ca Cng ngh sinh hoc, cc ch phm enzyme duoc sn xut cng nhiu v duoc s dung trong hu ht trong cc lnh vuc nhu: ch bin thuc phm, nng nghip, chn nui, y t. Hng nm luong enzyme duoc sn xut trn th gii dat khong trn 300.000 tn vi gi trj trn 500 triu USD, duoc phn phi trong cc lnh vuc khc nhau [4]. Phn ln enzyme duoc sn xut quy m cng nghip du thuc loai enzyme don cu t, xc tc cho phn ng phn hy. Khong 75% ch phm l enzyme thy phn duoc s dung cho vic thy phn co cht tu nhin [4]. Protease l enzyme duoc s dung nhiu nht hin nay trong mt s ngnh sn xut nhu: ch bin thuc phm (dng tu sa lm pho mt, lm mm thjt, b sung d lm tng cht luong sn phm trong sn xut bia, x l ph phu phm trong ch bin thuc phm.), sn xut cht ty ra, thuc da, y t, nng nghip. Qua nhiu nm, vic gia tng s dung vi sinh vt nhu l mt ngun cung cp protease d ci thin dng k hiu qu sn xut v sn phm duoc tao ra nhiu hon. Tuy nhin gi thnh ch phm protease cn kh cao, do d cng han ch vic s dung rng ri enzyme trong sn xut. Cc ch phm thu duoc sau qu trnh nui cy sn xut enzyme chua phi l ch phm c d tinh khit cao v protein chi chim 20- 30% [6]. V vy, vic nghin cu ci tin phuong php tch v tinh ch enzyme nhm thu duoc ch phm c d tinh khit cao rt cn thit. tch v tinh ch enzyme ni ring v protein ni chung thung c mt loat phuong php ha-l v ha hoc khc nhau. C th chia lm ba nhm phuong php sau: - Phuong php kt ta - Phuong php sc k - Phuong php phn tch h hai pha nuc Protease phn b thuc vt, dng vt, vi sinh vt. Tuy nhin ngun enzyme vi sinh vt phong ph nht, c hu ht cc vi sinh vt nhu vi khun, nm mc v xa khun. C th ni vi sinh vt l ngun nguyn liu thch hop nht d sn xut enzyme quy m ln dng trong cng ngh v di sng. CHUONG 1. TNG QUAN T LEU 1.1. Tnh hnh nghin cu enzyme. 1.1.1. Vn d nghin cu enzyme nuc ta Hu nhu moi phn ng ho hoc trong co th sng du cn phi c vai tr xc tc ca enzyme - cht xc tc sinh hoc. Chnh v vy, cc nghin cu v enzyme d thu ht su quan tm ca cc cn b ho sinh hoc, sinh hoc thuc nghim v nhiu nh nghin cu cc lnh vuc lin quan khc. Cc nghin cu nhm theo hung tch, tinh sach enzyme, tao cc ch phm c d sach khc nhau, nghin cu cu trc, mi lin quan gia cu trc v hoat tnh sinh hoc ca enzyme, kh nng ng dung enzyme trong thuc t. Nghin cu v cng ngh enzyme d duoc tin hnh bi nhiu tc gi nhu s dung ph tang ca l m d sn xut pancrease, pepsin, trypsin... s dung mm ma d sn xut amylase. c nhng th nghim cng ngh nhu sn xut amino acid t nhng tm bng protease, bt protein thjt bng bromelain t dot da, ln men ruou bng enzyme c djnh trn ct. Cng d c nhng nghin cu s dung peroxydase, cyt-P450 trong ch tao biosensor v thuc pht hin cht dc... Trong lnh vuc y duoc, vic nghin cu su v co ch tc dung ca mt s enzyme nhm muc dch kin tao nn mt s thuc dng diu trj mt s bnh dc bit l tao ra mt s ch phm thuc chng suy dinh dung tr em, dng thi d tin hnh sn xut dai tr. y l mt dng gp rt thit thuc v kjp thi trong vic phng chng suy dinh dung nuc ta. 1.1.2. Cng ngh sn xut enzyme Protease trn th gii. Trong nhng nm gn dy, gi trj thuong mai ca cc enzyme cng nghip trn ton th gii dat khong 1 t USD, trong d ch yu l cc enzyme thy phn (75%), v protease l mt trong ba nhm enzyme ln nht s dung trong cng nghip (60%) [4]. 1.2. Tng quan v enzyme Protease. 1.2.1. Gii thiu chung. Nhm enzyme protease (peptit hidrolase 3.4) xc tc qu trnh thu phn lin kt lin kt peptit (-CO-NH-)n trong phn t protein, polypeptit dn sn phm cui cng l cc axit amin. Ngoi ra, nhiu protease cng c kh nng thu phn lin kt este v vn chuyn axit amin. H2N- CH- CO- NH- CH- CO- .- NH- CH- COOH R1 R2 RX +H2O H2N- CH- COOH + H2N- CH- CO . NH- CH- COOH R1 R2 RX
Hnh 1.1. M hnh enzyme Protease thy phn phn t Protein. Protease cn thit cho cc sinh vt sng, rt da dang v chc nng t mc d t bo, co quan dn co th nn duoc phn b rt rng ri trn nhiu di tuong t vi sinh vt (vi khun, nm v virus) dn thuc vt (du d, da...) v dng vt (gan, da dy b...). So vi protease dng vt v thuc vt, protease vi sinh vt c nhng dc dim khc bit. Truc ht h protease vi sinh vt l mt h thng rt phc tap bao gm nhiu enzyme rt ging nhau v cu trc, khi luong v hnh dang phn t nn rt kh tch ra dui dang tinh th dng nht. Cng do l phc h gm nhiu enzyme khc nhau nn protease vi sinh vt thung c tnh dc hiu rng ri cho sn phm thu phn trit d v da dang.
Hnh 1.2. Cu trc khng gian enzyme Protease. 1.2.2. Phn loai Protease Protease (peptidase) thuc phn lp 4 ca lp th 3 (E.C.3.4) . So d phn loai duoc tm tt trn hnh 1.1: Protease duoc phn chia thnh hai loai: endopeptidase v exopeptidase. * Dua vo vj tr tc dng trn mach polypeptide, exopeptidase duoc phn chia thnh hai loai: + Aminopeptidase: xc tc thy phn lin kt peptide du N tu do ca chui polypeptide d gii phng ra mt amino acid, mt dipeptide hoc mt tripeptide. + Carboxypeptidase: xc tc thy phn lin kt peptide du C ca chui polypeptide v gii phng ra mt amino acid hoc mt dipeptide. * Dua vo dng hoc ca co ch xc tc, endopeptidase duoc chia thnh bn nhm: + Serin proteinase: l nhng proteinase cha nhm OH ca gc serine trong trung tm hoat dng v c vai tr dc bit quan trong di vi hoat dng xc tc ca enzyme. Nhm ny bao gm hai nhm nh: chymotrypsin v subtilisin. Nhm chymotrypsin bao gm cc enzyme dng vt nhu chymotrypsin, trypsin, elastase. Nhm subtilisin bao gm hai loai enzyme vi khun nhu subtilisin Carlsberg, subtilisin BPN. Cc serine proteinase thung hoat dng manh vng kim tnh v th hin tnh dc hiu co cht tuong di rng. + Cysteine proteinase: Cc proteinase cha nhm SH trong trung tm hoat dng. Cystein proteinase bao gm cc proteinase thuc vt nhu papayin, bromelin, mt vi protein dng vt v proteinase k sinh trng. Cc cystein proteinase thung hoat dng vng pH trung tnh, c tnh dc hiu co cht rng. + Aspartic proteinase: Hu ht cc aspartic proteinase thuc nhm pepsin. Nhm pepsin bao gm cc enzyme tiu ha nhu: pepsin, chymosin, cathepsin, renin. Cc aspartic proteinase c cha nhm carboxyl trong trung tm hoat dng v thung hoat dng manh pH trung tnh. + Metallo proteinase: Metallo proteinase l nhm proteinase duoc tm thy vi khun, nm mc cng nhu cc vi sinh vt bc cao hon. Cc metallo proteinase thung hoat dng vng pH trung tnh v hoat d gim manh dui tc dung ca EDTA. Ngoi ra, protease duoc phn loai mt cch don gin hon thnh ba nhm: - Protease acid : pH 2-4 - Protease trung tnh : pH 7-8 - Protease kim : pH 9-11 CHUONG . TUONG V PHUONG PHP NGHN CU. 2.1.i tuong nghin cu. Vi sinh vt: ch yu vi khun, nm mc, xa khun. Vi khun Luong protease sn xut t vi khun duoc uc tnh vo khong 500 tn, chim 59% luong enzyme duoc s dung [6]. Protease ca dng vt hay thuc vt chi cha mt trong hai loai endopeptidase hoc exopeptidase, ring vi khun c kh nng sinh ra c hai loai trn, do d protease ca vi khun c tnh dc hiu co cht cao. Chng c kh nng phn hy ti 80% cc lin kt peptide trong phn t protein [6]. Trong cc chng vi khun c kh nng tng hop manh protease l Bacillus subtilis, B. mesentericus, B. thermorpoteoliticus v mt s ging thuc chi Clostridium. Trong d, B. subtilis c kh nng tng hop protease manh nht (Nguyn Trong Cn v cs, 1998). Cc vi khun thung tng hop cc protease hoat dng thch hop vng pH trung tnh v kim yu. Cc protease trung tnh ca vi khun hoat dng khong pH hep (pH 5-8) v c kh nng chju nhit thp. Cc protease trung tnh tao ra djch thy phn protein thuc phm t dng hon so vi protease dng vt v tng gi trj dinh dung. Cc protease trung tnh c kh nng i luc cao di vi cc amino acid ua bo v thom. Chng duoc sinh ra nhiu bi B. subtilis, B. mesentericus, B. thermorpoteoliticus v mt s ging thuc chi Clostridium [2]. Protease ca Bacillus ua kim c dim dng din bng 11, khi luong phn t t 20.000-30.000. n djnh trong khong pH 6- 12 v hoat dng trong khong pH rng 7-12 . Nm Nhiu loai nm mc c kh nng tng hop mt luong ln protease duoc ng dung trong cng nghip thuc phm l cc chng: Aspergillus oryzae, A. terricola, A. fumigatus, A. saitoi, Penicillium chysogenum). Cc loai nm mc ny c kh nng tng hop c ba loai protease: acid, kim v trung tnh. Nm mc den tng hop ch yu cc protease acid, c kh nng thy phn protein pH 2,5-3 [2]. Mt s nm mc khc nhu: A. candidatus, P. cameberti, P. roqueforti. cng c kh nng tng hop protease c kh nng dng tu sa s dung trong sn xut pho mt. Xa khun V phuong din tng hop protease, xa khun duoc nghin cu t hon vi khun v nm mc. Tuy nhin, ngui ta cng d tm duoc mt s chng c kh nng tng hop protease cao nhu: Streptomyces grieus, S. fradiae, S. trerimosus. [2]. Cc ch phm protease t xa khun duoc bit nhiu l pronase (Nht) duoc tch chit t S. grieus, enzyme ny c dc tnh dc hiu rng, c kh nng thy phn ti 90% lin kt peptide ca nhiu protein thnh amino acid. Lin X (c), ngui ta cng tch duoc ch phm tuong tu t S. grieus c tn l protelin. T S. fradiae cng c th tch chit duoc keratinase thy phn karetin. M, ch phm duoc sn xut c tn l M-Zim dng trong sn xut da [2]. Protease t S. fradiae cng c hoat tnh elastase cao, do d chng duoc dng trong cng nghip ch bin thjt. Hu ht cc protease phn ct protein cc lin kt dc hiu, v th c th s dung cc enzyme ny theo chiu phn ng tng hop d tng hop cc lin kt peptide djnh truc. Yu t tng cung qu trnh tng hop bao gm pH, cc nhm carboxyl hoc nhm amine duoc lua chon d bo v, kh nng kt ta sn phm, phn ng trong h hai pha lng. 2.2. Phuong php nghin cu. Qu trnh sn xut cc ch phm enzyme vi sinh vt bao gm cc giai doan ch yu: 2.2.1. Tuyn chon v ci tao ging vi sinh vt cho enzyme c hoat luc cao. chon ging vi sinh vt c kh nng sinh tng hop enzyme cao, ngui ta cth phn lp t mi trung tu nhin hoc c th dng cc tc nhn gy dt bin tc dng ln b my di truyn hoc lm thay di dc tnh di truyn d tao thnh cc bin chng c kh nng tng hop dc bit hu hiu mt loai enzyme no d, cao hon hn chng gc ban du. 2.2.1.1. Phuong php gy dt bin. y l phuong php hay duoc dng nht nhm d: -Tao nhng dt bin bj gim kh nng sinh tng hop repressor hoc tng hop repressor c i luc thp vi gene opertor. -Tao nhng dt bin tng hop enzyme c cu trc bc 1 thay di do d c th gim d thay di vi kiu km hm theo co ch lin h nguoc. Nu su thay di cu trc bc 1 xy ra vng trung tm hoat dng hoc gn d th c th lm thay di r rt hoat tnh ca enzyme. -Gy dt bin doan gene hoat ha promotor d lm tng p luc ca n di vi ARN-polymerase do d lm tng tc d sao chp m.Dng bin php ny c th lm tng luong glucoza-6- phosphatdehydrogenaza ln 6 ln. Hin tuong dt bin thung lin h vi su thay di mt gene, chng han bj "li mt bazo khi ti tao phn t ADN.[1] tao mt dt bin gene c th dng tc nhn vt l (tia t ngoai, tia phng xa) hay ha hoc (cc ha cht) tc dung ln t bo sinh vt. 2.2.1.2. Phuong php bin nap.[1] L su bin di tnh trang di truyn ca mt ni vi sinh vt dui nh hung ca ADN trong djch chit nhn nhn duoc t t bo ca vi sinh vt khc. dy yu t bin nap l AND. Su chuyn vt liu di truyn (ADN) t t bo cho dn t bo nhn c th xy ra trong ng nghim (invitro) khi cho t bo nhn tip xc vi djch chit t t bo cho m khng c su tip xc gia cc t bo. Cc t bo c th nhn bt ky loai ADN no ch khng di hi phi l ADN t cc ging ho hng. Tuy nhin t bo chi c th nhn mt s doan ADN nht djnh, thung khng qu 10 doan. Cc doan ADN duoc di truyn trong bin nap c M=106-107 v phi c cu trc xon kp. Hin tuong bin nap ph bin nhiu loi vi khun nhu: Diplococus, Staphylocus, Hemophilus, Agrobacterium, Rhizobium, Bacillus, Xantomonas. 2.2.1.3. Phuong php tip hop gene.[1] Khc vi bin nap, dy vt liu di truyn chi duoc truyn t t bo cho dn t bo nhn khi hai t bo tip xc vi nhau. Do vy cc vi sinh vt c kh nng bin nap th s khng c kh nng tham gia tip hop gene na. Hin nay qu trnh tip hop gene d duoc nghin cu mt s loi vi khun nhu E.coli, salmonella, Pseudomonas aeruginosa. 2.2.1.4. Phuong php ti nap[1] Vt liu di truyn (ADN) duoc chuyn t t bo cho sang t bo nhn nh vai tr trung gian ca thuc khun th (phage). Trong qu trnh ti nap, cc doan AND duoc chuyn t t bo cho dn t bo tip hop vi AND ca t bo nhn. Do d lm bin di tnh cht di truyn ca t bo nhn. 2.2.2. Phuong php bo qun ging vi sinh vt. Khi s dung vi sinh vt d sn xut enzyme cn chon ging thun chng, d duoc kim tra dy d v cc dc tnh ha sinh, vi sinh, nui cy v cn dc bit luu dn diu kin bo qun ging. Thuc t khi bo qun ging gc trong mt thi gian c th tao ra cc bin dj ngu nhin khng mong mun do d djnh ky phi cy chuyn v kim tra lai cc dc tnh ban du. Phuong php cy chuyn. y l phuong php ph bin nht d thuc hin bng cch gi ging trn mi trung thach (thach nghing, hp petri,.) vi thnh phn mi trung nui cy v diu kin nui cy thch hop cho ging vi sinh vt d. Sau khi ging d moc tt cn bo qun nhit d lanh 3-40C v sau mi tun phi cy chuyn lai. Khi cy chuyn chi ly bo t hoc khun lac m khng nn ly c mi trung dinh dung d dm bo khng chuyn cc sn phm trao di cht vo mi trung mi (c th gy bin di bt loi khng th lung ht duoc). Nu l xa khun th khng nn bo qun ging trn mi trung thach m nn gi trong dt d kh trng. ko di thi gian bo qun ging t hng thng dn 1 nm, ngui ta ph 1 lp paraphin lng d tit trng trn b mt ging d han ch su pht trin ca n. Cn luu chi ph lp du sau khi cy vi sinh vt dat dn d chn sinh l. Phuong php cy chuyn rt c hiu qu d bo qun cc ging nm men, vi khun v rt hu hiu, d dng trin khai ging ra sn xut ln, han ch cc tai bin c th dn dn hu hng ging gc. Phuong php lm kh Bng cch gi ging trn ct, dt, silicagen trong diu kin kh ro (tt c du duoc kh trng cn thn). Trong diu kin nhu vy s han ch su pht trin tip tuc ca ging khi bo qun. Phuog php ny rt hay duoc s dung d bo qun nm mc, xa khun, mt vi loai nm men, vi khun thi gian giu ging c th duoc 1 nm. Phuong php lm kh cng thuc hin don gin, khng cn dung cu dt tin. Tuy nhin ging nhu phuong php cy chuyn thi gian bo qun tuong di ngn. Phuong php dng kh ng kh l qu trnh m nuc duoc ly ra khi mu khi cc mu dang trang thi lanh su. dy vi sinh vt duoc huyn ph trong mi trung thch hop v duoc lm lanh trong mi trung chn khng. Thit bj dng kh s ht nuc v cui cng mu duoc lm kh dn mc nht djnh. Mu duoc hn kn d cho mi trung cha mu l chn khng. y l phuong php ph bin c hiu qu cao cho bo qun cc di tuong vi sinh vt khc nhau nhu nm soi, nm men, vi khun v mt s virut. Tuy nhin, phuong php ny t duoc ng dung di vi to, dng vt nguyn sinh v t bo dng vt. Phuong php bo qun lanh su: i vi phuong php bo qun lanh su th vi sinh vt duoc bo qun trong mi trung djch th v nuc cn cho hoat dng sng ca vi sinh vt bj bt hoat nhit d lanh su (-196C -> -80 C). Vi phuong php ny, t bo c th bj v trong qu trnh lm lanh v lm tan mu. Mt nguyn nhn dn dn lm v t bo l vic tch lu cc cht din gii trong mu bo qun v hnh thnh cc tinh th nuc trong t bo. khc phuc nhuoc dim ny ngui ta d b sung cc cht lm han ch tc d lanh su v lm tan nhanh nhu glycerol, DMSO (dimethyl sulfoxide). Vic bo qun theo phuong php lanh su ny duoc thuc hin cc thang nhit d khc nhau nhu -20 C, -30 C, -40 C, -70 C, - 140C v -196 C. Ni chung mc nhit d cao hon -30 C cho hiu qu thp do t bo chju nng d mui cao sinh ra t cc cht din gii. Phuong php bo qun ny c hiu qu vi nhiu nhm vi sinh vt khc nhau nhu nm soi, nm men, vi khun, xa khun v virut. c bit vi phuong php bo qun lanh su trong nito lng l phuong php van nng hon c. Phuong php ny thch hop vi nhiu di tuong vi sinh vt khc nhau nhu vi khun, nm soi, nm men, virut, to v c cc dng t bo dng vt. Tuy nhin, phuong php ny cng bc l mt s nhuoc dim nhu du tu kinh ph cho thit bj v din, nito lng hoc ri ro nhu chy n... c bit phuong php ny khng thch hop vi cc chng vi sinh vt thung xuyn dng dn. Ni chung phuong php ny thung duoc dng vi cc chng vi sinh vt c nhng dc tnh qu m khng thch hop vi phuong php dng kh. 2.2.3. Mi trung nui cy vi sinh vt tng hop enzyme Protease. Cn phi chon mi trung v thnh phn mi trung dinh dung c nh hung truc tip dn su sinh trung v tng hop enzyme ca vi sinh vt. Trong thnh phn mi trung phi c d cc cht dm bo duoc su sinh trung bnh thung ca vi sinh vt v tng hop enzyme. c bit luu l d tng su tng hop enzyme ngui ta thung dua vo hin tuong cm ng. V nu nhu trong thnh phn mi trung c cc cht cm ng th cht d hay sn phm phn gii ca n s km hm hoc lm yu tc dung km to ca cht km hm nhm bo dm kh nng sinh tng hop enzyme d cho khng bj cn tr. Cht cm ng tng hop enzyme cho thm vo mi trung nui thung l co cht tuong ng ca enzyme cn tng hop. Thnh phn chnh ca mi trung: C, N, H, O. Ngoi ra cc cht v co: Mn, Ca, P, S, Fe, K v cc cht vi luong khc. 2.2.3.1. Ngun cacbon. Thung l hop cht hu co trong d ch yu l gluxit, ty thuc vo dc tnh ca enzyme v ni vi sinh vt m ngui ta lua chon cho thch hop. C nhiu cht hydratcacbon v cc hop cht khc l ngun cacbon thch hop di vi nm mc sinh ra enzyme protease c hoat luc cao. Cc ngun cacbon c tc dung dn sinh tng hop proteinase ca nm mc c th theo th tu: i vi Asp. flavus 74: fructoza glucoza sacaroza ramnoza manoza galactoza arabinora lactoza. i vi Asp. awamori 200: fructoza manit sacaroza arabinoza manoza galactoza lactoza. i vi Asp. oryzae 79: fructoza sacaroza maltoza glucoza manit arabinoza galactoza. Tinh bt l ngun cacbon ca nhiu chng vi khun sinh tng hop enzyme Protease. V du: Vi khun Bac. Subtilis c kh nng sinh tng hop Protease mi trung tinh bt >8%. Nhiu xa khun ua nhit, trong d Micromonospora vulgaris 42, moc tt v sinh tng hop protease cao mi trung c tinh bt. Tng nng d tinh bt t 0,25- 1,5% sinh khi cng tng dng thi vi hiu xut tng hop enzyme.Nu tng nng d tinh bt hon na s khng thu duoc kt qu duong tnh. T s gia cacbon v nito cn phi l 4: 1. Trn mi trung c maltoza (0,5- 2%) vi sinh vt pht trin bnh thung, nhung tng hop protease ngoai bo bj c ch. Xa khun khng pht trin duoc trn mi trung c cc ngun cacbon duy nht l sacaroza, lactoza hoc arabinoza. Glucoza, manoza, fructoza, xyloza c trong mi trung (0,2- 5%) lm c ch sinh trung ca xa khun v sinh tng hop enzyme. Ngoi ra mt s loai hydrocacbon cng c ngun cacbon c 125 chng vi sinh vt. Chng han chng Ps. Seruginosa c th dng ho hydrocacbon v c kh nng sinh tng hop protease c hoat luc cao trn mi trung n- parafin vi 12, 14 v 16 nguyn t cacbon, du nng hoc propylenglycol. Chng khng chi dng ho duoc c hydrocacbon bo m cn dng ho c hydrocacbon thom.[1] 2.2.3.2. Ngun nito. Ngun nito s dung rt phong ph, bao gm 2 nhm: v co v hu co. i vi mt s loi nm mc thuc ho (A. oryzae, A. awamori, A. niger, A. flavus) trn mi trung c cc ngun nito hu co sinh tng hop protease axit cao. Trn mi trung kzapek NaNO3 duoc thay bng c cazein hoat luc protease ca nm mc duoc tng ln 3,5 ln, cn khi thay tinh bt bng glucoza v b sung pepton hoat luc enzyme tng 6 ln. Nhiu kt qu nghin cu cho thy sinh tng hop enzyme duoc nng cao khi trong mi trung c dng thi c ngun nito hu co v nito v co. Cho thm vo mi trung c cm m, bt du tuong d tch cht bo, cc ngun nito v hu co hoat luc enzyme protease tng 22- 74%. Cn trung hop dng cc ngun nito v co duy nht trong mi trung s dn dn ngng sinh tng hop protease ni chung. Trong qu trnh nui cy vi khun, trong d c B. subtilis v B. mesentericus, cc hop cht nito v co v hu co duoc dng phi hop trong mi trung s tao diu kin thun loi cho sinh tng hop protease. Trong s cc ngun nito v co th NH4, H2PO4 l tt hon c. Nhng mui khc NH4Cl, (NH4)2SO4, NH4NO3, NaNO3, KNO3, Ca(NO3)2 lm gim hoat luc protease ti 30- 50% , cn amylaza gim 7- 10 ln. Cn trong mi trung chi c ngun nito hu co hoat luc protease v amylaza cng thp hon trong mi trung di chng (NH4)2HPO4 v nuc chit du tuong. i vi xa khun ua nhit Actynomyces Vulgaris U2 th pepton l cht cm ng d sinh tng hop enzyme protease l tt nht. Cc axit amin c nh hung r rt ti sinh tng hop enzyme bng vi sinh vt. Glyxin, alanin, metionin v loxin c tc dung lm tng hoat luc protease ca chng dt bin A. oryzae 251- 90 dn 6- 9% v nguyn chng A. oryzae 132- 63 ti 7- 24%. Nhiu axit amin c tc dung c ch dn sinh tng hop enzyme, Valin, axit glutamic, izoloxin v valin c ch tng hop enzyme B. megaterium 60%. Cn di vi B. subtilis cc axit amin c ch trong qu trnh ny l glyxin, metionin, axit glutamic, alanin, loxin,. Ngoi ra, cc bazo purin nhu A (adenin), G (guanin) v cc dn xut ca chng, ARN v cc sn phm thu phn cng lm tng dng k sinh tng hop proteinza vi sinh vt.[1] 2.2.3.3. Ngun cc nguyn t khong v cc yu t (cht) kch thch sinh trung Mui khong rt cn thit cho hoat dng vi sinh vt. on Mg2+ c tc dung sinh tng hop v n djnh cc enzyme c hoat tnh nhit d cao. C nhiu yu t nh hung di vi mi trung nui cy. Nhit d nui cy thng thung t 25 - 300C. Trj s pH ban du ca mi trung (ch yu mi trung nuc) cng c th gy nh hung no d dn su tao thnh enzyme, nhung khi d cng cn tnh dn kh nng bin di nhanh chng chi s d bi vi sinh vt. thng kh cng rt cn thit cho vic sinh tng hop enzyme. V vy mi trung b mt ngui ta thung thm cht xp nhu tru vo, cn mi trung b su (mi trung djch th) , th ngui ta thung lc (nu enzyme cn lc th vic ny cuc ky quan trong). m cng rt quan trong (chi c tc dung nui cy b mt), phu thuc vo thnh phn mi trung b mt. Khi lua chon mi trung cn ch dn c thnh phn djnh tnh v djnh luong sao cho qu trnh sinh tng hop enzyme mong mun l cao nht. Mun vy ngui ta c th s dung mt s phuong php: Phuong php ti uu ha quy hoach thuc nghim ton phn. Phuong php ton hoc m hnh ha thuc nghim. 2.2.4. Cc loai mi trung nui cy vi sinh vt tng hop enzyme. C th chia lm 2 loai: mi trung tng hop v mi trung tu nhin. Mi trung tng hop: l mi trung bao gm cc cht vi liu luong xc djnh (qua tm hiu, nghin cu), chng han ngun cacbon c th l tinh bt, xenluloza, dung, axit, ruou, ngun nito v co v hu co. Loai mi trung ny duoc s dung cho muc dch nghin cu.[1] Mi trung tu nhin: thung dng cc loai ph liu, nguyn liu c cha cc ngun cacbon, nito, khong, cc yu t sinh tng hop trung. Mt khc, cc nguyn liu ny c sn, r tin nn duoc s dung rt nhiu trong cng nghip sn xut cc ch phm enzyme t vi sinh vt. Cc nguyn liu d chun bj lm mi trung tu nhin bao gm: cm v bt hat cc, nuc chit ng, djch p hoa qu, rau, kh du, b ruou, r dung, sn phm phn hu nm, men bia, tru, li ng. Khi lua chon s dung mi trung cn ch dn cc cht c tc dung diu ho sinh tng hop enzyme, dc bit cc cht cm ng.[2] C nhiu yu t nh hung di vi mi trung nui cy. Nhit d nui cy thng thung t 25 - 300C. Trj s pH ban du ca mi trung (ch yu mi trung nuc) cng c th gy nh hung no d dn su tao thnh enzyme, nhung khi d cng cn tnh dn kh nng bin di nhanh chng chi s d bi vi sinh vt. 2.2.5. Cc phuong php nui cy vi sinh vt. Nui cy b mt: Phuong php ny rt thch hop d nui cy cc loai nm mc do kh nng pht trin nhanh, manh, nn t bj tap nhim. Khi nui nm mc pht trin bao ph b mt hat cht dinh dung rn, cc khun ty cng pht trin dm su vo lng mi trung d duoc tit trng, lm m. i vi mt s muc dch dc bit, ngui ta nui vi sinh vt truc tip trn b mt hat gao (sn xut tuong), hat du tuong (du tuong ln men- mis) d duoc nu chn trn hat cc cn sng (lm men thuc bc, men dn tc, lm tuong). Ngui ta thung dng cm m, cm gao, ng mnh. c cht phu gia l tru. Cm, tru, c b mt tip xc ln, mng, tao duoc d xp nhiu, khng c nhng cht gy nh hung xu dn su pht trin ca nm mc. Ti l cc cht phu gia phi bo dm sao cho hm luong tinh bt trong khi nguyn liu khng duoc thp hon 20%, c th b sung thm ngun nito v co ((NH4)2SO4, (NH4)2CO), photpho, nito hu co v cc cht kch thch sinh trung nhu malt, nuc chit ng, nuc loc b ruou.
Quy trnh cng ngh: Nui cy, theo di, x l. Chuyn vo dung cu nui cy Gieo ging vsv Lam ngui, toi Thanh trng bng nhit Lm m Trn Nguyn liu Uu nhuoc dim: Nng d enzyme tao thnh cao hon nhiu ln so vi djch nui cy chm sau khi d tch t bo vi sinh vt. Trong cng nghip ruou mun dung ho 100kg tinh bt chi cn 5kg ch phm nm mc b mt nhung phi cn dn 100lit nm mc chm d loc b v t bo vi sinh vt. Ch phm d dng sy kh m khng lm gim dng k hoat tnh enzyme, ch phm kh, d bo qun, vn chuyn, nghin nh hoc s dung truc tip nu khng cn khu tch v lm sach enzyme. Tn t nng luong, thit bj, dung cu nui cy don gin, c th thuc hin qui m gia dnh, trang trai cng nhu qui m ln dn 20T/ngy. Nui cy trong diu kin v trng tuyt di v trong qu trnh nui cy nu c nhim trng phn no, khu vuc no th chi cn loai b canh trung phn d. Tuy nhin phuong php b mt c nng sut thp, kh co kh ho, tu dng ho, cn din tch nui ln, cht luong ch phm cc m khng dng du. Nui cy chm Vi sinh vt duoc nui cy trong mi trung lng vi co cht ch yu trong da s trung hop l tinh bt. Chi c mt s t ging vsv dng ngun co cht cacbon l dung glucoza, saccharoza. Thuc t, trong mt s trung hop dung ho so b tinh bt truc khi thanh trng. Khi d dung maltoza duoc tao thnh l cht cm ng tt, mi trung thung gim d nht nn d dng cho qu trnh khuy trn v suc kh. Phuong php nui cy b su di hi phi duoc v trng tuyt di cc khu v sinh tng hop, thanh trng mi trung dinh dung, thao tc nui cy, khng kh cung cp cho qu trnh nui cy. Cc giai doan ca qu trnh nui cy chm 1 buc gm: chun bj mi trung nui cy, nui cy nm men ging, nui cy nm mc sn xut. Uu nhuoc dim Phuong php nui cy hin dai d co kh ho, tu dng ho, nng sut cao, d t chc sn xut. C th nui cy d dng cc chng vi sinh vt dt bin c kh nng sinh tng hop enzyme cao v lua chon ti uu thnh phn mi trung, cc diu kin nui cy, enzyme thu duoc tinh khit hon, dm bao diu kin v sinh, v trng. Tuy nhin do thu duoc canh trung v nng d enzyme thp nn khi tch thu hi enzyme s c gi thnh cao. Tn din nng cho khuy trn, nu khng bo dm v trng s bj nhim hng loat, ton b gy tn thuong ln. 2.2.6. Tch v lm sach ch phm enzyme. Mt diu cn ni thm na l enzyme thung cha cc t bo sinh vt goi l cc enzyme trong t bo (intracellular), nhung n cng c th duoc cc sinh vt tit ra mi trung sng. l cc enzyme ngoi t bo (extracellular). Enzyme vi sinh vt thung chit l enzyme ngoai bo.[2] . Cc phn t enzyme khng c kh nng di qua mng ca t bo v mng ca cc cu t ca t bo. Do d d c th chit rt cc enzyme ni bo, buc du tin l phi ph v cu trc ca cc t bo c cha enzyme v chuyn chng vo dung djch. C th ph v cu trc ca cc t bo bng cc bin php co hoc nhu nghin vi bt thy tinh hoc ct thach anh, lm dng ha bng thit bj dng ha (homogenizator). Mun tch duoc cc enzyme trong cc cu t ca t bo, ngui ta cn phi dng cc yu t vt l v ha hoc khc nhau nhu sng siu m, dng cc dung mi hu co nhu butanol, aceton, glycerin, ethyl acetate... v cht detergent. Cc ha cht c tc dung tt cho vic ph v cc cu t ca t bo v trong cc co quan ny thung cha m. Sau khi d ph v cc cu trc ca t bo, enzyme duoc chit bng nuc ct, bng cc dung djch dm thch hop hoc cc dung djch mui trung tnh. C mt s yu t nh hung dn qu trnh chit rt cn luu . Truc ht d l nhit d. trnh mt hoat tnh hoc thm ch v hoat, cn chit rt v tin hnh kt ta enzyme nhit d thp (t 3 dn 50C). Cc thao tc phi nhanh. Mt s cht din ly lm tng qu trnh chit rt enzyme nhu NaCl, ZnCl2, CaCl2. Tc dung ca chng cn phu thuc vo phuong php dng khi chit rt. loai b mui khong v cc loai dung... l cc tap cht c phn t luong thp, ngui ta thung dng phuong php thm tch (dialysis) di nuc hay di cc dung djch dm long hoc bng cch loc qua gel sephadex.
loai b cc protein tap (protein cu trc, protein tro) v cc cht c phn t luong cao khc ngui ta hay dng kt hop cc phuong php khc nhau: phuong php bin tch chon loc nh tc dung ca nhit d hoc pH ca mi trung, phuong php kt ta phn doan bng mui trung tnh hoc cc dung mi hu co, cc phuong php sc k (sc k hp phu, sc k trao di ion), din di, phuong php loc gel.
-Muc dch yu cu: Cc ch phm enzyme duoc s dung cc dang khc nhau theo mc d tinh khit (hoat d ring). Trong mt s trung hop, canh trung nui cy vi sinh vt c cha enzyme duoc s dung truc tip dui dang th khng cn tch tap cht nu chng khng gy nh hung dng k dn sn phm v quy trnh cng ngh sau ny (V du: sn xut ruou, nuc chm thuc vt, da). Cng c khi ngui ta cn s dung ch phm enzyme tinh khit trong cng nghip dt, cng nghip mach nha, y hoc, nghin cu khoa hoc. Enzyme ni chung rt d bj gim hoat tnh dui tc dung ca cc tc nhn bn ngoi do d khi tch v tinh ch enzyme d trnh su bin hnh protein nh hung ln dn hoat tnh enzyme cn tin hnh nhanh chng nhit d thp, d pH thch hop khng c mt cc cht gy bin hnh enzyme. 2.2.6.1. Phuong php kt ta Phuong php kt ta phn doan bng (NH4)2 SO4 dua trn co s su khc nhau v kh nng kt ta ca cc protein enzyme mt nng d mui (tnh theo phn % nng d bo ha) xc djnh duoc dng ph bin d loai b buc du protein tap ca cc djch enzyme. Cc loai mui c th duoc dng l (NH4)2 SO4, Na2 SO4, MgSO4 ... ngui ta d nhn thy mui (NH4)2 SO4 l tt nht v n khng lm hai m lm n djnh (lm bn) hu ht cc loai enzyme. Loai mui ny lai r v ph bin. ha tan ca n lai rt ln (bo ha 767g/l 250C). 2.2.6.2. Phuong php sc k Cc k thut sc k ct Djch chit enzyme d duoc loai b phn ln cc protein tap nhung vn chua dm bo d dng nht cn thit. Do d djch chit enzyme duoc tip tuc lm sach bng phuong php sc k ct. -Phuong php dng cht ry phn t (loc gel - gel filtration) Co s ca phuong php loc gel l dua vo su khc nhau v kch thuc hnh dang v phn t luong ca enzyme c trong hn hop d tch chng ra. dm bo cho vic tch enzyme duoc tt, cht ry phn t phi l cht tro, khng phn ng vi protein enzyme. Cht ny cng khng ha tan v tuong di bn vi cc yu t v co hoc cng nhu sinh hoc. Ngoi ra cht duoc s dung cho muc dch loc phn t phi l cht khng c tnh dn hi (khng co) v phi l cht ua nuc (hydrophyl).
coarse), hat trung bnh (medium), hat mjn (fine), hat siu mjn, rt mjn (superfine).
-Phuong php sc k trao di ion Phuong php sc k trao di ion dua vo su khc nhau v din tch tng s ca cc protein enzyme. Hay ni cch khc, phuong php ny duoc dua trn co s ca phn ng trao di ion gia protein duoc tan trong nuc hoc dung djch dm long v cc tc nhn trao di ion. Tc nhn (hay nguyn liu) trao di ion c th l cht nhua c tch nhm sinh ion hoc l cht ionit. y l nhng cht gi tro, khng tan trong nuc, c bn cht l cellulose hoc cht gel dextran c lui phn nhnh (Sephadex, Molselect) hoc l cht nhua polystirol. Cht gi th ny thung kt hop vi cc nhm ion ha. Cc cht trao di ion c cht gi l cellulose, sephadex, molselect thng thung duoc dng d tch protein enzyme, cn cc cht trao di ion c cht gi l polystirol (v du nhu Dowex, Amberlite) chi dng d tch cc peptid c trong luong phn t nh hon. Anionit DEAE - cellulose (diethylamino - ethyl - cellulose) l dn xut este ca cellulose.) C2H5
y l cht trao di anion Nu cht gi l sephadex th chng ta c cht trao di ion sephadex. l cc loai DEAE - sephadex v CM - sephadex. Uu dim ca loai ny l va tch duoc protein enzyme v kch thuc v v din tch tng s ca cc protein enzyme. Trung hop CM - sephadex trn cht gi sephadex c gn nhm COO-
y l cht trao di cation. Ngoi ra c cc phuong php : - Phuong php dng cht hp phu - Phuong php dng cht hp phu dc hiu sinh hoc hay l phuong php sc k i luc (affinity chromatography)
2.2.6.3. Phuong php tch h hai pha nuc.[4] Co s k thut ny dua vo su phn b khc nhau ca hn hop trong dung djch hai pha khng ha tan vo nhau. Cc h hai pha dc trung bng cch trn cc h dung mi vo nhau d tao thnh hai pha ring bit. H dung mi duoc s dung trong phuong php ny c th l polymer/polymer nhu: polyethylene glycol (PEG) v dextran hoc polymer/mui nhu PEG v potassium phosphate, sodium sulphate, sodium phosphate,... Cc protein v mnh v t bo c kh nng ha tan khc nhau gia hai pha, v vy phuong php ny c th duoc dng cho c hai trung hop: phn tch protein khi mnh v t bo v phn chia cc enzyme trong sut qu trnh tinh sach protein. H hai pha nuc duoc xem l phuong php tt cho vic phn tch v tinh sach cc hn hop, v phn tch cht lng c mt d khc nhau d dng hon phn tch cc cht rn ra khi cc cht lng. So vi cc phuong php tinh sach khc th h hai pha nuc c mt s uu dim hon nhu: c d ha tan trong nuc ca hai pha ln (70-80%), dat d tinh sach cao, hiu sut cao, d dng s dung quy m ln v dc bit polymer duoc ti s dung. Su phn tch dat hiu qu cao ty thuc vo cc thng s nhu khi luong phn t v din tch ca di tuong nghin cu, nng d v khi luong phn t ca cc polymer, nhit d, pH, thi gian, luc ion ca hn hop v su hin din ca cc loai mui da ha trj nhu phosphaste hoc sulphate...
Hnh 2.9. Phuong php tch h hai pha nuc 2.3. Enzyme c djnh. Enzyme c djnh (hay enzyme khng tan) l enzyme c su tham gia hoat dng trong mt khng gian bj gii han. Su gii han hoat dng vn linh hoat ca enzyme bng cch gn n vo mt pha cch ly tch ri khi pha lng tu do v d n vn c kh nng tip xc duoc vi cc phn t co cht, effector hay inhibitor (cht c ch). Pha gn enzyme thung khng tan trong nuc nhung cng c th l cc polyme uu nuc Loi ch ca vic s dung enzyme c djnh. -Gim gi thnh do enzyme duoc s dung lp lai nhiu ln vi cng mt kiu phn ng xc tc, ch phm bn hon trong cc diu kin pH, nhit d, p sut thm thu ti uu, tc d phn ng ln, d t chc sn xut mc d tu dng ha cao. -Ch tao enzyme tuong di d, du tu xy dung v sn xut tuong di t, sn phm phn ng khng ha ln ln vi enzyme, c th d dng t chc sn xut cc sn phm ln men bng enzyme ngoai bo nhu: ruoc etylic, axit hu co, axitamin, vitamin. Mt s phuong php ch yu tao enzyme c djnh -Microencapsulation (gi enzyme vo trong cuc nh) uoc nghin cu bi Chang et al(1967- 1968) Ci mng polymer thm thu dy 200A0 (xenluloza, polysacarit, phi tinh bt) tao thnh hat dng vng 10- 12M cha c phn t enzyme bn trong. Lp mng ny cho php co cht v sn phm phn ng eyme duoc qua lai tu do nhung cc phn t enzyme khng th qua lai duoc v cc phn t qu ln nhu : polysaccarit, protein cng khng th qua lai mng duoc do d khng th thuc hin phn ng enzyme duoc. Ngoi ra cn c cc phuong php: -Lin kt enzyme vo cht mang khng tan (silman v katchalski-1966) -jnh vj enzyme trong pha lng ca h thng 2 pha (Reese and Mandels 1958) -Gi enzyme bng mng siu loc.
Cc thit bj sn xut enzyme c djnh
Figure 2.11. Sketch of the pilot-scale kinetic mixer
Figure 2.2 Photograph of kinetic mixer after installation at BNL moisture contents but could not be remedied with the current mixer design.
collection vessel, and rectangular HEPA filter box are clearly discernable in the photograph.
Figure 2.12. Schematic of kinetic mixer off gas system.
Figure 2.13. Photograph of kinetic mixer off gas system.
Figure 2.14. Photograph of kinetic mixer with end flange removed for access to mixing blades.
Figure 2.15. Photograph of mixing blade sleeve.
Figure 2.16. Photograph of Plexiglass containment enclosure.
Figure 2.17. Photograph of enclosure during smoke bomb leak test.
CHUONG . KT QU V THO LUAN 3.1. Kh nng sinh tng hop enzyme Protease t vi sinh vt Kim tra su tng trung vi sinh vt: ly v du minh hoa kim tra bng ha cht. Bng 3.1. Kh nng sinh tng hop protease ca XKDNW10 theo thi gian 500C.[5]
Thi gian nui cy Vng phn gii
36 gi
48 gi
60 gi
72 gi
84 gi
T dung knh vng phn gii d thj v kh nng sinh enzyme protease ca chng XKDNW10 d duoc xy dung (hnh 3.1.).
t(h) 24 36 48 60 72 84 D(mm) 0 9 15 22 29 29 Ch thch: t(h)- Thi gian nui cy, d(mm)- ung knh vng thy phn 3.2. ng dung enzyme Protease vo trong cng nghip. Protease duoc s dung rng ri trong nhiu ngnh cng nghip nhu cng nghip thuc phm, cng nghip nhe, cng nghip duoc phm v nng nghip. Trong cng nghip ch bin thjt, protease duoc dng lm mm thjt nh su thy phn mt phn protein trong thjt, kt qu lm cho thjt c mt d mm thch hop v c vj tt hon. Protease duoc s dung d lm mm thjt v tng huong vj thjt. (ngm thjt vo dinh dung protease pH v nhit d xc djnh- phuong php ny ph bin v thun loi nht; Tm hn hop lm mm thjt (enzyme, mui, bt ngot). Tim dung djch enzyme vo thjt; tim dung djch enzyme vo con vt truc khi git m). S dung protease d sn xut djch dam: t Streptomyces fradiae tch duoc ch phm keratineza thu phn duoc keratin rt c gi trj d sn xut djch dam t da, lng v. Nu dng axit d thu phn s mt di hon ton cc axit amin cha luu huynh, nu dng kim d thu phn s bj raxemic ho (chuyn dang L sang D lm gim gi trj sinh hoc ca axit amin). thu phn su sc v trit d protein (trong nghin cu, ch tao djch truyn dam y t) cn dng cc protease c tnh dc hiu cao v tc dung rng, mun vy ngui ta thung dng phi hop c 3 loai protease ca 3 loi: vi khun, nm mc, thuc vt vi t l tng cng 1- 2% khi luong protein cn thu phn. Uu dim ca vic thu phn protease bi enzyme l bo ton duoc vitamin ca nguyn liu, khng tao ra cc sn phm phu, khng lm sm mu djch thu phn. Trong ch bin thu sn: Khi sn xut nuc mm (v mt s loi mm) thung thi gian ch bin thung l di nht, hiu sut thu phn (d dam) lai phu thuc rt nhiu dja phuong, phuong php gi nn, nguyn liu c. Nn hin nay quy trnh sn xut nuc mm ngn ngy d duoc hon thin trong d s dung ch phm enzyme thuc vt (bromelain v papain) v vi sinh vt d rt ngn thi gian lm v ci thin huong vj ca nuc mm. Tuy nhin vn cn mt s tn tai cn phi hon thin thm v cng ngh. Trong cng nghip sa, protease duoc dng trong sn xut phomat nh hoat tnh lm dng tu sa ca chng. Protease t mt s vi sinh vt nhu A. candidus, P. roquerti, B. mesentericus,. duoc dng trong sn xut pho mt [1]. Trong cng nghip sn xut bnh m, bnh quy... protease lm gim thi gian trn, tng d do v lm nhuyn bt, tao d xp v n tt hon. Trong sn xut bia, ch phm protease c ngha quan trong trong vic lm tng d bn ca bia v rt ngn thi gian loc. Protease ca A. oryzae duoc dng d thy phn protein trong hat ng cc, tao diu kin x l bia tt hon [6]. Trong cng nghip da, protease duoc s dung lm mm da nh su thy phn mt phn protein ca da, ch yu l collagen, thnh phn chnh lm cho da bj cng. Kt qu d loai b khi da cc cht nht v lm cho da c d mm do nht djnh, tnh cht d duoc hon thin hon sau khi thuc da. Truc dy, d lm mm da ngui ta dng protease duoc phn lp t co quan tiu ha ca dng vt. Hin nay, vic dua cc protease tch t vi khun (B. mesentericus, B. subtilis), nm mc (A. oryzae, A. flavus) v xa khun (S. fradiae, S. griseus, S. rimosus...) vo cng nghip thuc da d dem lai nhiu kt qu v dn dn chim mt vj tr quan trong [2] . Trong cng nghip dt: Proteinase vi sinh vt duoc s dung d lm sach to tm, ty to nhn tao (cc soi nhn tao duoc bng cc dung djch cazein, gelatin) d soi duoc duoc bng, d nhum. Protease c tc dung thy phn lp protein serisin d lm dnh bt cc soi to tu nhin, lm bong v tch ri cc loai to tm, do d lm gim luong ho cht d ty trng. Ngoi ra, protease cn duoc ng dung rng ri trong rt nhiu ngnh khc nhu: - iu ch djch dam thy phn dng lm cht dinh dung, cht tng vj trong thuc phm v sn xut mt s thc n king. - Protease ca nm mc v vi khun phi hop vi amylase tao thnh hn hop enzyme dng lm thc n gia sc c d tiu ha cao, c ngha ln trong chn nui gia sc v gia cm. - iu ch mi trung dinh dung ca vi sinh vt d sn xut vaccine, khng sinh,. - Sn xut keo dng vt, cht git tng hop d git ty cc cht bn protein, sn xut m phm,. KT LUAN Trong qu trnh thuc hin bi semina: "Cng ngh sn xut enzyme Protease t vi sinh vt ng dung trong cng nghip chng ti d dat duoc cc kt qu sau: -Hiu ngha,vai tr ca VSV trong sn xut v di sng x hi, dc bit trong tuong lai khi cng ngh sinh hoc pht trin. -Nm duoc dc tnh sinh l ca vi sinh vt. -Bit duoc mt s nhm vi sinh vt chnh c th sn xut enzyme Protease ng dung trong cng nghip. T LEU THAM KHO TNG VET 1. Trn Xun Ngach (2007), Cng ngh enzym, Trung ai Hoc Bch Khoa Nng. 2. Nguyn Trong Cn, Nguyn Thj Hin, Thj Giang, Trn Thj Luyn (1998), Cng ngh enzyme, Nh xut bn nng nghip thnh ph H Ch Minh. 3. Luong c Phm (2004), Cng ngh vi sinh vt, Nh xut bn Nng nghip, H Ni. 4. Luu Thj Nguyt Minh(2007), "Phn tch Protease ca Bacillus Subtilis bng h hai pha Polyethylene glycol/ Potassium phosphate, n tt nghip. 5. Pham Trn Vnh Ph (2007), " Nghin cu mt s chng vi sinh vt ua nhit t qu trnh phn hy tu nhin rc thi sinh hoat ca thnh ph Nng, n tt nghip. 6. L Xun Phuong (2001), Vi sinh vt cng nghip, NXB Xy dung, H Ni.