Α ΤΟΜΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Δραστηριότητα 1
Ενδείξεις ύπαρξης προομηρικής ποίησης μέσα από τα ίδια τα έπη
• Τόσο υψηλές καλλιτεχνικές δημιουργίες, όπως τα έπη, δεν μπορεί να μην είχαν
ανάλογα ποιήματα που να προετοίμασαν το έδαφος και από ποιοτική άποψη και από
θεματική. Οπωσδήποτε υπήρχε ποίηση προγενέστερη που επεξεργάστηκε θρύλους και
μυθικά θέματα. Απ’ αυτήν προήλθαν κατόπιν μακράς επεξεργασίας τα έπη του
Ομήρου.
• Ακόμα και η απλή σκέψη ότι ο άνθρωπος έχει την τάση φύσει να δημιουργεί και
μάλιστα έργα τέχνης, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι υπήρξε προγενέστερη ποίηση.
• Υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές σε προηγούμενα έργα μέσα στα ίδια τα έπη:
o παρουσιάζονται πρόσωπα (ήρωες ή αοιδοί) που τραγουδούν κλέη παλαιότερων
ανδρών. Τα τραγούδια αυτά που συνηθίζονταν τότε είναι η προϊστορία των
επών.
o Από τον Τρωικό πόλεμο ο Όμηρος στην Ιλιάδα περιγράφει μόνο 52 ημέρες
προς το τέλος και μάλιστα χωρίς να τελειώνει ο πόλεμος στο τέλος, που
σημαίνει ότι ο Όμηρος θεωρούσε την υπόθεση γνωστή από άλλα έργα και
επέλεξε κάποια γεγονότα για να αφηγηθεί.
o Γνωστοί θεωρούνται και οι βασικοί ήρωες της Ιλιάδας για τους οποίους δε
δίνει ο Όμηρος γενεαλογία, ενώ γενικά όταν παρουσιάζει έναν νέο και όχι
τόσο γνωστό ήρωα αναφέρει τη γενεαλογία του.
o Αλλά και στην Οδύσσεια θέματα και νύξεις για παλαιότερες φάσεις της
εξέλιξης του μυθικού υλικού. Τουλάχιστον τέσσερις μυθολογικοί κύκλοι που
προηγήθηκαν (αργοναυτικός, αιτωλικός, θηβαϊκός, τρωικός) αλλά και άλλα
προομηρικά έπη: ο Δημόδοκος τραγουδά τους έρωτες του Άρη και της
Αφροδίτης, υπάρχει τραγούδι για το Δούρειο Ίππο, το οποίο ζητά ο Οδυσσέας
από το Δημόδοκο. Γίνονται επίσης αναφορές σε παλαιά θέματα, π.χ. γάμοι
Πηλέα-Θέτιδας.

Δραστηριότητα 2
Δεν προκύπτει από το βιβλίο, άρα εκτός ύλης για τις εξετάσεις.

Δραστηριότητα 3
Κεντρικό θέμα είναι η μήνις του Αχιλλέα εναντίον του Αγαμέμνονα και οι συνέπειές της:
απόσυρση του Αχιλλέα από τη μάχη, συνεχείς νίκες των Τρώων με αρχηγό τον Έκτορα,
αριστεία του Πάτροκλου, αγαπημένου φίλου του Αχιλλέα, με τα όπλα του Αχιλλέα και
θάνατός του από τον Έκτορα, συμφιλίωση Αχιλλέα και Αγαμέμνονα και εκδίκηση Αχιλλέα με
φόνο του Έκτορα. Τέλος, ταφή του Πάτροκλου και απόδοση του σώματος του Έκτορα στον
πατέρα του Πρίαμο.

Δραστηριότητα 4
Κατ’ εμέ όλες είναι σημαντικές γιατί δίνουν υλικό-επιχειρήματα για περαιτέρω μελέτη και
αντίκρουση απόψεων, οπότε η έρευνα για το ομηρικό ζήτημα προχωρεί. Αν πρέπει να επιλέξει
κανείς μία, τότε η θεωρία της προφορικής δημιουργίας και παράδοσης των επών έχει πολλά
στοιχεία για σχολιασμό.
Δραστηριότητα 5
Ο Οδυσσέας εγκαταλείπει κατ’ εντολή των θεών το νησί της Καλυψώς για να επιστρέψει
στην πατρίδα του. Μετά από περιπέτειες καταλήγει στο νησί των Φαιάκων, όπου
αποκαλύπτει την ταυτότητά του και διηγείται την πορεία αυτού και των συντρόφων του μετά
την άλωση της Τροίας. Με τη βοήθεια των Φαιάκων φτάνει στην Ιθάκη, όπου με τη
συνδρομή της Αθηνάς σκοτώνει του μνηστήρες που λυμαίνονταν την περιουσία του και
ξαναβρίσκει την οικογένεια και τη θέση του.

Δραστηριότητα 6
Τα δύο στρώματα: εποχή Τρωικού πολέμου και εποχή του ποιητή. Στοιχεία από τις δύο
εποχές μέσα στα έπη. Για την πρώτη: ιπποτικός κόσμος ευγενών με ηρωικούς σώμα με σώμα
αγώνες, χάλκινα όπλα. Για τη δεύτερη: καύση νεκρών, Φοίνικες.

Δραστηριότητα 7
Ιλιάδα Γ, 160-202: στίχοι 172-5 έχουμε επιβράδυνση, στ. 184-190 έχουμε ενσωμάτωση και
επιβράδυνση, στ. 197-8 έχουμε παρομοίωση. Από Οδύσσεια λ 92-140: είναι όλο μια
προαναγγελία του τι θα γίνει. Οδύσσεια φ 1-60: στ. 2-3 προαναγγελία, από στ. 12 και μετά ως
στίχο 41 έχουμε αναδρομή, ενσωμάτωση διήγησης και άρα και επιβράδυνση της δράσης.
Επιβράδυνση επίσης έχουμε στους στίχους 42-45, ενώ στους στίχους 48-9 έχουμε
παρομοίωση. Τέλος, Οδύσσεια τ 202-214 : στίχοι 204-208 και 210-211 παρομοιώσεις.

Δραστηριότητα 8
Πάρα πολύ γενική η δραστηριότητα. Επιγραμματικά τα Ομηρικά έπη συσχετίζονται με τα
Κύκλια με τους ακόλουθους τρόπους: Κάποια από τα Κύκλια έδωσαν υλικό στην Ιλιάδα,
κάποια άλλα εξαρτιώνταν από τον Όμηρο και τον συμπλήρωναν. Σε άλλα υπάρχουν
υπαινιγμοί για θέματα που θίγονται στα Ομηρικά έπη. Γενικότερα κάποια αποτελούν
προϋπόθεση των Ομηρικών, κάποια συνέχειά τους και με άλλα ενυπάρχει επικάλυψη. Κάποια
από αυτά αποδίδονται και στον Όμηρο.

Δραστηριότητα 9
Δεν προκύπτει από το βιβλίο, άρα εκτός ύλης για τις εξετάσεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Δραστηριότητα 1
Θέματα: προτροπή για υπεράσπιση πατρίδας, για πόλεμο, θρήνος, χαρές της νιότης, έρωτας,
φρίκη γηρατειών, αντιηρωική συμπεριφορά, σάτιρα αξιών εποχής, παντοδυναμία θεών, ρόλος
μοίρας, αγάπη για την πατρίδα, δικαιοσύνη, κοινωνικές συγκρούσεις εποχής, συμπόσια,
κοινωνική δομή, ηθικές παραινέσεις
Κατηγορίες: πολιτική-πολεμική: Καλλίνος, Τυρταίος, Σόλων /ερωτική-καθημερινή:
Μίμνερμος /περιπαικτική-δηκτική: Αρχίλοχος/ συμποτική: Θέογνης/ ηθικοδιδακτική-
γνωμολογική: Φωκυλίδης, Δημόδοκος, Ξενοφάνης

Δραστηριότητα 2
Θέματα Αρχίλοχου: πάθη του, μίση του, προτιμήσεις του, ζωή του, αντιηρωικά θέματα,
ερωτικά
Θέματα Ιππώνακτα: περιθωριακός τρόπος ζωής του, φτώχεια του, παράπονά του από θεούς
Οι δύο ποιητές είχαν το εξής κοινό: την ειρωνεία, την προκλητική περιπαικτική αντιμετώπιση
της πραγματικότητας
Η ποίησή τους διαφέρει από την ποίηση του Σημωνίδη στο εξής: Όλοι κατακρίνουν, αλλά η
κριτική του Σημωνίδη δεν είναι κακόβουλη ή στείρα. Σκοπό έχει να επισημάνει για να
διορθωθούν τα κακώς κείμενα.

Δραστηριότητα 3
Ναι, με την έννοια του ότι ήταν πολιτικά, ανατρεπτικά, επαναστατικά κατά της τότε εξουσίας
των τυράννων, γραμμένα από έναν εξόριστο και συμμετέχοντα στα πολιτικά δρώμενα του
καιρού του.

Δραστηριότητα 4
Θέματα ποίησης Σαπφώς: προσωπικά της βιώματα, έρωτας-πάθος, ευσέβεια-προσευχή, φύση,
κοινή ζωή με τις συντρόφισσές της, τραγούδια του γάμου (επιθαλάμια), μητρική αγάπη.

Δραστηριότητα 5
Θέματα Ανακρέοντα: συμποτικά θέματα, έρωτας. Και ο Ανακρέων, όπως και η Σαπφώ
ασχολήθηκε με θέματα ερωτικά, με το πάθος και τις απολαύσεις της ζωής. Ο Ανακρέων
έγραψε την ποίησή του για κάποιο διάστημα προστατευμένος σε αυλή τυράννου, του
Πολυκράτη, τυράννου της Σάμου, όπως συνέβαινε συχνά στην αρχαιότητα. Έγραψε έργα για
συμπόσια /συμποτικά τραγούδια (σελ. 36 Βιβλίο Ε.Α.Π.). Οι κοινωνικές συναναστροφές
αποτέλεσαν και για τη Σαπφώ πηγή έμπνευσης, καθώς σε πολλά ποιήματά της περιγράφει τη
ζωή με τις συντρόφισσές της.

Δραστηριότητα 6
Είδη και θέματα χορικής ποίησης: Θρησκευτική για εορτές και τελετές (Αλκμάν), παρθένεια-
τραγούδια για χορούς κοριτσιών (Αλκμάν), μυθολογική θέματα με από τη μυθολογία
(Στησίχορος), ερωτική (Ίβυκος), επιγράμματα (Σιμωνίδης), σκόλια – τραγούδια συμποτικά
(Σιμωνίδης), θρήνοι (Σιμωνίδης), υπορχήματα, εγκώμια, παιάνες λατρευτικοί προς τους θεούς
(Πίνδαρος), προσόδια-πομπικά τραγούδια (Πίνδαρος), επινίκια (Πίνδαρος), ύμνοι στους
θεούς (Βακχυλίδης), υπορχήματα-λατρευτικά χορευτικά τραγούδια (Βακχυλίδης), εγκώμια-
ύμνοι ανθρώπων (Βακχυλίδης), διθύραμβοι (Βακχυλίδης).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13
Δραστηριότητα 1
Οι περσικοί πόλεμοι ευνόησαν την ανάπτυξη της κοινής εθνικής συνείδησης. Οι Έλληνες
είχαν κοινή γλώσσα και λατρείες (θεούς, παραδόσεις). Ο Ηρόδοτος αναφέρει τη συμβολή του
Ομήρου και του Ησιόδου στη διαμόρφωση κοινών μυθολογικών παραδόσεων για όλους τους
Έλληνες.
Δραστηριότητα 2
Όσα θα παρουσιάσει είναι όντως αποτέλεσμα έρευνας. Αποστασιοποιείται από τα λεγόμενα,
τις φήμες. Ενδιαφέρεται για τις αιτίες του πολέμου, για φωτισμό του ρόλου της ανθρώπινης
μοίρας (αναφορά σε ανθρώπινη ευδαιμονία).
Δραστηριότητα 4
Ο άνθρωπος ήρωας μπρος σε καίρια διλήμματα, ανθρώπινα πάθη και τις συνέπειές τους. Οι
άνθρωποι είναι μόνοι τους, χωρίς να το αντιλαμβάνονται οδηγούνται στην καταστροφή τους.
Η ύβρις /αμαρτία (να δει τη βασίλισσα γυμνή) –παραβίαση ηθικού νόμου οδηγεί στην
τιμωρία. Θα υπάρξει τιμωρία στον 5ο απόγονο Γύγη. Όπως και στις τραγωδίες αμαρτίες
γονέων παιδεύουσι τέκνα.
Δραστηριότητα 6
Α απόσπασμα: ιστορική σημασία πολύ μεγάλη. Φαίνεται από τη σύγκριση με περσικούς
πολέμους (ουδέποτε ...). Πάρα πολύ πυκνό ως κείμενο. Σε μία πρόταση μιλά για περσικούς
πολέμους και έκβασή τους. Σε ελάχιστες φράσεις υπαινίσσεται τις τρομακτικές συνέπειες του
πολέμου. Απευθύνεται αποκλειστικά στο συναίσθημα, ιδίως εκεί όπου αναφέρεται σε φυσικές
καταστροφές. Μια τέτοια συγκυρία /σύμπτωση δε συνδέεται λογικά με το μέγεθος και τη
σημασία του πολέμου. Πετυχαίνει απόλυτα το στόχο του με τα λεγόμενά του ο Θουκυδίδης.
Μιλά με έμφαση. Λέει ότι τόσο εντυπωσιακές οι συνέπειες, ώστε πλέον και τα απίστευτα
έγιναν πιστευτά. Δίνει πληροφορίες για τους περσικούς πολέμους και την έκβασή τους, το
μέγεθος του τωρινού πολέμου και τα χαρακτηριστικά του, τις συνέπειες στην ψυχολογία των
ανθρώπων, τα φυσικά φαινόμενα και τις συμπτώσεις που τον κατέστησαν πιο τρομακτικό.
Β απόσπασμα: Σχετικά με την ιστορική σημασία δεν πρόκειται για ξερή καταγραφή
γεγονότων αλλά για περιγραφή των παρενεργειών των ιστορικών γεγονότων, κάτι που δεν
είναι τυπικά ιστορία, αναπαριστά όμως το κλίμα και «αγγίζει» περισσότερο τον αναγνώστη.
Ο λόγος δεν είναι καθόλου πυκνός. Το αντίθετο. Είναι πολύ αναλυτικός στο απόσπασμα αυτό.
Για να δηλώσει ότι τα αρνητικά σε καιρό πολέμου μετατρέπονται σε θετικά, δίνει ένα σωρό
παραδείγματα. Πολύ σημαντική ενέργεια όμως γιατί δίνει ανάγλυφα το κλίμα και αποτελεί
αναλυτική καταγραφή της νοσηρής ατμόσφαιρας που επικρατεί σε παρόμοιες καταστάσεις. Η
περιγραφή συνεπώς αποκτά διαχρονική αξία. Πληροφορίες δίνονται για τις συνθήκες
εμφυλίου πολέμου (ο πρώτος, εν καιρώ γενικότερων συρράξεων που τον ενίσχυσαν), για τις
συνέπειες των εμφύλιων πολέμων γενικότερα. Ο συγγραφέας απευθύνεται στο συναίσθημα,
τα περιγραφόμενα γεγονότα και καταστάσεις όμως έχουν λογική εξήγηση και προκαλούν
φρίκη και θλίψη. Η περιγραφή είναι πολύ παραστατική και ο Θουκυδίδης κατορθώνει να
πείσει τους αναγνώστες και να τους κάνει να συγκλονιστούν από τη φρίκη του πολέμου.
Δραστηριότητα 9
Ο Ξενοφών επιδεικνύει ιδιαίτερη φροντίδα στην αιτιολόγηση /στήριξη των πράξεων και
σκέψεων των προσώπων (Αλκιβιάδη, πλήθους). Αποδίδει κρυφές σκέψεις /προθέσεις στους
ομιλητές /πρωταγωνιστές, που μόνο οι ίδιοι μπορούσαν να γνωρίζουν. Παραθέτει όλες τις
φήμες και το αιτιολογικό τους και στο σημείο αυτό φαίνεται και η οπτική γωνία του
συγγραφέα: για τη μία άποψη εξηγεί αναλυτικά όλο το αιτιολογικό, ενώ για την άλλη
αφιερώνει 2,5 σειρές χωρίς να την επεξηγεί. Επίσης στο σημείο που απολογείται ο
Αλκιβιάδης, δεν αναφέρει το λόγο του αναλυτικά γιατί όλες τις δικαιολογίες ή επεξηγήσεις
που ανέφερε τις έχει ήδη σημειώσει ο Θουκυδίδης ως απόψεις και αιτιολογικό των απόψεων
του πλήθους παραπάνω.
Δραστηριότητα 10
Θετικά πρότυπα ήταν ο Αγησίλαος, τον οποίο προβάλλει μέσα από ένα εγκώμιο (Αγησίλαος)
εκφράζοντας το θαυμασμό του για τις συντηρητικές, φιλολακωνικές απόψεις και ο Κύρος τον
οποίο προβάλλει ως πρότυπο μονάρχη μέσα από μια μυθιστορηματική βιογραφία (Κύρου
Παιδεία), για να προπαγανδίσει την αποτελεσματικότητα της διακυβέρνησής του και το
σεβασμό και φόβο που ενέπνεε στους υπηκόους του.
Δραστηριότητα 11
Ο Σωκράτης του Ξενοφώντα προβάλλεται ως ηθικός, ευσεβής, πρακτικός φιλόσοφος, φίλος
της νεολαίας με πατρική επίδραση πάνω της. Μάλλον δεν είναι αντικειμενική η άποψη αυτή,
γιατί δεν έχουμε άλλε μαρτυρίες και τα στοιχεία αυτά τα είχε σε μεγάλο βαθμό ο ίδιος ο
Ξενοφών. Άρα προέβαλε στο Σωκράτη τη δική του προσωπικότητα για να τον παρουσιάσει
ως άδικα καταδικασθέντα.
Δραστηριότητα 12
Ταιριάζει το προφίλ του συγγραφέα με τον Ξενοφώντα: Αθηναίος που έζησε μεγάλο
διάστημα εκτός Αθηνών, με ολιγαρχικές πεποιθήσεις. Και χρονολογικά ταιριάζει.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14
Δραστηριότητα 1
Ο Ισοκράτης καταφέρεται κατά των φιλοσόφων που θεωρούσαν ότι μόνο αυτοί
νομιμοποιούνται να μιλούν για δικαιοσύνη και σωφροσύνη και για τους τρόπους επίτευξής
τους. Οι φιλόσοφοι όμως αναφέρονται στις έννοιες αυτές ως αφηρημένες έννοιες, ενώ ο ίδιος
τις θεωρεί μέρος της πρακτικής του ηθικής. Μιλά για πρακτική δικαιοσύνη και σωφροσύνη,
πρακτική καθημερινή ηθική και άρα πιο χρήσιμη για τους πολίτες και το κοινωνικό σύνολο.
Δραστηριότητα 2
Μέσα από τη γενίκευση και προς τις δυο κατευθύνσεις (ατημέλητη εμφάνιση, έργα του)
υποδεικνύει τον εαυτό του (να εξετάζετε όσους πολιτεύονται...., πολλοί που μιλάνε...).
Προβάλλει τις πράξεις του υπέρ του κοινωνικού συνόλου υποβαθμίζοντας τη σημασία των
πράξεων που τον εκθέτουν ή απλώς δε συνάδουν με το πρότυπο του Αθηναίου πολίτη.
Επιθυμία του να κερδίσει την εύνοια του ακροατηρίου. Είναι ανδρείος και όχι τεμπέλης ή
δειλός, αργόσχολος, όπως οι θεωρούμενοι «καλοί» πολίτες. Πολύ έξυπνα αναζητά και τονίζει
τις συνέπειες κάθε πράξης στο κοινωνικό σύνολο και όχι σε ατομικό επίπεδο, την ουσία κι όχι
την επιφάνεια.
Δραστηριότητα 4
Πολιτικός βίος Δημοσθένη: Θυμίζει το παλαιό μεγαλείο, προσπαθεί να φιλοτιμήσει, να
κινητοποιήσει τους Αθηναίους εναντίον του Φιλίππου προβάλλοντάς τον ακόμη και ως
παράδειγμα. Απόψεις του: Η Αθήνα στην ιστορική της διαδρομή αγωνίστηκε και θυσίασε τα
πάντα για την τιμή. Ο Φίλιππος τώρα το ίδιο κάνει αψηφώντας το κόστος για τη σωματική
του υγεία. Άρα και ο ίδιος ο Δημοσθένης ως σύμβουλος της πόλης δεν μπορεί παρά να
προτείνει στους Αθηναίους να πράξουν αντάξια της ιστορίας και του τωρινού τους αντιπάλου.
Πάθος/ευστοχία: Το πάθος τονίζεται μέσα από την αντίθεση. Οι Αθηναίοι από τη μια πλευρά
και ο Φίλιππος με την απαράμιλλη αποφασιστικότητά του για ζωή με τιμή και δόξα. Εύστοχα
λοιπόν αποφασίζει να ενθαρρύνει τους Αθηναίους να δώσουν κι αυτοί τα πάντα για τιμή και
δόξα.