B 7

almann yaynlanm son hali iin ltfen bkz. Palabyk, H., Yava, H.
, Sivil Toplum Kurulularnn evre Koruma ve Kullanma Dengesi Asndan Rol ve nemi, III. Uluslararas STKlar Kongresi, 9-10 Aralk, 2006, anakkale, ss. 165-170.
SVL TOPLUM KURULULARININ EVRE KORUMA VE KULLANMA DENGES AISINDAN ROL VE NEM The Function of Non-Governmental Organizations with Regard to Balance Between Usage and Conservation Hikmet YAVA1 Hamit PALABIYIK2
AN ABSTRACT A variety of environmental problems are the most important agenda matters affecting the entire world with their local, national and global dimensions. Especially, some of the largest problems now affecting the world in this era are air, land and water pollution, ozone depletion, global warming and greenhouse effects, radioactive pollution, wastes and such much destruction mainly caused by rapid population growth, uncontrolled urbanization and industrialization efforts. However, the main concern about those consequences of environmental threats affecting the whole world in a global context come across in the last part of the century. Stockholm 1974, the United Nations Conference on Human Environment was the first time that attention was drawn to the need to preserve natural habitats to produce a sustained improvement in living conditions for all, and the need for international cooperation to achieve this. In 1987, the Brundland Report, Our Common Future by the World Commission on Environment and Development, took a close look at the interplay between economic development and the environment and came up with the concept of sustainable development with the definition cited development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to meet their own needs. In 1992, the first Earth Summit, Rio Summit or the UN Conference on Environment and Development, took place in Brazil. The Summit took the Brundland Report a step further, placing the model of sustainability at the center of all-global planning for development. In 2002, the Second Earth Summit, the World Summit on Sustainability Development, or the Johannesburg Summit, took place in South Africa to review the progress made since the Rio Summit and to progress the sustainable development agenda. One of the key recommendations of the conference was for each country to prepare its plan of action for sustainable development. In this case, non-governmental organizations were the one of the nine more discussing titles in this summit. It is clear that, new concepts of new administrative strategies such as cooperation, accountability, sustainability, openness, transparency, voluntarylism have a great importance of handling environmental issues. Therefore, the balance between usage and conservation going to be pointed out with regard to governance context and same explanations on non governmental organizations capacities of environmental concerns will be revealed in this study.
1
Yrd. Do. Dr., anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Biga ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Kamu Ynetimi Blm. 2 Do. Dr. anakkale Onsekiz Mart niversitesi, Biga ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, Kamu Ynetimi Blm.
almann yaynlanm son hali iin ltfen bkz. Palabyk, H., Yava, H., Sivil Toplum Kurulularnn evre Koruma ve Kullanma Dengesi Asndan Rol ve nemi, III. Uluslararas STKlar Kongresi, 9-10 Aralk, 2006, anakkale, ss. 165-170.
ZET
evre sorunlar, yerel, ulusal ve kresel boyutlaryla gnmzn en nemli sorun alanlarndan birisini oluturmaktadr. nsanolu yirmibirinci yzyla, kendi yaam alanlarn tehdit eden ve zellikle hzl nfus art, arpk ve kontrolsz kentleme ve sanayilemenin tetikledii hava, su, toprak kirlilii, ozon tabakasnn incelmesi, kresel snma ve sera etkisi, radyoaktif kirlenme, atklar gibi pek ok tehlike ile birlikte girmitir. Nitekim nceden sadece ortaya ktklar yer ile snrl kald dnlen evre sorunlar sonularnn, tm insanl tehdit eden boyutlarda ele alnmas ancak son yarm yzylla ilikilendirilmektedir. yle ki, uluslar aras alanda ilk defa 5-16 Haziran 1972 tarihlerinde Stockholmde aralarnda Trkiyenin de bulunduu 113 lkenin katlm ile gerekletirilen Birlemi Milletler nsan evresi Konferansna hakim olan Tek bir dnyamz var slogan evre sorunlarnn evrenselliine vurgu yapmaktadr.
Dnya evre ve Kalknma Komisyonunun 1987 ylnda Brundtland Raporu olarak da bilinen Ortak Geleceimiz isimli raporunda ise kalknma ile evre konularnn birbirinden ayr dnlemeyecei ifade edilmi ve srdrlebilirlikten ne anlalmas gerektii srdrlebilir kalknma, bugnn ihtiyalarn, gelecek kuaklarn da kendi ihtiyalarn karlayabilme olanandan dn vermeksizin karlamaktr eklinde ortaya konmutur (Trkiye evre Sorunlar Vakf, 1991:71). Yine Haziran 1992de Brezilyann Rio de Janerio kentinde yaplan Birlemi Milletler evre ve Kalknma Konferansnda srdrlebilirlik kavram evrensel bir nitelie brnm, evre ile ekonomik ve sosyal kalknmann birbirinden ayr konular olarak dnlemeyecei ana temas zerinde durulmutur. Srdrlebilir Kalknma balnn ilk defa kresel bir konferansta kullanld, 1992 ylnda Rio Zirvesinde sonra geen on yllk srenin deerlendirildii Srdrlebilir Kalknma zerine Dnya Zirvesi ise, 26 Austos - 4 Eyll 2002 tarihleri arasnda 174 lkeden yaklak 64.000 temsilcinin katlmyla Gney Afrikann Johannesburg kentinde gerekletirilmitir. Ayn zamanda sivil toplum kurulular, toplantlarda tartlan temel dokuz konu balndan birisini oluturmaktadr. Ancak gelecei ve yaanabilirlii salamaya ynelik olarak ne kamusal olanaklar, ne zel sektr, ne
bireyler ve ne sivil toplum kurulular tek balarna yeterli deildir. Dier taraftan ne salt korumac yaklamlar ne de salt kullanmac yaklamlar da srdrlebilir gelecek hedefini baarmada yeterli grlmektedir. Bu nedenle gelecein yeni ynetim stratejileri iinde ibirlii, gnlllk, aklk, hesap verme srdrlebilirlik gibi kavramlar, evresel sorunlarn zmne ynelik nemli almlar salamaktadr. te bu teblide ynetiim anlay erevesinde evre koruma ve kullanma dengesine vurgu yaplacak, sivil toplum kurulularnn evresel sorunlarla ilgili kapasite tespitlerine ynelik aklamalarda bulunulacaktr.
GR
Hemen her alanda byk bir deiim ve dnmn yaand gnmz dnyasnda, bu deiim ve dnmn ynetim stratejilerindeki gelimeleri etkilememesi dnlemez. Bu ynyle katlmclk, toplum merkezli olma, ok aktrl ve aktif
zmlerde ortaklk gibi ifadeler ynetiim (Palabyk, 2004)
denilen yeni bir ynetim anlayn gndeme getirmektedir. Bu yeni anlayn niteliini belirleyen ibirlii, gnlllk, aklk, bilgiye ulama, hesap verme, srdrlebilirlik gibi kavramlarn yerelden balanmak suretiyle
uygulamaya konulabilmesi, daha yaanabilir kentsel meknlarn oluturulmas abalarnda nemli yer tutmaktadr. Dolaysyla, hemen hemen tm sorunlar tamamen kamusal imknlarla ve yukardan aaya doru emir-komuta erevesinde yaplanm gl merkeziyeti anlayla zme eilimi karsnda gelien bu yeni ynetim stratejilerine verilen deer, evresel gelecei ve yaanabilirlii belirlemesi asndan nem tamaktadr. Bu adan bir yandan evre anlaymz, dier yandan sivil toplum kurulularnn evre koruma ve kullanma noktasnda ne tr rollere ve neme sahip olduu/olabilecei konusunda ilgililere bir deerlendirme ortam salanm olmakta ve dolaysyla srdrlebilir ve yaanabilir meknlarn oluturulmasna ynelik toplum merkezli bak asnn getirdii bir destein gereine ve nemine dikkat ekilmektedir.
BALICA EVRESEL TEHDT ALGILAMALARI
Genel anlamda doada var olan bir denge ve uyumdan sz edilmektedir. Bu uyumu bozan en nemli unsur ise insanolunun doada meydana getirdii olumsuz 3
faaliyetlerdir. Dolaysyla insanlarn olumsuz faaliyetlerinden soyutlanarak yaplacak her aklamann temelde bir inandrclk sorunu ile karlaaca aktr. Bugn de byk lde egemen konumunu srdren insan merkezci evre etii yaklamnn, insann daha ok kazanma hrsnn ve doay smrmesinin teorik zeminini oluturduu da bilinmektedir (Kele ve Ertan, 2002:188).
21. yzyla girerken insanolu belki de hi olmadndan daha fazla bir ilgi ile evre konusuna yaklam ve geleceine ilikin kayglarn yine hi olmadndan daha fazla bir sklkla dile getirir olmutur. Nitekim hava kirlilii, su kirlilii, toprak kirlilii gibi temel evre sorunlarn aan bir ekilde, ancak bu temel sorunlarla da yakndan ilikili olarak pek ok konu kamuoyu gndemine sklkla tanmtr. Savalar, alk, ktlk, biyolojik, kimyasal ve nkleer silahlarn kullanm, nesli tkenmekte olan trler, bulac hastalklar, ar nfus art, ormanlarn yok olmas, kresel snma, iklim deiiklii, tehlikeli atklar, dzensiz kentleme, erozyon, lleme gibi pek ok konunun, en genel tanm ile insan faaliyetleri ve canl varlklar zerinde hemen ya da sre iinde dolayl ya da dolaysz bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir zamandaki toplam(Kele ve Hamamc, 1993:21) eklinde ifade edilen evre kavram zerindeki etkisi kayg uyandrc boyutlarda gsterilmektedir.
rnein, dnyay bekleyen en nemli tehdit unsurunun, kresel snma ve iklim deiikliinin ime suyu rezervlerinde bir azala neden olabilecei (Sabah Gazetesi, 5 Mart 2006), ayn zamanda kirlenme sonucu tatl su kaynaklarnn kullanlamaz hale geleceine ynelik aklamalarn lkeler arasnda su savalarna neden olabilecei (Milliyet Gazetesi, 16 Nisan 2006; Hrriyet Gazetesi, 1 Mart 2006) tezini ortaya karmaktadr. Yine iklim deiikliinin frtnalar, iddetli yalar, sel ve taknlar gibi afetler, su ile bulaan hastalklar gibi durumlarn da s dalgalanmalarndaki artn bir sonucu olarak insanln kapsnda bekledii; dolaysyla afetlerin artmas sonucu yaanacak glerin, su ve besin kaynaklarnn azalmasnn da senaryolarda ngrlen sonulardan bazlarn sergiledii ifade edilmektedir (Bilim ve Teknik, 2005:40).
TRKYEDE EVREYE YAKLAIMIN GENEL GRNM
Kukusuz evreyi koruyucu, evre kirliliini nleyici, evreyi gelitirici tm abalarn amac, insanlarn ve gelecek kuaklarn rahat, huzur iinde, salkl bir evrede yaamalarn salamaktr (nl, 1991:77). Nitekim 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda da herkesin salkl ve dengeli bir evrede yaama hakkna sahip olduundan ve ayn zamanda evreyi gelitirmenin, evre saln korumann ve evre kirlenmesini nlemenin Devletin ve vatandalarn devi olduundan (md. 56) sz edilmektedir. Ancak dier taraftan, yine 1982 Anayasasnn 65. maddesinde 2001 ylnda yaplan deiik biimiyle Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen grevlerini, bu grevlerin amalarna uygun ncelikleri gzeterek mali kaynaklarnn yeterlilii lsnde yerine getirir demek suretiyle, bir anlamda evre hakkndan bahseden maddenin ieriine ilikin tm anlam ve nemin yitirildii sonucuna ulalmaktadr (Toprak, 2003:161). Dolaysyla hak sahiplerinin, evre haklarn gerekletirmek amacyla devlete ynelen taleplerini, devlet bu maddeye dayanmak suretiyle geri evirebilecektir. Dier bir ifade ile madde, evre hakknn tam anlamyla uygulanmasn nleyici bir nitelik tamaktadr (zdek, 1993:128). Byle bir yaklamn, ayn zamanda devletin imza att uluslararas pek ok anlama ile de eliebileceini sylemek mmkndr (Toprak, 2003:161).
evre kirliliinin nlenmesi, evrenin korunmas ve iyiletirilmesi amacna ynelik olarak dzenlenen temel kanun ise 9.8.1983 tarihli ve 2872 sayl evre Kanunudur. Kanun, deimeden nceki 1. maddesinde amacnn yaplacak dzenlemelerin ve alnacak nlemlerin, ekonomik ve sosyal kalknma hedefleriyle uyumlu olarak belirli hukuki ve teknik esaslara gre dzenleneceinin ifade edilmesiyle, bir anlamda, evre ve ekonomi arasnda bir uyum kurmak yerine, evreyi ekonomik gelimenin nndeki bir engel olarak gren bir anlayla (Kele ve Ertan, 2002:275), 20 yl akn bir sre uygulama alan bulmutur. Nitekim evre Kanununda kapsaml deiiklikler getiren 26.4.2006 tarihli ve 5491 sayl Kanunun genel gerekesinde de; lkemizde evre sorunlarnn yeni olutuu ve anlald srada hazrlanan ve yrrle konulan 2872 sayl evre Kanununun gnn ihtiyalarna tam olarak cevap veremedii ve genel anlamda evre sorunlarnn sratle bymesi ve evrenin neminin zaman iinde daha da anlalr hale gelmesi sebepleriyle Kanunun etkinliini artrmak zere nemli deiikliklerin yaplmasnn zorunluluk olduu dile getirilmitir (http://www2.tbmm.gov.tr/d22/1/1-0322.pdf, 1 Ekim 2006:2). 5
Geen sre iinde Trkiye'de ve dnyada meydana gelen deiimler, evre Yasas'nda yeni dzenlemeler yaplmasn zorunlu klm; zellikle AB evre mevzuatna uyum kapsamnda yeni yasann karlmas bir zorunluluk olmutur. 1995 ylnda hazrlanp Meclis'e sevk edilen, ancak itirazlar ve seimler nedeniyle bir trl grlemeyen evre Yasasnda deiiklik tasars, Tuzla'da ortaya karlan zehirli varillerin ardndan tekrar gndeme gelmi; 26.04.2006 tarihinde kabul edilerek 13.05.2006 tarihli Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren yenilenmi evre Yasasnda bu kapsamda bata idari cezalardaki art bata pek ok deiiklik dikkat ekmektedir.
evrenin korunmasna ve kirliliinin nlenmesine ilikin genel ilkeler, dnyada ve lkemizde kabul gren yeni yaklamlar dikkate alnarak yeniden dzenlenen Kanunun almamz kapsamnda dikkat eken zellii evre konusunda toplumsal katlm salama anlay erevesinde yeni dzenlemeler iermesidir. Srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda evrenin korunmasn ama edinen yasa, "evre Gnlls" uygulamasyla da katlm ve denetimde Devletvatanda ibirliinin hayata geirilmesi hedeflemektedir. "evre Gnlls", Bakanlka uygun niteliklere sahip kiiler arasndan seilen ve evre kanununa ve ilgili dzenlemelere aykr faaliyetleri Bakanla iletmekle grevli ve yetkili kiidir (2872-md.2). Bu grev iin cret denmez. revi ktye kullanan gnllnn grevi sona erdirilir. evre gnlllerinin alma, eitimlerine ilikin esaslar ynetmelikle dzenlenir (ek madde 3). Stratejik evresel deerlendirme tanmnda yine katlmc bir yaklamla srdrlen almalar zelliine vurgu yaplmaktadr (md.2; Bkz. Palabyk, Yava ve nder, 2006). evrenin korunmasna, iyiletirilmesine ve kirliliin nlenmesine ilikin genel ilkeler olarak ise bata idare, meslek odalar, birlikler ve sivil toplum kurulular olmak zere herkese sorumluluk yklenmektedir. Bu kapsamda bakanlk ve yerel ynetimler, gerekli hallerde meslek odalar, birlikler ve sivil toplum kurulular ile ibirlii yapacaktr. evre politikalarnn olumasnda katlm hakk esastr. Bakanlk ve yerel ynetimler; meslek odalar, birlikler, sivil toplum kurulular ve vatandalarn evre hakkn kullanacaklar katlm ortamn yaratmakla ykml klnmtr (md.3). Babakann bakanlnda ya da evre ve Orman Bakannn bakanlnda belirlenecek bakan ve bakanlk mstearlarndan
oluan Yksek evre Kurulu ylda en az iki defa toplanacak, bu toplantlara gndeme gre ilgili kamu kurumu niteliindeki kurulularn birlik temsilcileri,
meslek kurulular, sivil toplum kurulular, yerel ynetim temsilcileri ve bilimsel kurulularn (niversiteler deil) temsilcileri davet edilecektir (md.4). evrenin korunmas amacyla, doal evreyi oluturan biyolojik eitlilik ile bu eitlilii barndran ekosistemin korunmas esas erevesinde koruma ve kullanm esaslar, yerel ynetimlerin, niversitelerin, sivil toplum kurulularnn ve ilgili dier kurulularn grleri alnarak belirlenecektir (md.9). Madde 12 ile ise denetim, bilgi verme ve bildirim ykmll balnda denetleme yetkisinin Bakanla ait olduu, gerektiinde bu yetkinin il zel idarelerine, evre denetim birimi kuran belediye bakanlklarna, denizcilik mstearlna, sahil gvenlik komutanlna ve Karayollar trafik denetleme grevlilerine usul ve esaslar erevesinde
devredilebilecei belirtilmektedir. evreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gren veya haberdar olan herkes ilgili mercilere bavurarak faaliyetle ilgili gerekli nlemlerin alnmasn veya faaliyetin durdurulmasn isteyebilir. Herkes bilgi edinme hakkndan yararlanabilir. Ancak, aklanmas halinde reme alanlar, nadir trler gibi evresel deerlere zarar verecek bilgilere ilikin talepler bu kanun kapsamnda reddedilir (md 30). Sz konusu ilgili ynetmelikler en ge be ay iinde yrrle konulacaktr (md.31).
Bu kapsamda 04.03.2005 tarih 5302 sayl l zel daresi Kanunu, 13.07.2005 tarih 5393 sayl Belediye Kanunu ve 23.07.2004 tarih 5216 sayl Bykehir Belediyesi Kanunu ile de ilikilendirilebilecek dzenlemelerle (Bkz. Palabyk, Yava, 2006) zellikle meslek kurulular, niversite ve sendikalar ile sivil toplum kuruluu temsilcilerinin ihtisas komisyonu almalarna o hakk olmakszn katlm salanmtr (5302-md.16; 5393-md.24; 5216-md. 15). Acil durum planlarnn hazrlanmasnda koordinasyon salanr, ilgili bakanlk, kamu kurulular, meslek teekklleriyle niversitelerin ve dier mahalli idarelerin gr alnr (5393-md 53). Kent konseyi, , kent yaamnda; kent vizyonunun ve hemehrilik bilincinin gelitirilmesi,
kentin hak ve hukukunun korunmas, srdrlebilir kalknma, evreye duyarllk, sosyal yardmlama ve dayanma, saydamlk, hesap sorma ve hesap verme, katlm ve yerinden ynetim ilkelerini hayata geirmeye alr. Belediyeler kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn, sendikalarn, noterlerin, varsa niversitelerin, ilgili sivil toplum rgtlerinin, siyas partilerin, kamu kurum ve kurulularnn ve mahalle muhtarlarnn temsilcileri ile
dier ilgililerin katlmyla oluan kent konseyinin faaliyetlerinin etkili ve verimli yrtlmesi konusunda yardm ve destek salar. Kent konseyinde oluturulan grler belediye meclisinin ilk toplantsnda gndeme alnarak deerlendirilir. Kent konseyinin alma usl ve esaslar ileri Bakanlnca hazrlanacak ynetmelikle belirlenir (5393md.76).
Dier bir dzenleme ise il zel idaresi ve belediye hizmetlerinden salk, eitim, spor, evre, trafik ve kltr hizmetleriyle yallara, kadn ve ocuklara, zrllere, yoksul ve dknlere ynelik hizmetlerin yaplmasnda dayanma ve katlm salanmas, hizmetlerde etkinlik, tasarruf ve verimlilii arttrmak amacyla gnll kiilerin katlmna ynelik programlar uygulanmas dzenlenmektedir (5302-md.65; 5393-md77).
26.9.2004 tarihli 5237 sayl yeni Trk Ceza Kanunu da 181-184. maddelerinde evreye kar sular bahsini dzenlemitir. Amacnn; kii hak ve zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini, hukuk devletini, kamu saln ve evreyi, toplum barn korumak, su ilenmesini nlemek olduu ifade edilen 1. maddesi ile yrrlk maddesinin dzenlendii 344. maddesi arasndaki tereddtleri giderecek ikna edici bir beyana henz rastlanm deildir. yle ki; evrenin kasten kirletilmesi baln tayan 181. maddenin birinci fkras3 ile evrenin taksirle kirletilmesi baln tayan 182. maddenin birinci fkrasnn4 yrrlnn neden kanunun yaym tarihinden itibaren iki yl sonrasna telendii kafalarda soru iaretleri oluturmutur.
Trkiyede evreye yaklama bir dier rnek de hava kirliliini kontrol konusunda karlan ynetmeliklerdeki yaklamdr. rnein, Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinin 36 maddesinin drdnc fkrasnda ifade edilen Emisyon raporundaki bilgilerde tesisin endstriyel ve i srlar varsa tesis sahibinin veya ileticinin talebi zerine emisyon raporundaki bu bilgiler umuma ifa edilmeyebilir hkm ile benzer ekildeki Endstri Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliinin
3
lgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykr olarak ve evreye zarar verecek ekilde, atk veya artklar topraa, suya veya havaya kasten veren kii, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. 4 evreye zarar verecek ekilde, atk veya artklarn topraa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kii, adl para cezas ile cezalandrlr. Bu atk veya artklarn, toprakta, suda veya havada kalc etki brakmas halinde, iki aydan bir yla kadar hapis cezasna hkmolunur.
Kontrol Ynetmeliinin 28. maddesinin birinci fkrasndaki Emisyon lm Raporundaki bilgilerde tesisin endstriyel ve ticari srlar varsa tesis sahibinin veya ileticisinin talebi zerine Emisyon lm Raporundaki bu bilgiler umuma ifa edilemez hkmn, Anayasann 56. maddesinde ifadesini bulan evre hakk ile badatrmakta glk ekilmektedir.
Genel olarak deerlendirildiinde, evre politikasnn temel aralarndan birisi olan yasal dzenlemeler (mevzuat), tek bana yeterli bir evre koruma dzeni salayamamaktadr. nk gl merkeziyeti bir anlay erevesinde
yaplandrlan ynetsel dzenimiz ve bunun sonucunda oluan brokratik ynetim anlay, toplumsal sorunlarn yasalarla tepeden zlebilecei gibi bir amaca ynelik olarak biimlenmitir.
SVL TOPLUM KURULULARI VE EVRE
ngilizcede non-governmental organizations (NGOs) eklinde ifade edilen ancak Trkeye tam olarak evrilemeyen kavramn, gnmzde hkmet d kurulular, gayr-i resmi kurulular, devlet d kurulular, ynetim d kurulular, nc sektr, gnll kurulular, demokratik kitle rgtleri, kar amac olmayan kurulular, yurtta rgtleri, sivil inisiyatif gibi ok geni bir yelpazede kullanm alan bulduu bilinmektedir. Bu kavramlarn iinde ise sivil toplum kurulular/rgtleri, en yaygn kullanlan olmutur (Yldrm, 2004:53).
Hangi ekilde ifade edilirse edilsin, sivil toplumun ya da sivil toplum kurulularnn hemen her frsatta demokrasi ya da demokratik deerler ile ilikilendirildii grlmektedir. Ayn zamanda, son yllarda kullanlan ynetiim kavram da sivil topluma ve sivil toplum kurulularna ska gndermede bulunmaktadr.
Ynetiim ile aslnda toplumsal yap iinde iktidar olgusuna farkl bir bak sergilenmektedir. Kurumsal yap iinde belirlenen emir, komuta ve kontrol yetkisini elinde bulunduran merkezi iktidar olgusuna dayal ynetim anlaynn yetersizliine dikkat ekilerek, oulcu ve interaktif nitelikte bir model ne karlmaktadr. Deiik bir anlatmla devlet merkezli ynetim (government) kavramndan farkl olarak hiyerarik iliki yerine, toplum merkezli, karlkl iliki ve bamllk 9
halindeki faaliyetlerin egdmn ve kendi kendine organize olabilme etkinliklerini ifade eden heterarik bir iliki vurgulanmaktadr (Yksel, 2001:849-850). Aslnda bu kavram ile katlmc pratiklere dayanan, hukuk devleti olmann gereklerini ieren, uygulamalarnda aklk ve effafl esas alan, sorumluluk stlenebilen, uzlamac kltr iselletirebilmi, eitlii ve adaleti n planda tutan, etkinlik ve verimlilik temeline dayal, hesap verebilirlik ve hesap sorulabilirlik mekanizmalarnn iletildii, ynetsel katmanlarn arasnda uyumun olduu yeni bir ynetim anlayn sergilemektedir.
Kukusuz ynetiim gibi yeni anlaylarn ve kavramlarn geliebilecei ve kendi pratiklerini oluturabilecei uygun bir zemin gerekmektedir. zellikle Trkiye gibi devlet dncesinin bu kadar iselletirmi olduu bir toplumda sivil toplumu aramann son derece g olduu da bilinmektedir (aha, 2000:8). Bu yzden bazen sivil toplum, kayp halka olarak deerlendirilmektedir (Trkne, 2003:53). Nitekim ar merkeziyeti bir nitelie sahip olan ve bu niteliin brokratik ynetimi glendirdii bir yapnn ne kt Trkiyede, siyasi ve ynetsel yap, toplumu kontrol etmek, toplumsal sorunlar tepeden yasalarla zmek amacna gre biimlendirildii iin, yerinden ynetime, yetki devrine, akla, sivillemeye (Erylmaz, 1998:166); genel anlamda ifade edildiinde yeni ynetim stratejilerine nem verilmedii grlmektedir.
Dolaysyla byle bir ynetsel anlay erevesinde ekillenen evre konusuna yaklamlarda da byk bir farkll beklememek gerekmektedir. nk lkelerin evre yaklamlar, toplumlarn kltrlerine gre deiiklikler gsterebilmektedir. Toplumlarn ve toplum kesimlerinin evre konusundaki kabulleri ve davranlar, geleneklerine kltrel yaplarna, sosyo-ekonomik ve politik durumlarna gre de farkllaabilmektedir (nl, 1991:85). Bu adan bakldnda, yerelden
uluslararasna uzanan lekte dier tm aktrlerin olduu kadar gnlllk esasna gre ve herhangi bir karlk beklemeksizin kamu hizmetlerinin yrtlmesine katkda bulunan giriimlerin oynadklar roller de son derece byk bir nem tamaktadr (Yava, 2005:241). Deiik bir anlatmla, devletin rol nemlidir. Ancak bugnk sorunlarn bykl nedeniyle gnll kurulularn arlk dengeleyen, koordine bir g olarak desteklenmesi de bir o kadar nem tamaktadr (Trkiye evre Vakf, 1997:239). 10
Genel olarak deerlendirildiinde, Trkiyede, bir sivil toplum cephesi anlamnda tr evrecilik akmn grmek mmkndr (aha, 2000:262-266):
1. Kurumsal evrecilik: Teknik ve bilimsel gelimeleri baz alarak evre sorunlarn tespit etmeye ve bunlar ilgili mercilere bildirmeye dnk gnll kurulular ekseninde gelimekte olan evrecilik akmdr. 2. Reaksiyoner evrecilik: ok sayda deiik kesimle birlikte, evre konusunda madur durumdaki insanlar da kapsayc bir ekilde ve zellikle yerel dzeyde yaygnlaarak gelien evrecilik akmdr. 3. Sosyal evrecilik: Politik yn olmayan ve ounlukla yerel bazda gelien evrecilik akmdr.
Hangi tr evrecilik akm olursa olsun, evresel sorunlarn snr tanmazl yerel ve blgesel alglamalarn dnda onun ayn zamanda kresel lekte de ele alnd gereini gz ard etmemektedir. zellikle uluslararas platformda anlamalar, szlemeler gibi mevzuat dzenlemelerine konu olan evre ve evre sorunlar, lkelerin zerinde nemle durmalar gereken bir konu olmaktadr. yle ki bazen evre, lkeler zerinde politik bask arac olarak bile kullanlabilmektedir.
Genel bir ekilde ifade etmek gerekirse, sivil toplum kurulularnn evre merkezli konularda stlenebilecekleri rolleri aadaki ekilde zetlemek mmkndr: Her eyden nce evre ve evre sorunlar konusunda kamuoyu oluturmak, toplumsal bilin salamak, evre konusunda faaliyet gsteren sivil toplum kurulularnn balca hedefidir. evresel duyarlla dikkat ekerek srdrlebilir bir gelecee iaret etmek ve yaam kalitesinin ykseltilmesine katkda bulunmak, bu tr gnll giriimlerin sklyla mmkndr. Sivil toplum kurulular, evre ve evre sorunlarna duyarlln yan sra, demokratik katlm pratiklerinin toplum tarafndan iselletirilmesi
konusunda da araclk ilevi stlenmektedir. Devletin, kamu hizmetlerini yerine getirirken stlendii faaliyetlerine ek olarak somut katkda bulunmaktadrlar. rnein TEMA gibi rgtlenmeler,
11
erozyonla mcadele konusunda ortak projeler reterek aalandrma faaliyetlerine katkda bulunmaktadr. evre koruma ve kullanma dengesinin aksine, kalknma ve evre arasnda bir tercih sorununun yaand durumlarda karar alc konumda bulunanlar etkileyebilmeleri mmkndr.
SONU YERNE: ORTAK AKILDAN ORTAK ADIMA
En genel anlamda yaam ortam olarak da alglanabilecek olan evre ve dier taraftan kalknma, herkesin ortak iidir. Belki de gnmz evre sorunlar karsnda uygulanabilir zmler retmek, toplu evresel okur-yazarlk salayarak demokratik ve bilgili kararlar alabilmekten gemektedir. nk kararlar birka kii tarafndan, kitlelerin katlm olmakszn alndnda, zellikle de evreyle ilgili gnll kurulularn yer almad durumlarda, byk bir olaslkla baarya
ulalamayacan sylemek mmkndr. Zira btn kararlarn tepeden inmeci bir yaklamla alnmas, halkn bunlara olumlu tepki gstermesini zorlatracak ve sorunlarn zmne ynelik oluturulacak projelerin daha balamadan baarszla uramasna neden olacaktr (Trkiye evre Sorunlar Vakf, 1987:142).
evre koruma dncesinin aslnda bir zihniyet dnm olduu konusu sklkla dile getirilmektedir. yle ki, gnmz tketim dzeyindeki arln, kaynaklarn tamamen bitiriliine kadar son bulmayaca konusunda aklamalar bulunmaktadr. Ancak bu dncenin kabul edilmesi tabi ki mmkn deildir. te bu zihniyet dnmnn temelde tketim kalplarndaki deiikliklerle salanabilecei belirtilmektedir (Karpuzcu, 1996:8).
evre
yaklamlar
iinde,
gelecek
ynelimli
perspektifler
asndan
deerlendirildiinde ne salt korumac ne de salt kullanmac yaklamlarn etkinlik dzeyi yksektir. Merkezi ynetimin kat ve brokratik yaps sorunlarn zmne ynelik tedbirlerin alnmas ve uygulanmas konusunda gecikmelerin yaanmasna neden olabilmektedir (Toprak, 2003:405). Bu adan evre koruma ve kullanma dengesinin srdrlebilir klnmas nem tamaktadr. Dolaysyla evre ve evre sorunlarna uygulanabilir zmler retmek, hem kamu sektrnn, hem zel
12
sektrn ve hem de nc sektr olarak ifade edilen sivil toplum kurulularnn btnleik birliktelikleriyle gerekleebilecek bir konudur.
KAYNAKA
Bilim ve Teknik (2005), klim Geleceimiz, Say 451. aha, mer (2000), Akn Devletten Sivil Topluma, Genda, stanbul. Erylmaz, Bilal (1998), Cumhuriyetin Kuruluundan Gnmze Brokrasi-ktidar likileri, Trkiyede Ynetim Gelenei, Ed. Davut Dursun ve Hamza Al, lke Yaynclk, stanbul. http://www2.tbmm.gov.tr/d22/1/1-0322.pdf, Eriim Tarihi: 1 Ekim 2006. Hrriyet Gazetesi (1 Mart 2006). Karpuzcu, Mehmet (1996), evre Kirlenmesi ve Kontrol, Kubbealt Neriyat, stanbul. Kele, Ruen ve Hamamc, Can. (1993), evrebilim, mge Kitabevi, Ankara. Kele, Ruen ve Ertan, Birol (2002), evre Hukukuna Giri, mge Kitabevi, Ankara. Milliyet Gazetesi (16 Nisan 2006). zdek, E. Yasemin (1993), nsan Hakk Olarak evre Hakk, TODAE, Ankara. Palabyk, Hamit, Ynetimden Ynetiime Gei ve tesi zerine Kavramsal Aklamalar, Amme daresi Dergisi, TODAE, Cilt 37, Say 1 Mart, 63-85 (2004). Palabyk H., Yava, H., Legislative Reforms on Local Governments in Turkey Still Going on: Participatory Perspectives in the Municipal Act of 2005 Numbered 5393, 4th International Symposium, International Business
Administration, J. Mezulanik, A. Akdemir (Editors), 26-27 April, Silesian University in Opava, anakkale Onsekiz Mart University, Karvina-Czech Republic, 2006, pp, 695-701. Palabyk, H., Yava, H., nder, ., anakkale'de evre: Stratejik evresel Deerlendirme Yaklam Uluslararas anakkale Kongresi, 17-19 Mart, stanbul, 2006.(Baskda). Sabah Gazetesi (5 Mart 2006). Toprak, Zerrin (2003), evre Ynetimi ve Politikas, zmir.
13
Trkiye evre Sorunlar Vakf (1991), Ortak Geleceimiz, ev. Belks orak, Ankara. Trkiye evre Vakf (1997), Gelecee zen, Ankara. Trkne, Mmtazer (2003), Devletli Sivil Toplum, Sivil Toplum, Yl 1, Say 2. nl, Halil (1991), Yerel Ynetim ve evre, IULA-EMME, stanbul. Yava, Hikmet (2005), Doal Afetler Ynyle Trkiyede Belediyelerde Kriz Ynetimi, Orion Yaynevi, Ankara. Yldrm, brahim (2004), Demokrasi Sivil Toplum Kurulular ve Ynetiim, Sekin Yaynclk, Ankara. Yksel, Mehmet (2001), Ynetiim (Governance) Kavram zerine, Cevat Geraya Armaan, Mlkiyeliler Birlii Yayn, Ankara. l zel daresi ve Belediye Hizmetlerine Gnll Katlm Ynetmelii, Resmi Gazete,
9.10.2005.
14

B 7

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

B 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

almann yaynlanm son hali iin ltfen bkz. Palabyk, H., Yava, H.

zmlerde ortaklk gibi ifadeler ynetiim (Palabyk, 2004)

BALICA EVRESEL TEHDT ALGILAMALARI

TRKYEDE EVREYE YAKLAIMIN GENEL GRNM

SVL TOPLUM KURULULARI VE EVRE

SONU YERNE: ORTAK AKILDAN ORTAK ADIMA

You might also like