03.metal Döküm Yöntemleri

METAL DKM YNTEMLER
EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat VURAL (T Makina Fakltesi)
ET 231 RETM YNTEMLER

Do.Dr. Murat VURAL T Makina Fakltesi
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Kum Dkm Dier Bozulabilir Kalba Dkm Yntemleri Kalc Kalba Dkm Yntemleri Dkmhane Uygulamalar Dkm Kalitesi Dklebilen Metaller rn Tasarm Prensipleri
Dkm Yntemlerinin ki Kategorisi

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat VURAL (T Makina Fakltesi) EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat VURAL (T Makina Fakltesi)
Kum Dkme Genel Bak

Toplam dkm tonajnn nemli bir ksmn oluturan, en yaygn kullanlan dkm yntemi elik, nikel ve titanyum gibi yksek scaklkta eriyen hemen tm alamlar kum kalba dklebilir Dklen para boyut aral, kk boyuttan ok byk boyutlara kadar uzanr retim miktar bir adetten milyonlarca adede kadardr
1. Bozulabilir kalp yntemleri kalp, paray karmak iin datlr stnl: daha karmak ekiller mmkndr Eksiklii: dkmn kendisinden ok kalb yapma sresinin uzunluu nedeniyle retim hz genellikle dktr 2. Kalc kalp yntemleri kalp metalden yaplr ve ok sayda dkm iin kullanlabilir stnl: yksek retim hzlar Eksiklii: kalb amak gerektiinden geometriler snrldr
3
Kum Dkmdeki Aamalar

1. 2. 3. 4.
Erimi metal kum kalba dklr Metalin katlamasna yeterli sre beklenir Dkm karmak iin kalp datlr Dkm temizlenir ve muayene edilir Yolluk ve besleyici sistemi ayrlr 5. Metalurjik zelliklerini iyiletirmek iin bazen dkme sl ilem gerekir
ekil 11.1 Bir hava kompresr erevesine ait, 680 kg arlndaki byk bir kum dkm
5
Kum Kalbn Yaplmas

Kum Dkm retim Sras

ekil 11.2 Kum dkmdeki ilem sras aamalar. Bu aamalar, sadece dkm ilemini deil, ayrca model yapmn ve kalp yapmn da ierir
Kum kalptaki boluk, bir model etrafnda kumu sktrarak ve ardndan iki kalp yarsn ayrp modeli kararak oluturulur Kalp ayrca yolluk ve besleyici sistemi iermelidir Eer dkmde i yzeyler olmas gerekiyorsa, kalba bir maann eklenmesi gerekir retilecek her para iin yeni bir kum kalbn yaplmas gerekir
Model
Model Trleri
ekil 11.3 Kum dkmnde kullanlan model trleri: (a) Kat model (b) Ayrk model (c) Levhal model (d) st ve alt derece modelleri
Dkmdeki bzlme ve ileme toleranslarn hesaba katmak iin hafife bytlm, parann tam boyutlu bir modeli Model malzemeleri: Ahap ileme kolayl nedeniyle en yaygn malzeme, ancak deforme olabilir Metal yapmas daha pahal, ancak daha uzun mrl Plastik ahap ve metal arasnda zelliklere sahip
10
Maa
Kalp iinde Maa
Parann i yzeylerinin tam lekli modeli Dkmeden nce kalp boluuna yerletirilir Erimi metal, dkmn i ve d yzeylerini oluturmak zere, kalp boluu ile maa arasna akar ve katlar Dkme srasnda konumunun bozulmamas iin maa destei denilen paralar gerekebilir
ekil 11.4 (a) Maa, kalp boluunda maa destekleriyle tutulur, (b) muhtemel maa tasarm, (c) i boluklu dkm.
11
12
Maadan Beklenen zellikler

Dkm Kumlar
Silika (SiO2) veya dier minerallerle karm silika Yksek refrakter zellikler - yksek scaklklara dayanma kapasitesi Kk tane boyutlar, dkm para zerinde daha iyi bir yzey formu oluturur Byk tane boyutlar, dkm srasnda gazlarn geiine izin vererek, daha iyi geirgenlik gsterir Yuvarlak tanelere gre dzensiz tane boyutlar, ara kilitlenmeler sayesinde kalbn dayanmn ykseltir Zayfl: ara kilitlenmeler, geirgenlii drr
Dayanm - eklini korumas ve erozyona direnmesi iin Geirgenlik - scak hava ve gazlarn, kumdaki boluklardan gemesine izin vermek iin Isl kararllk - erimi metalle temasta krlmaya direnmek iin Dalabilirlik - dkmn atlamadan bzlmesine izin verme kabiliyeti Tekrar kullanlabilirlik - bozulan kalptan kan kumlarn dier kalplarn yapmnda kullanlabilirlii
13
14
Dkme Hazr Kum Kalp

Dkm Kumlaryla Kullanlan Balayclar

Ak besleyici
Dkm az
Havalandrma
st derece Maa (kum) Alt derece Kalp boluu
Kapal besleyici
Derece Dey yolluk Kum Ayrma yzeyi Kum
Kuyu Yatay yolluk
Kalp giri az
Kum, su ve balayc kil karmyla birarada tutulur Tipik karm: % 90% kum, % 3% su ve % 7 kil Dier balayclar da kum kalplarda kullanlr: Organik reineler (rn. Fenolik reineler) norganik balayclar (rn.sodyum silikat ve fosfat) Dayanm ve/veya geirgenlii arttrmak iin bazen karma katklar ilave edilir
15
16
Kum Kalp Trleri

Kum Dkm leminde Yzdrme

Dkm srasnda dkmn hatal olmasna neden olabilecek ekilde, sv metalin yzme eilimi, maalar yerinden oynatabilir Maay kaldrmaya alan kuvvet = Yer deitiren svnn arl - maann kendi arl Fb = Wm - Wc Fb = yzdrme kuvveti; Wm = yer deitiren erimi metal arl; ve Wc = maa arl
Ya-kum kalplar kum, kil ve su karm; Ya" terimi, dkm srasnda nem iermesi anlamndadr Kuru-kum kalp kilden ok organik balayclar Ve kalp, dayanm arttrmak iin piirilir Kuru kabuk kalp fle veya stc lambalar kullanarak, ya kum kalbn yzeyinden 10-25 mm derinlii kurutmak
17
18
Kum Dkmde lem Sras

Maa balar
Dier Bozulabilir Kalp Yntemleri

Maa balar
Yolluk
Parann mekanik resmi
Maa modeli levhas
st derece levhas
Maa kutular
Dey yolluk Besleyici Derece
Kabuk kalplama Vakum kalplama Genleen Polistiren Yntemleri Hassas dkm Al kalba dkm ve seramik kalba dkm
Birletirilmi maa yarlar
Kumlamaya hazr st derece
Kumla doldurulmu ve model, dey ve yatay Kumlamaya hazr alt derece yolluklar sklm st derece
Model karldktan sonra alt derece
st derece Alt derece Kapama pimleri
Maa yerletirilmi alt derece
Birletirilmi ve dkme hazr st ve alt derece
Kalptan skld halde dkm; sl ilem grm
Teslime hazr dkm para
19
20
Kabuk Kalplama
Kabuk Kalplama
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (2) kum ve reinenin scak model zerine derek ksmen sertlemi, dayankl bir kabuk oluturabilmesi iin kutu ters evrilir; (3) gevek, sertlememi tanelerin derek uzaklamas iin kutu eski haline getirilir;
Termoset reine balayc ile birletirilmi ince bir kum kabuktan yaplan kalba dkm yntemi
Kabuk
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (1) Bir levhal model veya st ve alt derece modeli stlarak, termoset reineli kum ieren bir kutu zerine yerletirilir.
21
22
Kabuk Kalplama
Kabuk Kalplama
Kabuklar Metal bilye Derece
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (4) kum kabuk, sertletirme tamamlanana kadar frn iinde birka dakika stlr; (5) kabuk kalp modelden ayrlr;
Kska
ekil 11.5 Kabuk kalplamada aamalar: (6) Kabuk kalbn iki yars, birletirilir, bir kutu iinde kum veya metal bilyelerle desteklenir ve dkm gerekletirilir; (7) Yolluklu bitmi rn dkm karlr
24
23
Kabuk Kalplama Tm ilemler

stnlkleri ve Zayflklar
Kabuk kalplamann stnlkleri: Przsz kalp boluu yzeyi, erimi metalin daha kolay akmasn ve daha iyi yzey kalitesi salar Yksek boyutsal doruluk genellikle tala kaldrma gerekmez Kalbn dalabilirlii, dkmdeki atlaklar en aza indirir Seri retim iin mekanize edilebilir Zayflklar: Daha pahal metal model Az sayda dkm iin uygun deil
26
25
Vakum Kalplama
Vakum Kalplamada lem Aamalar
Kimyasal ba yerine vakum basncyla birarada tutulan kum kalp kullanr Vakum terimi, dkm ileminin kendisinden ok kalp yapm anlamndadr 1970lerde Japonyada gelitirilmitir
ekil 11.6 (1) Model yerletirildikten sonra zerine bir plastik film konur; (2) kum doldurulur; (3) en ste ikinci plastik film yerletirilir; (4) iki plastik arasna vakum uygulanr; (5) alt ve st kalp yarlar ayn ekilde hazrlandktan sonra birletirilerek kalp oluturulur
28
27
Genleen Polistiren Yntemi

Erimi metal kalba dkldnde buharlaan bir polistiren kpk model evresine sktrlm bir kum kalp kullanr Dier isimleri: kayp-kpk yntemi, kayp model yntemi, buharlaan kpk yntemi ve dolu kalba dkm yntemi Polistiren kpk model, dey ve yatay yolluklar, besleyiciler ve (gerekirse) i maalardan oluur Kalbn alt ve st derece kesitlerinin almas gerekmez
Vakum kalplamann stnlkleri: Balayc olmadndan, kum kolayca geri kazanlr Kum, balayc kullanlan duruma gre mekanik yeniden artlandrma gerektirmez Kuma su kartrlmadndan, nemle ilgli hatalar olumaz Zayflklar: Yava proses Mekanizasyona kolayca uyarlanamaz
29
30


Model evresine sktrlm kum Kalp kutusu
Kpkten dkm az ve dey yolluk
Kpk model
Refrakter bileenin pskrtlmesi
ekil 11.7 Genleen polistiren dkm yntemi: (1) polistiren model, refrakter bileenle kaplanr;
ekil 11.7 Genleen polistiren dkm yntemi: (2) kpk model bir kalp kutusuna yerletirilir ve modelin evresine kum sktrlr
31
32

Genleen polistiren ynteminin stnlkleri: Modelin kalptan karlmas gerekmez Geleneksel ya kum kalptaki gibi iki yar kalp gerekmediinden, kalp yapm basitleir ve hzlanr Zayflklar: Her dkm iin yeni bir model gerekir Yntemin ekonomiklii, byk oranda model yapm maliyetine baldr
Erimi metal, kp buharlatrr ve yerine geer
ekil 11.7 Genleen polistiren yntemi: (3) erimi metal, modelin dkm az ve dey yolluu oluturan ksmna dklr. Metal kalba girdike, ilerleyen svnn nndeki polistiren kpk buharlar, bylece kalp boluu dolar
33
34

Hassas Dkm (Kayp Mum Yntemi)

Kalb yapmak iin mumdan yaplan bir model, refrakter malzemeyle kaplanr ve daha sonra erimi metal dklmeden nce eritilerek uzaklatrlr Hassas" kelimesi, mum modelin evresine refrakter malzemenin kaplanmasn belirten, daha az kullanlan tamamen kaplanm ifadesinin yerine gemitir Yksek dorulua ve kesin detaylara sahip dkmler retebilir
Uygulamalar: Otomobil motorlarnn dkmnde seri retim Otomatikletirilmi ve entegre edilmi imalat sistemlerinin kullanmnda: 1. Polistiren kpk numuneler kalplanr ve daha sonra 2. lerleyen dkm ilemine doru beslenir
35
36
Hassas Dkm
Hassas Dkm
Mum yolluk
Mum model
ekil 11.8 Hassas dkmn aamalar: (1) mum modeller oluturulur, (2) birka model, bir model aac oluturmak zere birbirine tutturulur
ekil 11.8 Hassas dkmn aamalar: (3) model aac, ince bir refrakter malzeme tabakasyla kaplanr, (4) rijitletirmek iin yeterli miktarda refrakter malzeme ile kaplanarak dolu kalp oluturulur
37
38
Hassas Dkm
Is
Hassas Dkm
Mum
ekil 11.8 Hassas dkmn aamalar: (5) kalp ters evrilir ve mumun kalp boluundan eriyerek akmas iin stlr, (6) kalp, yksek bir scakla n tavlanr, erimi metal dklr ve katlar
ekil 11.8 Hassas dkmn aamalar: (7) kalp krlarak bitmi dkm karlr ve paralar yolluktan ayrlr
39
40
Hassas Dkm
Hassas dkmn stnlkleri: Yksek derecede karmakla ve dorulua sahip paralar dklebilir Dar boyutsal kontrol ve yksek yzey kalitesi Mum genellikle tekrar kullanm iin geri kazanlabilir Normal olarak ilave tala kaldrma gerekmez bu yntem bir net ekil yntemidir Zayflklar ok sayda ilem admlar gerekir Nisbeten pahal yntemdir
ekil 11.9- Hassas dkmle elde edilmi, 108 ayr kanatkl tek para bir kompresr statoru
41
42
Al Kalba Dkm
Al kalba dkmn stnlkleri: Yksek doruluk ve yzey kalitesi nce kesitlerin yaplabilmesi Zayflklar: Dkm srasnda problem oluturabilen nemin uzaklatrlmas iin kalbn piirilmesi gerekir Eer ar piirilirse kalp dayanm kaybolur Al kalplar yksek scaklklara dayanamaz, bu nedenle dk erime scaklna sahip alamlarla snrldr
44
Kum kalba benzer ancak kalp Paris alsndan (al - CaSO4-2H2O)den yaplr Kalp yapmnda, al ve su karm, plastik veya metal modelin zerine dklr ve sertlemesi beklenir Ahap modelleri, suyla temas ettiklerinde genletiklerinden genellikle kullanlma Al karm, ince detaylar ve yksek yzey kalitesi oluturarak modelin evresinde kolayca akar
43
Seramik Kalba Dkm

Seramik Kalba Dkm
Al kalba dkme benzer; ancak kalp, alya gre daha yksek scaklklara dayanabilen refrakter seramik malzemeden yaplr Dkme elik, dkme demir ve dier yksek scaklk alamlarnn dkmnde kullanlabilir Metal dkm hari, uygulamalar al kalba dkme benzer stnlkleri de (yksek doruluk ve yzey kalitesi) benzerdir
1. Sv seramiin dklmesi 2. Ya kalbn karlmas
3. Yakma
45
46
Kalc Kalba Dkm Yntemleri

Kokil (Metal) Kalba Dkm Yntemi

Kolay ve hassas ekilde alp kapatlabilen biimde tasarlanm, iki paral bir metal kalp kullanr Dk erime scaklna sahip alamlarn dkmnde kullanlan kalplar genellikle elik veya dkme demirden yaplr elik dkm iin kullanlan kalplar, ok yksek dkm scaklklar nedeniyle refrakter malzemeden yaplmaldr
Bozulabilir kalba dkmn ekonomik zayfl: her dkm iin yeni bir kalp gerekir Kalc kalba dkmde, kalp pek ok kez yeniden kullanlabilir Yntem trleri: Kokil (Metal) kalba dkm Basnl dkm Savurma (santrifj) dkm
47
48
Kokil Kalba Dkm

Kokil Kalba Dkm

Kalb ap kapatmak iin hidrolik silindir
Hareketli kalp blm
Sabit kalp blm Pskrtme nozulu
Kalp boluu Maa
ekil 11.10 Kokil kalba dkmde aamalar: (1) kalp n tavlanr ve kaplanr
ekil 11.10 Kokil kalba dkmde aamalar: (2) maalar (kullanlyorsa) yerletirilir ve kalp kapatlr, (3) erimi metal, iinde katlaaca kalba dklr.
50
49
Kokil Kalba Dkmn Uygulamalar

Yksek kalp maliyeti nedeniyle, yntem yksek retim miktarlarna uygundur ve buna gre otomatize edilebilir Tipik paralar: otomotiv pistonlar, pompa gvdeleri ve belirli uak ve roket dkmleri Yaygn dklebilen metaller: alminyum, magnezyum, bakr esasl alamlar ve dkme demir
Kokil kalba dkmn stnlkleri: Yksek boyutsal kontrol ve yzey kalitesi Souk metal kalbn yol at hzl souma, ince taneli bir yap olumasn salar, bylece dkmler daha dayankl olur Zayflklar: Genel olarak dk scaklkta eriyen metallerle snrldr Kalbn almas gerektiinden, kum dkme gre daha basit geometriler dklebilir Yksek kalp maliyeti
51
52
Basnl Dkm
Basnl Dkm Makinalar

Sv metal kalp boluuna zorlanrken, iki kalp yarsn uygun ekilde yakn ve kapal tutacak biimde tasarlanrlar ki temel tr: 1. Scak hazneli makina 2. Souk hazneli makina
Erimi metalin yksek basn altnda kalp boluuna enjekte edildii bir metal kalba dkm yntemi Basn, katlama sresince devam eder ve ardndan kalp alarak para karlr Bu dkm ilemindeki kalplar basnl dkm kalb (die) olarak adlandrlr ve bu nedenle ad basnl dkmdr (die casting) Metali kalp boluuna zorlamak iin yksek basn kullanlmas, bu yntemi dier kalc kalba dkm yntemlerinden ayrr
53
54
Scak Hazneli Basnl Dkm

Metal, bir kap iinde eritilir ve bir piston, metali yksek basn altnda metal kalba enjekte eder Yksek retim hzlar Saatte 500 para yaplmas mmkndr Uygulamalar, zmbay ve dier mekanik bileenleri kimyasal olarak etkilemeyen, dk scaklkta eriyen metallerle snrldr Dkm metalleri: inko, kalay, kurun ve magnezyum
ekil 11.13 Scak hazneli dkm evrimi: (1) kalp kapal ve piston gerideyken, erimi metal hazneye doru akar
56
55

Souk Hazneli Basnl Dkm Makinas

Erimi metal, d bir erimi kaptan stlmam hazneye dklr ve bir piston metali yksek basn altnda kalp boluuna enjekte eder Dkm aamas nedeniyle, genellikle scak hazneli makinalardaki kadar olmayan yksek verimlilik Dkm metalleri: alminyum, pirin ve magnezyum alamlar Scak hazneli yntemin stnlkleri, dk erime scaklna sahip alamlardaki kullanmda ortaya kar (inko, kalay, kurun)
ekil 11.13 Scak hazneli dkm evrimi: (2) zmba haznedeki metali kalbn iine akmaya zorlar ve souma ve katlama srasnda basnc srdrr
57
58
Souk Hazneli Basnl Dkm

Souk Hazneli Basnl Dkm
ekil 11.14 Souk hazneli basnl dkm evrimi: (1) kalp kapal ve zmba gerideyken erimi metal hazneye dklr
59
ekil 11.14 Souk hazneli dkmde evrim: (2) zmba metali kalp boluuna akmaya zorlarken souma ve katlama srasnda basnc srdrr
60
Basnl Dkm Kalplar

Basnl dkmn stnlkleri: Yksek retim miktarlar iin ekonomik Yksek doruluk ve yzey kalitesi nce kesitlerin oluturulmas mmkn Hzl souma, dkme ince tane boyutu ve yksek dayanm salar Zayflklar: Genellikle dk erime scaklna sahip metallerle snrldr Para geometrisinin kalptan karlabilmesi gerekir
62
Genellikle takm eliinden, kalp eliinden veya maraging eliinden yaplr Dkme elik ve dkme demirin kalplanmas iin Tungsten ve Molibden (yksek refrakter kaliteleri) kullanlr Aldnda paray karmak iin karc pimler gerekir Yapmay nlemek iin kalp boluuna yalayclarn pskrtlmesi gerekir
61
Savurma (Santrifj) Dkm

Gerek Savurma Dkm

Erimi metal, borusal bir para retmek iin dnen kalbn iine dklr Baz uygulamalarda, kalbn dn, dkmeden nce deil dktkten sonra balar Paralar: borular, tpler ve halkalar Dkmn d yzeyi yuvarlak, oktagonal, hegzagonal vs. olabilir; ancak ii ekli, radyal simetrik kuvvetler nedeniyle (teorik olarak) mkemmel yuvarlaklktadr
Merkezka kuvvetinin erimi metali metal kalbn d blgelerine databilmesi iin kalbn yksek hzla dndrld, yaygn bir dkm yntemi Bu gruptaki yntemler: Gerek savurma dkm Yar savurma dkm Savurmal dkm
63
64
Gerek Savurma Dkm

Yar Savurma Dkm

Savurma kuvveti, borusal paralar yerine dolu dkmler retmek iin kullanlr Kalplar, merkezden metal besleyecek besleyicilerle birlikte tasarlanr Son dkmdeki metalin younluu, dn merkezine oranla d kesitlerde daha byktr ounlukla, kalitenin en dk olduu ksm olan, dkmn merkezi talal ilenerek uzaklatrlan paralarda kullanlr rnekler: tekerlekler ve makara
Kalp
Serbest merdane
Kalp Dkme potas
Tahrik makaras nden grn Yandan grn
Figure 11.15 Gerek savurma dkm ekipman.

65
66
Yar Savurma Dkm

Savurmal Dkm
Dkm az
Derece
st derece Dkm Alt derece
Kalplar, para boluklar dnme ekseninden uzak olacak ekilde tasarlanarak erimi metalin merkezka kuvvetiyle bu kalp boluklarna datlabilecei ekilde dklr Kk paralar iin kullanlr Dier savurma dkm yntemlerinde olduu gibi parann radyal simetrik olmas gerekmez
Dner tabla
ekil 11-16. Savurmal dkm yntemi

67
68
Savurmal Dkm
Dkm lemlerinde Kullanlan Ocaklar

Dkmhanelerde en yaygn kullanlan ocaklar unlardr: Kupol ocaklar Dorudan yakt yakan ocaklar Potal ocaklar Elektrik ark ocaklar Endksiyon ocaklar
ekil 11-17. Savurmal dkm yntemi
69
70
Kupol Ocaklar
Tabanna yakn yerde dkm az olan dikey silindirik ocaklardr Sadece dkme demir iin kullanlrlar Dier ocaklar da kullanlmasna ramen, en byk tonajl dkme demirler kupol ocanda eritilir Demir, kok kmr, dekapan ve dier muhtemel alamlar ieren arj, kupol yksekliinin yarsndan daha aaya yerletirilen bir arj kapsndan yklenir
ekil 11-18. Kupol ocann kesiti
yzey
D yzey
Ykleme kaps Ykleme zemini Refrakter kaplama arj fleyici fleyici Hava kanal Curuf Curuf kanal Kum zemin Ayaklar Dkme kanal Dkmeye hazr erimi metal Tapa elik kabuk
71
72
Dorudan Yakt Yakan Ocaklar

Potal Ocaklar
Metal, yanan yakt karm ile dorudan temas etmeden erir Bazen dolayl yakt yaklan ocaklar olarak adlandrlr Kap (pota), refrakter metalden veya yksek alaml elikten yaplr Bronz, pirin ve inko ve alminyum alamlar gibi demird metaller iin kullanlr Dkmhanelerde tr kullanlr: (a) kaldrmal tr, (b) sabit, (c) eilen potal ocak
arjn frn tarafna yerletirilmi doal gaz yakt brlrleriyle stld kk yksek frn Frn ats, alevi arja doru yanstarak stmaya yardmc olur Frnn alt ksmnda, erimi metalin dar alnd bir kapak delii bulunur Genel olarak bakr esasl alamlar ve alminyum gibi demird metaller iin kullanlr
73
74
Potal Ocaklar
Elektrik Ark Ocaklar

arj, bir elektrik arknn rettii s tarafndan eritilir Yksek g tketimi, ancak elektrik ark ocaklar yksek eritme kapasitesi iin tasarlanabilir ncelikle elik eritme iin kullanlr
Kapak
Kapak Dkme az elik kabuk Potal frn ereve Yakt Eme kolu
Kaldrmal pota
Yakt Destek blou
Yakt Refrakter kaplama
ekil 11.19 Potal ocaklarn tr: (a) kaldrmal pota, (b) erimi metalin kepeyle alnmas gereken sabit pota, ve (c) eilen potal ocak.
75
76
Elektrotlar
Endksiyon Ocaklar
at (kaldrlabilir)
Dkme az Refrakter kaplama Curuf delii Erimi elik Devirme mekanizmas

elii dkmek iin Metali dkmek eme yn
iin eme yn
ekil 6.9 elik retimi iin elektrik ark oca

77
Metal iinde manyetik alan oluturmak iin bir bobinden geen alternatif akm kullanr Endklenen akm, hzl stma ve eritme salar Elektromanyetik kuvvet alan, ayrca sv metalde kartrma etkisi oluturur Metal, stc elemanlarla temas halinde olmadndan, yksek kalitede ve saflkta erimi metaller retmek iin ortam sk ekilde kontrol edilebilir Erimi elik, dkme demir ve alminyum alamlar, dkm ilerindeki yaygn uygulamalardr
78
Endksiyon Oca
Kepeler
Erimi metalin, eritme frnndan kalba sevki, bazen potalar kullanarak yaplr Transfer, daha ok da, kepeler yardmyla yaplr
Kren kancas Dkme az Devirme iin dili kutusu Dndrme Tutamaklar kolu nden grn stten grn
Kapak
Erimi metal (Oklar kartrma etkisini gstermektedir)
Bakrdan mamul endksiyon bobinleri
Refrakter malzeme
ekil 11.20 Endksiyon oca
79
ekil 11.21 ki yaygn kepe tr: (a) kren kepe ve (b) iki kiiyle tanan kepe
80
Katlamadan Sonraki lave Aamalar

Budama
Dey ve yatay yolluklarn, besleyicilerin, ayrma yzeyi apaklarnn, maa desteklerinin ve dier fazla metalin dkm paradan uzaklatrlmas Gevrek dkm alamlarda ve kesiti nisbeten kk olanlarda, fazlalklar krlarak uzaklatrlabilir Aksi halde, ekileme, kesme, el testeresiyle kesme, bantl testereyle kesme, talama ve deiik alevle kesme yntemleri kullanlr
Budama Maann karlmas Yzey temizlii Muayene Tamir (gerekirse) Isl ilem
81
82
Maann karlmas
Yzey Temizlii
Dkm yzeyinden kumun temizlenmesi ve yzey grnmnn iyiletirilmesi Temizleme yntemleri: yuvarlama, kaba kum taneleriyle veya metal bilyelerle hava fleme, tel fralama, silme ve kimyasal dalama Yzey temizleme, kum dkm iin ok nemlidir ou kalc kalba dkmde bu admdan kanlabilir Dkmde hatalar olabilir ve bunlarn varlnn ortaya karlmas iin muayeneye gerek vardr
Maa kullanlmsa, bunlarn uzaklatrlmas gerekir ou maa balayc ierir ve balayc tahrip olduundan, dkmden dklerek karlar Baz durumlarda, dkm elle veya mekanik olarak sarsarak karlabilir Nadiren de, maalar, balayc maddeyi kimyasal olarak zerek uzaklatrlr Kat maalar ekilenmeli veya presle itilmelidir
83
84
Isl lem
Dkm Kalitesi
Dkm ileminde, rnde kalite hatalaryla sonulanacak pek ok yanl ey yapma olasl vardr Hatalar aadaki gibi snflandrlabilir: Tm dkm yntemlerinde grlebilecek yaygn hatalar Kum dkm ilemiyle ilgili hatalar
zelliklerini gelitirmek iin dkm paralara genellikle sl ilem uygulanr Bir dkme sl ilem uygulama nedenleri: Tala kaldrma gibi sonraki ilemler iin Parann servisteki uygulamas iin istenen zelliklerin kazandrlmas iin
85
86
Genel Hatalar: Eksik Dolgu

Genel Hatalar: Souk Yapma

Metalin iki paras birlikte akar ancak erken katlama nedeniyle birleme hatas oluur
Kalp boluu tamamen dolmadan katlaan bir dkm Kalp Eksik dolgu
Souk yapma Maa Kalp

ekil 11.22 Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (b) souk yapma
88
Kalp
ekil 11.22 Dkmdeki baz yaygn hatalar: (a) eksik dolgu
87
Genel Hatalar: Souk Yapma

Genel Hatalar: Bzlme Boluklar

Katlamann son blgesinde bulunabilecek sv metal miktarn snrlayan katlama bzlmesinin neden olduu yzey kmesi veya i boluk Bzlme boluu
Dkm srasnda metal zerrecikleri ve kat taneler oluur ve dkm iinde kalrlar
Souk yapmalar
Kalp
ekil 11.22 Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (c) souk yapma
89
Kalp
ekil 11.22 Dkmlerdeki baz yaygn hatalar: (d) bzlme boluu
90
Kum Dkm Hatalar: Kum Gzenei

Kum Dkm Hatalar: Gzenekler

Dkm yzeyinde veya yzeyin hemen altnda ok sayda kk gaz gzeneinin oluumu Gzenekler
Dkm srasnda kalp gazlar knn neden olduu balon eklindeki gaz boluklar Kum gzenei
Kalp
ekil 11.23 Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (a) kum gzenei
Kalp
ekil 11.23 Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (b) gzenekler
92
91
Kum Dkm Hatalar: Penetrasyon

Kum Dkm Hatalar: Kalp Kaymas

A step in cast product at parting line caused by sidewise relative displacement of cope and drag
st derece, alt dereceye gre kaymtr st derece Alt derece Ayrma yzeyi
Sv metalin akcl yksek olduunda, dkm yzeyinin kum taneleri ve metal karm iermesine neden olacak ekilde, kum kalp veya maann iine nfuz edebilir Penetrasyon
ekil 11.23 Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (e) penetrasyon

93
ekil 11.23 Kum dkmlerdeki yaygn hatalar: (f) kalp kaymas

94
Kum Dkm Hatalar: kme

Dkmhanede Muayene Yntemleri

Eksik dolgu, souk yapma ve dier ciddi yzey hatalarnn ortaya karlmas iin grsel muayene Toleranslarn karlandn gstermek iin boyut lmleri Dkme metalin kalitesiyle ilgili, metalurjik, kimyasal, fiziksel ve dier testler
Yaygn bzlme boluu
Maa
ekil 11.24 Kum dkmlerdeki kme ve nlenmesi: (a) yaygn grlen bzlme boluu, boluun olmamas halinde yzeydeki kme ve (c) maa kullanmyla kmenin nlenmesi
95
96
Dkm Metalleri
Demir Esasl Dkm Alamlar: Dkme Demir

Tm dkm alamlarnn en nemlisi Dkme demir dkmlerin tonaj, ounlukla dier tm metallerin toplamnn birka katdr Baz trleri: (1) kr dkme demir, (2) kresel dkme demir, (3) beyaz dkme demir, (4) temper dkme demir ve (5) alaml dkme demirler Tipik dkme scaklklar 1400C (bileime baldr)
ou ticari dkmler, saf metallerden ziyade alamlardan yaplr Alamlar genelde kolay dklr ve rn zellikleri daha iyidir Dkme alamlar aadaki gibi snflandrlabilir: Demir esasl Demir d
97
98
Demir Esasl Dkm Alamlar: elikler

Demird Dkm Alamlar: Alminyum

Genellikle kolay dklebilir olarak bilinir Alminyumun dk erime scakl nedeniyle, dkme scaklklar dktr Tm = 660C zellikleri: Hafif yap Isl ilemlerle dayanm zelliklerinin deitirilebilmesi Tala kaldrma kolayl
eliin mekanik zellikleri, onu aranan bir mhendislik malzemesi yapar Karmak geometrilerin oluturulma kabiliyeti, dkm ok kullanlan bir ekillendirme yntemi haline getirmitir eliin dkmndeki zorluklar: eliin dkm scakl, dier ou metalden daha yksektir 1650C Bu scaklklarda elik kolayca oksitlenir; bu nedenle erimi metalin havadan izole edilmesi gerekir Erimi elik nisbeten dk akcla sahiptir
99
100
Demird Dkm Alamlar: Bakr Alamlar

Demird Dkm Alamlar: inko Alamlar

Yksek dklebilirlik, basnl dkmde yaygn kullanm Dk erime scakl inkonun erime scakl Tm = 419C Dkm kolayl iin iyi akclk zellikleri: Dk srnme dayanm, bu nedenle dkmler uzun sreli yksek gerilmelere maruz braklamaz
Bronz, pirin ve alminyum bronzu trleri vardr zellikleri: Korozyon direnci yi grnm Yksek yataklama kalitesi Zayfl: bakrn yksek maliyeti Uygulamalar: boru ek paralar, tekne uskur kanatlar, pompa elemanlar, ss eyalar
101
102
rn Tasarm Prensipleri
Dkm paralardaki keler: Gerilme oda olduklarndan ve scak yrtlma ve atlamalara neden olabileceklerinden, keskin ke ve alardan kanlmaldr kelerde byk radysl ke dolgular tasarlanmal ve keskin kenarlar yuvarlaklatrlmaldr
Geometrik basitlik: Dkm, karmak para geometrilerinin oluturulmasnda kullanlabilmesine ramen, para tasarmnda basitlik, genellikle dklebilirlii arttrr Gereksiz karmaklktan kanlmas: Kalp yapmn basitletirir Maa ihtiyacn azaltr Dkmn dayanmn arttrr
103
104
Yzey Eim Tolerans

Para tasarmndaki kk deiiklikler, maa ihtiyacn azaltabilir
Yzey eimi klavuzlar: Genleebilen kalba dkmde yzey eimi, modelin kalptan karlmasn salar Eim = 1 (kum dkm iin) Kalc kalba dkmde ama, parann kalptan karlmasna yardmc olmaktr Eim = 2 to 3 (kalc kalba dkm yntemleri iin) Eer dolu maalar kullanlyorsa, benzer eimler salanmaldr
ekil 11.25 Bir maa kullanmna ihtiyac ortadan kaldran tasarm deiiklii: (a) orijinal tasarm ve (b) yeni tasarm.
106
105
Tala Kaldrma Toleranslar: Kum dkmde gerekli boyutlara ve para zelliklerine ulamak iin hemen tm dkmlerin talal ilenmesi gerekir Dkm zerinde, tala kaldrmann gerekli olduu tm yzeylerde, Talal ileme tolerans olarak adlandrlan ilave malzeme braklr Kum dkmler iin tipik talal ileme toleranslar 1.5 ile 3 mm arasndadr
Boyut Toleranslar ve Yzey Kalitesi: Ynteme bal olarak dkmde boyutsal doruluklarda nemli farklara ve yzey kalitelerine ulalabilir: Kum dkmde kt boyutsal doruluklar ve yzey kalitesi Basnl ve hassas dkmde yksek boyutsal doruluklar ve yzey kalitesi
107
108

03.metal Döküm Yöntemleri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

03.metal Döküm Yöntemleri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

METAL DKM YNTEMLER

EUT 231 retim Yntemleri Do.Dr. Murat VURAL (T Makina Fakltesi)

ET 231 RETM YNTEMLER

Dkm Yntemlerinin ki Kategorisi

Kum Dkme Genel Bak

Kum Dkmdeki Aamalar

Kum Kalbn Yaplmas

Kum Dkm retim Sras

Kalp iinde Maa

Maadan Beklenen zellikler

Dkme Hazr Kum Kalp

Dkm Kumlaryla Kullanlan Balayclar

st derece Maa (kum) Alt derece Kalp boluu

Derece Dey yolluk Kum Ayrma yzeyi Kum

Kuyu Yatay yolluk

Kum Kalp Trleri

Kum Dkm leminde Yzdrme

Kum Dkmde lem Sras

Dier Bozulabilir Kalp Yntemleri

Parann mekanik resmi

Maa modeli levhas

Dey yolluk Besleyici Derece

Birletirilmi maa yarlar

Kumlamaya hazr st derece

Model karldktan sonra alt derece

st derece Alt derece Kapama pimleri

Maa yerletirilmi alt derece

Birletirilmi ve dkme hazr st ve alt derece

Kalptan skld halde dkm; sl ilem grm

Teslime hazr dkm para

Kabuk Kalplama Tm ilemler

Vakum Kalplamada lem Aamalar

Genleen Polistiren Yntemi

Genleen Polistiren Yntemi

Genleen Polistiren Yntemi

Model evresine sktrlm kum Kalp kutusu

Kpkten dkm az ve dey yolluk

Refrakter bileenin pskrtlmesi

Genleen Polistiren Yntemi

Erimi metal, kp buharlatrr ve yerine geer

Genleen Polistiren Yntemi

Hassas Dkm (Kayp Mum Yntemi)

Seramik Kalba Dkm

Seramik Kalba Dkm

1. Sv seramiin dklmesi 2. Ya kalbn karlmas

Kalc Kalba Dkm Yntemleri

Kokil (Metal) Kalba Dkm Yntemi

Kokil Kalba Dkm

Kokil Kalba Dkm

Kalb ap kapatmak iin hidrolik silindir

Hareketli kalp blm

Sabit kalp blm Pskrtme nozulu

Kalp boluu Maa

Kokil Kalba Dkmn Uygulamalar

Basnl Dkm Makinalar

Scak Hazneli Basnl Dkm

Scak Hazneli Basnl Dkm

Scak Hazneli Basnl Dkm

Souk Hazneli Basnl Dkm Makinas

Souk Hazneli Basnl Dkm

Souk Hazneli Basnl Dkm

Basnl Dkm Kalplar

Savurma (Santrifj) Dkm