CAZZALl ML1AllZlClnln 8A5LlCA kAv8AM vL nAZA8l?

LLL8l
1 CLvPL8A8AZ AnLA?l5l Mlyar elllm" adli klLabinda Cazzall ArlsLo manLiginin esaslarini
ve lsLllahlarini genelllkle kabul eLml; bu esaslara lslaml blr ;ekll vermeye ali;mi;Lir Cazzall
varligi on kisma ayirir ve bunlardan blrlnclslnl cevher dlger dokuzunu lse araz olarak kabul
eder(1) 8u durumda varlik cevher ve araz olarak lklye ayrilmi; olmakLadir CLvPL8 blr
konuda olmayan varlikLir(2) konudan kasiL lse kendl kendlne kalm olan (var olan) yakin
mahaldlr ?er kaplayan herhangl blr ;ey murekkep degllse ona cevher denlr(3)
Cazzall cevherln aldigi e;lLll anlamlari aiklar 8unlar drL maddede Loplanablllr
O 8u manaya gre cevher her zaL lln sylenlr lnsan ve beyaz glbl 8u sebeple beyazin
cevherl ve zaLi denlr
O Cevher bu manasinda varlik da zaLinin kendlne yakin ba;ka blrlne muhLa olmayan
her varlik lln sylenlr 1a kl bllflll olabllsln 8u manada cevher kendl kendlne kalmdlr
O Cazzall'ye gre bu uuncu anlamda blr ;ey blr sifaLa sahlp olur da ziLlari kabul ederse
ona da cevher denlr Zlra Cazzall blr mahalde olan blr ;eyln (mekanli) ziddi oldugunu
kabul eder
O 8u anlamda cevher varligi blr konuda olmayan her zaLa iLlak olur (lslm olur) 8lr
konuda olmayan varlik demek kendl kendlne kalm olan fakaL varligi blr mahalle yakin
olmayan varlik demekLlr
5u halde cevher Cazzall'de esas olarak drde ayriliyor ?ukaridakl Lanimlara gre
bunlar Peyula SureL Clslm ve Mufarik akil olup llk uu blle;lk clslm hallnde mevcuLLur
8unlar mu;ahede (gzlem) lle blllnlr Cevher yer LuLan ve LuLmayan dlye lklye ayrilir
Clslm lse gidalanan ve gidalanmayan dlye lklye ayrilir Cidalanan clslm Lekrar hayvan ve
hayvan olmayan dlye lklye ayrilir Cidalanmayana lse gkyuzu yildizlar drL unsur ve
buLun madenlerl dahll eder(4)
Cazzall bundan ba;ka mevcuL cevherlerl lmkan nlspeLlnde Leslr eLmesl ve Leslr almasi
bakimindan aklen ue ayirmakLadir (3)
O 1eslr alinmayip Leslr eden cevherler bunlar mucerred akillar olup ne blunurler
ne de murekkepLlrler ne degl;lrler ne de ba;kasindan Leslr ve kemale
muhLaLirlar
O 1eslr alip eLmeyen cevherler 8unlar blunen ve yer LuLan clslmlerdlr unku
bunlar blle;lk (murekkep) varliklardir
O Pem Leslr eden hem de Leslr alan cevherler 8unlar mucerred akillardan Leslr
alirlar fakaL ayni zamanda clslmlere de Leslr ederler 8u cevherlere neflsler
(ruhlar) denlr 8unlar ne yer kaplarlar ne de clslmdlrler Akillarla clslmler arasinda
muLavassiLLirlar (orLa) Mucerred akillardan aldiklari Leslrlerl clslmlere lleLlrler
8unlar blnefslhl kalm olup clslm deglldlrler clsmln yok olmasiyla da fena
bulmazlar
Cazzall blrlncl anlayi;a gre her ne kadar haklkaLlari farkli lse de melek ve clnln
kendl nefslyle kalm olan blrer cevher oldugunu llerl surer lllm ve kudreL de
blrblrlnden farkli ve ayridir Palbukl bunlar araz olup ba;kasinin varligiyla
mevcuLLurlar 8unlarin farkliligi Cazzall'ye gre nebl lle vell'nln farkliligi glbl olmayip
nevl clnslnden blr farklilikLir (6) 8u bakimdan bu cevherler de blunmezler ve yer
kaplamazlar Cazzall ayrica ruh ve kalbl de llk akll levh kalem glbl mucerred ferdl
cevherlerden sayar 8unlarin yok olma yikilma (lzmlhlal) ve lum kabul eLmedlklerlnl
lddla eder (7)


?er kaplayan ve murekkep olmayan her hangl blr ;ey cevher olduguna byle blr
cevher Cazzall'nln anlayi;inda yer kaplamasi dolayisiyla harekeL ve sukundan zorunlu
olarak hall kalmaz Zlra varligi lln bu ;arLLir ParekeL ve sukun lse hadlsLlr Cevher
mesela Arz glbl sakln kabul edllse Cazzall onun harekeLlnl lmkansiz grmez
Cazzall ayrica cevherln yer LuLma lle degll Lek ba;ina du;unuldugunu lfade ederek
cevherln ferdlllglnl mudafaa eder Cna gre araz ve cevherden ba;ka blr varliga yn
lsnad eLmek lmkansizdir C ynun nce cevhere ve onun yardimiyla araza nlsbeL
edlldlgl kanaaLini La;ir
A8AZ
Cazzall arazi nce manLik ynunden lncelemekLe ve ona 6 e;lL mana vermekLedlr
1 Araz manLik ynunden blr mahalde" bulunan ve her mevcuL lln sylenen
mu;Lerek blr lslmdlr
2 Araz blr konuda" bulunan her mevcuL lln sylenlr
3 Araz blr ok ;eye yuklenml; Lekll kulll manaya da denlr
4 Araz kendl LablaLindan (zaLindan) harl her ;eyln mevcuL manasina denlr
3 Araz kendlslnden ayri ba;ka blr ;eyden var olu;u sebeblyle blr ;eye hamledllen
her manaya denlr
6 Araz blr ;eyln llk baki;La mevcuL olmayan varliginin her manasi lln bu lslm
verlllr
Cazzall bu lmalara ;u mlsallerl verlr kara klrece hamledllen beyaz" blrlncl ve
lklncl manalara gre arazdir ?uklem e;lLl olan bu beyaz kendl ba;ina mevcuL
deglldlr 1a;in yukaridan a;agi olan du;me harekeLl 1 2 3 Manasiyla arazdir
Ama 4 3 6 Manasi lle araz deglldlr 1a;in yukari harekeLl lse 1 2 3 4 3 6
Manalarin hepslne gre arazdir Cazzall'ye gre cevhere Lekabul eden araz bazen
cevher olur Mesela lnsan lln beyazlik byledlr
2 MAuuL Su8L1 AnLA?l5l
Alemdekl varliklarin meydana gell;lnde genel varlik olarak blr madde var blr de
PeyulaMadde" denen ana madde var Cazzall bu lkl kavrami blrblrlnden ayirir Cazzall'ye gre
muLlak manada heyula cevherdlr 8llflll varligi ancak clsmanl sureLl kabul eLmesl sonucu orLaya ikar
?alniz bu sureLler kendlslnde mevcuL olmayip o sadece sureLl kabule musalL blr guLur Cazzall
kendlslnde olmayan herhangl blr ;eyl ve yeLklnllgl (kemall) kabul eLmek vasfina halz (sahlp) her ;eye
Peyula" lsml verlr konu" kendlslnl mahal LuLan ;eye desLek ve blzaLlhl var olunan her mahalle
denmeslne kar;ilik Peyula" kendl zaLiyla var kilinmayan bllakls kendlnl mahal edlnen ;eyle var olan
her mahalle denlr Cazzall'de Peyula'nin sureL olmadan kendl kendlne varligi yokLur AL lnsan veya
ba;ka ;ekllde muLlak blr canli Lasavvur edllemlyecegl glbl varlikLa da clslm sureLlnl kazanmami;
muLlak blr clsmln bulunmasi mumkun deglldlr Cazzall'de dlger her ;ey glbl madde de hadlsLlr ve
Allah'in yaraLici kudreLlyle meydana gelml;Llr Cazzall'ye gre maddeye ;ekll veren varlik kazandiran
SureL" e alLi ayri anlam verlr SureL bunlar arasinda mu;Lerek blr lslmdlr
O SureL nevl olup belll blr clns alLindakl Lur muraL edlllr ve ona iLlak olunur
O SureL kendlslyle nev'ln lklncl gell;meslnl Lamamladigi yeLklnllk (kemal) Llr ne o ;eyln
blr parasidir ne de o ;eyln var olu;u onsuz Lam olur Mesela lnsandakl bllgllerle
fazlleLler byledlr
O SureL blr ;eyln nasil oldugunu blldlren mahlyeLe de denlr 8lr ;eyde bulunan her
varlikLir ama bu varlik ondan blr para deglldlr


O SureL blr mahalll meydana geLlren haklkaL Cazzall'ye gre bu anlamiyla o ba;ka blr
;eyde bulunan blr varlikLir ne o ba;ka blr ;eyden paradir ne de varligi ondan ayri
olarak mumkundur Mesela suyun maddeslnde suyun sureLlnln meydana gell;l glbl
O SureL nev'l meydana geLlren ;eye de denlr 8u anlamiyla da sureL herhangl blr ;eyde
onun parasi olmaksizin bulunan varlikLir 1abll blr clsme verllml; olan hayvan ve lnsan
sureLl bunun mlsalldlr
O SureL maddeden ayrilan yeLklnllk (kemal) dlr Mesela lnsan ruhu byledlr 8u anlamiyla
ruh clsmanl olmayan blr cuzdur 8uLun clslmlerln grunu;lerlnln yaraLicisi olan Allah'in
her Lurlu benzerllk ve sifaLlardan munezzehLlr (8) C sureL degll ve onun verlclsl ve
yaraLicisidir
3 Cu lllL AnLA?l5l
Cu ve flll lle varligin olu;unun lzah Larzi Cazzall'de mevcuLLur Cazzall ArlsLo
MeLaflzlglnln haLLa flzlglnln lslaml anlayi;a uymayan Laraflarini almani; onlari LenklL ve Lashlh
eLml;Llr Cazzall ArlsLo larabl ve lbnl Slna'nin naklllerl lle kendlslne ula;an buLun felsefeslnl ue
ayirir 8unlardan blr kisminin kufru gerekLlrdlglnl blr kisminin bld'aLi blr kisminin da esasinda lnkari
gerekLlrmedlglnl syler (9) Cazzall gucu degl;menln prenslbl ve ba;langici" olarak Larlf eder Cazzall
gucu paslf ve akLlf olarak lklye ayirir aslf olan Leslr alici blr durumdadir AkLlf olan lse Leslr eder blr
durumdadir 8una bu sebeple fllll gu veya fall gu denlr Cazzall guce u ayri mana verlr
O Cu blr ;eyden flll veya lnflalln ikmasi calz olan ;eye
O 8a;ka blr ;eye desLek olan blr ;eye
O Ayni zamanda degl;ken veya sablL olan blr ;eye denlr
Cazzall'nln anlayi;inda gu blr nesnenln lsLldaL ve kaablllyeLl ve blr mahalll kabule
musalL olmasi anlamini La;ir llll lse onun gerekle;lp zaman llnde flllen varlik hallne
gelmesl demek oluyor