CHNG 10 O LNG THU NHP CA MT QUC GIA Khi bn tt nghip v bt u i tm vic lm, th phn ln kinh nghim m bn tch lu c l nh iu kin

kinh t hin ti. Trong mt s nm, cc doanh nghip trong ton nn kinh t m rng sn xut hng ha v dch v, vic lm tng v bn d dng tm c vic lm. Trong mt s nm khc, cc doanh nghip phi ct gim sn xut, vic lm gim v bn mt nhiu thi gian mi tm c vic lm tt. Khng c g ng ngc nhin l tt c sinh vin tt nghip i hc u mun gia nhp lc lng lao ng vo nm hot ng kinh t m rng, ch khng phi khi nn kinh t ang ri vo tnh trng suy thai. Do iu kin ca ton nn kinh t nh hng su sc n tt c chng ta, nn nhng thay i trong iu kin kinh t thng c thng bo rng ri qua cc phng tin thng tin i chng. Trn thc t, rt him khi chng ta cm mt t bo ln m khng nhn thy s liu thng k mi v nn kinh t. S liu thng k c th phn nh tng thu nhp ca mi ngi trong nn kinh t (GDP), tc tng gi bnh qun (lm pht), phn trm lc lng lao ng khng c vic lm (tht nghip), tng mc chi tiu ti cc ca hng (doanh s bn l), hoc s mt cn bng ca hot ng thng mi gia M v cc nc khc trn th gii (thm ht thng mi). Tt c nhng s liu thng k ny u l ch tiu kinh t v m. Thay v cp n mt h gia nh hoc mt doanh nghip ring l, chng cho ta bit iu g v ton b nn kinh t. Nh bn c th nh li t chng 2, kinh t hc c chia thnh 2 phn ngnh l kinh t vi m v kinh t v m. Kinh t vi m l b mn nghin cu v vic cc h gia nh v doanh nghip ring l a ra quyt nh v tng tc vi nhau nh th no trn cc th trng c th. Kinh t v m l b mn nghin cu v nn kinh t vi t cch mt tng th. Mc tiu ca kinh t v m l l gii nhng bin ng kinh t ng thi tc ng ti cc h gia nh, doanh nghip v th trng. Kinh t v m nu ra nhiu cu hi rt khc nhau: Ti sao thu nhp bnh qun cao mt s nc, trong khi li thp nhng nc khc? Ti sao gi c tng nhanh trong mt s thi k, nhng li n nh hn nhng thi k khc? Ti sao sn lng v vic lm tng trong mt s nm, nhng li gim trong nhng nm khc? Chnh ph c th lm g thc y s tng trng nhanh ca thu nhp, ct gim lm pht v n nh vic lm? Nhng cu hi ny mang bn cht kinh t v m, bi v chng lin quan n qu trnh vn hnh ca ton b nn kinh t. Do nn kinh t vi t cch mt tng th chng qua ch l tp hp ca rt nhiu h gia nh v doanh nghip tng tc vi nhau trn nhiu th trng, nn kinh t vi m v kinh t v m c mi lin h cc k cht ch vi nhau. V d, cc cng c c bn ca cung v cu ng vai tr trung tm trong phn tch kinh t v m, cng nh trong phn tch kinh t vi m. Song vic nghin cu nn kinh t vi t cch mt tng th cng t ra nhng thch thc mi v hp dn. Trong chng ny v chng tip theo, chng ta s tho lun v mt vi s liu m cc nh kinh t v nh hoch nh chnh sch thng s dng theo di s vn hnh ca ton nn kinh t. Nhng s liu ny phn nh nhng bin ng kinh t m cc nh kinh t v m tm
NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

cch l gii. Chng ny xem xt tng sn phm trong nc, gi tt l GDP, ch tiu phn nh v tng thu nhp ca mt quc gia. GDP l s liu thng k kinh t thng thy nht, bi v n c coi l ch tiu tt nht v phc li kinh t ca x hi. THU NHP V CHI TIU CA NN KINH T Nu phi nh gi xem mt ngi c hot ng kinh t tt khng, c th trc tin bn nhn vo thu nhp ca anh ta. Mt ngi c thu nhp cao d dng mua c nhng hng ha thit yu v sang trng cho cuc sng. Khng c g ng ngc nhin khi nhng ngi c thu nhp cao c hng th mc sng cao - nh sang trng hn, chm sc sc kho tt hn, nhng chic xe hi snh iu hn v nhiu k ngh sang trng hn, v vn vn. L gch tng t cng p dng cho nn kinh t ca mt quc gia. Khi nh gi xem nn kinh t no c hot ng tt khng, d nhin ngi ta thng nhn vo tng thu nhp m mi ngi trong nn kinh t kim c. chnh l nhim v ca tng sn phm trong nc (GDP). GDP cng mt lc phn nh hai s vic: tng thu nhp ca mi ngi trong nn kinh t v tng chi tiu mua sn lng hng ha v dch v ca nn kinh t. L do lm GDP phn nh c c tng thu nhp v tng chi tiu l v hai i lng ny thc ra ch l mt. i vi nn kinh t vi t cch mt tng th, thu nhp phi bng chi tiu. Ti sao iu ny li ng? L do lm cho thu nhp ca nn kinh t bng chi tiu l mi giao dch u c hai bn: bn mua v bn bn. Mi khon chi tiu ca ngi mua no u l thu nhp ca ngi bn khc. V d, gi s Karen tr Doug 100 la ct c cho c. Trong trng hp ny, Doug chnh l ngi bn dch v, cn Karen l ngi mua. Doug kim c 100 la v Karen chi tiu 100 la. Do vy, giao dch ny ng gp vo tng thu nhp v tng chi tiu ca nn kinh t mt lng nh nhau. Bt k tnh theo tng thu nhp hay tng chi tiu, GDP u tng thm 100 la.
Doanh thu (= GDP) Th trng hng ho v dch v Chi tiu (= GDP)

Bn hng ho v dch v

Mua hng ho v dch v

Cc Doanh nghip

Cc h gia nh

u vo sn xut

Lao ng, t ai v t bn Th trng cc nhn t sn xut

Tin lng, tin thu, v li nhun (= GDP)

Thu nhp (= GDP)

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

Hnh 1. Biu vng chu chuyn. Cc h gia nh mua hng ha v dch v ca cc doanh nghip, cn cc doanh nghip s dng doanh thu bn hng thanh ton tin lng cho cng nhn, tin thu cho ch t v li nhun cho ch doanh nghip. GDP bng tng s tin m cc h gia nh chi ra trn th trng hng ha v dch v. N cng bng tng tin lng, tin thu v li nhun m cc doanh nghip thanh ton trn th trng cc nhn t sn xut. Mt cch khc nhn thy s bng nhau gia thu nhp v chi tiu l s dng biu vng chu chuyn trong hnh 1. (Bn c th nh li biu vng chu chuyn trong chng 2). Biu ny m t tt c cc giao dch gia h gia nh v doanh nghip trong nn kinh t gin n. Trong nn kinh t , cc h gia nh mua hng ha v dch v t doanh nghip; cc khon chi tiu ny i qua th trng hng ha v dch v. Sau cc doanh nghip s dng tin nhn c t vic bn hng ha v dch v tr tin lng cho cng nhn, tin thu cho ch t v li nhun cho ch doanh nghip; cc khon thu nhp ny chy qua th trng cc nhn t sn xut. Nh vy, tin lin tc chy t khu vc h gia nh sang khu vc doanh nghip, sau quay tr li khu vc h gia nh. Chng ta c th tnh GDP cho nn kinh t ny theo hai cch: cng tt c cc khon chi tiu ca cc h gia nh li vi nhau hoc cng cc khon thu nhp (tin lng, tin thu v li nhun) m cc doanh nghip thanh ton. Bi v mi khon chi tiu trong nn kinh t cui cng u tr thnh thu nhp ca ai , nn GDP l nh nhau, bt k n c tnh theo cch no. Tt nhin, nn kinh t trong thc t phc tp hn nhiu so vi nn kinh t c minh ha trong hnh 1. C th, cc h gia nh khng chi tiu ht thu nhp ca mnh. H np mt phn thu nhp cho chnh ph di dng thu, cng nh tit kim v u t mt phn thu nhp s dng trong tng lai. Ngoi ra, cc h gia nh khng mua tt c hng ha v dch v c sn xut ra trong nn kinh t. Mt s hng ha v dch v c chnh ph mua, cn mt s khc c cc doanh nghip mua, v h d kin trong tng li s s dng chng vo vic sn xut ra sn phm ca ring h. Tuy nhin, bt k h gia nh, chnh ph, hay doanh nghip mua mt hng ha hoc dch v no , th giao dch vn c bn mua v bn bn. Do vy, khi xem xt nn kinh t vi t cch mt tng th th chi tiu v thu nhp l lun lun bng nhau. Kim tra nhanh: Tng sn phm trong nc phn nh hai s vic g? Lm th no n c th phn nh hai s vic cng mt lc? TNH TON TNG SN PHM TRONG NC Gi y, sau khi tho lun khi qut ngha ca tng sn phm trong nc, chng ta hy tm hiu xem c th ch tiu thng k ny c tnh ton nh th no. Sau y l nh ngha v GDP: Tng sn phm trong nc (GDP) l gi tr th trng ca tt c hng ha v dch v cui cng c sn xut ra trong phm vi mt nc, trong mt thi k nht nh. nh ngha ny xem ra c v kh n gin. Song trong thc t, c rt nhiu vn phc tp ny sinh khi tnh ton GDP ca nn kinh t. Do vy, chng ta hy xem xt cn thn tng cm t trong nh ngha ny.

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

"GDP l gi tr th trng..." C l bn tng nghe cu chm ngn "Bn khng th so snh to vi cam." Nhng GDP li lm ng nh vy. GDP cng rt nhiu loi sn phm thnh mt ch tiu duy nht v gi tr ca hot ng kinh t. lm c iu ny, n phi s dng gi th trng. Do gi th trng biu th s tin m mi ngi sn sng chi tr cho cc hng ha khc nhau, nn n phn nh gi tr ca nhng hng ha ny. Nu gi ca mt qu to bng hai ln gi ca mt qu cam, th mt qu to ng gp vo GDP gp hai ln gi tr ng gp ca mt qu cam. "ca tt c..." GDP c gng biu th mt cch y . N bao gm tt c cc hng ha c sn xut ra trong nn kinh t v c bn hp php trn cc th trng. GDP tnh ton gi th trng khng ch ca to v cam, m cn ca l, nho, sch, phim nh, dch v ct tc, chm sc y t, v vn vn. GDP cn bao gm c gi tr th trng ca dch v nh do khi lng nh hin c ca nn kinh t cung cp. i vi nhng cn nh cho thu, chng ta d dng tnh c gi tr ny - tin thu nh ng bng chi tiu ca ngi thu nh v thu nhp ca ch nh. Tuy nhin, c nhiu ngi sinh sng trong chnh cc cn nh ca h v do vy khng phi tr tin thu nh. Chnh ph hch ton nhng ngi nh do ch s hu s dng vo GDP bng cch c tnh gi tr cho thu ca chng. Ngha l, GDP c tnh da trn gi nh cho rng ngi ch s hu tr tin thu nh cho chnh h, do vy tin thu nh nm trong c chi tiu v thu nhp ca anh ta. Tuy nhin, c mt s sn phm m GDP b st do vic tnh ton chng qu kh khn. GDP khng tnh nhng sn phm c sn xut v bn ra trong nn kinh t ngm, v d nh dc phm bt hp php. N cng khng tnh c nhng sn phm c sn xut v tiu dng trong gia nh v do vy khng bao gi c a ra th trng. Nhng loi rau qu mua ti cc ca hng tp phm l mt phn ca GDP, song rau qu trng trong vn ca bn li khng nm trong . Nhng thiu st ny ca GDP i khi c th dn n nhng kt qu k quc. V d, khi Karen tr tin thu Doug ct c cho c ta, giao dch ny l mt phn ca GDP. Nu Karen ci Doug, th tnh hnh s thay i. Mc d Doug vn tip tc chm sc bi c cho Karen, nhng gi tr ca hot ng ct c gi y b a ra khi GDP, bi v dch v ca Doug khng cn c bn trn th trng na. Do vy, khi Karen v Doug ci nhau, GDP gim. "cui cng..." Nu cng ty International Paper sn xut giy, sau giy c cng ty Hallmark s dng lm thip chc mng, th giy c gi l hng ha trung gian, cn thip chc mng c gi l hng ha cui cng. GDP ch bao gm gi tr ca nhng hng ha cui cng. L do l gi tr ca nhng hng ha trung gian c tnh vo trong gi c ca hng ho cui cng. Vic cng gi tr th trng ca giy vi gi tr th trng ca thip s dn ti s tnh trng. Ngha l, gi tr ca giy c tnh hai ln (tnh sai). Trng hp ngoi l quan trng i vi nguyn tc trn ny sinh khi hng ha trung gian c sn xut v, thay v c s dng, n c a vo hng tn kho ca doanh nghip s dng hoc bn trong tng lai. Trong trng hp , hng ha trung gian c tm thi coi l "cui
NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

cng" v gi tr ca n di dng u t vo hng tn kho c tnh vo GDP. Sau , khi mc tn kho hng ha trung gian ny c s dng hoc bn, th u t vo hng tn kho ca doanh nghip s l m, v GDP trong thi k sau phi gim mt lng tng ng. "hng ha v dch v..." GDP bao gm c nhng hng ha hu hnh (thc phm, qun o, xe hi...) v nhng dch v v hnh (ct tc, lau nh, khm bnh). Khi bn mua chic a CD c thc hin bi mt nhm nhc m bn yu thch ghi m, th iu ny c ngha l bn mua mt hng ha v gi mua nm trong GDP. Khi bn tr tin nghe mt bui ho nhc cng ca nhm nhc , th c ngha l bn mua mt dch v v gi v cng nm trong GDP. "c sn xut ra..." GDP bao gm mi hng ha v dch v c sn xut ra trong thi k hin ti. N khng bao gm nhng giao dch lin quan n hng ha c sn xut ra trong qu kh. Khi cng ty General Motors sn xut v bn chic xe hi mi, th gi tr ca chic xe hi c tnh vo GDP. Khi ngi no bn chic xe hi qua s dng cho ngi khc, th gi tr ca chic xe hi qua s dng khng nm trong GDP. "trong phm vi mt nc..." GDP tnh ton gi tr sn xut trong phm vi a l ca mt nc. Khi mt cng dn Canaa lm vic tm thi M, th gi tr sn xut ca anh ta l b phn cu thnh GDP ca M. Khi mt cng dn M s hu nh my Haiti, th gi tr sn xut ti nh my ca anh ta s khng nm trong GDP ca M (n l mt phn trong GDP ca Haiti). Do vy, cc sn phm c a vo GDP ca mt quc gia khi chng c sn xut ra trn lnh th quc gia , bt k nh sn xut c quc tch nc no. "...trong mt thi k nht nh." GDP phn nh gi tr sn xut thc hin trong mt khong thi gian c th. Khong thi gian ny thng l mt nm hoc mt qu (3 thng). GDP phn nh lng thu nhp v chi tiu trong thi k . Khi chnh ph thng bo GDP cho mt qu, th n thng biu th GDP theo nm. iu ny hm con s GDP hng qu c thng bo bng tng thu nhp hoc chi tiu trong qu nhn vi 4. Chnh ph s dng quy c ny m bo rng con s GDP hng qu v hng nm c th so snh vi nhau mt cch d dng hn. Ngoi ra, khi chnh ph thng bo GDP hng qu, th s liu ny c iu chnh bng mt th thut thng k gi l iu chnh thi v. Nhng s liu cha c iu chnh cho thy mt cch r rng rng nn kinh t sn xut nhiu hng ha v dch v hn trong mt s thi im so vi mt s thi im khc trong nm. (Nh bn c th d on, ma mua sm vo dp l Ging sinh vo thng 12 l thi k cao im.) Khi theo di din bin ca nn kinh t, cc nh kinh t v nh hoch nh chnh sch thng mun b qua nhng bin ng thi v lp li thng xuyn ny. Do vy, cc nh thng k ca chnh ph iu chnh s liu qu loi tr chu k thi v. S liu GDP c thng bo trong cc bn tin lun c iu chnh loi tr tnh thi v. By gi hy nhc li nh ngha v GDP:
NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

Tng sn phm trong nc (GDP) l gi tr th trng ca tt c cc hng ha v dch v cui cng c sn xut ra trong phm vi mt nc trong mt thi k nht nh. Cn thy r rng GDP l mt ch tiu phc tp v gi tr ca hot ng kinh t. Trong nhng kha hc nng cao v kinh t v m, bn s hc c nhiu v tnh phc tp ny sinh trong qu trnh tnh ton n. Song gi y bn c th thy rng mi mt cm t trong nh ngha ny c rt nhiu ngha. Kim tra nhanh: Vic no ng gp vo GDP nhiu hn - sn xut ca mt kg bnh hamburger hay sn xut ca mt kg trng c mui? Ti sao?

PHN C THM Cc ch tiu khc v thu nhp C sau ba thng, B Thng mi M li tnh GDP mt ln. ng thi, h cng tnh cc chi tiu thu nhp khc nhm a ra mt bc tranh hon chnh hn v nhng g ang xy ra trong nn kinh t. Nhng ch tiu ny khc vi GDP ch chng loi b hoc tnh thm nhng khon mc thu nhp no . Sau y l m t tm tt v nhng ch tiu thu nhp ny, c sp xp theo th t t ln nht n nh nht. Tng sn phm quc dn (GNP) l tng thu nhp m cng dn ca mt quc gia to ra. N khc vi GDP ch n cng thm cc khon thu nhp m dn c trong nc to ra nc ngoi v tr i cc khon thu nhp m ngi nc ngoi to ra trong nc. V d, khi mt cng dn Canaa lm vic tm thi M, gi tr sn xut ca anh ta l mt phn cu thnh GDP ca M, nhng n li khng thuc GNP ca M. (N thuc GNP ca Canaa.) i vi hu ht cc nc, trong c M, cng dn trong nc to ra hu ht gi tr sn xut trong nc, nn GDP v GNP c gi tr gn bng nhau. Sn phm quc dn rng (NNP) l tng thu nhp ca cng dn mt nc (GNP) tr i khu hao. Khu hao l cc khon hao mn trang thit b v nh xng ca nn kinh t, v d nhng chic xe ti b xung cp, bng n ng b chy. Trong h thng ti khon quc gia do B Thng mi m nhn, khu hao c gi l khon "tiu hao t bn c nh." Thu nhp quc dn l tng thu nhp m cng dn mt nc to ra trong qu trnh sn xut hng ha v dch v. N khc vi sn phm quc dn rng ch khng bao gm cc khon thu gin thu (v d thu doanh thu), nhng bao gm c cc khon tr cp kinh doanh. NNP v thu nhp quc dn cn khc nhau khon "sai s thng k" pht sinh t vic thu thp v x l s liu. Thu nhp c nhn l thu nhp m cc h gia nh v doanh nghip c th nhn c. Khng ging nh thu nhp quc dn, n khng bao gm li nhun li cng ty, tc khon thu nhp cc cng ty to ra nhng khng tr cho ch s hu. N cng khng bao gm cc khon thu thu nhp cng ty v ng gp bo him x hi (ch yu l cc loi thu bo him x hi). Ngoi ra, thu nhp c nhn cn bao gm thu nhp t li sut m cc h gia nh nhn c t cc khon cho chnh ph vay v thu nhp m cc h gia

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

nh nhn c t cc chng trnh tr cp ca chnh ph, v d nh chong trnh Phc li v bo him x hi. Thu nhp kh dng l thu nhp m cc h gia nh v doanh nghip c th cn li sau khi hon thnh ngha v np thu cho chnh ph. N bng thu nhp c nhn tr thu thu nhp c nhn v cc khon thanh ton ngoi thu khc (v d l ph giao thng). Mc d cc ch tiu thu nhp c th khc nhau v chi tit, nhng chng hu nh lun k cho chng ta cng mt cu chuyn v cc iu kin kinh t. Khi GDP tng trng nhanh, th cc ch tiu thu nhp khc cng tng nhanh. V khi GDP gim, th cc ch tiu thu nhp khc cng gim theo. i vi vic theo di nhng bin ng ca ton nn kinh t, th vic chng ta s dng ch tiu no khng c ngha quan trng. CC THNH T CA GDP Chi tiu trong nn kinh t c nhiu dng. Ti mt thi im no , gia nh Smith c th ang n tra ti nh hng Burger King; cng ty General Motors c th ang xy dng mt nh my sn xut xe hi; Hi qun M c th ang mua mt chic tu ngm; Hng hng khng British Airways c th ang mua mt chic my bay ca hng Boeing. GDP bao gm tt c cc dng chi tiu v nhng hng ha v dch v c sn xut trong nc. hiu c cch thc s dng cc ngun lc khan him ca nn kinh t, cc nh kinh t thng quan tm nghin cu c cu chi tiu ca GDP. Khi lm nh vy, GDP (chng ta k hiu l Y) c chia lm 4 thnh t: tiu dng (C), u t (I), chi tiu ca chnh ph (G), v xut khu rng (NX): Y = C + I + G + NX Phng trnh trn l mt ng nht thc - tc mt phng trnh lun ng do cch nh ngha cc bin s trong phng trnh. Trong trng hp ca chng ta, do mi la chi tiu nm trong GDP u thuc mt trong bn thnh t ca GDP, nn tng ca bn thnh t phi bng GDP. Chng ta va xem mt v d v cc thnh t ca GDP. Tiu dng c cc h gia nh chi tiu cho cc hng ha v dch v, v d ba tra ca gia nh Smith ti nh hng Burger King. u t l cc khon chi tiu mua my mc, thit b t bn, hng tn kho, xy dng nh xng, hng tn kho, v d nh my ca cng ty General Motors. u t cng bao gm cc khon chi tiu xy dng nh mi. (Theo qui c, chi tiu cho nh mi, mt dng chi tiu ca cc h gia nh, c coi l u t ch khng phi tiu dng.) Chi tiu ca chnh ph bao gm cc khon chi tiu cho hng ha v dch v ca cc cp chnh quyn a phng, bang v lin bang, v d nh khon chi tiu mua tu ngm ca Hi qun. Xut khu rng bng cc khon chi tiu ca ngi nc ngoi mua hng ha sn xut trong nc (xut khu) tr i cc khon chi tiu ca ngi dn trong nc mua hng ha ca ngi nc ngoi (nhp khu). Hot ng bn hng ca doanh nghip trong nc cho ngi mua nc ngoi, v d hot ng bn my bay ca Boeing cho British Airways, lm tng xut khu rng ca M. T "rng" y phn nh nhp khu c khu tr khi xut khu. Vic khu tr ny c thc hin bi v nhp khu hng ha v dch v nm trong nhng thnh t khc ca
NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

GDP. V d, mt h gia nh mua mt chic xe hi tr gi 30.000 la ca hng Volvo, mt nh sn xut xe hi ca Thu in. Giao dch ny lm tng tiu dng mt lng l 30.000 la, bi v khon chi tiu mua chic xe hi ny l mt thnh t chi tiu ca ngi tiu dng. N cng lm gim xut khu rng mt lng l 30.000 la, bi v chic xe hi l hng nhp khu. Ni cch khc, xut khu rng bao gm nhng hng ha v dch v c sn xut ra nc ngoi (vi du m), bi v nhng hng ha v dch v ny nm trong tiu dng, u t v chi tiu chnh ph (vi du dng). Do vy, khi mt h gia nh, doanh nghip hay chnh ph trong nc mua hng ha hoc dch v t nc ngoi, th khon chi tiu lm gim xut khu rng - song do n cng lm tng tiu dng, u t hoc chi tiu chnh ph, nn n hon ton khng nh hng n GDP. Ni dung "chi tiu chnh ph" cng i hi mt vi li gii thch. Khi chnh ph tr tin lng cho mt vin tng qun i, th khon lng l mt phn ca chi tiu ca chnh ph. Nhng iu g s xy ra khi chnh ph chi tr tr cp x hi cho ngi gi? Khon chi tiu ny ca chnh ph c gi l chuyn giao thu nhp, bi v n khng c thc hin i ly hng ha hoc dch v no. Theo quan im kinh t v m, cc khon chuyn giao thu nhp ging nh khon min gim thu. Cng nh thu, chuyn giao thu nhp lm thay i thu nhp ca cc h gia nh, song n khng nh hng n gi tr sn xut ca nn kinh t. Do GDP c s dng tnh ton thu nhp (v chi tiu) cho vic sn xut hng ha v dch v, nn cc khon chuyn giao khng c coi l thnh t chi tiu ca chnh ph. Tng s (t USD) 8.511 5.808 1.367 1.487 .151 Bnh qun u ngi ( la) 31.522 21.511 5.063 5.507 .559 T l % trong tng s 100% 68 16 18 .2

Tng sn phm trong nc, Y Tiu dng, C u t, I Chi tiu chnh ph, G Xut khu rng, NX Ngun: B Thng mi M

Bng 1. GDP v cc thnh t ca n. Bng ny cho thy GDP ca nn kinh t M vo nm 1998 v bn thnh t ca n. Khi c bng ny, hy nh rng Y = C + I + G + NX. Bng 1 trnh by cc thnh t cu thnh GDP ca M trong nm 1998. Trong nm , GDP ca M bng khong 8,5 nghn t la. Nu chia con s ny cho 270 triu ngi dn nc M trong nm 1998, th chng ta thy rng GDP tnh theo u ngi - mc chi tiu bnh qun ca mt ngi M - l 31.522 la. Tiu dng chim khong 2/3 GDP, hay 21.511 la u ngi. u t bng khong 5.063 la u ngi. Chi tiu ca chnh ph l 5.507 la u ngi. Xut khu rng l - 559 la u ngi. Con s ny m bi v ngi M kim c t vic bn hng ha v dch v cho ngi nc ngoi t hn chi tiu mua hng ha v dch v ca M t ngi nc ngoi. Kim tra nhanh: Hy lit k bn thnh t ca chi tiu. Thnh t no ln nht?

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

GDP THC T V GDP DANH NGHA Nh chng ta thy, GDP phn nh tng chi tiu cho cc hng ha v dch v trn tt c cc th trng ca nn kinh t. Nu tng chi tiu tng t nm ny qua nm khc, th mt trong hai iu sau y phi ng: (1) nn kinh t ang sn xut ra sn lng hng ha v dch v ln hn, hoc (2) hng ha v dch v c bn vi gi cao hn. Khi nghin cu s bin ng ca nn kinh t theo thi gian, cc nh kinh t mun bc tch hai nh hng ny. C th, h mun c mt ch tiu v tng lng hng ha v dch v m nn kinh t sn xut ra, m khng b nh hng bi nhng bin ng trong gi c ca nhng hng ha v dch v . lm c iu ny, cc nh kinh t s dng mt ch tiu c gi l GDP thc t. GDP thc t tr li cho cu hi l thuyt: Gi tr ca nhng hng ha v dch v c sn xut trong nm nay l bao nhiu nu chng ta nh gi chng theo gi hin hnh ca mt nm no trong qu kh? Bng cch nh gi sn lng sn xut hin ti theo mc gi c nh trong qu kh, GDP thc t cho bit tng sn lng hng ha v dch v ca nn kinh t thay i nh th no theo thi gian. c ch tiu v gi tr hng ha sn xut m khng b nh hng bi s bin ng gi c, chng ta s dng GDP thc t, tc sn lng hng ha v dch v c tnh theo gi c nh. tnh GDP thc t, trc ht chng ta chn mt nm lm nm gc. Sau , chng ta s dng gi c ca xc xch v bnh hamburger trong nm gc tnh gi tr ca hng ha v dch v cho tt c cc nm. Ni cch khc, gi trong nm gc to c s so snh sn lng trong cc nm khc nhau. V d, chng ta chn nm 2001 lm nm gc. Chng ta c th s dng gi ca xc xch v bnh hamburger trong nm 2001 tnh gi tr sn lng hng ha v dch v trong nm 2001, 2002, v 2003. Bng 22.2 trnh by nhng php tnh ny. tnh GDP thc t ca nm 2001, chng ta s dng gi c ca xc xch v bnh hamburger trong nm 2001 (nm gc) v sn lng xc xch v bnh hamburger trong nm 2001. (Do vy, trong nm gc, GDP thc t lun bng GDP danh ngha.) tnh GDP thc t ca nm 2002, chng ta s dng gi xc xch v bnh hamburger trong nm 2001 (nm gc) v sn lng xc xch v bnh hamburger trong nm 2002. Tng t nh vy, tnh GDP thc t ca nm 2003, chng ta s dng gi nm 2001 v sn lng ca nm 2003. Khi thy GDP thc t tng t 200 la trong nm 2001 ln 350 la trong nm 2002 v sau l 500 la trong nm 2003, chng ta bit rng s gia tng ny hon ton do s gia tng ca sn lng, bi v gi c c nh theo gi ca nm gc. Tm li, GDP danh ngha s dng gi hin hnh tnh gi tr sn lng hng ha v dch v, GDP thc t s dng gi c nh trong nm gc tnh gi tr sn lng hng ha v dch v ca nn kinh t. Do GDP thc t khng chu nh hng ca s bin ng gi c, nn nhng thay i ca GDP thc t ch phn nh s thay i ca lng hng ha v dch v. Do vy, GDP thc t l ch tiu phn nh lng hng ha v dch v ca nn kinh t. Mc ch ca chng ta khi tnh GDP l nh gi mc hot ng ca ton nn kinh t. Do GDP thc t phn nh lng hng ha v dch v, nn n cng phn nh nng lc ca nn kinh t trong vic tho mn nhu cu v nguyn vng ca ngi dn. V vy, GDP thc t l mt ch tiu nh gi phc li kinh t tt hn GDP danh ngha. Khi cc nh kinh t ni v

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

tng trng ca nn kinh t, h phn nh tc tng trng bng t l phn trm thay i ca GDP thc t t thi k ny sang thi k khc. Ch s iu chnh GDP Nh chng ta thy, GDP danh ngha phn nh c gi c v sn lng hng ha v dch v m nn kinh t ang sn xut. Tri li, nh gi cho gi c mc ca nm gc, GDP thc t ch phn nh lng hng c sn xut ra. T hai ch tiu thng k ny, chng ta c th tnh c ch tiu th ba, gi l ch s iu chnh GDP, n phn nh gi c, ch khng phn nh lng hng ha v dch v. Ch s iu chnh GDP c tnh nh sau: GDP danh ngha x 100 Ch s iu chnh GDP = GDP thc t Do GDP danh ngha v GDP thc t phi bng nhau trong nm c s, nn ch s iu chnh GDP trong nm gc lun bng 100. Ch s iu chnh GDP trong nhng nm sau phn nh s gia tng ca GDP danh ngha t nm gc, khng phi s gia tng ca GDP thc t. Ch s iu chnh GDP phn nh mc gi hin hnh so vi mc gi trong nm gc. hiu c iu ny, chng ta hy xem xt mt vi v d n gin sau. Trc tin, hy tng tng ra rng sn lng ca nn kinh t tng theo thi gian, nhng gi c khng i. Trong trng hp ny, c GDP danh ngha v GDP thc t u tng vi t l nh nhau, do vy ch s iu chnh GDP khng thay i. By gi gi s rng thay vo , gi c tng theo thi gian trong khi sn lng li khng i. Trong trng hp th hai ny, GDP danh ngha tng nhng GDP thc t khng i, do vy ch s iu chnh GDP cng tng. Ch rng trong c hai trng hp, ch s iu chnh GDP u phn nh nhng g xy ra i vi gi c, ch khng phi l lng. By gi hy tr li v d ca chng ta trong bng 22.2. Ch s iu chnh GDP c tnh phn cui ca bng. Trong nm 2001, GDP danh ngha l 200 la, v GDP thc t l 200 la, do vy ch s iu chnh GDP bng 100. Trong nm 2002, GDP danh ngha l 600 la, v GDP thc t l 350 la, do vy ch s iu chnh GDP bng 171. Do ch s iu chnh GDP tng t 100 ln ti 171 trong nm 2002, nn chng ta c th ni rng mc gi tng 71%. Ch s iu chnh GDP l ch tiu c cc nh kinh t s dng theo di mc gi bnh qun trong nn kinh t. Chng ta s xem xt mt ch s khc - ch s gi tiu dng - trong chng tip theo v s trnh by s khc nhau gia hai ch s ny. GDP V PHC LI KINH T Trong phn u ca chng, GDP c coi l ch tiu tt nht v phc li kinh t ca mt x hi. Gi y khi bit GDP l g, chng ta c th nh gi li khng nh ny. Nh chng ta thy, GDP phn nh c tng thu nhp v tng chi tiu ca nn kinh t mua hng ha v dch v. Do vy, GDP bnh qun u ngi cho chng ta bit thu nhp v chi tiu ca mt ngi trung bnh trong nn kinh t. Do hu ht mi ngi u mun nhn

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

10

c mc thu nhp cao hn v tn hng mc chi tiu cao hn, nn GDP bnh qun u ngi c v l ch tiu t nhin v phc li kinh t trung bnh ca mt ngi. Tuy nhin mt s ngi tranh ci v tnh hp l ca GDP trong vai tr l ch tiu phc li. Khi Thng Ngh s Robert Kenedy chy ua vo chc v tng thng trong nm 1968, ng c mt bi pht biu cm ng ph phn ch tiu kinh t ny: (Tng sn phm trong nc) khng em li sc kho, cht lng gio dc hay nim vui cho con em chng ta. N khng hm cha v p ca thi ca hay s bn vng ca hn nhn, n cng khng em li s thng minh trong cc cuc tranh lun cng khai ca chng ta hay s lim chnh ca cc quan chc chnh ph. N khng ni ln lng dng cm, s thng thi v lng trung thnh ca chng ta i vi t nc. Ni tm li, n phn nh mi th, tr nhng ci lm cho cuc sng tr nn c gi tr hn, n cng ni cho chng ta mi ci v nc M, tr l do ti sao chng ta li t ho rng mnh l ngi M. Hu ht nhng g Robert Kenedy pht biu u ng. Vy ti sao chng ta li quan tm n GDP? Cu tr li l trong thc t, mt khi lng GDP ln gip chng ta c c cuc sng tt p. GDP khng cho bit sc kho ca con em chng ta, song cc quc gia c GDP ln hn c th c c dch v chm sc sc kho tt hn cho con em h. GDP khng phn nh cht lng gio dc, nhng cc quc gia c GDP ln hn c th c h thng gio dc tt hn. GDP khng ni ln v p ca thi ca, nhng cc quc gia c GDP ln hn c th dy cho nhiu cng dn ca h bit c v bit thng thc thi ca. GDP khng tnh n s thng minh, tnh lim chnh, lng dng cm, s khn ngoan hoc lng trung thnh ca chng ta i vi t quc, nhng tt c nhng iu ny c th d dng c hn khi mi ngi t phi bn tm vi nhu cu vt cht ca i thng. Ni ngn gn, GDP khng trc tip phn nh nhng ci lm cho cuc sng ca chng ta c gi tr hn, nhng n li cho bit kh nng ca chng ta trong vic t c iu . Tuy nhin, GDP khng phi l ch tiu hon ho v phc li. Mt s th gp phn to nn cuc sng tt p b loi ra khi GDP. Mt trong s l thi gian ngh ngi. V d, nu mi ngi trong nn kinh t t nhin bt u lm vic tt c cc ngy trong tun, khng ngh vo cui tun, nhiu hng ha v dch v hn s c sn xut v GDP tng. Song mc d GDP tng, nhng chng ta khng th ni phc li ca mi ngi c tng hay khng. Nhng ci mt t vic gim thi gian ngh ngi lm trit tiu nhng ci c t vic sn xut v tiu dng mt khi lng hng ha v dch v ln hn. Do GDP s dng gi th trng nh gi hng ha v dch v, nn n b qua hu ht cc hot ng xy ra bn ngoi th trng. C th, GDP b st gi tr ca nhng hng ha v dch v c sn xut ti gia nh. Khi ngi u bp chun b ba n ngon v bn n ti nh hng ca anh ta, th gi tr ca ba n l mt phn ca GDP. Song nu ngi u bp chun b ba n nh vy cho v anh ta, th gi tr gia tng m anh ta thc hin i vi ba n khng nm trong GDP. Tng t, dch v chm sc tr em cc nh tr nm trong GDP, nhng nhng hot ng chm sc tr em c b m chng thc hin ti nh th khng. Cc cng vic tnh nguyn cng ng gp vo phc li ca x hi, nhng GDP khng phn nh c nhng ng gp ny. GDP cn b qua mt th khc l cht lng mi trng. Hy tng tng ra rng chnh ph d b tt c o lut v mi trng. Cc doanh nghip c th sn xut hng ha v dch
NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

11

v m khng cn bn tm n s nhim m h gy ra v GDP c th tng. Tuy nhin, phc li rt c th s gim. S suy thai cht lng khng kh v ngun nc gy ra nhiu thit hi hn nhng ch li do vic sn xut nhiu hn mang li. GDP cng khng cp n phn phi thu nhp. Mt x hi c 100 thnh vin vi thu nhp hng nm bng 50.000 la s c GDP l 5 triu la v ng nhin GDP bnh qun u ngi bng 50.000 la. Kt qu ny cng ng vi x hi c 10 ngi kim c 500.000 la v 90 ngi khng c g c. Rt t ngi coi hai tnh hung nh nhau. GDP bnh qun u ngi cho chng ta bit nhng g xy ra i vi mt ngi trung bnh, nhng ng sau s bnh qun c rt nhiu s khc bit gia cc c nhn. Cui cng, chng ta c th kt lun rng GDP l mt ch tiu tt v phc li kinh t i vi hu ht cc mc tiu - nhng khng phi tt c. iu quan trng l phi bit GDP bao gm nhng g v n b st nhng g. NGHIN CU TNH HUNG: S CHNH LCH GDP TRN TH GII V CHT LNG CUC SNG Mt phng php xc nh tnh hu ch ca GDP trong vai tr ch tiu v phc li kinh t l xem xt cc s liu quc t. Nhng nc giu v nhng nc ngho c GDP bnh qun u ngi chnh lch rt ln. Nu GDP ln m dn n mt mc sng cao hn, th chng ta quan st thy rng GDP c tng quan cht ch vi cc ch tiu v cht lng cuc sng. V trong thc t, chng ta nhn thy iu ny. T l bit ch ca Tui th GDP thc t ngi trng thnh trung bnh Nc u ngi (%) (nm) ( la) M 29.010 77 99 Nht 24.070 80 99 c 21.260 77 99 Mehic 8.370 72 90 Braxin 6.480 67 84 Nga 4.370 67 99 Innxia 3.490 65 85 Trung Quc 3.130 70 83 n 1.670 63 53 Pakixtan 1.560 64 41 Bnglat 1.050 58 39 Nigria 920 50 59 Ngun: Bo co pht trin con ngi 1999, Lin hp Quc Bng 3. GDP, tui th trung bnh v t l bit ch. Bng 22.3 trnh by 12 nc ng dn nht th gii xp theo th hng GDP bnh qun u ngi. Bng ny cng ghi s liu v tui th trung bnh (thi gian sng k t khi c sinh ra) v t l bit ch (phn trm dn s trng thnh bit c). Nhng s liu ny ch ra mt xu hng r rng. cc nc giu, v d nh M, Nht v c, ngi dn c th sng n gn tm mi, v hu ht dn s u bit ch. nhng nc ngho, v d nh Nigria,

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

12

Bnglat, v Pakixtan, ngi dn thng ch sng n tui nm mi hoc u su mi, v ch c khong mt na dn s bit ch. Mc d s liu v nhng kha cnh khc ca cht lng cuc sng khng hon chnh c nh vy, nhng chng cng em li cho chng ta nhng thng tin tng t. Cc nc vi GDP bnh qun u ngi thp thng c s lng ln tr em c sinh ra vi trng lng thp, t l cht ca b m v tr s sinh cao, t l suy dinh dng ca tr em cao v t c kh nng tip cn ngun nc ung an ton. nhng nc vi GDP bnh qun u ngi thp, c t tr em trong tui i hc c n trng v nhng a tr i hc phi hc trong cc lp ng hc sinh hn. Nhng nc ny cng thng c t tivi hn, t in thai hn, t nhng con ng c tri nha hn v t h gia nh c in hn. Khng nghi ng g na, cc s liu quc t cho thy rng GDP ca mt quc gia c lin quan cht ch vi mc sng ca ngi dn nc . Kim tra nhanh: Ti sao cc nh hoch nh chnh sch li quan tm n GDP? KT LUN Chng ny tho lun vic cc nh kinh t tnh ton tng thu nhp ca mt quc gia nh th no. Tnh ton tt nhin ch l im khi u. Phn ln kinh t v m tp trung vo vic tm ra cc nhn t quyt nh tng sn phm trong nc ca mt quc gia trong c ngn hn v di hn. V d, ti sao GDP M v Nht li cao hn GDP n v Nigria? Chnh ph nhng nc ngho nht c th lm g thc y s tng trng nhanh chng ca GDP? Ti sao GDP ca M li tng nhanh trong mt s nm v gim trong mt s nm khc? Cc nh hoch nh chnh sch ca M c th lm g gim nhng bin ng nghim trng ny ca GDP? y l nhng cu hi m chng ta s gii quyt trong cc chng tip theo. Vo lc ny, iu quan trng l chng ta phi nhn thc c vai tr quan trng ca vic tnh ton GDP. Qua kinh nghim cuc sng ca mnh, tt c chng ta u hiu i cht v phng thc vn hnh ca nn kinh t. Song cc nh kinh t, nhng ngi nghin cu s bin ng trong nn kinh t, v cc nh hoch nh chnh sch, nhng ngi hoch nh cc chnh sch kinh t, khng ch dng li nhng hiu bit m h ny - h cn c nhng s liu c th a ra cc nh gi ca mnh. Do vy, vic lng ha hot ng ca nn kinh t bng cc ch tiu thng k nh GDP l bc u tin pht trin khoa kinh t v m. TM TT Do mi giao dch u c mt bn mua v mt bn bn, nn tng chi tiu phi bng tng thu nhp trong nn kinh t. Tng sn phm trong nc (GDP) phn nh tng chi tiu ca nn kinh t v nhng hng ha v dch v mi sn xut ra v tng thu nhp to ra t vic sn xut ra chng. Ni chnh xc hn, GDP l gi tr th trng ca tt c cc hng ha v dch v cui cng c sn xut ra trong phm vi mt nc, trong mt thi k nht nh. GDP c phn lm 4 thnh t chi tiu: tiu dng, u t, chi tiu ca chnh ph v xut khu rng. Tiu dng bao gm tt c cc khon chi tiu mua hng ha v dch v ca cc h gia nh, tr cc khon chi tiu mua nh mi. u t bao gm

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

13

cc khon chi tiu mua my mc, trang thit b v nh xng mi, bao gm c cc khon chi tiu mua nh mi ca cc h gia nh. Chi tiu ca chnh ph bao gm cc khon chi tiu mua hng ha v dch v ca cc cp chnh quyn a phng, bang v lin bang. Xut khu rng bng gi tr ca nhng hng ha v dch v sn xut trong nc v bn nc ngoi (xut khu) tr i gi tr ca nhng hng ha v dch v sn xut nc ngoi v bn trong nc (nhp khu). GDP danh ngha s dng gi hin hnh tnh sn lng hng ha v dch v ca nn kinh t. GDP thc t s dng gi ca nm gc tnh sn tr lng hng ha v dch v ca nn kinh t. Ch s iu chnh GDP c tnh bng t s gia GDP danh ngha v GDP thc t. N phn nh mc gi ca nn kinh t. GDP l ch tiu tt v phc li kinh t, bi v mi ngi thng mun c thu nhp cao hn. Tuy nhin, n khng phi l ch tiu hon ho v phc li. V d, GDP b st gi tr ca thi gian ngh ngi v mi trng trong sch.

CC THUT NG C BN Chi tiu ca chnh ph Ch s iu chnh GDP u t GDP danh ngha GDP thc t Kinh t vi m Kinh t v m Tng sn phm trong nc (GDP) Tiu dng Xut khu rng Government expenditure GDP deflator Investment Nominal GDP Real GDP Microeconomics Macroeconomics Gross domestic product Consumption Net export

NGUYN L KINH T HC Chng 10 o lng thu nhp ca mt Quc gia

14