Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Bn tho: hoan nghnh mi bnh lun

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh Vit Nam

Ari Kokko Fredrik Sjholm Trng Kinh t Stockholm Phin bn 3/4/2004

1. GII THIU Mc quc t ha ca nn kinh t Vit Nam tng mnh t khi thc hin ci cch kinh t vo cui thp nin 80. Qu trnh ny tng tc k t gia thp nin 90 vi vic bnh thng ha quan h vi Hoa K (t dn n vic k kt hip nh thng mi song phng vo nm 2001), gia nhp ASEAN, tip nhn vn FDI vi lng ln, gia tng nhanh chng thng mi quc t v m phn gia nhp WTO. Cc i tng chnh trong qu trnh quc t ha ny l cc doanh nghip ln: vo u thp nin 90, cc doanh nghip nh nc (DNNN) chim t trng rt ln trong nn kinh t, nhng t trng ca cc doanh nghip c vn u t nc ngoi (DNTNN) v doanh nghip t nhn (DNTN) cng dn dn tng ln. V d, t trng trong tng kim ngch xut khu ca cc DNTNN gn y vt trn 50%. Cc doanh nghip va v nh (DNVVN) cng nm gi v tr quan trng trong s pht trin kinh t ca t nc. C th, r rng s thnh cng ca nhng ci cch trc y trong thp nin 80 phn ln nh vo s p ng mnh m t pha cung ca cc h gia nh nng nghip: vic bi b hnh thc nng nghip tp th nhanh chng bin Vit Nam t ch thiu lng thc tr thnh nc xut khu go ln th hai trn th gii. Trong nhng nm gn y, cc DNVVN mt ln na li tr thnh trung tm ca nhng tranh lun v pht trin. Ln ny, s tho lun ch yu lin quan n vn to vic lm. Vi mt dn s ngy cng gia tng ti cc vng nng thn, khu vc nng nghip khng cn kh nng hp thu nhng ngi mi tham gia vo lc lng lao ng. Mc d khu vc cc DNTNN tng trng rt nhanh nhng ch yu da trn cc cng ngh tng i mang tnh thm dng vn v ch s dng cha n 700.000 lao ng vo nm 2002 - xp x mt na lng gia tng lc lng lao ng hng nm ti Vit Nam. Cc DNNN cng tp trung vo cc ngnh cng nghip nng v thm dng vn, v ton b khu vc DNNN ch s dng khong 2,3 triu lao ng vo nm 2002, so vi con s gn 40 triu ngi ca tng lc lng lao ng ti Vit Nam. Thay vo , khu vc t nhn l ni c tc gia tng vic lm nhanh nht trong nhng nm gn y. Hin khng c d liu ng tin cy v tng trng vic lm i vi cc loi hnh doanh nghip quy m nh nht, nh kinh t h gia nh v DNTN, nhng nhng con s v tng trng ca cc cng ty trch nhim hu hn (TNHH) v c phn l rt n tng. Trong giai on 2000-2002, cc loi hnh doanh nghip ny tng gn gp i v s lng lao ng, t 560.000 ln n 1.062.000 (Tng cc Thng k, TCTK, 2004). Hu ht cc doanh nghip ny c qui m va v nh, trung bnh khong 41 lao ng. S lng cc DNTN cng gia tng nhanh

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

trong giai on ny, ch yu nh vo Lut Doanh nghip mi lm gim cc th tc hnh chnh rm r v n gin ha qu trnh ng k kinh doanh. Trong khi khu vc DNVVN ca Vit Nam c tim nng rt ln trong vic to cng n vic lm th chng ta bit rt t v cch thc m cc doanh nghip ny c qun l trong qu trnh quc t ha ang din ra mc doanh nghip. iu ny lm ta khng bit r v s pht trin trong tng lai khi xem xt n vic Vit Nam hin ang y mnh qu trnh t do ha thng mi ca mnh. Mc d thng mi vi khu vc ca Vit Nam c t do ha trong khun kh AFTA, phn ln nhng ct gim thu quan c hon li cho n giai on 2003-2005. Hip nh thng mi song phng vi Hoa K, vi hiu lc bt u t cui nm 2001, cng to ra bc m, tc l khng i hi Vit Nam phi thc hin nhng ci cch quan trng cho n sau mt giai on iu chnh ko di vi nm. Nu m phn gia nhp WTO thnh cng, Vit Nam s phi t do ha v ci cch hn na. Cu hi t ra trong bi vit ny l Qu trnh quc t ha tc ng mc no n cc DNVVN ca Vit Nam? Tr li c cu hi ny s cho chng ta bit v nhng thch thc no cn pha trc nu cc k hoch t do ha v quc t ha thng mi hn na c thc hin. Qu trnh chuyn i m khu vc DNVVN phi i mt s nghim trng n mc no, v liu khu vc ny s cn c th duy tr c tc to vic lm cn thit trnh c s tht nghip lan rng hay khng? Nn tng trong nghin cu ca chng ti l c s d liu c th vi s mu kh ln v hot ng ca cc DNVVN Vit Nam trong cc nm 1990, 1996 v 2002. C s d liu ny cha ng thng tin nh lng v cc kha cnh khc nhau trong hot ng doanh nghip cng nh thng tin nh tnh v nhn nh ca ch doanh nghip i vi mi trng kinh doanh hin ti cng nh nhng mong i trong tng lai. Bi vit ny c cu trc nh sau: Phn 2 cung cp nhng thng tin c bn vn tt v nhng ci cch kinh t ca Vit Nam, vi s nhn mnh c bit n vn quc t ha v DNTN. Phn 3 m t c s d liu v trnh by mt s thng tin tng qut v mu iu tra cc DNVVN trong nm 2002. Phn 4 xem xt n nhng mong i ca cc DNVVN lin quan n cc tc ng ca t do ha thng mi mc su rng hn na. Phn 5 nghin cu xem cc DNVVN b tc ng trc tip trong qu trnh quc t ha mc no khi xt n cc tiu chun nh gi nh kh nng i mt vi cnh tranh t hng nhp khu, tham gia xut khu v nhng mi lin h vi cc DNTNN. Phn 6 tp trung vo cc tc ng gin tip ca s quc t ha, nghin cu xem mc m cc DNVVN b nh hng bi nhng ci cch kinh t v th ch do qu trnh quc t ha ti Vit Nam mang li. Phn 7 cung cp mt s nhn xt kt lun. Mt trong nhng kt lun l phn ln cc DNVVN khng c lin h trc tip vi nn kinh t th gii, t hm rng qu trnh quc t ha hn na ca th trng Vit Nam c l s to ra ngy cng nhiu thch thc khc nghit cho cc doanh nghip ny. Cng lc , cc DNVVN khng khai thc c cc c hi m quc t ha mang li. iu ny gi rng cc chnh sch v DNVVN tp trung vo kh nng cnh tranh v khuyn khch xut khu, nh h tr tip th, dch v thng tin, pht trin k nng v cng c th l tn dng thng mi, c th mang li nhng li ch to ln. 2. THNG TIN C BN

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Vit Nam tri qua mt qu trnh pht trin n tng trong hai thp nin va qua. S dch chuyn dn t mt nn kinh t k hoch ha tp trung truyn thng sang nn kinh t theo hng th trng chnh thc bt u t nm 1986 mang li nhng ci thin to ln v hiu qu kinh t v mc sng dn c. Tc tng trng GDP t trn 8%/nm trong sut giai on 1990-1995; v trung bnh gn 7%/nm k t sau giai on ny mc d c s bt n trn th trng quc t sau khi xy ra khng hong ti chnh ng , s sp sau thi gian tng trng bng n ca ngnh cng ngh thng tin (CNTT) v cuc tn cng khng b thng 9/2001. Tit kim v u t ni a gia tng v s lng tuyt i cng nh v t trng so vi GDP. Kim ngch xut khu tng t mc 25% GDP vo nm 1990 ln n gn 50% vo nm 2003; tc tng trng kim ngch nhp khu thm ch cn nhanh hn. u t trc tip nc ngoi (FDI) tr thnh mt ngun vn v cng ngh ngy cng quan trng, vi tng gi tr FDI k t nm 1989 t khong 25 t USD (hay gn 2/3 GDP ca nm 2003). Ngoi tc tng trng nhanh, chng trnh ci cch to ra n nh kinh t v m. Kt qu l, GDP thc bnh qun u ngi tng gn gp ba ln k t nm 1990 v t l dn s sng di chun ngho quc t gim t 58% vo nhng nm u thp nin 90 xung cn 28% nm 2003 (IMF 2004). Mc d chng trnh ci cch ca Vit Nam ban u c thc y bi nhng vn ni a s sp ca nn kinh t k hoch ha tp trung cuc ci cch sau b nh hng mnh bi qu trnh hi nhp kinh t th gii ca Vit Nam. Vic hng v xut khu ngy cng tng v s xut hin ca hng ngn cng ty a quc gia nc ngoi to ra nhng p lc phi i mi mi trng kinh doanh trong nc. Vic bnh thng ha cc mi quan h quc t ca Vit Nam to ra thm nhiu yu cu ci cch chnh thc. V d, s hp tc vi cc t chc ti chnh quc t nh Ngn hng Th gii (WB), Ngn hng Pht trin chu (ADB) v Qu Tin t Quc t (IMF) to ra c ng gp v ti chnh ln khuyn ngh chnh sch cho qu trnh ci cch. Tng t nh vy, hng chc cc t chc vin tr song phng v cc t chc phi chnh ph (NGO) quan trng hin ang hot ng ti Vit Nam i khi cng c th nh hng n cc chnh sch ca Vit Nam. Trong mt s lnh vc, v d nh chnh sch thng mi, ci cch c lin h trc tip n cc hip nh quc t. Cho n nay nhng tha thun quan trng nht trong s ny l t cch thnh vin ca Vit Nam trong Khu vc Thng mi T do ASEAN (AFTA) t nm 1995 v hip nh thng mi song phng vi Hoa K c hiu lc t nm 2001. Vit Nam cng trong qu trnh m phn tr thnh thnh vin ca WTO, v r rng l vic gia nhp s i hi nhng thay i hn na trong chnh sch thng mi ca t nc. Tuy vy, qu trnh ci cch ti Vit Nam cng phi i mt vi nhiu vn nghim trng. Nhng vn ny c lin quan c th n s hot ng ca cc DNNN. Trong sut thp nin u tin ca ci cch, cc DNNN chim t trng ln trong s tng trng trong khu vc cng nghip. Kh nng u t qu hn ch ca khu vc t nhn Vit Nam trong nhng nm u ca qu trnh ci cch l mt trong nhng nguyn do to ra v tr p o ca khu vc kinh t nh nc. Mt nguyn do khc l quan im hoi nghi ban u ca ng Cng Sn Vit Nam v cc DNTN trong nc trong mt thi gian di, cc doanh nghip ny c php hot ng nhng khng c khuyn khch. Tuy nhin, vai tr p o ca cc DNNN bt u tr thnh mt tr lc ln vo gia thp nin 1990, khi s cnh tranh tr nn khc lit do nhp khu cao hn, c chnh thc ln bt hp php (bun lu). Nhiu DNNN ang hot ng trong cc ngnh cng nghip thay th nhp khu v h

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

khng th cnh tranh c vi cc nh sn xut nc ngoi hiu qu hn. Kh nng nhn c s tr gip trc tip t ngn sch nh nc cng khng cn t nhng nm u thp nin 1990, nhng cc DNNN ln hn vn c nhng c quyn tip cn c cc khon tn dng t cc ngn hng quc doanh b p cho cc khon thua l ca mnh. Mc d d liu cn mang tnh ri rc, mt iu r rng l h thng ngn hng vn ang phi vt ln vi cc khon n treo, n ng t giai on ny. Cc DNNN khc th tp trung vo vic vn ng hnh lang cho vic tip tc bo h, v nhng kh khn hin ti trong vic ng nhng iu kin cho vic gia nhp vo WTO minh chng cho sc mnh vn cn ca nhm quyn li ny (xem Kokko 2004). Mt hn ch c l thm ch cn nghim trng hn ca khu vc nh nc l khng c kh nng to vic lm mi. Vi mt ngun cung hn ch ca t canh tc cho vic m rng hot ng nng nghip v vi hn mt triu lao ng tng thm mi nm, to vic lm trong cc khu vc cng nghip v dch v r rng l mt trong nhng thch thc ln nht m nn kinh t phi i mt. Tuy nhin, khu vc DNNN khng thnh cng trong vn to vic lm. Tng lao ng ang lm vic trong cc DNNN l khong 2,2 triu ngi vo gia thp nin 1980, v con s ny khng thay i vo nm 2002. Khi xem xt vic ct gim cc ro cn thng mi hn na thc hin mc tiu gia nhp WTO ca Vit Nam (cng nh vic hon tt cc cam kt ca AFTA v hip nh thng mi song phng vi Hoa K), vic khu vc nh nc s hot ng vi hiu qu cao hn nhiu trong tng lai gn l iu kh c th xy ra. V vy, khu vc t nhn nghim nhin tr thnh khu vc to vic lm, v cc chnh sch hng v cc DNTN tri qua nhng ci cch quan trng trong nhng nm gn y. Cc vn bn php l chnh thc nng khu vc DNTN ln thnh mt trong nhng khu vc quan trng ca nn kinh t, v n lc c thc hin nhm gim thiu mt s c quyn ca cc DNNN, nhm to ra mt sn chi bnh ng cho cc DNTN.1 V d, nhng tho lun ni b trong ng Cng Sn Vit Nam (CSVN) dng nh kt lun vo nm 2000 rng mt ng vin trong thc t c th s hu mt DNTN. Lut Doanh nghip mi, cng c p dng t nm 2000, n gin ha qu trnh ng k kinh doanh ca cng ty v c vai tr c bit quan trng i vi s tng trng ca DNTN. Cho n cui thng 9/2003, hn 75.000 DNTN mi ng k theo lut mi, hu ht trong s ny l DNVVN. Tri li, tng s cc DNTN ng k trong sut giai on 10 nm trc (1990-1999) khng vt qu con s 45.000. Cc bi vit trn bo ch Vit Nam cho thy rng t phn trong tng u t ca khu vc t nhn tng t mc 20% vo nm 2000 ln 27% vo nm 2003 (cao hn t phn ca khu vc DNNN), v DNTN to ra 1,6-2 triu vic lm mi trong giai on ny (Saigon Times Weekly, ngy 14/2/2004). Vai tr ca cc DNVVN gn y cng c nhn mnh trong cng ng cc nh ti tr. Cng vi vai tr to vic lm ca mnh, c th ni cc DNVVN cng l nhn t chnh trong vic gim ngho, c bit l ti khu vc nng thn. Vi vic gim ngho l mc tiu pht trin chnh yu hin c u tin ca cng ng cc nh ti tr, Vit Nam ang nhn c nhiu s khch l trong chnh sch thc y s pht trin DNVVN ca mnh. V d, ta c th thy khu vc t nhn vai tr ni bt ni bt hn hn trong Chin lc Tng trng v Gim ngho Ton din (CPRGS), c thit k nhm hon tt m bo p ng yu cu hp tc ca cng ng cc nh ti tr, so vi Chin lc Pht trin Kinh t - X hi Mi Nm hin l vn bn chin lc trong nc chnh yu.
1

V d, xem tho lun trong GoV (2002).

4 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Ari Kokko

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Nh lu , kh nng ca khu vc DNVVN trong vic hon tt nhng mc tiu ny mt phn c lin quan n kh nng duy tr tc tng trng ca h trong mt mi trng c tc quc t ha nhiu kh nng s c y mnh. Phn cn li ca bi vit s nghin cu xem qu trnh quc t ha ca nn kinh t Vit Nam tc ng nh th no n khu vc DNVVN cho n thi im ny v iu g c th mong i trong tng lai. 3. D LIU: CC CUC IU TRA DNVVN Trong d n hp tc di hn gia Vin Nghin cu Lao ng v X hi (ILSSA) thuc B Lao ng Thng binh v X hi, H Ni v Trng Kinh t Stockholm (SSE), hai n v ny cng nhau tin hnh ba cuc iu tra v cc DNVVN ca Vit Nam trong nhng nm u thp nin 1990.2 Cuc iu tra th nht, c tin hnh vi s cng tc ca T chc Lao ng Quc t (ILO) vo nm 1991 v tp trung vo hot ng ca DNVVN trong nm 1990, iu tra hot ng ca khong 900 doanh nghip phi nng nghip ti H Ni, TP.HCM, Hi Phng v nm tnh nng thn khc bao gm H Ty v Long An.3 Cc kt qu ca cuc iu tra ny, vi vai tr l nhng ph hin chi tit u tin v khu vc ngoi quc doanh ca Vit Nam trong giai on gn y, c cng b trong Ronnas (1992). Vo nm 1997, mt cuc iu tra mi c tin hnh, trong bao gm ba thnh ph ln v hai tnh nng thn l H Ty v Long An. Ln ny, cuc iu tra kho st 750 doanh nghip, bao gm tt c cc doanh nghip vn tn ti 5 tnh thnh ni trn. T l tn ti gia 1990/92 v 1996/97 ch l 36%, v th cc doanh nghip khc c b sung mu ln ca cuc iu tra mi. Kt qu ca cuc iu tra th hai ny c cng b trong Ronnas v Ramamurthy v cc tc gi khc (2001). Cuc iu tra th ba, c tin hnh vo nm 2003 vi s tham gia tch cc ca Vin Kinh t hc, i hc Copenhagen, bao trm ht 5 tnh, thnh ph trong cuc iu tra 1996/97, v thm hai tnh nng thn na l Ph Th v Qung Nam. Cng nh trong cuc iu tra trc, ngi ta c gng a vo mu iu tra tt c cc doanh nghip vn tn ti t cuc iu tra trc: ln ny, t l tn ti l 63%. Cc doanh nghip mi cng c a thm vo mu iu tra, qua nng tng s doanh nghip c iu tra nm 2003 ln khong 1.600. Tiu ch chn thc t xc nh cc DNVVN trong tt c ba cuc iu tra l doanh nghip phi c s lng lao ng di 100 ngi. Cc doanh nghip tn ti c nhng vt qua gii hn v lao ng ny c ti iu tra, nhng ch c a vo mt phn khi phn tch bi v s hin din ca cc doanh nghip ny s bp mo cc gi tr trung bnh v thu nhp, ti sn, lao ng v cc bin s khc. C th hn, cc doanh nghip ny ch yu c gi li trong phn tch tp trung vo cc vn v kh nng tn ti v kiu hnh tng trng. Thit k c bn ca phiu iu tra hu nh khng i trong sut ba cuc iu tra, trong bao gm mt s lng ln cc cu hi v c trng doanh nghip, hot ng, chi ph v doanh thu, lao ng, cc mi lin h v nhn nh v mi trng kinh t. Tuy nhin, c cu ca mu iu tra, c bit l s phn phi cc doanh nghip theo hnh thc s hu
Tt c ba cuc iu tra ny c C quan Hp tc Quc t Thy in (SIDA) ti tr. H Ty cha c trong iu tra nm 1991, nhng tt c cc doanh nghip c iu tra tnh H Sn Bnh u nm trn cc x m by gi thuc H Ty. Tnh H Ty c thnh lp sau t ti c cu hnh chnh nm 1994.
3 2

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

thay i rt ng lu . iu ny mt phn l kt qu ca nhng thay i trong mi trng kinh t ti Vit Nam, nhng cng l kt qu ca nhng ci thin v ngun d liu. Bng 1 tm tt s phn phi doanh nghip theo hnh thc s hu. Loi hnh cng ty TNHH v c phn hu nh khng c vo nm 1990, trong c mu iu tra ln trong s cc doanh nghip thc t khi , trong khi loi hnh tp th v hp tc x chim a s trong khu vc sn xut ngoi quc doanh. Vai tr v tm quan trng ca hp tc x v tp th ngy cng gim st theo thi gian, khi cc iu kin cho vic vn hnh cc DNTN thun ty c ci thin. S lng cng ty TNHH v c phn c mt s gia tng tng ng. T phn ngy cng tng ca doanh nghip h gia nh vo nm 2002 c gii thch do d liu sn c tt hn v mong mun phn nh ng c cu doanh nghip theo hnh thc s hu trn thc t. Do vy, mu iu tra nm 2002 cung cp cho chng ta mt bc tranh hp l v ton b khu vc cng nghip ch bin ca Vit Nam.
Bng 1. Phn phi cc doanh nghip theo hnh thc s hu 1990-2002 (phn trm)
H gia nh 1990 1996 2002 38 38 70 T nhn 33 27 10 Tp th v hp danh 23 17 8 TNHH v c phn 0 11 12 Khc 6 0 0

Lu : Khong 6% s mu nm 1990 l DNNN: loi hnh doanh nghip ny t v sau khng iu tra na. Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Cn phi phn bit gia doanh nghip h gia nh v cc hnh thc s hu khc. Cc doanh nghip h gia nh l mt hnh thc doanh nghip lai gia khu vc chnh thc v phi chnh thc. Cc doanh nghip ny khng c ng k kinh doanh mt cch chnh thc theo Lut Doanh nghip (nhng ng k vi cc c quan hu trch a phng) v ch c th tham gia vo mt s hnh thc hp ng vi cc nh cung cp, khch hng v ch n. Mc d iu ny lm hn ch cc c hi tng trng, nhng cc doanh nghip ny li hng li t cc qui nh km cht ch hn v thu, k ton v tnh minh bch. V th, nhiu ch doanh nghip chn vic khng ng k kinh doanh cho cng ty ca mnh mc d qui m hot ng ca doanh nghip h ang ngy mt tng ln: khng c hn ch ti a tuyt i v ln m mt doanh nghip h gia nh c php hot ng, v c nhng bo co v cc doanh nghip h gia nh TP.HCM vi qui m lao ng ln n hng trm ngi. Mt s cu hi mi cng c a vo cc cuc iu tra. C th, cuc iu tra 2002/2003 thm vo cc cu hi v quc t ha. Cuc iu tra ny bao gm c cc cu hi v tc ng mong i ca t do ha thng mi, vic i mt vi cc doanh nghip nc ngoi, p lc cnh tranh t hng nhp khu, v cc vn tng t khc. Mc d cc cuc iu tra trc khng hi nhng cu tp trung c bit v vn quc t ha, nhng chng cng cha ng nhng thng tin (v d nh v xut khu) c th c s dng i vi nhng thay i theo thi gian. V vy, bi vit ny trc ht s tp trung vo thng tin t cuc iu tra 2002/03. Bng 2 trnh by mt s c trng doanh nghip chung i vi mu iu tra cc DNVVN trong nm 2002. Nhn xt ng lu nht c th l s khc bit ng k gia cc khu vc thnh th v nng thn. Thu nhp, vn, tin lng v quy m doanh nghip trung bnh u ln hn mt cch r rt khu vc thnh th. iu ny mt phn l do nhng khc bit trong s phn phi cc hnh thc s hu gia cc tnh, thnh minh ha trong

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Bng 3, nhng cng c mt khc bit r rng gia cc doanh nghip thnh th v nng thn trong mi hnh thc s hu. Khi xem xt cc hnh thc s hu khc nhau, r rng l cc cng ty TNHH v cng ty c phn khc hn cc loi hnh khc. Cc doanh nghip tnh trung bnh c quy m ln hn (mc d s khc bit so vi hnh thc tp th v hp danh l khng ng k), thm dng vn hn v c nng sut lao ng cao hn cc hnh thc s hu khc. iu ny c th phn nh vic s dng cng ngh hin i v tin tin hn, v cng c th phn nh cc th trng c th khc nhau ca nhng doanh nghip ny. Nhiu doanh nghip hin i c kh nng tp trung vo cc th trng sn sut vi s lng ln vi cc c trng v cht lng sn phm c chun ha, trong khi nhiu doanh nghip h gia nh v DNTN hot ng trong cc lnh vc m c mc chun ha thp hn.
Bng 2. Cc c trng ca DNVVN nm 2002
Tng s Thnh th Nng thn H gia nh T nhn Tp th TNHH v c phn Thu nhp b/q lao ng (triu ng ) Gi tr gia tng b/q lao ng (triu ng) Ti sn b/q lao ng (triu ng) Tin lng trung bnh (triu ng) S lng lao ng
Ngun: C s d liu iu tra 2003.

126 18 148 8.4 12

146 19 194 9.4 15

81 16 72 6.8 8

56 13 77 5.4 7

89 19 131 9.2 16

66 15 102 9.0 27

277 29 289 12.4 31

Xem xt c cu cc hnh thc s hu khc nhau gia cc a phng trong Bng 3, ta c th thy rng H Ni v TP.HCM c s lng cc doanh nghip hin i ln nht, trong khi Long An v Ph Th khc vi hai tnh nng thn khc ch hai tnh ny tng i c nhiu cng ty TNHH v cng ty c phn. T phn ca doanh nghip h gia nh nh hn ti khu vc thnh th, nhng khng c mt xu hng r rng v t l ca DNTN. Cn phi bnh lun thm v c cu theo v tr a l ca mu iu tra. Mc d chng ta s tho lun s quc t ha ca cc DNVVN, cn lu rng mu iu tra khng c thit k hay phn nhm cho mc ch ny. Thay vo , cc mc ch chnh l khm ph vai tr ca cc DNVVN i vi vic to thu nhp v vic lm, v mu iu tra c thit k nhm cho php mt tnh i din hp l trong cc khu vc v hnh thc s hu khc nhau trn c s ngun lc dnh cho cuc iu tra ny. Mt cuc iu tra tp trung c th vo vn quc t ha v thng mi s phi tnh n li th tng i v ti nguyn thin nhin ca cc vng. iu ny cha c thc hin trong cuc iu tra hin ti, v do cc kt lun c th khng p dng c cho cc tnh c li th so snh ln nht trong sn xut xut khu (v d, ng bng sng Cu Long, BSCL). V vy, cn phi thn trng khi din gii kt qu. Trong bi cnh ny, chng ta s phn tch ba kha cnh ca ton cu ha cc phn sau. Trc ht, ta s nghin cu xem cc DNVVN mong i iu g t vic t do ha thng mi hn na, v mc no m cc doanh nghip ny ang chun b cho s m ca lin tc ca th trng Vit Nam. Th hai, chng ta s xem xt tc ng trc tip n cc DNVVN t nn kinh t quc t, tp trung vo cnh tranh vi hng nhp khu, xut khu, v cc mi lin h vi cc doanh nghip nc ngoi. Th ba, chng ta s khm ph xem cc DNVVN chu tc ng nh th no t nhng thay i th ch c y nhanh do s quc t ha ca nn kinh t Vit Nam em li: Cc doanh

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

nghip nh phn ng ra sao vi nhng thay i chnh sch trong thp nin va qua? Nhng tr ngi chnh yu cho tng trng v pht trin lin tc ca khu vc DNVVN l g?
Bng 3. C cu a l ca cc doanh nghip theo hnh thc s hu, 2002 (s lng doanh nghip)
Tng s Thnh th H Ni Hi Phng TP.HCM Nng thn H Ty Long An Ph Th Qung Nam Tng s 242 225 121 125 1427 228 186 110 83 994 9 25 1 39 142 5 5 5 2 122 0 9 5 1 169 295 204 215 120 124 143 28 22 18 58 35 12 89 23 42 H gia nh T nhn Tp th TNHH v c phn

Ngun: C s d liu iu tra 2003.

4. K VNG V QUC T HA Cc DNVVN mong i g t t do ha v thng mi quc t tng ln? Cc DNVVN ca Vit Nam quan tm n cc c hi sn c trn th trng ton cu mc no? Hay liu c thch hp hn khi ni v ri ro v thch thc t s t do ha hn na ca th trng Vit Nam? Bng 4 tm tt cc cu tr li ca 1369 doanh nghip cn li trong d liu ca chng ti sau khi tin hnh vic lm sch d liu cng nh loi b i cc quan st qu khc bit. im u tin v c phn ng lo ngi phi lu l t l tng i thp cc doanh nghip k vng li ch t vic t do ha hn na cc chnh sch thng mi ca Vit Nam. Ch 12% s DNVVN trong iu tra c k vng tch cc, trong hnh thc cng ty TNHH v c phn loi hnh doanh nghip hin i nht l nhng thnh phn lc quan nht. S lng cc doanh nghip cho rng s gp thit hi cng tng i nh. Thay vo , cu tr li ph bin nht l cc DNVVN khng bit s t do ha hn na c ngha l g, hay h khng trng i vo bt c s thay i ng lu no. C th, cc doanh nghip h gia nh ti nng thn khng c bt c k vng r rng no v cc tc ng ca vic tip tc gia tng quc t ha: trn 70% trong s ny tr li rng h khng bit s t do ha hn na ngha l g. Nh chng ta s thy di y, mt l do gii thch c th l kinh nghim v quc t ha rt hn ch ca cc doanh nghip: h thng khng c lin h chnh thc no vi cc doanh nghip nc ngoi ti Vit Nam, khng phi cnh tranh vi hng nhp khu v cng khng tham gia vo hot ng xut khu.
Bng 4. Tc ng k vng ca vic gia tng ton cu ha nm 2002
Tng s Hng li Khng thay i Chu thit Khng bit 12 17 8 63 Thnh th 15 17 13 54 Nng thn 9 17 3 70 H gia nh 8 16 5 71 T nhn 16 22 15 47 Tp th 20 17 18 46 TNHH v c phn 36 14 19 32

Tc ng k vng i vi doanh nghip t vic m ca thng mi quc t

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Doanh nghip c bc i thch hp i mt vi vic gia tng s quc t ha khng? C Khng Gim chi ph sn xut p dng cng ngh mi o to lc lng lao ng Xc nh u ra th trng mi Khc
Ngun: C s d liu iu tra 2003.

18 82 28 41 7 19 5

26 74 31 38 7 19 5

10 90 19 46 7 19 7

9 91 35 36 3 20 6

23 77 29 45 10 16 0

38 62 29 32 8 21 11

44 56 22 47 8 18 5

Nu C, loi bin php no l quan trng nht

Nh vy, rt t doanh nghip chun b tch cc cho qu trnh quc t ha su hn na. Cu hi ny cng bc l mt khc bit r rng gia cc doanh nghip thnh th v nng thn, cng nh l khc bit gia cc hnh thc s hu khc nhau. Phn ln cc doanh nghip h gia nh v DNTN, c bit l cc doanh nghip ti nng thn, khng thc hin bt c mt s chun b k lng no, trong khi gn mt na cc loi hnh doanh nghip hin i bo co l h c chun b bng nhiu hnh thc khc nhau. Hnh thc chun b ph bin nht l p dng cng ngh mi, mc d nhng n lc gim chi ph sn xut v tm kim cc u ra th trng mi cng ph bin. Tuy vy, rt t doanh nghip bo co v n lc tng cng nng lc cho lc lng lao ng ca doanh nghip mnh: v vn ny, khng c khc bit ng k gia cc doanh nghip thnh th v nng thn hay gia cc hnh thc s hu khc nhau. Nhn chung, cc cu tr li ny gi rng c vn ng quan ngi. Cc doanh nghip khng c mt bc tranh r rng v vic t do ha hn na s c ngha l g, v hon ton d hiu l h khng c bt c bin php r rng no chun b cho xu th ny. 5. KINH NGHIP T TRC V QUC T HA Mt l do ca vic thiu cc k vng r rng v tip tc t do ha thng mi v ton cu ha l rng cc doanh nghip khng phi i mt nhiu vi s cnh tranh t nc ngoi hay c hot ng xut khu. Do khng c kinh nghim t trc v cc kha cnh ny ca ton cu ha, tht d hiu khi nhiu doanh nghip thy rt kh tr li cho cc cu hi tng i tru tng v s quc t ha hn na. Bng 5 v 6 tm tt mt s thng tin v cc DNVVN c iu tra b tc ng nh th no bi nn kinh t ton cu trong qu kh. Bng 5 xem xt mc nghim trng ca cnh tranh t cc ngun khc nhau. R rng l, khng phi nhp khu hp php, doanh s bn ca cc doanh nghip nc ngoi hot ng ti Vit Nam hay bun lu c xem l to ra nhiu e do cho cc DNVVN ca Vit Nam. Ngay c cc DNNN Vit Nam cng khng c s cnh tranh trc tip vi cc DNVVN, vi mt ngoi l l cng ty TNHH v c phn. Thay vo , cc i th cnh tranh chnh l cc doanh nghip ngoi quc doanh tng t v quy m, v tr v cc c trng doanh nghip khc. iu ny gi rng nhiu doanh nghip c iu tra ang hot ng trong nhng th trng c th vn khng hp dn i vi cc doanh nghip ln hn v tin tin hn. Mt gi thit c th chp nhn l DNVVN ca Vit Nam thng sn xut sn phm khc bit ng k so vi sn phm ca cc doanh nghip ln v hin i hn khi xt v mc chun ha v cht lng.

Ari Kokko

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Bng 5. Cnh tranh t cc ngun theo nhn nh ca doanh nghip, 2002

Tng s Doanh nghip ngoi quc doanh DNNN Nhp khu hp php/ cnh tranh vi nc ngoi Bun lu Cc ngun khc 2.2 1 0.7 0.4 0.2 Thnh th 2.4 1.3 1 0.6 0.2 Nng thn 2.1 0.6 0.4 0.3 0.1 H gia nh 2.2 0.7 0.5 0.3 0.2 T nhn 2.1 1 0.8 0.5 0.1 Tp th 2.3 1.6 1.3 0.9 0.2 TNHH v c phn 2.4 1.8 1.2 0.7 0.3

Ghi ch : 0 Khng c cnh tranh ; 1 cnh tranh khng ng k; 2 cnh tranh mc va phi ; 3 cnh tranh gay gt. Ngun: C s d liu iu tra 2003.

Bng 6 xc nh cc khch hng ch yu ca DNVVN trong mu iu tra. Bc tranh lin quan n s quc t ha ca cc DNVVN cng xut hin rt r t kha cnh ny: trung bnh ch c 1% doanh s bn c xut khu trc tip. Phn ln trong s ny thuc v cc loi hnh doanh nghip hin i cc thnh ph H Ni, Hi Phng v TP.HCM ni m trung bnh 9% doanh s bn ca cc cng ty TNHH v c phn c xut khu. Cng nn lu rng Bng 6 c lng cha t l tng doanh thu xut khu/doanh s bn ca mu iu tra cc DNVVN, bi v cc s liu l bnh qun gin n cho tt c cc loi hnh doanh nghip, vi trng s ging nhau cho mi doanh nghip (tc l khng tnh n quy m doanh nghip). Cc doanh nghip ln hn c nhiu kh nng l nhng doanh nghip xut khu hn, v cng nhiu kh nng xut khu mt t phn sn lng ln hn. V vy, t l doanh thu xut khu/doanh s bn c trng s i vi ton mu iu tra l cao hn nhiu, vo khong 16%. Nhng ta c mt ch s khc c tnh bng t l doanh nghip c bo co xut khu trc tip. 3% tt c doanh nghip c bo co xut khu trc tip trong nm 2002. Bt lun phng php no trn y c a thch hn th kt qu cng gi rng cc DNVVN ca Vit Nam nhn chung khng hng v xut khu.
Bng 6. Khch hng chnh ca DNVVN Vit Nam, 2002 (bnh qun n gin, % tng doanh thu)
Tng s Thnh th C th Doanh nghip ngoi quc doanh DNNN Cc cng ty thng mi nh nc Chnh quyn a phng Khch du lch Xut khu Doanh nghip thuc s hu nc ngoi Khc
Ngun: C s d liu iu tra 2003.

Nng thn 72 18 4 1 2 0 0 0 1

H gia nh 76 17 3 1 1 0 0 0 1

T nhn 45 26 20 0 4 0 0 3 2

Tp th 36 25 31 0 2 0 2 2 2

TNHH v c phn 27 32 26 1 2 0 9 1 2

65 20 9 1 2 0 1 1 1

57 22 15 1 1 1 2 1 1

Vic hng v xut khu kh hn ch ny c l gy nhiu ngc nhin, ngc li vi nn tng tc tng trng xut khu nhanh mc v m ca Vit Nam. Tuy vy, c nhiu gii thch hp l v kt qu ny. im u tin cn lu l nhiu doanh nghip c th tham gia xut khu gin tip, nh cc nh cung cp v cc nh thu ph cho cc cng ty (vi quy m ln hn) khc c hot ng xut khu trc tip. Khi xem xt mc khch hng khc trong Bng 6, iu u tin cn lu l cc cng ty thng mi nh nc
Ari Kokko 10 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

khng ng vai tr quan trng: cc cng ty ny ch chim cha n 1% tng doanh s bn. Tuy nhin, hn mt na cc hp tc x, tp th v cc cng ty TNHH v c phn c cc DNNN v ngoi quc doanh l khch hng chnh ca mnh. C th c on rng mt s sn phm ca cc DNVVN s tm thy con ng n th trng th gii thng qua nhng doanh nghip ny. Khng th nh gi chnh xc v tm quan trng ca xut khu gin tip, nhng ta c th xc nh gii hn bn trn t s xut hin cc mi lin h di hn c chnh thc ha vi nhng doanh nghip khc. Cc DNVVN tham gia vo h thng sn xut xut khu nhiu kh nng c mt v tr chnh thc trong chui sn xut theo hp ng ph. Bng 7 cho thy 14% cc doanh nghip (v khong cc loi hnh doanh nghip hin i) c nhng mi quan h hp ng ph trong nm 2002. Ngay c nu nh tt c cc mi quan h ny c hng n cc th trng xut khu (iu kh c th xy ra), t l xut khu trung bnh vn kh thp. D liu cho thy rng ti a 15% tt c cc DNVVN trong mu iu tra, v cao nht l 1/3 cc loi hnh doanh nghip hin i c cc mi quan h trc tip v gin tip vi th trng xut khu. i vi khu vc nng thn v cc loi hnh doanh nghip n gin hn (DNTN v doanh nghip h gia nh), con s ny nhiu kh nng s thp hn nhiu.
Bng 7. C hp ng ph trong nm 2002 (%)
Tng s Doanh nghip c lm nh thu ph khng? C 14 Khng 86
Ngun: C s d liu iu tra 2003.

Thnh th 18 82

Nng thn 10 90

H gia nh 10 90

T nhn 19 81

Tp th 23 77

TNHH v c phn 28 72

C mt s gii thch khc lin quan ti tiu ch chn mu cho cuc iu tra doanh nghip hin ti. C rt nhiu kh nng l cc doanh nghip xut khu thnh cng nht s rt nhanh chng m rng hot ng ca mnh pht trin vt ra khi cng ng cc DNVVN, ngha l cc cng ty c ti a 100 lao ng.4 Cch gii thch th ba lin quan n s pht trin ca th trng ni a Vit Nam. Vi tc tng trng bnh qun trn 7%/nm trong sut thp nin va qua, hon ton c th nhn nh rng cc c hi th trng ni a ang c m rng. iu ny c ngha l c rt t DNVVN buc phi tm kim cc c hi xut khu do nhu cu ni a thp. Khi bit chi ph c nh cao cho vic kim c thng tin cn thit v cc th trng nc ngoi, chng ta khng ngc nhin khi thy rt t DNVVN l nhng doanh nghip hng v xut khu. Tht vy, so snh d liu t Bng 6 vi thng tin t cc cuc iu tra trc ca chng ti vo nm 1990 v 1990, c th thy rng t l xut khu ca mu iu tra DNVVN tht ra ang gim st. Bng 8 cho thy rng t l doanh thu xut khu/doanh thu trung bnh trong c hai nm 1990 v 1996 u cao hn so vi 2002. iu ny mt phn c th c gii thch bng nhng thay i trong c cu mu iu tra vi mt t l cao hn ng k ca cc doanh nghip h gia nh v DNTN trong nm 2002: y l cc loi hnh doanh nghip t hng v xut khu hn so vi nhng loi hnh doanh nghip hin i. Tuy nhin, d liu trong Bng 8 cng cho thy rng t l doanh thu xut khu/tng doanh thu gim trong c bn loi hnh doanh nghip. Tht kh gii thch kt qu ny nu khng tnh n cc c hi c ci thin trong th trng ni a.
22 doanh nghip c iu tra trong nm 1997 pht trin vt qu gii hn 100 lao ng vo nm 2002. 5 trong s ny (hn 20%) l nhng doanh nghip xut khu, l mt t l cao hn ng k cho vi t l ny ca ton b mu iu tra.
Ari Kokko 11 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh
4

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Bng 8. Khch hng chnh ca DNVVN Vit Nam, 1990-2002 (bnh qun n gin, % tng doanh thu)
Tng s 1990 C th Doanh nghip ngoi quc doanh DNNN Cc cng ty thng mi nh nc Chnh quyn a phng Khch du lch Xut khu Doanh nghip nc ngoi Khc 44 27 18 7 1 . 2 . . 1996 42 31 15 1 0 0 3 . 0 2002 65 20 9 1 2 0 1 1 1 1990 34 24 24 11 1 . 4 . . Thnh th 1996 36 36 21 1 0 0 5 . 1 2002 57 22 15 1 1 1 2 1 1 1990 58 34 6 2 1 . 1 . . Nng thn 1996 56 33 5 4 1 0 1 . 1 2002 72 18 4 1 2 0 0 0 1

Ghi ch: Hnh thc doanh nghip nc ngoi khng c trong iu tra nm 1990 v 1996, v hnh thc khch du lch v khc khng c trong nm 1990. Ngun: C s d liu iu tra cc nm 1991, 1997 v 2003.

5.1 Cc doanh nghip xut khu Khi bit xu hng hng v xut khu thp ca mu iu tra DNVVN, vic kho st mt s c im ca nhng doanh nghip thc s ang xut khu c th l mt iu th v. Cu hi u tin lin quan n sn phm m cc DNVVN ca Vit Nam xut khu. Bng 9 m t c cu ngnh ca mu iu tra DNVVN v nhm cc doanh nghip c bo co rng h tham gia xut khu trc tip trong nm 2002. Ta c th thy rng cc doanh nghip xut khu ch yu nm trong cc ngnh ch bin thc phm (SITC 0), sn xut sn phm phi kim loi (SITC 6) v cng nghip khc (SITC 8).
Bng 9. C cu ngnh ca tt c cc DNVVN v DNVVN xut khu nm 2002 (%)
Ngnh Thc phm Nguyn liu th Nhin liu khai thc Ha cht Sn xut sn phm phi kim loi My mc Cng nghip ch bin khc Vt liu xy dng g Dng c du lch o qun Giy dp Dng c chuyn nghip Dng c quang hc Linh tinh Khc
Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Phn ngnh SITC 0 2 3 5 6 7 8 81 82 83 84 85 87 88 89

T phn ca tt c DNVVN 19 6 1 7 26 17 19 7 2 0 5 1 0 0 4 6

T phn ca DNVVN xut khu 16 2 0 5 20 9 43 0 11 0 14 0 2 0 16 5

Ari Kokko

12

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Trong ngnh cng nghip ch bin khc, cc sn phm ch yu l g, may mc v hng th cng m ngh. Nhng loi sn phm ny cng chim c cu kh cao trong tng kim ngch xut khu ca Vit Nam mc d mt vi sn phm xut khu hng u ca Vit Nam r rng l vng mt trong cc mt hng xut khu t mu iu tra cc DNVVN. Trong cc sn phm lng thc-thc phm, hai trong s cc sn phm ch yu l go v hi sn ng lnh, hai sn phm ny chim n 17% tng kim ngch xut khu: c hai u khng xut hin trong mu iu tra hin ti. Khong 20% tng kim ngch xut khu ca Vit Nam trong nm 2002 l t du th, v 11% khc t giy dp, c hai cng khng c mt trong mu iu tra DNVVN. ng tic l khng th so snh chi tit hn v xut khu ca DNVVN v tng kim ngch xut khu v Vit Nam khng xut bn cc s liu thng k thng mi chi tit theo SITC. Tuy nhin, ta c th kt lun rng sn phm xut khu ca DNVVN a s thuc cc lnh vc rng m Vit Nam c li th so snh, nhng vi s tp trung hn vo cc sn phm thm dng lao ng trong phn ngnh lng thc-thc phm v sn phm ch bin khc. Thay v go, hi sn ng lnh v giy dp, cc DNVVN ch yu xut khu bnh v sn phm ch bin t go, g, may mc v th cng m ngh. Khi xem xt c cu ca cc doanh nghip xut khu theo hnh thc s hu, Bng 10 cho thy cc cng ty TNHH v c phn chim a s. Tuy vy, c cc doanh nghip xut khu t tt c loi hnh doanh nghip, k c doanh nghip h gia nh. Bng 10 cng cho thy rng cc DNVVN xut khu khng c phn phi ng u gia 7 tnh, thnh ph trong iu tra. Hn mt na s doanh nghip xut khu c tr s t ti TP.HCM; H Ni chim khong 20% s doanh nghip xut khu; H Ty v Long An mi mt ni chim khong 10%. Hi Phng, Ph Th v Qung Nam l nhng quan st ngoi lai.
Bng 10. C cu cc DNVVN xut khu theo hnh thc s hu v a phng nm 2002 (%)
Hnh thc s hu H gia nh % cc DN xut khu 19 V tr % cc DN xut khu H Ni 19 T nhn 3 TP.HCM 55 Hp danh 13 Hi Phng 3 TNHH v c phn 61 H Ty 10 Long An 10 Ph Th 3 Qung Nam 0

Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Hnh 1 cung cp cho chng ta mt bc tranh so snh gia c trng ca cc doanh nghip xut khu vi mt doanh nghip trung bnh trong mu iu tra ca chng ti. Cc ch s c chun ha im s bng mt tng ng vi mc trung bnh ca tt c doanh nghip trong khi im s ln hn mt c ngha l i vi c im no doanh nghip xut khu c gi tr cao hn so vi gi tr trung bnh. Nh vy, ct th nht cho thy gi tr gia tng trung bnh tnh trn mi lao ng trong cc doanh nghip xut khu l gn bng hai ln so vi ton b mu iu tra; ct th hai so snh cc doanh nghip xut khu thnh th vi ton b doanh nghip thnh th, Sau y l ba nhn xt chnh t hnh 1. Th nht, mc d nng sut lao ng ca mt doanh nghip xut khu cao gn gp hai ln ca DNVVN trung bnh, nhng kt qu ny hon ton l do nng sut lao ng cao ca cc cng ty TNHH v c phn. C doanh nghip h gia nh xut khu ln doanh nghip tp th v hp danh xut khu u khng cho thy c mt nng sut lao ng
Ari Kokko 13 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

cao ng lu . (S lng cc DNTN xut khu qu thp c th tch thnh mt loi hnh ring)
Hnh 1. Cc c trng ca DNVVN xut khu, 2002
7 6 5 4 3 2 1 0 Gia tr gia tang b/q lao ong Tai san b/q lao ong Lao ong b/q Tong so Thanh th Nong thon Ho gia nh Kinh te tap the va hp danh Cong ty TNHH & co phan

Ghi ch: Gi tr ch s bng 1 biu hin gi tr trung bnh cho loi hnh lin quan. C qu t cc DNTN xut khu so snh. Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Th hai, mc thm dng vn ca cc doanh nghip xut khu (c tnh bng ti sn bnh qun mt lao ng) thp hn so vi mc bnh qun ca tt c cc doanh nghip, khng tnh n hnh thc s hu. Cc gi tr tnh cho ton b doanh nghip, khu vc thnh th v khu vc nng thn u ln hn 1 nhng l do n gin l cc loi hnh doanh nghip hin i l chim t l rt cao trong nhm xut khu. y cng l mt nhn xt th v, v gi rng li th so snh lin quan n lao ng r v nguyn vt liu cng quan trng mc phn nhm chi tit ny. Th ba, cc DNVVN xut khu thng c quy m ln hn doanh nghip trung bnh trong mi loi hnh doanh nghip. Nhn xt ny ng h nhn nh trc ca chng ti rng cc doanh nghip xut khu thnh cng nhiu kh nng s pht trin vt qua khi loi hnh DNVVN nh vo thnh qu trong xut khu ca mnh. iu ny cng c th minh ha cho tm quan trng ca tnh hiu qu nh qui m ln do thnh cng trong xut khu em li. Hot ng xut khu c cc chi ph c nh ng k, ch yu lin quan n tip th v thng tin v th trng nc ngoi: cc doanh nghip nh nht hu nh khng c kh nng u t ngun lc cn thit cho nhng hot ng ny. Thng d i n kt lun rng cc doanh nghip xut khu c c thng tin tt hn cc doanh nghip khng xut khu. Vi d liu sn c, ta kh c th bit c nhn nh ny c tht s ng hay khng. Tuy nhin, quay ngc li cc cu hi t ra trong Bng 4, ta hon ton c th xem xt cc khc bit v k vng v s chun b gia cc doanh nghip xut khu v khng xut khu. Bng 11 di y trnh by kt qu so snh ny. Ta thy c mt kiu hnh kh r rng. K vng ca cc doanh nghip xut khu mang tnh tch cc v nht qun hn khi 53% cc doanh nghip xut khu mong i c li so vi t l
Ari Kokko 14 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

12% cc doanh nghip khng xut khu. Mt iu cng quan trng l ch c 25% s doanh nghip xut khu tr li rng h khng bit mnh k vng g t vic t do ha hn na trong khi con s tng ng ca cc doanh nghip khng xut khu l 63%. Cc doanh nghip xut khu cng sn sng cho vic quc t ha hn na. Hai phn ba cc doanh nghip xut khu bo co rng h ang chun b cho t do ha thng mi, trong khi ch c 16% cc doanh nghip khng xut khu ang lm nh vy. Bng 11 khng trnh by d liu v cc hnh thc s hu khc nhau; nhng ta cng c mt kiu hnh tng t: cc doanh nghip xut khu c k vng tch cc v chun b cho m ca ngoi thng hn na c t l cao hn cho tt c cc hnh thc s hu.
Bng 11. Tc ng k vng ca gia tng ton cu ha gia tng gia cc DNVVN xut khu v khng xut khu, 2002
Tng s Xut Khng xut khu khu Tc ng mong i ca s t do ha thng mi hn na? Hng li Khng thay i Thit hi Khng bit C Khng 53 12 9 25 66 34 12 17 8 63 16 84 50 12 12 25 71 29 14 17 13 55 24 76 63 12 0 25 50 50 9 18 3 70 9 91 Thnh th Xut Khng xut khu khu Nng thn Xut Khng xut khu khu

Doanh nghip c chun b cho s t do ha thng mi hn na khng?

Ghi ch: X Cc DN xut khu, NX Cc DN khng xut khu C rt t DN xut khu trong s cc DNTN so snh. Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Chng ti cng hi cc doanh nghip v kin thc ca h i vi mt s ci cch th ch gn y ti Vit Nam. Nh cp trn, Lut Doanh nghip nm 2000 l mt bc quan trng trong vic thc y s pht trin ca khu vc t nhn ti Vit Nam. Hn na, nhng nm gn y chng kin vic chnh sa nhiu b lut khc nhau, gm Lut Thu, Lut Hi quan, Lut t ai v mt s lut khc. Cc doanh nghip xut khu v khng xut khu c nhng nhn thc khc nhau v cc lut ny mc no? Bng 12 tm tt cc cu tr li ca doanh nghip xut khu v khng xut khu cho cu hi v s hiu bit ca h v cc vn bn lut php khc nhau c th tc ng n hot ng kinh doanh. Vi thc o t 1 n 4, trong 1 biu hin kin thc tt v lut ang c hi v 4 biu hin khng bit; hu ht cc lut ri vo loi trung bnh, vi im s bnh qun t 2 n 3.5 Cc doanh nghip ti thnh th dng nh c thng tin tt hn cc doanh nghip nng thn. Nhn chung, cc doanh nghip bit nhiu nht v Lut Thu v bit t nht v Lut Hi quan. y l iu khng qu ngc nhin trc nhng kt qu m chng ti trnh by. Trong khi hu nh tt c cc doanh nghip chu tc ng ca nhng qui
Khc bit gia im s 2 v 3 c th c minh ha bng vic phn tch thm thng tin v Lut Doanh nghip. Chng ti hi cc doanh nghip nh gi v vic lut ny nh hng ra sao n hot ng ca h, vi cu tr li khng bit v lut ny nh l mt trong nhng chn la tr li. Chn la ny c 28% s doanh nghip xut khu nh du, v im s trung bnh ca nhm doanh nghip ny v kin thc Lut Doanh nghip l 2,2. Cc doanh nghip khng xut khu c cu tr li tng ng vi s im 2,9, trong khi c n 54% trong s h tr li rng h khng bit g v lut ny. Ni cch khc, im s di 2 ni ln rng rt t doanh nghip khng quan tm n lut, trong khi im s ln hn 3 cho bit hn mt na s doanh nghip khng bit v lut.
Ari Kokko 15 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh
5

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

nh v thu th rt t doanh nghip c nhng tip xc trc tip vi hi quan. Cng c mt khc bit r rng gia cc doanh nghip xut khu v khng xut khu. Tnh trung bnh, cc doanh nghip xut khu dng c thng tin tt hn v tt c cc lut, c bit c u th v thng tin lin quan n Lut Hi quan. Tuy nhin, khc bit gia doanh nghip xut khu v khng xut khu trong loi hnh doanh nghip hin i (tp th v hp danh, TNHH v c phn) l kh thp. Cc doanh nghip khng xut khu trong nhng loi hnh ny c hiu bit tt v hu ht cc lut, ngoi tr Lut Hi quan.
Bng 12. Kin thc v lut gia cc DNVVN xut khu v khng xut khu, 2002
Tng s Khng XK XK Lut doanh nghip Lut lao ng Lut hi quan Lut bo him Lut thu Lut mi trng Lut t ai 2,2 2,2 2,3 2,6 1,8 2,9 2,7 2,9 2,9 3,6 3,4 2,5 3,1 2,9 Thnh th Khng XK XK 2,0 2,0 2,1 2,5 1,7 2,9 2,6 2,5 2,6 3,4 3,2 2,1 2,9 2,7 Nng thn Khng XK XK 2,5 2,6 3,0 3,0 2,4 3,0 3,0 3,2 3,2 3,7 3,6 2,9 3,4 3,0 H gia nh Khng XK XK 2,9 3,0 3,0 3,3 2,4 3,1 3,3 3,2 3,2 3,7 3,6 2,8 3,3 3,0 Tp th Khng XK XK 3,0 2,3 2,3 2,5 2,0 3,0 2,5 1,9 2,1 3,3 2,8 1,7 2,4 2,3 TNHH v c phn Khng XK XK 1,8 2,0 2,2 2,6 1,7 2,9 2,7 1,7 1,9 2,8 2,5 1,4 2,4 2,3

DN ng/b cho bit kin thc ca mnh v:

Ghi ch: Cc cu tr li xp hng t 1 (tt) n 4 (khng bit). S lng cc DNTN xut khu qu nh c th so snh. Ngun: C s d liu iu tra nm 2003.

Ta c th a ra mt kt lun thn trng l cc doanh nghip xut khu ti nng thn c thng tin tt hn cc doanh nghip khng xut khu. Li th v thng tin ny trng hp vi li th v quy m, v c th l mt nh t quan trng quyt nh kh nng ca cc doanh nghip ny trong vic tham gia xut khu. Cc doanh nghip xut khu ti thnh th cng dng nh c nn tng kin thc mnh hn so vi cc doanh nghip ti thnh th khc, mc d nhng khc bit ny cng nh khi doanh nghip cng ln hn. Tuy th, cc doanh nghip ny khng thm dng vn hn cc doanh nghip khc: tri li, i vi tt c cc loi hnh doanh nghip, doanh nghip xut khu c t l ti sn bnh qun mt lao ng thp hn doanh nghip khng xut khu. Tuy nhin, c trng ng lu nht c l l mt DNVVN trung bnh ch xut khu 1% sn lng ca mnh, v ch c 3% s doanh nghip l c tham gia xut khu trc tip. 6. NHNG TC NG CA CC CI CCH TH CH Chng ta lu trn rng s quc t ha ang gia tng trong nn kinh t Vit Nam i hi phi c nhng ci cch v kinh t v th ch khc nhau. Cc qui nh thng mi c t do ha, lut thu c ci cch, h thng ti chnh c khuyn khch lm vic vi khu vc t nhn, nhng yu cu hnh chnh i vi DNTN c ni lng v v.v Ngay c khi nu nhng tc ng trc tip ca s quc t ha ln cc DNVVN dng nh kh hn ch - rt t doanh nghip c th cnh tranh c vi hng nhp khu, v cng c rt t doanh nghip tham gia vo cc hot ng xut khu th vic nhng ci cch m qu trnh quc t ha mang li c mt tc ng ton din hn l iu hon ton c th xy ra. Nhng thay i trong mi trng kinh doanh ti Vit Nam n gin c th tc ng n hnh vi v hiu qu hot ng ca cc DNVVN (cng nh cc doanh nghip khc).
Ari Kokko 16 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Kt hp d liu iu tra v DNVVN ca chng ti qua cc nm 1990, 1996 v 2002, ta c th th nghin cu hnh vi v hiu qu hot ng ca cc DNVVN theo hai cch. Th nht, vic xem xt s thay i ca cc c trng doanh nghip khc nhau qua thi gian c th lm ni bt nhng thay i v hiu qu hot ng. Th hai, vic nghin cu cc kin ch quan ca DNVVN v tr ngi i vi tng trng v nhng yu cu tr gip t pha chnh ph c th cho ta bit thm thng tin v mi trng kinh doanh theo nhn thc ca doanh nghip. Bng 13 tm tt mt s thng tin v nhng thay i v quy m doanh nghip trung bnh t nm 1990 n 2002. Ba ch tiu khc nhau v quy m c s dng: thu nhp trung bnh, ti sn trung bnh v lao ng trung bnh. hiu chnh cho mt s thay i trong c cu mu iu tra, chng ti thm vo tui trung bnh ca cc doanh nghip, t l doanh nghip thnh th v t l ca cc hnh thc s hu n gin (doanh nghip h gia nh v DNTN).
Bng 13. Tng trng ca DNVVN trung bnh 1990-2002
1990 Thu nhp (triu ng, gi nm 2002) Trung bnh Trung v Ti sn (triu ng, gi nm 2002) Trung bnh Trung v Lao ng Trung bnh Trung v Tui (nm) Trung bnh Trung v T l doanh nghip thnh th (%) T l DNTN v doanh nghip h gia nh (%)
Ngun: C s d liu iu tra cc nm 1991, 1997 v 2003.

1996 886 189 734 184 16,8 9,0 15,0 13,0 65 67

2002 1.414 204 1.692 324 11,6 6,0 11,2 10,0 47 82

396 111 399 154 15,6 11,0 18.4 16 100 54

Bng 13 cho thy rng c hai ch tiu thu nhp v ti sn trung bnh ca cc DNVVN tng ln rt ng k theo thi gian, trong tc tng trng thu nhp c bit nhanh trong giai on 1990-1996. Trong khi , cc gi tr trung v ca thu nhp tng vi tc khim tn hn. y l kt qu ca nhng thay i trong c cu mu iu tra, trong chuyn hng nhiu hn sang khu vc nng thn v doanh nghip h gia nh cng nh DNTN theo thi gian. Kt qu l, nh c cp trc y, mu iu tra nm 2002 phn nh c cu s hu ca ngnh cng nghip Vit Nam tng i tt, trong khi cc mu iu tra trc c qu nhiu doanh nghip khu vc thnh th v hnh thc s hu tp th v hp danh. Tuy vy, nhng thay i trong c cu mu iu tra cng lm phc tp cho vic so snh s pht trin ca doanh nghip theo thi gian. Mt kiu hnh m c l vn cn c khm ph l s gia tng mnh trong lch chun ca mi bin s. iu ny ch yu l kt qu ca s pht trin nhanh ng lu ca cc doanh nghip ln nht trong mu iu tra. C th, mt doanh nghip TNHH v c phn trung bnh pht trin nhanh xt v mt sn lng v ti sn trong khi c tng trng v vic lm trung bnh thp hn. Cng lc , c nhng du hiu r rng cho thy s gia tng c v mt thu nhp, ti sn ln vic lm.trong cc DNTN v doanh nghip h gia

Ari Kokko

17

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

nh in hnh. Bng 14 minh ha s gia tng ca thu nhp trung bnh gia cc loi hnh doanh nghip khc nhau, v khng nh xu hng tch cc trong tt c cc nhm doanh nghip ngoi tr doanh nghip TNHH v c phn.
Bng 14. Lao ng trung bnh phn theo hnh thc s hu, 1990-2002
H gia nh T nhn Tp th v hp danh TNHH v c phn 1990 4,9 13,9 22,2 -1996 5,5 19,0 24,1 39,8 2002 6,9 21,0 30,4 35,5

Ghi ch: Mu iu tra nm 1990 khng bao gm cc doanh nghip TNHH v c phn. Ngun: C s d liu iu tra cc nm 1991, 1997 v 2003.

Ta cng c th i n mt kt lut t nhng quan st ny l mi trng kinh doanh cho cc DNVVN c ci thin. iu ny c th lin quan c bit n cc loi hnh doanh nghip hin i hn: cc cng ty TNHH v c phn thnh cng nht r rng tri qua s tng trng rt nhanh gia nm 1996 v 2002 (khng c cng ty no thuc cc loi hnh ny vo nm 1990). Mt thay i khc theo thi gian lin quan n t l chm dt hot ng. Trong khi ch c 36% s doanh nghip iu tra vo nm 1990 cn tn ti cho n nm 1996; 470 trong s 750 doanh nghip iu tra nm 1996 vn cn hot ng vo nm 2002, t to ra t l tn ti ln n 63%. Kt qu ny c th l do s ci thin trong mi trng kinh doanh, xut pht t nhng ci cch khc nhau thc hin trong sut thp nin va qua. Ta c th a ra mt kt lun tng t bng cch so snh cc ma trn chuyn i cho cc giai on 1990-1996 v 1996-2002. Cc ma trn ny truy tm li nhng dch chuyn ca cc doanh nghip qua quy m khc nhau theo thi gian. Ma trn cho giai on 1990-1996 (Bng 15) cho thy mt mi trng kinh doanh rt nng ng v ang thay i. Hng u tin ca ma trn cho thy 53% s doanh nghip thuc 20% thp nht (xt v tiu ch vic lm) vo nm 1990 vn cn thuc 20% thp nht ny vo nm 1996. Tuy nhin, 33% cc cng ty pht trin v t ti 20% th t, v 7% c gng tng trng rt nhanh v t n loi 20% cao nht vo nm 1996. Tng t nh vy, ct cui cng cho thy rng 6% cc cng ty thuc 20% cao nht vo nm 1990 ri xung nhm 20% thp nht vo nm 1996: ch c 44% cc cng ty thuc nhm 20% cao nht vo nm 1990 vn gi c v tr ca mnh vo su nm sau. Nhn chung, c v nhng thay i trong pht trin doanh nghip kh su rng trong sut giai on ny, vi xc sut tng trng cao hn mt cht so vi suy gim, vi iu kin l mt doanh nghip khng thuc vo nhm a s khng cn tn ti.
Bng 15. Ma trn chuyn chuyn i 1990-1996
Vic lm 20% th nht 1990 20% th hai 1990 20% th ba 1990 20% th t 1990 20% th nm 20% th nht 1996 53% 21% 19% 3% 6% 20% th hai 1996 33% 31% 13% 10% 9% 20% th ba 1996 7% 21% 23% 19% 15% 20% th t 1996 0% 15% 23% 29% 27% 20% th nm 1996 7% 13% 23% 39% 44%

Ari Kokko

18

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

1990
Ngun: Rand v cc tc gia khc (2004).

Ma trn chuyn i cho giai on 1996-2002 (Bng 16) gi v mt mi trng kinh doanh t bt n hn. C th, phn ln cc doanh nghip c th c tm thy trong ng cho ca Bng 16, t cho thy cc doanh nghip ny gi v tr tng i trong xp hng v vic lm. Khng c doanh nghip no khi s ngoi hai phn 20% thp nht m c th t n phn 20% cao nht, nhng cng c rt t cc doanh nghip thuc phn 20% cao nht tt xung phn 20% thp nht trong sut giai on ny. Hn na, nh c lu trc y, t l tn ti gia tng t 36% trong giai on 1990-1996 ln 63% trong giai on 1996-2002. Nhn chung, kh hp l khi nh gi rng c trng ca s pht trin ny l tch cc, c bit khi dng nh tnh n nh cao hn khng c lin quan n p lc cnh tranh thp hn hay nhng can thip cng khai ca nh nc cho php cc DNTN yu km c th tn ti mc d c kh nng sinh li v tnh hiu qu thp.
Bng 16. Ma trn chuyn i 1996-2002
Vic lm 20% th nht 1996 20% th hai 1996 20% th ba 1996 20% th t 1996 20% th nm 1996 20% th nht 2002 51% 15% 6% 1% 1% 20% th hai 2002 44% 63% 25% 5% 1% 20% th ba 2002 5% 15% 44% 22% 7% 20% th t 2002 0% 7% 18% 49% 23% 20% th nm 2002 0% 0% 7% 22% 68%

Ngun: Rand v cc tc gi khc (2004).

Chuyn sang nhn nh ca cc doanh nghip v cc tr ngi i vi tng trng, Hnh 2 v 3 tm tt mt s kt qu iu tra v kha cnh ny. Hnh 2 trnh by cc nh gi ca doanh nghip v cc tr ngi ch yu i vi s tng trng lin tc ca doanh nghip (cc doanh nghip c php nu ra ti a l ba tr ngi). Tr ngi chnh xuyn sut giai on nghin cu l thiu vn u t, vi khong 50 n 60% s doanh nghip tr li. Cc tr ngi lin quan th trng, biu hin bi mc cu hn hp hay cnh tranh qu gay gt cng ph bin. Nhng thay i ng k nht theo thi gian lin quan n yu tc thiu cng ngh hin i v tnh khng n nh ca chnh sch nh nc. Tn sut cc than phin v nhng vn ny gim gn mt na t nm 1990 n 2002, v ng ch l chnh sch nh nc khng c xem nh mt cn ngi cho s pht trin ca DNVVN na. Hn na, s lng cc cng ty nhn nh rng h khng thy bt c cn ngi ch yu no cho tng trng gia tng theo thi gian, c bit l cc a phng pha Nam. Di 5% cc doanh nghip ti TP.HCM v Long An cho l khng c tr ngi i vi tng trng vo nm 1996; n nm 2002, quan im ny c khong 17% s doanh nghip ti hai a phng ny chia s.

Ari Kokko

19

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Hnh 2. Cc tr ngi chnh i vi tng trng 1990-2002

70 60 50 40 30 20 10 0
Thieu von Nhu cau han che Qua nhieu s canh tranh Thieu cong nghe Cac chnh sach v hien ai mo cua chnh phu khong on nh

1991 1997 2002

Ghi ch: Cc doanh nghip c php nu tn ti a ba tr ngi chnh yu nht. Ngun: C s d liu iu tra cc nm 1991, 1997, v 2003.

Bng 3 trnh by cc cu tr li cho cu hi v loi hnh h tr t pha chnh ph m cc doanh nghip mong mun. Trong khi c s h tng c ci thin l loi h tr ch yu vo nm 1990 th kh nng tip cn cc ngun tn dng tr thnh loi hnh h tr chnh yu v c cc DNVVN k vng. Hai s pht trin khc cng ng lu . Th nht, tip th him khi c cp nh l mt loi hnh h tr vo nm 1990 nhng ni ln tr thnh mt trong nhng loi hnh cn c h tr ch yu vo nm 2002. iu ny rt ng lu bi v n cho thy mt s quan tm ngy cng cao n nhng g cn thit cho thnh cng thng mi trong ni khng cn c coi l nn kinh t thiu ht na. Th hai, cc yu cu lin quan n vn chnh sch nhanh chng bin mt. Khong 25% s cng ty mun s minh bch v chnh sch di hn ca chnh ph hay nhng ci thin v mi trng kinh t v m vo nm 1990, nhng ch c 10-15% s cng ty c cu tr li tng t vo nm 2002.6

Mt kin ng lu khc lin quan n s lng cc doanh nghip bo co rng h khng mun nhn bt c s h tr no t pha chnh ph. Vo nm 1996, c n 2/3 s doanh nghip tr li rng h khng mong mun bt c s tr gip no, nhng ch c 19% s doanh nghip tr li nh vy vo nm 2002. y l mt thay i th v, m c th c ngha l hoc cc doanh nghip cm thy mt nhu cu tm kim s tr gip ngy cng tng, hoc h cm thy d chu hn trong cc mi quan h vi chnh ph. Cc cuc phng vn khng chnh thc vi cc DNVVN Vit Nam cho thy rng kh nng sau gn vi s tht hn.
Ari Kokko 20 Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

Hnh 3. H tr mong mun t chnh ph, 1990-2002

60 50 40 30 20 10 0
C s ha tang Tn dung Tiep th Minh bach cac chnh sach dai han Cai thien moi trng v mo

1991 2002

Ghi ch: Cc doanh nghip c php a ra ti a ba hnh thc h tr mong mun. Ngun: C s d liu iu tra cc nm 1991 v 2003.

Tm tt li kt qu t nhng nh gi ch quan v mi trng kinh doanh ti Vit Nam, chng ta c th thy rng tn dng v s cnh tranh gay gt vn l nhng vn chnh m cc DNVVN Vit Nam phi i mt, v rng cc ci cch th ch c thc thi trong nhng nm qua khng c bt k tc ng quan trng no n s nh gi ca cc doanh nghip v tnh hnh ca chnh h. Tuy nhin, trc khi kt lut rng cc ci cch khng mang li tc ng no, ta phi thy rng nhng than phin tng t nh th ny cng thng thy hu ht cc nn kinh t khc. Vn u t l mt ti sn qu him, v thng tin khng hon ho gia ch n v cc DNVVN s thng dn n mt tnh hung m cc doanh nghip cm thy h cn nhiu vn hn. Tng t nh vy, s cnh tranh l mt trong nhng ng lc ca nn kinh t th trng, v cc doanh nghip thng coi p lc cnh tranh l tr ngi trong mt nn kinh t th trng. Nh vy, c th c l do nhn mnh hn vo mt s trong cc cu tr li khc t cuc iu tra. S gim st trong s lng cc than phin v chnh sch khng n nh ca chnh ph - v s st gim v nhng yu cu phi r rng minh bch v ci thin cc chnh sch l mt s pht trin rt tch cc m chng ta c th cho rng phn nh s ci tin thc s trong mi trng kinh doanh ti Vit Nam. Tng t nh vy, s gia tng trong s lng cc DNVVN bo co rng h thy khng c cn ngi ng k no i vi s tng trng phn nh iu kin kinh doanh c ci thin (mc d kin ny ch xut hin pha Nam). Trn c s nhng nhn xt ny, ta c th kt lun rng cc ci cch kinh t v th ch gn vi s quc t ha c mt tc ng n cc DNVVN ca Vit Nam, v tc ng ny l rt tch cc.

Ari Kokko

21

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

7. KT LUN Trong bi vit ny, chng ti nghin cu mc quc t ha ca cc DNVVN Vit Nam qua vic phn tch d liu vi m t ba cuc iu tra v cc DNVVN trong cc nm 1990, 1996 v 2002. Cc kt qu cho thy rng rt t DNVVN b nh hng trc tip t s quc t ha ca t nc thng qua cnh tranh vi hng nhp khu, quan h trc tip vi cc doanh nghip nc ngoi hay xut khu trc tip. Nhn xt chnh rt ra c l ch c 3% cc DNVVN c iu tra trong nm 2002/03 c tham gia vo hot ng xut khu trc tip. Do hn ch trong kh nng i mt vi quc t ha, cc DNVVN c nhng k vng rt khng r rng v qu trnh quc t ha hn na s c ngha g, v do vy, khng c mt s chun b bi bn no cho vic m ca th trng Vit Nam. Cc ngoi l t nhng kin trn ch yu n t cc loi hnh doanh nghip hin i doanh nghip TNHH v c phn - m ngi ta c th ni rng ang trong qu trnh chuyn i v khng cn l cc DNVVN. iu kin hot ng i vi cc DNTN c ci thin dn trong nhng nm qua, v nhng DNVVN thnh cng c th huy ng vn (v d, doanh nghip c phn) v tham gia vo th trng quc t c kh nng pht trin vt khi loi hnh DNVVN trong mt qung thi gian tng i ngn. Nhng cn phn ln cc DNVVN ca Vit Nam th sao? H s c kh nng tip tc tng trng, to vic lm v gim ngho vi tc cn thit duy tr mt s pht trin mnh m cho th trng Vit Nam hay khng? Kt qu ca cc cuc iu tra gi rng cc thch thc quan trng vn cn pha trc. duy tr c tc tng trng nh trong nhng nm qua trong hon cnh phi i mt vi s cnh tranh quc t ngy cng gia tng ti th trng Vit Nam s i hi nhng n lc ng k trong vic tng cng nng lc. iu ny khng nhng ch p dng i vi u t vo my mc v cng ngh m cn l u t vo ngun vn nhn lc v k nng. Cng lc , vic lu n cc c hi m th trng quc t to ra l vn ct yu. S a dng tng i ca cc doanh nghip xut khu trong mu iu tra cc DNVVN hin ti v c bit l nhn xt rng nhiu doanh nghip khng thuc vo nhm DNVVN thm dng vn v tin tin nht cho thy cn nhiu c hi sn c cho cc DNVVN ca Vit Nam. iu cn thiu ch yu l thng tin v cc c hi th trng nc ngoi v c s h tng xut khu. C hai vn ny u i hi mt khon u t ban u ng k v mt mc no l cc hng ha cng: mt khi kin thc hay c s h tng sn sng th chng c th c nhiu cng ty s dng. iu ny c th to ra nhng c hi tt cho u t cng hay u t t ngun vn vin tr pht trin chnh thc (ODA) v sut sinh li x hi ca nhng d n c thit k tt thng kh cao. Thnh cng trong xut khu cng i hi cc khon u t tch cc t pha cc DNVVN nhm khai thc cc c hi sn c. Tuy nhin, dng nh c rt t cc doanh nghip ang xem xt vic u t vo ngun vn nhn lc, mc d s thiu ht kin thc - c bit l kin thc lin quan n tip th - l mt trong nhng tr ngi chnh i vi nhiu doanh nghip. Mt cn ngi khc cho vic pht trin mnh hn na l kh nng tip cn n cc ngun tn dng. Cc doanh nghip h gia nh v DNTN c bit gp kh khn v ngun tn dng v cng phi chu s tng trng thp hn nhiu so vi cc loi hnh doanh nghip hin i. Xt ti cu trc hin hu ca h thng ti chnh Vit Nam (v cc kh khn chung lin quan n vic huy ng vn cho cc DNVVN) th vic mong i nhng ci

Ari Kokko

22

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh

Chng trnh Ging dy Kinh t Fulbright Nin kha 2003-2004

Bi c

S quc t ha ca cc doanh nghip va v nh ti Vit Nam

thin ng k v vic cp tn dng cho cc loi hnh doanh nghip nh nht l iu khng thc t. Thay vo , cch thc thay th c th l thc y s pht trin ca cc loi hnh doanh nghip bc l c tim nng tng trng vng mnh v c kh nng thu ht vn t cc ngun khc ngoi h thng ngn hng chnh thc. Cc cng ty c phn v TNHH l nhng v d xut sc v cc loi hnh doanh nghip ny. Lut Doanh nghip mi t nm 2000 gim thiu c cc yu cu hnh chnh cho vic khi s doanh nghip mi. Ci cch trong tng lai trong lnh vc ny c lin quan mt thit n cc thch thc chc v pht trin ca nn kinh t Vit Nam. Nu khng c cc ci cch tip tc i vi khu vc DNNN, khng c s gim thiu cc c quyn m cc DNNN hng u ang c hng, nu khng c ci cch su rng h thng ti chnh, khng c s gia tng ngun vn tn dng di hn cho khu vc t nhn, th s rt kh cho cc DNVVN nng ng ca Vit Nam pht huy ht tim nng ca mnh v pht trin ln thnh loi hnh doanh nghip ln.

TI LIU THAM KHO GoV (2002), Comprehensive Strategy for Povery Reduction and Growth, Government of Vietnam, Prime Ministers Office, Document No. 2685/VPCP-QHQT, May 21, Hanoi. GSO (2004), The Real Situation of Enterprises through Surveys Conducted in 2001, 2002, 2003, Statistics Publishing House, Hanoi. IMF (2004), Vietnam: Poverty Reduction Strategy Paper Progress Report, IMF Country Report No. 04/20, January, Washington, D.C. Kokko, A. (2004), Growth and Reform Since the 8th Party Congress, forthcoming in D. McCargo, ed., Rethinking Vietnam, Routledge, London and New York. Rand, J., H. Hansen, and F. Tarp (2004), SME Growth and Survival in Vietnam: Evidence from an Enterprise Panel Data Set, mimeo, paper presented in ILSSA Workshop on SME Survey Findings, Hanoi, March 25, 2004. Ronnas, P. (1992), Employment Generation Through Private Entrepreneurship in Vietnam, ILO/ARTEP/SIDA, New Dehli. Ronnas, P. and B. Ramamurthy, eds., (2001), The Private Manufacturing Sector in Vietnam in the 1990s: Transformation and Dynamics, Labour and Social Affairs Publishing House, Hanoi.

Ari Kokko

23

Bin dch: Hi ng Hiu nh: Xun Thnh