T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS DL ARK MODELLEME

ANKARA-2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. TAKMA DL ARK MODELLEMES YAPMAK ........................................................ 3 1.1. Dili ark Hesaplamalar .............................................................................................. 3 1.2. malat Resmi izme...................................................................................................... 5 1.3. Di Oluturma Yntemleri (Takma Di Oluturma) ..................................................... 8 1.4. Malzeme Seimi............................................................................................................ 9 1.5. leme Teknolojisi......................................................................................................... 9 1.6. Montaj ......................................................................................................................... 11 1.7. Kalplama.................................................................................................................... 11 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 12 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 14 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 16 2. SOYMA DL ARK MODELLEMES YAPMAK ...................................................... 16 2.1. Dili ark Hesaplamalar ............................................................................................ 16 2.2. malat Resmi izme.................................................................................................... 16 2.3. Di Oluturma Yntemleri (Soyma Di Oluturma) ................................................... 16 2.4. Malzeme Seimi.......................................................................................................... 17 2.5. leme Teknolojisi....................................................................................................... 17 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 22 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 24 3. MAA YNTEM LE DL ARK MODELLEMES YAPMAK .............................. 24 3.1. Dili ark Hesaplamalar ............................................................................................ 24 3.2. malat Resmi izme.................................................................................................... 24 3.3. Malzeme Seimi.......................................................................................................... 24 3.4. Di Oluturma Yntemleri (Maa ile Di Oluturma) ................................................ 24 3.5. Maa Sand Yapm.................................................................................................. 25 3.5. Kalplama.................................................................................................................... 26 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 27 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 28 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 29 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 31 KAYNAKLAR....................................................................................................................... 32

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI101 Makine Teknolojisi Bilgisayar Destekli Endstriyel Modelleme Dili ark Modelleme Dili ark modellemelerinin yapm teknii ile ilgili bilgi ve becerilerin kazandrlaca renme materyalidir. 40 / 24 Cad ortamnda modelleme tasarlayabilmek. Cam bilgisi. Takma, soyma ve maa yntemi ile dili ark modelleri yapmak. Genel Ama Bu modl ile uygun ortam ve ara gereler salandnda, dili ark modellemelerini teknolojisine uygun olarak yapabileceksiniz. Amalar Takma dili ark modellemesi yapabileceksiniz. Soyma dili ark modellemesi yapabileceksiniz. Maa yntemi ile dili ark modellemesi yapabileceksiniz. ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Cad-cam laboratuvar, ahap, madeni ve plastik modelleme atlyeleri. Modln iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme sorular ile ayrca kendinize ilikin gzlem ve deerlendirmeleriniz yoluyla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme teknikleri uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bilgisayar teknolojilerinin, makine sanayi retim srecine girmesi ile hzl bir gelime salanmtr. Bu gelimeler beraberinde, mesleki eitim alm, kalifiye insan gc ihtiyacn da artrmtr. Son zamanlarda, lkemizde dkm sanayisinin gelierek bymesi, siz modelcilere olan ihtiyac da artrmtr. Sizlerin de zerinize den bu grevi baar ile yerine getireceinize olan inancmz tamdr. malat sektrnn, makine elemanlar arasnda nemli bir yeri olan dili arklar, mekanik gcn iletiminde kullanlmaktadr. Gnlk hayatta dili arklar, saatler uak transmisyon elemanlarna kadar birok uygulama alan bulunmaktadr. Bu modl ile sizlere dili ark modellemeleri iin gerekli olan tm bilgi ve beceriler verilecektir. Sizler de burada verilen bilgiler ve retmeniniz rehberliinde dili ark modellemelerini teknolojisine uygun olarak yapabileceksiniz. Modln sizlere gerekli bilgiyi ve becerileri kazandracan umuyor ve baarlar diliyoruz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Takma dili ark modellemesi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki ulaabileceiniz, deiik iletmelerde dili ark ile alan makineleri inceleyiniz. Dili ark imalat yapan veya pazarlayan firmalar geziniz. Internet zerinden aratrmalar yaparak edindiiniz bilgileri rapor halinde snfa sununuz.

1. TAKMA DL ARK MODELLEMES YAPMAK

1.1. Dili ark Hesaplamalar
Dili arklar, eksenleri birbirine paralel, dik veya deiik alarda olan bir milden dier mile hareket ve kuvvet iletilmesini salayan makine elemanlardr. Silindirik dz dili, helisel dili, konik dili, ok dili, sonsuz vida dilisi, kramayer dili, zincir dili vb. gibi eitleri vardr. Birok tipin deiik ekillerde imal edilmesi, konstrksiyon gerei ihtiyatan domutur. Dili ark modellemelerinde, deiik di oluturma yntemleri kullanlr. Bunlar ; takma di , soyma di ve maa sand ile di oluturma yntemleridir. Kk aptaki dili ark modellemelerinde, soyma di oluturma yntemi tercih edilir. Byk aptaki dili arklarda takma di yntemi ile maa yntemi kullanlr. Modellemesi istenilen, dz dili arkn modelci tarafndan yaplabilmesi iin modl ve di saysnn bilinmesi veya orijinalinin elde olmas gerekir. Modellemesini yapacak olan kii, gerekli hesaplamalar yaparak dili ark imalat resmini izer.

ekil 1. 1 : Dili ark elemanlar

Dili ark izimlerinde aadaki hesaplamalar formller kullanlr :

ADI Modl Adm (Hatve) Di says Blm dairesi ap Di st dairesi ap Di dibi dairesi ap Di ykseklii Di st ykseklii Di dibi ykseklii Di dolusu Di boluu Di boyu

ARET m t Z Dt Da Df h h1 h2 a W b

Yuvarlanma dairesi ap Merkezler aras mesafe Gbek ap Gbek genilii

k E D L

FORMLLER t / , Dt / Z , Da / Z+2 m , Dt / Z Dt / m, (Dt ) / t mZ, t/Z Dt + 2 m, m(Z + 2) Dt 2,332 m, m (Z - 2,332) 2.166 m, (Da Df) / 2 m, t / 2 1.166 m lenmi dililerde t / 2, dkm dililerde 19/40 t lenmi dililerde t / 2, dkm dililerde 21/40 t Normal dililerde 6 m, Kuvvet dililerinde 6 10 m, G ileten dililerde 10 15 m Kavrama asna () gre izimi Dt cos Dt - 2(Dt / 60) di says 31 den fazla ise ( Dt 1 + Dt 2) / 2 1.8 2 d (d mil ap) 1.2 1.5 d 4

Jant kalnl evre hz Dnme oran

S V

1.6 m , 0.5 t (Dt n) / 60000 Karlkl alan iki dili arkta blm dairesi evre hzlar birbirine eittir. Dt 1 N 1 = Dt 2 N 2

Tablo 1. 1 : Dz dili ark izimlerinde kullanlan sembol ve formller

1.2. malat Resmi izme

Modellemesi yaplacak olan dili arkn, imalat resminin izilebilmesi iin Tablo 1.1 de verilen formller yardm ile dili arka ait hesaplamalar yaplr. Dili ark izimindeki ilem sras yledir : Hesaplanan deerlere gre, dey ve yatay eksenler alnarak, dili arka ait di st, di dibi, blm dairesi ve yuvarlanma daireleri izilir. Blm dairesi ile dey eksenin kesitii noktadan kavrama as () alnr. (Kavrama as, di saysna gre deiir. Aadaki tablo 1.2 de di saysna gre kavrama as () deerleri verilmitir.) 8 10 15 20 25 >31 Di says (z) Kavrama as () 25 22.5 20 18.5 19 15
Tablo 1. 2 : Di saysna gre kavrama as () deerleri

Blm dairesi zerinde, dey eksenin kesitii yerden balamak zere adm (t) miktarlar iaretlenir. Adm (t) zerinde, di dolusu (a), iaretlenir. Daha sonra, yine di saysna gre sabit saylar, aadaki Tablo 1.3 ten alnr, modl ile arplarak R 1 ve R
2

di yanak profilini oluturacak yaylarn lleri

bulunur. rnek; di says 18, modl 10 olan di profili iin ; R 1 = 3,12 . 10 = 31,2 mm, R 2 = 1,69 . 10 = 16,9 mm alnr.

Di Says (Z)
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

R 1 kavisi iin sabit say

2,28 2,40 2,51 2,62 2,72 2,82 2,92 3,02 3,12 3,22 3,32 3,41 3,49 3,57 3,64 3,71 3,78 3,85

R 2 kavisi iin sabit say

0,63 0,83 0,96 1,09 1,22 1,34 1,46 1,58 1,69 1,79 1,89 1,98 2,06 2,15 2,24 2,33 2,42 2,50

Di Says (Z)
28 29 30 31 32 33 34 35 36 3740 4145 4551 5260 6170 7190 91120 121180 181360

R 1 kavisi iin sabit say

3,92 3,99 4,06 4,13 4,20 4,27 4,33 4,39 4,45 4,20 4,63 5,06 5,74 6,52 7,72 9,78 13,38 21,62

R 2 kavisi iin sabit say

2,59 2,67 2,76 2,85 2,93 3,01 3,09 3,16 3,26 4,20 4,63 5,06 5,74 6,52 7,72 9,78 13,38 21,62

Tablo 1.3 : izimde kullanlan R 1 ve R 2 yaylar iin di saysna gre sabit saylar

R 1 yay ile blm dairesi ile di st dairesi arasnda kalan blm izilir. R 2 yay ile blm dairesi - yuvarlanma dairesi aras izilir. Dili arkn merkezine di dolusu (a), kadar bir daire izilir. Di profilinin, yuvarlanma dairesini kestii nokta ile merkeze izilen daireye teet olacak ekilde yuvarlanma dairesi ile di dibi dairesi aras birletirilir. Ayn ilemi diin dier yana iin uygulayarak bir di profili elde edilir. Bu ekilde dier di profilleri de kartlr. Dz dili arkn nden grn tam kesit olarak izilerek imalat resmi oluturulur. rnein, modl, m = 10, di says, Z = 18, mil ap d = 30 mm olan, bir dz dili arka ait hesaplamalar beraber yapalm:

nce, dili arka ait, blm dairesi ap (Dt), di st ap (Da) ve di dibi apn (Df), tablo 1.1 den yaralanarak hesaplayalm: Blm dairesi ap, Di st ap, Di dibi ap, Adm, Di ykseklii, Di st ykseklii, Di dibi ykseklii, Di dolusu, iin) Di boluu, iin) Di boyu, iin) Yuvarlanma dairesi ap, k = Dt 2 (Dt / 60) = 180 2 ( 180 / 60) = 174 mm, Kavrama as, = 18.5 ( tablo 1.2 de di saysna gre alnr.) Gbek ap, D = 1.8 2 d = 2 30 = 60 mm (d = 30 mm, d mil ap) Gbek genilii, L = 1.2 1.5 d = 1.5 30 = 45 mm, Jant kalnl, S = 1.6 m = 1.6 10 = 16 mm, Di yanak profilini oluturacak yaylarn lleri, R 1 = 3,12 . 10 = 31,2 mm, R 2 = 1,69 . 10 = 16,9 mm alnr. ( Tablo 1.3 ten di saysna gre katsaylar alnarak modl ile arplr.) Bulunan hesaplamalar sonucu dili ark imalat resmi izilir. (ekil 1.2 ve ekil 1.3) b = 6 m = 6 10 = 60 mm, ( normal dililer W = 21 / 40 t = 21 / 40 31,4 = 16,5 mm, ( dkm dililer Dt = m z = 10 18 = 180 mm, Da = Dt + 2 m = 180 + 2 10 = 200 mm, Df = Dt 2,332 m = 180 2,332 10 = 156,68 mm, t = m = 10 3,14 = 31,4 mm, h = 2,166 m = 2,166 10 = 21,66 mm, h 1 = m = 10 mm, h 2 = 1,166 m = 1,166 10 = 11,16 mm, a = 19 / 40 t = 19 / 40 31,4 = 14,9 mm, ( dkm dililer

ekil 1.2 : Dili ark terimleri

ekil 1. 3 : Dz dili ark imalat resmi

1.3. Di Oluturma Yntemleri (Takma Di Oluturma)

Model resmi, imalat resminden faydalanlarak izilir. Mala yzeyi, ileme paylar, eim, gbek maas resim zerinde gsterilir. Model yapm resminde, dilerin nasl oluturulaca, ahap modelin birletirme yerleri, elyaf ynleri gsterilir.

ekil 1. 4 : Dz dili ark (takma dili) model ve model yapm resmi

1.4. Malzeme Seimi

Dili ark modellemelerinde temel para olarak kontra tabla, takma di ileme kalb iin grgen, dier paralarn yapmnda ise budaksz, kuru am veya hlamur kullanlr.

1.5. leme Teknolojisi

ekil 1. 4te takma dili model ve model konstrksiyon resminde grld gibi temel para olarak kontra tabla kullanlr. Jant kalnln oluturacak yma paralar, 1/6 lsnde, mastar yardm ile yeter sayda markalanr. Kesilerek temizlenir.

Kontra tablann her iki tarafna, hazrlanan yma paralar, elyaf ynleri dikkate alnarak dzgn bir ekilde yaptrlr. Bylece jant kalnl elde edilmi olur. Gbek ve maa balar konstrksiyona gre, alt ve st olmak zere torna edilerek hazrlanr. Yma yaplm parann, d ap, di dibi apnda olacak ekilde eim vermeden torna edilir. (Dili ark modellemelerinde, modele eim verilmez.) Gbein oturaca fatura, tornada gbek oturacak ekilde oyulur. Tornada para d yzeyine evresel rasgele bir izgi izilir. Gerekli kontrol ilemleri yaplarak tornalama ilemi bitirilir. Takma diler iin uygun ahap malzemeden, di kalnl (a), di ykseklii (h) ve di boyuna (b) ve di says kadar paralar hazrlanr. Bu paralarn ilemeyi kolaylatracak ekilde elyaf ynlerine dikkat edilmelidir.

ekil 1. 5: Di profilini oluturacak para

Takma dileri oluturmak iin sert ahap malzemeden, ekil 1.5 te grlen di ileme kalb hazrlanr.

ekil 1. 6 : Di ileme kalb ve takma di

Takma diler iin hazrlanan paralar tek tek, di mastarna alttan vidalayp tezgah mengenesine balanr. Rende ve dz kalem ile para, di profiline gelinceye kadar ekillendirilir. Ayn ilem, di says kadar dier paralara uygulanr.

10

1.6. Montaj
Di dibi apna gre torna edilmi parann, dilerin montajnda kullanmak iin izilen izgi zerinde adm (t), blntleri yaplr. Mihengir ile para yan yzeyine dilerin yerleiminde kullanlacak izgiler izilir. Mastar ile elde edilen takma dilerin aln ksmlarna orta eksen, mihengir yardm ile izilir. Bu paralara vidalama iin vida delikleri alr. Di paralar markalamaya gre yerlerine tutkal ve vida ile balanr. Di dipleri, macunla kavislendirilir. Gbek ve maa balar taklr. Model kontrol edilir, zmpara yaplarak standart renkler ile boyanr. Gbek maa sand yaplarak ilem tamamlanr.

ekil 1. 7 : Takma dili ark modellemesi

1.7. Kalplama
Dkm dililerde, di yzeylerine eim verilmedii iin kalplamada di profillerinin dzgn kmasna dikkat edilmelidir. Di profillerinin, salkl olarak kum kalp ierisinden karlmas iin zel olarak yaplan di taraklar kullanlabilir.

11

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Modl ve di saysna gre dili hesabn yapnz.

NERLER
Modl 10 ve di says 18 olan, dz dili ark modellemesi iin nce, formlleri kullanarak hesaplamalar yapnz. Hesaplamalar sonucu bulduunuz deerlere gre; imalat resmini, imalat resminden faydalanarak model resmini, model konstrksiyon resimlerini izmelisiniz. Modellemeyi takma di yntemi ile oluturacaksanz, konstrksiyonu ona gre belirlemelisiniz. Kullanacanz ahap malzemenin, kuru ve budaksz olmasna dikkat ediniz.

Yaplan hesaba gre dili ark model imalat resmini oluturunuz.

Di oluturma yntemini belirleyiniz.

Modelleme malzemesini seiniz.

Uygun tezgah ve donanm kullanarak modeli oluturunuz. Di mastarn yapnz.

Modellemede kullanacanz makinelerin ayarlarn ve kontrollerini yapnz. Gerekli gvenlik nlemlerini alnz. Di profiline uygun, sert ahap malzemeden di mastarn yapmalsnz. Takma di olacak paralar mastara, eksenine gre sabitleyiniz. Di mastar yardm ile dileri olutururken keskin takm kullannz. Dikkatli almalsnz. Hassas almalsnz. gvenlii kurallarna uyunuz.

Dileri oluturunuz.

Dileri hatve aralna gre monte ediniz.

12

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Dili arklar nerelerde kullanlr ? A) Basn elde etmek iin B) Hareket ve kuvvetin iletilmesinde C) Millere yataklk yapmak iin D) Delici u olarak Dz bir dili ark modellemesinin yaplabilmesi iin nelerin bilinmesi gerekir ? A) Modl ve di says B) Di ykseklii C) Adm D) Gbek ap Takma dileri elde etmek iin aadaki aralardan hangisi kullanlr ? A) Di mastar, B) Di tara, C) Helis erisi, D) Gbek maa sand Takma dilerin monte edilecei para, hangi apta olmaldr ? A) Di st apnda B) Blm dairesi apnda C) Di dibi apnda D) Yuvarlanma dairesi apnda Takma dileri, hazrladmz para zerine, hangi arala gre monte etmeliyiz ? A) Di yksekliine B) Adma gre C) Di boyuna gre D) Herhangi bir lye bal kalmadan Karlkl alan iki dili arkta blm dairesi evre hzlar birbirinden farkldr. A) Birbirinden farkldr. B) Birbirinden byktr. C) Birbirine eittir. D) Birbirinden kktr.

2.

3.

4.

5.

6.

13

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Aada kesit resmi verilen dz dili arkn, modl 10, di says 14 tr. Buna gre; Dili ark hesaplamalarn yaparak, malat resmini, Model resmini, Model konstrksiyon resimlerini izerek, takma di yntemi ile modellemesini oluturunuz.

Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA:

MAKNE TEKNOLOJS Dili ark Modellemeleri Takma dili modellemelesi yapmak

Tarih: rencinin ark Ad Soyad: No:

Takma dili ark Snf: modellemesi yapabileceksiniz. Blm: Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz.

14

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Modl ve di saysna gre dili ark hesaplamalarn yaptnz m ? Hesaplamalar sonucu dili ark imalat resmini, di profilini oluturabildiniz mi? Di oluturma yntemini belirleyebildiniz mi ? Model ve model konstrksiyon resimlerini izdiniz mi? Modelleme gerecini setiniz mi ? Modellemede kullanacanz tezgah ve donanmlar setiniz mi ? Tezgah ve donanmlarn gerekli kontrollerini yaptnz m ? Di dibi apndaki paray hazrladnz m ? Takma diler iin yeter sayda uygun paralar hazrladnz m? Di mastarn yapabildiniz mi ? Gerekli alet ve takmlar kullanarak takma dileri oluturdunuz mu? Takma dileri monte etmeden nce markaladnz m? Dileri adma gre monte edebildiniz mi? Gerekli l ve kontrolleri yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

15

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Soyma dili ark modellemesi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki ulaabileceiniz, deiik iletmelerde dili ark ile alan makineleri inceleyiniz. Dili ark imalat yapan veya pazarlayan firmalar geziniz. Internet zerinden aratrmalar yaparak, edindiiniz bilgileri rapor halinde snfa sununuz.

2. SOYMA DL ARK MODELLEMES YAPMAK

2.1. Dili ark Hesaplamalar
renme faaliyeti-1 de, anlatld gibi nce gerekli formller kullanlarak dili ark imalat resminin ve di profilinin izimi iin gerekli olan hesaplamalar yaplr. Formller iin renme Faaliyeti-1 de Tablo 1.1 den faydalannz.

2.2. malat Resmi izme

Hesaplamalar sonucu bulunan deerlere gre dili ark imalat resmi, renme Faaliyeti-1 1.3 te ilem basamaklar takip edilerek oluturulur. Di profili yeter sayda izilir.

2.3. Di Oluturma Yntemleri (Soyma Di Oluturma)

Di says az olan dili ark modellemelerinde, tercihen soyma di yntemi uygulanabilir. Bu yntem, takma di oluturma yntemine gre basit ve ilem says daha azdr. Yine, imalat resmine gre model resmi ve model konstrksiyon resimleri izilir. Konstrksiyon resmi zerinde, dilerin oluturulma ekilleri, montaj ve ahap elyaf ynleri belirtilir.

16

ekil 2. 1 : Dili ark model yapm resmi (soyma di yntemi)

2.4. Malzeme Seimi

Dili ark modellemelerinde temel para olarak kontra tabla, dier paralarn yapmnda ise budaksz, kuru am veya hlamur kullanlr. Yma paralar hazrlanrken elyaf ynlerine dikkat edilmelidir.

2.5. leme Teknolojisi

ekil 2. 1 de takma dili model ve model konstrksiyon resminde grld gibi, temel para olarak kontra tabla kullanlr. Jant kalnln oluturacak yma paralar, 1/6 lsnde, mastar yardm ile yeter sayda markalanr, kesilerek temizlenir. Kontra tablann her iki tarafna, hazrlanan yma paralar, elyaf ynleri dikkate alnarak dzgn bir ekilde yaptrlr. Bylece jant kalnl elde edilmi olur. Gbek ve maa balar konstrksiyona gre, alt ve st olmak zere torna edilerek hazrlanr. Yma yaplm parann, d ap, di dibi apndan daha kk olacak ekilde torna edilir. Gbein oturaca fatura, tornada gbek oturacak ekilde oyulur. Gerekli kontrol ilemleri yaplarak tornalama ilemi bitirilir. Soyma dileri yapabilmek iin uygun ahap malzemeden, di st apndan byk olacak ekilde 1/6 lsnde paralar hazrlanr. Bu paralarn ilemeyi kolaylatracak ekilde elyaf ynlerine dikkat edilerek temizlenir. Parann evresine dzgn ekilde yaptrlr.

17

Para torna makinesine tekrar balanarak, d ap, di st apnda olacak ekilde ilenir. Para n yzeyine tornada, blm dairesi, di dibi ap ve dili arkn orta merkezi izilir.Son kontroller yaplarak para sklr. Bir kontraplak zerine, di profili ekil 2.3 te grld gibi marka edilir. Markalamaya gre para, di profilinde, erit testere makinesinde, kesilerek boaltlr ve temizlenir.

ekil 2. 2 : Di mastar

Di st apnda tornalanm parann blm dairesi zerinde adm (t), blntleri iaretlenir. Hazrladmz di mastarnn, merkezi ile dili arkn merkezi aktrlr. Bir ivi ile tespit edilir. Di mastar, zerindeki blm dairesi ile dili ark zerindeki blm dairesi ayn dorultuda olacak ekilde t blntleri, referans alnarak di says kadar, di profili evrede markalanr. Dilerin u noktalarn gnye ile yan yzeye tanr.

ekil 2. 3 : Di profillerinin markalanmas

18

Markalanan i paras erit testere makinesinde, marka izgisine gre dikkatli bir ekilde kesilerek di profilleri ortaya kartlr. yi bilenmi kesici kalemler kullanlarak di yzeyleri ilenir. Son kontroller yaplarak, soyma dili ark modellemesi tamamlanr.

ekil 2. 4 : Soyma dili ark modellemesi

19

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Modl ve di saysna gre dili hesabn yapnz.

NERLER
Modl 10 ve di says 12 olan, dz dili ark modellemesi iin nce, formlleri kullanarak hesaplamalar yapnz. Hesaplamalar sonucu bulduunuz deerlere gre; imalat resmini, imalat resminden faydalanarak model resmini, model konstrksiyon resimlerini izmelisiniz. Modellemeyi soyma di yntemi ile oluturacaksanz, konstrksiyonu ona gre belirlemelisiniz. Malzemenin, kuru ve budaksz olmasna dikkat ediniz.

Yaplan hesaba gre dili ark model imalat resmini oluturunuz.

Di oluturma yntemini belirleyiniz.

Modelleme malzemesini seiniz.

Di mastarna gre di profillerini markalaynz.

Di mastarn di profil lsnde hazrlaynz. Di mastarna gre para zerine markalamay dikkatli yapnz. Hassas almalsnz. Modellemede kullanacanz makinelerin ayarlarn ve kontrollerini yapnz. Gerekli gvenlik nlemlerini alnz. gvenlii kurallarna uyunuz.

Uygun tezgah ve donanm kullanarak modeli oluturunuz.

20

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Soyma dili arklar modellemesi, hangi tr dili arklarda tercihen kullanlr ? A) Di says ok ve ap byk olan dililerde, B) Kramayer dililerde, C) Di says az ve ap kk dililerde, D) Sonsuz vida dililerinde, Dz bir dili ark modellemesinin yaplabilmesi iin nelerin bilinmesi gerekir ? A) Modl B) Di says C) Adm D) Modl, di says

2.

3. Soyma diler, aadaki aralardan hangisi ile markalanr ? A) Yma paras, B) Di tara, C) Helis erisi, D) Di mastar 4. Soyma dili ark modellemesinde para, hangi apta torna edilmelidir ? A) Di st apnda B) Blm dairesi apnda C) Di dibi apnda D) Yuvarlanma dairesi apnda 5. Markalanan soyma dili ark modellemesi hangi makinede ilenir. ? A) Kalnlk makinesi B) Daire testere makinesi C) erit testere makinesi D) Matkap tezgah

21

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

Modl 10, di says 8 olan dz dili ark iin ; Dili ark hesaplamalarn yapnz. malat resmini, model resmini ve model konstrksiyon resimlerini izerek soyma di yntemi ile modellemesini oluturunuz.

Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA:

MAKNE TEKNOLOJS Dili ark Modellemeleri

Tarih: rencinin

Soyma dili ark modellemelesi Ad Soyad: yapmak No: Soyma dili ark modellemesi Snf: yapabileceksiniz. Blm: Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz.

22

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Modl ve di saysna gre dili ark hesaplamalarn yaptnz m ? Hesaplamalar sonucu dili ark imalat resmini, oluturabildiniz mi? Di oluturma yntemini belirleyebildiniz mi ? Model ve model konstrksiyon resimlerini izdiniz mi? Modelleme gerecini setiniz mi ? Modellemede kullanacanz tezgah ve donanmlar setiniz mi ? Tezgah ve donanmlarn gerekli kontrollerini yaptnz m ? Di st apndaki paray hazrladnz m ? Di mastarn di profiline uygun hazrlayabildiniz mi? Di st apnda hazrladnz para zerine adm (t) miktarlarn iaretlediniz mi ? Di mastar yardm ile markalama yapabildiniz mi? Dilerin u noktalarn gnye ile yan yzeylere tadnz m? Markalama izgisine gre paray, erit testere makinesinde kesebildiniz mi ? Gerekli l ve kontrolleri yaptnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
lme sorular ve performans testi sonunda baarsz olduunuz ksmlar hakknda yeniden konu ve uygulama tekrar yapnz. Cevaplarnzn hepsi doru ise bir sonraki faaliyete geiniz.

23

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

AMA
Maa yntemi ile dili ark modellemesi yapabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki ulaabileceiniz, deiik iletmelerde dili ark ile alan makineleri inceleyiniz. Dili ark imalat yapan veya pazarlayan firmalar geziniz. Internet zerinden aratrmalar yaparak, edindiiniz bilgileri rapor halinde snfa sununuz.

3. MAA YNTEM LE DL ARK MODELLEMES YAPMAK

3.1. Dili ark Hesaplamalar
Gerekli formller kullanlarak, dili ark imalat resmini izimi iin gerekli olan hesaplamalar yaplr. Formller iin renme Faaliyeti-1 de tablo 1.1 den faydalannz.

3.2. malat Resmi izme

Hesaplamalar sonucu bulunan deerlere gre dili ark imalat resmi, renme Faaliyeti-1 1.2 de ilem basamaklar takip edilerek oluturulur.

3.3. Malzeme Seimi

Dili ark modelleme ve maa sand yapmnda; budaksz, kuru am veya hlamur kullanlr. Yma paralar hazrlanrken elyaf ynlerine dikkat edilmelidir.

3.4. Di Oluturma Yntemleri (Maa ile Di Oluturma)

Byk apl dili arklarda veya di yzey kalitesi yksek istenilen dili ark modellemelerinde, tercihen maa ile di oluturma yntemi uygulanr. Bu yntem, model yapm iiliini azaltmaktadr.

24

Yine, imalat resmine gre model resmi ve model konstrksiyon resimleri izilir. Uygun maa sand resmi izilir. ekil 3.1 de grld gibi, kontra tabla zerine ift tarafl, yma yaplarak model oluturulur. Maann llerine dikkat edilir.

. D. A. D.

ekil 3. 1 : Maa ile dili ark oluturma model ve konstrksiyon resmi

3.5. Maa Sand Yapm

Verilen modl ve di saysna gre, hesaplamalar yaplr. Bir kontra tabla zerine, maa dilimi oluturacak, markalama yaplr. Markalamaya gre, paralar hazrlanr. Tabla zerine yerletirilir. Paralar birbirleri ile uygun ekilde ilikilendirilerek hareketli olmalar salanr.

ekil 3.2: Maa sand resmi

25

ekil 3.2 de grld gibi, uygun maa sand yaplr. Yapm srasnda dili arkn di saysna gre, uygun olan oranda blnt yaplr. Maa sandnn uygun dilim bykl, maann sorunsuz olarak kmasn salamaldr. Aksi takdirde uygun olmayan bir dilimleme, maann kartlmas srasnda krlmasna neden olabilir.

3.5. Kalplama
Model gerei gibi kalplanarak uygun kalp boluu elde edilir. Daha sonra, kalp boluu iersindeki maay oluturacak kadar maa dilimleri hazrlanr. Dikkatli bir ekilde kalp boluuna yerletirilerek kalp, dkme hazr hale getirilir.

ekil 3.3: Maa sandndan elde edilen tek maa dilimi

ekil 3.4: Maa sandndan elde edilen maa dilimlerinin birletirilmi hali

26

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

LEM BASAMAKLARI
Modl ve di saysna gre dili hesabn yapnz.

NERLER
Modl 20 ve di says 12 olan, dz dili ark modellemesi iin nce, formlleri kullanarak hesaplamalar yapnz.

Yaplan hesaba gre dili ark model imalat resmini oluturunuz.

Hesaplamalar sonucu bulduunuz deerlere gre; model imalat resmini ve maa sand resimlerini izmelisiniz.

Modelleme malzemesini seiniz

Gere seiminde kullanacanz ahap malzemenin, kuru ve budaksz olmasna dikkat ediniz. Maa ile oluturulan dilerin yzey kalitesi, dier di oluturma yntemlerine gre daha yksek olacaktr. Maa sandnn konstrksiyonu, maann sorunsuz, krlmadan kmasn salamaldr. Maa sand dklebilir biimde olmaldr.

Di oluturma yntemini belirleyiniz. (maa ile di oluturma yntemi) Dileri oluturmak iin uygun orannda maa oluturulacak maa sandn yapnz.

Uygun tezgah ve donanm kullanarak maa sandn oluturunuz.

Modellemede kullanacanz makinelerin ayarlarn ve kontrollerini yapnz. Gerekli gvenlik nlemlerini alnz. gvenlii kurallarna uyunuz.

27

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

1. Maa ile di oluturma yntemi, hangi tr dili arklarda tercih edilir ?

A) B) C) D)
2.

Helisel dililerde Di yzey kalitesinin yksek olmas istenilen dililerde Di says az ve ap kk dililerde Sonsuz vida dililerinde Paralar bir plaka zerinde olmaldr. Paralar birbirine pimlenmelidir. Dkme tip olmaldr. Hepsi Modelde takma olarak Modelde soyma olarak Maa sandnda Modeli kalplayarak Maa d apnda Blm dairesi apnda Di dibi apnda Yuvarlanma dairesi apnda Kalnlk makinesi Sunta kesme makinesi erit testere makinesi Matkap tezgah

Maa sandnn konstrksiyonu nasl olmaldr ?

A) B) C) D) A) B) C) D) A) B) C) D)
5.

3. Maa ynteminde diler nasl elde edilir ?

4. Maa yntemiyle dili ark modellemesinde para, hangi apta torna edilmelidir ?

Maa ile dili ark oluturma ynteminde hangi makine kullanlmaz ?

A) B) C) D)

28

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl 12, di says 16, olan dz dili ark iin ; Dili ark hesaplamalarn yapnz. malat resmini, model resmini, model konstrksiyon ve maa sand resimlerini izerek, maa yntemi ile dili ark modellemesini yapnz. Alan Ad: Modl Ad: Faaliyetin Ad: Faaliyetin Amac: AIKLAMA: MAKNE TEKNOLOJS Dili ark Modellemeleri Dili ark modellemeleri yapmak Tarih: rencinin Ad Soyad: No:

Teknolojisine uygun dili ark Snf: modellemeleri yapabileceksiniz. Blm: Bitirdiiniz faaliyetin sonunda aadaki performans testini doldurunuz. (Hayr) olarak iaretlediiniz ilemleri retmeniniz ile tekrar alnz.

DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Modl ve di saysna gre dili ark hesaplamalarn yaptnz m ? Hesaplamalar sonucu dili ark imalat resmini, oluturabildiniz mi? Di oluturma yntemini belirleyebildiniz mi ? Model ve model konstrksiyon resimlerini izdiniz mi? Modelleme gerecini setiniz mi ? Modellemede kullanacanz tezgah ve donanmlar setiniz mi ? Tezgah ve donanmlarn gerekli kontrollerini yaptnz m ? Maa d apnda paray hazrladnz m ? Maa sand konstrksiyonunu tasarlayabildiniz mi ? Maa sand paralarn hazrladnz m? Maa sand iersindeki di profillerini markaladnz m ? Di profillerini markalamaya gre kesebildiniz mi? Markalama izgisine gre paray ileyebildiniz mi ? Gerekli l ve kontrolleri yaptnz m? uygun

Evet

Hayr

29

DEERLENDRME
Yaplan modl deerlendirmesi sonucunda Hayr olarak cevapladnz blmleri bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz.

30

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 B A A C B C

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 C D D A C

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 B D C A B

31

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
DEMRCOLU Nihat Soner, Makine Modelcilii Meslek Teknolojisi, Ankara, 1979. DOANAY Talat, Dili arklar, Ar Kitabevi Matbaas,1963. EKMEK Nurettin, Makine Model Meslek Resmi, S.H..E.K. BasmeviAnkara, 2001. RKN Orhan Ziya, hsan ERKK, smet ANLAAN, Makine Modelcilii ve lem Yapraklar, Ankara, 1992, TOPTA Erdoan, Yaymlanmam Ders Notlar, Ankara, 2005.

32