s vi sinh vt quan trng trong nng nghip, cng nghip.

* Vi sinh vt d dng: Nhm ny khng c kh nng tng hp cc cht hu c t

nguyn t cacbon. Nhm ny chim a s trong vi sinh vt. Cch dinh dng ny ging nh ng vt. Thuc loi ny gm c 2 loi: - D dng quang nng: Ngun cacbon l cht hu c, ngun nng lng l nh sng, v d vi khun khng lu hunh mu ta. Chng s dng cc hp cht lu hunh lm ngun cung cp electron trong cc phn ng to thnh ATP (Ansin tri photphat) ca c th. Vi sinh vt thuc nhm ny c sc t quang hp, nn chng c

75

kh nng hp thu nng lng mt tri, chuyn ho thnh nng lng ho hc tch lu trong phn t ATP. - D dng ho nng: Ngun cacbon l cht hu c, ngun nng lng l t s chuyn ho trao i cht ca cht nguyn sinh ca mt c th khc, l nhng vi sinh vt hoi sinh, vi sinh vt k sinh. V d ng vt nguyn sinh, nm, mt s vi khun. Vi vi sinh vt d dng ngun thc n cacbon lm c hai chc nng: ngun dinh dng v ngun nng lng. Mt s vi khun d dng, nht l cc vi khun gy bnh sng trong mu, trong cc t chc hoc trong rut ca ngi v ng vt mun sinh trng c ngoi ngun cacbon hu c cn cn phi c cung cp mt lng nh CO2 th mi pht trin c. 4.2. c im chung ca vi sinh vt 4.2.1. Kch thc nh b Cc Vi sinh vt c kch thc rt b, o bng n v nanomt (1nm = 10-9 m) nh cc vi rt hoc micromet (1m = 10-6 m) nh cc vi khun, vi nm. Chng hn: - Cc vi khun c kch thc thay i trong khong (0,2 - 2) x (2,0 - 8,0) m; trong vi khun Escherichia coli rt nh: 0,5 x 2,0m. - Cc t bo nm men Saccharomyces cerevisiae c ng knh 5 - 10m. Kch thc cng b th din tch b mt ca vi sinh vt trong 1 n v th tch cng ln. 4.2.2. Hp thu nhiu, chuyn ha nhanh Tuy vi sinh vt c kch thc rt nh b nhng chng li c nng lc hp thu v chuyn ho vt xa cc sinh vt khc. Chng hn 1 vi khun lctic (Lactobacillus) trong 1 gi c th phn gii c mt lng ng lactose ln hn 100 - 10 000 ln so vi khi lng ca chng, tc tng hp protein ca nm men cao gp 1000 ln so vi u tng v gp 100 000 ln so vi tru b.

Nng lc chuyn ha sinh ha mnh m ca VSV dn n cc tc dng v cng to ln ca chng trong thin nhin cng nh trong hot ng sng ca con ngi. 4.2.3. Kh nng sinh sn nhanh So vi cc sinh vt khc th vi sinh vt c tc sinh trng v sinh si ny n cc k ln. Chng hn, 1 trc khun i trng (Escherichia coli ) trong cc iu kin thch hp ch sau 12-20 pht li phn ct mt ln. Nu ly thi gian th h l 20 pht th mi gi phn ct 3 ln, sau 24 gi phn ct 72 ln v to ra (4 722 366. 1017) t bo. Tt nhin trong t nhin khng c c cc iu kin ti u nh vy (v thiu thc n, thiu oxy, d
76

tha cc sn phm trao i cht c hi...). Trong ni ln men vi cc iu kin nui cy thch hp t 1 t bo c th to ra sau 24 gi khong 100 000 000 - 1 000 000 000 t bo. Thi gian th h ca nm men di hn, v d vi men ru (Saccharomyces cerevisiae) l 120 pht. Vi nhiu vi sinh vt khc cn di hn na, v d vi to tiu cu (Chlorella ) l 7 gi, vi vi khun lam Nostoc l 23 gi,...C th ni khng c sinh vt no c tc sinh si ny n nhanh nh vi sinh vt. y l c im quan trng c con ngi li dng sn xut nhiu sn phm hu ch nh ru, bia, tng chao, m chnh, cc cht khng sinh...

4.2.4. Nng lc thch ng mnh v d pht sinh bin d Nng lc thch ng ca vi sinh vt vt rt xa so vi ng vt v thc vt. Trong qu trnh tin ho lu di vi sinh vt to cho mnh nhng c ch iu ho trao i cht thch ng c vi nhng iu kin sng rt bt li. Ngi ta nhn thy s lng enzim thch ng chim ti 10% lng cha protein trong t bo vi sinh vt. Phn ln vi sinh vt c th gi nguyn sc sng nhit ca nit lng (-196oC), thm ch nhit ca hydro lng (- 253oC). Mt s vi sinh vt c th sinh trng nhit 250oC, lnh n 0-5oC, mn vi nng 32% NaCl (mui n), ngt n nng mt ong, pH thp n 0,5 (vi khun Thiobacillus thioxydans) hoc cao n 10,7 (vi khun Thiobacillus denitrificans), p sut cao n trn 1103 atm. ni su nht trong i dng (11034 m) ni c p lc ti 1103,4 atm vn thy c vi sinh vt sinh sng. Nhiu vi sinh vt thch nghi vi iu kin sng hon ton thiu oxy (vi sinh vt k kh bt buc - Obligate anaerobes). Vi sinh vt a s l n bo, n bi, sinh sn nhanh, s lng nhiu, tip xc trc tip vi mi trng sng ... do rt d dng pht sinh bin d. Tn s bin d thng mc 10-5-10-10. Ch sau mt thi gian ngn c th to ra mt s lng rt ln cc c th bin d cc th h sau. Nhng bin d c ch s a li hiu qu rt ln trong sn xut. 4.2.5. Phn b rng, chng loi nhiu Vi sinh vt phn b khp mi ni trn tri t. Chng c mt trn c th ngi, ng vt, thc vt, trong t, trong nc, trong khng kh, trn mi dng, vt liu, t bin khi n ni cao, t nc ngt, nc ngm cho n nc bin ... Vi sinh vt tham gia tch cc vo vic thc hin cc vng tun hon sinh - a ho hc (biogeochemical cycles) nh vng tun hon Cacbon, vng tun hon Nit, vng tun hon Photpho, vng tun hon Lu hunh, ... Trong ng rut ca ngi thng c khng di 100 - 400 loi sinh vt khc nhau, chng chim ti 1/3 khi lng kh ca phn. Chim s lng cao nht trong
77

ng rut ca ngi l vi khun Bacteroides fragilis, chng t ti s lng 1010 1011/g phn (gp 100 - 1000 ln s lng vi khun Escherichia coli). su 10.000 m ca ng Thi Bnh Dng, ni hon ton ti tm, lnh lo thm ch ni c p sut rt cao ngi ta vn pht hin thy c khong 1 triu - 10 t vi khun/ml (ch yu l vi khun lu hunh). Hu nh khng c hp cht cacbon no (tr kim cng, grapht...) m khng l thc n ca nhng nhm vi sinh vt no (k c du m, kh thin nhin, formol...). Vi sinh vt c rt phong ph cc kiu dinh dng khc nhau. 4.2.6. L sinh vt xut hin u tin trn tri t Tri t hnh thnh cch y 4,6 t nm nhng cho n nay mi ch tm thy du vt ca s sng t cch y 3,5 t nm. l cc vi sinh vt ho thch cn li vt tch trong cc tng c. Vi sinh vt ho thch c xa nht c pht hin l nhng dng rt ging vi Vi khun lam ngy nay. Chng c dng a bo n gin, ni thnh si di n vi chc mm vi ng knh khong 1-2 mm v c thnh t bo kh dy. Da vo c im cu to t bo, ngi ta chia ra lm 3 nhm ln: - Nhm cha c cu to t bo bao gm cc loi virus. - Nhm c cu to t bo nhng cha c cu trc nhn r rng (cu trc nhn nguyn thy) gi l nhm Procaryotes, bao gm vi khun, x khun v to lam. - Nhm c cu to t bo, c cu trc nhn phc tp gi l Eukaryotes bao gm nm men, nm si (gi chung l vi nm) mt s ng vt nguyn sinh v to n bo. 4.3. Thnh phn ha hc v cu to t bo vi khun Vi khun l nhng vi sinh vt (VSV) n bo, khng c mng nhn, gm 3 phn chnh sau: - Mng t bo (thnh t bo). - Nguyn sinh cht t bo (bo tng). - Nhn t bo (hch vi khun). Chng c cu trc hot ng n gin hn nhiu so vi t bo mng nhn. Kch thc ca vi khun c tnh theo n v m. 4.3.1. Mng t bo Mng t bo vi khun rt mng ( 100 - 200 A0), trong sut, khng mu, c tnh cht n hi v c bn rt ln, n c th chu c p sut cao. i vi cc vi khun chuyn ng c, mng t bo s un theo c th mt cch nhp nhng. Mng t bo cht gm c hai hoc nhiu lp vi cu trc si 2 - 5 lp rt mng 10 - 20 nm, chim 15 - 30% trng lng kh ca t bo. Thnh phn ha hc ca mng t bo ca vi khun cng tng t nh cc sinh vt khc. Chng cu to bi 2 lp phospholipit (PL), chim 30 - 40% khi lng ca mng, v cc protein (nm trong, ngoi hay xen gia mng), chim 60 - 70% khi lng ca mng. u phosphas ca PL tch in, phn cc, a nc; ui hydrocarbon khng tch in, khng phn cc, k nc. Mng t bo cht c cc chc nng ch yu sau y: - Bo v t bo, do c tnh n hi v bn ln. - Thc hin vic tch in b mt t bo.
78

- Khng ch s qua li ca mt s cht c phn t ln, cc sn phm trao i cht. - Duy tr hnh thi t bo v p sut thm thu bn trong t bo. - L ni h tr qu trnh sinh tng hp cc thnh phn ca t bo v cc polyme ca bao nhy. - L ni tin hnh qu trnh phosphoryl oxy ho v qu trnh phosphoryl quang hp ( vi khun quang t dng) - L ni tng hp nhiu enzym, cc protein ca chui h hp. - Cung cp nng lng cho s chuyn ng ca tin mao. Da vo tnh cht ho hc ca mng t bo v tnh cht bt mu ca n, ngi ta chia ra lm 2 loi Gram (+) v Gram (-). Vi khun Gram (+) c vch t bo dy hn, khong 14 - 18nm, trng lng c th chim t 10 - 20% trng lng kh ca vi khun. Vi khun Gram (-) c vch t bo mng hn, khong 10nm (1nm = 10-3m = 10-6 mm = 10-9m). Cc vi khun Gram (-) c tnh thm mng ngoi nguyn vn, cn vi khun Gram (+) th khng. Phng php nhum Gram c s dng rng ri khi nh loi vi sinh vt. Thnh phn ho hc ca 2 nhm ny khc nhau ch yu nh sau: Bng 22. Thnh phn ho hc ca 2 nhm (gram dng, gram m) ch yu Thnh phn Peptidoglycan Axt teicoic (Teichoic axt) Lipid Protein Gram dng 30 95 Cao Hu nh khng c Khng c hoc c t Gram m 5 20 0 20 Cao

T l % i vi khi lng kh ca thnh t bo

Cc i dch t v dch hch trong lch s tng do hai loi vi khun Gram (-), Yersinia pestis v Vibrio cholera gy ra, trong khi cc chng E.coli, Salmonella v Shigella thng xuyn l nguyn nhn ca cc bnh tiu chy. Trc khun Gram m Pseudomonas aeruginosa thng c m t nh mt tc nhn c hi gy bnh nhng ngi b tn thng v min dch hoc b bnh u x nang. 4.3.2. Nguyn sinh cht t bo (bo tng) Nguyn sinh cht l mt khi keo bn lng, c dy t 7,5 - 10nm, n l nn sng ca t bo, bao gm photpholipit v protein v protein sp xp thnh 3 lp: lp gia l photpholipit bao gm hai lp phn mi phn t gm 1 u cha gc photphat ho nc v mt u cha hydratcacbon, u ho nc ca hai lp phn t photpholipit quay ra ngoi, y cha cc men vn chuyn Pecmeaza. Hai lp ngoi v trong v Protein. Nguyn sinh cht c ngha quan trng i vi i sng ca vi khun, n c y tnh cht ca vt cht sng v li c kh nng khng ngng i mi cu trc ca mnh. Qua vic ng ha cc cht dinh dng, nguyn sinh cht ca t bo c nh hng n thnh phn v tnh cht ca mi trng xung quanh, ng thi chnh n li chu nh hng ca cc yu t mi trng. Bng cc phn ng ha hc phc tp, trong nguyn sinh cht t bo xy ra cc qu trnh tng hp cc cht phc tp (protein,

79

gluxit, lipit,...) t cc cht n gin, ng thi phn gii cc cht phc tp thnh hng lot cc cht n gin hn. Nguyn sinh cht t bo gm c 4 phn: - Mng nguyn sinh cht: Nm st mng t bo c chc nng vn chuyn vt cht qua mng thng qua thm thu chn lc; trao i thng tin qua mng; phn ha mng t bo (xy ra qu trnh sinh tng hp mt s thnh phn ca t bo v tham gia vo qu trnh h hp). - Nguyn sinh cht (c cht bo tng): L h keo sng ca t bo, nm bn trong ca t bo. N c kh nng khng ngng i mi cu to ca n, chuyn ha thc n thnh nhng cht phc tp v c trng ca c th sng - Cc th vi (nhng kho vt t ca t bo): Tn ti mt s ht d tr. Ngi ta chia cc th vi lm bn loi: Th vi axt nucleic (ht v lutin), th vi lipoit (git m); th vi gluxit; th vi v c. - Cc bo quan (cc c quan t ca bo tng): hon thnh cc chc nng nht nh, bao gm: + Riboxom: c v nh cc x nghip siu vi m sn xut prott, l ni tng hp protein ca t bo cht, cha ch yu l ARN v protein. Ngoi ra c cha mt t lipit, v mt s cht khong. Ribosom nm t do trong t bo cht v chim ti 70% trng lng kh ca t bo cht. Mi t bo vi khun c trn 1000 riboxom, trong thi k pht trin mnh ca n, s lng riboxom tng ln. Khng phi tt c cc riboxom u trng thi hot ng. Ch khong 5 - 10% riboxom tham gia vo qu trnh tng hp protein. Chng lin kt nhau thnh mt chui gi l polyxom nh si ARN thng tin. Trong qu trnh tng hp protein, cc riboxom trt dc theo si ARN thng tin nh kiu c thng tin. Qua mi bc c, mt axit amin li c gn thm vo chui polypeptit. + Meroxom: c coi nh l trung tm tng hp c dng tiu th hnh cu. Trong mt t bo ch c dung nht mt mezoxom. Mezoxom ch xut hin khi t bo phn chia, n c vai tr quan trng trong vic phn chia t bo v hnh thnh vch ngn ngang. nhiu loi vi khun, Mezoxom l mt thnh phn ca mng t bo cht pht trin n su vo t bo cht. + Khng bo: L phc hp ca lipt v prott. Bn trong khng bo cha y mt dch th gm nc v nhiu loi cht ha tan. Khng bo c chc nng iu ho p sut thm thu ca t bo. + Sc th: Gi nh sng v chuyn ha thnh ha nng trong cc hp cht hu c s dng. 4.3.3. Nhn t bo L mt bo quan c bit v quan trng vi chc nng bao trm ln mi hot ng ca t bo; l phn vt cht dng keo nm bn trong mng sinh cht, cha ti 80% l nc.

* Qua cc cng trnh nghin cu, ngi ta c th kt lun v tnh cht ca nhn vi
khun nh sau: - Nhn vi khun cha ADN (ngha l c cng thnh phn nh nhn t bo ng vt, thc vt, k c con ngi), ADN c cu trc si kp nhng hai u ghp li thnh vng kn.
80

- ADN khng phn tn u trong nguyn sinh cht m c tp trung li thnh mt th ging nhn. - Nhn vi khun khng c mng nhn v nhn con, n tip xc trc tip vi bo tng ( l im khc so vi nhn thng thng ca t bo sinh vt tin trin hn). - Nhn vi khun hon thnh chc nng ging nh nhng chc nng ca t bo sinh vt bc cao: ngha l n iu khin qu trnh sinh tng hp protein ca t bo, trong c c qu trnh sinh tng hp enzym v di truyn tnh cht ca t bo m cho con ci. - Nhn vi khun trong qu trnh t bo phn ct cng c phn ct ngay trc lc t bo phn ct. - S lng nhn trong t bo vi khun khc nhau th khc nhau: cu khun mt nhn, trc khun th c nhiu nhn hn. Nh vy t bo vi khun bao gi cng c nhn, nhng nhn khng c mng nhn, khng c nhim sc th v thnh phn chnh l AND c cu trc vng.

* Da vo hnh thi bn ngoi c th chia vi khun thnh 5 loi khc nhau: Cu

khun, trc khun, cu trc khun, xon khun v phy khun. - Cu khun: L nhng vi khun c hnh trn hoc hnh cu v l loi c hnh dng n gin nht, tuy nhin c th l hnh bu dc. Kch thc ca cu khun thay i khong t 0,5 1,0 m. - Trc khun: L nhng vi khun c hnh que, hnh gy, u trn hay u vung. Kch thc ca trc khun khong t 0,25 0,3 0,4 1,5 m. V d vi khun t huyt trng, vi khun dch hch. - Cu trc khun: L loi vi khun trung gian gia cu khun v trc khun, c hnh bu dc, hnh trng, c kch thc khong 0,5 1,0 1,0 5,0m. - Xon khun: Kch thc ca xon khun thay i trong khong t 0,5 3,0 5,0 40,0 m. L nhng vi khun c hnh si ln sng, gm cc vi khun c t 2 vng xon tr ln, di ng c nh mt hay nhiu tin mao (lng roi) mc nh. Tt c ch c mt ging, a s sng hoi sinh. - Phy khun: L nhng vi khun c hnh que un cong, c hnh ging nh du phy, hnh li lim. Phn ln phy khun sng hoi sinh, in hnh l vi khun th t. Bng 23. Thnh phn cc nguyn t ch yu ca t bo vi khun E.Coli Nguyn t C O N H P S K % Cht kh 50 20 14 8 3 1 1 Nguyn t Na Ca Mg Cl Fe Cc nguyn t khc 0,3 % Cht kh 1,0 0,5 0,5 0,2

81

4.4. Quy lut sinh trng v pht trin ca vi sinh vt Sinh trng v pht trin l mt thuc tnh c s ca sinh vt sng, Cng nh ng vt v thc vt, vi sinh vt cng sinh trng v pht trin. Sinh trng v pht trin thng khng phi lc no cng din ra cng mt lc, ngha l s lng t bo khng phi lc no cng t l thun vi sinh khi to thnh. iu d nhn thy nht l trong mi trng ngho cht dinh dng, t bo vn c kh nng sinh sn tng s lng t bo nhng kch thc t bo ny nh hn rt nhiu trong iu kin y cht dinh dng.

* Sinh trng: L s tng kch thc v khi lng t bo (s tng sinh khi).
Trong iu kin mi trng nui cy y cht dinh dng v trong iu kin nui cy thch hp, t bo vi sinh vt tng nhanh v kch thc ng thi sinh khi c tch lu nhiu. C nhiu phng php kim tra s sinh trng ca vi sinh vt trong qu trnh nui cy. Nhng phng php c trnh by nh sau: - o kch thc t bo non v t bo trng thnh. - Xc nh sinh khi ti v sinh khi kh bng phng php ly tm v cn xc nh trng lng. - Xc nh hm lng nit tng s hoc xc nh lng cacbon tng s. - Xc nh cc qu trnh trao i cht thng qua cc cu t tham gia qu trnh nh lng oxy tiu hao, lng CO2 sn sinh ra v cc sn phm ca qu trnh ln men.

* Pht trin: L s tng ln v s lng t bo (s sinh sn).

Cc vi sinh vt sinh sn bng phng php nhn i thng cho lng sinh khi rt ln sau mt thi gian ngn. Trong trng hp sinh sn theo phng php ny th trong dch nui cy s khng c t bo gi. V rng t bo c phn chia thnh hai, c nh vy t bo lc no cng trng thi ang pht trin. Ta ch pht hin t bo gi trong trng hp mi trng thiu cht dinh dng v t bo vi sinh vt khng c kh nng sinh sn na. Ring i vi nm men hin tng pht trin t bo gi rt r. Nm men sinh sn bng cch ny chi. Khi chi non tch khi t bo m sng c lp th ni tch trn t bo m to thnh mt vt nh vt so. Vt so ny s khng c kh nng to ra chi mi. C nh vy t bo nm men m s chuyn thnh t bo gi theo thi gian. Trong nc thi v qu trnh x l nc thi, vi khun ng vai tr quan trng trong phn hy cht hu c. Cc vi sinh vt ch yu l vi khun d dng. Khi b x l c xy dng xong v a vo vn hnh th cc vi khun c sn trong nc thi bt u pht trin theo chu k pht trin ca cc vi khun trong mt m cy vi khun. Trong thi gian u, sm a h thng x l vo hot ng n nh c th dng bn ca cc b x l ang hot ng gn cho thm vo b mi nh l mt hnh thc cy thm vi khun cho b x l. Chu trnh pht trin trong b x l bao gm 4 giai on: - Giai on tim pht: Xy ra khi b bt u a vo hot ng v bn ca cc b khc c cy thm vo b. y l giai on cc vi khun thch nghi vi mi trng mi v bt u qu trnh phn bo.
82

Trong giai on ny t bo cha phn chia (ngha l cha c kh nng sinh sn), nhng th tch v trng lng t bo tng ln do qu trnh tng hp cc cht (protein, enzym, axt nucleic,...) din ra mnh m. - Giai on tng trng: Cc t bo vi khun tin hnh phn bo v tng nhanh v s lng. Tc phn bo ph thuc vo thi gian cn thit cho cc ln phn bo v lng thc n trong mi trng. Trong giai on ny, vi sinh vt sinh trng v pht trin theo ly tha. - Giai on n nh: Mt vi khun c gi mt s lng n nh. Nguyn nhn giai on ny l do cc cht dinh dng cn thit cho qu trnh tng trng ca vi khun s dng ht v s lng vi khun sinh ra bng s lng vi khun cht i. - Giai on suy vong: Trong giai on ny, s lng vi khun cht i nhiu hn s lng vi khun sinh ra, do mt vi khun trong b gim. Nguyn nhn l do hai yu t: mi trng b cn thc n v mi trng b nhim c do cc sn phm trao i cht ca vi sinh vt. Thc t trong b x l c nhiu qun th khc nhau, th tng trng ca vi sinh vt ging nhau v dng nhng khc nhau v thi gian tng trng cng nh nh ca th. Trong mt giai on bt k no s c mt loi c s lng ch o do thi im cc iu kin nh pH, oxy, dinh dng, nhit ... ph hp cho loi . Vi khun ng vai tr quan trng hng u trong cc b x l nc thi. Do trong cc b ny chng ta phi duy tr mt mt vi khun cao tng thch vi lu lng cc cht nhim a vo b. iu ny c th thc hin thng qua qu trnh thit k v vn hnh. Trong qu trnh thit k chng ta phi tnh ton chnh xc thi gian tn lu ca vi khun trong b x l v thi gian ny phi ln cc vi khun c th sinh sn c. Trong qu trnh vn hnh, cc iu kin cn thit cho qu trnh tng trng ca vi khun (pH, cht dinh dng, nhit , khuy trn...) phi c iu chnh mc thun li nht cho vi khun. 4.5. Phn b vi sinh vt trong cc mi trng nc 4.5.1. Mi trng nc Tt c nhng ni c cha nc trn b mt hay di lng t u c coi l mi trng nc. Nhng a im cha nc cn gi l cc thu vc. Trong cc thu vc khc nhau, tnh cht ho hc v vt l rt khc nhau. Bi vy mi trng sng tng thu vc u c c trng ring bit v s phn b ca vi sinh vt ph thuc vo nhng c trng ring bit . Khong 71% b mt tri t c bao ph bi mt nc. Nc c coi l dng thc vt cht cn cho tt c cc sinh vt sng trn tri t v l mi trng sng ca nhiu loi. Nc tn ti trn tri t c 3 dng: rn (bng, tuyt), lng v th kh (hi nc), trong trng thi chuyn ng (sng, sui) hoc tng i tnh (h, ao bin). Nc ngm c trong nhng lp t nm di mt t do cc ngun nc khc thm vo. Nc ngm c hm lng mui khong khc nhau tu tng vng. Nhn chung nc ngm rt ngho cht dinh dng. Nc b mt bao gm sui, sng, h, bin. Sui c to thnh nhng ni nc ngm chy ra b mt t hoc t khe ca cc ni . Ty theo vng a l nc sui c th rt khc nhau v nhit v thnh phn ho hc. Ty theo thnh phn v hm lng cht khong m ngi ta phn bit sui mn, sui chua, sui lu hunh.

83

Nc sng c lng nc nhiu hn sui. Sng vng ng bng thng giu cht dinh dng hn vng ni nhng li b nhim hn do cht thi cng nghip v sinh hot. H l nhng vng trng ngp y nc trong t lin. H cc vng ni c ngun nc ngm chy ra v h vng ng bng khc nhau rt ln v nhit cng nh thnh phn cht dinh dng. Ngay trong mt h cng c s phn tng, mi tng li c mt iu kin mi trng khc nhau nh: - Nc cn cho s sng trong mi trng sinh thi: Con ngi mi ngy cn n 1,83 lt nc. Nc gip con ngi v ng vt trao i, vn chuyn thc n tham gia vo cc phn ng sinh ho hc, cc mi lin kt v cu to c th. Nc cn cho tt c cc vi sinh vt, ng vt, thc vt v con ngi. - Nc cn cho sn xut nng nghip: sn xut 1kg la cn mt lng nc l 750 kg (gp 100 ln sn xut 1kg tht), i vi cy trng cn 5000m3/ha, vi hoa mu tng t 5000m3/ha. - Nc cha bnh: Ngi ta cha mt s bnh bng ung nhiu nc qu trnh phn gii cht c, trao i cht mnh hn. Tm nc khong nng cc sui nc t nhin cha bnh thp khp, ngoi da, bnh tim mch, thn kinh,v khi tm cc cht in gii lm cho c th hot ho mnh hn, trao i cht tng, n ngon, ng khe. - Nc cho sn xut cng nghip: Lm lnh ng c, hi nc gy p lc quay tuabin, lm dung mi ho tan cht mu v cc phn ng ha hc khc. Mi ngnh cng nghip, mi khu ch xut yu cu mt lng nc khc nhau. - Nc cn cho giao thng vn ti: Giao thng ng thu th b mt l yu t tt yu. Cc sng ngi, knh rch, i dng, h ao, vnh u l nhng mi trng thun li giao thng vn ti. - Nc cn cho pht trin du lch: Nc khng ch cung cp cho sinh hot du lch m cn l mi trng pht trin cc dng du lch: Du lch trn sng, h, knh rch,... Mi trng sng ca cc thu vc u c c trng ring bit v s phn b vi sinh vt ph thuc vo c trng : Mi trng nc Vit Nam. Mi nm nc ta s dng ht khong 10 t m3 nc ngm, cn li 340 t m3 hay > 97% nhu cu nc cho sinh hot v sn xut u ly t sng ngi. Vit Nam c 2360 con sng, tp trung thnh 30 h thng ln nh, nhng ch c 9 h thng sng c din tch khu vc ln hn 10000 km2. Cng 9 h thng sng ln ny lu gi v vn chuyn khong 86% ti nguyn nc quc gia. Tr lng nc ngm nc ta mc trung bnh so vi cc nc trn th gii v phn b khng ng u theo cc min a cht thu vn: Bc trung b (chim khong 31% tr lng c nc), nam trung b 24%, ng v ty bc b mi min chim khong 16%, nam b 10%, ng bng bc b 6%. Tuy nhin, khi xem xt ton b s phn b nc ngt ca Vit Nam chng ta thy rng tr lng phn b khng ng u v c s dao ng rt ln trong nm. Trong ma ma, lng nc ngt chim ti 80% tng lng nc c trong nm, nhng ma kh lng nc ngt ch cn 20%.

84

Vit Nam cng c ngun nc khong, nc nng phong ph. Chng phn b khng ng u, c gi tr s dng vo nhiu mc ch khc nhau, v vy cn khai thc hiu qu ngun ti nguyn ny phc v cho s pht trin kinh t v x hi ca t nc. 4.5.2. S phn b ca vi sinh vt trong cc mi trng nc Vi sinh vt c mt khp ni trong cc ngun nc. S phn b vi sinh vt trong mt vng nc l kt qu ca s tc ng tng hp ca cc nhn t sinh hc v khng sinh hc. Cc yu t mi trng quan trng quyt nh s phn b ca vi sinh vt l hm lng mui, cht hu c, pH, nhit v nh sng. Ngun nhim vi sinh vt cng rt quan trng v ngoi nhng nhm chuyn sng nc ra cn c nhng nhm nhim t cc mi trng khc. Tuy nhin thng th mt nhn t hay mt nhm nh cc nhn t c vai tr u th. Tu theo loi thy vc m n c vai tr khc nhau, khin cho s phn b vi khun v nm trong cc sng, h, bin c mt s khc bit c trng. Trong nc vi sinh vt c phn b nhiu vng duyn hi (littoral zone), vng nc nng (limnetic zone) v ngay c vng nc su (profundal zone), vng y ao h (benthic zone)... S lng v s loi vi sinh vt trong nc ph thuc vo nhiu yu t, nht l hm lng cht hu c c trong nc, cc ha cht c hi, tia t ngoi, pH mi trng, nhng yu t c tnh cht quyt nh n s tng khi lng vi sinh vt nh cc cht dinh dng. Trong nc c nhiu loi vi sinh vt: vi khun, nm men, xon th, nhng ch yu vn l vi khun. Ni chung, trong nc s vi khun khng bo t chim u th, cn trong bn th s vi khun c bo t li chim u th. Vi sinh vt trong nc c xm nhp t nhiu ngun khc nhau: - C th do t do bi bay ln, ngun nc ny ch yu b nhim vi sinh vt trn b mt. - C th do nc ma sau khi chy qua nhng vng t khc nhau cun theo nhiu vi sinh vt ni nc chy qua. - Do nc ngm hoc ngun nc khc qua nhng ni nhim bn nghim trng. - S lng v thnh phn vi sinh vt thy trong nc mang c trng vng t b nhim m nc chy qua. a. S phn b trong cc sui v sng cc vng sui v sng do dng chy lun thay i, v vy h vi sinh vt v s lng vi sinh vt lun thay i. gn thnh ph nc sng c s lng v thnh phn vi khun phong ph, hu ht cc nhm vi sinh vt trong t u c mt y, cn pha xa thnh ph th s lng ca chng gim. Khi sng chy xa vng ng dn c n c kh nng t lm sch. iu ny s lm gim ng k s lng vi sinh vt. Trong nc sui ni chung v thiu cht dinh dng nn hm lng vi khun rt thp. Tng s vi sinh vt t khi vt qu vi nghn/ml, cn s hoi sinh dao ng t 10 n vi trm. Trong cc sui c hm lng Fe cao thng cha cc vi khun Fe nh Leptothrix ochracea. cc sui cha lu hunh thng c mt nhm vi khun lu hunh mu lc

85

hoc mu ta. Nhng nhm ny thuc loi t dng ho v quang nng. cc sui nc nng ch tn ti cc vi khun a nhit nh Leptothrix thermalis. Cho n nay vn c tng i t cng trnh xc nh tng s vi sinh vt trong cc dng sng nh cch m trc tip. S lng vi khun cao hn ng k trong ma lnh do iu kin sng v iu kin dinh dng thun li hn, nht l i vi vi sinh hoi sinh bt ngun t nc thi. iu tng t cng xy ra i vi s lng vi khun gy thi cng nh i vi vi khun dng coli v s lng t bo nm men, l nhng vi sinh vt cng thng xm nhp vo sng thng qua nc thi, trong khi th vi khun nitrt ha t cc i v ma h. Ti nhng vng sng b nhim nc thi, s lng t bo nm men tng i ln. b. S phn b trong cc h cc tng h khc nhau s phn b ca vi sinh vt cng khc nhau. tng mt nhiu nh sng hn thng c nhng nhm vi sinh vt t dng quang nng. Di y h giu cht hu c thng c cc nhm vi khun d dng phn gii cht hu c. nhng tng y c s phn hu cht hu c mnh tiu th nhiu xy to ra nhng vng khng c xy ho tan th ch c mt nhm ym kh bt buc khng c kh nng tn ti khi c oxy. Lng vi sinh vt cng thay i theo chiu su ca ao, h: nhng h su s lng vi sinh vt nhiu nht khng phi trn b mt m lp nc su t 5 20 m, iu ny c th gii thch d dng l do trn b mt b nh sng mt tri chiu trc tip, nhit nc tng, Cc nghin cu v s phn b vi khun trong cc h tm thy trong cc h ngho dinh dng t 50000 200000 vi khun/ml, v trong cc h giu dinh dng th vi trm n vi triu. Tri li s vi sinh vt hoi sinh c xc nh ng thi thp hn nhiu, trong cc h giu dinh dng n dao ng t vi trm n vi nghn v trong cc h ngho dinh dng th thm ch di mt trm. Trong cc h sch, s lng vi khun ln nht thng t vo thi gian m cht dinh dng sinh ra l ln nht, tc l vo ma xun hoc u ma thu, hoc cui h. Ni chung hm lng vi sinh vt cng xa b cng gim cc tng h khc nhau s phn b vi sinh vt cng khc nhau. c. S phn b trong bin mi trng bin, s phn b ca vi sinh vt khc hn so vi mi trng nc ngt do nng mui nhng ni ny cao. Ty thuc vo thnh phn v nng mui, thnh phn v s lng vi sinh vt cng khc nhau rt nhiu. Tuy nhin tt c u thuc nhm a mn t c mt mi trng nc ngt. Cc vi sinh vt sng trong mi trng nc mn ni chung c kh nng s dng cht dinh dng c nng rt thp. Chng pht trin chm hn nhiu so vi vi sinh vt t. Chng thng bm vo cc ht ph sa sng. Vi sinh vt bin thng thuc nhm a lnh, c th sng c nhit t 0 n 40C. Chng thng c kh nng chu c p lc ln nht l nhng vng bin su. Nc bin c s lng vi sinh vt nh hn nc ao h v nc sng. S lng vi khun gn b thng nhiu hn xa b. Do nhng iu kin dinh dng thun li m
86

hm lng vi sinh vt vng nc gn b ln hn ng k so vi ngoi khi, v ni chung cng xa b th s lng vi sinh vt hoi sinh cng gim nhanh. Theo chiu thng ng th nhng tr s vi khun cao nht thng c thy trong vng nh sng c sc sinh sn. Tuy nhin nu loi tr cc vi sinh vt sng mt nc th cc i khng nm trong vng b mt, m thng mi su t 10 - 50 m. S pht tn nm men trong cc vng bin khc nhau cho thy s lng chng thng kh cao ti vng gn b b nhim nc thi v gim nhanh theo hng ra bin. Tuy nhin vn c th tm thy hng lot nm men chu mui nhng vng bin khi. d. S phn b trong phn lng ng trong cc thu vc ni a Nc trong thy vc m (ao, h, sng ngi, m, vc,) khc nhau rt ln v s lng cng nh thnh phn h vi sinh vt c trong , v rng thnh phn ha hc ca cc loi thy vc ny lun lun khng n nh v khc nhau rt xa. S lng vi khun trong thy vc tng mnh trong thi gian sau nhng cn ma ln hoc l, c l do b nhim bn nc trn b chy xung ko theo vi sinh vt. Nhng ngy nng th s lng vi sinh vt cng gim i. Ti cc lp bn trn cng trong cc thy vc, c bit l trong cc h, v c hm lng cao v dinh dng hu c nn ni chung c rt nhiu vi sinh vt. Tng s vi sinh vt c xc nh bng cch m di knh hin vi ca mi gam bn t t vi trm n vi triu t. Bng 24. Bng % hm lng tro ca bn mt s h S th t H Belje Bin Hc Hi H Svatie H Gap Triu vi sinh vt/gam Bn t 2326 1285 922 1883 Bn kh 54219 35109 29790 15680 % Hm lng tro ca bn 54,1 49,3 18,6 81,9

Ngay su vi cm di lp bn b mt, hm lng vi sinh vt cng nh hm lng cht hu c gim i nhiu, v s lng vi sinh vt hoi sinh gim i nhanh hn so vi tng s vi sinh vt . su 1m ni chung hm lng vi khun ch bng mt phn rt nh so vi b mt phn lng ng v tip tc gim chm v pha su hn. iu ng cho c dng hiu kh v ym kh. Ni chung cc nhm vi sinh vt sng cc ngun nc khc nhau rt a dng v hnh thi cng nh hot tnh sinh hc. trong mi trng nc cng c mt y cc nhm tham gia vo cc chu trnh chuyn ho cc hp cht cacbon, nit v cc cht khong khc. 4.6. Vai tr ca vi sinh trong qu trnh chuyn ha cc cht 4.6.1. Chu trnh cacbon a. Qu trnh tng hp cc hp cht hu c trong thy vc Chu trnh cacbon bt u t phn ng quang hp ca thc vt trong thy vc, thc hin di tc ng ca nh sng Mt tri vi cht xc tc l cc ht dip lc (clorophyll) v kt thc bng vic to ra cc hp cht hu c. Thc vt nc hp thu ngun nng lng ny thc hin qu trnh quang hp theo phng trnh tng qut sau:
87

6CO2 + 6H2O

Quang nang Diep luc

C6H12O6 + 6O2 + Q

Trong phn ng quang hp trn, Q l nng lng s cp th cha trong sinh khi thc vt, c gi tr bng 674 kcal/kg, tn ti di dng nng lng lin kt H-C-O ca cacbuahydro C6H12O6. Cng vi vic tng hp C6H12O6, qu trnh quang hp cn to ra oxy cn thit duy tr s sng. Ngun cht v c ban u c thc vt nc s dng tng hp nn cc hp cht hu c l kh CO2 v H2O v cc mui khong ca N, P, K, S, Si, Fe, Mn, Ca, Mg, Zn, Cu,... cc cht ny lun lun c b sung vo thy vc t cc qu trnh phn hy xc b sinh vt hay do s tc ng ca con ngi. Vi sinh vt ng mt vai tr quan trng trong mt s khu chuyn ho ca vng tun hon ny:
Cacbon Th c va t Cacbon o ng va t

Cha t h u c trong a t Vi sinh va t

CO2

Cc hp cht cacbon hu c cha trong ng vt, thc vt, vi sinh vt, khi cc sinh vt ny cht s li mt lng cht hu c khng l trong t. Cng vi gii thc vt, cc vi khun quang t dng v ha t dng cng c kh nng gp phn vo vic tng hp cc cht hu c trong thy vc. Ngoi ra, chng cn c nh sng v c th cho hydro thch hp: i vi vi khun mu lc v vi khun lu hunh mu ta th l sulfurhydro (H2S), cn i vi cc vi khun quang hp khc th l axt hu c hoc cc cht hu c khc. b. Qu trnh phn gii cc hp cht hu c trong thy vc Trong thy vc, cc sinh vt sau khi cht i khng ngng b phn hy bi vi khun d dng v nm mc. Cc vi sinh vt ny cn cc hp cht hu c lm thc n. Khi y, hp cht hu c c vi sinh vt bin i thnh cc cht v c ban u. V c ha cc hp cht hu c l chc nng ch yu ca vi khun v nm trong vic bin i vt cht trong thy vc. S phn hy cc cht hu c din ra vi tc rt khc nhau. Ty thuc vo thnh phn ca chng v iu kin ca mi trng, s phn hy c th din ra rt nhanh hay rt chm. S phn hy vt cht hu c xy ra rt nhanh trong thy vc nhng vng gn b mt nc, nhit nc ma h. Nhn chung, khng ph thuc vo a im, th t b phn hy l ng v protein, sau l tinh bt, cht bo v cui cng l cht cao phn t nh xenluloz. Qu trnh phn gii ng nh 2 nhm vi sinh vt: nhm hiu kh v nhm ln men.

* Qu trnh ln men tylic.

Di tc dng ca h thng enzym sinh ra bi vi sinh vt (Saccaromyces, Sac. vinii, Sac. uvarum,), glucoza c chuyn ha sang pyruvat decacboxylaza
88

axetaldehit ru tylic. Qu trnh ny ngoi tc dng h thng enzym do vi sinh vt tit ra cn i hi s tham gia ca phtphat c c: 2C6H12O6 + 2H3PO4 2C2H5OH + 2CO2 + 2H2O + fructoza 1,6 diphotphat l kiu ln men ru bnh thng. Khi c mt ca NaHCO3 hay Na2HPO4 qu trnh ln men s sinh ra mt sn phm khc l glyxrin ng thi hn ch s sinh ra ru tylic. Nhiu loi vi sinh vt c kh nng ln men ru, trong mnh nht l c ngha nht l nm men Saccharommyces cerevisiae. Ngi ta thng dng ng dng qu trnh ln men ru sn xut ru, bia, nc gii kht,...

* Qu trnh ln men Lactic:

- Qu trnh ln men ng hnh: Tham gia qu trnh ny c nhm vi sinh khun: Lactobacterium, Thermobacterium, Streptobacterium v Streptococcus.

Hp chat hu c 2CH3COCOOH + 4H CH3CHOHCOOH + Q CH3COCOOH + 4H

- Qu trnh ln men d hnh: Tham gia qu trnh ny c nhm vi sinh khun thuc h: Lactobacillaccae, Streptococcaceae..
Hp chat hu c CH3COOH + CH3CHOHCOOH + C2H5OH + CO2

* Qu trnh phn gii lignhin (C18H30O15):

CH2OH O OCH3 CH - CH O CH = CH - CH2OH

Mt on ca lignhin nguyn th Lignhin axt vanilinic; axt syringic; axt parahydroxybenzoic, andehit, ru. Tham gia qu trnh ny c nhm vi sinh vt: Polysitctus versicolor;, Stereum hisutum, Pholiota, nm Ascomycetes, Gyrophana, Ascomycetes, Tm li, cc nhm VSV tham gia trong qu trnh chuyn ha cacbon l qu trnh quang hp cy xanh hoc qu trnh VSV t dng quang nng - gp phn khp kn vng tun hon vt cht, gi mi cn bng vt cht trong thin nhin. T gi c cn bng sinh thi trong mi trng t nhin. 4.6.2. Chu trnh nit a. Vng tun hon ca Nit Nit chim khong 78% th tch khng kh (tng ng 3,91015 tn N2). N b tch ra khi khng kh do sm chp. Nit l nguyn t dinh dng quan trng khng th thiu i vi ng thc vt v ngay c i vi loi vi sinh vt. - Cy trng khng th ng ha nit hu c m phi nh vi sinh vt phn hu v chuyn ha ngun nit bn vng thnh nit dng d tiu (NH4+ hoc NH3), qu trnh ny gi l qu trnh amon ha. - Tip ni l qu trnh vi sinh vt chuyn ha tip t NH3 thnh NO3- c gi l qu trnh nitrt ho.

89

- Di tc dng ca cc loi vi sinh vt, nit khng kh c chuyn vo cc cht hu c cha nit c gi l qu trnh c nh nit phn t. Trong mi trng nc, nit c th tn ti di dng N2, hay di dng hp cht v c, hu c ha tan hay khng ha tan. Cc hp cht v c ha tan quan trng ca nit l NH3, NH4+, NO2-, NO3-. Vi sinh vt ng mt vai tr quan trng trong mt s khu chuyn ho ca vng tun hon ny:
Cha t h u c trong a t Vi sinh va t NH3, NH4+

N2

Th c vat

o ng va t

NO3-

Vi khun c nh m c th sng t do hay cng sinh. Cc loi t do nh Azotobacter ( hiu kh) v Clostridium (him kh) hay t dng nh Rhodospirillum. Trong mi trng nc, cng c nhiu vi khun c nh m, nhng vai tr ca chng t quan trng hn cc thanh to, nh Anabaena, Nostoc, Trichodesmum. Ngoi ra, ni la mang n mt lng nit b p s mt i do nit thot ra khi chu trnh bi trm tch y bin su. Tm li, chu trnh N kh phc tp nhng n nh. Cc qu trnh kh v c nh N lm cho n c sc p ng c nhu cu cao cho sn xut ca cc h sinh thi. b. Qu trnh c nh nit phn t Cc loi vi sinh vt ng ha nit t khng kh mt cch d dng v thng xuyn xy ra. Bao gm:

* Qu trnh c nh nit phn t t do: Nh nhm vi khun:

- Azotobacter: c cc loi ch yu: Azotobacter chrococcum; Azotobacter beijerinskii; Azotobacter vinelandii; Azotobacter agiillis. Azotobacter c kh nng ng ha mannt, ramno, tinh bt, benzoat natri, - Clostridium: c kh nng ng ha tt c cc ngun thc n v c v hu c. - Beijerinskii: c kh nng ng ha tt c cc loi ng n v kp, ng ha yu tinh bt v axt hu c.

* Qu trnh c nh nit phn t cng sinh: Qu trnh ng ha nit ca khng kh

di tc dng ca h cng sinh to thnh cc hp cht cha nit (axt amin) c gi l qu trnh c nh nit cng sinh. Tiu biu l nhm vi khun Bacterium radicicola (cui 1989 Frank ngh i tn l Rhizobium).

* Cc loi vi sinh vt c nh nit khc.

- Vi khun: hiu kh (Azotomonas insolita, Azotomonas fluorescens,); hiu kh khng bt buc (Klebsiella pneumoniae, Bacillus polmyxa,...); ym kh quang hp (Chromatium sp, Chlorobium sp,...). - X khun (Streptomyces,), nm (Thiodotorula) , to (Lyngbyaps, Anabaena ambigua).
90

* C ch qu trnh c nh nit phn t.

Phn t nit (c nng lng 9,4.105J/mol) th cc vi sinh vt d ng ha ngay iu kin rt bnh thng v nhit v p sut. Trong khi con ngi phi s dng iu kin k thut cao tn km mi ph v c mi lin kt ba trong phn t nit. Qu trnh c nh nit l qu trnh kh N2 thnh NH3 v enzym nitrogenaza xc tc lm cho qu trnh kh ny khi c mt ATP (ansin triphotphat).
N2 + H2 + ATP
nitrogenaza H2 chat cho electron

NH3 + A + ADP + P

ADP: anzin photphat. ATP c cu to gm ba nhm: baz nit anin; ng ribz; 3 nhm photphat. N l hp cht cao nng v c xem nh ng tin nng lng ca t bo. Theo c ch hon thin mi nht (1992) th qu trnh c nh nit c th hin bng phng trnh sau:
N N2 + 8H+ N H 2N NH2 nitrogenaza + 16Mg.ATP + 16.O NH NH NH3 2NH3 + H2O + 16Mg.ADP + 16P

Nit phn t (N2) ha tan trong nc thin nhin khong 12 ppm 250C. Kt qu ca qu trnh nitrogenaza hot ha v hp th ha hc nit s lm t hai dy ni trong s dy ni cc phn t N2. Nng lng tiu ph l 7,8 105 J/mol. Dy ni th ba s b ct t khi tip xc vi hydro c hot ha nh men dihydrogenaza v h thng hydrogenaza. c. Qu trnh amon ha Qu trnh amon ha l qu trnh phn hu v chuyn ha cc hp cht hu c cha nit di tc dng ca cc loi vi sinh vt thnh NH4+(NH3).
Cac hp chat hu c co N
Vi sinh vat

NH3 hoac NH4+

NH3 + H2O NH4+ + OH-

k = 10- 4,74

* Qu trnh amon ha protein: Qu trnh phn hy v chuyn ho protein gii

phng NH3 do nhiu vi sinh vt hiu kh v ym kh gy ra. C ch: Protein polypeptit axit amin NH3.

* Qu trnh amon ha ure: Ure l mt hp cht hu c n gin cha 46,6%N.

C ch:
CO(NH2)2 + 2H2O ureaza (NH4)2CO3
Vi sinh vat

2NH3

(NH4)2CO3 + CO2 + H2O

* Qu trnh phn gii cht mn: Mn l cht v nh hnh, mu ti, c cha:

Hidratcacbon: Hemixenlulo: Xenlulo: Lignhin: Axit humic: 1,3% 3,0% 0,4% 4,2% 29,6%

91

Axit funvic: Humin: C ch:

22,0% 36,5%

Chat mun + O2

Vi sinh vat

NH3 + CO2 + H2O

d. Qu trnh nitrat ha Qu trnh chuyn ha t NH3 (NH4+) di tc dng ca cc loi vi sinh vt thnh NO3- c gi l qu trnh nitrt ha. Qu trnh nitrt ha xy ra hai giai on: nitrt ha v nitrt ha. - Qu trnh nitrt ha:
NH4+ + 3/2O2
Vi sinh vat

NO2- + 2H+ + H2O + Q

Tham gia qu trnh ny c 4 ging ch yu: Nitrosomonas; Nitrosolobus; Nitrocystis; Nitrosospira. - Qu trnh nitrt ha:
NO2- + 1/2O2
Vi sinh vat

NO3- +

Tham gia qu trnh ny gm c 3 ging vi sinh vt: Nitrobacter; Nitrospira; Nitrococcus. iu kin chung cho vi khun nitrat ha l pH: 5,5 - 9, nhng tt nht l 7,5, khi pH < 7 th vi khun pht trin chm li. e. Qu trnh phn nitrat ha L qu trnh chuyn ha NO3- thnh N2 b tr li nit cho khng kh c gi l qu trnh phn nitrt ha. Vi khun tham gia vo qu trnh phn nitrate ha bao gm cc loi ym kh khng bt buc nh: Achromobacter, Aerobacter, Alcaligenes, Bacillus, Brevibacterium, Proteus, Pseudomonas,... Nhng vi khun ny u l d dng, c kh nng khc nhau trong s kh nitrat theo 2 bc: - Chuyn ha nitrat thnh nitrit. - To ra nit oxt, init oxt, kh nit. C ch: Di tc dng ca cc loi vi sinh vt:
HNO3
+ 2H
men kh

HNO2

+ 2H

HNO

+ 2H

N 2O

+ 2H

N2

+ H2 O

NH4Cl + HNO2 HCl + H2O + N2 R-NH2 + HNO2 R-OH + H2O + N2 R CO NH2 + HNO2 R COOH + H2O + N2 4.6.3. Chu trnh lu hunh a. Vng tun hon ca lu hunh S chuyn ha ca lu hunh trong thin nhin to thnh mt chu trnh khp kn. Nhng giai on phn gii hp cht hu c c lu hunh kh phc tp, cho n nay cha c nghin cu tht r rng, tr mt vi hp cht nh cistin, methionin.
92

SO42S H2S

S hu c thc vat
S hu c ong vat

Vng tun hon ca lu hunh Trong vi sinh vt ng mt vai tr quan trng khng th thiu c. Trong c c nhng vi sinh vt t dng ha nng, vi sinh vt t dng quang nng v c vi sinh vt d dng. b. Qu trnh sunfat ho

* V c ha lu hunh hu c:
Trong lp lng pha trn ca qu trnh k kh hoc k kh tu tin, cc vi sinh vt thng phn hu protein v cc axt amin thnh NH3 v gii phng H2S t cc axt amin cha lu hunh (metionin, cystein v cystin). .
Cystin
vi sinh vat

NH 3 + H2S + CO2 + H2O

* Phn hy lu hunh v c: trong nc ch yu gm 2 nhm chnh:

- Vi sinh vt ho nng dinh dng: Beggiatoacess ly nng lng t qu trnh oxy ha H2S theo c ch: 2H2S + O2 2S + 2H2O + 80 kcal 2S + 3O2 + 2H2O 2H2SO4 + 240 kcal
CH2 - SH CH - NH2 COOH cystein CH2 - S - S - CH2 CH - NH2 CH - NH2 SO42COOH COOH cystin (nguon: Freny va Stevenson, 1996)

- Vi sinh vt sunfua t dng quang nng: Chlorobacteriacees v Thiorhodacees. Chng s dng H2S lm cht cho electron cho qu trnh tng hp cht hu c ca c th v ngun cacbon y l CO2:
H2S + CO2 (CH2O) S + 3CO2 + 5H2S + H2O + 2S 3(CH2O) + 4H+ + 2SO42-

Kt qu ca qu trnh l to thnh ion SO42- l cht cui cng bn vng. Qu trnh ny c gi l qu trnh sulfate ha. c. Qu trnh phn sufat ho Trong mi trng ym kh, SO42- s b vi sinh vt kh tr li thnh H2S, qu trnh ny c gi l qu trnh phn sulfate ha.Qu trnh ny, s dng cht hu c lm cht cho electron. Tham gia qu trnh ny bao gm cc ging vi sinh vt: Desulfovibrio; Desulfovibrio; Desulfotomaculum.

93

DH2 2H+ + DH2 +

O + 2H+ + 2E 2E + 1/2SO421/2SO42-

1/2S2- + H2O + H2O

1/2S2-

Nu trong mi trng c mt s cht hu c c vi khun s dng lm ngun cho electron nh axtlactic, axt pyruvic, glucoz th qu trnh phn sunfat ho c th nh sau:
2CH3CHOHCOOH + SO42+ SO424CH3COCOOH C6H12O6 + 3H2SO4
4H2 + SO42-

CH3COOH + 2CO2 + S2- + 2H2O 4CH3COOH + 4CO2 + S26CO2 + 3H2S + Q

S2+ 4H2O

Qu trnh phn sunfat ha cng c th dng H2. Giai on cui ca chu trnh S l trm tch hon ton. N bao gm c s trm tch cu S trong iu kin him kh khi c mt cu st. Cc bc ca hin tng ny c th chuyn i c, lm cho vic ti s dng d tr ny c th xy ra. Cc phn ng nh sau:
H2S + Fe
3+

OHSH-

Fe

FeS

FeS2

Chu trnh s dn ti s tch t chm v lin tc ca S trong cc trm tch bin su. Cc trm tch ny l ngun ch yu ca sinh quyn, di dng pyrite cng nh sulfat (nh thch cao chng hn).

94

Chng 5:

VI SINH VT TRONG NC

5.1. Vi sinh vt gy bnh trong nc Mt s vi sinh vt c th gy bnh cho ngi, ng vt v thc vt. Nhng vi sinh vt gy bnh l do chng thc hin cc phn ng trao i trong vt ch. a s vi sinh vt gy bnh l loi sng k sinh v ly thc n t vt ch. Cn dng khc ca vi sinh vt gy bnh l chng sn ra cc c t i vi vt ch. Vi sinh vt gy ra rt nhiu bnh him ngho cho ngi, gia sc, gia cm. Tuy nhin s vi sinh vt gy bnh ch chim mt phn rt nh trong th gii vi sinh vt. Cc vi sinh gy bnh rt a dng v phong ph v chng loi v c chia lm hai loi chnh: - Vi sinh vt sng hoi sinh: trng thi bnh thng chng sng trn da, nim mc, cc b phn bn ngoi c th v khng gy bnh. Nhng khi sc khng ca c th yu, chng s chui vo cc m, cc c quan gy bnh. - Vi sinh vt sng k sinh: Khi xm nhp vo c th th loi vi sinh vt ny sinh si nhanh chng v gy bnh nguy him nh dch t, dch st xut huyt, Kh nng tn ti ca vi sinh vt ngoi mi trng cng rt khc nhau: c loi c th sng lu ngoi mi trng di dng bo t, c loi khng th tn ti ngoi c th con ngi nh vi khun gy bnh au mng c khi ra ngoi s cht. Mi loi vi sinh vt ch gy mt bnh nht nh v c triu chng th hin ring ca mi loi trong khong thi gian nht nh. Cc vi sinh vt gy bnh ni bt nht ca nc thng gp trong thi gian gn y l: cc ng vt nguyn sinh Giardia v Cryptosporidium, cc vi khun Campylobacter, Salmonella, Shigella, Vibrio, v Mycobacterium, cc virus vim gan A (c th truyn bnh qua nc cn loi B do truyn mu) v Norwalk. Bng 25. Xp loi cc vi sinh vt c trong phn ngi v gia sc theo mc nguy him Mc nguy him cao Mc nguy him trung bnh Mc nguy him thp K sinh trng (Ancylostoma, Ascaris, Trichuris v Taenia) Vi khun ng rut (Chloera vibrio, Sallmonella typhosa, Shigella v mt s loi khc) Cc vi rt ng rut

Vi sinh vt mun gy bnh phi ph thuc vo cc yu t sau: - Nng lc gy bnh ca vi sinh vt: c t v sc xm nhp ca vi sinh vt. - S lng vi sinh vt: vi sinh vt gy bnh phi c s lng nht nh mi c kh nng gy bnh. - ng xm nhp: ng xm nhp phi thch hp, nu khng th khng th gy bnh. Nh trc khun un vn ch gy bnh khi xm nhp vo c th qua vt thng da; trc khun l, thng hn phi qua ng tiu ha, - Yu t khng ca c th. - Yu t t nhin v x hi.
95

S c mt ca vi sinh vt trong nc ung phi lin tc c gim st m bo rng nc khng cha cc tc nhn ly nhim. 5.1.1. Vi khun Vi khun chim a s trong cc vi sinh vt, vi khun tham gia vo hu ht cc vng tun hon vt cht trong thin nhin. Tuy vy rt nhiu vi khun gy bnh cho ngi, ng vt, thc vt, gy nn nhng tn tht nghim trng v sc kho, con ngi cng nh sn xut nng nghip. Ngy nay vi nhng thnh tu khoa hc hin i, ngi ta tm ra nhng bin php hn ch tc hi do vi khun gy ra, v d nh vic ch vacxin phng bnh, s dng cht khng sinh,... Trong s cc vi khun gy bnh truyn nhim, mi trng tip nhn cho ngi khe hay m v c th truyn cho cc c th khng min dch bng con ng nc tiu dng ta thy:

* Trc khun st rt thng hn:

- Trc khun thng hn hay trc khun Eberth: vi khun thng hn xamon. - Khun cn thng hn A,B ln lt l khun xamon cn thng hn, schotlmuelleri.

* Trc khun bnh l :

- Khun Shigella v Shigella paradysenteria; - Shigella fecxneri hay trc khun Flexner. Cc chng bnh thuc d dy, rut c cha khun xamon v Shillo thng khng c c trng r rng, c nhiu trng hp khng r.

* Bnh t huyt trng : thng truyn t ngi ny sang ngi khc bng cn trng
ht mu, nhng nc cng c th gp phn lan truyn bnh ny.

* Proteus vulgaris: gy bnh a chy v chng chy mu ng rut v cc nhim

trng khc.

* Coli Escherichia: l tc nhn gy bnh khun que coli.; * Khun que m xanh: thng c trong nc thi; * Khun cu chm vng: gy ra nhiu bnh ngoi da hay thc phm (p xe, ung nht,
ng c) n c nghin cu trong nc b bi m y s c mt ca n th hin s tho nc mt khng y .

* Trng xon mc cu: chy mu vng da, gy nn chng bnh chy mu vng da rt
ph bin trn th gii. Rt nhiu vt mang bnh c bit l chut hoang d, cng nhn dn cng rnh i khi nhim bnh ny. 5.1.2. Vi rt Vi rt (virus) l tc nhn gy bnh cc nh, ch nhn thy di knh hin vi in t v n c th sinh trng trong t bo sng. Mt virus c cu to bng s lin kt mt axt nucleoic v mt protein. Khi mt t bo sng b tn cng bi virus, n t bin i nhanh chng vi tnh hon thin ca n thnh mt qun th ht vi cc virus mi sng sng nhim bnh sang t bo mi. Cc virus gy nhiu bnh cho ngi nh cm lnh, cm, bi lit, quai b, bnh thy u (chicken-pox) v mt s dng ca ung th.

96

Mt s virus gy bnh cho thc vt, lm gim nng sut cy trng, nh bnh khm thuc l, tri o b vng, lm xon ngn c ci ng, hoi t m libe, hay to ra cc bu li. Trong qu trnh sng k sinh, virus c th xy ra 2 kh nng: Kh nng th nht l ph v t bo lm t bo cht v tip tc xm nhp ri ph v cc t bo ln cn. Kh nng th 2 l to thnh trng thi tim tng trong t bo ch, ngha l tm thi khng ph v t bo m ch hot ng sinh sn cng nhp iu vi t bo ch. nhng iu kin mi trng nht nh, trng thi tim tng c th bin thnh trng thi tan ph v t bo. Nhng virus c kh nng ph v t bo gi l virus c, nhng virus c kh nng to nn trng thi tim tng gi l virus khng c. Qu trnh hot ng ca virus c chia lm 4 giai on: - Giai on hp th ca ht virus t do trn t bo ch: Cc ht virus t do tn ti ngoi t bo khng c kh nng hot ng, chng trng thi tim sinh gi l ht Virion. Khi gp t bo ch, ph thuc vo tn s va chm gia ht virion v t bo, va chm cng nhiu cng c kh nng tm ra cc im th cm trn b mt t bo. Lc im th cm ca t bo ch v gc ui ca virus kt hp vi nhau theo c ch khng nguyn - khng th nh c thnh phn ho hc ph hp vi nhau. Kt qu l virus bm cht ln b mt t bo ch. - Giai on xm hp ca virus vo t bo ch: Ph thuc vo tng loi virus v t bo ch. Sau khi virus bm vo im th cm ca t bo ch, n tit ra men Lizozym thu phn thnh t bo vi khun. Sau di tc dng ca ATP aza, lm cho tr ui xuyn qua thnh t bo v phn t ADN c bm vo bn trong t bo ch. V capxit vn nm ngoi. Ngoi c ch trn cn c mt s c ch khc: mt s virus ng vt, sau khi tit ra men phn hu thnh t bo ch, ton b ht virion lt vo trong t bo, sau cc men bn trong t bo mi tin hnh phn hu v capxit gii phng ADN. Mt s t bo ch li c kh nng bao bc virion ri nut theo kiu thc bo. Sau c qu trnh ci o gii phng ADN ca virus. - Giai on sinh sn ca virus trong t bo ch (sao chp v nhn ln): Sau khi phn t ADN ca virus lt vo t bo ch, qu trnh tng hp ADN ca t bo ch lp tc b nh ch. Sau qu trnh tng hp protein ca t bo cng ngng v bt u qu trnh tng hp cc enzym ny cn gi l protein sm v n l nhng protein c tng hp u tin sau qu trnh xm nhp. Khi cc enzym ny c hon thnh, bt u xc tc cho qu trnh tng hp ADN ca virus bng nguyn liu ADN ca t bo ch b phn hy. Sau khi cc phn t ADN virus c tng hp n mt s lng nht nh qu trnh ny ngng v bt u qu trnh tng hp protein mun bao gm v Capxit ca virus v cc enzym c trong thnh phn ca virus trng thnh. Cc qu trnh ny c tin hnh do s iu khin ca b gen virus. Nh vy, 2 phn v v li virus c tng hp ring bit. - Giai on lp rp ht virus v gii phng chng ra khi t bo: Giai on ny cn gi l s chn ca virus. Sau khi cc b phn ca virus c tng hp ring bit (axit nucleic, v capxit, bao ui, a gc, lng ui) cc thnh phn lp rp li vi nhau thnh ht virus trng thnh, kt thc thi k tim n, tc l thi k trong t bo cha xut hin virus trng thnh. Thi k tim n ko di bao lu tu thuc tng loi virus. Trong nhiu trng hp cc virus trng thnh tit men lizozym phn hu thnh t bo v ra ngoi, t bo b ph v. Cc virus con tip tc xm nhp vo cc t bo xung quang v ph v chng. mt s virus, virus trng thnh khng ph v t bo m
97

Rt nhiu bnh tt ca con ngi, ng vt, thc vt m nguyn nhn gy ra l virus. c im sng ca virus l k sinh trn t bo, bi vy cha bnh do virus gy ra l rt kh khn v phc tp. i vi ngi mt trong nhng cn bnh nguy him nht hin nay l AIDS do virus HIV gy ra. Loi virus ny lm suy gim kh nng min dch lm cho ngi b bnh AIDS c th cht bi bt c mt bnh thng thng no khc m bnh thng c th c th chng chu c. i vi nng nghip, hu ht cc bnh nguy him cho cy trng u do virus gy ra lm gim nng sut ma mng, nhiu khi b tht thu hon ton. Tuy nhin, c th iu ch cc vacxin chng virus gy bnh. Vacxin ny u vit hn vacxin ch t vi khun ch mt loi vacxin c th phng nhiu bnh virus khc nhau. Ngoi ra, ngi ta cn dng cc virus gy bnh cn trng tiu dit cn trng c hi m vn gi c cc loi cn trng khc trong mi cn bng sinh thi. l mt u im ng k so vi cc thuc ho hc dit cn trng c kh nng tiu dit nhiu loi cn trng mt lc, c c ch ln c hi. iu nh hng khng nh n cn bng sinh thi trong thin nhin. Ghi ch: Cc virus gy bnh ngi v ng vt c h gen ch yu l ADN si kp-thng, nh: cc virus thuc h Adenoviridae gy bnh ng h hp, h Herpesviridae gy mn rp herpes ngi, bnh u g, h Poxviridae gy u ma, u b, ... hoc l ARN si n-thng, nh cc virus thuc h Retroviridae gy ung th, AIDS, bch cu ..., h Paramyxoviridae gy si, quai b, bnh g toi, h Rhabdoviridae vi bnh di, h Orthomyxoviridae vi bnh cm, h Picornaviridae vi cc bnh vim ty xm, vim gan A do virus, bnh l mm long mng tru b... 5.1.3. Cc loi nm C cu to rt nh i khi nhim vo ng dn. Vi khun Histoplasma sulatim l tc nhn gy bnh Histoplasma. Tr nhng nghin cu c bit, ngi ta cha bit dch bnh c ngun gc t nc do nm gy ra. 5.1.4. Cn trng Cn trng hay su b l nhng ng vt khng xng sng. Cc cn trng di nc gy nguy him cho sc kho ch yu l mui, v cc u trng buc phi sng trong nc. Chng l tc nhn truyn mt s bnh. Bnh st rt ch yu l do mui anophen. Cc phi mui vn c th l vt ch trung gian ca mt s bnh. 5.1.5. ng vt nguyn sinh C hn 30 nghn loi, chia 6 lp: trng chn gi (Sarcodina), trng roi (Flagellata), trng bo t (Sporozoa), trng bo t gai (Cnidospoeridia), trng vi bo t (Microsporidia), trng c (Infusoria). ng vt nguyn sinh c vai tr rt quan trng i vi ngi, vt nui, cy trng. Gy nhiu bnh nguy him nh st rt, bnh ng Chu Phi, bnh l amip. Giardia lambia l tc nhn gy bnh vim d dy - rut non t nc cho nhiu ngi. S chng li thuc kh trng rt cao, nht l di dng kt nang. Chng c loi tr d dng bng x l kt bng vi liu lng cht phn ng ti u, tip theo l lc nhanh qua ct.

98

5.1.6. Amp Amp l nhng nguyn sinh ng vt, ch l mt t bo nhng c kh nng di chuyn nh hng nh cc chn gi. a s cc amp sng t do mi trng bn ngoi, mt s t sng k sinh. Khi vo c th s gy ra cc tn thng (l amp) hoc cc tn thng ngoi rut nh gan, no, da... Chng c th sng hn mt thng trong nc di dng u nang. Tuy nhin chng d dng b loi b bng x l zn vi lng d 0,4 mg/l sau 4 pht tip xc. Hai loi vn chuyn trong nc c tc dng gy bnh mnh cho con ngi l: - Entameba histolytica: tc nhn gy bnh l nghim trng. - Negleria gruberi: tc nhn gy bnh vim no truyn bng ng nc, nht l trong cc b bi. S chng ca cc vi sinh ny i vi thuc kh trng ln hn so vi nhiu vi khun khc, gy phc tp cho vic loi b chng. 5.1.7. Cc loi giun Nc c th vn chuyn nhiu giun k sinh ngi v ng vt. Giun hoc trng giun khng b trit do kh trng liu lng thuc thng thng. Ngc li kch thc ni chung ln c th lc b nguy c nhim. Cc loi giun c th pht trin nhiu vt ch khc nhau: sn dy, sn sanigat, sn u gic latus, sng l gan, sng mng, giun kim, giun mc, 5.2. Vi sinh vt ch th trong nc 5.2.1. S cn thit phi dng vi sinh vt ch th (hay ch th sinh hc) Mi sinh vt, k c con ngi trong i sng u chu nh hng ca cc iu kin vt l, ha hc mi trng xung quanh. i vi thc vt, s thiu tha cht dinh dng hoc s c mt ca cc cht nhim mi trng s xut hin nhng du hiu bt thng nh bnh vng l, nhng m hoi t,... v d dng c th quan st c bng mt thng. i vi ng vt, c bit nhng ng vt bc thp, s c mt hay vng mt ca chng trong mi trng nc nht nh c th nhn din c chng loi v nng ca cc cht gy nhim m khng nht thit phi tin hnh phn tch ha - l hc. Nhng sinh vt ny gi l nhng sinh vt ch th mi trng. V vy, vo khong cui th k 19 ngi ta c tm ra mt loi vi khun in hnh no gy bnh hay khng gy bnh nhng c trong phn ngi v i din cho tt c VSV gy bnh trong nc. Ni cch khc, s c mt ca nhng VSV i din trong nc cng ni ln s c mt ca nhng vi sinh vt gy bnh khc c trong nc. Khi nin chung v c bn nht ca sinh vt ch th Nhng i tng sinh vt c yu cu nht nh v iu kin sinh thi lin quan n nhu cu dinh dng, hm lng oxy, cng nh kh nng chng chu mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng v do , s hin din ca chng biu th mt tnh trng v iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca i tng sinh vt . Thng qua sinh vt ch th mi trng, chng c th nhn din c s c mt ca cc cht nh gi cht lng mi trng nhm phc v cho vic gim st v quan trc vi ngha khoa hc v thc tin ln.

99

Mt s biu hin v s tc ng bi cc cht gy nhim v s bin i ca sinh vt c th quan st bng mt hoc qua mt s biu hin nh sau: - Nhng thay i v thnh phn loi hoc cc nhm u th trong qun x sinh vt. - Nhng thay i v a dng loi trong qun x. - T l cht trong qun th gia tng, c bit giai on non mn cm nh trng v u trng. - Thay i sinh l v tp tnh trong cc c th. - Nhng khim khuyt v hnh thi v t bo trong cc c th. - S tch ly dn cc cht nhim hoc s trao i cht ca chng trong cc m ca c th. Nh vy, vi sinh vt ch th c hiu l sinh vt ch c pht hin hoc xut hin trong mt mi trng c mc nhim nht nh. Nhng quan trng n phi c trng, khng xut hin trong "ngng" nhim khc. Trn th gii, vic nghin cu v s dng cc sinh vt nh gi, kim sot v ci thin cht lng mi trng t c nhiu thnh tu c ngha khoa hc v thc tin. Ti cc nc pht trin, c bit mt s nc trong khu vc nh Trung Quc, n , Thi lan, vic nghin cu v s dng cc vi sinh vt ch th c tin hnh t nhiu nm nay. Vit Nam, cc khi nim v vi sinh vt ch th mi trng cn rt mi m v vic ng dng chng trong nghin cu cng mi ch l bc u. Vic la chn ch th sinh hc xc nh liu mi trng nc l sch hay b nhim. 5.2.2. Cc tiu ch la chn vi sinh vt ch th Cn xc nh sinh vt l ch th cho ci g. Nhng sinh vt ch th mi trng thng c cp bi tnh cht sau: - Vt ch th d dng nh loi. - D thu mu ngoi thin nhin, d nui trng trong iu kin th nghim. - D tch t cht nhim m khng b cht. - C nhiu dn liu v sinh thi c th ca i tng nghin cu m bo rng cht nhim m n tch t c lin quan n khu vc nghin cu. - C kch thc va phi c th cung cp nhng m ln cho vic phn tch. - C phn b rng c th i chiu gia cc khu vc. - C i sng di c th ly mu nhiu ln khi cn. - t bin d. Trong thc t, kh c loi sinh vt no p ng c tt c cc tiu ch. Tuy nhin, nhng sinh vt c la chn cho nghin cu phi p ng c mt hoc mt vi tiu ch trn. 5.2.3. Cc loi vi sinh vt ch th - Thc vt c ln: nh bo, lau, sy, thng c mt vng nc t hm. Thng dng ch th cho thc vt ph dng (ngun thi cha N, P), kim loi nng. C nhiu u im khi s dng i tng ny: d ly mu, d phn bit, s lng nhiu, phn b rng, c kh nng chng chu vi mc nhim cao.
100

- ng vt nguyn sinh (Protozoa - ting Hy Lp proto=u tin v zoa=ng vt): l cc loi ng vt trong nc ch c 1 t bo v sinh sn theo c ch phn bo. Kch thc rt nh (ln nht cng ch vi centimt). Chng c kh nng thc hin y cc hot ng sng nh mt c th a bo hon chnh, chng c th thu ly thc n, tiu ha, tng hp, h hp, bi tit, iu ha ion v iu ha p sut thm thu, chuyn ng v sinh sn. ng vt nguyn sinh c khong 20.000 n 25.000 loi, trong mt s cng c c kh nng quang hp. - C: l ch th rt tt cho kim loi nng trong nc. C c th hp th kim loi nng v nhiu cht nhim khc. Tuy nhin, c l loi di ng nn khng d dng xc nh mi quan h gia hm lng cht nhim trong c th chng v ngun thi nhim. - ng vt hai mnh v: ng vt hai mnh v thng c s dng nh gi nhim kim loi nng v chng c nh loi r rng, d nhn dng, c kch thc va phi, s lng nhiu, d tch t cht nhim, c thi gian sng di v c i sng tnh ti. - Sinh vt nhim do phn. - Cc thng s thy sinh. Trong trng hp nh gi tc ng nhim sinh thi nc, cn quan trc b sung cc thng s: ng vt y khng xng sng (a, giun dp, ...), thc vt ni. Bng 26. Cc vi sinh vt ch th (dng qun l cho cc ngun nc) Mc ch s dng ca ngun nc Nc ung Ngun nc ngt cho cc dch v gii tr Khu vc sinh trng ca cc loi c, s... Ti tiu trong nng nghip Nc thi sau khi kh trng Vi sinh vt ch th Coliform tng s (Total coliform) Fecal coliform; E. Coli; Enterococci Fecal coliform Coliform tng s (Total coliform) Coliform tng s (Total coliform) cho nc thi x l Fecal coliform Coliform tng s (Total coliform)

Vi khun nhm Coliform (Coliform, Fecal coliform, Fecal streptococci, Escherichia coli ...) c mt trong rut non v phn ca ng vt mu nng, qua con ng tiu ho m chng xm nhp vo mi trng v pht trin mnh nu c iu kin nhit thun li. S liu Coliform cung cp cho chng ta thng tin v mc v sinh ca nc v iu kin v sinh mi trng xung quanh i khi chng ta cn phi xc nh l ngun nc b nhim bn bi phn ngi hay phn gia sc c nhng bin php qun l thch hp. Khi ngi ta thng s dng t l Fecal coliform trn Fecal streptococci. Cc s liu v t l Fecal coliform/Fecal streptococci c trnh by trong bng sau:

101

Bng 27. S lng cc vi sinh vt (VSV) ch th trn c th TB mt VSV/g phn C th Fecal coliform (106) 13,0 0,23 3,3 16,0 1,3 33,0 0,29 Fecal streptococci (106) 3,0 1,3 84,0 38,0 3,4 54,0 2,8 TB mt VSV/c th. 24 h Fecal coliform (106) 2.000 5.400 8.900 18.000 240 11.000 130 Fecal streptococci (106) 450 31.000 230.000 43.000 620 18.000 1.300 T l FC/FS 4,4 0,2 0,04 0,4 0,4 0,6 0,1

Ngi B Heo Cu G Vt G li

Qua bng trn, chng ta thy t l FC/FS ca cc gia sc, gia cm u di 1 trong khi t l FC/FS ca ngi ln hn 4. Nu FC/FS nm trong khong t 1 - 2 v mu c ly cn khu vc nghi ng b nhim bi phn, ngi ta c th suy lun l ngun nc b nhim bi c phn ngi v phn gia sc. vic suy lun t c tin cy, cc iu kin sau y phi c tha mn: - pH ca mu phi t 4 - 9 bo m khng c nh hng xu n c hai nhm vi khun ny. - Mi mu phi c m t nht 2 ln. - gim thiu sai s do t l cht khc nhau, mu phi c ly ti ni cch ngun gy nhim khng qu 24 h (tnh theo vn tc dng chy). - Ch nhng c th Fecal coliform pht hin php th 44oC mi c dng tnh t l FC/FS Nhng yu t nh hng n chnh xc ca sinh vt ch th. - Tc hp th v bi tit: Khi c s thay i bt thng ca nng cc cht nhim trong mi trng, tc hp th v bi tit khc nhau s nh hng n nng cht nhim cn li trong c th sinh vt. V d, mt cht no c hp th rt nhanh nhng bi tit rt chm th lng cht cn li trong c th sinh vt s phn nh nng cao nht trong mi trng hn l nng trung bnh. y l mt c tnh rt quan trng cn c quan tm trong qu trnh nh gi nhim. i vi nhng cht c th bi tit nhanh, ch c th pht hin c nng cao trong c th sinh vt ngay sau khi cht c thi ra mi trng. - c im sinh l ca sinh vt ch th: Mc tch t v c bit l s cn bng cc cht trong c th sinh vt ph thuc nhiu vo c im sinh l ca sinh vt tch t. Cc c im bao gm: qu trnh trao i cht, lng m d tr, kh nng bt mi, kh nng sinh sn... Nhng sinh vt c qu trnh trao i cht mnh hn (v d nh c) th c kh nng tch t nhanh hn ngay c trong iu kin ngun thc n b hn ch.

102

- Tui v kch thc ca sinh vt ch th: Tui v kch thc ca sinh vt c mi quan h cht ch vi nng cc cht tch t trong c th chng. y l yu t nh hng ln n kt qu nh gi c bit i vi c. - S nh hng gia cc cht: Trong mi trng tn ti nhiu cht nhim th s nh hng n kh nng tch t ca sinh vt, c th lm tng hoc gim kh nng tch t. Nguyn nhn ca s nh hng ny l do mt trong cc yu t sau: + Nhng enzym kh c nh hng n s hp th v bi tit cc cht (thng l hn ch). + Kh nng thm ca mng c th b thay i do lm thay i mc hp th cc cht. + Cc cht nhim lm thay i c tnh bn trong ca sinh vt s nh hng n kh nng hp th v bi tit. + S kt hp gia cc cht to nn nhng hp cht phc tp hn. - S bin i ca mi trng: Nhng bin i ny bao gm s thay i nhit , cng, mn, c... Nhit khng ch nh hng n tan ca rt nhiu cht m cn nh hng n kh nng tch t ca sinh vt. Nc cng lm gim tnh c ca mt s kim loi nng trong mi trng. mn v c l nhn t quan trng nh hng n mc hp th ca cc sinh vt, c bit vng ca sng. - Bc dinh dng: Bc dinh dng cng l mt trong s cc nhn t quan trng nh hng n nng kim loi nng tch t trong c th sinh vt nht l nhng sinh vt hp th qua thc n. i vi sinh vt sn xut, v d nh to, chng hp th cc cht mt cch trc tip t mi trng xung quanh. Nhng bc dinh dng cao hn nh ng vt khng xng sng v c th chng va c th hp th cc cht mt cch trc tip t mi trng li va c th hp th gin tip thng qua chui thc n. 5.2.4. Qu trnh t lm sch ngun nc a. nhim ngun nc

* Khi nim: L hin tng nhng yu t bn trong v bn ngoi mi trng nc

tc ng vo mi trng nc lm thay i tnh cht t nhin ca nc. Khi vt qu gii hn no , s c nh hng xu n sinh vt v mi trng sng xung quanh. Hin chng Chu u nh ngha: "S nhim nc l mt s bin i ni chung do con ngi gy i vi cht lng nc, lm nhim nc v gy nguy hi i vi vic s dng ca con ngi, cho cng nghip, nng nghip, nui c, gii tr, cng nh i vi cc ng vt nui, cc loi hoang di".

* S nhim nc c th c ngun gc t nhin hay nhn to:

- S nhim c ngun gc t nhin l do nhim mn, nhim phn, gi, bo, l lt... - S nhim nhn to ch yu do x nc thi t cc vng dn c, khu cng nghip, hot ng giao thng vn ti, thuc tr su, thuc dit c v cc phn bn trong nng nghip,...
103

* Theo ngun gy nhim ngi ta phn bit: - Ngun xc nh: l cc ngun thi chng ta c th xc nh c v tr chnh xc nh cng thi nh my, khu cng nghip, th. - Ngun khng xc nh: l cc cht gy nhim pht sinh t nhng trn ma ln ko theo bi bn, xi mn t ai,... Cc tiu chun v ch tiu nh gi cht lng nc hay mc nhim nc Khi ni v cht lng nc dng vo cc mc ch khc nhau, ngi ta thng dng thut ng ch tiu cht lng nc. Cc ch tiu ny c nghin cu v ra thnh tiu chun. Khi ni v nc thi hay nhim nc th ngi ta dng thut ng mc nhim nc. xc nh cht lng nc hay mc nhim nc, ngi ta dng cc thng s cht lng nc: - Cc thng s vt l: nhit , mu, mi v, dn in, phng x,...c th c xc nh bng nh tnh hoc nh lng. - Cc thng s ho hc: pH ( axit hoc kim), lng cht l lng, cc ch s BOD, COD, oxy ho tan (DO), du m, clorua, sunphat, amn, nitrit, nitrat, photphat, cc nguyn t vi lng, kim loi nng, thuc tr su, cc cht ty ra v nhiu loi cht c khc. - Cc thng s sinh hc: Coliform, Fecal streptococus, tng s vi khun hiu kh, ym kh v cc sinh vt gy bnh. nh gi mc nhim mi trng nc, ngi ta thng dng cc ch tiu hay thng s ph bin l: - Cht l lng; nhu cu oxy sinh ho BOD; nhu cu xy ho hc COD; cht rn l lng (SS - Suspended Solids). C nhiu k thut nh gi mc nhim ngun nc da vo gi tr ca cc thng s chn lc. Cc k thut ny s dng cc ch s thc hin mc nhim. C th nu mt s ch s ang c cng nhn nh sau: - Ch s nhim dinh dng (NPI): ch s ny da vo kt qu quan trc hng thng cc thng s: NH4+, NO3-, NO2-, tng P, pH, clorophyl, dn in v c. - Ch s nhim hu c (OPI): ch s ny c tnh kt qu quan trc hng thng cc thng s: NH4+, BOD, COD, nhit v DO. - Ch s nhim cng nghip (IPI): c s dng nh gi nhim do cc tc nhn nhim vi lng (tr ha cht bo v thc vt): kim loi nng, du m, polyhydrocacbon thm, phenol, cyanua, PCB.. khng ch ha tan trong nc m c th dnh bm vo t v thy sinh. - Ch s ng vt y (BSI): BSI c s dng nh gi cht lng nc thng qua vic quan trc ng vt y khng xng sng ln. Mt trong nhng BSI hin ang s dng Chu u nh gi mc nhim ngun sng sui l h thng BMWP (Biological Monotoring Working Party). H thng BMWP da theo im ca ng vt y trong mu thu c. S xut hin ca u trng mt s ng vt ph du h (Ephemeridae) c cho im 10 (nc sch khng nhim), cn nu trong ngun nc c cc loi giun nhiu t s c cho im 1 (nc b nhim nng). Khong cch gia 1 v 10 l cc mc nhim khc nhau.
104

- Ch s a dng sinh hc (BDI): BDI c s dng nh gi a dng thy sinh vt da vo quan trc thc a. Trn c s cht lng nc ca cc lu vc nc t nhin, p ng yu cu pht trin kinh t - x hi, tiu chun gy hi cho sc kho ca con ngi, ca cc sinh vt sng trong nc m cc quc gia u a ra tiu chun cht lng nc ca quc gia mnh. Bng 28. nh gi tng hp cht lng ngun nc mt Stt 1 2 3 4 5 6 Trng thi nc ngun pH NH4+, mg/l < 0,05 0,05 0,4 0,4 1,5 1,5 3,0 3,0 5,0 > 5,0 NO3-, mg/l < 0,1 0,1 0,3 0,3 - 1,0 1-4 4-8 >8 O2 bo ha % 100 100 50 -90 20 -50 5 - 20 <5 6 6 - 20 20 50 50 70 70 - 100 > 100 COD, mg/l BOD5, mg/l 2 2-4 4-6 6-8 8- 10 10

Nc rt sch 7 - 8 Nc sch Nc bn Nc bn nng Nc rt bn 6,5 - 8,5 5-9 4 9,5 3 - 10 Nc hi bn 6 - 9

b. Du hiu ca nhim nc bao gm - Nc b thay i mu sc t nhin. - Nc b thay i phc hp: c, thnh phn,... - Nc cha t oxy hoc gim kh nng ha tan ca oxy. - Nc cha nhiu cht kh c mi khc nhau. - Nc cha nhiu cht hu c kh phn hy. c. T lm sch ngun nc a s cc dng sng v ao h, mt s vng b bin lun lun b lm bn vi mc khc nhau do rc v nc thi ca con ngi. Nn s t lm sch ngun nc c ngha rt ln. Nh qu trnh ny, cc cht bn thng xuyn c loi khi nc. Qu trnh t lm sch ca ngun nc c th chia thnh 2 giai on: Qu trnh xo trn pha long gia cc dng cht bn vi khi lng ngun nc. Sau xy ra qu trnh chuyn ha, phn hy cc cht bn hu c nh cc thy sinh vt, vi sinh vt. Qu trnh vt l v ha hc nh hin tng sa lng v oxy ha gi mt vai tr quan trng, song ng vai tr quyt nh vn l cc qu trnh sinh hc. Tham gia vo qu trnh ny ch yu phi k l cc vi sinh vt (vi khun phn hy hp cht N, P, S...), cc to v cy thy sinh (quang hp), cc ng vt n cc cht bn hu c, cc sinh vt c kh nng tch t cht c trong c th, trong s ny ch yu l cc loi to, ng vt khng xng sng c nh vi s lng ln. Bn hot tnh c cu to ch yu t cc vi khun v ng vt nguyn sinh, i khi t nm, trng bnh xe v giun trn. Cc vi khun to thnh nhm ln nht chu trch nhim loi b nhim v to ra cc cc vn.

105

Vi sinh vt ng vai tr ch yu trong qu trnh phn hy cc hp cht hu c tn ti di dng tinh th rn v trong nhng trng hp thun li nht, ti CO2, H2O, mui v c. Sinh vt tham gia vo lm sch nc thng qua cc qu trnh: + V c ha cc cht hu c trong nc, + Tch t cht c vo c th, loi tr cht c ra khi vc nc. S v c ha cc cht hu c trong nc nhim l do hot ng ca cc vi sinh vt, ch nc chy v s quang hp ca to v cy thy sinh lm cho hm lng O2 ha tan trong nc tng gip thun li cho qu trnh ny. Trong qu trnh v c ha cc cht hu c, mt phn c chnh cc vi sinh vt ny dng cho sinh trng. Nhiu u trng ng vt, ng vt c nh cng n trc tip cc cht vn hu c. To v thc vt bc cao hn, nh rong , ru, c lc, rau ng, cc loi bo,... khc s dng cc cht khong, trong c CO2 v amoni, photphat do vi khun to thnh, pht trin tng sinh khi v thi ra oxy. Cc sinh vt cn loi tr cht bn v cc cht c ra khi tng nc trong thy vc bng cch sau khi chng n cc cht bn v cht c ri chng thi ra ngoi di dng phn v sau cng lng xung y. Cc loi thn mm, nhiu ng vt khng xng sng y k c c,... tham gia tch cc vo qu trnh ny. Thng thng th protein, ng v tinh bt c phn gii nhanh nht. Ngc li g, sp, xenluloz b phn gii chm v khng hon ton. Do vy qun th sinh vt cng thay i tu theo tin ca s t lm sch. Do cht thi giu protein thun li cho pht trin cc ging Alcaligen, Bacillus hay vi khun Flavo. Nc thi cha nhiu gluxt hay hirocacbua c li cho ging Thithrix, Microthrix, Qun th vi sinh vt thay i tu theo tin ca t lm sch. Chng hn nu nc b lm bn bi nc thi sinh hot th t l cc vi khun phn gii protein gim, cn cc vi khun phn gii xenluloz tng dn. Kh nng t lc sch tc l kh nng m vc nc khi b nhim trong mt gii hn nht nh sau mt thi gian li phc hi c nh trng thi trc lc nhim. Kh nng ny khc nhau ty tng loi vc nc nh sng th ln hn h. Hin tng t lc sch ca nc t nhin l khi c cc cht nhim thi vo trong nc s din ra nhiu qu trnh l ha sinh hc ti lp li trng thi tng t nh ban u. l cc qu trnh hp th cc kim loi nng bi cc cht vn hu c, loi tr, phn hy v tch t cc cht hu c v cc cht khc, lng ng cc cht vn v c v hu c xung y, v c ha cc cht hu c khng bn vng, tng hm lng O2 ha tan do quang hp ca to v cy thy sinh, hy dit cc vi khun hoi sinh v gy bnh. Trong thc t, kh nng t lm sch cc ngun nc lun thay i v ph thuc vo nhiu yu t: - Kh nng t lm sch cc ngun nc rt khc nhau. N t tr s ln nht ni chuyn ng mnh ca nc. V rng mt s phn gii mnh ca cht bn thng ch xy ra khi c mt oxy nn oxy phi c b sung thng xuyn. nhng ni thu vc thiu s chuyn ng ca nc th s ng nc thi v s trao i kh yu, dn n s thiu ht v oxy v do s t lm sch b vi phm. - Kh nng t lm sch cc ngun nc cng thay i theo ma. cc v bc trong thng ma h n hn hn trong thng ma lnh bi l c 2 nguyn nhn: nh
106

nhit cao hot ng ca vi khun c kch thch; ng thi do chiu sng cc thc vt ni cung cp thm nhiu oxy. Bi vy cht dinh dng do nc thi em n ma h c s dng nhanh v do li lm gim s lng vi khun. 5.3. Vi sinh vt trong cc qu trnh x l nc thi 5.3.1. Nc thi v vi sinh vt tham gia x l nc thi a. Nc thi Cng vi s pht trin ca vn minh nhn loi, nhu cu v nc ngy cng tng, lng nc cng nghip cng nh nc sinh hot thi ra ngy cng nhiu, v ang gy nhim ng k n nc mt v mi trng. Do nhiu vng nc mt b nhim cc loi hp cht ha hc v cc loi vi sinh vt c hi. Nc thi l cht lng c thi ra sau qu trnh s dng ca con ngi v b thay i tnh cht ban u ca chng. Nc thi ng mt vai tr rt quan trng gy nhim nc, c th phn loi nh sau: Phn loi theo xc nh ngun thi; Phn loi theo tc nhn nhim; Phn loi theo ngun gc pht sinh chng. C th ni nc thi l mt h d th phc tp, bao gm rt nhiu cht tn ti di cc trng thi khc nhau. Nu nh nc thi cng nghip cha nhiu cc ha cht v c v hu c th nc thi sinh hot li cha rt nhiu cc cht di dng protein, hiratcacbon, m, cc cht thi, rc ri, cc cht hot ng b mt.... cc hp cht v c thng gp y: K+, Na+, Ca2+, Mg2+, Cl-, SO42 , CO32 . Ngoi ra nc thi sinh hot cn cha cc vi khun, virus, rong, ru. Vi nhng ngnh sn xut khc nhau th trong nc thi s c nhng loi ha cht khc nhau. Trong s cc cht gy nhim bn ngun nc th Hg, Be, Cd, As, Se c c tnh rt cao. Nc thi sinh hot c thnh phn ha hc n gin. Nm, ng vt nguyn sinh, to, vi khun v virus u c mt trong nc thi. Nc thi khng x l c th cha ti hng triu vi khun trong mt mililit, bao gm cc coliform, cc Streptococcus, cc trc khun k kh sinh bo t, nhm Proteus v cc loi khc bt ngun t ng rut ca ngi. Cc ngun b sung vi sinh vt khc l nc ngm, nc b mt v nc kh quyn cng nh cc cht thi cng nghip. Ngoi ra, tnh hiu qu ca mt qu trnh x l nc thi cn ph thuc vo nhng s bin i sinh ha hc do vi sinh vt tin hnh. iu kin p dng x l nc thi bng phng php sinh hc: C s khoa hc ca phng php l da vo kh nng t lm sch ca t v nc di tc ng ca cc tc nhn sinh hc c trong t nhin. Phng php x l sinh hc nc thi da trn c s hot ng ca vi sinh hc phn hy cc cht hu c nhim bn nc. Do vy iu kin l: - Khng c cht c lm cht hoc c ch hon ton h vi sinh vt trong nc thi. - Nc thi a vo x l sinh hc c 2 thng s c trng COD v BOD. T s 2 thng s ny phi l: COD/BOD 2 hoc BOD/COD 0,5 mi c th a vo x l sinh hc (hiu kh). Nu COD ln hn BOD nhiu ln, trong gm xenluloz, hemixenluloz, protein, tinh bt cha tan th phi qua x l sinh hc ym kh.

107

- Cht hu c c trong nc thi phi l nhng cht d b oxy ha nhm tng ngun cacbon v nng lng cho sinh vt. - Ngoi ra, cc iu kin ca mi trng nh hm lng oxy, pH, nhit ca nc thi, cng phi nm trong khong gii hn xc nh m bo cho s sinh trng v pht trin bnh thng ca vi sinh vt tham gia vo qu trnh x l. Bng 29. Nng gii hn cho php ca mt s cht (Ccp* - g/m3 nc thi) trong nc thi da vo cng trnh lm sch bng phng php sinh hc Tn cht Axt Acrylic Axt Butyric Axt monoclo axtc Axt iclo axtc Axt benzoic Anilin Benzen ietyl amin Kerosen (du ha) Ccp* 100 500 100 100 150 100 100 100 500 Tn cht Ch (ion) ng Arsen (ion) Niken (ion) Phnol Toluen Clobenzen Antimon (ion) M bi trn Ccp* 1 0,4 0,2 1 1000 200 10 0,2 100

b. Vi sinh vt tham gia x l nc thi Nhng vi sinh vt c th lin tc chuyn ha cc cht hu c trong nc thi bng cch duy nht l tng hp thnh t bo (nguyn sinh cht) mi. Chng c th hp th mt lng ln cc cht hu c qua b mt t bo ca chng. Nhng sau khi hp th, nu cc cht hu c khng c ng ha thnh t bo cht th tc hp th s gim ti 0. Mt lng nht nh cc cht hu c hp th c dnh cho vic kin to t bo. Mt lng khc cc cht hu c li c oxy ha sinh nng lng cn thit cho vic tng hp. Da trn phng thc pht trin vi sinh vt c chia thnh 2 nhm: Cc vi sinh vt d dng: S dng cc cht hu c lm ngun nng lng v ngun cacbon thc hin cc phn ng sinh tng hp; Cc vi sinh vt t dng: C kh nng oxy ho cht v c thu nng lng v s dng CO2 lm ngun cacbon cho qu trnh sinh tng hp. V d: cc loi vi khun nitrat ho, vi khun lu hunh, vi khun st ... Bn hot tnh cng nh mng sinh vt l tp hp cc loi vi sinh vt khc nhau, cha khong 70 - 90% cht hu c; 10 30% cht v c. Bn hot tnh l bng mu vng nu d lng, c kch thc 3 150m. Nhng bng ny bao gm cc vi sinh vt sng v c cht rn (40%). Nhng vi sinh vt sng bao gm vi khun, nm men, nm mc, mt s nguyn sinh ng vt, di, giun. Mng sinh vt pht trin b mt cc vt liu lc c dng nhy, dy t 1 3 mm hoc hn. Mu ca n thay i theo thnh phn ca nc thi t mu xm n nu ti. Mng sinh vt cng bao gm vi khun, nm men, nm mc, ng vt nguyn sinh.

108

Mun a bn hot tnh vo cc thit b x l, cn thc hin mt qu trnh cho loi bn gc ban u c nui dng to thnh loi bn c hot tnh cao v c tnh kt lng tt. C th gi l qu trnh hot ha bn hot tnh. Cui thi k ny, bn s c dng ht. Cc ht ny c bn c hc khc nhau, c mc v ra khc nhau khi chu tc ng ca khuy trn. Bn c ngun gc tt nht c ly t cc c s x l nc thi ang hot ng. Trong h thng x l nc thi, vi khun lun chim u th (90%). Vi khun c kch thc trung bnh t 0,3 1 mm. Trong h thng bn hot tnh c s hin din ca vi khun hiu kh tuyt i, vi khun ty nghi v vi khun ym kh. Mt s vi khun d dng thng thng trong h thng bn hot tnh gm c: Achromobacter, Alcaligenes, Arthrobacter, Citromonas, Flavobacterium, Pseudomonas, Zoogloea. (Jenkins, et al., 1993). Hai nhm vi khun chu trch nhim chuyn ha amoni thnh nitrt l vi khun Nitrobacter v Nitrosomonas. Bng 30. Mt s ging vi khun chnh c trong bn hot tnh v chc nng ca chng khi tham gia x l nc thi Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 Vi khun Pseudomonas Arthrobacter Bacillus Cytophaga Zooglea Acinetobacter Nitrosomonas Nitrobacter Sphaerotilus Alkaligenes Nitrococus denitrificans Chc nng Phn hy hiratcacbon, protein, cc cht hu c,v kh nitrt. Phn hy hiratcacbon. Phn hy hiratcacbon, protein. Phn hy cc polime. To thnh cht nhy (polisaccarit), cht keo t. Tch ly poliphosphas, kh nitrt. Nitrt ho. Nitrt ha. Sinh nhiu tim mao, phn hu cc cht hu c. Phn hy protein, kh nitrt. Phn hy protein. Kh nitrt (thnh N2). Kh nitrt (thnh N2). Kh sunfat, kh nitrt.

11 Flavobacterium 13 Thiobaccillus denitrificans 14 Acinetobacter 15 16 Hyphomicrobium Desulfovibrio

5.3.2. X l nc thi bng phng php sinh hc trong iu kin t nhin a. Nguyn l chung C s ca phng php ny l da vo kh nng t lm sch ca t v nc di tc ng ca cc tc nhn sinh hc c trong t nhin.

109

Phng php x l ny thng c p dng i vi cc loi nc thi cng nghip c nhim bn khng cao hoc nc thi sinh hot. Vic x l nc thi ny c thc hin bng cc cnh ng ti, bi lc hoc h sinh hc. Din bin ca qu trnh nh sau: Nc thi sau khi qua song chn rc vo b lng ct v sau vo cc b lng loi cc cht bn khng ha tan ri c dn chy qua cnh ng rung ang canh tc hoc nhng cnh ng trng khng canh tc hoc cc h sinh hc. Nhng h hiu kh x l nc thi bao gm: bn hot tnh (aeroten), lc sinh hc, h sinh hc hay h oxy ha, cnh ng ti. b. H sinh hc X l nc thi trong cc h sinh hc l phng php x l n gin nht v c p dng t thi xa xa. C s khoa hc ca phng php l da vo kh nng t lm sch ca nc, ch yu l vi sinh vt v cc thy sinh khc, cc cht nhim bn b phn hy thnh cc cht kh v nc. H sinh hc c gi l h xy ha hay h cha lng, bao gm mt chui t 3 n 5 h. Trong h, nc thi c chy vi vn tc nh, c lm sch bng qu trnh t nhin thng qua cc tc nhn l to v vi khun. Cc qu trnh din ra trong h sinh hc tng t nh qu trnh lm sch cc sng h t nhin. Vi sinh vt ng vai tr ch yu trong qu trnh x l cht thi hu c. H sinh hc l loi cng trnh c s dng ph bin x l nc thi ca th trn, khu dn c nh. H thng rng v nng. Nc thi c dn vo mt im gia hoc pha u h v c x ra mt hay nhiu im pha cui h. Nu h nng th din tch mt thong phi rng. Mc khuy trn t nhin ty thuc vo tc gi. H sinh hc bao gm cc loi h: h hiu kh, h ym kh, h hiu - ym kh (h ty nghi),... c. Cnh ng ti v bi lc Sau khi lng b t mt, nc thi c x ra cnh ng. din ra qu trnh oxy ha sinh ha cc cht hu c trong iu kin hiu kh. ni no to thnh iu kin ym kh th qu trnh oxy ha b cn tr. Nc thi trc khi a vo cnh ng ti hoc bi lc c ngn b to thnh nhng tha, hoc cho nc chy qua cc ao h c sn (thng qua chn rc loi b rc, cc vt th cng, qua lng ct loi b ct si v cc tp cht nng loi b du m). Nc thi trong thy vc ny s thm qua cc lp t b mt, cn s gi li y. Trong qu trnh tn lu nc y, di tc ng ca vi sinh vt cng cc loi to, thc vt s xy ra qu trnh oxy ha sinh hc, chuyn ha cc hp cht hu c phc tp thnh cht n gin hn, thm ch c th b khong ha hon ton. Nhng qun th sinh vt t cng gm: vi khun, nm, to, cc loi ng vt h ng v ng vt khng xng. Nhng c th sng ny trong qu trnh hot ng s thc hin qu trnh t lm sch t sau khi ti nc thi. Nhng qu trnh oxy ha sinh ha din ra ch yu l lp t trn cng vi chiu dy chng 40cm. Trong lp ny s tn ti mng sinh hc- chng thc hin qu trnh oxy ha sinh ha. Khi lc nc qua t, phn ln vi khun b gi li, cn nc th thm qua. Vi khun b gi li l do khe h gia cc ht t rt nh v c
110

bn l do c s tng tc in ha gia cc vi khun v mng sinh hc. Ht t cng nh th hp ph vi khun cng mnh. Kh nng hp ph ca mng sinh hc rt ln. Theo Strganv (1938- Lapsin, Strganv) th vi din tch 1m2 mt t vi chiu dy 40cm th tng din tch hp ph ca nhng t bo vi khun l 48.000 m. Tc lc nc qua mng sinh hc cng rt chm, ch khong 1cm/gi. Nu trng hp lu lng nc thi ln cn phi c b iu ha sau khi x l s b. Thi gian lu nc t 6 - 8 gi. Vic x l nc thi bng cnh ng ti v bi lc c tnh theo cc yu cu: - m bo v sinh cho cng ng v cho cc sn phm cy trng. - m bo ti bn cho cy trng, khng gy nhim ngun nc ngm v nc sau khi x l c th vo cc thy vc. Bi lc c th c trng cc loi thc vt sng di nc v ang c p dng ti nhiu nc trn th gii vi u im l r tin, d vn hnh, ng thi mc x l nhim cao. Ti Vit Nam, phng php x l nc thi bng cc bi lc ngm trng cy cn kh mi m, bc u ang c mt s trung tm cng ngh mi trng v trng i hc p dng th nghim C th phn loi bi lc trng cy thnh hai loi: bi lc trng cy ngp nc v bi lc ngm trng cy. Cc loi thc vt c trng ph bin nht trong bi lc l c nn, sy, ci, bc, lch,... i vi bi lc trng cy ngp nc, di y ca bi lc l mt lp t st t nhin hay nhn to, hoc ngi ta ri mt lp vi nha chng thm. Trn lp chng thm l t hoc vt liu lc ph hp cho s pht trin ca thc vt c thn nh ln mt nc. Dng nc thi chy ngang trn b mt lp vt liu lc. Hnh dng ca bi lc ny thng l knh di v hp, chiu su lp nc nh, vn tc dng chy chm v thn cy trng nh ln khi bi lc l nhng iu kin cn thit to nn ch thy lc kiu dng chy y. Bi lc ngm trng cy mi xut hin gn y. Cu to ca bi lc ny v c bn cng gm cc thnh phn tng t nh bi lc trng cy ngp nc, nhng nc thi chy ngm trong lp lc ca bi lc. Lp lc, ni thc vt pht trin trn thng c t, ct, si v , c xp th t t trn xung di, gi xp ca lp lc. Dng chy c th c dng chy t di ln, t trn xung hay chy theo phng nm ngang. Kiu dng chy ph bin nht bi lc ngm l dng chy ngang. Hu ht cc h thng ny c thit k vi dc 3 % hoc hn. Khi chy qua lp vt liu lc, nc thi c lc sch nh tip xc vi b mt ca cc ht vt liu lc v vng r ca thc vt trng trong bi lc. Vng ngp nc thng thiu oxy, nhng thc vt ca bi lc c th vn chuyn mt lng oxy ng k ti h thng r, to nn tiu vng hiu kh cnh r v vng r. Cng c mt vng hiu kh trong lp lc st b mt tip gip gia t v khng kh. 5.3.3. X l nc thi bng phng php sinh hc trong iu kin nhn to a. Qu trnh hiu kh

* Nguyn l chung: L phng php s dng cc nhm vi sinh vt hiu kh. m bo

hot ng sng ca chng cn cung cp oxy lin tc cho chng v duy tr 20400C. Khi nc thi tip xc vi bn hot tnh, cc cht thi c trong mi trng nh cc cht hu c ha tan, cc cht keo v phn t nh s c chuyn ha bng cch
111

hp ph v keo t sinh hc trn b mt cc t bo vi sinh vt. Tip theo l giai on khuch tn v hp th cc cht bn t mt ngoi ca t bo vo trong t bo qua mng bn thm. Cc cht vo trong t bo di tc ng ca h enzym ni bo s c phn hy. Qu trnh phn gii cc cht hu c xy ra trong t bo cht ca t bo sng l cc phn ng oxy ha kh, c th biu din di dng tng qut nh sau: - Qu trnh oxy ho (d ha): Phn gii cc cht hu c phc tp thnh cc cht n gin v ng thi gii phng nng lng. (COHNS) + O2 + VK hiu kh CO2 + NH3 + sn phm khc + nng lng - Qu trnh tng hp (ng ha): Tng hp cc cht hu c phc tp t cc cht n gin v ng thi tch ly nng lng. (COHNS) + O2 + VK hiu kh + nng lng C5H7NO2 (t bo vi khun mi) + ... S oxy ha cc cht hu c v mt s cht khong trong t bo vi sinh vt nh vo qu trnh h hp. Nh nng lng do vi sinh vt khai thc trong qu trnh h hp m chng c th tng hp cc cht phc v cho qu trnh sinh trng v pht trin. Kt qu s lng t bo vi sinh vt khng ngng c tng ln.

* iu kin thc hin qu trnh x l:

- m bo lin tc cung cp oxy, hm lng O2 ha tan trong nc ra khi b lng t hai khng nh hn 3 mg/l. - Nng cc cht dinh dng cho vi sinh vt phi y . - Nng cc cht hu c cho php qu trnh ln men. - Nng cho php ca cc cht c hi. - pH thch hp. - Nhit nc thi trong khong hot ng ca vi sinh.

* Vi sinh vt ln men phn hy hu c: gm 3 nhm vi sinh vt:

- Nhm vi sinh vt phn hy cc hp cht mch h, ru, axt, anehit, xeton. - Nhm vi sinh vt phn hy cc hp cht thm: benzen, phenol, toluen, - Nhm vi sinh vt oxy ha: dy polimetyl (hirocacbon du la), parafin. Vic x l nc thi bng phng php hiu kh c rt nhiu hn ch nh: ch x l c nc thi c mc nhim thp, chi ph vn hnh cho x l cao (tin in v ha cht b sung), tnh n nh ca h thng khng cao, to ra nhiu bn thi. a.1. Qu trnh hiu kh nhn to x l nc thi da trn c s sinh trng l lng ca vi sinh vt Qu trnh sinh trng l lng: Vi sinh vt sinh sn v pht trin thnh cc bng cn bn hot tnh trng thi l lng trong cc b x l sinh hc.

* Nguyn l chung: L lm ng t cc phn t l lng v lm oxy ho cc cht hu

c, v c di tc dng ca ca h vi sinh vt bn hot tnh. y l b cho nc chy qua cng vi bn hot tnh v c thi kh tch cc t di y b ln. Bn hot tnh dng bng, c cha nhiu vi sinh vt (c kh nng v c ho mnh m), ch yu l vi sinh vt to mng nhy kt hp vi nhau v tp cht l lng ca nc ri lng xung y b. Trong b ny xy ra qu trnh oxy ha cc cht hu c nh vi sinh vt trong bn, ging nh lc sinh hc, nhng qu trnh ny xy ra
112

mnh m hn. Do hot ng ca vi sinh vt, nc thi c lm sch sau khong 4 gi qu trnh v c ha gn nh hon ton xong. Sau khi chy sut qua cc bung ca b oxy ha, nc thi s chy vo b lng, ri cho qua kh khun (clo ho) ri mi cho vo ngun nc (ao, h, sng ngi). Bn hot tnh lng xung y b cha c hi lu dng nhng m sau. - Phn ln bn d hoc mng sinh hc c chuyn vo ln men metan Kh sinh hc c dng lm kh t, nu nng, pht in. Cn b phi, sy kh ri cho t hoc lm phn bn rt tt. Khi cho bn thu b lng tr li b oxy ha, khng nht thit cho ton b s bn trong b lng, m ch cho mt phn.

* Tham gia qu trnh phn gii cc hp cht hu c trong nc, gm 2 qu trnh:

- Qu trnh dinh dng: Dinh dng s dng cc cht hu c, cc ngun nit v pht pho cng vi nhng ion kim loi khc vi mc vi lng xy dng t bo mi, pht trin tng sinh khi, phc v cho sinh sn; phn hy cc cht hu c cn li thnh CO2 v hi nc. - Qu trnh oxy ha ca vi sinh vt: Qu trnh phn hy dng oxy ha cc hp cht hu c, ging nh trong qu trnh h hp ng vt bc cao. C 2 qu trnh trn u cn oxy nn phi thc hin 2 bin php: - Bin php khuy o nc tng lng tip xc ca oxy khng kh vo nc. Bin php ny cha y . - Bin php thi kh (bng kh nn hoc qut gi vi p lc cao) kt hp vi khuy o. Bin php ny thng c dng trong cc cng trnh x l nc thi bng phng php hiu kh nhn to nh: Cc b phn ng sinh hc hiu kh, cc b sinh hc, cc loi a quay sinh hc, ... nhm lm cho vi sinh vt to thnh cc ht bn hot tnh l lng trong khp pha lng.

* Vi sinh vt ln men: gm 5 nhm chnh:

- Cc vi sinh vt dng bt kh: thng l ng vt nguyn sinh v nm, chng lm cho cc vi khun kt bng li. Tuy nhin chim u th vn l vi khun, trong Zooglea ramigera ng vai tr kh quan trng. - Thc vt hoi sinh: c th chia lm 2 loi: phn hy s cp v th cp. Loi Saprophytes ch yu l gam (-), ngoi ra cn c Achrombacter, Alcaligenes, Bacillus, Flavobacterium, Micrococcus v Pseudomonas. - Cc vi khun nitrt ha: thc hin qu trnh chuyn ho N - NH3 thnh N - NO3-, Trong x l nuc thi ch yu l loi Nitrosomonas, Nitrobacter. - ng vt n tht: ch yu l ng vt nguyn sinh (protozoa), thc n chnh ca chng l cc vi khun. - Cc vi sinh gy hi: l cc vi khun, loi tiu biu l Sphaerotilus natans, Nocardia, Microthrix pavicella,nn hin tng d bt kh. a.2. Qu trnh hiu kh nhn to x l nc thi da trn c s sinh trng dnh bm ca vi sinh vt

* Lc sinh hc: L mt cng ngh iu khin s nhim mi. N bao gm s loi b

v xy ha nhng hp cht kh b nhim bn nh vi sinh vt.

113

Lc sinh hc c th x l nhng phn t kh hu c- nhng hp cht hu c bay hi hoc cc hp cht cacbon, hay nhng cht kh c v c- amoniac hay hidrosunfua. Lc sinh hc s dng vi sinh vt phn hy nhng hp cht hu c (hoc bin i nhng hp cht v c) thnh CO2, nc v mui. Khi h thng lc sinh hc c lp t, vi sinh vt c sn trong nguyn liu m n c s dng nh mt lp lc. Vt liu lc c th l cui, dm, cc khi plastic, than x (theo phng php c in), x kim loi,tuy nhin bt cacbon c hot ha v polystyren cng c th c s dng. S la chn nguyn liu lc l v cng quan trng bi v n phi cung cp cho vi sinh vt dinh dng, s pht trin v mt sinh hc, v c dung tch hp th tt. Phin lc l cc thng, b cha y vt liu lc. Nc chy qua lc, tip xc vi mi vt liu lc trong khong thi gian ngn. Khi vn hnh cho nc chy thnh tia u trn mt phin (lp vt xp) v c th thi kh t pha di phin ln trn. Cc vi sinh vt gi li trn b mt phin v to thnh mng sinh hc. Nc thi qua mng ny s b oxy ho v lm sch. Qu trnh lm sch y qua 2 giai on: u tin oxy ha cc hp cht hu c c cha cacbon v amon ha hp cht nit, sau s chuyn mui amon thnh nitrt, nitrt. Giai on th nht xy ra trn b mt phin, giai on th hai xy ra pha su trong phin. tng din tip xc gia vi sinh vt v nc thi v nht l trnh tnh trng tt nghn dng chy trong cc thit b lc sinh hc, ngi ta thay cc thit b lc bng nhng tm mang lm bng vt liu nh, xp c cu to dng ng hoc dng ming, c thit k sao cho c nhiu np gp khc ( tng din tch tip xc b mt).

* Nguyn l: Da trn qu trnh hot ng ca vi sinh vt mng sinh hc, oxy ha

cc cht bn hu c c trong nc v c th c vit nh sau: Hp cht gy nhim + Oxy CO2 + H2O + nhit + sinh khi Cc mng sinh hc, l tp th cc vi sinh vt, chng bao bc xung quanh cc phn t ca nguyn liu lc. Cc vi khun hiu kh tp trung phn ngoi ca mng sinh hc. y chng pht trin v gn vi gi mang l cc vt liu lc (c gi l sinh trng gn kt hay sinh trng dnh bm). Qu trnh lm vic: to iu kin hiu kh cho qu trnh x l, t pha y dn lu, ngi ta cho khng kh i ln qua vt liu lc, hay thi kh bng qut. - Nc thi c cha vi sinh vt tham gia x l c ti t trn xung vt liu lc, nc lc c th ko theo nhng mnh v ca mng sinh hc b trc ra khi lc lm vic. Mng sinh hc dy khong 0,1 - 0,4 mm. - Cc cht hu c nhim bn trong nc thi trc ht b phn hy bi vi sinh vt hiu kh. Sau khi thm su vo mng, nc ht oxy ha tan s chuyn sang vi sinh vt k kh. - Khi cc cht hu c c trong nc thi cn kit, vi sinh vt mng sinh hc s chuyn sang h hp ni bo v kh nng kt dnh cng gim, dn dn b v v cun theo nc lc.
114

Lc sinh hc ang c dng hin nay chia lm 2 loi: - Lc sinh hc vi vt liu tip xc khng ngp trong nc. - Lc sinh hc vi vt liu tip xc t ngp trong nc.

* Vi sinh vt ln men: gm 5 nhm chnh:

- H vi khun gm cc thc vt hoi sinh s cp v th cp ging nh trong h thng tc nhn sinh trng l lng, bao gm cc loi: Achrombacter, Alcaligenes, Flavobacterium, Pseudomonas, Sphaerotilus v Zooglea. - Tc nhn sinh trng bm dnh cng bao gm vi khun nitrat ho, nh cc loi Nitrosomonas, Nitrobacter, thng pht hin nhng vng c nng cc cht hu c l lng thp. b. Qu trnh ym kh L phng php s dng cc vi sinh vt ym kh trong qu trnh phn gii cc cht hu c v v c trong mi trng khng c oxy. Nhng b hu c phc tp bao gm protit, lipit, xenluloza, pectin v cc gluxt khc trong qu trnh ln men s phn hy thnh hn hp kh gm metan (65 - 70%), H2, N2, CO2, ...V vy qu trnh ny c gi l ln men metan. Qu trnh phn hy ym kh cc cht hu c l qu trnh sinh ha phc tp to ra hng trm sn phm trung gian v phn ng trung gian. Phng php x l ym kh c s dng rng ri. Trong iu kin ym kh, vi khun ym kh s phn hy cht hu c nh sau:
(COHNS) + Vi khuan yem kh CH4 + CO2 + NH3 + H2S + ... + Nang lng (COHNS) + Vi khuan yem kh + Nang lng C5H 7NO 2 (Te bao vi khuan mi) Ghi ch: C5H7NO2 l cng thc ha hc thng dng i din cho t bo vi khun.

Tong quat:

Chat hu c

Len men Yem kh

CH4 + CO2 + H2 + NH3 + H2S

Hn hp kh sinh ra thng c gi l kh sinh hc hay biogas. Metan c nhit tr cao (gn 9.000 kcal/m3). Do , nhit tr ca Biogas khong 4.500 6.000 kcal/m3, ty thuc vo phn trm ca metan hin din trong Biogas. Quy trnh x l nc thi bng phng php ym kh bao gm cc cng on: - Cng on thu gom nc thi. - Cng on iu ha, lng s b. - Cng on x l k kh. - Cng on x l mi v lng t 2. - Cng on x l hiu kh v kh trng. Trong cng ngh mi trng, ngi ta quan tm qu trnh ln men metan, v qu trnh ny thng xy ra nhiu loi nc thi trong iu kin ym kh. Tham gia qu trnh ln men metan c hng trm loi vi sinh vt ym kh v ym kh ty tin. Cc vi sinh vt ny c khong nhit ln men t 10 - 450C. Cc nhm vi sinh vt, hu ht l vi khun, u tham gia vo vic chuyn ho cc hp cht hu c cao phn t phc hp thnh kh metan. Thm vo l s tng tc ng b gia cc nhm vi khun lin quan n qu trnh phn hy ym kh cc cht
115

thi. Mc d c th c s hin din ca mt s nm v nguyn sinh ng vt, nhng r rng vi khun lun vt tri v s lng. Mt s ln cc vi khun ym kh tham gia vo qu trnh thy phn v ln men cc hp cht hu c. Bn phn hy ym kh l nhng bn ln men ln c gn cc thit b nh: my trn c kh, thit b cung cp nhit, h thng thu kh, cc vi tho v cung cp bn, cc u ng ra trn mt. S phn hy v lng bn xy ra ng thi trong bn. Bn phn tng v to thnh nhng lp nh sau t y cho n nh bn: bn phn hy, bn phn hy hot tnh, lp bn trn mt, vng v kh. Cng sut hot ng ca bn t n mc cao hn khi bn c khuy v cp nhit lin tc. Cc dng cng trnh x l ym kh: b t hoi, b lng hai v, b metan c in, b lc kh AF (Anaerobic Filter), b x l sinh hc ym kh vi dng chy ngc qua bng bn hot tnh UASB (Upflow Anaerobic Sludge Blanket). y ta xt chung mt cch in hnh v cc qu trnh sinh ho din ra lin quan n nguyn tc hot ng, yu t vi sinh vt, tnh cht cn, bn thi.

* Quy trnh ny c nhng u im sau:

- Nhu cu v nng lng khng nhiu. V qu trnh phn hy ym kh dng CO2 c sn nh mt tc nhn nhn in t lm ngun oxy ca n. Qu trnh ny khng i hi oxy v vic cung cp oxy s lm tng ng k chi ph x l nc thi. - Quy trnh ny cn to c ngun nng lng mi l kh sinh hc. CH4 chim 70 - 75%. Cht kh ny c cha 90% nng lng, c th dng t ti ch cho cc l phn hy cht thi, hay dng sn xut in nng. Khong 3 -5% b thi b di hnh thc nhit. Vic to ra metan gp phn lm gim BOD (nhu cu oxy sinh ha) trong bn b phn hy. - quy trnh ny, bn hot tnh cng c lm tc nhn bin i thnh phn ca nc thi. Bn s dng y c lng bn d thp, bn c th tn tr trong thi gian di. - Qu trnh phn hy ym kh to ra lng bn thp hn (t 3 n 20 ln so vi qu trnh hiu kh), v nng lng do vi khun ym kh to ra tng i thp. Hu ht nng lng rt ra t s phn hy cht nn l t sn phm cui cng l CH4. i vi vic to t bo 50% cacbon hu c c chuyn thnh sinh khi trong cc iu kin ym kh. Khi lng tnh ca t bo c to ra trn mt tn COD (nhu cu oxygen ha hc) phn hy l t 20 n 150 kg, so vi 400 n 600 kg ca qu trnh phn hy hiu kh. - S phn hy ym kh thch hp cho cht thi c nhim cao. - C kh nng tng cng sut ca h phn ng. - Thit b kh n gin.

* Quy trnh ny c mt s hn ch:

- Qu trnh ny xy ra chm hn qu trnh hiu kh. - Quy trnh ny rt nhy cm vi cc cht c hi. - i hi mt thi gian di khi u qu trnh ny. - X l nc thi cha trit cn phi x l hiu kh sau . - V c coi l phn hy sinh hc cc hp cht qua mt qu trnh ng trao i cht, qu trnh phn hy ym kh i hi nng cht nn ban u cao.
116

- Quy trnh x l loi ny, cho n nay nhng hiu bit cn nhiu hn ch (kinh nghim vn hnh cng trnh, vi sinh vt ym kh). i vi phng php x l ym kh thng thng th cn phi thi gian di, khng x l c trit (nc thi ra cha t tiu chun Vit Nam TCVN 5945/2005-loi B), nc sau x l c mi thi. Cc qu trnh chuyn ha ch yu trong phn hy ym kh:

* Qu trnh thu phn (Hydrolysis):

Cc cht thi hu c cha cc cht hu c cao phn t nh protein, cht bo, cacbohydrat, xelluloz, lignin Trong giai on thy phn, s c ct mch to thnh nhng phn t n gin hn, d phn hy hn. Cc nhm vi khun ym kh thu phn cc hp cht hu c phc hp thnh cc cht d ho tan nh: axit amin, ng, axt bo mch di, ru, glyxerin, H2O. V ch khi cc cht ny mi c kh nng hp th qua mng t bo vi sinh vt. thc hin qu trnh thy phn, cc vi sinh vt ny phi c h enzym cc loi nh: protein, lipit, xenlulo,Tuy nhin giai on thy phn ny tng i chm v c th b gii hn trong qu trnh phn hy cht thi ym kh nh cht thi xenlulo thy phn th, c cha cht g. Cc qu trnh thy phn xy ra kh chm, ph thuc vo nhiu yu t ca mi trng nh nhit , pH, cu trc ca cc cht hu c cn phn gii. Cc vi sinh vt ph bin v pht trin nhiu trong t nhin, trong c c nhm vi khun E. coli v B. Subtilus.

* Qu trnh axt ho (Acidogenesis):

Qu trnh thy phn s c tip tc phn gii di tc ng ca vi sinh vt ln men axt to thnh cc axt d bay hi nh axt acetic, propionic, formic, lactic, butyric, succinic. Ngoi ra cn c mt s dng khc nh ru v cc xeton (nh etanol, metanol, glycerol, aceton), NH3, CO2, v H2. Do nhiu axt hu c c sinh ra trong qu trnh ln men ny, nn qu trnh vi sinh vt hc tng th trong giai on ny thng c gi l bc sinh axt. Cc vi khun to axit ch yu l vi khun ty tin phn hy prott v vi khun amon ha axt amin, thng gp l: Clostridium, Lactobacillus, Desulfovibrio, Corynebacterium, Actinomyces, Staphylococcus, Escherichia coli. Mt s loi vi khun hiu kh cng tham gia trong giai on u ca qu trnh ln men ym kh, nhng vi khun ny bao gm: Psedomonas, Flavobacterium, Alcaligenes, Micrococcus, Sarcina vulgaris, Escherichia Coli. Trong b metan cn gp vi khun kh sulfat, l Desulfovibro. Nhiu loi nm mc nh Penicillium, Fusarium,v cc ng vt nguyn sinh cng tham gia qu trnh ln men axt. cui giai on ny do to thnh axit v lm cho pH ca mi trng gim xung v lm chm qu trnh trao i ca vi khun.

* Qu trnh axtt ha (Acetogenesis):

Cc axt l sn phm ca qu trnh trn li tip tc c thy phn to lng axt acetic nhiu hn. Sn phm ca qu trnh ny ph thuc vo p sut ring phn H2
117

trong mi trng. p sut ring phn ca H2 c gi < 10-3 atm vi sinh vt c th bin i H2 thnh CH4 theo phn ng sau: 4H2 + CO2 CH4 + 2H2O Cc loi vi sinh vt u tin (dinh dng hydro): l cc vi khun c ha dng v c. Chng dng H2 kh CO2 nhm thu nng lng v l cc vi khun c t dng v chng s dng CO2 lm ngun cacbon. Cc loi vi sinh vt th hai (sinh axetat): l cc vi khun c ho dng hu c v chng ct axetat thnh metan v CO2, thu nhn nng lng ca mnh t axetat: CH3COOH CH4 + CO2 Axetat l mt anion. Khi b ct thnh metan v CO2, cn c mt cation cp i tham gia vo qu trnh. Khi ion cp i l ion NH4+, c sinh ra trong bc ln men u, th amoni bicacbonat NH4HCO3, s c to thnh. Khi cation cp i l H3O+ c sinh ra trong bc ln men u, th axt cacbonic, H2CO3, s c to thnh v CO2 s c gii phng trong th tch kh sinh hc thot ra. Kt qu ca c hai trng hp lm mi trng tr nn kim ha (pH li tng ln), to iu kin thun li cho vi khun pht trin. Do vy s to thnh metan xut hin nh mt bc kim ha. Nhm vi khun ch yu trong giai on ny l: Methalnobacterium, Methalnosacrina, Methalnococcus, Methalnobrevibacter, Methalnothrix. V hnh thi nhng vi khun ny c hnh dng cu khun, xon khun hoc trc khun v v sinh l nhng vi khun ny rt ging nhau u khng th sinh trng khi nng oxy vt qu 0,1%.

* Qu trnh metan ha (Methanogenesis):

Vi sinh vt chuyn ha metan ch c th phn hy mt s loi c cht nht nh nh CO2 + H2, format, acetat, metanol, metylamin v CO. l giai on cui cng ca qu trnh phn hy cc sn phm hu c n gin ca nhng giai on trc to thnh metan v CO2 nh cc vi khun ln men metan. Chng c hai nhm: - Nhm bin i axetat: Nhm ny c tc pht trin chm v y l nguyn nhn m cng trnh x l ym kh phi c thi gian lu cc cht thi cng trnh lu. - Nhm bin i hydrogen: Nhm ny c tc pht trin nhanh hn nhiu, chng gi vai tr quan trng trong qun th vi sinh vt sinh metan tng th. Cc vi khun ny c kh nng gi p sut ring phn ca hidro thp, to iu kin tt cho qu trnh axt bo chuyn ha thnh axtat. Do cn phi theo di st nng hydro. Di iu kin nng hydro cc b cao, s to thnh axetat gim v cht nn s chuyn thnh axt propionic, butyric v etanol thay v metan. Vi khun sinh metan l nhng vi khun gam (-), thng khng di ng. Chng pht trin rt chm trong mi trng nc thi, chu k sinh c th t 2 ngy 350C cho n 50 ngy 100C. Khong 2/3 metan c to ra t s chuyn ho axetat ca nhm vi khun ny v 1/3 cn li l do s gim CO2 to ra bi hydro. Nh vy, qu trnh phn hy ym kh c chia thnh cc giai on chnh nh sau:

118

Cc iu kin nh hng n qu trnh phn hy ym kh:

* Oxy: Trong x l ym kh nc thi, oxy c coi l c t i vi vi sinh vt. Do

l tng nht l to c iu kin ym kh tuyt i trong b x l.

* Nguyn liu: L cc loi nc thi c nhim cao.

Trong b phn ng sinh metan, cn phi khuy trn nguyn liu. Tc dng ca khuy trn l phn b u cc cht dinh dng, to iu kin cht dinh dng tip xc tt vi vi sinh vt, gii phng cc sn phm kh ra khi hn hp lng - rn. Vi sinh vt phn gii ym kh, i hi cc cht dinh dng chnh yu bao gm cc hp cht cha C, N, P v mt s nguyn t vi lng vi t l thch hp. Nu gi qun th vi khun khng i th h ym kh phi cung cp cht hu c nhiu gp 5 ln so vi h hiu kh. Nu khng cung cp cht dinh dng s nh hng n qu trnh phn gii cc cht trong nc thi. Chng hn, nu cung cp qu nhiu N th s lm hn ch s pht trin ca vi sinh vt, cn nu thiu N th s nh hng n s hnh thnh cc enzym thc hin qu trnh phn gii,

* Nhit : Nhm cc vi sinh vt ym kh c 3 vng nhit thch hp cho s phn

hy cc hp cht hu c: + Vng nhit cao: 45 - 650C (thermophilic). + Vng nhit trung bnh: 20 - 450C (mesophilic). + Vng nhit thp: di 200C (psychrophilic). Hai vng nhit u thch hp cho hot ng ca nhm vi sinh vt sinh metan. nc ta, nhit trung bnh 20 - 32oC, thch hp cho nhm vi sinh vt nhit trung bnh pht trin. Di 100C, vi sinh vt metan hu nh khng hot ng. Trong nhiu ti liu cng b, trong khong nhit 40-55oC, hiu qu x l s cao hn rt nhiu so vi nhit thng. Theo mt s nghin cu cho thy, v ma h vi nhit cao, cc vi sinh vt hot ng mnh hn, do qu trnh x l cng tt hn. V ma ng, nhit gim xung thp, cc vi sinh vt b c ch hot ng, do hiu sut x l thp (78.3%) hn nhiu so vi ma h (92.8%). Nh vy, trong h thng x l nc thi cng sut ln, c th tn dng kh CH4 gia nhit dng nc thi u vo, lm tng nhit mi trng vo ma ng, hiu qu x l ca h thng s tt hn.
119

* pH mi trng:
Ti u t 6,5 - 8,5 v s phn hy c th tht bi nu pH gn mc 6,0; khi axt trung gian tch ly nhiu, lm cc phn ng phn hy kh thc hin v dn n dng qu trnh axetat ho. Trong x l ym kh sinh metan th c 2 nhm thc hin: Nhm vi sinh vt thc hin qu trnh axt ha lm cho gi tr pH mi trng gim i. Khi pH xung thp th qu trnh axt ha chm li; nhm th hai thc hin qu trnh metan ha pht trin tt gi tr pH gn trung tnh hoc trung tnh. pH kim tnh, vi sinh vt t chu nh hng hn so vi pH axt. gi tr pH axt, vi sinh vt hot ng km hiu qu hn do cc vi sinh vt sinh axt b c ch mnh hn trong mi trng axt so vi trong mi trng kim v gi tr kim nh, nhm vi khun sinh metan cng t b b nh hng hn so vi gi tr pH axt. Axt gy cn tr nhiu hn cho nhm vi khun to metan so vi nhm vi khun to axt. S tng axt d bay hi nh th s l du hiu cho thy h thng khng cn hot ng hiu qu. Theo di t l tng mc axt d bay hi (nh axt acetic) so vi tng kim (nh ccbonat canxi) bo m rng t l ny lun thp.

* Cc c t:
- Mt s cc hp cht nh: cacbon tetraclorua cacbon, metylen clorua, clorofooc, cc ion kim loi c nng 1mg/L nh hng ln n h vi sinh vt sinh metan. Ngi ta xc nh tnh c ca ion kim loi n h vi sinh vt nh sau: Cr > Cu > Zn > Cd > Ni. - Cc hp cht nh formandehit, SO2, H2S vi nng 400 mg/l s gy c hi vi vi sinh vt ln men ym kh. - S2- (do to kt ta vi mt s nguyn t vi lng), NH4+(nng 1,5 2 mg/l): gy c ch qu trnh ln men ym kh.

* Thi gian lu thy lc:

Nu thi gian lu thy lc ngn, hiu sut x l s thp v ngc li. Tuy nhin, nu ko di qu thi gian x l th chi ph u t ban u ca h thng s ln. Kt qu nghin cu trn cho thy, thi gian x l cng lu th hiu sut x l cng cao, kt qu ny cng ph hp vi bo co ca Mefcaff. Theo , thi gian lu thy lc l khong 4-12 gi ty thuc vo mc nhim. Thi gian lu ca cc bn phn hy nhit thng v nhit cao l t 25 - 35 ngy nhng c th thp hn.

* Cloramin B v nc Javen:
i vi cc h thng x l nc thi bng phng php sinh hc, cc cht st trng c nh hng khng tt n hot ng ca vi sinh vt v do lm gim hiu sut x l. Nhiu kt qu nghin cu cho thy, nng Cloramin B t l thun vi hiu sut x l. Nng Cloramin B t 0.01 - 0.02 mg/l cho hiu sut x l thp, nhng c th chp nhn c. Khi nng tng ln t 0.03 - 0.04 mg/l th hiu sut gim i nhiu. Khi nng Cloramin B tng ln n 0.05 mg/l th hiu sut khng gim m cn tng nh cc ch tiu. iu c th gii thch l do khi nng Cloramin B trong nc thi t 0.05 mg/l th cc vi sinh vt trong h thng x l nc thi b c ch hon ton, thi ra to thnh dng keo trong nc lm cho COD v SS tng ln.

120

Cc kt qu nghin cu cho thy, Javen c tnh st trng rt mnh, mnh hn khong 10 ln so vi Cloramin B. Do , khng nh hng n hiu sut x l nc thi cn phi loi b Javen ra khi h thng. 5.4. Mt s phng php phn tch vi sinh vt trong nc 5.4.1. Gii thiu chung Trong nc thi, c bit l nc thi sinh hot, nc thi bnh vin, khu chn nui,... s nhim vi sinh vt c sn trong phn ngi v phn gia sc. Trong c nhiu loi vi khun gy bnh, c bit l cc bnh v ng tiu ha, nh t l, thng hn, ng c thc phm, ... cn phi c loi b khi nc trc khi s dng. Trong thc t khng th xc nh tt c cc loi vi sinh vt gy bnh qua ng nc v phc tp v tn thi gian. Mc ch ca vic kim tra v sinh nc l xc nh mc an ton ca nc i vi sc kho con ngi. Do vy c th dng vi vi sinh ch th nhim phn nh gi s nhim t rc, phn ngi v ng vt. C ba nhm vi sinh ch th nhim phn: - Nhm colifom c trng l Escherichia coli (E.coli). - Nhm Streptococcus c trng l Streptococus faecalis. - Nhm Clostridium c trng l Clostridium perfringens. y l nhm vi khun thng xuyn c mt trong phn ngi, trong E.coli l loi trc khun ng rut, c thi gian bo tn trong nc gn ging nhng vi sinh vt gy bnh khc. S c mt ca E.coli chng t ngun nc b nhim bn phn rc v c kh nng tn ti cc loi vi trng gy bnh khc. S lng E.coli nhiu hay t ty thuc vo mc nhim bn phn rc ca ngun nc. Colifoms l coli tng s, gm cc vi khun c dng ging coli, nhng khng nhim phn; cn E.coli l coli phn. Khun lc ca coli c hnh trn, mu hng, c b r. Nu l colifom th khng c nh kim; cn E.coli th c nh kim. Colifoms: tiu chun cho php l 20 khun lc/1 lt nc sinh hot. E.coli: tiu chun cho php l 0 khun lc/1 lt nc sinh hot. 5.4.2 Coliforms Coliforms l nhng trc khun gram m khng sinh bo t, hiu kh hoc ym kh ty , c kh nng ln men lactose sinh axit l sinh hi 370C trong 24 28 gi. Nhm Coliforms hin din rng ri trong t nhin, trong rut ngi v ng vt. Coliforms c xem l nhm vi sinh vt ch th, s lng hin din ca chng trong nc c dng ch th kh nng hin din ca cc vi sinh vt gy bnh khc. Nhiu nghin cu cho thy rng khi s Coliforms cao th kh nng hin din ca cc vi sinh vt gy bnh khc cng cao. Nhm Coliforms gm 4 ging l Escherichia, Citrobacter, Klebsiella v Enterobacter. - Coliforms chu nhit: l nhng coliforms c kh nng ln men ng lactose 4445oC; nhm ny bao gm Escherichia v loi Kiebsiella, Enterobacter, Citrobacter. Khc vi E.Coli, coliforms chu nhit c th xut x t ngun nc giu cht hu c nh nc thi cng nghip t xc thc vt thi ra hoc t.

121

Coliforms chu nhit khng ti pht trin trong h thng phn phi nc ngoi tr khi nc cha cht dinh dng, cht bn tip xc vi nc x l, nhit ca nc cao hn 13oC v nc khng c clo tha. Trong i a s cc trng hp, m ca coliforms chu nhit c lin quan trc tip n m ca E.coli. V vy, vic s dng loi vi khun ny nh gi cht lng nc c xem l chp nhn cho cng vic hng ngy. - Coliforms tng s: Theo cc phng php phn loi mi th nhm ny khng ng nht. Nhm ny bao gm cc vi khun ln men lactose nh Escherichia cloacae, Citrobacter freundii c th tm thy trong phn v ngoi mi trng (nc giu cht dinh dng, t v xc thc vt) cng nh trong nc ung c nng cc cht dinh dng tng i cao. Nhm ny cng bao gm cc loi him khi thy trong phn, c th pht trin trong nc ung c cht lng tng i tt nh Seratia fonticola, Rabnella aqualiris v Buttiaxella agrestis. Nh vy, c th s dng coliforms tng s hay coliforms chu nhit nh gi s nhim ca ngun nc, thc phm c ngun gc l t phn lin quan n vi khun ng rut. Gii hn, nc thnh ph c th cha ti a 4 coliform trong 100 ml, cc ging t nhn c php cha nhiu hn. i vi nc ung th khng cho php cha bt k mt nng coliform, cu khun ng rut, virus hay ng vt nguyn sinh no. Cc thu vc dng nui c hay lm b bi c cho php cha t 70 200 coliform trong 100 ml. Nu s coliform cc b nc dng cho gii tr t ti 1000 con trn 1 ml th cc c quan y t thng cm s dng. 5.4.3. E.Coli Escherichia.coli (E. Coli) l vi sinh vt hiu kh c hnh que hai u trn, kch thc di ngn khc nhau, thng t 23 micromet 0,5 micromet. Khng c kh nng hnh thnh bo t, c kh nng hnh thnh gip mc (v nhy) khi gp mi trng tt. Escherichia coli l mt loi ca trc khun ng rut ngi v mt s ng vt c Buchner pht hin ra t nm 1885 v c Escherich nghin cu y nm 1886. E.Coli bnh thng sng trong rut gi. Trong ting Latinh rut gi l colum. E.coli c thi ra mi trng theo phn, do chim ti 80% vi khun hiu kh trong rut v lun gi th cn bng sinh thi nn E.coli c chn lm vi sinh vt ch th nhim. C ngha l u c E.coli chng t c nhim phn v c nhim cc loi vi sinh vt gy bnh khc. E.coli cn c gi l E.coli phn c nhiu tnh cht sinh ha c bit hn cc nhm coli khc. Da trn nhng c tnh ca loi vi trng ny nh c kh nng sng trong mi trng hi axt, nhit cao hn cc loi vi trng khc (42 440C), phn ng vi metyl cho dng tnh, khun lc nh kim trong mi trng thch indol. E.Coli l thnh vin ca h Enterobacteriace. N pht trin nhit 44 45oC trn mi trng tng hp, ln men ng lactose c sinh hi v sinh axit, sinh endol t triptophan. Tuy nhin mt s chng c th pht trin 37oC ch khng pht trin 44 45oC v mt s th khng sinh hi. N c th sng c pH 5,5 8,0, thch hp nht pH 7 7,2. Phn lp vi khun ny t ra kh phc tp i vi cng vic c tnh cht hng ngy. V vy, ngi ta xy dng c mt s phng php phn lp nhanh chng v tin cy. Trong nhng phng php , mt s c tiu chun ha mc quc t,
122

quc gia v c chp nhn cho vic s dng hng ngy. Mt s phng php khc ang c pht trin v nh gi. E.Coli c mt rt nhiu trong phn ngi v ng vt. Trong phn ti, m ca chng c th n 109/g. Nh vy E.coli l ch tiu v sinh r rng, hin nhin v s nhim bn mi trng do hot ng ca con ngi. Chng c tm thy trong nc cng rnh, trong cc cng on x l v trong tt c cc ngun nc v t va mi b nhim phn t ngi, ng vt hoc do sn xut nng nghip. Gn y ngi ta ngh n E.coli c th tn ti hoc thm ch pht trin trong nhng ngun nc vng nhit i khng phi l i tng b nhim phn. Tuy nhin, ngay c nhng vng su, vng xa cng khng bao gi c php loi tr kh nng nhim phn do ng vt hoang di, k c chim. Bi l ng vt c th lan truyn vi khun gy bnh cho ngi nn khng c qun s hin din ca E.coli hoc coliforms chu nhit, v s c mt ca chng chng t nc c th b nhim phn hoc x l khng hiu qu. E.coli c th gy cc bnh nh: tiu chy, kit l, vim ng tit niu, vim gan, vim ph qun, vim mng phi,... 5.4.4. Phng php phn tch a. nh lng E.coli bng phng php mng lc

* Nguyn tc:
Da vo nng vi trng coli trong mt khi lng nc nht nh mc thnh khun lc trn mng lc c t v nui cy trn thch Endol 37oC 0,5oC trong 24h. m khun lc c nh kim v tnh tng s coli phn.

* Tin hnh:
Khi lng nc em phn tch khng c ly t hn 350 ml v phi c lc qua t nht hai mng lc. Ty cht lng nc, chn sao cho mi mng lc c s khun lc vi trng coli khng qu 30. Cn cn c vo cc ln phn tch trc chn cho thch hp. C th dng mng lc mi hoc c ti to sau khi s dng, nhng mng lc khng c rch. Dng bng tm cn t ln thanh trng phu lc v lc, t tip phu ln v vn cht li. nc lc c v trng vo phu lc, cho my ht chn khng hot ng. Ban u lc tng t nc mt, sau lc phn cn li. Khi lc mt lng nc nh (khong 1 ml) trc ht lc 10 ml nc ct, sau mi lc nc em phn tch. Sau khi lc ht nc, nhc cn thn mng lc ra, t trn mt thch Endol (trnh to thnh bt kh gia mng lc v b mt thch), t mt tip xc vi nc lc nga ln trn. Sau , t mi trng endol c mng lc vo t c nhit 37oC trong 18 - 24h.

123

Tnh ch s coli hay coli-tit vi phng php mng lc: Ch s coli (hay coli-index): l s trc khun coli phn c trong 1 lt nc v c xc nh theo cng thc:
Coli -index = 1000.n Q

Trong : n - s khun lc coli phn; Q - lng nc em lc, tnh bng ml; Chun coli (hay colitit): l lng nc t nht c cha mt vi khun coli. Tnh bng ml. Gia chun coli v ch s coli c mi quan h nh sau:
Chuan o Coli = 1000 Ch so coli

Nu trn mng lc khng thy c vi trng mc hoc c khun lc, vi trng mc nhng khng in hnh ca coli phn, khng sinh nh kim th ch s coli c quy c < 3 m tnh. Khi c khun lc in hnh ca coli phn mc trn mng lc - dng tnh. V d 1: Chun coli c trong nc phn tch l 250 c ngha l trong 250 ml c 1 t bo coli v nh vy ch s coli l: 1000/250 = 4: ch s coli trong 1 lt nc l 4, c ngha l trong 1 lt nc c 4 t bo coli. Ngi ta c th dng ch s coli cho 1 n v th tch l 1 ml, 1 n v khi lng l 1 gam. V d 2: Khi cy mt mu nc nhng chia lm 3 ln, mi ln 100 ml v lc qua mng lc, trn mng lc mc 3 khun lc coli c nh kim, cn 2 mng cn li khng c khun lc no, th ch s coli l : (3.1000)/300 = 10 coli/l nc. V d 3: Nu ch lc 10 ml qua mt mng lc, 100 ml qua mt mng l khc, sau khi cy thy mt khun lc coli mc mng lc kia, th ch s coli : (6.1000)/110 = 54 coli/l nc. b. nh lng coli trn mi trng Endol

* Nguyn tc:
Da vo tnh cht ha sinh ca coli: Chu c nhit cao, chng c th pht trin tt nhit 420C; sng v pht trin c trong mi trng axt; c kh nng ln men ng lactoza, sinh hi nhiu v nhanh; c kh nng sinh indol.
124

* Tin hnh:
- un chy mi trng endol ( kh trng) trn ni cch thy. - un chy mi trng Endol kh trng, ng bnh cu, mi bnh 100 ml. - Pha long nc kim nghim cc m khc nhau ty theo bn ca nc (1/10, 1/100, 1/1000, ...) - nh s 3 hp lng theo pha long ca mu nc. - Cho vo hp lng mi hp 1 ml nc c nng tng ng. - i thch ngui n 40 - 450C, vo hp lng, mi hp khong 15 ml. - nghing hp thch trn bn phng, xoay nh hp theo 2 chiu trn u thch v nc th. - yn cho thch ng, p ngc, knh, cho vo t sy ang c nhit 600C ri tt t sy, i n khi nhit trong t bng nhit phng th nghim th ly ra, p ngc, nui cy trong t m 420C/48h.

* Kt qu:
- m s khun lc mc trn thch. - Khun lc c hnh trn, mu hng, c b r. Khun lc E.coli c nh kim. - Ch s coli:
X = A + 10B +100C / lt nc S

Trong : A - S khun lc c trong hp cy 1ml nc nguyn mu. B - S khun lc c trong hp cy 1ml nc kim nghim pha long 1/10. C - S khun lc c trong hp cy 1ml nc kim nghim pha long 1/100. S - S trung bnh mu, tnh bng s nng pha long dng trong xt nghim, y S = 3. nng cao hiu qu ca quy trnh nh lng bng phng php m khun lc, cc iu kin cn phi iu chnh sao cho ch c cc thnh vin vi sinh vt cn xc nh theo nh ngha c m. c. nh lng tng Coli bng phng php ln men nhiu ng (phng php c on s lng Coli bng k thut MPN - Most Probable Number).

* Nguyn tc:
nh lng tng coli bng phng php ln men nhiu ng da theo TCVN 2652 - 78 v TCVN 2681 - 78 Tiu chun nc ung - Phng php phn tch ha l v vi khun ca nc. Phng php c tin hnh trn c s ln men ng lactoza v sinh hi trong cc mi trng lng, nhit 370C/24h v da trn tnh cht sinh nh kim loi ca cc khun lc mc trn mi trng cng (thch Endol,) tnh s lng coli trn nhiu ng ca nhiu nng pha long khc nhau theo bng MPN.

* Tin hnh:

125

Ty theo bn ca nc (nc x l, nc sng, thi sinh hot,) chn pha long ca mu nc. - Nc kh trng bng clo, nc javen, clorua vi, chiu tia. Phn tch cc nng sau: + 5 ng loi 10 ml nc mu hoc 1 ng loi 50 ml, 5 ng loi 10 ml; 5 ng loi 1 ml. + Hoc 5 ng loi 10 ml; 5 ng loi 0,1 ml; 5 ng loi 0,01 ml hoc 5 ng loi 0,1 ml; 5 ng loi 0,01 ml; 5 ng loi 0,001 ml. - Nc thi thnh ph, nc cnh chung gia sc, cnh h x pha long c tin hnh pha long cch khc. Cc nng trn u pha long bng dung dch nc mui sinh l NaCl hoc dung dch m phosphas. Trn gi ng ng nghim c nhiu l, mi hng 5 ng nghim trong cha cc ng Durham - khong 50x6mm, t ngc thu kh sinh ra trong qu trnh ln men. Cho vo mi ng nghim 1 ml nc cn phn tch. t gi vo t m c nhit 370C hoc 430C. Chn nhng ng CLD (Canh Lact phenol ) dng tnh - thy men v sinh hi (ch th phenol chuyn thnh mu vng v c bt hi trong ng Durham). Ch tnh ngc li nhng ng c nng pha long nht.

Hnh 13 Sau khi gi 24 gi, cc ng c nh gi theo s sinh kh. Kt qu dng tnh v sinh kh s l bng chng s b v s c mt ca cc coliforms. S ng dng tnh s c m v c dng tnh s lng thng gp ca coliforms da theo mt bng thng k. Php th khng nh c tin hnh bng cch cy mu dng tnh vo mt ng nghim khc. Gi s cc khun lc ca cc ng ln men sinh hi trn thch Endol u c nh kim ta s c c hp s, tra bng ch s MPN s tm c s E. coli v t c th tnh ra ch s coli hay colitit.

* K thut MPN c mt s nhc im. Trc ht cn vi ngy thc hin. Th hai,

l khng phn bit c cc coliforms thng gp trong t v nc (Enterobacter) vi cc coliforms thuc phn tht s ch yu sng trong ng rut ca cc ng vt (Escherichia). xc nh coliform thuc phn i hi mt php th c hiu hn chng hn php lc qua mng. d. nh lng Colifoms theo phng php mng lc

* Nguyn tc:
Lc ly mu nc cn xc nh vi khun qua mng lc bng my lc ht chn khng. t mng lc c vi khun vo hp lng c mi trng dinh dng ri t hp lng vo t m 370C/24h, hm sau ly ra c kt qu m nhng khun lc mu xanh tm. Mi khun lc l mt vi khun.

* Tin hnh:
126

- Pha long nc kim nghim cc m khc nhau ty theo bn ca nc (1/10, 1/100, 1/1000, ...) - Chun b cc ng mi trng ( kh trng) trong cc tup c bo qun t lnh. - Gp mng lc t vo phu lc trong my lc ht chn khng. - ng nghim cha 10 ml mu nc pha long vo phu lc. - Bm ht cho nc mu chy xung ht qua mng lc. - Cho mi trng vo hp lng nh s theo pha long ca mu nc. - Gp mng lc t phu lc t vo hp lng c mi trng. - i cho mi trng ngm ht giy lc, lt ngc ri ct hp lng vo nui cy trong t m 370C.

* Kt qu:
- m s khun lc mu xanh tm mc trn mng lc, mi khun lc l mt vi khun. - Tng s colifoms c trong 100 ml nc mu c tnh theo cng thc: X = A . N . 10 Colifoms/100 ml Trong : A: s khun lc mc trong hp lng. N: l h s pha long.

127

TI LIU THAM KHO

1. Nguyn Vn Bo. Ha nc. Nh Xut bn Xy dng. H Ni. 2002. 2. Trn Ngc Lan. Ha hc nc t nhin. Nh Xut bn i hc Quc gia H Ni. 2007. 3. Lm Ngc Th, Trn Th Hng. Ha hc nc. Nh Xut Khoa hc v K thut. H ni. 2006. 4. Nguyn Ngc Tun. Phn tch mi trng. Gio trnh cao hc. Vin Nghin cu Ht nhn lt. 2004. 5. L Ngc Chung. Ha hc mi trng. Gio trnh cao hc. Trng i hc lt. 2004. 6. L c (Ch bin). Mt s phng php phn tch mi trng. NXB i hc Quc gia H Ni. 2006. 7. Nguyn Thc Ct, T Vng Nghi, o Hu Vinh. C s l thuyt Ha hc phn tch. Nh Xut bn i hc Quc gia H Ni. 1985. 8. L Ngc Chung. Cc phng php phn tch kch hot. Gio trnh cao hc. Vin Nghin cu Ht nhn lt. 2004. 9. G.Rheinheimer (Ngi dch Kiu Hu nh). Vi sinh vt hc ca cc ngun nc. Nh Xut bn Khoa hc v K thut. H Ni, 1985. 10. Hng Lan Chi, Lm Minh Trit. Vi sinh vt k thut mi trng - Vin TN & MT Tp H Ch Minh, 2003. 11. Trung tm o to ngnh nc v mi trng dch gii thiu: S tay x l nc, tp 1. Nh Xut bn Xy dng. H Ni, 1999. 12. L Xun Phng. 1999. Gio trnh vi sinh vt cng nghip. Trng i hc K thut i hc Nng. 13. Trn Cm Vn. Gio trnh vi sinh vt hc mi trng. NXB quc gia H Ni. 2001. 14. Nguyn Xun Thnh (Ch bin). Gio trnh sinh hc t. NXB Gio dc. 2007. 15. ng Trung Thun. a Ha Hc. Nh Xut bn quc gia H Ni. 2005. 16. Trng Vn Lung. Chuyn cng ngh sinh hc. T sch i hc Khoa hc Hu. 1995. 17. Trn Th Thanh. Cng ngh vi sinh. Nh Xut bn gio dc. 2007 18. Lng c Phm. Cng ngh x l nc thi bng bin php sinh hc. Nh Xut bn Gio dc. 2007. 19. Nguyn c Lng (Ch bin), Nguyn Th Thy Dng. 2003. Cng ngh sinh hc mi trng. Tp 1. Nh Xut bn i hc quc gia TP H Ch Minh, 2001. 20. Trng Vn Lung (Ch bin). Cng ngh sinh hc trong sn xut v i sng. Ti liu lu hnh ni b. Hu, 2005. 21. L Vn Khoa (Ch bin), Nguyn Xun Qunh, Nguyn Quc Vit. Ch th sinh hc mi trng. Nh Xut bn gio dc. 2007. 22. Tiu chun nh nc Vit Nam v mi trng. Cht lng nc. Tp 1. H Ni, 1995. 23. B Khoa hc Cng ngh v Mi trng, Tng cc Tiu chun - o lng - Cht lng, 1995. Cc Tiu chun Nh nc Vit Nam v Mi trng - Cht lng nc. 24. Nguyn c Lng (Ch bin). Th nghim Cng ngh sinh hc - tp 2. Nh Xut bn i hc quc gia TP H Ch Minh, 2001. 25. Nc ung. TCVN 2652 - 78 TCVN 2681 - 78. H Ni 1980. 26. D n thot nc v v sinh thnh ph lt. Quan trc cht lng nc. H ni 2003.
128

PH LC
Ph lc 1. Tiu chun cht lng nc mt-TCVN 5942-1995
STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 Ch thch: - Ct A: p dng i vi nc mt c th dng lm ngun cp nc sinh hot (nhng phi qua qu trnh x l theo qui nh). - Ct B: p dng i vi nc mt dng cho cc mc ch khc. Nc dng cho nng nghip v nui trng thy sn c qui nh ring. 129 pH BOD5 (200C) COD Oxy ha tan Cht rn l lng (SS) Asen Bari Cadimi Ch Crm (VI) Crm (III) ng Km Mangan Niken St Thy ngn Thic Amoniac (tnh theo N) Florua Nitrat (tnh theo N) Nitrit (tnh theo N) Xianua Phenol (tng s) Du m Cht ty ra Coliform Tng ha cht bo v thc vt (tr DDT) DDT Tng hot phng x a Tng hot phng x b Thng s n v Gi tr gii hn A 6-8,5 <4 <10 36 20 0,05 1 0,01 0,05 0,05 0,1 0,1 1 0,1 0,1 1 0,001 1 0,05 1 10 0,01 0,01 0,001 Khng 0,5 5000 0,15 0,01 0,1 1 B 5,5-9 <25 <35 32 80 0,1 4 0,02 0,1 0,05 1 1 2 0,8 1 2 0,002 2 1 1,5 15 0,05 0,05 0,02 0,3 0,5 10000 0,15 0,01 0,1 1

mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l
MPN/100ml mg/l mg/l Bq/l Bq/l

Ph lc 2. Quy chun Vit nam 09: 2008/BTNMT - cht lng nc ngm

(Gi tr gii hn cho php ca cc thng s v nng cc cht nhim trong nc ngm)

Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Thng s pH Amoni (tnh theo N) cng (tnh theo CaCO3 Cht rn tng s COD (KMnO4) Asen Cadimi Ch Clorua Crm (VI) Xianua ng Florua Km Mangan Nitrat (tnh theo N) Nitrit (tnh theo N) Phenol St Sulphat Thy ngn Selen E coli Coliform

n v mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l MPN/100ml MPN/100ml

Gi tr gii hn 5,5-8,5 0,1 500 1500 4 0,05 0,005 0,01 250 0,05 0,01 1 1 3 0,5 15 1 0,001 5 400 0,001 0,01 Khng 3

130

Ph lc 3. Nc thi cng nghip (TCVN 5945-2005)

(Gi tr ti hn cc thng s v nng mt s cht nhim) Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Thng s Nhit pH BOD5 (200C) COD SS Asen Thy ngn Cadimi Ch Chlor d Crm (VI) Crm (III) ng Km Mangan Niken St Thic Du m khong Du ng thc vt P hu c P tng s Tng Nit Amoniac (tnh theo N) Florua Phenol Sulfua Xianua Coliform n v
0

Gi tr ti hn A 40 6-9 30 50 50 0,05 0,005 0,001 0,1 1 0,05 0,2 0,2 1 0,2 0,2 1 0,2 5 10 0,3 4 15 1 1 0,1 0,2 0,05 3000 B 40 5,5-9 50 80 100 0,1 0,01 0,01 0,5 2 0,1 1 1 2 1 0,5 5 1 5 20 1 6 30 2 2 0,4 0,5 0,1 5000 C 45 5-9 100 400 200 0,5 0,01 0,5 1 2 0,5 2 5 5 5 2 10 5 10 30 1 8 60 10 5 1 1 0,2 -

mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l mg/l
MPN/100ml

Ch thch:

131

* i vi nc thi ca mt s ngnh cng nghip c th, gi tr cc thng s v nng cc cht thnh phn c qui nh trong cc tiu chun ring. * Nc thi con ngi c gi tr cc thng s v nng cc cht thnh phn bng hoc nh hn gi tr qui nh trong ct A c th vo cc vc nc c dng lm ngun nc cp sinh hot. * Nc thi con ngi c gi tr cc thng s v nng cc cht thnh phn nh hn hoc bng gi tr qui nh trong ct B ch c i vo cc vc nc dng cho mc ch giao thng thy, ti tiu, bi li, nui thy sn, trng trt, * Nc thi con ngi c gi tr cc thng s v nng cc cht thnh phn ln hn gi tr qui nh trong ct B nhng khng vt qu gi tr qui nh trong ct C ch c php vo cc ni qui nh. * Nc thi con ngi c gi tr cc thng s v nng cc cht thnh phn ln hn gi tr qui nh trong ct C th khng c php thi ra mi trng.

132