www.guven-kutay.

ch
2011 ubat
www.guven-kutay.ch
KIVIRMA LEMNN
EKL ve
BOYUTLARI
AINIM DEERLER
50-21
Hazrlayan:
Adnan YILMAZ
www.guven-kutay.ch
DKKAT:
yi niyet, btn dikkat ve abama karn yanllar olabilir . Bu nedenle sonucu sorumluluk verecek
yanllklar iin , hibir ekilde maddi, manevi vede hukuki sorumluluk tamyacam belirtirim.
Hazrlayan
N D E K L E R
1. Kenar kvrmalar ................................................................................................................ 3
2. Souk kvrmada geometrik boyutlar.................................................................................. 4
3. Scak kvrmada geometrik boyutlar ................................................................................... 5
S a c P l a k a l a r d a A n m l a r
www.guven-kutay.ch
3
1. Kenar kvrmalar
Gnlk hayatta ve teknikte kullanlan eya ve paralarn ekonomik, ergonomik ve fonksiyonel
olmalar iin paralarn kenarlarnn kvrlm olmas gerekir. Bu kvrlma olay ya dkm, ya
dvme ilemi ile yaplr veya plaka halndeki ham malzemenin mekanik olarak kvrma ilemiyle
elde edilir. Mekanik olarak kvarma ilemi makina brannda iki yntemle yaplr.
- Souk kvrma yntemi
- Scak kvrma yntemi
Bu iki yntem arasndaki fark grebilmek ve iliemi anlayabilmek iin malzemenin kvrlma
esnasnda neler yaadn bilmemiz gerekir.
Ntr ekseni
a
D molkller
molkller
D molkller
s
a) Plakann dz hali
Ntr ekseni
D molkller
molkller s
i
a
i
4
.
a
R
d
a
d
4
.
a
a'
b) Plakann kvrlm hali
ekil 1, Malzemenin kvrlmas
Yukarda ekil 1 ile kvrlan malzemenin molkl durumlar ematik olarak abartl gsterilmitir.
Makina brannda genelde haddeden geirilmi sac malzeme kvrlr. Bunun yannda bakr,
aluminyum ve teneke gibi malzemelerde vardr. Burada sac malzemeyi ele alalm ve biraz detayl
inceleyelim. Dier malzemeler iinde bunun paralelinde dnlerek deerler bulunur.
Sac haddeden geirilirken malzemenin molklleri hadde ynne gre zel bir dizi olutururlar ve
aralarnfdaki balant hadde ynnn enine olan balantdan daha kuvvetlidir. Bundan tr
kvrma ileminin malzemenin hadde ynne dik veya ayn ynde yaplmas malzemenin
mukavemet deerini etkiler. kvrmada hadde ynnn bilinmesinde fayda vardr. Genelde satn
alnan plakalarn uzun taraf (ki biz bunu plakann boyu, ksa tarafnda eni olarak adlandrrz)
hadde yndr. Eer malzeme satcs plakay paralayp bu durumu deitirmemise.
S a c P l a k a l a r d a A n m l a r
www.guven-kutay.ch
4
ekil 1, a) da haddeden geirilmi sac plakalarn molkl dzeni teorik ve ematik olarak
verilmitir. Molkller aras mesafeye "a" diyelim. Bu malzemeyi rastgele "R" yarapnda
kvrrsak b) ekli oluur.
Grld gibi ntr ekseninin st ksmnda kalan "d molkller" in mesafeleri dz halindekinden
byk a
d
> a, ve alt ksmnda kalan "i molkller" in mesafeleri dz halindekinden kk a
i
< a
olur. Ntr eksenindeki mesafeye a' diyelim. Eer malzeme souk olarak (yani normal evre ssnda
~ 20 C ) kvrlyorsa molkller aras bant durumu ve plaka kalnl ile kvrma yarap
orantsna gre a' > a olur ve teorik olarak ntr ekseni ie doru kaym kabul edilir. Fakat malzeme
belirli bir sda kvrlyorsa bu yar dvme yntemine girer ve a' = a olur. Burada ntr ekseninin
kvrmn ortasnda kald kabul edilir
Grld gibi kvrma yar ap malzeme kalnlna gre ne kadar kk olursa i ve d molkl
mesafeleri o kadar farkl olur ve kvrlma d kenarnda oluan i gerilimler sonucu klcal veya
grlr atlaklar oluur. Bunun iinde malzeme kalnlna gre en kk kvrma yar ap
standartlarla belirlenmitir. Bu belirtilmede hadde ynde dikkate alnmtr.
Souk kvrlm malzemelerin kullanlmasnda dikkat edilecek en nemli durum kaynak yaplma
durumudur. Souk kvrlm malzemenin kvrlma d kenarna kaynak balants yaplmamaldr.
2. Souk kvrmada geometrik boyutlar
DIN 6935 e gre souk kvrma deierleri u ekildedir.
a
L
|
R
o
0
,
5
.
s
.
k
b
s
L
|
b
o
0
,
5
.
s
.
k
R
a
s
ekil 2, Az as 0 < | 90 ekil 3, Az as 165 > | > 90
L mm alm boyu
a mm uzun bacak boyu
b mm ksa bacak boyu
R mm kvrma yar ap
o Kvrma as
| Az as
k 1 Dzeltme faktr
v mm Eitleme deeri
) k s 5 , 0 R (
180
180
) s R ( 2 v +
|
t + = ) k s 5 , 0 R (
180
180
180
180
tan ) s R ( 2 v +
|
t
|
+ =
Dzeltme faktr k ;
) s / R log( 5 , 0 65 , 0 k + =
Alm boyu L ;
v b a L + =
Tablo 2 ile | = 90 iin yukardaki formlle yaplan hesaplamar verilmitir. Burada bulunan
deerlerle DIN tablolarnda verilen deerler arasnda kk dzeltme farklar vardr, fakat bu
pratikte etki gsterecek nemde deildir.
S a c P l a k a l a r d a A n m l a r
www.guven-kutay.ch
5
Tablo 1, Malzemeye gre en kk kvrma yarap "R", hadde ynne dik ve kvrma as o s 120
Malzeme kalnl
1 1,5 2,5 3 4 5 6 7 8 10 12 14 16 18 20
Kopma
mukavemet
deeri R
m
N/mm
2
Kvrma yarap "R"
< 390 1 1,6 2,5 3 5 6 8 10 12 16 20 25 28 36 40
390...490 1,2 2 3 4 5 8 10 12 16 20 25 28 32 40 45
490...640 1,6 2,5 4 5 6 8 10 12 16 20 25 32 36 45 50
a) Konstrksiyon hadde ynne paralel veya kvrma as o > 120 kvrmay gerektiriyorsa kvrma yar ap iin bir
sonraki malzeme kalnlndaki yarap deeri alnr.
b) Kopma mukavemet deeri R
m
> 640 N/mm
2
olan malzemelerde yaylanma karekterleri yksek olduundan zel
deerler kullanlr. (bak )
Tablo 2, | = 90 iin eitleme deeri
R
1 1.2 1.6 2 2.5 3 4 5 6 8 10 12 16 20 25 28 30
s AL deerleri
1.0 1.9 2.0 2.2 2.3 2.6 2.8 3.2 3.6 4.1 4.9 5.8 6.6 8.4 10.1 12.2 13.5 14.4
1.5 - - 2.9 3.1 3.3 3.5 4.0 4.4 4.8 5.7 6.5 7.4 9.1 10.8 13.0 14.3 15.1
2 - - - - 4.1 4.3 4.7 5.1 5.6 6.4 7.3 8.1 9.8 11.6 13.7 15.0 15.9
2.5 - - - - 4.8 5.0 5.4 5.9 6.3 7.2 8.0 8.9 10.6 12.3 14.5 15.7 16.6
3 - - - - - 5.8 6.2 6.6 7.0 7.9 8.8 9.6 11.3 13.1 15.2 16.5 17.3
3.5 - - - - - - 6.9 7.4 7.8 8.6 9.5 10.4 12.1 13.8 15.9 17.2 18.1
4 - - - - - - - 8.1 8.5 9.4 10.3 11.1 12.8 14.5 16.7 18.0 18.8
4.5 - - - - - - - - 9.3 10.1 11.0 11.9 13.6 15.3 17.4 18.7 19.6
5 - - - - - - - - 10.0 10.9 11.7 12.6 14.3 16.0 18.2 19.5 20.3
6 - - - - - - - - - 12.4 13.2 14.1 15.8 17.5 19.7 21.0 21.8
7 - - - - - - - - - - 14.7 15.6 17.3 19.0 21.2 22.4 23.3
8 - - - - - - - - - - - 17.1 18.8 20.5 22.6 23.9 24.8
10 - - - - - - - - - - - 20.0 21.8 23.5 25.6 26.9 27.8
12 - - - - - - - - - - - 23.0 24.7 26.5 28.6 29.9 30.8
3. Scak kvrmada geometrik boyutlar
L
|
o
b
0
,
5
.
s
R
a
s
L
|
o
b
0
,
5
.
s
R
a
s
ekil 4, Scak kvrma
L mm alm boyu
a mm uzun bacak dz boyu
b mm ksa bacak dz boyu
R mm kvrma yar ap
o Kvrma as
| Az as
Alm boyu L ;
180
) 2 / s R ( b a L
o
+ t + + =