1 DANTE VE LAH KOMEDYA

tarihsel arka plan: Tarihsel ak dncelerin diyalektik ilerleyii olduu kadar bununda stnde ekonomi-politik bir ilerleyitir. Dantenin ortaan sonunu ve yeni an balangcn temsil etmesi onun dehasnn olduu kadar feodalizmin yerini kapitalizme brakmasyla da ilintilidir. Bu nedenle tarihin bu dnmne yakndan bakmak Danteyi anlamlandrmak iin elzemdir. Ortaada retim faaliyeti senyrlerin ynetiminde malikanelerde yaplyordu. Bunun yannda genel feodal dzeni etkileyebilecek gc bulunmayan, kasabalarda kendilerine ait aletlerle el zanaat ile retim yapan esnaf tabakas vard. Bir malikanede ortaya kartlan rn senyrn ailesinin ve ona tabi olan serflerin gereksinimlerini karlad gibi bunun yannda malikaneler iinde bulunan demirci, marangoz, sara gibi zanaatlar da malikanenin ihtiya duyduu snrl sayda sanayi mal ihtiyacn karlyorlard. Bu yzen malikaneler, kendilerine yeterli ekonomik birimlerdi. Pek az rn fazlas mal ortaya kyor, bu fazlalkla da basit takas usul yoluyla kasabada feodal bey iin baz zanaat mallar ve lks mallar alnyordu. Feodal retim dzeni, retim birimlerinin kendilerine yeterliliklerinden dolay, kendini yineleyen bir ksr dng iine dmt. Feodal sistem bu ksr dngden nasl kacakt? Baz sebepler yznden Avrupada tarmn yaylma hareketleri durmu ve hatta gerilemeler ba gstermeye balamt. Bu yzden tarm retiminde geliimin salanabilmesi iin sulama kanallarnn alp, su setlerinin yaplmas ve o zamanlarda dahi var olan baz pahal yeniliklerin hayata geirilmesi gerekliydi. Yeni teknolojilerin yeni tarmsal aletlerin kullanlmas retimde gelimelere yol at. zellikle o dnemlerde din kisvesi altnda gerekletirilen Hal seferlerinin ortaan yeni aa dnmnde etkisi byk oldu. Hal seferleri douda mevcut olan baz yeniliklerin Avrupa'ya tanmasn salam ve ayrca Hristiyan dininin baz inanlarnn yanllanmas ile kiliseye olan inancn sarslmasnda da nemli rol oynamtr. Hal seferleri zellikle talya asndan bir ok deiimin balatcs veya gelitirici olmutur. Bu seferlerin bir ou talya'dan deniz yolu kullanlarak balatlmtr. Bu yolla nce hallar sonra haclar tamaya balayan talyan armatrleri ve onlarla birlikte talyan liman kentleri gittike zenginlemilerdir. Zamanla hal seferleri yerini, kltr ve ticaret al veriine brakm, ticaret sayesinde orta snf sermayelerini arttrarak glenmeye balamtr. Sermaye birikimi ile burjuvalar giderek imalat yani manfaktrler yolu ile glerini pekitirmilerdir.Gelien burjuvazi yeni aa ve sonrasna adn yazdran snf olacaktr.

Siyasal adan ise durum yleydi: Ortaa boyunca dank halde bulunan bir ok yetke sahibi makam vard; bu makamlar ayn topraklar yada topluluklar zerinde yetki sahibi olduklarn iddia edip, bir birleriyle atp durmular. Hem Romadaki papalar hem de imparator arlmann miraslar ve ondan sonra gelenler, tm Hristiyan aleminin evrensel nderi olduklarn ne srmlerdir. Bunun nedeni kaotik bir durumun varoluuydu, bir birlikten ok birbirleriyle tartp duran, atan ulusal monarklar, kasabalar, feodal beyler, zgr kyler vard. Dantenin birlik zleminin nedeni ite buydu: karmaa..

DANTE...
Bu genel ekonomi- politik ereveden sonra Dante'nin yaam yksne geelim: Dante Alighieri (.13/14 eyll 1321. ravenna) nin hayat ile ilgili bilgilerin byk bir blm onun ortaya koyduu yaptlardan kartlmaktadr. Dante Floransal bir burjuva ailesinin olu olarak dnyaya geldi. Ablas ve biri kz br erkek iki vey kardei ile birlikte byd. 20 yandayken evlendi. Floransa zerinde hakimiyet salamak isteyen imparatorluk yanls Ghilbelinolar ile papalk yanls Guelfolar arasndaki uzun savamda Dantenin ailesi Guelfolarn tarafnda yer ald; Guelfolar 1266 Benevento savayla kentte ynetimi ele geirdi. Bu tarihten sonrada iddetli atmalara sahne olan Floransada yetien Dante lahi Komedyada ayrlklarn asl sorumlusu olarak feodal soylular gstermitir. ocuk yataki dilbilgisi ve retorik almalaryla Latin yazarlar tanma frsatn bulan Dante, deiik edebi akmlarn boy att floransa kltr evresinin etkisiyle ilk genlik dneminde iir yazmaya balad.rnek ald Guido Cavalcantinin etkisiyle balad trne yeni bir boyut, dramatik bir biem kazandrd. Ona esin veren Beatrice iin iirler yazm bu iirlerde geleneksel tarz ak iiri modelini geride brakm ve kendi slubunu yaratmtr. Beatricenin gzelliini tanrsal bir belirti, metafizik bilginin arac olarak grd bu iirlerde mistik bir kyaslamaya yneldi. Dantenin 9 yandan beri ak olduu Beatrice Portinarinin 1290da lm zerine air kendini youn bir almaya verdi. 1283-93 arasnda yazlm 31 iirin dz yaz bir ereve iine yerletirildii La vita nuova (1293, yeni yaam) bu dnemin ilk rn olmutur. Ayrca bu yapt Beatriceye duyduu ilk genlik akn anlatt bir tr an kitab nitelii tar.

Beatricenin lm Dantenin yaamnda olduu kadar iirinde de yeni bir dnemin balangc oldu. Klasik yazarlarn yaptlarn okuduu, dinsel ve felsefi tartmalara katld bu dnemde Dantenin olgunluk dnemi bayaptlarnn temalar, slup ve l zellikleri belirmeye balad. Ak dnda felsefe ve reti temalarnn ilendii iirler yazd. 1296da akna karlk vermeyen Pietra adl bir kadn iin yazd drt rime petrose (duygulu iir) ise hem l, hem de slup bakmndan airin olgunluk dnemini artrr. Provans trubaduru Arnaut Daniel rnek alnarak yazlan bu iirler lahi Komedyadaki slubunda habercisidir. Siyasal yaamnda Guelfo komnnn demokratik lklerine bal kalan Dante, 1289da svari olarak Ghibellinolara kar Campaldino arpmasna ve Pizanin Caprona Kalesine dzenlenen sefere katlmtr. 1295te Giona dela Bellanin devrilmesini izleyen gnlerde Doktorlar ve Eczaclar Loncasnna girdi ve etkin olarak politikaya atld. 1296da Yzler Konseyine katlarak soylulara kar karlan yasalar destekledi. Dante'nin bu dnemdeki ahlaki ve demokratik eilimleri ahlaki soyluluu ve gzellii ven kanzonalarna da yansmtr. Politik tavrnn eserlerinde ortaya kmasn F.Engels yle ortaya kor: tragedyann babas Aiskhlos ve komedyann babas Aristophanes, ikiside ok partizan airlerdi. Dante ve Cervantesde partizanlkta onlardan geri kalmamlardr. 1297de Papa VIII. Bonifatius kendisine kar olan Romal Colonna ailesine kar bir sefer dzenledi. Kardinal Matteo dAcquaspartay da yardm toplamas iin Floransaya gnderdi. Olayla ilgili kesin tutumu bilinmemekle birlikte Dante inferno da (cehennem) papann iktidar hrsndan aka sz eder. Guelfolarn siyah ve beyaz Guelfolar diye ikiye ayrlmasnn bir nedeni de Bonifatiusun bu hrsdr. Papann grnrde iki taraf uzlatrmak ama gerekte siyalar desteklemek iin Mateo dAcquaspartay 1300de ikinci kez Floransaya gndermesinden sonra Dante Guelfo birliini glendirmesi iin 7 Maysta Son Gimignanoya gnderildi. 15 Haziran-14 Austos 1300 arasnda 6 Lonca bakanndan biri sfatyla kent ynetimine seildi. Dante ve teki yneticiler taraf tutmayarak hem siyah, hem beyaz Guelfoalrn ileri gelenlerini srgne gnderdiler. Srgn edilenler arasnda Dantenin eski dostu Guido Cavalcantide vard. Dante Lonca ynetiminden ayrldktan sonra Beyaz Guelfolar srgndeki yandalarn geri ardlar. Siyahlar ise ynetimi ele geirmek amacyla 1301de Sta Trinita Kilisesinde toplandlar. Gnmze kalan belgelerden Dantenin beyaz Guelfolardan oluan byk bir grubun nderliini yapt, Floransadaki 1300-1301 olaylarnda da nemli rol oynad anlalmaktadr. Kenti tehdit eden tehlikeler karsnda Dante 1301de kez btn iktidarn Lonca ynetimine verilmesi arsnda bulundu. Ama papayla anlaan Fransa kralnn kardei Charles de Valais, Floransa snrnda ki Siyah Guelfo karargahna varmt. Bir uzlama giriiminde daha bulunan beyazlar, aralarnda Dante'nin de bulunduu kiilik bir kurulu, papaya eli olarak gnderdiler.

Bylece Dante Floransadan bir daha bu kente dnmemek zere ayrld. 1301de kente giren Charles ksa srede radikal siyah yandalarnn desteini kazand. Srgnde ki siyahlar Floransa ya dnnce beyazlar yarglanmaya baland. Kamu fonlarn ktye kullanmakla sulanan Dantenin 14 arkadayla birlikte yaklarak idamna karar verildi. Dante karara iddetle kar kt ve Ghibellino yanls ailelerin askeri yardmyla Floransaya zorla girmek iin srgndeki teki Beyazlar ve Ghibellinolarla birleti. 1303 te XI. Beneditusun papa olmasyla srgndekilerin bar umutlar arttysa da siyahlar grmeleri kmaza soktular. Dante Arezzoda bulunan srgnleri savunan I.Mektupu bu grmeler ncesinde yazd. 1304te Benedicutusun lmnden sonra beyazlarla Ghibellinolar yeniden silaha sarldlar, ama La Lastrada uradklar yenilgiden sonra btn umutlar snd. Floransaya kar silahlanmay reddeden Dante bu atmay onaylamam ve uzlama politikas nermiti. Bu tutumun kant o dnemde yazd De Vulgari elaquentia (halk dilindeki belagat zerine) ve II.Canvivio (ziyafet) adl yaptlarnda grlebilir. Parasz, korumasz, dostsuz olarak talya'da dolaan Dante huzuru okumakta ve iir yazmakta buldu. 1303te Farlive Veronaya gitti. 1304-06 arasnda felsefe, hukuk, retorik almalar iin uygun bir ortam olan Bolognada kald. De Vulgari Eloquentia ile II. Canvivioyada burada balad. Hem avunmak hem de doduu kentin snrlarn artk ok am bir dnr ve sanat olduunu gstermek iin ortaya koyduu bu yaptlar Floransaya duyduu zlemi yanstr. kisi de olgun bir coku ve zl, zorlamasz bir ritimle yazlm, ikisi de tamamlanmamtr. Dante bu iki yaptta halkn anlayabilecei bir dil peindedir. zellikle II. Calvivioda kendi ana dilini kullanan Dante talyan edebi dzyasnn temellerini att. Bolognadan srlen Dante 1306da Sarzonada Luni piskoposu ile marki Franceshino Malaspina arasnda bar salad. Danteye gre, sre giden huzursuzluklarn nedeni bir Kutsal Roma-Germen imparatoru olmamasyd. Bu yzden 1309da papann imparatorluk tacn giydirmek iin Romaya ard Heinrichi bir kurtarc olarak grd. Prenslere ve talya halkna universis et singulis (birlikte tek olarak) balkl V. Mektupu yazarak (1310) imparatorun geliini selamlamalarn istedi. 13011de Heinriche yazd VII. Mektupta ise, kendisine kar kan Floransa zerine yrmesini nerdi. Bu yzden Floransann srgnler iin kard affn dnda brakld. Ama imparatorun kenti kuatan birliklerine katlmad. Dantenin Latince yazd De monarchia (1313; monari zerine) kitaptan oluur. lk iki kitapta canviviodaki grler yinelenerek imparatorluun gerekli olduu savunulur. imdi btn insanla tek bir sonun aln yazs klnd kabul edilmektedir. u halde, tek bir ynetici yada hkmedici g olmaldr. Hkmdar yada imparator demekle bunu sylemek istemekteyiz. Bylece, dnyann refah iin monari yada imparatorluk olmas gerektii anlalmaktadr nc kitapta imparatorluun gcnn dorudan Tanrya m,

yoksa onun vekili papaya m bal olduu sorusuna imparatorluun gcnn dorudan Tanrdan geldii cevabn verir. Dante Roma imparatorluunun dnyay hkm altna almakta hakl olduunu, bu hakkn sann Roma ynetimi altnda domay ve Augustusun lkesinde Tanrnn olunun insan olarak kaydolmay semesi yznden ispat edilebileceini sylemektedir. u halde, sa eylemiyle Augustusun fermannn haklln onaylamtr.... ve bylece Romallar da Tanrnn onayyla hkm srmeye balamlardr. Papa arac deildir. mparatorun otoritesi dorudan doruya Tanrdan gelir. Kilisenin dnya ileriyle dorudan ilgilenmesi ngrlmemitir. De monarchiada Tanrnn insanla ykledii iki ama gsterilir; bunlardan birine zaman iinde, brne sonsuzluk iinde ulalabilir. Dnyadaki mutlulua imparatorun yol gstericiliinde; ilahi mutlulua papann yol gstericiliinde varlabilir. Bu olgunun Rnesans giden yola bir katk olarak ele alabiliriz. Henrich ile papa V. Clemansn arasnn almas ve imparatorun anszn lmesi Danteyi d krklna uratt. Bir sre Toscanada kaldktan sonra 1316da Veranaya, 1318de de air Guida da Palentann konuu olarak Rovennaya gitti. Guida da Palenta tarafndan eli olarak gnderildii Venedikten Rovennaya dnerken stmaya yakaland.1321de ldnde lahi Komedyay yeni bitirmitir.

LAH KOMEDYA
Dante, Veronal Cangraneye yazm olduu mektupta bu eserine neden komedya adn verdiini anlatr. Mektupta komedya ile tragedya arasndaki farklara deinir. Komedyann zelliklerini sralar ve bulgulad zelliklerin bu eserinde de mevcut olmas nedeniyle kitaba komedya adn verdiini anlatr. Yaptn ismine ilahi kelimesinin eklenmesi Dantenin ilahi air olarak anlmas nedeniyle kitabn 1555 ylnda yaplan Venedik basksnda ilk kez kullanlmtr. Dante II. Canvivio ve De Vulgari Elequentray yarm brakarak 1308 sralarnda yazmaya balad lahi Komedyada aclarn, umutlarn, nefretlerini ve her eyden stn tuttuu inancn usuz bucaksz bir freskte yanstt; ahlaki ve siyasal dnya grn, insann dev ve amalar konusundaki grlerini manzum biimde anlatt. Dante her eyden nce bir airdi. Bu nedenle de insanln ruhani olarak ve uygarca yenilenmesine ilikin dlerini ancak iir diliyle anlatabilirdi. Ortaan alegorik iir geleneine yakndan bal olan lahi Komedyay yazarken Vergilusun Aeneisini rnek ald. Kitab mukaddesin iirsel dilinden ve kutsal nedenlerden etkilendi. Alegorik bir dil kullanmas hem iir dilinden hem de bundan da te Hristiyanlk dininin sembolik yapsndan kaynaklanyordu.

lahi Komedya inferno (cehennem), purgatorio (araf) ve paradisa (cennet) balkl blmden yada canticadan (ilahi) oluur. talyan halk dilinde yazlan yaptn uyak dzeni terza rimadr (aba bcb cdc...). Yaptta yz kanto yer alr, her canticada 33 kanto vardr; cehennem blmndeki bir kanto ise nsz olarak yazlmtr. Bylece Hristiyanlktaki lemeyi (teslis) simgeleyen 3 says yaptn btn blmlerini belirler. lahi komedyann bu alegorik yanna ilgin bir rnek oluturmas nedeniyle u yorumu buraya eklememiz yerinde olacaktr. Buradaki birinci yorum ilahi komedyann simgesel yanna deinip sonrasnda gizemli bir Hristiyan rgtlenmesi olan gl-ha kardelii ile ilgili bir gndermenin ilahi komedyada var olduuna deinir.
Gizemlerin gz pek aklamalarn ieren "lahi Komedya", Papala bir sava ilan niteliindeydi. Tpk ncil'in "Apocalypse" (Maher) blmnde olduu gibi, Hristiyan dogmalarna Kabalac simge ve saylar cesurca uygulayarak, bu dogmalarda bulunan tm mutlak deerleri inkar eden "Johannit" ve "Gnostik" zellikler gsteriyordu. Eserde yer alan doast dnyalara yolculuklar, "Eleusis" ve "Thebes" Gizemlerine giri trenlerini andryordu... Dante, Cehennem ukurundan, bann ve ayaklarnn yerlerini deitirerek, yani Katolik retinin tam tersini uygulayarak kurtuluyor ve eytan' bir merdiven gibi kullanarak yeniden a doru ykseliyordu. Faust da, yenilmi Mephistopheles'in kafasna basarak cennete ulamam mdr? Tm bildikleri Cehennem'e srt evirmek olan kiiler Cehennem'den kurtulamazlar. Onun zincirlerinden ancak Cehennem'e yz yze bakma cesareti sayesinde kurtulabiliriz." "Aslnda, Dante'nin Cehennem tablosu negatif bir Araf grntsndedir. Cennet'i ise, ayn Ezechiel'in "Pentacle" gibi, bir ha tarafndan blmlenen Kabala emberlerinden olumaktadr. Bu byk han tam orta yerinde bir gl amaktadr. Bylece, "lahi Komedya" ile Gl-Ha statlarnn byk simgesi ilk kez herkese sergilenmekte ve kesin bir biimde aklanmaktadr." "Gl-Ha* statlar iin gl, evrensel uyumun canl ve gelien bir simgesidir. Bu simge gzellik, yaam, sevgi ve zevkleri kendinde birletirir.
*

Gl-Ha, eski alardan beri aktarla gelen ezoterik bilgelie sahip olduunu ileri sren dnya apnda bir kardelik rgtdr. rgtn ad, gl ve hatan oluan en nemli simgelerinden tretilmitir. Gl-Ha retisi, farkl dinsel inan ve uygulamalar yanstan klt unsurlardan oluur." "Bazlar, 1541 ylnda len svireli simyager Paracelsus'un, rgtn gerek kurucusu olduunu kabul etmektedirler. Dierleri, 16. ve 17. yzyldaki gelimelerin rgtn yeniden canlanmas olduunu; aslnda Gl-Ha retilerinin eski Msr'da filizlendiini ve Platon, sa ve skenderiyeli Philo gibi, srad din ve felsefe nderlerinin de rgte ye olduklarn ileri srerler. Ancak, rgtn tarihini 17. yzyldan daha eskiye dayandracak hibir kant mevcut deildir."

(Encyclopedia Britannica)

7 "Yahudi Abraham'n Kitab"nda Flamel, gl simyaclarn Byk Yaptnn simgesi olarak gstermitir." "Gl ve ha bir araya getirebilmek, yksek aydnlanma derecelerinin asl hedefidir. Albert Pike,
(Morals and Dogma)

Bir baka misalde ise Cebrail ile Virgil-Beatrice ikilisi zdeletirilmektedir.:

"slam geleneinde...Cebrail, reten ve ynlendiren melek ilevini tar ve bylece Hristiyan geleneindeki "Kutsal Ruh" niteliini de kapsamna alr. "lahi Komedya"da, dier niteliklerinin yansra, Cennet'in rehberi de Cebrail'dir. slam geleneinde de, Cennet'e ykseli motifi Cebrail ile balantldr. Dante eserinde, benzer bir coku dolu ykselii, Virgil ve Beatrice'e yaktrmaktadr." Robert Eisman and Michael Wise,( The Dead Sea Scrolls Uncovered )

lahi Komedyann konusu Dante'nin Vergillius'un ve Beatrice'nin yol gstericiliinde Cehennem, Araf ve Cennette yapt yolculuktur. lahi komedyann tezi Dantenin tavrdr. Yapta gre yer yznde mutlulua ahlaki ve dnsel erdemler yoluyla ulalabilir. lahi mutlulua ise inan, umut, hayr severlik gibi Hristiyan erdemlerine gre yaayarak varlabilir. lahi Komedyadaki yolculuk srasnda air uygar olmayan, akln ve erdemin bulunmad dnyay simgeleyen karanlk ormandan, sonsuz iyilii simgeleyen tanrnn lkesine doru srekli ykselir. airin geirdii deneyim alegorik anlamda Dantenin kendi ruhsal yaamnn tarihidir. Okur dinsel bir alegori iinde, yaanan dnemin trajik durumu stne dnmeye ve zm yollar aramaya arlr. Danteye gre insanln tkenmek bilmeyen hrsna ancak imparatorluk engel olabilir; kilisede balangtaki saf ve yoksul durumuna dnmelidir. zellikle dinsellik ve kilisenin ilevi konusundaki fikirleri Rnesans ve reform aydnlanmasnda sk sk dile getirilen dinin otoritesinin ve etkinlik anannn daraltlmas sylemine ncllk etmitir. Koruyucusu Cangrandeye yazlan XIII. Mektupla birlikte dnldnde lahi Komedyann amacnn bu dnyada yaanlar aclardan kurtarp mutlulua gtrmek olduu sylenebilir. Dante'nin bu tavrnn kayna yaad hayal krklklarnda gizlidir genellikle; dini evrelerin iktidar hrs ve iki yzllkleri onun zerinde belirgin bir etki brakmtr. Kilisenin bu tutumuna ksaca deinmek Dante ve lahi Komedyann alglanmas asndan nemlidir. Kilisenin formlletirdii biimleriyle, ortaan dn eitsizliki imana dayanan ve iki yzl bir kltr ve ideoloji idi. Eitsizlikiydi, kleliide iine

alarak, bu dnyadaki eitsizliki dzeni, tanr, melekler, insanlar, hayvanlar biiminde sralanan evrensel, tanrsal sra dzenine uygun bulunuyordu. te dnyac idi, nk, eitliki zlemler te dnyaya atlm, bu dnya hor grlm, bu dnyann maddi deerleri aa grlm, tinsel deerler yceltilmiti. te dnya bu dnyadan nemli gsterilmi, bu dnyann stne karlmt. ki yzl idi, nk, maddi deerleri, serveti, hazz, ehveti, erefi aa gren din adamlar egemen snf, bu maddi nimetlerden bol bol yararlanrken, halka, manevi (tinsel) deerlere nem vermelerini, bu dnya yoksulluklarna katlanmalarn tlyorlard. Bu nedenle iki yzl bir kltrd. Dante'nin ars bu iki yzl tavrn sona erdirilmesi ynnde laisizme yaklaan bir ar niteliindeydi; bu nedenle dinde reform alannda baat kii olarak adn andmz ve Protestanln yaratcs olarak grdmz Luther kendisinden nce olgunlamaya balayan bir dncenin takipisi ve bunun kuramlatrcs olmutur. Deerlendirme: talyann yetitirdii en byk air olan Dante, Shakspeare ve Gotheyle birlikte bat Avrupa edebiyatnn en byk dehasndan biri olarak kabul edilir. Ortaada tm kltr tekeline alm olan Roma Katolik kilisesi, Latinceyi zorla benimseterek halk diliyleyazlm btn edebiyat yaptlarna deer verilmemesine yol amt. Dante, lahi komedyay Latince yerine halk diliyle (Floransa talyancasyla) yazarak Avrupa edebiyatnn Latincenin dnda yeni bir evrime ynelmesini etkilemi, ayrca talyancann gelimesinde kesin bir dnm noktas olmutu. Dante'nin bir dnm noktas olmas yalnz talya'nn uluslamasna olan katksnda deil ayn zamanda ortaa kltrnn (dini hegemonya ve onun Latin dili) almasna ynelik bir dnm noktas olmas ynnden de nemlidir. Dante'nin ortaan aments olarak kabul edilmesinin bir nedeni (ki en nemlisi) yeni aa doru dnmn, ortaa din kltnn merkezi olan talya'da balamasdr. En gl merkezden byle bir deiimin balamas yeniye dnmn gl ve kkl bir hal almasna neden olmutur. Unutmamaldr ki ordunun bandaki komutan ortadan kaldrdnzda, yada onu bir dnme tabi tuttuunuzda ona tabi olanlarda da bir fakllamann olmas doaldr. Ortaa toplumunun talyada orta ve bat Avrupakilerden daha nce kmesinin bir ok ekonomik be siyasal nedenleri vardr. talyann corafik konumu ve Akdeniz in Avrupa daki byk ticaret yolu olduu bir dnemde, bunun getirdii ticari stnlkler; papayla imparator arasnda gelien ve ok sayda bamsz siyasal biimin ortaya kmasna neden olan kavga; sanayilerin, rnein ipek sanayisi gibi retim alanlarnn gelimesinde byk nem tayan baz bilgi ve deneyimlerin talyaya Avrupa'nn dier blmlerine ulatndan ok daha nce ulamasnda rol oynayan Dounun yaknl olgusu bu nemli etkenler arasndadr.

te saydmz bu nedenlerden tr ilk kapitalist ulus talyayd. Feodal ortaan sonuna ve modern kapitalist an balangcna dev bir kii damgasn vurdu: hem ortaan son air hem de modern an ilk airi olan bir talyan: Dante diyor Engels. talyann dou ile olan ilikisi hem ticaret hem de kltr alannda ikili bir boyutta yrmtr. Bu noktada oryantalizm konusuna doru bir gei yapmamzda fayda var. lahi komedya ve Oryantalizm: Dante'nin lahi Komedyasnn oryantalizm ekseninde bir deerlendirmesini yapan Edward Said, lahi Komedyann Cehennem blmnn 28. kouunda Hz. Muhammed ile Hz.Alinin gsterilmesi hakknda Dante'nin batlnn dou hakkndaki ampirik bilgiden kopuk, tamamen batnn kendi iinde var ettii arpk bilgilere dayanan oryantalist bir sylem iinde olduunu belirtir. Muhammed 9 halkadan oluan ve 9.sunda eytann kalesinin olduu cehennemin 8.halkasnda eytana yakn olarak bulunmaktadr. Dante yolculuu srasnda Muhammed'i grmeden nce daha az gnahkar olanlar arasndan gemitir. Muhammed'den sonra ise artclar ve hainler gelir. Said'e gre Dante'nin kafasnda Muhammed skandal ve blclk tohumlar ekenlerin iinde yerini alr. Muhammed vcudu batan sona ikiye kesilmi bir ekilde; Alide yine eytann asistan tarafndan ikiye ayrlmak suretiyle cezalandrlmlardr. Dante Muhammed'le konutuunda Muhammed ona Fra Dolcina isimli bir kiiden bahsederek onu uyarmasn ve ayn hataya dpte, kendisinin ald cezay almamas iin uyarlmasn istemektedir. Peki Fra Dolcina kimdir:reniyoruz ki Fra Dolcina hain bir papazdr, kadnlarn ve servetin ortak kullanlmasn savunarak dine ihanet etmitir. Bu noktada grlyor ki Dante Muhammed ile Fra Dolcinay ayn seviyede tutmaktadr. Said Dante'nin gsterdii Muhammed ve Alinin yani slam ve onun temsilcilerinin, batnn kendine zge corafi, tarihi ve bilhassa manevi grleri erevesinde kendi yarattklar figrlerdir der ve bu tavr kesin olarak oryantalizmin iine oturtur. Hz.Muhammedin bu ekilde gsterilmesi hakknda yazd kitapta Saidin fikirlerini eletiren Aijaz Ahmadda Said ile ayn grleri paylar ve slam peygamberine ynelik bu tutum, en hafif deyimle savunulmazdr ve Said saldrya getiinde btnyle onun yanndaym der.

10

lahi Komedya'da gsterilen dier doulu, slami kiilikler bni Sina, bni Rd ve Salahaddindir. Bu durumun deerlendirilmesinde Said ve Ahmad farl grler dile getirirler. Saide gre; cehennemin 4.kouunda bni Rd, bni Sina ve Salahaddin Eyybi cehennemin kapsnn hemen yannda erdemli putperestler grubu ile (hector, Enee, Sokrat, Platon, Aristo vb. gibi Hristiyanlk ncesi bilgelerle birlikte) grlrler. Sular Hristiyanlara gnderilen vayhden faydalanamam olmalardr. Dante onlarn bilgeliklerine, yksek yeteneklerine hayrand. Ancak Hristiyan olmamalar dolaysyla ar olmasa da cehennemde cezalandrlrlar. Dante Hristiyanlk ncesinin byk isimlerini, Hristiyanlk sonras Mslmanlarnn putperest dncelerin ile ayn dzeyde grecek kadar arpk bir bak asna sahiptir. Ayrca bir baka noktada udur Saide gre; Dante slamn Hz. say bir peygamber olarak kabul etmesine ramen slamn nemli filozof ve devlet adamlarn Hristiyanln cahili saymakta ve antikite dnemi kahraman ve bilgeleri ile ayn srada dnerek tarihe kar saygszlk etmektedir. Bu da oryantalizm iine oturtulabilecek bir perspektiftir. Aijaz Ahmad gre: Dante, sadan nce ve sadan sonras bilgeler eklinde bir ayrm yapmamtr, bu sorunla yzlememitir; rnein bni Rde kar mfiktir.(byk yorumcu olarak niteler) bni Rdn kitaplar baz yerlerde engizisyon tarafndan yasaklanan (Mslman olduu iin deil, rasyonalist olduu iin) kusursuz bir rasyonalist olduu anmsanrsa, bu uygunsuzluun gc kavranr. Cehennem blmnde ki uygunsuzluun Dantenin kendi ideolojisindeki elikiler gereince anlalacan ve bu elikilerin, Dantenin Avrupa dncesinde ortaaa ait epistemenin krlma eiinde olmasna karn hala var olduu ve hmanist entelektel devrimle almakta olduu gei ann gl bir ekilde temsil etmesinden kaynaklandn ileri srer Ahmad. Muhammed'in korkun bir cezayla cezalandrlmasn ortaa Hristiyanlnn slam dinini btn kafirlerin en tehlikelisi ve slam peygamberinin btn kafirlerin en kts biiminde ele almasna balar. Buna karn der Ahmad, engizisyon tarafndan cezalandrlan bni Rde rasyonalist tartmalara sempatiyle bakan evrelerde byk bir sayg duyuluyordu; kitab oaltlp bir manastrdan tekine gizlice datlyordu. Dante tam ortada bulunuyordu bir yan hala dinin metafizik ukurundayken dier yan rnesansn yeermeye balayan dncelerinin yolunda bulunuyordu; bu yzden Dante kendi cehennem topografyasn buna uydurmaya alt. Ahmada gre Saidin yapt inceleme yntemi hataldr. Bu eserdeki Muhammed ile ilgili ksmn muazzam karmaa btnlnn dnda okunamayacan, mminlik-kafirlik ikilii sylemi iinde retilen bir Muhammed temsili, tek ynl, laik bir bilgi olan btnyle farkl oryantalizm sylemi iine yerletirilemez. Dantenin bni Rd' e (en azndan Sokrates ve

11

ortaklaryla ayn tnee konulan ve Dante'nin daha balayc bir yaklam gsterdii) ynelik tutumu, airin dou ile bat arasna deil, mminlik ile kafirlik arasna sert bir izgi ektiini gsterir; ve eer der Ahmad, Said, Judasn, Brutus ve Carsiusun eytana Muhammedden daha yakn bir yerde durmalar olgusu zerine dnseydi, bu durum anlalrd. Ahmad, Said'in slamn sa'y peygamber olarak kabul etmesine karlk Dante'nin slamn bilge ve nderlerini klttne dair eletirisini yersiz bulur. Ona gre ortodoks slamda tartlan sa'nn stats deil, Hristiyanln statsndr, Hristiyan inanta sann su yzne k tarzdr. Zira ortodoks Hristiyanlk slam bir kafirlik olarak gryorsa, ortodoks slamda, tarihsel olarak Hristiyanln baz temel ilkelerini btnyle zndklk olarak grmtr: teslis dncesini, tanrnn olu olarak sa dncesini, hatta Meryem'in bakire olduu dncesini. Hal mirasnn ortodoks mirasn her iki tarafnda da yaandn syler Ahmad. Said eserde oryantalizmin izlerini bulurken bulurken; Ahmad daha ok dnemin ve airin dnya gryle durumu aklar. Saide gre dou bat; Ahmada gre mmin- kafir ikiliidir sz konusu olan.

SONU Dante'nin yeni an mjdecisi olmas demek ortaan epistemesinin onda son bulduu anlamna gelmez. Dante'de din ok nemli bir olgudur, varln etkin bir ekilde srdrr; ancak yeni an kltrnn nveleri onda ortaya kmaya balar. Tm bunlar dnemin ekonomi-politik yapsnn deerlendirilmesi ve Dante'nin bu yap iindeki ideolojik, pratik tutumunda da grmtk. Kilisenin pratik hayata ki etkinliinin azalmasn istemesi, halkn dilini kullanmas, eski Grek-Romen kltrne nem vermesi, insanlarn mutluluunun (maddi dnya) yollarn aramas, kaotik dzenin yerini birlik beraberlie brakmas iin aba gstermesi, burjuva snfna mensup olmas, soylulara kar mcadele etmesi vb. gibi ynlerden ortaan dnya grn aan ve yeni an (kapitalist, burjuva egemen a) nveleridir. Dante ortaan amentsdr K.Marx

12

KAYNAKA 1. oryantalizm 2. zgrlkten ka 3. teoride snf, ulus, edebiyat 4. internet-glve ha 5. dnya tarihi 6. siyasi dncenin evrimi 7. hapishane defterleri 8. yazn ve sanat stne :marx-engels 9. ana britanica 10. siyasal dnceler tarihi 11. ilahi komedya

GenBLM.Com Bu almann Size Faydal Olmasn Umar Okul ve Yaamnzda Baarlar Diler Sorularnz in science@gencbilim.com Adresine e-mail Atabilirsiniz