1.

POJAM I KARAKTERISTIKE RAUNOVODSTVA U SAVREMENIM USLOVIMA - razliita stanovita definisanja raunovodstva - tri osnovna aspekta raunovodstva kao a) naunu disciplinu, - permanentnih naunih istraivanja sa ciljem unapre enja raunovodstvene prakse - oblici su nauno istraivaki radovi, knjige, lanci, skupovi, simpoziji se - bave se npr fakuteti, instituti, struna udruenja b) aplikativnu disciplinu - raunovodstvo se primjenjuje u praksi - organizovanje raunovodstva u vidu funkcije, zadataka i povezanost sa drugim funkcijama - ematski prikazati povezanost raunovodstva sa drugim funkcijama - upravljaka i rukovodea funkcija i uloga raunovodstva - Osnovni zadatak raunovodstvene funkcije je da prikuplja, obra uje i distribuira raunovodstvene informacije u okviru preduzea, ali i van preduzea u skladu sa zakonima i optim aktima preduzea - Raunovodstvo kao informatika funkcija - Raunovodstvena funkcija se razlikuje od svih drugih funkcija u preduzeu time to se odlikuje: a) posebno definisanom strukturom zadataka, b) adekvatnom organizacionom formom koja omoguava efikasno izvrenje postavljenih zadataka c) strunim kadrovima koji su profesionalno osposobljeni za obavljanje raunovodstvenih poslova c) pedagoko-edukativnu disciplinu - obuhvata proces obrazovanja raunovodstvenih strunjaka i nauno istraivakih radnika. - obavlja se u strunim kolama, fakultetima, institutima, udruenjima i drugim strunim organizacijama. - Izvode ga nauni i visoko struni radnici osposobljeni za izvo enje procesa edukacije.

- opta definicija raunovodstva bi bila sljedea: Raunovodstvo predstavlja skup me usobno povezanih i sinhronizovanih uskladenih naunih metoda putem kojih se obezbje uje evidentiranje odre enih poslovnih doga aja, analiza i kontrola tih doga aja, planiranje ekonomskih doga aja i njihovih buduih efekata, kao i informisanje upravljakih i rukovodeih struktura o ekonomskim tokovima u domenu raunovodstvenih informacija. Kljuni elementi definicije su: - skup povezanih i sinhronizovanih naunih disciplina - evidentiranje, analiza, kontrola i izvjetavanje o poslovnim doga ajima - Raunovodstvo kao sistem se sastoji od sljedeih dijelova: l. Knjigovodstva - metod evidentiranja poslovnih ili ekonomskih doga aja - samo vjerodostojan doga aj koji se desio, te dokumentovan - princip dokumentarnosti - historijski karakter 2. Raunovodstvenog planiranja - planiranje ekonomskih doga aja koji djeluju na elemente finansijskih izvjetaja - razlikuje se od ostalih vidova planiranja - izvedeno i vrijednosno planiranje - kratkorono planiranje 3. Raunovodstvene analize - uoavanje odre enih pojava, njihovih tendencija uzroka i posljedica na elemente FI - metode analize (komparacija, ralanjivanje, indeksne i sl) - zasnovana na knjigovodstvenim informacijama - kratkoroni karakter 4. Raunovodstvene kontrole - nadzora - ispitivanje i utvr ivanje ispravnosti primjene raunovodstva u praksi - provjera uskla enosti sa zakonima, principima i standardima - moe biti interna i eksterna

5. Raunovodatvenog informisanja - raunovodstvene informacije zadovoljavaju sljedee zahtjeve: a) da budu pravovremeno pripremljene b) da budu razumljive za korisnika tih informacija c) da budu distribuirane na odgovarajua mjesta u organizacionoj strukturi na kojima se nalaze korisnici tih infomacija. - Raunovodstvene informacije se razlikuju od drugih vrsta informacija prema zadacima i metodama njihovog prikupljanja, obrade i distribuiranja. Tako, npr. operativne informacije o dolasku i odlasku radnika sa posla i sl., kao i neke eksterne informacije o kretanju cijena na tristu i sl. bi predstavljale znaajne poslovne inforrnacije, ali to ne bi bile raunovodstvene informacije. 2. KLASIFIKACIJA RAUNOVODSTVA Sve te podjele se mogu vriti sa dva osnovna stanovitva: a) sa stanovita oblasti ili subjekta raunovodstvene primjene i -mikro i makro (drutveno raunovodstvo) -Nekoliko primjera makro raunovodstva: raunovodstvo drutvenih investicija, raunovodatvo drutvenog bogatstva, raunovodstvo finansijskih tokova, raunovodstvo neproizvodne potronje, raunovodstvo platnog prometa aa inostranstvom, raunovodstvo trgovinskog prometa sa inostranstvom, raunovodstvo budeta ili budetsko raunovodstvo, itd - mikro ili poslovno raunovodstvo u pojedinim preduzeima b) sa stanovita specijalne namjene raunovodstva. - finansijsko raunovodstvo, - trokovno raunovodstvo, - raunovodstvo odgovornosti, - raunovodstvo u inflatornim uslovima i - upravljako raunovodstvo

Pitanja: - Koji su osnovni aspekti shvatnja i tumaenja raunovodstva - Objasniti raunovodstvo kao naunu disciplinu - Objasniti raunovodstvo kao aplikativnu disciplinu i ukazati na razlike u odnosu na didaktiku disciplinu - Objasniti mjesto raunovodstva u preduzeu i povezanost sa drugim funkcijama - Koji su sastavni dijelovi raunovodstva - Kako se raunovodstvo moe klasifikovati sa stanovita njegove primjene - ta je to drutveno raunovodstvo - Kako se raunovoddstvo klasificira sa stanovita specijalne namjene - Po emu se raunovodstvena funkcija razlikuje od drugih funkcija u preduzeu - Objasnite pojedinane sastavne dijelove raunovodstva i ukaite na njihovu povezanost - ta je to finansijsko raunovodstvo - ta je to trokovno raunovodstvo - ta je to raunovodstvo odgovornosti - ta je to raunovodstvo u inflatornim uslovima - ta je to upravljako raunovodstvo 3. KRATAK PREGLED HISTORIJSKOG RAZVOJA KNJIGOVODSTVA - Razvoj knjigovodstva je bio uslovljen razvojem - proizvodnih snaga, - i pojavom novca kao mjerila vrijednosti i platenog sredstva, sa druge strane.
-

u uslovima naturalne razmjene nema potrebe za evidentiranjem Knjigovodstvena evidencija je nastala kao posljedica nemogunosti trajnog pamenja.

- Razvoj proizvodnih snaga omoguio je proizvodnju i za triste, to je dovelo do pojave i razvoja jedne nove specijalizovane privredne grane - trgovine. - Tom prilikom se pojavljuju, odnosno nastaju dunikopovjerilaki odnosi. - Na tom stepenu razvoja proizvodnih snaga i nastanka duniko povjerilakih odnosa nastala je potreba za knjigovodstvenom evidencijom, jer je trebalo

znati ko kome i koju svotu duguje, odnosno ko od koga i koju svotu potrauje i kakvi se finansijski efekti ostvaruju u tim ekonomskim transakcijama. - Pojavom akumulacije omoguen je razvoj banaka kojom prilikom se javljaju kreditni odnosi zasnovani na bankarskim finansijskim kreditima. Nastaju brojni i sloeni kreditni odnosi kao poseban oblik dunikopovjerilakih odnosa. Ti odnosi moraju biti evidentirani u poslovnim knjigama banaka kao kreditora, te u poslovnim knjigama kreditiranog (korisnika kredita). - Tragovi knjigovodstvene evidencije otkriveni su ve kod antikih naroda. - U kasnom srednjom vijeku dolazi do procvata italijanskih gradova i naglog razvoja trgovine. To je uslovilo i razvoj knjigovodstvene evidencije. - Najstarija sauvana poslovna knjiga, u stvari, samo dva njena lista, potiu iz 1211. godine. - Sauvane knjige iz XIV vijeka pokazuju postepen prelaz od prostog ka dvojnom knjigovodstvu. - Najstarija sauvana knjiga koja je vo ena po metodu dvojnog knjigovodatva potie iz 1340. godine. - Prve knjige koje su napisane o dvojnom knjigovodstvu su iz XV vijeka: Knjiga "O trgovini i savremenom trgovcu" od Dubrovanina Benka Kotrulia, napisana 1458. godine u Napulju, a tampana tek 1573. godine u Veneciji i knjiga Mleanina Luke Paolia "Summa et Artihemetica, Geometria, Proportioni et Proportionalita", tampana, tako e u Veneciji 1494. godine. Kao to se vidi iz samih naslova knjige, to nisu bili radovi posveeni iskljuivo knjigovodstvu, ali je svaka od njih imala poglavlje o knjigovodstvu. - U XVI, XVII i XVIII razdvaja se industrijsko knjigovodstvo od trgovakog. Ono se s razvojem industrije, naroito u XIX vijeku, sve vie usavrava. - Stvaranje veih preduzea (krajem XIX i poetkom XX vijeka), koja pored "centrale" imaju i filijale, uslovilo je uvo enje jednoobraznog knjigovodstva, to jest takve knjigovodstvene evidencije koja e i u centrali i u filijalama istovrsne poslovne promjene obuhvatiti uvijek na istim raunima (kontima).

Pitanja: - ta je uslovljavalo razvoj knjigovodstva - ta je predmet knjigovodstvene evidencije kod antikih naroda - Koji su zadaci knjigovodstva bili u vrijeme pojave trgovine - Koji su zadaci knjigovodstva bili u vrijeme pojave banaka - Kada su se pojavili prvi radovi iz oblasti dvojnog knjigovodstva - Da li se sistem dvojnog knjigovodstva razvio iz sistema prostog knjigovodstva - ta je i kada uslovilo razvoj jednoobraznog knjigovodstva 4. SISTEMI KNJIGOVODSTVA - sistema knjigovodstva su se razlikovali sa stanovita - zastupljenih principa, - predmeta knjigovodstvenog evidentiranja, kao i - zadataka koji su se knjigovodstvu postavljali. - veina autora slae u tome da treba razlikovati sljedee sisteme knjigovodstva: l. Prosti knjigovodstveni sistem ili prosto knjigovodstvo 2. Kameralni knjigovodstveni sistem ili kameralno knjigovodstvo 3. Konstantni knjigovodstveni sistem ili konstantno knjigovodstvo 4. Dvojni knjigovodstveni sistem ili dvojno knjigovodstvo 4.1. Prosto knjigovodstvo - Osnvna karakteristika sistema prostog knjigovodstva je njegova ogranienost na evidentiranje stanja i promjena na samo nekim odre enim vrstama sredstava i izvora sredstava. - S obzirorn na tako djelimino i izolovano evidentiranje poslovnih doga aja, u sistemu prostog knjigovodstva nije mogue utvrditi knjigovodstveno stanje ukupnih sredstava i izvora sredstava. - Kao predmet knjigovodstvene evidencije u prostom knjigovodstvu se javlja evidentiranje gotovinskog prometa i duniko-povjerilakih odnosa. - U tom smislu, postoje i odgovarajue poslovne knjige: knjiga blagajne i knjiga dunika i povjerilaca.

- U prostom knjigovodstvu se stanje ukupnih sredstava i izvora sredstava odre enog pravnog subjekta utvr uje inventarisanjem (popisivanjem) imovine na odre eni dan. - Podaci o popisu sredstava i izvora sredstava se unose u poslovnu knjigu koja se naziva knjigom inventara ili prosto inventarom. - Ova knjiga predstavlja osnovu za utvr ivanje finansijskog rezultata, jer se u tom sistemu ne vodi posebna evidencija o prihodima i rashodima ostvarenim u toku obraunskog perioda. - Pored knjige blagajne i knjige dunika i povjerilaca, u prostom knjigovodstvu ponekad se vodi jo i dnevnik ili memorijal. U dnevniku se biljee poslovne promjene hronolokim redom, a potom se prenose u knjigu dunika i povjerilaca i u knjigu blagajne. - Budui da se u prostom knjigovodstvu ne knjie prihodi i rashodi, a ne vodi se ni evidencija o svim sredstvima i izvorima sredstava, poslovni rezultat se utvr uje iskljuivo putem inventara. - Inventar je prikaz sredstava i izvor sredstava u vidu jednostranog rauna, a zasniva se na popisu sredstava i obaveza u uem smislu, odnosno obaveza prema treim fizikim ili pravnim licima. - Sainjava se na taj nain da se u njegovoj strukturi javljaju tri posebna dijela: a) aktiva, b) pasiva i c) rekapitulacija. - U treem dijelu inventara, tzv. rekapitulaciji vri se obraun i utvr ivanje sopstvenih izvora sredstava, odnosno sopstvenih sredstava ili iste imovine. - Sopstveni izvori, odnosno sopstvena sredstva se utvr uju na taj nain da se od iznosa ukupne aktive odbije iznos pasive iskazan u obliku obaveza prema treim fizikim ili pravnim licima. - Za utvr ivanje finansijskog rezultata u prostom knjigovodstvu potrebno je da se inventar saini na poetku i na kraju poslovnog perioda za koji se eli utvrditi finansijski rezultat. Ukoliko se finansijski

rezultat eli iskazati za jednu poslovnu godinu, onda je potrebno raspolagati inventarom na poetku i na kraju poslovne godine. - Ukoliko su sopstvena sredstva na kraju poslovnog perioda vea od sopstvenih sredstava na poetku perioda, radi se o pozitivnom finansijskom rezultatu ili dobitku. - Negativan finansijski rezultat ili gubitak se javlja onda ako su sopstvena sredstva na poetku obraunskog perioda vea od sopstvenih sredstava na kraju obraunskog perioda. - Izraeno simoblima, to je: () Fr = S2 S1 - Prethodni model utvr ivanja finansijskog rezultata trebao bi da bude neto proiren ukoliko u toku poslovanja dolazi do dodatnih uplata ili ulaganja sopstvenih sredstava ili se, pak, javljaju nenamjenske isplate koje dovode do smanjenja sopstvenih sredstava u toku poslovanja. - Ako dodatne uplate oznaimo sa Up, a nenamjenske isplate sa Ip, onda bi taj proireni model obrauna finansijskog rezultata imao sljedei izgled: S1 + Up = S!1 S2 + Ip = S'2, () Fr = S'2 - S'1 4.1. Kameralno knjigovodstvo - Osnovna karakteristika kameralnog knjigovodstva ogleda se u tome da se teite knjigovodstvene evidencije javlja u evidentiranju prihoda i rashoda odre enog pravnog subjekta. - Ima obiljeja nepotpunosti u pogledu evidencionog obuhvatanja poslovnih doga aja - To je razlog da izvjesni autori smatraju da kameralno knjigovodstvo predstavlja samo varijantu prostog knjigovodstvenog sistema - U literaturi se ovaj sistem naziva jo i budetskim ili administrativnim knjigovodstvom,

- S obzirom na to da kameralno knjigovodstvo teite stavlja na evidentiranje prihoda i rashoda, to se i knjiga u kojoj se prate prihodi i rashodi naziva glavnom knjigom kameralnog knjigovodstva. - Pored glavne knjige kameralnog knjigovodstva, u sklopu datog sistema postoje knjiga blagajne, knjiga iro-rauna, knjiga inventara i pomone knjige, u kojima se evidentiraju stanja i promjene odre enih materijalnih vrijednosti. - Glavna knjiga kameralnog knjigovodstva podijeljena je u dva dijela - kontrolnik prihoda, - kontrolnik rashoda. - U kontrolniku prihoda vodi se evidencija o planiranim i o ostvarenim prihodima. - Kontrolnik prihoda vodi se po partijama (to predstavlja vrstu prihoda), a u okviru partije prihodi se raslanjuju na pozicije (to predstavlja detaljnije raslanjivanje odre ene vrste prihoda - na primjer: prihod od donacija je partija, a u okviru toga: donacije naplaene od preduzea i donacije naplaene od gra ana predstavljaju pozicije te partije). - To znai da se u kontrolniku prihoda za svaku partiju i za svaku poziciju (u okviru partije) otvara poseban konto, odnosno grafiki pregled koji ima dvije kolone. U prvoj koloni se upisuje planirani iznos prihoda, a u drugoj koloni se prati ostvareni (naplaeni) iznos prihoda. Upore enjem iznosa lijeve i desne kolone svake pozicije, odnosno partije, obezbje uje se uvid o visini naplate planiranih prihoda. - Kontrolnik rashoda vodi se po istom principu - rashodi koji su planirani, treba da budu uskla eni sa planiranim prihodima. - Na kraju godine je potrebno izvriti konano svo enje informacija o planiranim i ostvarenim veliinama po partijama za ustanovu u cjelini. - Na kraju godine potrebno je utvrditi odgovarajui obim ostvarenog finansijskog rezultata koji bi se iskazao u razlici ostvarenih prihoda i ostvarenih rashoda. - To se u neprofitabilnim - budetskim institucijama ne bi trebalo nazivati dobitkom ili gubitkom, nego vikom prihoda nad rashodima, odnosno vikom rashoda nad prihodima, to zavisi od karaktera razlike.

- Prema nekim autorima, u kameralnom knjigovodstvu umjesto planiranih prihoda, odnosno rashoda uvode se nare eni prihodi, odnosno rashodi. - Knjiga blagajne i knjiga iro-rauna vode se na isti nain kao to se vodi knjiga blagajne u prostom knjigovodstvu. - Knjiga inventara, po pravilu, je povezana knjiga u koju se upisuju sve stvari i objekti (odnosno stalna sredstva) kojim raspolae subjekt za koga se vodi knjigovodstvo (zgrade. ure aji i instalacije, maine, namjetaj i dr.). - U pomone knjige spadaju i knjiga dunika i povjerilaca, kao i knjiga materijalnih vrijednosti koje ne spadaju u stalna sredstva (na primjer, knjiga kancelarijskog materijala). 4.3. Konstantno knjigovodstvo - Konstantno knjigovodstvo predstavlja takav knjigovodstveni sistem u kome se teite knjigovodstvene evidencije stavlja na evidentiranje prihoda i rashoda, ime se ono prema predmetu ne razlikuje od kameralnog knjigovodstva. - osnovni princip i metoda knjienja u konstantnom knjigovodstvu se ogleda u specifinom pokuaju da se prilikom knjienja prihoda i rashoda inkorporira jedan od osnovnih principa dvojnog knjigovodstva. - Stoga pojedini autori smatraju da je konstantno knjigovodstvo varijanta dvojnog knjigovodstvenog sistema. - U glavnoj knjizi konstantnog knjigovodatva, u kojoj se vri evidentiranje nare enih i izvrenih prihoda i rashoda, postoje tri grupe rauna, i to: - upravni rauni, - raun blagajne i - obraunski rauni. - Taj konstantan odnos, po kome je sistem dobio ime, uspostavlja se na taj nain da se upravni raun i raun blagajne povezuju u procesu knjienja putem obraunskih rauna. - Ostale poslovne knjige, kao to je knjiga inventara i druge pomone knjige, u konstantnom knjigovodstvu vode se na nain koji je karakteristian za kameralno knjigovodstvo, a to je naprijed objanjeno.

10

4.4. Dvojno knjigovodstvo - Osnovna karakteristika dvojnog knjigovodstva je: - obuhvataju svi poslovni doga aji, - Dvojno knjigovodstvo je, prema tome, cjelovit sistem knjigovodstvene evidencije - Finansijski rezultat se utvr uje kao razlika prihoda i rashoda - Karakteristike dvojnog knjigovodstva su: - istovremenim dvostranim knjienjem, na jednom raunu na lijevoj, a na drugom raunu na desnoj strani. - automatskom kontrolom, Jedan od osnovnih automatizama u kontroli ispravnosti knjienja potie iz principa dvojnog knjigovodstva da se svaki poslovni doga aj u istom izosu knjii istovremeno najmanje na dva rauna, i to jednom na lijevoj i drugi put na desnoj strani. Otuda zbir svih iznosa proknjienih na lijevoj strani svih rauna tzv. glavne knjige mora odgovarati zbiru svih iznosa proknjienih na desnoj strani svih rauna glavne knjige. - permanentnou i sistematinou, koji se ogleda u tome to se poslovni doga aji razvrstavaju, odnosono evidentiraju: - po redoslijedu nastajanja (hronolka evidencija - dnevnik) - po predmetu (sistematiski raspored evidencije po predmetu poslovnog doga anja) - sveobuhvatnou. Koja se ogleda u tome to su knjigovodstvenom evidencojom obuhvaeni svi pojavni oblici sredstava, sve vrste izvora sredstava, svaka vrsta rashoda i svaka vrsta prihoda. - Knjige u dvojnom knjigovodstvu su: - dnevnika, - glavne knjige i - pomonih knjiga. Pitanja: - Koje su glavne karakteristike prostog knjigovodstva - Koje se knjige vode u prostom knjigovodstvu - Kako se utvr uje poslovni rezultat kada se vodi prosto knjigovodstvo - Koje su karakteristike kameralnog knjigovodstva - Kako se vodi glavna knjiga kameralnog knjigovodstva i u emu je njen znaaj - Koje se druge knjige vode u kameralnom knjigovodstvu i kakva je veza izme u njih i glavne knjige - ta je glavna karakteristika konstantnog knjigovodstva i koje se knjige vode u njemu - Kako se ostvaruje veza (spoj) izme u konta upravnih rauna i konta blagajne
11

- Koje su glavne karakteristike dvojnog knjigovodstva - Otkuda potie baziv "dvojno knjigovodstvo" - Zato dvojno knjigovodstvo obezbje uje automatsku kontrolu ispravnosti knjienja 5. SREDSTVA I IZVORI SREDSTAVA - isti objekat koji se posmatra sa dvije razliite perspektive lice i nalije jedne te iste stvari. vrijednosno iskazana sredstva i izvori sredstava su uvijek jednaki. ta jednakost se zasniva na injenici da sva sredstva moraju imati svoje porijeklo, a na to porijeklo upuuju izvori sredstava. - Sredstva preduzea predstavljaju sredstva u pojavnom obliku (prirodne vrste sredstava) zemljita, gra evina, maina, novana sredstva, zalihe materijala, potraivanja itd - Izvori sredstava prvenstveno pokazuju vlasniku strukturu sredstava, odnosno od kuda potiu sredstva kojima preduzee raspolae. jedan dio sredstava vodi porijeklo iz ulaganja vlasnika u preduzeu to se naziva vlastitim kapitalom uloenim u preduzee to ujedno predstavlja obaveze prema vlasnicima kapitala ili sopstvenim izvorima. u literaturi se ti izvori nazivaju i obavezama u irem smislu rijei. Sredstva sa kojim preduzee raspolae mogu poticati i iz tu ih izvora, pribavljaju po osnovu zaduenja kod banaka i drugih poslovnih partnera. Na taj nain stvorene obaveze je potrebno promptno ili u ugovorenom roku vratiti. Takvi izvori sredstava se nazivaju jo i obavezama prema treim fizikim ili pravnim licima ili obavezama u uem smislu rijei. Tu i izvori se javljaju u vidu obaveza prema dobavljaima, dravi. radnicima i sl, obavezama po kreditu, zajmovima i drugim obavezama po osnovu finansijskih transakcija. - Bitna razlika izme u sopstvenih izvora sredstava i tu ih izvora sredstava je u tome to sopstveni izvori ukazuju na vrijednost sredstava koja se mogu koristiti neogranieno trajno, dok se sredstva pribavljena iz tu ih izvora mogu

12

koristiti do onog momenta kada dospjeva obaveza vraanja sredstava subjektu od koga su pribavljena. 5.1. Sredstva preduzea Sredstva preduzea se mogu klasificirati u dvije osnovne grupe i to: a) stalna sredstva i b) tekua sredstva (tekua) - osnovni kriteriju za podjelu je vijek trajanja odnosno priticanja ekonomskih koristi, odnosno vremenu koritenja ili vezivanja raspoloivih sredstava. - Izuzetak od tog kriterija je primjenjen za neka oru a za rad koja imaju relativno malu vrijednost, a ponekad veoma dug vijek trajanja. (sitan alat, inventar, ambalau i sl.) - Sredstva se mogu i reklasificirati kada je dolo do promjene ronosti tih sredstava u odnosu na osnovni vremenski kriterij razgraniavanja sredstava. - Primjeri kada bi trebalo vriti reklasifikaciju stalnih u tekua sredstva su sljedei: - obraunavanjem amortizacije i otpisom vrijednosti stalnih sredstava, - prodajom stalnih sredstava, - promjenom namjene dionica u smislu da se donese odluka da se deponovane dionice prodaju na berzi u tekuem periodu, - da se izvri konverzija datog kredita iz dugoronog u kratkoroni, - dugoroni plasmani u preduzea koja su pala pod steaj se reklasificiraju u tekua sredstva - Primjeri kada bi trebalo vriti reklasifikaciju tekuih u stalna sredstva su sljedei: - kupovina stalnih sredstava gotovinskim sredstvima, - konverzijom kratkorono datog kredita u dugoroni, - promjenom namjene dionica u smislu da se komercijalne dionice (dionice koje su namijenjene prodaji u kratkotn roku) pretvaraju u deponovane dionice na rok dui od jedne godine.
13

5.1.1. Stalna sredstva - vijek trajanja, odnosno priticanja ekonomskih koristi ili rok vezivanja dui od jedne godine. - mogu se podijeliti u tri osnovne grupe i to: a) materijalna stalna sredstva ili stalna sredstva u obliku stvari b) nematerijalna stalna sredstva, c) stalna sredstva u obliku dugoronih plasmana. - Detaljnija podjela stalnih sredstava prema kontnom planu je:
STALNA NEMATERIJALNA SREDSTVA (Goodwill, Patenti, licence i zatitni znakovi, Kapitalizirani trokovi razvoja, Raunski programi software (koji nisu dio hardwarea), Koncesije i ostala prava, Stalna nematerijalna sredstva u pripremi, Avansi za stalna nematerijalna sredstva, Ispravka vrijednosti stalnih nematerijalnih sredstava) NEKRETNINE, POSTROJENJA I OPREMA (Zemljita, Gra evinski objekti, Postrojenja i oprema, Alati, pogonski i kancelarijski namjetaj i transportna sredstva, Stambene zgrade i stanovi, Nekretnine, postrojenja i oprema u pripremi, Avansi za nekretnine, postrojenja i opremu, Ispravka vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme) BIOLOKA IMOVINA (Osnovno stado, ume i viegodinji zasadi, Bioloka imovina u pripremi, Avansi za bioloku imovinu, Ispravka vrijednosti bioloke imovine) OSTALA STALNA MATERIJALNA SREDSTVA (Ostala stalna materijalna sredstva u upotrebi, Ostala stalna materijalna sredstva u pripremi, Avansi za ostala stalna materijalna sredstva, Ispravka vrijednosti ostalih stalnih materijalnih sredstava) DUGORONA FINANSUSKA ULAGANJA I ZAJMOVI (Udjeli u pridruenim pravnim licima, Udjeli u zavisnim drutvima i drugim povezanim licima, Zajmovi povezanim pravnim licima, Udjeli u nepovezanim pravnim licima, Dati zajmovi, Dati depoziti, zadrane i plaene garancije, Ulaganja u dunike vrijednosne papire, Ostala dugorona ulaganja, Ispravka vrijednosti dugorone finansijske imovine) DUGORONA POTRAIVANJA (Potraivanja od povezanih drutava, Potraivanja po osnovi prodaje na kredit, Potraivanja za prodaju po ugovorima o finansijskom najmu

14

(lizingu), Ostala dugorona potraivanja, Ispravka vrijednosti dugoronih potraivanja) ULAGANJA U NEKRETNINE (Ulaganja u vlastito zemljite, Ulaganja u iznajmljeno zemljite, Ulaganja u vlastite gra evine, Ulaganja u iznajmljene gra evine, Ulaganja u nekretnine u pripremi, Avansi za ulaganja u nekretnine, Ispravka vrijednosti ulaganja u nekretnine) SREDSTVA KLASIFICIRANA KAO SREDSTVA NAMIJENJENA ZA PRODAJU (Nematerijalna sredstva namijenjena prodaji, Stalna materijalna sredstva namijenjena prodaji, Finansijska dugotrajna imovina namijenjena prodaji, Grupe za otu enje, Avansi za sredstva klasificirana kao sredstva namijenjena za prodaju, Ispravka vrijednosti sredstava klasificiranih kao sredstva namijenjena za prodaju) DUGORONA RAZGRANIENJA (Odgo ena porezna sredstva, Unaprijed plaeni trokovi za razdoblje due od 12 mjeseci, Ostala dugorona razgranienja)

a) Materijalna stalna sredstva Materijalna stalna sredstva predstavljaju konkretna dobra koja treba da zadovolje sljedee uslove: da predstavljaju dio imovine preduzea i da slue za obavljanje njegove djelatnosti, da su pribavljena u namjeri da se kontinuirano koriste u poslovanju, to znai da nisu u osnovi pribavljena da bi se prodavala. - Klasifikacija sa stanovita mjesta i uloge u odvijanju reprodukcionog procesa, je na:
NEKRETNINE, POSTROJENJA I OPREMA (Zemljita, Gra evinski objekti, Postrojenja i oprema, Alati, pogonski i kancelarijski namjetaj i transportna sredstva, Stambene zgrade i stanovi, Nekretnine, postrojenja i oprema u pripremi, Avansi za nekretnine, postrojenja i opremu, Ispravka vrijednosti nekretnina, postrojenja i opreme) BIOLOKA IMOVINA (Osnovno stado, ume i viegodinji zasadi, Bioloka imovina u pripremi, Avansi za bioloku imovinu, Ispravka vrijednosti bioloke imovine) OSTALA STALNA MATERIJALNA SREDSTVA (Ostala stalna materijalna sredstva u upotrebi, Ostala stalna materijalna sredstva u pripremi, Avansi za ostala stalna materijalna sredstva, Ispravka vrijednosti ostalih stalnih materijalnih sredstava) ULAGANJA U NEKRETNINE (Ulaganja u vlastito zemljite, Ulaganja u iznajmljeno zemljite, Ulaganja u vlastite gra evine, Ulaganja u iznajmljene
15

gra evine, Ulaganja u nekretnine u pripremi, Avansi za ulaganja u nekretnine, Ispravka vrijednosti ulaganja u nekretnine) SREDSTVA KLASIFICIRANA KAO SREDSTVA NAMIJENJENA ZA PRODAJU (Stalna materijalna sredstva namijenjena prodaji)

Gra evinski objekti se dalje mogu podijeliti na: zgrada (pogonske administrative, skladine, stambene, objekte zajednike potronje itd.), objekte hidrogradnje, sredstva transporta i prenosa energije, otkope, buotine, drenane i druge objekte koji su potrebni za eksploataciju sirovina Oprema se dalje moe podijeliti na: maina, ure aja i instalacija, alata i instrumenata za kontrolu procesa proizvodnje, transportnih sredstava, sredstava veza, poslovnog i pogonskog inventara

- troe se u poslovanju i u tom procesu gube dio svoje vrijednosti koja se prenosi na uinke bilo na direktan ili indirektan nain. - Stoga se ta sredstva moraju amortizovati, - Vrednovanje stalnih sredstava se vri po: Nabavnoj vrijendosti Fakturna vrijednost Trokovi nabavke Revalorizovanoj vrijednosti Dodatnoj vrijednosti (nakon rekonstrukcije) Fer procijenjenoj vrijednosti Trokovima izgradnje u vlastitoj reiji Nioj vrijednosti b) Nematerijalna stalna sredstva - moraju ispunjavati sve uslove kao i kod materijalnih stalnih sredstava samo to nemaju materijalni oblik - mogu klasificirati u etiri karakteristine grupe, i to: ba) u upotrebi bb) u prijemu bc) van upotrebe i bd) dugorona vremenska razgranienja
16

- Nematerijalna stalna sredstva u upotrebi se mogu dalje ralaniti na: materijalna prava (Patenti, licence i zatitni znakovi, Kapitalizirani trokovi
razvoja, Raunski programi - software (koji nisu dio hardwarea), Koncesije i ostala prava)

goodwill - viak plaenog iznosa u odnosu na knjigovodstvenu vrijednost vlastitog kapitala kupljenog preduzea - Posebne grupe nematerijalnih stalnih sredstava su: SREDSTVA KLASIFICIRANA KAO SREDSTVA NAMIJENJENA ZA
PRODAJU (Nematerijalna sredstva namijenjena prodaji,)

DUGORONA RAZGRANIENJA (Odgo ena porezna sredstva, Unaprijed

plaeni trokovi za razdoblje due od 12 mjeseci, Ostala dugorona razgranienja)

c) Stalna sredstva u obliku dugoronih plasmana:

DUGORONA FINANSUSKA ULAGANJA I ZAJMOVI (Udjeli u pridruenim pravnim licima, Udjeli u zavisnim drutvima i drugim povezanim licima, Zajmovi povezanim pravnim licima, Udjeli u nepovezanim pravnim licima, Dati zajmovi, Dati depoziti, zadrane i plaene garancije, Ulaganja u dunike vrijednosne papire, Ostala dugorona ulaganja, Ispravka vrijednosti dugorone finansijske imovine) DUGORONA POTRAIVANJA (Potraivanja od povezanih drutava, Potraivanja po osnovi prodaje na kredit, Potraivanja za prodaju po ugovorima o finansijskom najmu (lizingu), Ostala dugorona potraivanja, Ispravka vrijednosti dugoronih potraivanja)

5.1.2. Tekua sredstva - rok vezivanja krai od jedne godine. - Izuzetak ini sitan inventar koji se takode ukljuuje u grupaciju tekuih sredstava (razlozi su objanjeni ranije). - Prema pojavnim oblicima tekua sredstva bi se mogla svrstati u tri osnovne grupe i to: a) tekua sredstva u novanom obliku (gotovina u kasi i na iro raunu te ekvivalenti gotovine) b) tekua sredstva u naturalnom obliku (zalihe materijala, nedovrene proizvodnje, gotovih proizvoda, robe) c) tekua sredstva u prelaznom obliku.

17

- Prelazni oblici potraivanja mogu biti u smislu transforrnacije: iz robe u novac (prodaja robe na kredit - potraivanje) iz novca u robu (akontacija isporuiocu robe - dobavljau) iz novca u novac. (davanje kredita) - Tekua sredstva u obliku razgranienja predstavljaju prvenstveno prelazni oblik novca u trokove koji su predmet razgranienja u kratkoronotn periodu. Za primjer moe posluiti sluaj kada preduzee unaprijed plaa osiguranje za tekuu godinu ili zakupninu i sl. U tom sluaju na relaciji transfomacije novanih sredstava u trokove nastaju kratkorona razgranienja kao sastavni elemenat grupacije tekuih sredstava. 5. 2. Izvori sredstava preduzea - porijeklo sredstava prvenstveno sa vlasnikog aspekta, tj. otkuda potiu sredstva kojim preduzee rasplae, odnosno koja se koriste u poslovnom procesu. - Sa stanovita vlasnistva svi izvori sredstava se mogu grupisati na: sopstvene izvore sredstava (kapital preduzea trajni izvori) - po osnovu udjela vlasnika - po osnovu raspodjele rezultata dobiti - nominirani sopstveni izvori (odre ena namjena i imaju konkretan oblik i naziv npr dioniki kapital) - nenominirani sopstveni izvori (nije odre ena namjena npr neraspore ena dobit) tu e izvore sredstava. (obaveze pretna treim fizikim ili pravnim licima) - po osnovu zaduivanja (krediti) - po osnovu neplaenih obaveza iz poslovnih odnosa (dobavljai)

18

- Sa stanovita ronosti tu i izvori sredstava se mogu razvrstati na kratkorone i dugorone oroene i neoroene - poseban oblik su vremenska razgranienja - mogua je i reklasifikacija izvora sredstava o reklasifikacija kratkoronih izvora u dugorone nastaje u sluaju konverzije kredita dobijenog na kratki rok u dugoroni kredit. o Reklasifikacija dugoronih izvora u kratkorone nastaje u sluaju da se vri konverzija dugoronog kredita u kratkoroni ili obraunom anuiteta po osnovu dugoronog kredita koji je dospio te predstavlja obavezu plaanja u tekuoj godini. Reklasifikacija tu ih izvora u vlastite izvore moe nastati kada povjerilac svoja potraivanja (tu i izvori) pretvara uz odre enu saglasnost preduzea u tapital (sopstveni izvori). I Pitanja: Kako se dijele sredstva u procesu reprodukcije? Koja je razlika izme u stalnih i tekuih sredstava? Kako se dijele stalna sredstva? ta su materijalna, a ta nematerijalna stalna sredstva? Kakva je struktura stalnih sredstava u upotrebi i koje su njihove karaktersitike? Kakva je karakteristika stalnih sredstava u pripremi? Kakva je struktura tekuih sredstava i koje su njihove karakteristike? Kakva je razlika izme u vlastitih i tu ih izvora sredstava? Kako se dijele izvori sredstava sa stanovita njihove ronosti? Kakva je struktura tu ih izvora sredstava? Kakva je struktura kratkoronih izvora tekuih sredstava? Kakva je struktura dugoronih izvora sredstava? Kakva je struktura sopstvenih izvora sredstava? ta su nominirani, a ta nenominirani izvori sredstava?

19