Crna Gora

_____________________________________

Ministarstvo rada i socijalnog staranja

PROGRAM ZAPOLJAVANJA PRIPRAVNIKA I STIMULISANJE POSLODAVACA ZA ZAPOLJAVANJE PRIPRAVNIKA NA NEODREENO VRIJEME, NAKON ODRAENOG PRIPRAVNIKOG STAA

Podgorica, mart 2011 god

1. Uvodne napomene
Postojei Program zapoljavanja pripravnika sa visokom strunom spremom, kao mjera aktivne politike zapoljavanja, realizuje se u kontinuitetu ve 20-tak godina. Programom koji je usvojila Vlada oktobra 1992. godine, predvieno je sufinansiranje zarada pripravnika sa visokom strunom spremom. Sredstva za te namjene obezbjeivana su u Budetu Crne Gore, a operativna realizacija programa vrena je posredstvom Zavoda za zapoljavanje. Pored toga, od 2003 god. iz sredstava Zavoda, u odreenoj mjeri, sufinansiraju se zarade pripravnika sa srednjom i viom strunom spremom i zarade pripravnika sa visokom strunom spremom i prosjenom ocjenom iznad 8,5. Pored navedenog ''redovnog'' programa u toku 2006.godine realizovan je i program ''ansa mladima'' kroz koji je sufinansirano zapoljavanje 360 pripravnika sa visokom strunom spremom. Priprema ovog programa je obaveza utvrena Programom rada Vlade za 2011. godinu, sa ciljem da se odreenim izmjenama u dosadanjem programu i u uslovima ogranienih sredstava, ostvare bolji rezultati u zapoljavanju visokokolaca. Uprkos potrebi da se konceptualno programski na dugoronoj osnovi postavi rjeavanje problematike zapoljavanja mladih visokokolaca bez radnog iskustva, nephodan je iri pristup u smislu zakonskih propisa i politika, kao to je karijerno savjetovanje, upisna politika, uvoenje radne prakse tokom studiranja i dr. Iz tog razloga nije mogue, izuzev na krai rok, predloiti cjelovito i novo rjeenje. Programom se ipak predlau unapreenja dosadanjeg modela zapoljavanja pripravnika i ona se ogledaju u sledeem: uvoenje kriterijuma za izbor korisnika programa, uvoenje sistema praenja i ocjenjivanja efekata realizacije programa i vei stepen uvaavanja regionalnih razlika u nivou nezaposlenosti. Takoe, program se koncetrie na zapoljavanje pripravnika sa visokom strunom spremom, upravo iz razloga to je u nekoliko zadnjih godina dolo do izrazitog rasta nezaposlenosti te populacije. Imajui ovo u vidu, ovim programom se stimulie bri ulazak visokokolaca na trite rada i ako je Programom rada Vlade, predvieno da se programom stimuliu poslodavci da zadre pripravnike na neodreeno vrijeme nakon zavrenog pripravnikog staa. Ovaj vid stimulacije predvien je kao mogunost, Pravilnikom o pripremi za zapoljavanje i poslodavcima se nadoknauju doprinosi za socijalno osiguranje za vrijeme od dvije godine.

2. Normativni okvir

Zapoljavanje pripravnika, kao radno-pravni institut, je relativno dugo prisutan u naoj normativnoj regulativi. Tako je Zakonom o radu do 2003. godine bilo dimenzionirano trajanja pripravnikog staa za odreene stepene strune spreme, a nakon toga je pitanje pripravnikog zapoljavanja preputeno posebnim zakonima. Tako je za pojedine djelatnosti javnog sektora utvrdjena obaveza odradjivanja priprvnikog staa za pojedina zanimanja, kao uslova polaganja strunog odnosno dravnog ispita, to praktino ini uslov njihovog zapoljavanja. U oblasti obrazovanja pripravniki sta sa visokom i viom kolskom spremom traje godinu dana. Pripravniki sta se izvodi po utvrenom programu obrazovno vaspitnog rada u ustanovi, pod neposrednim nadzorom ovlaenog mentora, koji ima najmanje isti stepen kolske spreme kao i pripravnik. Nakon odraenog pripravnikog rada mentor sa opisnom ocjenom i obazloenjem o osposobljenosti pripravnika dostavlja izvjetaj Komisiji za polaganje strunog ispita. Odraivanje pripravnikog staa u zdavstvu je regulisano Pravilnikom o bliim uslovima, duini trajanja, nainu obavljanja pripravnikog staa, polaganju strunog ispita. Duina pripravnikog staa u zdravstvu za visokokolce je 12 mjeseci (izuzetno pripravniki sta visokih medicinskih sestara i diplomiranih fizioterapeuta traje 9 meseci), za viu kolsku spremu 9 mjeseci i srednju 6 mjeseci. Pripravniki sta se obavlja pod neposrednim nadzorom zdravstvenog radnika, koji ima najmanje dvije godine samostalnog rada i najmanje isti stepen kolske spreme. Ministarstvo zdravlja odobrava polaganje strunog ispita rjeenjem, ako utvrdi da je pripravnik obavio pripravniki sta u skladu sa propisanim programom za polaganje strunog ispita. Za sudijskog pripravnika moe se zaposliti diplomirani pravnik, koji ispunjava opte uslove za zapoljavanje u dravnim organima, na vrijeme od dvije godine. Pripravnik obavlja rad u skladu sa posebnim programom koji donosi predsjednik suda. Ako se pripravnik za vrijeme pripravnikog staa naroito istakao, moe mu se produiti rad i nakon isteka pripravnikog staa za jo jednu godinu, pod uslovom da pravosudni ispit poloi u roku od tri mjeseca.

Sud moe primati na praksu bez naknade i diplomirane pravnike, radi strunog osposobljavanja. O njihovom prijemu odluuje predsjednik suda. Oni mogu polagati pavosudni ispit. Pripravniki sta u organima dravne uprave za visoku i viu kolsku spremu traje najmanje 12 mjeseci, a za srednju kolsku spremu najdue 12 mjeseci. Struni ispit za rad pipravnikog rada. u dravnim organima pripravnici polau nakon isteka

Osim pripravnikog staa kao osnovnog radno-pravnog istituta koji se vezuje za prvo zaposlenje, odnosno radno angaovanje, postojei pravni okvir u nedovoljnoj mjeri ''prepoznaje'' formu volonterskog rada, stairanja i radne prakse, kao mogunosti zamjene pripravnikog staa i kao uslova polaganja strunog istita, to je i uslov za zaposlenje.

3. Okolnosti u kojima e se realizovati program

Relativno uspjean tok zapoljavanja pripravnika, znatno je usporila globalna kriza to se naroito ispoljilo poev od zadnjeg kvartala 2009. godine, pa tokom cijele 2010. godine. Tokom ovog perioda, izuzimajui sezonsko smanjenje nezaposlenosti, rasla je ukupna nezaposlenost. U odnosu na 2008 god. ona je na kraju 2010 god. bila vea za 12,8%. Meutim, broj nezaposlenih visokokolaca bez radnog staa je u tom periodu povean za 248,9% odnosno sa 490 na 1.710. Godinji priliv visokokolaca na evidenciju Zavoda poveao se sa 1.595 u 2008 god. na 2.615 u 2010 god. ili za 63,9%. Ukupna ponuda visokokolaca bez radnog staa je poveana sa 2.085 u 2008. na 3.924 u 2010. ili za 88,2%. S druge strane, broj zaposlenih u svojstvu pripravnika se smanjio sa 1.522 u 2008. na 1.169 u 2010. god. ili za 23,2%. Ako se ovo uporedi sa kretanjem broja nezaposlenih srednjokolaca bez radnog staa, moe se konstatovati povoljniji trend kod ove populacije. Naime, broj nezaposlenih srednjokolaca bez radnog staa se smanjio sa 4.071 u 2008. na 3.841 u 2010. god. ili za 5,6%. Godinji priliv srednjokolaca iz obrazovnog sistema se smanjio sa 7.262 u 2008. god. na 6.723 u 2010. god. ili za 7,4% manje. Za sagledavanje okolnosti u kojima e se realizovati program zapoljavanja pripravnika znaajno je prikazati godinji priliv visokokolaca iz obrazovnog sistema za jedan broj zanimanja (Tab. 1.) Pregled priliva visokokolaca iz obrazovnog sistema za odreeni broj zanimanja
Tab.1.
Zanimanj 2006 2007 2008 2009 2010

a
1

Os t.
2

Be .
3

Uku p.
4

Os t.
5

Be .
6

Uku p.
7

Os t.
8

Be .
9

Uku p.
10

Os t.
11

Be .
12

Uku p.
13

Os t.
14

Be .
15

Uku p.
16

Ekonomi sti Pravnici Menae ri Prof.i nastav. Turiz i ugost. Saob.i pom. Mainstv o Gra. i arhit. Elektroin . Poljopriv reda umarst vo Medicina Be.med. str. Ukupno

15 3 28 4 42 22 8 15 33 20 34 80 16 4 52 96 1

2 5 48 10 3 3 27 1 4 10 3

155 289 90 238 15 36 20 37 107 17 4 52 4 106 4

20 7 30 8 34 31 1 17 31 17 35 68 16 3 62 11 09

6 9 76 18 4 1 59 8 18 1

213 317 110 329 17 35 17 36 127 16 3 62 8 129 0

22 1 13 4 41 32 2 18 20 12 50 15 17 65 91 5

16 25 14 4 56 10 4 55 2 17 32 9

237 159 185 434 18 30 16 50 120 19 4 65 17 135 4

28 4 14 9 17 7 48 7 24 23 15 61 62 44 66 13 92

27 16 3 36 11 0 19 8 5 71 9 30 47 8

311 312 213 597 24 42 23 66 133 53 1 66 30 187 1

31 2 15 8 42 55 2 48 17 22 95 83 54 5 12 8 15 16

25 25 4 24 4 15 1 50 8 11 67 8 57 87 5

337 412 286 703 48 47 30 106 150 62 5 128 57 237 1

Izvor: Podaci ZZZCG

Iz tabele se vidi da je kod navedenih zanimanja u zadnjih pet godina ostvaren visok trend rasta broja svrenih studenata prijavljenih Zavodu za zapoljavanje. U strukturi zanimanja do relativno najveeg rasta je dolo kod diplomiranih menadera sa 90 u 2006. god. na 286 u 2010. god. ili za 217,7%, prosvetno nastavnih zanimanja gdje se broj prijavljenih poveao sa 238 na 703 ili za 195,45 %, diplomiranih pravnika za 117,4%, diplomiranih ekonomista za 42,6% itd. Iz tabele se takoe vidi izuzetno veliko poveanje priliva diplomaca sa beelor diplomom, gdje je broj prijavljeniih u 2010. god. preko osam puta vei od broja prijavljenih u 2008 godini. Vano je istai da podaci o broju studenata samo na dravnom univerzitetu govore u prilog injenici, da je realno oekivati dalje poveanje visokokolaca i u narednom periodu. Prema tim podacima u kolskoj 2010/2011 godini na Univerzitetu Crne Gore studira ukupno 17.756 od ega 5.156 na zavrnim godinama.

Dakle, rast nezaposlenosti lica sa visokim obrazovanjem, je prije svega, uslovljen znatnim poveanjem broja studenata i uticajem globalne ekonomske krize na ukupna kretanja na tritu rada. Nije bez uticaja ni ogranieno zapoljavanje u javnom sektoru. No i pored smanjenog zapoljavanja pripravnika, na osnovu odnosa njihovog zapoljavanja na godinjem nivou i broja ponovo prijavljenih nakon zavretka pripravnikog staa, prema podacima Zavoda, moe se zakljuiti da je ova aktivna mjera trita rada imala relativno dobre efekte sa stanovita ostajanja u zaposlenju nakon obavljenog pripravnikog staa ( Tab. 2 ) Neki pokazatelji zapoljavanja pripravnika u godinjoj dinamici
Naziv Stanje nezaposlenih ze rad. staa na poetku godine sa VSS Priliv u toku godine iz obrazovnog sistema Ukupna ponuda na godinjem nivou 1 + 2 Zaposleno u svojstvu pripravnika u toku godine Vratilo se tokom godine na evidenciju Zavoda Zadralo zaposlenje nakon pripravnikog staa % onih koji su zadrali zaposlenje nakon pripravnikog staa 6 : 4 % zaposl. pripr. u odnosu na ukupnu ponudu 4 :3 Broj finanansiranog zapoljavanja pripravnika posredstvom Zavoda % finansiranja u odnosu na ukupnu ponudu 9 : 3 % finansiranja u odnosu na ukup. broj zaposl. pripravnika 9 : 4 2007 476 1.373 1.849 1.141 2008 490 1.595 2.085 1.522 305 836 73,2 61,7 73,0 2009 608 2.122 2.730 1.185 354 1.168 76,7 43,4 Tab.2. 2010 1.309 2.615 3.924 1.169 320 865 72,9 29,8

1 2 3 4 5 6 7 8

9 10 11

800 38,4 52,6

999 36,6 84,3

458 11,7 39,2

Izvor: Podaci ZZZCG

Iz tabele se takoe vidi da se procenat zaposlenih pripravnika u odnosu na ukupnu godinju ponudu smanjio sa 73,0% u 2008 godini, na 29,8% u 2010 god. Takoe se smanjio procenat finansiranja zapoljavanja pripravnika sa 38,4% na 11,7%, to nije moglo ostati bez uticaja na ukupno zapoljavanje pripravnika jer se ono smanjilo sa 1.522 u 2008. na 1.169 u 2010. god. U proteklom periodu Programima zapoljavanja pripravnika se, zavisno od obima raspoloivih sredstava, godinje obuhvatalo od 500 do 1.250 pripravnika (prosjeno oko 1.000) i to uglavnom pripravnika sa visokom strunom spremom. Sredstva za ove namjene, obezbjeivana su u Buetu Crne Gore i to: od 2,3 mil. u 2010. god. do 4,7 mil. u 2007 godini . Kao to se vidi iz naredne tabele ( Tab. 3.) u periodu 2008-2010. god. finansirano je zapoljavanje 2.257 pripravnika sa visokom strunom spremom. Od toga se 1.586 ili 70,4% odnosi na javni sektor ( kolstvo - 35,8%, uprava - 15,6%, javne ustanove i preduzea - 8,0% , itd.). Regionalno posmatrajui: od ukupnog broja finansiranja zapoljavanja pripravnika 43,6% se odnosilo na nerazvijene optine. Finansiranje zapoljavanja pripravnika u periodu 2008-2010 po djelatnostima Tab. 3.
R b.
1

Djelatnost
2

2008
3

2009
4

2010
5

Ukupno 20082010
6

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Dravna uprava kolstvo Zdravstvo Sudstvo Advokati D.O.O. Banke Akcion. drutva Jav. ust. i pred. NVO sektor Ukupno
Izvor: Podaci ZZZCG

138 292 47 47 36 115 4 57 59 5 800

149 441 36 64 40 143 0 46 60 20 999

64 76 45 5 47 121 6 25 63 6 458

351 809 128 116 123 379 10 128 182 31 2.257

4. Osnovni elementi Programa zapoljavanja pripravnika sa visokom strunom spremom

Polazei od predhodno analiziranih okolnosti, realno je pretpostaviti da e se u narednom periodu ponuda visokokolaca poveavati. Ovo takoe moe dovesti do smanjenja ponude sa srednjom strunom spremom, to je i sada praksa i pokrivanje tog deficita uvozom radne snage iz inostranstva. To ukazuje na potrebu brzog preduzimanja mjera u cilju poboljanja profesionalne orjentacije kako u osnovnim tako i srednjim kolama i poboljanja upisne politike u srednjem strunom i visokom obrazovanju, jer sam program zapoljavanja pripravnika, ma koliko bio dobar, ne moe ispraviti prisutne trendove i disparitete u dinamici priliva visokokolaca i mogunostima njihovog zapoljavanja. Iz tog razloga, predloeni model, odnosno osnovni elementi Programa finansiranja zapoljavanja pripravnika, sa najmanje trogodinjim visokim obrazovanjem, predstavljaju mogua poboljanja postojeeg programa, u sada vaeem normativnom okviru.

a) Naela nediskriminacije:
1. Naelo rodne ravnopravnosti pri finansiranju zapoljavanja pripravnika e biti ispotovano na nain, to e procenat finansiranja ena pripravnika biti proporcionalan ueu ena u ukupno nezaposlenim licima bez radnog staa. 2. Za sve zahtjeve, finansiranje zapoljavanja pripravnika vrie se u skladu sa utvrenim kriterijumima i utvrenom metodologijom. Odluke o finansiranju zapoljavanja pripravnika se nee donositi na osnovu kriterijuma, samo u sluajevima kada se zapoljava nezaposleni bez radnog staa sa visokom spremom ako je: - lice sa invaliditetom, - lan porodice koja prima materijalno obezbjeenje, - lice bez roditelja i koje izdrava samohrani roditelj, 8

- pripadnik RAE populacije.

b) Doprinos smanjenju nezaposlenosti

regionalnih

razlika

nivoima

Imajui u vidu velike i dui vremenski period prisutne regionalne razlike u nivoima zaposlenosti, od ukupnih sredstava predvienih za finansiranje zapoljavanja pripravnika za optine u sjevernom regionu se opredjeljuje 55,0%, a za srednji i juni region 45,0%. Mjerilo za rasporeivanje uea svake optine u okviru gore utvrene kvote je procentualno uee broja nezaposlenih visokokolaca bez radnog iskustva u optini u ukupnom broju ove kategorije nezaposlenih na nivou regiona, kako je predhodno utvreno ( 55% sjeverni region : 45% sredinji i juni region ). Ako je broj zahtveva za finansiranje zapoljavanja pripravnika manji od broja koji opredjeljiuje gore navedeno procentualno uee optine, u tom sluaju se ta razlika rasporeuje na ostale optine tog regiona kod kojih je najvei broj ove kategorije nezaposlenih. . Imajui u vidu, da se shodno Optem kolektivnom ugovoru, zarada pripravnika utvruje u visini koja ne moe biti manja od 80% zarade odgovarajue grupe poslova, odnosno stepena strune spreme, visina zarade koja se finansira Programom iznosi 60 % od osnovice utvrene Optim kolektivnim ugovorom.

c) Kriterijumi za odluivanje o finansiranju zapoljavanja pripravnika

Prilikom odluivanja o finansiranju zapoljavanja pripravnika sa visokom strunom spremom, primjenjivae se dva kriterijuma: 1. Duina vremena provedenog na evidenciji nezaposlenih Ovaj kriterijum je u funkciji smanjenja i prevencije dugorone nezaposlenosti i primjenjuje se tako to se vrednuje vrijeme provedeno na evidenciji Zavoda za zapoljavanje prema sledeoj skali: - za vrijeme provedno na evidenciji do tri mjeseca dodjeljuje se 10 poena,

- za vrijeme provedno na evidenciji od tri do est mjeseci dodjeljuje se poena, - za vrijeme provedno na evidenciji od est do devet mjeseci dodjeljuje 20 poena, - za vrijeme provedno na evidenciji od devet do 12 mjeseci dodjeljuje se poena, - za vrijeme provedno na evidenciji preko 12 mjeseci dodjeljuje se poena. 2. Ostvareni uspjeh na studijama

15 se 25 30

Svrha ovog kriterijuma je da favorizuje lini uspjeh pojedinca i poslodavcima omogui kvalitetniju ponudu, a primjenjuje se tako to se vrednuje uspjeh ostvaren na studijama izraen kroz srednju ocjenu prema sledeoj skali: za srednju ocjenu od 6 do 6,5 dodjeljuje se 10 poena; za srednju ocjenu od 6,5 do 7,5 dodjeljuje se 15 poena; za srednju ocjenu od 7,5 do 8,5 dodjeljuje se 20 poena; za srednju ocjenu od 8,5 do 9,5 dodjeljuje se 25 poena; za srednju ocjenu preko 9,5 dodjeljuje se 40 poena;

d) Nain sprovoenja i odluivanja

1.Program u organizaciono-operativnom smislu realizuje Zavod za zapoljavanje Crne Gore. 2.Zahtjevi za finansiranje zapoljavnja pripravnika u tekuoj godini realizacije, poslodavci podnose biroima rada, prema mjestu sjedita poslodavca. 3.Odluku o finansiranju zapoljavanja pripravnika donosi Komisija za realizaciju programa finansiranja zapoljavanja pripravnika, koju obrazuje Upravni odbor Zavoda, na predlog direktora Zavoda. 4.Komisija o podnijetim zahtjevima odluuje kvartalno (na kraju svakog kvartala, za prethodni kvartal) primjenjujui naela i kriterijume utvrene ovim Programom.

f) Praenje i ocjena efekata programa

Tokom realizacije programa neophodno je obezbijediti kontinuirano i kvalitetno praenje i pravovremenu ocjenu efekata koji se ostvaruju.

10

1. Praenje realizacije programa organizuje i sprovodi Zavod za zapoljavanje na nain to e: - utvrditi plan za praenje realizacije programa zapoljavanja pripravnika u dijelu njegovih operativno-tehnikih elemenata; - obezbijediti informatiku aplikaciju za praene realizacije Programa; - redovno pripremati pregled pokazatelja o broju i strukturi prijavljenih zahtjeva za finansiranje zapoljavanja pripravnika, broju i strukturi doneenih odluka Komisije; - u okviru godinjeg izvjetaja Zavoda koji usvaja Upravni odbor posebno obraditi pitanje raelizacije programa zapoljavanja pripravnika. 2. Ocjenjivanje efekata realizacije programa Ocjenjivanje efekata programa e vriti Komisija za evaluaciju sastavljena od po jednog predstavnika Ministarstva rada i socijalnog staranja, Ministarstva finansija, Uprave za kadrove, Zavoda za zapoljavanje, sindikalnih organizacija i asocijacije poslodavaca koju imenuje Upravni odbor Zavoda. Komisija ocjenjuje u kojoj mjeri su ostvareni rezultati u realizaciji programa saglasni sa naelima i kriterijuma koji su utvreni ovim programom. Sintetiki indikator uspjenosti ovog programa je procenat visokokolaca koji su, nakon zavrenog pripravnikog rada finansiranog na osnovu ovog programa, ostali zaposleni. Obzirom da e se nezaposleni visokokolci, kao to je i do sada bio sluaj, zapoljavati u svojstvu pripravnika u okviru ovog programa ili mimo njega, uspjenost bi se mjerila na osnovu procenta visokokolaca koji su nakon pripravnikog rada ostali u zaposlenju. Ako je procenat visokokolaca koji su ostali u zaposlenju po ovom programu vei od procenta visokokolaca koji su ostali u zaposlenju, a kojima nije finansiran pripravniki rad, realizacija ovag programa se moe se smatrati uspjenim.

5. Finansijski aspekt programa i procjena mogueg zapoljavanja

Nacionalnim akcionim planom zapoljavanja za period 2010-2011 god. i Budetom Crne Gore je, za finansiranje zapoljavanja pripravnika u 2011. godini opredijeljeno 2.575.009,00. Polazei od toga da je Optim kolektivnim ugovorom predvieno se zarada pripravnika utvruje u visini koja ne moe biti manja od 80% zarade odgovarajue grupe poslova odnosno stepena strune spreme, a kako se po ovom Programu finansira 60 % od tog 11

iznosa, to bi finansiranje zarada pripravnika sa visokom strunom spremom mjeseno neto iznosilo 139,30 E, odnosno sa porezima i doprinosima 231,49 E ili 2.780,00 na godinjem nivou.

./.

12