ibn Kemalin

Ristile fi Beytini'I-Akl'v
Orner Mahir Alper*

Risele [i Beyani'i-Aqi:

A Treatise by Ibn Kernel

This article presents a critical edition of Rise.le fi Beueni'l-Aql by Ibn Kernal (d. 1534), who served as the Ottoman sheikh al-Islam. Ibn Kernal is the leading representative of scholars of the 15th and 16th centuries-the period considered the most brilliant in the history of Ottoman science and thought. In addition, the present author offers an analysis of the contents of the work. Examining first the principal studies conducted on aqi, or reason, within the Islamic philosophical tradition, the author places Ibn Kernals work securely in the context and continuity of this tradition. The author goes on to treat the differences between this work and previous works on e.ql; with particular emphasis on the roles played by manifestation (ke~f), revelation (vahy) and reason in the formation of Ibn Kcmal's synthetical epistemology.

Bugunun vakiasirun tespiti ve bu vakiamn icaplanrun yerine getirilrnesi hie kuskusuz gecrnisten devralman fikri ve kulturel rnirasm saghkli bir bicimde anlasilip yorumlanrnasirn zorunlu krlmaktadir. Oysa bu mirasm onernli bir kesiti olan Osmanlt dusunce geleneginln dogru bir bicimde belirlenip kavranmasi konusunda hala buyuk bir boslugun oldugu asikardit Zira bu boslugun giderilmesini saglayacak malzemeler arasmda belki de en muhim yeri isgal eden Osmanlt muelliflerinin eserlerinden pek ccgu henuz yazrna halinde olup nesredllmis degildir. Bu nedenle saghkh tespit ve degerlendtrmeler de mumkun olamamaktadir,
osmanh ilim ve fikir hayanrun en parlak donerni kabul edilen IX. (XV) ve X. (XVI) yuzyillarda yasarms zirve sahsiyetlerden biri olan ~eyhulislam ibn Kemal'in 1

Dr. bmer Mahir Alper, TDV islam Arastirmalan Merkezi, islam Felsefesi. ibn Kernal'in hayati, sahsiyeti ve eserleri hakkinda geni§ bilgi icin bk. M. A. Yekta Sara" $eyhillislam Kernelpnse zecie: Heueti. Setisiu eti, Eserieri ue Bezi Siirleri, Risale Yaymlan, istanbul 1995;
© ISAM. Istanbul 1999

Islam Hrostrmolcr

Dergisi

(873/1468-940/1534) Risele fi Beijerii 'l-Akl adh felsefi eserinin nesredilmesinin yukanda deginilen eksikligi gidermede bir katki saglayacagr dusunulrnektedir, c;:unku risale islam dusunce geleneginin Osmanlr'daki tezahurunu gosterrnesi yarunda, Osmanit dusuncesinin kaynaklanm, yapismi ve yontemini yansitmasi bakimmdan da bir ornek teskil etmektedir. Asagida nesirle ilgili bilgiler verilmeden once eserin degerlendirilmesi yapihrken bu duruma isaret edilmeye calrsilacaknr.

A. Risalenin Muhtevasi ve TahIili Bir problem olarak akil, ilk Cagdan itibaren filozoflar tarafmdan muhtelif'yonleriyle tarusilmaya baslanrrus, konuyla ilgili rnustakil eserler kale me almarak cesitli gorusler ileri surulmustur. ilk defa Aristoteles (0. 322 m. 0.) De Anima adh eserinde nefs teorisiyle baglanuh olarak meseleyi bir butun halinde ve sistematik olarak ortaya koymaya cahsmis ve boylece kendisinden sonraki dusunurlere de onemli bir zemin olusturrnustur. Daha soma iskender Afrodisi (0. 200 m. s.) ve Themistius (0. 360 m. s.) gibi Aristoteles'in unlu Hristiyan yorumculan akil hakkmda risaleler kale me alnuslar ve konuyu Aristoteles'in yaklasimmdan zaman zaman farklilasan cizgilerle birlikte aciklamaya cahsrmslardrr. Tarihi surec icerisinde Muslumanlar'm dis dunyaya acilmalan ve farkh kulturlerle temas kurmalan sonucunda gerceklesen tercume faaliyetleri, diger felsefi ve bilimsel literatur yarunda akilla ilgili olarak kale me almrrns mustakil eserlerin de islam dunyasinda tamnmasma yol acrrusnr.? Boylece islam dusunurleri tarafmdan onceleri muhtelifkitaplarda dagmik vaziyette ele ahnan akil konusu daha butuncul olarak ayn birer eser halinde islenmeye baslanrmsur, Haris el-Muhasibi> (0. 243/857), Kindi? (0. 260/873) ve Farabi'nln> (0. 339/950) cahsmalan bunlann ilk ornekleri arasmda yer almaktadrr, Daha soma akrl konusu gerek ibn Sina'rnn e$-:;>ifaadh eserinin bir cildini olusturan Kitabu'n-nefs'inde6 oldugu gibi ansiklopedik tarzda yazilmis eserler icerisinde bir bolum olarak, gerekse ibn Bacce? (0. 533/1139) ve Nasuriddin et- Tusi'nin"

3
4 5

6
7 8

Saym Dalkrran, lbn-i Kemal ve Dii;;iince Tarihimiz, Osmanlr Arasurmalan vakft Yaymlan, istanbul 1997; Brockelmann, GAl, 11,597-603; Nihal Atsiz, "Kernalpasa-Oglu'nun Eserleri", $arkiyat MerrnuaSi, Vl, s. 71-112; Vll, 3. 83-135. Mesela Aristoteles'in De Arurna'si ve iskender Afrodlsi'nln akil ile ilgili kale me alnus oldugu eseri, IX. yuzyilda Huneyn b. ishak tarafmdan Arapca'ya tercume cdilmistir Genis bilgi icin bk. Aristoteles, Fi'ri-nefs (trc. Huneyn b. ishak, nsr, Abdurrahman Bedevi), Vekaletu'l-Matbuat, Beyrut 1980, nesredenin girls]. s. 1-21. Serefii '[-akl ue mahlyyetuhu (n;;r. Mustafa _A~bdulkadirAta) , Daru'l-Kutubi'l-Ilmiyye, Beyrut 1986. Risele [i'l-e kl (trc. Mahmut Kaya, Felsefi Riseleler icerisinde}, iz Yaytncihk, istanbul 1994, s. 149-152. Risele /i'l-akl (nsr, Maurice Bouyges), Daru'L-Mesrtk, Beyrut 1986. Nesriyle ilgili olarak yk. bk. lttiseti: 'l-e kl bi'l-itiseri (nsr, Macid Fahri, Reseitii ibn Biicce el·iliihiyye icerislnde). Daru'n-Nehar li'n-Nesr, Beyrut 1991, s. 155-173. Pi lsbetl'i-eki, Silleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 2291, vr. 14-15; Carullah, nr. 1341, vr. 8-9.

236

ibn Kem6i"n R/sole fi 8eyon(/-RU',

te'liflerinde, Devvani? (0. 908/1502) ve Mustafa el-Kurdi'nin10Tusi'nin mezkur eserine yaptiklan serhlerinde ve Kemaleddin Huseyin ilahi Erdebili'riin (0.950/1513) Devvani'nin serhine yazdigi hasiyesinde"! oldugu gibi mustakil cahsmalar halinde Osmanh done mini de kapsayacak sekilde muternadiyen islenrneye ve tartisilmaya devam etti.'? Boylece teorik ve pratik pekcok alanla irtibatlt olan ve butun bu alanlarla ilgili tasavvurun kendisiyle ilgili tasavvura bagh olarak olusturuldugu akil konusu Osrnanh dusunce sisteminde onernll karsihklar buldu. Bu bakimdan ibn Kemal'in bu eserini bahsi gecen alanlarla ilgili tasavvura zemin hazirlayan bir akil tasavvuru olusturma geleneginin devarru olarak dusunrnek mumkun gorunmektedir,
(0.672/1274)

ilk donernlerde ortaya konulan akil risalelerinden konusu itibariyle daha sumullu oldugu gorulen ve akil meselesini epistemolojik, kozmolojik ve metafizik boyutlanyla ele alan risale, farkli guclere sahip bulunsa da, insani nefsin birligi, suur, fehm (kavrayis) , idrak ve hatirlama gibi ozelliklerin ortaya cikngi kalbin merkezi onemi, insani aklm mahiyeti, fonksiyonu, gucu ve sirurlan, hayvanlann davraruslanm idare eden bir tur aklm mevcudiyeti, her felegin ve hatta goklerde ve yerde bulunan her varhk turunun onu yoneten bir ruhu, akh ya da nefsi oldugu gibi konulan islemektedir; Butuncul bir akil gorusunun verilmeye cahsildigi ve okuyucunun butun bir evrene 0 pencereden bakmaya sevkedildigi risalede, sadece insan turunun degil, canli cansiz tum evren ve icerisindekilerin Allah'm kendilerine verdigi bir cesit "akli" kabiliyetlerle kendileri icin uygun olan fiilleri yerine getirdikleri gorusu vurgulanmakradir. Mesela insan tum nefs-i nankasiyla, dunyadaki diger varlik turleri "turun rabbi" ya da "hurre" denilen bir tur yonetme melekesi ya da gucuylet> ve goksel cisimler kendilerine ozgu akillanyla varhklanm surdurrnekte ve fiillerini yerine getirmektedirler. ibn Kemal'in ortaya koyrnus oldugu bu yaklasim aslmda butun bir evrenin isleyisini Allahtan gelen her ture ozgu bir akrl gucuyle acrklamaya matuftur. Bu ise varhklann icerislnde yer aldigt kainatm kendi kendisine degil, Allah'tan gelen bu bilgi ve yonetme gucuyle varhgiru surdurdugu ve islevini yerini getirdigtni ifade etmektedir.

9 10 11 12

13

Tezi) , istanbul Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 1994, s. 151. Devvani'nln ogrenctlenndcn Mueyyedzade Abdurrahman Efendi (0. 922/1516), Muzafferuddin Ali ;;irazi (0. 922/1516), Hekim Sah Muhammed Kazvini (0. 926/1520'den sonra) , Gerrniyanh Kethiidazade (0. 940/1533 civan), Sinanuddin Yusuf Aydini (0. 935/1528) ve Mevlana Ismail ;;irnavi (0. 942/1535) gibi pekcok zat lstanbul'a gelmis, orada talebe yetistirrnis ve Devvani'riin eserlerinin tanmmasma sebep oldugu gibi onun bir kisrm eserlerini de mcdresede okutmuslardir. bk. Harun Anay, a.g.e., s. 95-109. Aynca ibn Kemal'in Devvaninin talebesi ve Ebussufid Efendi'nin (0. 982/1574) hocasi Mueyyedzade Abdurrahman Efendi ile olan yakin iltskisl ile ilgili olarak bk. Harun Anay, e.q.e., s. 98. ibn Kernalin dogrudan Israkt felsefeden alnus oldugu bu kavramlar icin bk. Kutbeddin cs-Sirazi', Seth i) Hikmeti'l-isrek: (nsr, Henry Corbin, MecmD.a-i Museririefeu $eyhi i"rak icerisindc), Pejuheskah Ulurn-i lnsani, Tahran 1373/1953, II, 144, 157, 158, 159, 160, 176, 179,200.

Serh u Risele fi lsbeti'l-ceoheri't-muferik, Siileymaniye Ktp., Carullah, nr. 1259, vr. 52-54. Sertui isbati'l-akl, Siileymaniye Ktp., Cclebi Abdullah, nr. 392, vr. 72-76, bk, Harun Anay, Celeleddiri Deuuanf: Heujau, Eserleri, /vhlek; ue Siyaset Du"uncesi (Doktora

237

Islam Aro'?tlrmolan

Dergisl

Boylece akil ya da bir tur akli guc, Tann-alern iliskisinde cansiz nesnelerden gok cisimlerine kadar ortak bir noktayi isaret etmektedir. Bu nedenle ibn Kernal akh sadece insanm bilme ve eyleme fiiliyle alakali olmasi acismdan degil, ayru zamanda butun varhk turlerinin fiillerinin ve isleyisinin izahmi saglayan metafizik ve ontolojik acilardan da ele almaktadir, Diger bir ifade ile soylernek gerekirse eserde her varhk turune gore verilmis bir cesit "akil" vasitasiyla Allah'in butun bir evreni nasil yonettiginln aciklarnasi yapilmaktadrr; islam dusunce geleneginin uc ana cizgisi olan felsefe, kelarn ve tasavvufun mezcedilmeye cahsildigi ve bu cercevede "muteahhirin" tarafmdan buyuk urunlerin ortaya konuldugu 14 fikri ve kulturel bir ortamdan beslenen ibn Kernal, risalesini olustururken boyle bir akima paralelolarak akli, vahyi ve kesfi denilebilecek u\=tur yonternin verilerine basvurrnakta ve bunlan bir senteze tabi tutmaktadir, Nitekim 0, risalesinde belli konularda bir taraftan acikca akli ya da felsefi deliller one surmekte, diger taraftan sik sik ayet ve hadislere anflar yapmakta ve ote yandan bazi hususlarda mukasefe ehlinin destegine basvurmaktadn; ibn Kemal'in nicin boyle bir tarzi benimsemis oldugu sorusu bu noktada onem arzetmektedir. Elimizdeki eser incelendiginde muellifin bu usulu benimsemesinin ve bunlar arasmda belirli bir senteze gitmesinin nedeninin dogrudan onun dusunce sisteminin merkezinde yer alan epistemolojisiyle irtibatli oldugu aciga cikmaktadir. ibn Kemal'in bu risalesinde ins ani akilla ilgili aciklamalan, onun, bilginin u\=yoldan elde edilebilecegl gorusunde oldugunu ortaya koymaktadir. Bunlardan biri "kudsi nefs" aracihgiyla gerceklesmektedir; ibn Sina'run da belirttigl gibPS bu guc sayesinde ins an herhangi bir ogrenime ve rasyonel cabaya basvurrnaksizm dogrudan esyanm hakikatine vakif olabilmekte, kendisindeki akli yetkinlik sayesinde ulvi aleme yukselerek metafizik bilgileri elde edebilmektedir. Bununla birlikte, peygamberligin temelinde yatan bu gUC;:, Tann tarafmdan cok az kimseye verilmistir. Digeri ise, nefsin Tann'dan baska her seyden anndmlmasi suretiyle elde edilen bilgi yoludur. ibn Kemal bu kimselerin veliler oldugunu soylemektedir, 16 U\=uncusu ise ogrenmeye ve mantik

14

15

16

islam dusuncesinin bu u~ ana aktrrurun mezcine iliskin tipik bir ornek olarak Osmanli dusuncesini gerek eserleriyle gerekse yetistirdigi talebeleriyle onemli olcude etkisi altma alnus olan Devvani gasterilebilir. Devvani, ibn Kernal'l de dogrudan etkisi altma alan Suhre verdi, Tusi, lei, curcant (0. 8161 1413) ve Taftazani gibi pekcok filozof ve kelarncinm eserlerine serh ve hasiye yazrrus bir dusunur olarak ayru zamanda lbnu'l-Arabi'nin (a. 63811240) goruslerinden de ciddi bir bicirnde etkilenmistir. Hatta 0 hassaten bir kelamci olmasma ragmen, Ftr'avunun imam meselesiyle ilgili olarak Almani Fir'eon adh bir risale kaleme alnus ve burada, boyle hassas bir konuda dahi rnuhaliflerine karst lbnu'l-Arabi'yi savunmustur Boylece 0, tefsirle ilgili cahsrnalan da dahil hemen hemen butun eserlerini kelarni, felsefi ve tasavvufi bir zemine oturtmaya cahsrmstir, bk. Harun Anay, a. g. e., s. 88-95. ibn Sina'run meseleyle ilgili benzer yaklasrrru icin bk. ibn Sina, el-lseret oe't-tenbttiet (nsr, suleyman Dunya). Muessesetu'n-Nu'man. Beyrut 1993, Il, 390-391, 395; a.rnlf., en-Necet, Daru'I-Cil, Beyrut 1992, Il, 15; a.rnlf., el-Mebde' oe'l-meed (nsr, A. Nurani), Muessese-i Mutaleat-i lslami, Tahran 1984, s. 115-117; a.mlf., Pi lsbett'n-nubuooe: ve te'oili rumilzihim (Tis'u Resaili~erisinde), Matbaatu'l-Cevaib, Kostantiniyye 1881, s. 116. Bir filozof olarak ibn sina da tasavvufi dusuncenin merkezinde yer alan bu anlayisi kabul etmekte ve el-lseret oe't-tenbthet'va son bolumunde genis bir bicimde buna temas etmektedir.

238

ibn Kem61'ln R/sole fi 8ef,lom'I-Akl'I

kurallanna basvurmak gibi belirli bir rasyonel sureci izlemeye bagh olarak elde edilen bilgi yoludur. Burada soyle bir soru sorulabilir: Eger her ue,:yol da insanm esyanm hakikatini elde etmesini saglamaktaysa nicin bunlardan birine uyulmuyor da bir senteze gidiliyor? bncelikle soylemek gerekirse ibn Kemal, Gazzali'de (a. 505/1111) oldugu gibi!? rasyonel denilebilecek bilgi yoluna belli bir onem atfetse de onu yeterli, guvenli, kusaner ve butunuyle itmi'nan verici bir bilgi yolu olarak gormemektedir. Zira ona gore akil hicbir zaman supheden kurtulamamaktadir, Akli bilgi herhangi bir suphe karstsmda zaafa ugrayabillr ve degerini kaybcdebilir. Aynca akil her alan hakkinda yeterli bilgi verebilecek gucte degildir, Nitekim aklm matematik konusunda gosterdigi basanyi metafizik alanmda gostermesi mumkun olamayabilir. Bu dururnda ibn Kernal'e gore peygamberlerin aldigi vahyi bilgi ile velilerin kesf'yoluyla elde ettikleri bilgi onern kazanmaktadir, 18 Bununla birlikte kesfi bilginin de akil ve vahiy ile kontrol edilmesi gerekmektedir. bzellikle velilerin sekr halinde iken soyledigi sozlerde birtakim yanhshklar soz konusu olmaktadir ki bunlan tashih edecek olan vahiy ve Allah'm yeryuzunde insana bahsettigi bir ale,:uolan akildir.I? Aynca kesfi bilgi, 0 bilgiyi elde edeni baglar ve bu nedenle baskasi icin kesin delil olusturmaz.s? Yine velilerin Tann'nm bilgisine vakif olmasi kendilerindeki kemal derecesi orarundadir ve bu da bilgide bir izafiyeti ve subjektifligi ortaya cikarmaktadu.>' lste butun bu nedenler, kesfi bilginin vahiy ve akilla kontrol edilmesini gerektirmektedir. Bu da akli bilgi gibi kesfi bilginin de tek basma yeterli olamayacagiru gostermekredir,

17

18

19

20
21

bk. GazziHl, ei-Murikiz mine'd-delel (nsr, Ahmed $emseddin, Mecrtusnti: Reseili'l-Gezzeit icerisinde), Daru'l-Kutubi'l-llrniyye, Beyrut 1988, s. 38-40, 48, 66-67; a.mIf., el-Mustasfa min ilmi'l-usul, Bulak 1324, I, 3, 6-7; a.mIf., Kavaidil'l-akaid fi't-teohid (nsr, Ahmed Semseddin, Mecrruietu Reseili 'lGazzalii~erisinde), Daru'l-Kutubi'l-llmiyye, Beyrut 1986, s. 127. ibn Kernal, Ha"iye ala Tehafiltil 'l-felasite adh eserinin ginsinde rasyonel yoldan elde edilmis ilimleri bir tasnife tabi tutmakta ve bu ilimleri deger acismdan farkli ele alrnaktadir. Ona gore akla dayah olarak elde edilen bu ilimler her konu ve meselede dogruyu temsil etmemektedir. Bu nedenle bunIann ozellikle metafizik ve tabiiyyat aIanmda vahyi bilgi ile kontrol edilmesi gerekmektedir. 0 soyle demektedir: "Biz bu risalede filozoflann ancak ilahi ve tabil ilimler ile ilgili iddialanru curutmek istiyoruz. Cunkii ser'i kaideler ve dini akidelerle sabit olmus seylere aykin dusen iddialan bu iki ilimde bulunur. Orta hikmete gelince bundan hesap ve hendesenin seriatla bir ilgisi yoktur, kaynaklan muhayyilenin eseri oldugu icin onlar akla tabidirIer, yani bu ikisinde yanhslik soz konusu olamaz". e.q.e. (trc, Ahmet ArsIan), Kiiltiir ve 'Iurizm Bakanhgi Yaymlan, Ankara 1987, s. 18. Aynca iznik'te kurulan ilk osmanl: medresesinin miiderrisi Davud el-Kayseri'nin (0. 751/1350) ibn Kemal'in ifadeIeriyIe benzesir bir bicimde aklm biitiiniiyIe dogruya ulastrramayacagi, kalpte itmi'rian saglayamayacagi ve insaru supheden uzaklastiramayacagi gerekcesiyle vahyi ve kesfi bilgiye sahip olrnak gerektigi ile ilgili olarak bk. Davud el-Kayseri, Risele fi llmi't-tesaouuf (nsr, Mehmet Bayraktar, erResell icerisinde) , Kayseri Buyuksehir BeIediyesi YaymIan, Kayseri 1997, s. 119. bk. ibn Kemal, Riseletii'l-miinira, Matbaat-i CemaI1308/1890, s. 32-33, 42, 50-53; Hayrani AItmtas, "ibn Kemal ve Tasavvuf", $eyhillislam ibn Kerruil (nsr. S, Hayri Bolay-Bahaeddin YediYIIdiz) , Diyanet lsleri Baskanhgi YaymIan, Ankara 1986, s. 235. Saym Dalktran, lbn-i Kemal ve Dil"ilnce Terihirniz, s. 114.
a.g,e"s.172.

239

Islam Aro~tl(molorl Derg:si

Bu iki bilgi turu dismda vahyi bilgi daha farkh bir konumda bulunmakla birlikte o da tek basma yeterli olamamaktadit Her nekadar vahyi bilgi fizik ya da metafizik alanlarla ilgili olarak ortaya koydugu konularda kesin ve mutlak ise de, onun bu yonu vahye inanmayanlar acisindan bir anlam ifade etmemektedir. Bu nedenle ayru zamanda bir kelamci olarak ibn Kemal, vahyi bilginin anlasilmasi ve gelistlrilmesi yaninda evrensel olarak savunulmasi ve gercegi ifade ettiginin ispatlanmasi konusunda da akla ya da akli bilgiye basvurmanm gerekhligine inanrnaktadtr, Nitekim 0 diger bazi eserlerinde oldugu gibi bu risalesinde de birtakim goruslerin dogrulugunu ortaya koymaya calisirken sadece vahye istinad etmemekte, aym zamanda akli bilgilere ya da crkanmlara da basvurmaktadtr, Hatta 0 kimi yerde vahyi bilgi ile ortaya konulan bir gorusu akla dayali olarak olusturulmus felsefi bilgi ile desteklemekte ya da varsa oradaki karsihgim bulmaya cahsmaktadir.F ibn Kernal, akil ya da akli bilgi yarunda kesfi bilginin de vahyi bilgiyi dogru bir bicimde anlamada, gercek maksadmi yakinen kavramada ve onu gelistirmede katki saglayacagmi dusunrnektedir, Nitekim 0, kesfi bilgiye sahip olanlann, vahyi bilginin sadece zahirine bakarak ilim elde etmeye cahsanlann karsilasabilecekleri bir tur anlarna problemi ile karsilasmayacaklanm acikca beyan etmektedir. Cimku ona gore kesfi bilgiye sahip olundugunda sadr genislernekte, yakin artmakta ve insan hikmeti kavramaya ve bu kavrayis gucuyle dusunrneye ve konusrnaya baslamaktadir.> Anlasilacagi uzere ibn Kemal, her u<; bilgi turunun bahsedilen bir kisim ozellikleri nedeniyle tek basma yeterli olamayacagim dusunrnekte ve bu nedenle de aralannda bir senteze gitmenin gerek kisi gerekse muhatap acismdan daha dogru, butuncul ve isabetli olacagiru ongormektedir, Boylece 0, akil risalesini kaleme alirken zihninde olusturrnus oldugu epistemolojik cerceveyi eserine tatbik etmekte ve akli, vahyi ve kesfi yontemin ucunu bir arada kullanabilmektedir. ibn Kemal, yukanda ozetle verilmeye cahsilan yonterninden ve bu yontemin bagh oldugu epistemolojik cerceveden hareketle risalesinin kaynaklanm gents bir ilim ve dusunce alaniyla irtibatli olarak olusturmustur, 0, islam dusuncesinin ilk devirlerinde yetismis bir kisim dusunur ve alimlerinde gorulebildigi gibi akilci, kesfci ya da nasci denilebilecek akimlardan sadece birine kendini bagh gorup digerlerinl dista tutmamis, aksine muteahhirun denilen ulernada karsilasilan ve pekcok Osmanli donerni dusu-

22

23

Eldeki bu eseri de dahil pekcok eserinde ibn Kemal akil-vahiy iliskisi cercevesinde degerlendirilebilecek alan bu yonterni pratik olarak g6stermektedir. Onun bu tarzi benimsemesinin kuskusuz teorik bir zemini bulunrnaktadir, Ornek olarak a, Ha"iye ala Tehefutu't-ieiesite adli eserinde, akla dayali olarak olusturulan astronominin vahyi bilgiye aykin dusmeyecegint, hatta bu ilmin kible tayini ve namaz vakitleri gibi bazi rneselclerde dine faydah olabilecegini kaydetmektcdir. Dahasi 0 astronominin ortaya koydugu bazi bilgilerin insanlan g6giin ve yerin yarauhsi konusunda ileri derecede dusunmeye sevkettigmt ve bunun Tanri'run hikmetine daha fazla vakif olmaya goturdugunu soylemektedir. ibn Kernal, a. g. e., s. 18. ibn Kernal, Riseletii't-muntre, s. 28-29. Davud el-Kayseri'nin vahyi bilgi ile kesfi bilgi arasindaki iliski ve kesfi bilginin vahyi bilgiyi anlamadaki katkrsi ile ilgili benzer yaklasimlan icin bk. Davud elKayseri, Risele ft limi't-taseouuf. s. 121-123.

240

ibn Kem6i'in Ris61e fT 8ey6nilAI<!"

nurlerini de etkisi altma alan sentezci bir tavn benimseyerek-? bu eserinde oldugu gibi diger eserlerinde de dogrudan ya da dolayli bir bicimde felsefi, tasavvufi ve kelami olarak nitelendirilebilecek bir kisim kaynaklan birarada kullanabllmistir. 25 ibn Kernal bu risalesinde Zerdust (0. 551 [7] m. 0.), Aristoteles, Fahreddin erRazi (0. 606/1209), es-Sehristani (0. 54811153), Suhreverdl (0. 58711191), el-Kurtubi (0.671/1272), Kutbuddin es-Sirazi (6.710/1311), el-Kasani (0.73011329), Sadrusseria (0. 74711346) ve el-Ici (0. 75611355) gibi kimselere dogrudan anflarda bulunrnakta ve onlann goruslerinden istifade etmektedir. Bunlar arasmda ozellikle Fahreddin er-Razinin el-t-tetelibii 'l-a/iye min e'l-ilrni'l-iltih iu ue adli eseri en cok yararlarulan ve iktibaslar yapilan kaynagi teskil etmektedir. ibn Kernal sadece felsefi, kelarni ve tasavvufi alanlarda bir senteze dogru gitmemekte, aym zamanda yontemine uygun olarak islam feIsefe gelenegi icerisinde yer alan farkli cizglleri de birlestirebllmektedir. Nitekim 0, bu risalesinde de goruldugu uzere, nefsin birligi meselesinde oldugu gibi, bir yandan Aristoteles'in gorusunu benimserken diger taraftan Aristotelescilige ya da messailige aykm gorusler ileri suren ve hatta bu cizgiyi elestiren israki felsefe geleneginin temsilcilerinden Suhre verdi ve Kutbuddin es-Sirazi'yi me'haz edinebilmektedir.sv Aynca 0 dini ve feIsefi kaynaklann her ikisine birden muracaatta bulunurken islam dusunce gelenegi icerisinde temel bir problem olan felsefe-din iliskisl meselesine yaklasmum da serdetmekte ve islam filozoflannm onernll bir kismmm yapmaya cahstig; gibi-? bu iki alanm belli noktalardan uzlasabilecegini de gostermis olmaktadir. 28

24

25

26

27

28

Mesela ibn Kernal trpkt eserine hasiye yazdigi Bursah Hocazade (a. 89311488) gibi, gorunuste kelamer kimligt ile Ha:;;iye ala Teha{uti'l·felasife adli eserini filozoflarm metafizik ve tabiiyyat konulanndaki bir kisim goruslerini curutmek iizere kale me alnus olmasina ragmen, kesinlikle bir felsefe karsitligma veya kelarn taraftarhgina gitrnernis. aksine filazaflarm ortaya koydugu bircok gorusc sahip ctkrmsnr, 0 gercekte bir kelamci olarak salt filozoflara karst cikrnaktan ziyade her iki grubun da dismda olarak kelarnci ve filazoflan muhakerne etmekte ve kendi anlayisi cercevesinde hangi gorusu dogru bulursa anu desteklemektedir. Genis bilgi icin bk. Ahmet Arslan, Ha$iye ele't-tetietut Tahl1li, Kiiltiir ve 1\'uizm Bakanhgi Yaymlan, Ankara 1987, s. 17·21,374 yd. ibn Kemal'in sadeee felsefe ve kelarn alaruyla ilgili olarak degtl, ayru zamanda tarih, dil ve nahiv, hadis, kiraet, tefsir ve ftkih kaynaklan icin bk. Saym Dalkiran, lbn-i Kemal ve Du:;;unce Terihirniz, s. 66·68; Mustafa Klh~, "ibn Kemal'in Tefsirdcki Metodu", :;;eyhu/islam ibn Kernel, s. 158·160. lsraki filozoflann Aristateles'e ve messatlige yonelik mezkilr bakisi vc tutumuna iliskin bir omek 01mak uzere bk, Suhreverdi, Kitebi: Hikmeti lsre): (nsr. Henry Carbin, t-tecmue-t r-iusennetett :;;eyhi i:;;rak icerisindey, Pcjuheskah Ulum-i lnsani, Tahran 137311953, n, 9·13, 20, 58·59, 73-75, 156157. Aynea israk! felsefenin messailige iliskin tavnnm genel degerlendtrmestyle ilgili olarak bk. ilhan Kutluer, lslern'iti Klasik (:agtnda Felsefe Tasavvuru, lz Yaymcihk, istanbul 1996, s. 105-135. islam felsefesindeki "uzlasnrrnaci'' gelenegin en etkili temsileilerinden Kindi, Farabi ve ibn Sina'run konuyla ilgili yaklasmu icin bk. O. Mahir Alper, Ktndi, FftrflbT ue ibn Sina'da Akll- Vahiy/FelsefeDin [iislcisi (Daktora Tezi) , Marmara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitusu 1998. ibn Kernal felsefe ile dinin belli olculerde uzlasabilecegi fikrini sadaee felsefi ve nakli delilleri bir arada kullanrnasiyla ortaya koymamakta, ayru zamanda felsefede kullarnlan birtakun kavramlann kendi tabiriyle din dilindeki (Iisanu's-ser) karsihklanru bulmak suretiyle de bu uzlastirmaci tavnru izhar etmektedir. Mesela a, bu nsalesinde akil, rabbun-nev: ve hurre gibi felsefi icerikll kavramlara din dilinde melek deruldigini acik bir bicimde kaydetmektedir.

241

Islam Ara~tirmoion Dergisi

B. Risalenin Nesri ile iIgili Bilgiler

1. Kulfarulan

Yazma Niishalar ve Nesirde Takip Edilen Yontem

ibn Kemal'in ilk defa nesre hazirlanan Risele [i beqeni'i-aki adh bu eserinin, basta istanbul olmak iizere Berlin ve Londra gibi dunyarun muhtelif yerlerindeki kiitiiphanelerde miiellifin adma kayitli otuz civannda yazma nushasi bulunmaktadir.t? Risalenin tahkiki lstanbulda Siileymaniye Kiitiiphanesi'nde mevcut bulunan asagidaki dort yazmaya dayali olarak gerceklestirilmistir. B: HaC! Besir Aga Bolumu, nr. 656/23, vr. 123b-127a. Ta'Iik hatuyla yazilrms olup her sayfada 31 satir bulunmaktadir, Ferag kaydinda Ya'kub b. Habib el-lskilibf'? tarafmdan hicri 995 senesinde istinsah edildigi kaydedilmektedir. Nesirde esas alman metindir. E: Esad Efendi Bolumu, nr. 3652/39, yr. 114b-120b. Ta'Iik hatnyla yazilrrus olup her sayfada 23 sanr bulunrnaktadir, Ferag kaydmda miistensih adi ve istinsah tarihi bulunmamaktadir. Bununla birlikte yazi karekteri ve ozelliklerinden hicri Xl. yuzyilm baslannda yazildigi anlasilmaktadir, H: H. Husnu Pasa, nr. 1230/5, vr. 25a-36a. Nesih hattiyla yazilrms olup her sayfada 21 sanr bulunmaktadit Ferag kaydmda miistensih adi ve istinsah tarihi bulunrnamaktadrr. Ancak mecmuarun yedinci risalesi olan Taksfmil 'l-meocudat adh risalenln (40b-41 b) aym miistensih tarafmdan aym yazi karakteriyle hicri 971 senesinde yazrlrrns oldugu kaydma istinaden bizim risalemizin 0 sene icerisinde veya ona yakin bir zamanda yazilrrns oldugu anlastlmaktadir,
L: Laleli Bolumu, nr. 3682/25, VI. 148b-158b. Nesih hattiyla yazilrms olup her sayfada 21 satir bulunmaktadn; Ferag kaydinda miistensih adi ve istinsah tarihi bulunmamakla birlikte yazi karekterinden XII. yuzyilm baslannda istinsah edildigi anlastlmaktadir,

Nesirde kullamlmak iizere secilen nushalann nisbeten erken donerne ait olmalanna ozen gosterilmis, bununla birlikte bir mukayese lmkam saglayarak metnin daha sonraki yuzyillarda nasil bir seyir izledigini gostermek amaciyla digerlerine gore daha gee donernde istinsah edilmis olan L nushasi erken donernde yazilmis diger nushalara ilave edilmistlr, Aynca nusha seciminde metnin eksiksiz ve okunabilir olmasi da dikkate almrrus, Siileymaniye Kiitiiphanesi, Fatih Bolurnu, nr. 5381 'de (VI, 31 a-41 b) kayith yazmada oldugu gibi, eksik oldugu anlasilan nushalar terk edilmistlr.

29 30

bk. Brockelmann, GAL, II, 600; Nihal AtSIZ, "Kemalpasa-Oglu'riun Eserleri", $arkiyat Mecmuesi, istanbul 1972, VII, 86. Biyografik calismalarda adma rastlayamadigirruz mustensihin, kutuphane kayitlanrun incelenmesi sonucunda fikih. kelam ve hadis gibi bircok alanda muhtelif muelliflerin eserlerini istinsah ettigi anlasrlrrusur,

242

ibn Kem6J'in Risole fi8eyoni'l-Akl'l

incelemelerimiz sonucunda B nushasirun, mustensihi ve istinsah tarihi bilinen tek yazma oldugunun anlasilmasi ve muellifin donemine en yakin bir tarihte yazilrrus oldugu kanaatinin hasil olrnasi bu nushanm metnin nesrinde esas almrnasma sebep olmustur, Bununla birlikte esas alman metinde tespit edebildigimiz birtakim hatalar, irnkan nispetinde muellifin istifade ettigi kaynaklar da goz onunde bulundurulmak suretiyle diger nushalardan yararlarnlarak duzeltilmeye cahsilrmsnr. Bu cercevede farkh nushalardan istifade ile yapilan ilaveler asagida da belirtildigi gibi, [] isareti ile gosterilmeye cahsilrmsur. Aynca metinde, [] isareti icerisinde bold olarak yazilmis ara basliklar tarafimizdan ilave edilmistir,
2. Kisaltma i§aretleri

-: Esas alman metinde mevcut olan ibarenin mukayese edilen nushalarda oldugunu gostermektedir.
+: Onune konuldugu ibarenin esas alman metinde olmayip rnukayese metinlerde fazladan mevcut oldugunu gostermektedir.

eksik edilen

«»:

lsaret edilmek istenen ibare birden fazla kelime icerdiginde kullamlmaktachr.

< .>: «» isaretiyle gosterilmek istenen ibarenin icerisinde yer alan bir baska ibareye anfta bulunulmak uzere kullamlmaktadrr, [ ]: Esas alman metinde olmayip mukayese edilen metinlerden almrrus ibareleri gostermek icin kullarulmaktadir,

243

islam Aro;;t:rmoion Derg:s:

C;WI

e:<..L:
~

!.II.).>\.;01_,_..J-I)L.

~)

, ,,)L,...,JI~ 0~1

\) ,0L....;~1 ~

#- \f..ul»
~

1ll..L.J_1 ._,L.dl) ,j.i-oJl.; ~

'[()t&JI] ~I)

\..:..>y-JI_r->-':JI) '>r,,::!1__,J»

_r-,JI ~

.> _,..,JIj.))1 L. ,-;-,6......01) JT.r.->- il1,.,JI~)

'il_?:JI.JT~)

'Ji;-ll l:'!"""") ~I

" «J..i)1

,-: , t-f! 00,0-"-'"')\

\ 'ell".,.!\ ~10w';i\

Jl>'

:dl.:i.Jj

dl~
,-: L

,i'J> : B

\ LHE 0"
,-: H

244

'bn Kem6i',n A/sole

ff 8el,1onJ'l-/=iIiI!

<..?)
0~

,;;_,..u_.

J »+-:

.!lJ::') Y" \_.., 0L..;~1 j

_r:.

"-! <?.iJ1J..U.lI 01 Ll~ ~

;;J\",,) ,~ ~j_.,

lp ~

0..1..>1) Y;;_"";L..;~I~\

Lll j>.-JI yL,._pi)

Jlli y\_;)
~I

if ~I)~ JL._j'~1 ~
v•

0i

,<L.a..>-·:iI}W._;.l,b.l.I~)I~1 if

'Y")
',II'

.'1)1
"

\_.l..aJ~
__

,.~..w....:.....

c--"'"~)

" '<..f""':'uo~)1 I""

.!...u~C.r"

. ,'__;'_"'J "'1" _r'--------! ",-,~

'.1 __,..,.....,.,. ~ __11''''''1 """"'""Y.) .!...u~

.c:r-_;-l:ll) ,lo..\.iJ\

~I

: ~')'V

J' ~

~,y

.}-,..>- Ll\.........j~1 : ,1-,1>':/1 <\J-l:JI) ,e J' y..)l". 01 if

.~\_;J)':I\ ~J ,~I~I) .~~J_,':ll~J

~j_,,)

\\~I;_a,UI~\J

,yl~1

..Jwi) ......,\~\O~p JS" 0i

'AI..,. ~1

,~~

4'--"

..I..>I)JS" ,;J)UI ,~':il ~I)

• .i....o.) . )~\

.t_\_..,..u\_;

J)':!I~)

. ¥L;\ .y:- y. ,v '-.,JWI ..,..Ji,W1 \1~\_..,~\ ~ _;

Yl~::'
IJ."

\_.., crl-I)

,(~I

<jjt.."...--..L...>-i :~)

<<jj\)I<f-..li1 ~

"-:+ii'f~:.:r'

.;_,JWf ~t.WI
0~ •

if ;_,.>-L ~I

, \ v , < \ 1 ~ c \ 1A < \ 1"\ , \ "\ " , \

J" ,V . C.

'\

~A V o)_r-!

,...,_?:-.iJ1 JW':/I

J..-..i<)

oL)5:.JI

))-'':/1 .!l)..Lj \....~

if

c}' ~,--+-

JJi JL...S

r :<)L..;~I

~I :)'WI ,-:L ,~: L H

,r

tt

ocr 't')\:;

iJ)Jw J.r.O\;_,.1 '''''GL,_r'-lf ,,",i.:S ,<)l,-_)-I

._r---A-!.:

.-:L

,;_""U-I ;_;_,........JJ
.} ,L,..;Yf j~

<5.r> ':/1lJ_,..JI

if ,.t..s-

Jk:11

r-'-'" v-" _;.... «(

j
0

J r rr

0)

if'Y"')-,

rl~j j _,.....l.,-.i
) ,L,.b Yi 0~

<~i

y.1 C:-!I, t .-

r \ 'cr

Mahmut Kaya, "Aristo", DM, istanbul

"w.Jf_'L,..>.f'~\J\ :~\ '(i'

' \ rn ~ , ,L..5J-j )", ..;.t" .L..Wf \ ~ t-A"\ 'cr ' \ ~"\ 0 J.r---' ,( W) }}

_,L,..>.f ,~I

JI: ~I

:~

1991, III, 375-378,

iVo 0) .1\r'-!i ~ II t~-\.

«,y,.

0) ,L..LiII~\_;y.-lI,l,J>·~I~1 ,L....,....,....i y.lj-!I \ ~r-Ao

r
'J"

llhan Kutluer, "Calinus",

DM, istanbul

~ 'J" «t.,..;Yf j~

1993, VlI, 32-34. ,y5JI: L

,'? :LH
""...;\.... j ",L.i j-.bt.;i if iJlS \(-" 1·'\ 0) <jjl)1 ~

j-!.r-" J

..L...>..<

C:-!..lil_,..;...;illl J..,s- )'Ii

"-c>

,I)lj

245

islam Aro~tlrmolon Dergisl

.G-l j5' 01 ~

J-4 Ij_,,) ". [~J

y_L; .)1) ,".J~.))

'u'

.Jyi<~

<\..ili,

'V'

Jli I;)..L>-i ~

'·ti! Ij_" ..; ..L..::....J,I) . ~La,.,.':1\ _,JL... .j '1 ,c.,.-l.iJ\ .j

.J~

J-oG- "u"

.Jyi! y) } .. 01 ,o.J)~1c :..ll

y_.:_., . o~
y)

..,....L.JI y> .J_,......::JI) ~I

t:P yo

01 ~

'.JIJ..lI .JL:-->':/I) 01..; 'J! 0li .J,; <\..iu '...k.r:J!)..l...Y

.?i J)J..lI
J.i"
:.)L,u

. Lt.,iWI ~I)I,~.J

j,;? <\..i!)" :.)W .J~ ~"

0lS .)

" . \:..L),> ~

01S' 0'"

qs.-s jJ..:,U;.j
jJl

0)" : ~L...;;.J~

Lro)

n.

"-:;.),>~
e

0:-"':1\ 0)1,,-:
H. "~

J,;

. c.,.-l.iJ1y> ~I)?

J>...-

0i ~

~~

:Jb if'~I

..i.#

Y') ~I

"\...o...rlP
~\..lJ;"
ls~1c

.:i....;.j\";'" (-~

ti) : 4il::-!" ,~"",;, ~"

0'1." ~\

~i Y') c::-JI

u.,.;~ o_r-->- ':11~ 'J\ .j

~I"r"

0i : ~I)

,!.lI.J~~1 j>...o if' .}...~I ,,,,,

.Jyi! c:;.)i :<_,;_bL.JI )I)i" J) "

,\.......0'<..r-':JI 0'" ~'1 <\..il r_,.Lu.) ,j)WI) :

01S'1.J~~\ dJ.;
,;U )_,JI

~.j
iS~1

~~ '11) ~I Y O)L.y. ~\
.))1 ~
"-"....o\J-\ "hJ1"
,..:Jj';, .I))

.j _rl,lo.JI <\..ili '_?';, L...S

~\_i,.

..r-':il ~)
L.

")i" TO_?;, 0-'

.s: JL<';
..;)-1) .)a.JI
Y"'-)

,JI""';' ~I) JL.-5JI ). ~I· T\~I

.j

0~

y_:..., : 0l._.....,_; y..u.J\

~

01 : <\..iy)

) "'-o+l ..LJ10lo..LilIJ . ~l:.JI n~

('II\....I . ...;.....S:JI ("-'~.. ('1\..,:i..J,.WI isY"" J"'WWl>...oJ ;11 y..=- J'Y.J ("-'~ .) ;;..,...li.ll dJ.; ~,; :Jp r',[Ij_,,] 0'Y.J ~\
U/

dl; .))TV JL.:,j~)

lol) I;)J"

,pi 41 ":i..,.;_r.-::.JI

:UJ"'-" rr..;

n~.wI?I.j_,,"p

'«VI) u4--i 4<»

. ..r "L,.;YI.).r--" ,~i

y.1c."oi ~\ ,T-\ ~. '..r "W"JI_jL,.>f

,~10'1

:)iwl ,.......s:J-Ij0'.J.JI

rp

.iV·-iH
. \i i .

..r ,v . 1:. ,4tJY1 ~f,y

4.,.1Wf ..,_Jl,klf ,,,,jI)1 0'.J.JI__";"; :t"'iJ

.l>Rlj :HL

. WI,; :B ~LHE.:r

.r +:
. \~'-\~T/Ti

LHE

. wh "rYl
.. I_,......!J\

. rv /0.
.-: .l..,~I:L .JL.;..,: ,~\:L

,J

.l>.r-'u;: H L

.Jrij(r"i:L

'(r"i)JrL: HE

246

'bn Kem61'in R/sole fi 8eyonrlAk/,

,); '-;~\ .J_rU l..u ~~ ~ ~

i_,.l..JI 0L....:SI

r,c! C~
0"" ~

*
~I

,~..iS

0y~

'J \fiJI Y'): <Jl:JI ,~,-!

01

L.i)

JP 1:'0.J-l)1

\fiJI '\"...L,.JI

0J-'w,-! ~I)

~l"·;:"''':il) 'I.,J....;..II '-" 01" :

J..L"J _r.--<.:.::J\ ~ ....;_,Jyll.)I~'J1

_?:'

LilJ ,J)'~I

')hL.;,) "~

.J 0\.5" erl lS? iJ ~:,

Jl...; r-1~

c! ~)JJI,~
:JW.J_"'; ~I ~I

.0IJ.)~I._"'; c} J.ol5'..,_L;.J 0\.5" u.l \fl 'iWI Jl......(j\ ~

J.wI J"r-\ ~~)"

"~y)

c! ~ 'c1L;. ~

~I

~~
~._r=->

0u ·u..L.iJ1

JPJL;.)~
~ ~L ~

l'

:JW.J_,..;

L.I) , •.ill ~_,b

\fl

,v"0.r.:-"""

~\

)r"'~1 0"" l..u)

,_r--"J'-! U." ..:.:....J\) '

"r ~(jIJ
~I

Jl~
01S U) •..u

\fiJI yo)
CJ.)

'<J\:J\
..G)

~I
.

i? 'J ,~\.:.JI ~I
!\

Y ..,_JWI 01S) d.L-,-

r\.)\..;J)'il

0~

'cJ'/il

c! I)_""""""" r-ll' : JW Jt.; . o L....:S'J

\) yJJ:J,-! 0~'11?1

c! C'J c! l·«j.5JI

._;.k.J.I _"'I»

"."~ 0~

01:'\)1'~ 0k

yfo ~

,I~

J'>\..; 00\

'Jl

,J.LI.'-!

:0~'JI,y )_r"':il ,..u

01...5" 01) ,J/~I ~I .~I

01 ,r(..,;.,b..;...lI'-;--"'""L,., Ju ,~WI ~ ;_,.wI)

,.......,..JJI).)".;':11) ,~I

JL,1.;\.;

J) LJ.r~~)

.-:B

\LHE0-"

",y..; 1..iJ.) ~

"""") ~

.0JI;, 0-"

Yjj

)i tylJ ~

i, ~

J~I

is.!... 4J .;:J" \?" : ;_"""..l..iII._,....;.J1

,",",I.:)

.n 1. v" ,~u.,.rdl

'<J~_).-I

:_;k;1 'v'J..,l\

.~:LHE

.y:
.~.LiI\~\+: ,))

H
L

. cr" ,~Li;.r-=JI

,",",W '<JL,. ~\

: _,.b\ . ~i

c1' \1..;L\ Y

j".iJ\ y..;v.I_r" ~

:;_,..; yu

;JT

cr .~I
. ~l/r

.rn
"_;.,JI

. ....;._:.5:j\:B \LHE0-"
.IJ..;\;: H

.yJ\ ,,): LE
. .....y::.;:B

. i1!n, ~"
,~I.bl,b....;1
"-!

>\)\

247

!siam Aro;;tmT1oior

Dergisi

if) J_,..i-;j 'y _,l1.l.1~L

"f..~

LY_;) ,{..u.:JI .._.;_,.. 1-,

Wo) I~;_,
.~yJI~1

<,f

jJl

crr:: <.Jr,· ~

I.;-1\

il "L.,

I -_.

"---LW _;Y.rP .J .

·JI._::S

<.f. L:..;.._,L:._.. .

_;.r•
j~1

L..

~ I r., <.?''L_;':ii I; -II ,u--;;)l..,aj\ ~

._,-iJ10i '\...;t-::-!) t1:~r11

if

,-;-""L,.. JU ". "oU#1

J)i ...;1' i)LJI)

~I_;-:->-I

~I)u.J.U..lI
t'UI .!.l\)~~I ~

JPyAJl if 4S"1_;~k_;" ,_;_,5.il1 J'"yl-I 4-#

tAy

I~p ,;;_,...;.Jl; U_;..Lo ~L......;~I

J-.oI ~ .ul?~

Ji' t." ~"-!

<,fjJl JUlI
I_. ~

~f..

r-l) 'J"'yl-I
":

dJ~ jl__....;.~ J-,=- <,fjJl <,f_,.,_.J.1 'JUlI _;yJl

0i ~I) ,_;~':/I

J\_; ~

t\:.;_rL::J/

c.,->-L,.. ........... LS" ,;u_.,)\....iJ1 y

J-Wlr

",.l..SJ-I

,_?:,

Jl~1

if

pi Jl ~

0)-,<':;)(O_;Y :c..,;,ub

'<.fY r.J1 (-_,5j1

..l.,-P

J' ..L............ : _;WI . J..i--.ll ~

J y- '-"l.J..I)

. r . y-r·
0-'U"'WY1

.UP ,\ ~ -,,(IIA,

J->i <.fl~ ~i i_r>WI '(u--:J ~Y'''' :c:~

i:_jl

c0J"

-,? ~

jll ~

)if...1.l1 Jr"i ~l:S '<f).A.JI ~

Ju"

pL..J_1 ~'<J_,L,-.JI

I,. 'uP'

\A~·

J~i

'\f_)WI~

0~__""';'Y'

.TI'·uP'\ ,Jyi..JI) J_,..;..,J.I,.-Jl>-'<# ~ ,<?~I

'v<"

'c,\,O\

":'JP!,U"'UIi.;_,~...:..,ol>-YI

iL.~1 I(-"V iA 0) <,?'~I,)-"--"

0' .......,_rJI)-w> ~ C~I

'C,\'1'1· .,:, JP!

wi ~

r '" ,~J.I
;'_')l,JIJ

..) ~1J"f_tJ-1

j-I..l..>....o 0'),WI
i

¥ :_;WI .[r-ill) J-.o'),I":'~

\! \I ;_r>LlJI,(}J-I..L....>.,.

'yl ~I
.~) /It\.

<"..u "pl..lA..)1 \I"

·c ,\ ,~,(

~10¥
":')p!,u.;.;)..J1

.-,0._,(,
. \ oV .

'cr'\

cr ' \ 'I oV

'~.rJ1

,....,_r.Ji)..l..>
.j-":

:e-I)
LH
!',

pi
.,:,jp!

.j'~
, (0\.;..

>~

_r.lS"ij-" 0l5' I(-"V'I \ .,:,) <JljLi.:J\.11

.J..,.>_L...;.... : ~)

¥ 0' .r+" 0" J"---' j-I.lJ1

J..>...-,

r '-! ,1)1
I \t
.,

~I

c<_)l.:Jlc) _,......JI ,L;l;_r<J1

<t,.;h;":JU..-..Ji .r>": 0'1

IIV'I-rvV . cr" ,r

:obi . ~o..wl

- r , l" . J ,r . C 't<):; 0)~ ":'Jfl'! 'cJl.h1l.J.J..)1

,~lS" _,..:JI~ . (l".-(r~·uP

. C ,\ 'lA,

,r.C ~

,u.;.;.JG..JI<;..u"plJ.A,.Ji\l".o c-'Pl

. \ oV

cr ,\

'1oV

.,:, JP!

'~.rJ1

cr- ' ~lj\.:A.;j1

e-I)

:_;WI . "iyiJw r"" <,?' ~I

. i Y . if'

~I~)~!

'--,-:S i_,.;JL, <f.lJI JAAlI ~l JL.....iJ1 j.i..Ji ~

.. : <,?'I}_ill J_,.i,

\ A 'I. 0.A):( ;".,GWI 0YL.,_)! ~

c) W_)I ;_r-!ll.j) Jk.fl ~[_._" c).tJLi.. ,<,?'I)_OJI

5

248

~
..l:..<>

.I.wl

.j).r--P..l:..<>

'J10~1
j..L.A..;

~lj~l4-c-0 .. 'J '.r"\)1

.yill ,r 0i : rWI ~)

tP ~w
OYj:.-.
4-JI~)

'Jl ' ')7~'~1 ~

.jUI)

'J ._,_wI ~
,~I r-lGJI 0i.r--'

;;,_,_~ .J~I _,.u

:~)

._,...-ill ~.L«_; ,o_r::-:JI l~_;:~1t_,.lb >

':;_"';G-))I c..>1_;-:-J1 ~ ,~I
'U'..J...i.;)

1+..hYi)

,-.,.Sly<JI) 'r-iJI) ~G-))I

O~)

<JI....__J.I r-lWI 01.r--' ~

J)':il i.L,l1 :~) :G(J)UI0l:,- j~

~~

.jUI ~ ,-.,.Sly<JI ~ ,~I

'\«'__'..u11
6_;_r.-,JI Cl)/:il .~)
I.

Cl)/~I .j _?I Y' ""...iJI» "~':il

0)1,-,-,,-;)
,~)

y..:_. : ~ _,.; ~

01.r"')
15

. jU\

;;j_r.-': Y') '\ ",,_r.-)I C))I '. .r.?ifu- ;.11

J~)

'\ -.,.SIJ~<JI
." I

~I ·.v>1 II . - - - '-'r.

"--s" ~ . - .r .,

:.. ... ",

11....;.11

.1.. -

~\.___.._,
-

,+,y)

--

'14->\" c) ;,_.,.-. ;_"'L.

:u....dl, / .r: ,-,I _,.....; Jw :_,..:...;) .J.u.; "'" '~0'1 ~

;.;i" <.f).J-" .r" .r": ...;1 _HJ

Jis' Y'
:fol

l.. ~.y .~

'JU- r L. '-p..y 1..1) . , r: yo JS" ;;_"'l.. <.,?"

. i ~.J'

L.I JL......JIj..L..J\ -'-'"'-' .o)L....il1 : L ,,\11

J-I)l,. <./")

"lil

<./" I."_,.,j- -L,J"""-!

'j_,..>.ill
~..->-

o..ilr-~ j...AJ1 .))i_,...i.ll.y

<i'1_,.,..J1j..L..J1C~
)0",,",

CJI,-,L.;,.y

' \t . i

/, ~ Ai.:;.,

« ,pl...j c-' c) ,<,?"'l.c.

.-:

. } .... ,,/~I : LHE .;JJ..u) '~y) .7") "Iy

0"")

~..:r

~~I

.:;.,1.iJi ~

<iL;~1

O)i

Y' <.f..ul" : ~'~I

c.J)1 ~

c)

<iL,..r!-i

J_,..;.,

~II

,.i.> JL, '1) ,.)''''':; .illl wl.,_a;..,

':i)4r' ~

'1 'r-llj

4J....oj
~J""

Or. '1) 'r-ll>,<.,~I

4J y~I)

iY'-' 01 ~

'J

,,").7"',}->-

.r: yo J)I Y') ,:L)L_.,';i1 ~I)

"J..,..I.}I ~I)

d)'~ij-i.-Ji

LA..;

<.,J"" .1 jl,.:.>-L~) y ,J)i'l

,4-J.>- ~

~Ijy)

,.:;.,I.iJ', ~
~WI

r:

'<ilj_,.:J1 r y.1 r") ,,r:S'~1 ~I <-;I)_,.:JI) ..,.~l,) ,;~I)

,}->-'~I ~i)

J-A..-.-li
'U)I)

if' ,l.._....I)J""lk.. ~I

c) <.! 01 l..S)

,'1)1 ~

,.)".L..,5I) oi.J..i.il)

,<.....LS:.JI) ,<..Jill)

'CJ)I) ,,\....J.I).r--i1 c/'J t""~)

,wi ulAl
fol

C)\.b...ol . ~I)

c) .....,:;!r)
'j-i.-JI) .-: L

. \ \T'- \ \ r . J' I 0Li".r-=J1 ..,...I:S '<it..".?:

. ._,..;I/+: HE
.-: JyWI~ /i'l ~~.y JjI_; <ilj ..,.J-1 0)1 0..y1 ~ <.,51)1 CJL;~I.y 0_,5:.;.ti) ;Sj..1..l1aWl <...WillI Y' <.f.r-,JIO)I ~ !.Ilj»<./" L

.J' 10Li".r-=Ji "",I:S '<it.."..?" :fol.

c) u,.b.:...

I;'ft""

0_,5:.;.ti O)I.;)J_;J

.\ \r

249

Islam Hrostrmclon

Dergis;

,0.d)UI ~I

0i I...S

"''''''''y
JY

oJ ~I
~j

JY

01 :~I)

. 0~~1
~_r--! ~

~\...._<..,LI cjUlj 0\._;.. q:.);.t JUI .. l

".

'\W/:l1

Hr

0})':i1)

JY

w-!Jjl..iSj

,tL.J.I1
V\

._,.,_r!:.l!

JY

01 :J)':lu

'i-, •

._,.,y

Y') ,Jly.l

y_.JI

..:.u1.l.5:.; , ,JI~10 v

JUI )Y "01 : cjUlj ~

[0~1)

0\._;....J.; C);.t

,~._,;~~ cfo..·q:.1_,-J1 J..,"'; 0i ~

1:'1 L.l),~ ~

: ..:..Jlo..lI)", [0~\)

t'j
J.<...;

I;) Jlr-v

jJ)lJ.lI ~

t') I;)
vr~)

cJ C:::""") I;) ~

\ilc 1_r-1 01 : CiI)I) I

~)

.~

._,;~l; ~
00u ,~I)

y_,JI el.r"..:.u.l.5:.; ~I.J""""-'o"

1:'1')Y ~
.}.,~

Lei ,y_.JI

elj""" .;.lJ..L.<";~l5' ,

(o<r4'

00u ,A_)W\ ..,_Jl,bl\ ~

t') \;) '0~..y.Jlj \...\.;

~
v') ,~LS

0yL.J...l5' ._r--U..\ ..,_Jl,bl\ )L.o,~

cJ cJ ~I

,~\
~\.i..

cJ G-).rJ.I 04-,...::...J\ cJ "t') bl \",1'jJl> ~I

,AI ~I ,~I?T
) A\ ~

Ur""'..,_lb U 0)10)

:J_,....<..;

<.J"'.?

LJ::.:) ~

0L ..b).r-o CI_r-11 VO)~ el.r" VV..:.u..L.<"; ,AI

01 : U""LJ..I) ~I

01 :<..I'~UI)
(O<~

._rihll <::.1)/:lI;u_,\..i... ~ 0\..:....<.1 ,~

cJ~)

1;1(~I

<.J"'.? JY

001 G)"U 01) cO_"";" 'S!l; '0~1) 0)L.WI

ojl...i, Jlb 01) el~1

0yo..l;"v.._;.5j
~ .Ar. ...

Jl..M)i
,.A·\

04)a..! ~
'«))-'1 ...

I..ily_.J1 elf"')Y..:.u.l.5:.;

"',IIJI.i
.Jl.A.J

'..r'1

••

I.\.i..

·...._w.1

Jr~

.)1"

I ·'--..,;JI.I~

»L.r'"

VA 1_·. ·..wl

~u
:

. J .l,.r·/~I +

.• L,..,.;':!I: H

.0r: L .l;J :LE .0r: L . 1l5' : L . ...,.,4-=JI : B ,LHE Lr'

.-L

.jlr-lJ+ : LHE
.1l5'):L

. ...,.,4-'J1 : B

'LHE J

.t:!J:

.)1: H

.~y+: LHE
'c!'J:

LHE
L

.~y+:

....\ +: LHE
.i,

~ir-1l<

)"";,:

250

Ibn Kem61'in RIs6/e fiBe\16ni'l-AKl'r

-.» .)1.....u
!i_,.u~~
j }).\ )~

.1\ 0b

cr" ~

_)_,.j

"o_,3-\"

At: ._J~L,_)j

'1\

":"";'.)\_)j

Y)L.i_j

Ar J~;I

C~ "'«<.Sf..
~\j':J\

L._, ,o...;_;.)-"--'::u.L,o)1 ~

o: ..G-I) JS .:r<""'::"") ,I~

A1

~,;U-\

}l1J\ ~I C/)
yjJl

:c I_YYI ,j ,~I ~

AV

y_))_rJ---l1 j..OWI JIj l. ~

'J'J...il1

"i_}- 0l,5''' ~

~':JI
"_?_rY)

r-1WI')l ~

........ ~)
!il_).)~ ,:i..p.-Iy

O_) ~

0.::.:;13 '"-;.)~I)

cr-!..\.i.::JI iui
~

0y ~

~I

.)W

.11 )yl ~I))

,.)w .11
"~':JI l.u

AA~

._)~.ill ":"";'.)I_)jJl> 0W

'.~)

, ...... L_",.)l "j~·:JI.j~ ~\S

~I,j

\:;51 Y')

01..s:J_., ~T 01" ".

J~

.J~

J.e)t:; ~

''._,;u,IjJI

iL.~1

JU ,__;..Al~

y..,.,

_rJI ~~

. ...;1 :L
~I,,?.!l_r...:.... , ~-_,JJ-I ~I ~ :~) ~

r-11.? ,( .... V\.

c.~1 ~ ~L:..I10I.4..,kP

0) <fj~1 :~)<.S~I

LS""'")WI~ ~L:..II.J~

Cr!'_""""'"

0-"_"""""'"

j'.JJi

~"....,

,1)1

,~I \.

:_)..;I .u....J..iIl)

J_,....,YI) u.AJIJ ~

.. -•• .:. <r"u0-'1 e

,rA, 'J"

'c

,\~'t

i_rWI

'(r_F"w.JI

't'}3 0j..u 0)p. ,u:,.iJ_;l! ~

,UL;.5 I..;.).r-" q r A-

r rv

.J' ,~

'c ,\ ~AV /

\ ( • V 0J.r--' ,( 0l>-

.r.r-r.r'J',\r,C
~.J~

u~

<i'

'rJ:!.,5 <f?' :~)

,J~J! ~
~,I)j

Cr-

' <f),...,.....:JI j'.JJ1 -.,...W :C::""I)

,\oV 'J',r
'--.....;.. .1j-""1 Cr' ..l.>-IJ

'C ,\1"Vr 01* ,(J~)

~ ~'i))1 (r

C"')...,J! ~
yi.:S, \.

. 4------_;.-.)

r.P'

.<,,<'"")u~,

00 \ ~

0) Y'

: )<.:..-.- ~I #
,\ ~A,;\

,(-.LJI 0'1 :_);..;I . ...:;~ Y' _? 1; L,.:..,i,

j __...; 'J'..ull L.J \ ~Ao;\

yl:5" '(0_,..!-JI

4:--~

._jJt:._,

(. i ""Jr-!

'~0JUI
.n r
'J"

r}\.:....._,.,..::JIIAY.J"

t·

~y

'C' \

,AI"

0Jr-!

u.J.r'1

;_Pyy ,~I.r-'--" JI_,.:-~I~C_r.<i'"

VA---VV J" J')f: ,.JG:

rC
E LE

,~IJ'lr-"-!):

\,yWl <i' 1..l.>-)101S ,(~oAV ;JI}l

0) J_,.::..tll <f,))_r+-JI ~I

.!l.T'""I0-'

J-:.>

0-' ~

j'.JJ1 yy...;,

C_r:-iJi yl Y'

J=.'..LiJ, ~

I_)~I

~1_,.:-'11 .'1;-- if <f')J_,+-l\'~1 0-'1, i t'\- 'It \ 'J' "L;YI:;

.4-i---WI

0_,.:.ill L....I.". ,;_,...5J..:

.JI...a.;YI ~L-,. ,r

'<f.r---JI

wi j..;o.i

p ,~1

yl 0-'1, :_)..;I . _r"\liJ1 c0.UI.r"t. ,I_;.; : _r..;)

. C ,.;&_)WI .c,..l.A> '<f,I..u...)1 ,AA-A i , \ ,AA

1\ ( . A .:» )_,.is::J_; ,(.:& y

) •.a... YI ~[(
,on,J'

r.!

,p:E'~:H
,y=JI : L \s.ill ,~:L ;'~I: L 0) <f..l,;j_,...-JI (r}LOl.iJI; ~L5") r}LOI.5:.JI ..L......>...A ~WJi ,/' 0-' ..l.....>-I0-' J\j)1
.L,..P

:H

j'.JJ1 J~

Y'

251

Islam Aro~tlrmolon

Derg's'

eJ 0i ~I

,u~l) ,~~I

~l; ~10~.:.r

0.?--:

li) J~~l;

d.U10i

u". "~C
.!J_U10Wl ,~I

0yl::..Jl

r-~~
0~ ~I o_r"l)i

4-? "_)_r.;
~)
0L;1~

~)yi ~l,a.;1 ~ ,,-;-,PI ~

o)j))

c.?) ,eJ

~ i.;..,.ll~_;!
,o~

,~)~)
.....)l~f-

,.....)l..:r~ ~ Y'~

"~&)
~I ~~)

eJ Y'~)

L. w",i 0yL::.lI oi_._.,) ,/-

,L....,.b eJ~) L.;y_"...:.r

,u._,b

L.

~_).:.r

~ ",<J.J ~

'-! J..L:........;) ,.....)l~f-

r-<';;~",i ,,,,<1..
"-! ~

<.5"" yo

JT !l_;'\. '-:-'-!) ,'+.,J ~u.) ~) 4. '.'~

,;;_".;..ul "'crJl '··y_,.0i1

~)

eJ~

~UJ~

JW .11 ~
4-? ~

cr r-~}.>
I"""0~)i ~ crJI

~I

oy--O.JI) ~)_,..JI~ ~I.:.r ".

0)f

JI)

'<JL.-.JI "'r=ll) ~

,~_,.0i1 '" o..ul oy.l..;J1~.:.r ~

,.r «~I "viyWl

t./") r,~~I

.l.......JI» ~UI)

Pi) ,;;"""""'l)1 _r-!1..L:l1)''\~L,.....JI '

.... "}.S #1

,-;-,Iyi "'l.t-!

,~)L.-.JI 0 _,.0i1 ;",b...,,1y. ~l

Jy.:;) ,~yUl

0Jr-!

'j<~11""'""'"

'-4<}

J,~ \ oW

'J"

I·C ,u)_;WI.1"..t.o ",PI.u.,JI :_)ul

'';Y''''~

\(-"vr .

. YAI .i YA . J ,t ;

.":,,,1 .c"iAr ,';L,;.WI :_)ul

r.i~,~)I

,~l...."L ~

"jT_,.AJlo:x"y(;

.YtA/Y,i__,.i,
.)_p.J :

-E
. _)):
.!_(:

E L H

.ol~_,.JI: . ~I:L . ./'i_)-I~I~I~~I+: .<~:H\~:E . Gl...JI

, ..

+:L

\ - : HE

.~..JI: LH .~\:H .y.:....+:H\41:LE

.-: L

252

Ibn Kem6!';n Ris61e HBel/6ni/A!;!',

lJ'" ~

_r..-JL

'-.-'.rJI

.L......<>.) l\. ,.~L

.r _rill

.l..S..,._ «:» r+" 0jJi \. \.s'_JI Ii..» . jly-)-I jL.,..i )\....,. ~

J;

,j\._;,~l;

¥)I ":"'HI ~

..... .u... ~

..})

,;y.)1 JI_,-:j s

o_r-;..J..:j

..})

,...:....~)

J>dl ' " -..,...J~

\"

Jl 1S.r!

'ii

oGl._r-iJ..j -.,....l~ '

0") lIT. 0J_,...,.:L1 yL.::..l ~ ~)yS.u1 '1 11'[0~]

"->.-}I ~ y~1

~)I-:JJjJ Ii..» .G.L...lI

JL(__;,':l10i:or._,J.;) .u..L....Jl0" '1J"'j~ .-:JJ.lS"..::.........) J~i~) "\~

""""_rJI..:...'k..ol,~

J) ~

r-" c.?

J~i

:L-~

\I\~
IT. ~

\lvl....>~I)j jl '11,~ ......., _rJI

""""_rJI":,,,'k..ol 1) 4li 0

,..;_,~)I) ..;_,\.:..W.\5"" J;':/I ~li c-11 \_.,I). U,6.. ~ ~ ... '" ~

~U'

r? '1 oGl'1) , .............:....;\5"" 01)II 'l....>,-!I)) 'W.r.h ~I) 1)

_1('1 ~ ... -

0':/-:JJ) ) , u ..L....JI'11 1;,'--"'1 ,~~~C::.

II ~1("IIL.U.~~'nl ~1y...1 0" ~ 0i

I.

I.....:-i ~

r.l ~
y)

J) ~

..:...L.....L..J.I ..:........,;. ,~ITT l)lJ J_,.....,_,il I ~

)\; , ........... 1) 1....~I)j

~

~I_)\;_;"'\ 6.;~i

r_r:- 'J 'u..L..J.I r~I.:&4-! ./:/1 I_l",J...=- U ,~\5"" .lJI) ~I

"'I::'p .~l.,o;'_""; Ii..> ~

0" I....l.,b.i W .01'l}) ,~I J

Lg.:; r.; ~G

.-:

.'.r."-I: H

.ot : E
. Jly-i

'"
"' "'
,It
II,

+:

LHE

.r , t

,~

,v . C

'~1'1 ~I

if .yWI..,_J1,h.l1 ,<,>jl)l .:r-..ul

_,.;..> : C:""IJ

. 0L:..U;;...: B \LHE.y .0~:E\~:LH .-: LH

111

.~:LE ,\.01.,,1)): HE .~:L .~:H .~:H

llA

ITT

.y+:

HE

'TT

.-: L

'"
253

islam Hrosnrrnolon Dergisl

..:.JJ; ~

j>..JI)

. ) . ,... yiJI))o..-ll;

'1l"0[ J'..L...J.I] ~I

.~

J.<- _;~

'1 _r.-JI 0i : </') . 0_r>-i ~l:;_""l>- _r-i:-,y -:..>_r.-,JI

. -:..>1))'11)-:..>'1'1I,y ~

..,_.J1,hl1

c.J Jl.i

oiL. ~I J_,J

c.J J*->

'11 ~

J\S: .. :1i Jlyi ;

c.J ~I,y
~L
'_r!.~

,LoJ..i

\.c.)
\l1

,.Ij-":"'11..:.JJ; JL<";'i

c.J 1_,....;..l.:...1 ~'1.Y'~

ITA

:"_'_':;,y)

"\.J...,blr'''<;)

...G..;

yWI

I......".i

\"«~

01)>>

-'-! '1 ........ 1......::1101)01..:.JJ; 0i I_,J/ U ~I 01 ~

~ ,-:..>i_? ~1 i? '1

: 1_,J'ej )?'1u 0

;.)ll..l; J.r<JI 0'i -:..>I_?0~ ~..uIPI0'1 !l_;L.:.., ~j

~ In

'1 0_,il,JI J\:;) <;.)ll..i.; J_,.A.JIy.?1 l :JuL.r'~ ;.JLl...I,y ~

:..:.Jj

,yl>:;_""; ~
'1) C_,...JI ~'>\.c..

,-:..>~llfJLGi0~0i~""1 U!.I.I) C!)I 0j,yl.,a..; i "", ..";';1)1

dJ.....;..L:...;.llf·~1 ~.~ .......... ~

J..i..S' ~ <..,.....s::J.I11~ ' <..,-->L.,., Jy-i J.<- _?~ L... ~ ~i

,~I) C?)I) U!.I.I,y
In

0\j ,_;yS ..ill

Pi~ ..,.....s::J.I
L.) -:..>I_;)..ul

0:! & L.S C.r' ~

& '1)

C'""')i...,'1 'J'..L...J.I \rtL>}"_::"-;"I)"": [JI_;J

L. '1lf\-:..>\.....L..;:vJ.I,y .__,.....J.I)C!)I) U!.I.I 0y L.

,)i_y> 0'1

\Co

,['1J

:..:.Jj . L>ly

.-:B

\LHECr'

'.J~.iJ.I yl:S cj .}.,..JI.i.. J

.J

r.l t_r"}I;f"

~I
j

($.0 _,_....l.,J

1..,..>1 ,~I

.;r.1: :):ul. i.r-'-< 'i O?

')l rt....-

'11J~L,

jJUJI Y' ) '( ~ J 'r'V, q/Phzlosophy,

';_').j'u y..

G. E. R. Llyod, "Leucippus and Democritus" , The Encydopedia

(ed. , \ yo. v" "L......L.JI

._ : E .~'j:E .- :L
\

Paul Edwards), London 1972, IV, 446-451.

"

0\5

\( ....VOI

.;.,) if""-'il ~I..:r.

.JU;JI .J....,..;..:r. ..l....;o-I.;r.01......»1 -4-" 0-l ..ul ..~ ,0WI) '.jWI) ,~'1L,

J.--"-.i.ll)-li Y' "" ,1)1

L;)l>-

:;_""';1...!J101.i.,.b'~I '~.J'u 0)-,"u)ft

, j--"-'>-......-

:):u1 . ....u.JI.j IS} ..;... '.rJ1)

,oGW/.UU/ jl..".A.jJ.:...t5JI)_;.J.J1 ~ . v~) ~S

,.;.,'i_,A...lI.j t..t..)
\ .. [ '($_r.5J1 ',J' ,y .
,(

'.j~If.'-""0-l1

\ iV-t I.J'"

.b)j\;.J';'1 .J,WI

cr" _;L,.>-i.)

-,.......ul
. o" ,A

.;.,I_,..L;, "L.......JI . :r.1 \in . . C ,\ ~~ Y / \ i \ r

';")ft'.

c.
':i I

. y ~A

j, )j'u

.-:

LH

.-:

B \LHECr'

. \.;.JL,.:..;-I: \u,}:,,-I : LE H .-:

.l>lr t..) .J~

EB ,LH.:r-

o: +: LHE
\cY

. c: ')\..,A,J I : L

254

Ibn Kemol'in RJso/e ff 8el,1onn-Akl'I

'J yjJ\ ._).-I ~

J..l.-.l.I ". 0i,y

JI_; ~ e:<_rlJ

0i,y

1rA_r>\_r!-I.__;jy J51)i.j \i~~~)

.s: \..Jv ~ ~ c
Jl; ~I
IC,,,-,-,

'0\_;).ll\

<.£y

4-<L..;....

0\5' I~l ~~

'C>"'

...,_5?- ":.1'e:<)1 i~
e:<JI 0\5' _;~ .. -.1.:_1.1) =

. e:<r-Ll

4-<\..:....

0\5'

I~l \il ~~) ~h.;

'4---iJ
o~jJl

,.J _,iJ

~)\j

'_?~ ~
4->~' Jl ~I
\t,

Jj

"\"~I..;

l!r

4--l--J 'Jl ~~

\_.o)

.:>1._U.1.j ~

II

,~I

JI_r--i)
L.j'~I.j

~I

Y-"" _,_;'0\,;""~1..:..J.D.j

_;yi 4Jly>-i ...,__J~,y) ~}

~~;;j~

- ;_r->-jJl ~ VI

cJv o_;.:>\.; 'J) .I..wl 0~ cJv o_;..Lil1..".; ~

~ ~

"lC~ .j

yjJl

._:_j}1 ~~

.j ~

~I

01

4---W ~
,~I...:......J.b

'--f.j~ ,0\5J.I O)\J..:-!...:....-.>1 I~l In 4->1 : t......L>i : U)'U "V~ 4-)l")I..\..:.l1 ..;..._L,.:,J),6......,L 1~1'_;1: ~UJ .~
,L>~

u_;\...p '\AI~1 \,,1 _a.....:JI cJv ~1..L......i:iJ

,y lp.-_r; "'4->p ~:, _;jjl ~I .J.,ljJl J>-b

~ ''',~L,,_;:~I..:..J.D J)OJI..\..:.lI..:_l.,.,J

Jl4-v\.:_.,

J.i;.j

u..G.1 I~l a.....:JI 01 :4-=J'U) . ......._,;. ,., ~J c?>J_,....,=- cJv JJ.j Jly>-':JI o..l.oJ 'C~)I

01_,,)-1 1-4J

Jo.k _r.!J.j

YJ-:-"')_;\..):.,.':JIJJ?

. \ Ar . v" 't::)'w 0).).,'fUJI ,()(SJI ~

</ "';';I_,ll 'if"11 :e-I)

.y: LE
.0~+:L

if .i._)WI ..,_JI.WI f:' _,.>-L.. (~).._; i

_,w,
,r·v ,r.i

~...u.rJ:..lI

if

J' ,G..... y ... JI;>i) J.-:-li

'V'C
,,?))I0'JJlj-il~I'I~1 .~:L~:

~I

I..L.

If\

. n·

,r·~,r.A

,r·o-r,

t ,1",r.v"

It<

.~i: ·C'J.
.Jj :

1iT

H ;C'J.: L .:E

'"
\to

- : LH

'"
\tv

.~

:L -:E

'iA

...:.A,J-I : H - : LH .~ :L

'"

255

IslCim Rro~t;rmolorl Dergisi

,o':;__,<..,..;J1 ~ ,or ...,..,l;..ul.)~~ ~

~

'oT lo 4'i

.!..1J~_'.~.__, (j~ (ji ~

~ ~

4J Y-"''_':''''':; l_;..;).' : w ~I
<01~ L;..,.;:' (ji..l...o..;~l '''d.~~

Jly-i_'

<5-> ,~_,
~llh_' ..i..;...t;~I .~

<.?"

c;J1

~l~)..l.,a..;
.Jl.,... if ~

~ '0"'..u1 "':;)_,)u,_J ._j>_,.,...,JI_,,~<.JI

J>-..u
"-!~

4't>

: :;)..iJI Jly-i_' : ~I_'

.4:

._,.,JI,..u_",. ,_J ~11:'1<0\j

~

. r--!..u .y-

._j>_,.,...,.lI_,._,.,J1 u-=--i I~).' ~ _; wLly.-:l1 ~ Jl wLI~1 ".~_, ~ ,:;~I..:..LL; .y

,'4U

JI.)_; Y..rY-!

JI_r. ~_, ,~iJ.I,_J ~)_,

<01~ ,~(jl_r.>_)) ~ w..i..;...i ~iJ.l; ,ov.)L,.U

_, ,'4U JI.)_; ..r y-! JI_r. ~ <01~ ,~iJ.I if ...". c-"I}I )l;I..l ,oA

J5' ...ls-~ Jl P
\j.)\_;

,~iJ.1 [)\_;.. "--"i.J ~_, wLly.-:l1 ~

~iJ.I,_J <0...l;

J5' ..rI.J-I:,t>
~I

'4U

,JI.)_; ,,' «JI.)_;

~iJ.I,_J»

......i.J..r y-! <01~ 'J'i)1 u-=--i I:').' . ~

~ _, . w'-<:' J11 ~

l.....,)..,. ~iJ.I if

[?_, ,_J ,~iJ.I

\Alo.J '4-Jl4JL<.:.;l;

.~.),_J~~<0I~

~):>
~

LS:L

1:'1) .•..).I_, J.-.f-I

\1T

(ji

4-"-" _, . -'-;;I._j~I.Jl5J·:JI.:r
.!l_,.L
~)..lA.;

~I ~ yWI

_, ,;;_,~ :;)1 ~

JI_,..,...i .h_, '1\~L.J.kJ1 ;u..LJ1,_J J'UI (ji <5-> . r..L..... ~I ~I J<)JI wloJ'uJl;

~_, ,..L.;..r'
<O~ _,

.)\_;,A~

if J<~I.!..1J:'

I_'~_'

.JL....J..I '11 «_,i J.-.f-I» ,..Ll.;

Iy...u_, 'J<_;kJI.!..1J:' ,_J "\_a.S.II:'1 ~ ~ (jL;~Il.JI :~i_,

J~..L;w.~I..l.:.<'~)

Jl ~if

J~~I

.~\_:_.,..l.:.<' ~/:Jllol.:i....o

<0\j ,l,b.AJlloi_, ..r--<JI_, __,......;JI Jly-ts'

:i.;_,l.....J1 _,i

'c ,-<)I_, J~IS

.-:

.~i_.+:
.~\:L

LHE

. 4-e ,I....a;
.';"\J)}j:

:H LH H

,-: .-: .-:

LHE H

.~:
.A...J.hI.\: .)+

E
LHE : LE

. \_,.J.-.:. : H
.-: H
\i ~

256

ibn KerncJin A/sole iF 8el,)ont'l-Ak!',

',

LI'

l.W'--:)

.1

l.S'

q (' II ,11'''''
.T-'

,,-,-,.u:)

IW I

--"'--:->-)

''''1

", _hli.

._

0'" - r'

\.,

\_;I \....lL
'r-'"

' LS',

11..lL -, II . 0'" <S_)'T'

<-F- ~

,_r..,JI .y_JI ~I.,

;,,;._y ~

U Ii___,,) , _hli. _r--i:- 0'" 0'1)1 Iy+ll ._,_J.kJ __,>-T"\.j IV.

J:)_rJI y~l:) IV'.I)..ll1 ~ ~ ~
lVA[~

IV'

J-'~

I~) '-4-"-110t; .0-WI "--:)-1J5'i

yl.,

_» dl~WI "'\_j_» 0'" P ci IV'I__,,_r.-!..u IV' <Sf.. IVI'1i dl

j-!j ~
~ ~:)..u I~G IVY.

In

c-l~

..u..,

JJb

.;_,Li.:-..LJI) . wI.) 0L..;~1 J5't

~ J.~ ,~~

c>lliUI

_r.-J

I~G . '-k.J-I ~

4-J

:UJ_rJ.I

. _r.--.aJ1., pi
IAI . ~'~I IA· u._r<:' U ~1..i.....JI ~I .~I ~\ 0li yl.L..JI oJ~ "'J5't, ~I

.;_,\""'I_?I

Jl;:j

c} ~

J' _rY <fl)

c}lAroJJ-Lv

_,.._,..bJ10'" ~I

<Lb'~1 ~J

""__bl~~~)

.J,l;..:

LH L

-\.b>-'

- ..)1)01cf'+ : LHE
_-:
. .hJ__;..:

H LH

\i"l

'dl:H
\ ·-r /
lot IH;;_;'__;"_";

r .-\

\l

o «,

I ;;_;.__;.,_..;

r-v/

b\

\V

JJJ"_";

(Wi ...

lS_r-)

;JL,..JI

o.i_",

.L~.}
. L>_r--!I..u: .• iJJI,LH;J)L:.,: E E

. e:ll__,,_;j :

LHE LHE

,4<:

. .;..;,-_;.- : B ; LHEc:r,-:
. o~

.L

~U;;:':: H
:H J-"
lAC

'c.ru'~I:L;~

Esin Kahya.: W-i

t ,if "L...LJI JL,..>-j ,~I

crl :_,J;.;I;( ~ J ~ rvo ._:,) ~L;

"Hipokrat",

y- .L,bl..r+--'-I

D1A.

Istanbul

1998, XVI]], 119-121. ,-: L

257

islam Aro~tlCmoior: Dcrgisi

'~

~ _r.:;)
'AO[~)]

,yl_rJI

,_; ~ ,~I'_;

~b

,\_;~ ~ 0LS l_., 0~

4J ~I 4-::-:)~ ~I

I~) ,At ~

....

L..JI 014-'-")

a
~I

,C.UI_r"-jI..::....>:-~ I~~.

~....;J.) ,~i'_;
I....,

..::....>:-_?-i (0)/11 '°121) .• I..wl ~

a
~

C-;} I~~ 'A<,

4-:-.i-'J

,~I ~I.b)

0\.,yb)1 if 4-)
J'J'~I

0)__,..JI

a 'M~
01 ~~)

01-4..L1I) y\.,..ul) j.-.JI ~

:;J~\.;

.~)

-.i 'A\.:....:._;~ 0..u1

.\.,... .;.:~I - \_Illh <X.r'"'"'

0)_r<JI

a 0JL.",..l..Oj

,dE

(I~)-i

(0)_,...aJ ~

" '. ~~ ) ':il:i..._,_.J'

l?'.~'''[:u..._,,_] ._.
~J'UI

,-:---".L .~__"';.I)JL.", ,~~IJ\_;':/I)

~I

JW·:iI.--4I

~pl
J~

0i :1.,J.y1)

JW'~I

:i..:....Q..:l1U':/I· if J
~

"'I ........_. ,\\ Is ~ .. ~ J----. ,

Y I..LII j j

I_II I~ .11-

UI II u- '-'.,i.,?, \...-.>I..l..>-I,

.J).l....a..!

r-l~~

,~.J.,...;

if

JS" ,d..\J\...QJI ,,--,..uJ.I

~
<Glj. -...,_;~ ($~

)50) cJ)

($~':il

"'c:_-:->,~) . ~\
"". ~
0i ~

1_,...u..;I..l..Oj 0j~\...:.l1 ;;'_';_"')UJIl...ol''': 4.)WI ~l)dl

Ij_,s .i, ~ s

J\.; ($))1

t\"~1 01 ", :~j

.• ~.T'--"J' ~ 4J
,.j.T'--" J' ~

0~

01

"'4J

0'ul_")-1 )L... J' ~

y~ ~
if

4J J-j

4J J-'_;I

-.i 1~1..w
J-'>i
'Wi: I)\j ~i

J'UI)\""

\,,1) .~~).__,_

0.r..~ ~

1~1..u)

. c::.....,U ..!.Do 01 )'::11 J-i ifjpl

~

if w\.b ~~

~l

JJ...,a_J

~Wl 0'WI_,.)-1 .h

if ..l.A~

.~ ~i''';;__,..L;......1 ($_r<JI J_,....;..J.,-!...; ,; ._

J_,.u11 l...ol. Jpl)

. ._:.,l;._,JI: .~): B \LHEj"'

.I.;-iiJ) . .,_;_;j, : :

LHE

.~:LH

...... ~\.:.... ,)1+:

.-:

H H

'" '"

.'-,--"'o:L
.~:L

,,'
L

.E:c;.__;<Jn-~

/b\\AJJ)<J(~)

... ~J)i}.,..JI
. ,,-!b"

•..L..~I;~: ..lj.

c/ .}.,..JI

r-' t,r"}.1

J' ~1l?JJ .-: E

'"
.-:L

258

ibn Kem61',n Rtso/e fT8eyonJ'I·AkI·,

c) '" I~I ~t.;..G ~

r-1 ,o~

y y.

-.:lJ~ IJ'-:-!j . J..i...-ll

<.f' I.J..G ~

01 ~

J~

-.:lJ~j ,.~I
,oy_,Jl-:..ll:;

J..'>ljl ~ Jl_..jl.,

..::...>\..;I_,.,J-Ioh01 l.o I~ . -.:lJ) <.f' ~

'+-- ~ ..Gj» JI_; r-1 ,...,;1..,.: L....li l.o '''~j c-o U "-.....m ill\;:, ~~ 'I_,Jj .J'UI if

.\..:S)':JI _r5"1 4'-'"

o 0L,L.:/
~j I_?i I))" : JW.J_";

'-!~

~\.......;.J_""; :~...G-1."::"'>4~

~_,...; ..::...>i_,j)c)l;:::.........c .LU JWll.olj L.,.;jlj ,_r--kJ1 ~ ~ L..J...o. JU 4;1~" : (>L...JI

'·1 "0;-:11~ : 0~lj

_,....J

Ih

0).•~
Or)

Y if

. ).J\,b

y>.r.Jd1 ~

0y<"; 01 ..L....,..; 'I: J_,...;.., i'j__.'"),.; ~ c

...LU.:;j" Io![JW .JyJJ :;;_;jl!..llj .J_"";: ~1)lj

,.r. "r-VL..,.
'I ~~I
v

1yG-)1 j....J14;i Ihj

l..;:ili -.:J1j .j--JI

,plj

~ ,_r-1JI

I.,. [J..i...-ll] t:' ":l)~

.'-!')I '·'''J....>.y_ll 15) 'I

JL. :Ju..;

j.S' . ..::...>ut..._" .r.Jdlj" : JW .J_,.;: ;__'\.:l...lj . '-!W, " ,,-:..hi

.~ j .v _,L.o ~
..li .r.Jd1 if

r-l1J.:

c::....,b.i" : J....>-4-i1 '-!L<""" .:/

JW
..li

j.S'

ow..... :

J.;; r ,

A.

"~j

.v)\..p ~

J_,.oJlj .• _r.LS:... Ih ,~I .~

I...{

)..s::..;G . ~
:i..:....i..:J.I JW':JI ~

_r....v

_r-iJ.:;

.:/

)I)"'.J~ ylyJlj

)I );')Ij .J_,.JJI if'"

Jl_..j':JI ..:..JJ.:; 0i ~Ij

~) j-<J ;;__<..,Llj ~I

'" '.J)wl

..::...> ~ 'Ij

}.s::";)y>j ..k..,ydlj

"'4J j-WJI

..::...>i_,j)y>j.bl_;)' 10:' '" ~Ij

.Jl:....>-I f r+-"j i

.JWloJ...;.L..,

.~i:
.~).

E
L -:E

'"

. \"\/ rv
.-:B i \- i .

'j.-JI

\AI r v j.-JI
,LHEcr

,·t

Ii

Vj. ....:JI

.mwI:

E\J.m:

B ,LHcr

,.,

n frv J....:JI
. ! \ Ii! Jy:Jl
. J..L.a.., :

,.,
1'.

. »+: -:

LH LE

'"

.a., I_,.oJ1 :L

259

islam Aro;;tirmo!on

Dergisi

0;">-

<J ,,-<1.yJI

Jl__; dl_.j .11 lr" r4\o

~J

001 ~l j..UJ1 r

~~) '" .~~

v

_,..-o-!.J.:; ~

JI.;'JI ~
r

JJ~)
0

...;..i._;.._:;1j>..JI 01

dl
y /11

~)I)"
j~

dlou.Jyi!
0i 0 Yl.i

t: 4---fJI

L-? j>..JI

r-+' ,y

'_r.>.1r

.~I

C' .\.";.:~I .
,~..wl

<J 01_r.->-j5'
~ ...:,'1. 01~1)L.

dl ._;t..::.) J..lI dl?)

,.jJJ-I,y
no.

J pi

"';1 'IA "\.:;.r--! Jl.,;ll 0-" jJG..I) ~

.(;)IJ))

,p ...... .11 4J)) dlou

IT·

j~

y iJ) '4->-lyl

'-tJ?
0-" ~

:_,:;. .._,_.;,i
01) . J..lI
In

l.&. 0-" ..L..;)I) r4.1~1

y) cF}'-! j.>..J1 ~

iJ)) . oly J

dl

~I)

fll

,y ~\,k.;

JI_r.Y}lI

~I~)

r-+'b

0-" 0u .!.l_,LJI
HI

J.o>\.; ~
<./.,

}I ,0L...:,~L.

«4Jo.;

<J L. ~»

0-" j>..J1 .!-lJ.lS . J_,5'UI) J y,lll)

)

c"}1
Ir.1 <5"")

J '-i\.,b..J1r-t"\_.;,
'-P-J

0-"

rr t

Ir.}I:i.A......><5"" ) _.

Ir.'H..w....;_,}I <5"" -

.<--,1- 1··L..bl:..>...,",'J....h.;~ . 'J-') I.J::'" _.J'-<J

• «is-

·'1_11 Ir. .r>": <5"" \};:>-I 6_..~

0L.:,~1 j~

!...S

,~#\

,y

o.r-~ ~
,y ~I,y

no

J.r5" .ill

",-!l::S 0-" _r>-I c" yo

Ji_;....J\~
.(;Ij

<J JL.;) . d)'~I

u_rJI

JJ\...OJ. ~

01..:-! -'-" I.v.) "

U; nv.~W\
0~ 01 ~

lP.T"'--'uL.yWL iJ.1...- m oG_,5' .u.,._; 0\5 0-" 01 ~

~

,p 0U:;~1)
c.rJ

iL~'i\
'II m~

j.)~

...;..u\) ,iJ.1.>-

\.:.A.::._, L...__<:':"_"

.0L<.:;~1)i~

. .!-lJjS

_,-"110i

,p J-4

.l....tJ:
.~:H\~:E

. <J) cf -'=-+' ~
.-: LE

.rJ.<.
. 1AI

+: LHE
\i

,y..J',
L

.--'-'.r-""'-!:

-·H
.c-"'_,JI: H

- .L .~; .-: . ",l.:5" LE H cf..ll

,j

i.J~\.lJ..

c..r"_,J.Iif" ~I
. .)W

+ :LH

.-.:.JU: LHE

.-:

260

ibn Kem6l';n A/sole fi 8er;oni'!-Akl'I

0\.A.j'j!1j-:-,.... ~
Jj

.:_,-dl

Pi J--<-ll

«:» _)~

Jj

'~I..:
~ ~

j->L+-I 0\
Jj

t,I_; '1 <01: J)':/I

~.y~ ~ u>~I) _r:-W\;

0P) .• ..\..>-1)OJ" ~

,jJ..l; j->I.).-I) ._.,.....!JI,j-" t_~

.J.j

0\.A.j'j!1~

,_r-:JI 'j!1~ ~~I

cJ ~
01 ~

J_yW I..i...> ..:..;

I~)J . '.rwl)
.J.j

cJLA.:;'JI" m 0L.i:;'j!1) \~ 0i ~ 01
l....J.j ,.J.;_. ~

1..\..>-1)u.r01 ,~I .J\':"i ~

) j->\)..I if ~ y.)~

j-:.LiJ1

J----li

i_,.wI
0 y~

j->L+-I if ("""'0-1J-Ull

_;)J,_.p

J->- J"", i..i...»

,-.:)j.iS

J->- ) L,- ~
~ m~
-.:)j~

'1) .~
~I

if lr.;;_.,..L....J. I ..:..> _r--;ll ~

J:>..JI 01

J....> I_;._;

\.;i Y') : cJl!,lI)

if ...... .J........lI..:..> ~L;Iyl)} y:-:-II

,0_y..l5JI

.L..i....a.:ll.')\....WI) . 0r"'}1 Yrl0--""'1 ..:..> ~I) . «:» 1)_r...>J 'J:>..JI

,.L,JI

4-:-;l..oi ;___~

cJ ~ Jl...>ot; Ht<J1.; ~ c)\...pl lrflyl) 1:'1<01cP-':/ ,~ Jl:L,..>- JS' ~ y.;~ ~I

JWi 0-4' Hv.«~I,j» p':/I . 0L,j'i1
-.:)j;')

I~l' ~i

..:..>\..,..>- T"-"" '-" -,.....l~) ~I

,j

lro ..:..>t.,..;-I :'1a_jl) 1

._;yS' J.." ..:..>I_;\_,..)-I 1nJWi

. ...::.,._,..;.; ~~ '1 J-Ull

~}o)1

L.» 0':/
. 1..Loe~

if ~

~4 ,j

J_,_AJI~)

yWI

J->- .:_,-dl

J,)

0\; ,~

<.f'UI JWi

l.t m_}5'i J\.A.j'iI) i~

'il 0P)

if JW':!'I if t_1_,.;':/1..i...>m o

«,j

,~I_....,.;t;

Jl..:..>L;I__,..,J.'01~i"'0~

1_,;W>i ~}.I..:L-~wl
i)) _J-"-" '-t"' U"'"
'1.1

;'_';_"'')U_jl0i Y') :..:..JWI) 1~101. "

q,[ <..f""""" 1;.,]"'[._:r,_.S].,1 "('"T

I ;1~u.:i..::..JI.:JI')1 cr--; . )

C" •) ..-11;;;1\ s- L.;,;;jl ) .r':

J

,-: ,~Iif+:

E H

. .:_r-> : L

.L.y....:LH

,l.o:y....:

,,1) :HE

'cjl.; :LHE
.~L.oi,

LH

,Jly-i: L ,-:
.-:

LH
L

,-: ,CJ~:E ,-: EB,LHif

LE

rr

'"

,-:B ,LHEif

261

Islam Aro~tiCmalon Dergisi

l..u 01 : 1}1J 0~ IJ-'L,-1 ,.:.lI)~lJ)~ l;J ~

TH;_,j c.Ji .......... VI

)U':/I) ~\

JW'~I

o..u

~L...i

.u~ ,,->-..v. ~)\...i_.JI I)) ci? ~

0~ ,~)\...i_.JIo: )~l JW1:'~ u
. ~.lUUU

,j

')\..,.IS ,~ _r':llS'"

,j

I_,.....lo I)! JyWI )l.,o

0'J

dE) ,:U.rL1

. J_,..;.,JI,j

..u...,.::.....

1--'4-'·,J"\r,--,kJI

0)l.,o

:U.rL1 o..u 01 I}\j

~,j

')\..,.lS'" )l.,o

,',

'I ).r~ csI-I Ir.J.L"'I..u -

)~
-i .

'-'i_,,JW1:i.......i....S ·....__:._".1 t:'-""" u . , _ _ cF . _ u ., ·'1 I'WIJl,.."'Jl.S

. ~\;jl ;;_;..,-JI;JW

&L nv.r-~
y\.rI-\

"-'-"l..u)

. '-vL.aJ1 JWl

cr" J-.SI)

J-.d\

~I

..li l.S

J.:->

01J m ; "->_r-!J.j)

r- ,j JI__;~
r

~\

cr:

T!A

.4oWI ._,_,.-l.p i;J$ cr" 0~\? lo)

)~ 'JI) -l-.a-iJL; ~\ 01".J-I o" _)..l...a-! 0~1) 4JI 0~ ~~

~\_.._"

4-SL.,.._" ~.? cs' ~

)U':/I o..u ~ yo 01 ~ c.J1._._j '0' ,11
))J....p ~

~
y Lo ~

JWl

J'UI C;:i W) _)yb..-. ,o'«~I,j»

)_r.:kJI) j-y>-}I 0-"~)

'r-W\

j:>.ill

'J ~

'0\.;\_,.,J-I o..u

"r} Yo': W

c.J)1 .r yo, ~
r-WI d' ~ ~ J-uill

c: _)~
01 j~ J....:>- r-W\

l..u ~)I

,~~:i.1\.v

~
l..u

0~

~mc.Jl c?~
l.S ~

lo)..li

,y J\...J':lI) _)U'JI ~
YoA..;_;1S ~Ir' o..ud'

il.til

,j

(>\5JI .._,:..,-- . ylJ-"'-! 0:"

~jS'ov.l:..<C;:i

~_)~

'JI ,o'UW1)~

'00 )"".::>-'JI)..L,a..iJ~

o)_,5'.il1 0\_;1~1 ~

l;JWi) UWi

d) '1) .l.f.:-:-AjJl J)lS-1

'0\_,._ ....\5J\

c.Jl)1 ~_,11 c.Jl)j..L,d1

,.Jj: E
.cJoil: LH

,JL.S:JI : H \ Jw): LE .-: L LH

'"

.t'~:

. cJljl:..d1 yo '" ,1)1

,,,,\;S

<J Y) <$-4',..J
,- :H
,~: LHE
. ..:.Jj:

,01+: H
,~:HE

. )l.,:.s-'11 : LH
,4!Wl: . L:.".: ,0\5': L L

.'__;_';'L<.!I: H

262

'~I

,-!Ij"""l.i).

4JWi

J)~ \.j~~~

L:Jl..ji Jy~)i
!11.

,4JWi

Jp

l.:..,....-~ L:JWi Jy~

Jl., '+l-I

JL..:i.11

0"k! n,«~

l.

J->-» ~

\...;-! ~\] 'i""""'.Jyi ~ iV::/lj...olii

i4J~1

~L;..

i\.j>:,'\J'I~

il_HJI

~_r.:;
~,~

il.rJI Y

::'l·J~lY"

"'c. '111..»
'il_,..JI

<J 1.J~0 ~ n, [i4J11

J->- ~)r-S4-:JI
..:,ll;)'~

J~ r}

0y~

Y1r4J ~.}.

Y"

0)ji.::J:_ 4J)

n'v---->i ~~

J_,.iU ...,.,1.50))

,4J4 ~.J
'i4J~1
j~.b.W\

b~

Y" '''h '1 ~Iyll

:u.;WI o_,_illiu....u._,..

<J JW.11

i4JI i_,.:R-!. ._;I"-p.- <Y'

J_)i;

T1A

I-4J

r vv

«L.o~
~L:JI
'VI

I_r....\..o»0W~1 ~I

')l>..

L. 01_r-J-I t_!yi

<Y'

U j-<J
~
'--ly.':

0i Y' (jJ.;.¥ _;\_:--;!_I)

~ 0u ,dl"

,0L..;1l

il..Lo r-'u o~l)i <Y':._;J Jl~l.,~I'v.l.J--,-!

IVY

J5' 0~

~ o_r.;J..;; .G-I)u-'

<J m~
~1_;Jit~

,tyJI
0y~

<J -'-"-! ':1) cJ ~

,[............;.;]

Lr!W) '4-"11)0> U)W

J->- 0u_PI<Y'

«.u~ <J L.» ~

«'V'
J" _,_..,.J.I

~
4''"''

r-'..u

J'_;..LJ ~I _r:!..u» ,~~

~I

.r+': (j..iJ1 TV, [y>] _r...I.i1 m. 11..>

cJ ~

,_: ,-: ..... l5" l.o )

~)+ :L,l.o ~l+:

.1~'j:L .-:

Y1'

E
t-u

.LHECr"

, t'j

: L,c. 'j : HE E .I~:L

'<.J"'~.r-.M:

.~:HE .-: ,~:B\LHECr" ,.ujL. :LH '<.J"'~I.;:LE

,-: E

.LHECr"

263

lslom ArO;;Clrn:o!orl Dergisi

e1j_//1 : .r _,_<:JI CJl:JI :;_,_; if }Ij <I..._;\';'-- )~ ._j')l::_..;-..I _ ~ o_r....I..l.11)/:11 : ~I}I e J>/:1I.~
TAt.

TVA:

:i..)WI y--fLhlI if el)_)'il ~ J\)oI}L.. c_r....I..l.1 [1)1

c)

rlo ~I JUj

-,_S1_r<JI rl_r.-i) ,wl)L-.....J\ oj__",~ ,~UI ~ . ~I> c_;:J»

c)

Jyill lV'I..i....~) j>- j .:..J_..W o_r....I..l.1 ,_;->-

dl ~
~ ,.I~I._?j

,4-:--J1_r"

...l...Y1_,])

0'1 ~~j

IJ.....rl.....,_..._;':1 '''«c_r....Ll.I elj/II

rAT

~ ,~':11
'rL.._j\ ~_)~

TA'<c_r<J ..__. _,__.._.,

w\_;l,..Jlj J~WI TAr: ~\;jl

~I) '1)

. _)WI : L' .. iL.._j';JI u·:JI

1M.

~u
lAY.

if

r--' J-<J
Jw
.J)l;

0\ JWI
"--! ~

c) ~
~

w\_jI~1

e:9

~i)

J~I

m: ...:.J\;jl TAo ~Ij

. ~_r..:JI) <.F"}I yl>.....o\ US:

",

o\_j_?~ \..

,Jl,)..I.!..L\.. _)UI
Jj\_;...) r vr

~.~/" \0Y'J ~I

""J5') '4-l o_r...Lo;_r-!-5" el))j ,;.l>-I) r » rU'il oJ..... \1.l5") IlS Jw 'Jb....,JI zu, cJ'~ : J_,.A..!JIS i'>LJl ~.wl,; 0) ..;....)..y)?I.!..L\.. , ~.\.;,--) \)-h., ':11~ cJ.~) '''\I.l5''j
TH

,IV'.

.vvv , I i.

,I o~ ,loA,

10V ,I tt

.../

,r .[_

,JJ_........;,j'f ~C~,

<,?jI"~I0'..ll1

y-ki

_ r ..
..:of_r-..--J1y ..:oL-1_r(J1 '~.::II

:J..:-'
i:"...- 0-'1

if c!Jll1

cs'-"--"

j..i..>JI i,IJj) ..:,rJI t

01....J

JL.......:......I

cJ ~
i )\,,)1)

_,Jo..;l YI} "l<-..lll

,r n .if

,I ~ A r ..:o)_r--! ,(

-'-'-" J."j_ra-JI <-Wfy

</:;;...uf

~I

cJ ' <,?"l<-

C-"->- :

:,.".d-) ~l<-

. r 1\ t .../ ,( J"> jJ,1 c,-'LS

. r \-y •. f 'V'C

cJ)

,~j'1

,..._L-Jlj-" 4)WI

~l.kll

'<,?jI)1

.::I..lli _,;..; _I,h: _-: L H

_-: E
._: L E E _-: L

-li+:
-:L ,..:oWl):

,.:;.;\.;L,.:JI+:L
_-: ,._:,I}_...,JI: L LH

. j..s:J : , r A r/o,..l..;,....jl
.!..LL... .:..J"lj":"""'"
..0)"

LH

, "_r-,JI

J" _,..I..i..;

JS' yo lD.. 0(
01)) \

.kA.I.,..L...>l ,I:)
T\'

.J>.U, ,I))) ,v '<,?""}I "J.." V ,...;-U--I"J.." "Jl.....,...J.-I...:.u... ~bL; , "Ju ~ ~

.. .J>.U, <,?)L..>......,ll .1)) V

- r ~ ,,~I

r-L) JW-I

...:.u....;bU"

.kA.I.,

r-L--li

'cP-I

,J.."

"JW-I

264

'bn KerncSl',n R/sole fi 8eyonl'l-Akl',

c?"}1 c..,'b....,ol)

,~

J-,J~ ~

j!

r-1)

,J_,;....JI ._,; ~

I/,i iw"~1

oj_", if

..l>-I) JS 0lS' i~lJ

~.;.JJ.j

JS' 01 ~I JS' t._yJ.:..u...j!

.e:JG) ~ IHI

I~)

. L-;_;)

~.;.JJ.j

J-<J 01 IJ"-::-! ~L...0-1 01 :Ju ~

.'-'-- iW\ iU"::/1 o}.';'~1
oj_",

~ d ...... .lO)

01 ..u...,., 'i) .U) Jj_, ,~)

~.;.JJ.j

il..u) ,JW).:,~.:J.L;.lli .o_r..Lo 0.1 ~I :~\.,._;.Jr'-:

~JWI)

Jl "'.;__jl ..:..LP.-I if r--' JS' ~.J

.~W

'1 ~

nv. "~W

~_,...; .!.lU

J-.r- ~)"
.J_h
J'.r,

yl)

t._~1

0y~

. L>~-L..Y r.JJ1
if
I. _

o-""wl :l.;y-iJ1 CI).1"::/1dl:; if .G-I)

JS' "'e/'
,

.u~
]

0\ L..::...;i~

LJ:ibII r

:L<J)U\\S.h"»

r ; . : [~\.,._; , U~)

,"

,"lA._.,.:,
_I . _.

oJ)UI)
' ] r·
T

0)1 i~ ij!"
r.\ "

:.J yO..: o.1\_.;. yl) ~I .11 'J,f""' Jy>-

'-'-" <5,

"r r .r "('"+!.1 ~

.11 .

uy------<

,«

('"+!.1 ~

u~

..... -y,s

')\...';...,.~ 'r¥':l1
r, , .

CI).;I"'-'.A~) 0)1) ,:y_<JI ~I.;

"_r.~ ~.G_r-

l.."lS"

b.).1'!'w

J-<J

0\r,,: ~WI...,....,..l.,o
r.
I

JU)

c} \..~
,<u
•

c} oj!

\S_r. r¥'::/I..:)_WI
_

lS'-"\
~)

.J-_r1.l
.

u-l:

r,

/,1

"r,

"'UI _r....w"-'-""
,

; .11 ,.u-:- I'---> ';4

Irl) J .rr: ~:r-L; ~ 1_" . .11 I ,,,"

.~
"

c:

" C I).11 "'-'.A

. rio,
IA i ,;LSj ,

Yf

r /'

,..u....J1 ." ~I Il""V ,,4J.-I

o1 ).6l1

.!JL 0;~1)"

, "",.! 0)~1

.!Ua.J.I !JL O;" .k.A.l., .1...>1 .I).! . ,L.o," .h.il, <,>.!L>.....,JI ,I))
Ito

'"

r-L-li .I).!)

Ii ,c;U-I <-'-!, "",\,

Lj->

JS' eJ-', l...;_r>

. O)(; J.i..-ll 0j\.;-J

.1))) I

+: L. 1""i i /r ,..u....J1 ,.1...>1 ,I).!)

,,41-1,
<,»)"

JL.:.JI

,I).!)
,I))

rii 10l;.) ,"~

0}.>

~L

~;)".k.A.l.,)
11""! Vt

.r vv

10l;.) , ").:.IljjL>. ~L

.6.l, ~

'"

~JJl:.J1

'J;'> rS".k.A.l.,
~L.

.1...>1.1)))

"'n"' _,..,.....A;

,"~

L;.> '-'-"~~

J--'

.kAL<,>.L.rJ1 .r i r
,-:.>l..i..;~I:
,-I

,..u....J1 c "I'""'+"'" 0}>.

_?:' J"

) , "_)UI

OJ\.;-

l5:J\.. J Jl"..JJ1 <,>1 .k.A.l.,) ,r \ v , \ V r / r _)"

I..u....J1 c ',) _,.J\

I\
L L

, \ V/

i ~,U\J-I

'j-' : E . iA/VA

,t,.:Ji

.-:HBILHj-'

,vo/n'r)1
.-: H

, vo/n

'r)!

265

Islam Hrosnnnclcr:

Dergisi

iy.." : c.JW -J_;; ~ . "('+!.J ~ '~jJ.JI..:.JJ_;

rIO ,0\.;l,.j1

1.0.~) _rJI

,_,.;= Jy-

JS ~
,b.jj

yL...;_;) Yl_,..,.,...) ~

l.5_;; 41)'"

,j\__j~1

J~";
~I

0-'.:r.:.'b- ..__<:j)UI .5))" : c.JW -J_;j . "\..0.....,0 "_<:j)UI) 0)1 i~ l

~)~

'" J_,b-...l;.;:- .)i ~ /'to\';1~lj

r i r ,J~wl

j.5J

1~lj

,\I ,«~)\..i':/I}L...,

I~j»

t_I_,.;i)

JL,._,I.-I) ,}_>,- ..,.lI) ,0u.L...Jlj

'il./:l1 0-' j.-(JI 1...lS) ,c.)ul_,..".J-I) ..:JL) 'j!.,b..':/I

..:JLj rI\«JL,._,I.-1

..0..L>j»,Jlj/:/I..:JLeT'
.... _r..,JI 0\J./:l1

pi 0L.J cI
r vv ..:...;

~jj

Lo

cJv ,.;)J~~)
r-- j
'0}1

..w . o_r.J..:i
c__rll ,.:... .b ~Y'

0-' rlAj.-(J
r-r . ,o_r.-4

L....S::_; ~ :u....)..l;) . .;)J~

'" [~]

.!.U..u 'iUl t:L,.kJl;

..u)

~j

L- j)

_;"'S::J j.!

'c_ly':/1 eT' C__,..; j.-<J l_,....::...,jl 0U'J\,y ~

,~I

c}
Ji

yL...;~\._,....A-JI)I)~

,c__rll

cI o)i~)
Ik~?
'I,n"
•

,0Ul;.\.lj

4::J \..._k;

41 s-»

,.l.......JI...::....bi" : (L.J\
...... y...o

0;J_,z
t:

cJv CG....aJ1
k'-" ~
I ,II

} ..,_;..':/I
)
]

,,<,

<'I '
j)1

"lrTI[
J,

iJ..J-

~U n'[44---] '':JIJ t.I ;

0I_,....-!JI ~I

J5" cr JS' ~" : c.Jw.u_,..; cI j>..JI

ntJ):.l1 ~U ",i ,1.0.
~ Y""'

.... T

cI :i...JI_rlI~)
,j

:;) ... y

c10l5'j
liS) :·!·J.u

c.J)Oj\_.;,l
0-'

r t r 'yl~ "Jl;\il

y..;_,k.Cr" C~
.I

J-,--

Y'-!

c·':J:L......b>:/I;;j~lj':J"\·"-..

c~.

.11 I.~ u--- u-- t.I.~)Y' i _r. L,n,lI ~

.-:B'LHE0-' . nA-iiV o" ,i

1: ' \ ~A~

u J.r.' ,(,~

ilL..,..)1 ¥ :#)

_,-,Ail I

c:r- '-i1jl: ..i.:.J\

'C)J:
. .rJ.., :

E
H E E

._: . 0)J..,:

. 0\k.L.J\ : B ,LHE y .-: LH LH LH

. Jy>- :
.-:

. ul.r-"-ll : L

.uy:
. -: .~:

LHE LE LHE

.-:LH . -: B ,LHE 0-'

266

ibn Kemel'in A/sole t'i 8el,loni'l-Akl'i

:L,,-;.w

o~

J' JIj
iL. 'fl
f'

-.;1"-,-,,..11~)
rr '~

~.:/
m.

0)) nA

[-.;':1 J 'C~lnv~

'--l':l~ ':I) ,~I

J\_; rrI._"b _;JI

u
_. 'I

<i)
r:

"a,.._; ,

C7"')
'.

,,-:I~ -....i ~I)

L..., err
_.
rr

O~ ._,;W Y IU," i CrT.

\..W
~

i~T c:_r.1 f'l,J -....i~I" c

crt [ _

,-!U'~

. _, '---'~ . -

1\ 1.:.. I 1.5';~C~)lr"

~~)

..u..i5y.r'" II il.o ':II '.. : •

t ..' _Ltl_,

u:= . C·

l>-)I. t..1_, H,[ -.::....1J.. u-.

J .__,-> _

1 __ : .rr":

,01_,..J-I t_!yl )L.. ~

...w,_;) 'ol.:-4l_?J ,0L..;'f1

-....i_r;,

~) ~

,.\..;;:>-1 r..f lJl ..._,,_ ~) }I t_y '--l? "-'--'~) J5"nY 01S ~

,,_,i"',,:>-))

<rA_r.-u: ~I__...;.;':II t_IY':lI..:Jl_; if ~

J'

. HEif . \ ~ ,..u)1 yl:S c ~\.. 0'1

,I))) ,~

,..u)\ yl:S '<$ ~ _; \\..11

.'\~/\'\'~I

,I))

nr
nt

. J;_).JI : H

....s:L:

B ,LHEif
.~:H

n,

.~:LHE • oGi 'J'): EB, LHif

.\t

r J'

' \ • C ' \ ~~,

.rWI ,< <$)~\

0) ~_r<JI<$)l

rirl ~

:y-!-J)

L![.i.I1 i~Y

~1).1 ,~_ril\

:C'"I)
rr ,

.;j\....,) : LH

iL..) :.p"jJ\ J\.j.~

'J' ,\Wi

,(-"'\VI

•. _;'iIC_";0'~<Fi0' a

..L...>\0'.\._...,._..:u\.J...,->-

_j!i__""

/ \n, irlj ,(~ ~

. ,~ .J'

:~)C;-!.r-'ll._:.,¥

'J-r----.l\

:__,hi; .~I,J~~ "_,,,)J\jJ\

,~

,r . C

,t;'Ul:i 0)-4

w)~.,.,( .l..,..W\

if d. :J.:-li- )if-_r-'-JI..:.>¥

r
L

.t!>J:H . ,_,..)lb):

.s.ou .
.~: . It r f'
\. C ,j[.i.lli~Y~1).1

B ,LHEif B ,LHEif ,~_ril\ , HEB if

)y:LH

,_,!..u::

267

._L._,.._.

JL; . r-<J..I

c.._.:..b_;j
0\.;-.))

JL-

01'71 if n· ol.;..u.) i, ~

.} m:iJ'~

:iJL.•)1

~)

y) -ul"..t; "-'.;.)~)

,..0.ll1

r t r ...........::_;,0L.j.} \

_,+b <GI i r :j>...0IyJ-Ll1 <..,-I!..:5'" .} r"cJ\.::.....,~1 r

j )_,-"-H., "::II) r

_;..rJ1: JL;) . GJL,.J..I yL:.,.i) '.rUI ~) ~I) 'r-lWI r!Yubr-Y' m I~

<./ cs-P1)

,0lh.,.-.:J~ pi)

,~I...:;

.11

.ow

l.J.) no 'if.!"l)
~1.rJI
• ..G

0by- -:.,U.iS) ft!. if )~I

0bL..a...::.; 0~i

~I)

)rJl ~L;..

._,JI...:;

<:>}..,JI) . ~I

rt\:..JJ..>.) ,Lp..lj-"-"I

if ~1.rJ1

'1) ...loP '1).J

~?
<G~

'1

..G-I) y'>/'\

4..l,.-»

'-;--"'".,o ,..;~).; l d..:......

'11 c.._.:.. _;j <./ ,~ b : i~1

ji.JI

._,J~ '-

\.;LI ..w.

J L; if

uJ'J1 ;_,.-->~I

c.rf )
..G;JI ..,..,l:.)

r+'

l_y .;'

"-# .J_,J ~ -

._,...,Jl:..:..J..; 0u . J..oWI ~I)

,j.-'SJI

..

o .,

..01.;..1.;,-):

:LH L
y>
ct· r ~,

c} t/

,'-.....0.1)

r~IJ

.. i ~

\C ... ~t" w) cJL.:......~I.J.......>.i,y

(-_,5.JI~.:.r.

~~\)"'1

'C' \ ~o"!\iVV

41 'C<"41;,JWI
~
..L...>._.

L_,.s:.,...u ""';JWI i)j) :<..;.,.j,j) j;,L.i_,LI;_?.l; -.1»;;/:11 ~ :,,~) .){.,.:..II (>I.sof_r--"'

,t.,P".lJI :_,h;i . ...wl \ \ i\ 'r

1\

t • 0 0Jft:C <,?' y-i.rJI

,t.,P"jjl

r .if

. r "v- r "1 .if

. V"-VV if'

.. C ' \

~"o
·c
LHE
L...,.

r C 'J-:..l!Y JilI.,..,[5 'cJ\;:..... ~I

.:..illl _,.. j
.~\...:....,: L

'J-:..l!Y

JUI .,..,l.:S 'cJL.... ~I

, ";""':',IJj "'\...j ~ ~)

. -,........1_nJ ,y J.....,L.:....:S"

.vv·u."r
. .)1,L.,a.:..:

'J .:.r.,iJ1i .:r..L. <hi tl~1

,_rJi

J-'-' (.)l<__,..i)

if _r'>i J _r--'l-I . Vi'if'

J!.'.

01,y- : ~.G ;;_"""'}-' ;(jl" c} 04J11

co-'[5,

rC

,Jo-d!yJ.Ll1

cJ\;:.....~I:

_);-;i'F
.i~:E

",
ftV

. ...:....L.a,..:

.1.....oJ~:
. II t ~J,.WI

LHE

r'J :_,h;i

.!Y.)

'cJL,.ii'1 ,y..liIJ-""l; .M
,0

\ \ ~. -\A~
0J_r--!

'if'~

'C' \ 1'0",

41

'i.5,r.5JI.;i.....J1 :~I
~~l>.I2"~

'C' \ '<V~

'(J-.;} ..Jlr-"'j ~ !

:~)

~I_;G

268

ibn Kem6i',n R/sole fIBel,Jont'l-Aif!':

};!,'-:-'~\ J-oi

J-"

\_,.....,J c,r-Y>\
.) y~

0i ~

\..u. J~
.)yS'
0~\ ..iJ.\

r'A:O)yS'..iJ.\ ~

~'J\~

<J r'v~I"_"""""l.p
J-" yl.::S n, ~
r"[

JI_;

cs>-~

)i '<,?' y>\

..:r-~ "-'-!~

01 ~
0~ ~

4J'l JJ\
r'U;.

:..:J.; . Jj\_,b 0~

\ylS .;)J..iS \ylS

J~ ~

,J>.,JG Jl11.._,....."..l.,o

J/~\) l..._..j\ .•
~ ~\

J; J..;\
4.

J;\ r vr : J,-» ,~yL:S

.J) :j_,.5 ..iJ.\ j.,oLil\ r·".JlL\no~

Ju . ~G

<JU\) r1\ '(,S'"""" y?-\

..:r-~ CJ::.!)
Y"/'\~

JW

.3J\) n,

.1.:..,.,)

J...jj

,-:

,-:
, \01/1 ,~:

'r!...u':il

B ,LHEj-'

,-: L
Ju ,(-"orY ~)~I JL--il,j-!.J.........>.i.:r. '<r".ul : ):.;i ..l....-..>o....:r.~.:r...ul ,~..(.,ll ~~ y.i_'" r,y
'-! ,,)'

,r·

'C ,,:>(,..:Ji ~~f.r--'

. .u..<JI) ,~I)

",l!..

',.l..><.:..o r~ ~

-..AJi

,Jy;
\ In
'~I~

c.,.->"\...o

,A '..T ,y 'C '0'!_,.-i.JI""t.;.,.b

,<,>,_,_,I..ul\ AI. '..T v_,.-i.Jlvt.;.,.b

'Jo_"....JI

'J"

,J ,\ .C'\

o~)

,J\.k.L

o..ul) Jl>}>r----'

,yL-..,L~

,~i</~I

. c.,.>1 A~

,J_r- :

B ,LHEj-' ,-: L

, A •- yr . ..T ,y

'c.

,~Iy

J1l1 ..,.,b

'<JL... _,.....:J',: ):.;1

.J.,i:H

~\~~\~~~~~_)~\_j-':'-l~~~~rJ

'J-L.i\.\~J\J)\yL:5

.u~:L

:0L:.......J:E

<,>;.- 'il _

.ir:- ':II L.l ,~

Zoroaster ..:....:.,I)j

J\ c.,.> .r+:

.zhe Yasna •L...L,' JI """"\r t.....I>-i ,,-,-.\.ill .,~ til)l J} ~~)

~

r-G..:...I.J.j) . '\.;...j':j\ j.J_,t;" _,.. Zend-Avesta '\.;...jl.J.j/ : _,k;1 . ~_?JI Gherardo\yyr,J" ~L.......o,._rJI oJ....>. if ,\

J ~_)-I ~I)
'_~_r'll

401

c!" L..h

L'-.:;! ~ ,l-!.T~J!

",J.<, lJ'i.ill 'uL..o':i\

'i'"...~1 IJ..,. :

'c.

,)-,)I~y.r

'~I.r-'-"

\Y~ '..T ,y

Gnoli, "Avesta",

The Encyclopedia

'c. ,~IyJ1lI..,.,b 0/ Religion, (ed. Mircae:

'<J~_,.....:JI Eliade), II, 16 .

. ~~:H

,Jly':il:

LH

269