D A G B L A D DE L I M B U R G E R

GERAMD R E V E

lid van de Communistische Partij. Reve verfoeide het marxisme, het was in zijn ogen een 'Het was nog donker, toen in de 'onjuist, vals wereldbeeld, helevroege morgen van de tween- maal niet zo gezond voor een twintigste december 1946 in on- kind'. Na het voortijdig verlaten ze stad, op de eerste verdieping van het Vossiusgymnasium had van het huis Schilderskade 66, hij tot 1947 verschillende de held van deze geschiedenis, baantjes, waaronder rechtFrits van Egters, ontwaakte. Zo bankverslaggever voor Het Pabegint De avonden, de autobio- rool. Kort na De avonden verschegrafische roman over een wei- nen de schitterende novellen Werther Niland felmoedige pestkop in het (1949) en De onAmsterdam dergang van de POSTUUM van net na de famk Boslowits Tweede WeMet het overlijden (1950) , waarin reldoorlog. Reve terugvan Gerard Reve is Het is een van kijkt op zijn niet alleen een van de beroemdste jeugd en de onze grootste naoorbeginzinnen oorlog. Midden logse schrijvers uit de Nederjaren vijftig landse literaheengegaan, maar was hij op. tuur, afkomLeeg geschreook een van de stig uit een van ven. Hij scheidkleurrijkste figuren de beroemdste de van dichteuit de Nederlandse romans uit onres Hanny Militeratuur. Conze literatuur. chaelis en Niet dat het troversieel was hij verhuisde naar boek zo spanEngeland. Eenbij het verschijnen in nend of spectazaam en onbe1947 van zijn romanculair zou zijn, grepen nam hij debuut 'De avonintegendeel. zich voor alden'. Omstreden is Er gebeurt leen nog in het niets bijzonde zelfbenoemde Engels te publiders in het ceren, ontgooVolksschrijver tot op boek, dat cheld keerde hoge leeftijd geblespeelt in de hij 'huisven. laatste tien dawaarts'. gen van 1946. De jaren zestig Het boek roept waren Reves in absurde en hoogtijjaren.
LITERATUUR DOOR NICO DE BOER

De wanhoop van een gekwelde romanticus

schrijvingen een beklemmend tijdsbeeld op van de naoorlogse jaren. Indertijd doorbrak het boek een taboe, nu is het vooral ontroerend e n ongrijpbaar geestig. Gerard Reve (toen nog Simon van het Reve) debuteerde met De avonden op 23-jarige leeftijd. Hij schreef het op verzoek van zijn psychiater om zijn krankzinnigheid t e bezweren. Het boek werd geprezen en verguisd. Zo sprak Godfried Bomans van een 'naargeestig, zo zeer van iedere positiviteit verstoken, zo grauw, cynisch en volstrekt negatief werk. Zelf zei Reve later: Ik heb De avonden erg onbewust geschreven. Ik wiide schrijver worden. Vanaf de vroegste tijden was ik niet bepaald het zonnetje in huis, had ik geen frivool wereldbeeld. Ik was bezeten aan het werk, maar zou het met een half woord van afkeuring hebben laten vallen. Er was maar heel weinig voor nodig geweest om mij dat manuscript te laten weggooien of verbranden. Het verschijnen van dat boek was een groot toeval, voor zover je daar in de schepping van kunt spreken." Gerard (Kornelis van het) Reve werd op 14 december 1923 geboren in Amsterdam. Gerard en zijn 'Geleerde Broer' Karei, de schrijver en hoogleraar Slavische letteren die in 1999 stierf, groeiden op in Betondorp, in een communistisch nest. Reves vader was journalist en schrijver en jarenlang vooraanstaand

roerd. Hij schreef Op wegnaar het einde en Nader tot U, die het hart van Reves oeuvre vormen. Hij vond zijn onmiskenbare toon en beoefende als modernist een nieuw literair genre: een mengeling van briefroman, reisverslag, jeugdherinnering, polemiek en verhalen die telkens een onverwachte draai krijgen doordat een Zinloos Feit de boel weer komt versjteren. De reviaanse thema's draaien om het geloof in de eenzame en weerloze God, in wie de schrijver zich als schepper e n troosteloze drinkebroer spiegelt, om de Mededogenloze Jongen, de Moederkerk, de Wanhoop van de gekwelde, romantisch-decadente schrijver en de Dood: 'De Dood is het mooiste onderwerp dat er bestaat, want hij laat de mens nooit in de steek, je kunt altijd op h e m blijven rekenen'. Hoe vertrouwd het nu allemaal ook moge klinken, indertijd veroorzaakte de openhartige wijze waarop hij over (zijn) homoseksualiteit schreef e e n schok in het nog puriteinse Nederland. Reve werd de held van homoseksuelen, heel hip e n progressief Nederland droeg h e m op handen. Trots was hij daar niet op. Reve, die zich in 1966 tot katholiek liet dopen, biechtte op dat hij liever een 'oppassend burger' was dan de 'blasfemisch met de godsdienst spelende libertijn'. Reve heeft het katholicisme omhelsd en er tegelijkertijd een parodie van gemaakt, zoals hij zichzelf altijd schaamteloos heeft herhaald en geparodieerd.

G e r a r d R e v e in 1 9 9 3 bij zijn huis L a G r a c e in het F r a n s e P o e t - L a v a l .

Reve was een controversile fi- toegekende P.C. Hooft-prijs miguur. Hij werd bewonderd en nister Marga Klomp kuste, wat verguisd. Er was altijd wel tram- in die tijd hoogst ongebruikemelant rond zijn persoon. Zo lijk was. In de jaren tachtig volgweigerde minister Cals h e m in de er nog een rel met de CPNB 1951 een reisbeurs op grond van (de organisator van de Boekenzijn verhaal Melancholia omdat week) die het door Reve geboekenweekgehet in strijd zou zijn met 'de schreven openbare orde en goede zeden'. schenk, dat later verscheen als In 1963 stelde AR-senator Algra De vierde man, afwees omdat het in de Tweede Kamer vragen voor een groot lezerspubliek over de 'aanstootgevende' in- niet geschikt zou zijn. Toch houd van Op weg naar het einde. heeft het hem nooit aan (officiDrie jaar later klaagde SGP'er le) erkenning ontbroken. Alle liC.van Dis de toen 42-jarige teraire prijzen die ertoe doen, schrijver aan wegens 'smalende ontving hij, hoewel hem vl te godslastering' omdat de ikfi- laat, pas in 2001, de Prijs der Neguur in Nader tot U gemeen- derlandse Letteren werd toegeschap had met een als ezel gen- kend. carneerde God. Het veroorzaakte een ongekende rel, die de Zijn laatste romans - Bezorgde Nederlandse literatuurgeschie- ouders (1988), Het boek van violet en denis is ingegaan als het Ezels- dood (1996) en Het hijgend hert proces. Reve werd vrijgespro- (1998) - staan vol orakelend ken. De kunst zegevierde, hoe- 'geoudehoer waarop Gods zewel de schrijver het wel chic gen rust'. Dat het werk toch zo had gevonden als men hem als boeit, heeft vooral te maken een vervolgde schrijver in het met de stilistische brille. In zijn gevang had gegooid. domein van erotiek en religie, van paradoxen en ironie snijdt Reve baarde in 1969 opzien toen Reve universele thema's aan, hij bij de uitreiking van de h e m waarmee hij een grote diep-

foto ANP gang bereikt. Zouteloze clichs krijgen een opwindende draai, kitsch verandert in kunst. In weinig proza wordt zo schaamteloos gezwetst en wordt desondanks zo scherp de essentie van het bestaan gevangen.

Het dichterlijk oeuvre van Gerard Reve is bescheiden. Maar hoe onderbelicht ook, het behoort tot het oorspronkelijkste uit de naoorlogse Nederlandse literatuur. Het is even hooggestemd als banaal. Het mystieke en het boertige, ernst en luim lopen vloeiend in elkaar over. In de jaren tachtig bleek hoe bezeten Reve zijn leven lang brieven was blijven schrijven. Niets liet hij daarin onvermeld, hij schreef aan minnaars, vrienden, zijn psychiater en kunstbroeders (onder wie Simon Carmiggelt) uitvoerig over zijn liefdesleven, worstelingen met het geloof, strubbelingen met uitgevers, het thema van zijn werk en tal van andere meer en minder particuliere overwegingen. De rol van (zelfbenoemde) Volksschrijver was h e m op het

lijf geschreven. Hij speelde zijn rol als literaire pias en schertsfiguur die 'warme mensenboeken' maakt voor 'huisvrouwen' voorbeeldig. Al liet hij zich ook soms al te achteloos verleiden tot twijfelachtige en bedenkelijke uitspraken. Maar Reve zei 'nooit iets gewoon', het ging altijd vergezeld van een omkering of verrassende wending, waarmee hij zich wapende tegen de buitenwereld, want 'ik ben gewoon nog een bange elf-, twaalfjarige jongen. Ik ben niet volwassen, niet toegerust voor dit bestaan'. Reve kon, toen hij eenmaal algemeen geaccepteerd was, wel een potje breken. Men zag veel van zijn politiek incorrecte opmerkingen, waarmee hij zijn tijd ver vooruit was, door de vingers, niet zozeer om wat hij zei maar om 1 he hij het zei. Nooit zat hij verlegen om een scherpzinnige opmerking of om een bon-mot, waar hij ook was, hij schudde ze uit zijn m o u w als een gooche laar kaarten: 'De wereld verbe teren? Alsjeblieft niet, want h e | is al erg genoeg zo'.

90 M) 01 V W
'J

V1V3S

Reve ook in redactie 'Op de keper'

VERVOLG VAN PAGINA 1

LITERATUUR GPD

Reves leven bleef niet onopgemerkt

Hij werd geboren in Amsterdam en stierf in het Belgische Zulte. In die ruim 82 leefde volksschrijver Gerard Reve van rel naar rel. Een overzicht van de belangrijkste feiten uit zijn leven.

circusjongen (1975) bruik, sadisme, In Weert woonde Reve beginjastaan in het tehomoseksualiren zeventig boven de winkels ken van het 'reteit en een peraan de Nieuwe Markt. Zijn visme': de ik soonlijk gekleurdichtbundel Het Zingend Hart komt tot genot de religie die zag er het licht alsook de rodoor de door h e m vooruitloopt op mans Lieve Jongens, Een circusjonaanbeden 'Meegen en Oud en Eenzaam. 1940: Dichtbundel Terugkeer zijn bekering tot dogenloze Jonwaarvan hij vijftig exemplaren hetrooms-kathogen' te helpen bij De auteur zat enige tijd in de re- in eigen beheer laat drukken. licisme in 1966. het ranselen, dactie van het regionale perio- 1945-1947: Rechtbankverslag- 1964: Vestigt zich martelen en sekin het Friese diek Op de Keper. Hij schroomde gever van Het Parool sueel onderwerniet om daarin verslag te doen 1946: Debuteert met De onder- dorpje Greonpen van jongens. van een auto-ongeluk dat hij gang van defamie Boslowits. terp in Huize Al1978: Reves werk zelf beleefde. 'De wagen kwam 1947: Publiceert onder de naam gra (vernoemd wordt soberder rechtop tot stilstand. Het enige Simon van het Reve de roman naar de ARP-polivan stijl: het hegedeelte van de inrichting dat De avonden, die met Werther Me- ticus Hendrik Alden wordt veelal onbeschadigd bleek was een iand (1949) tot zijn belangrijkste gra), woont er aan de hand van met Willem Bruporseleinen Madonna waar- werk wordt gerekend. het verleden bevoor het devotielampje was blij- 1948: Huwelijk met dichteres no van Albeda schreven. Het (Teigetje) en later ven branden.' Reve ten voeten Hanny Michaelis. werk uit deze peuit, altijd met de tong in de 1951: Nadat minister Cals h e m ook met Henk riode wordt door Manen wang. Al staat de literaire groot- een reisbeurs onthoudt wegens van de kritiek minder heid van Reve buiten kijf, het een aanstootgevende mastur- (Woelrat). goed ontvangen, zal altijd een kwestie van per- batiescne in de roman Melan- 1966: Wordt ver- G e r a r d R e v e kust minister M a r g a K l o m p in 1 9 6 8 . doordat de schrijsoonlijke interpretatie zijn hoe cholia vestigt Van het Reve zich volgd wegens foto ANP ver zich zou herserieus je zijn werk inhoudelijk in Londen. Hij werkt onder godslastering meer als hulpverlener in een vanwege scnes in Nader tot U en neemt de politie wel de rijm- halen. Hij publiceert in dat jaar moet nemen. Oud en eenzaam. De schrijver verNeem het gedicht Scheppend neurologisch ziekenhuis in Briefaan mijn bank (1965, versche- prent Leve Onze Marine in beslag. biedt zijn uitgever een gratis Londen. Hier schrijft hij in het nen in het tijdschrift Dialoog). 1969: Ontvangt de PC HooftKunstenaar: Engels The acrbatand otherstories passages wordt God, in prijs. Bij de uitreiking zoent Re- exemplaar te sturen naar recenIn beide senten. ezel, drie Naarmate ik ouder word (1956, vertaald als Vier winterver- de gedaante van een genomen'. ve minister Klomp, wat som- 1980: Publiceert Moeder en zoon, tellingen, 1963). migen hem zeer kwalijk newordt, wat ik schrijf, hoe- 1957: Terugkeer in Nederland. keer 'van achteren om- men. over zijn tot de Kerk. wel fraaier verwoord, Reve wordt redactiesecretaris Revedewordt vrijgesproken sma- 1972: Reve vestigt zich in Van God, toetreding Geest, Jezus dat godslastering niet de Heilige lend wordt bevonden, maar Reblijft en Maria steeds enkelvoudiger van van het tijdschrift Tirade. Mi- ve neemt hier geen genoegen Weert, waar hij tot 1976Taal der geilste'. vindt hij de laatste 'de wonen. Hij publiceert De 1959: Scheiding van Hanny inhoud: mee. Bij het hoger beroep voert Liefde waarin hij brieven ver- 1981: Publiceert De vierde man, chaelis. liefde (ofgeen liefde), 1963: Publiceert de brievenro- hij zijn eigen verdediging, later mengt met de sprookjes die hij een novelle die wegens de sekman Op weg naar het einde. Even- gepubliceerd als Vier pleidooien vertelt aan zijn levenspartner suele passages als Boekenweeken ouder worden, als in Nader tot U (1966) gebruikt (1971). In 1967 wordt hij volledig Woelrat. De romans Lieve jongens geschenk werd geweigerd. en dan de Dood hij thema's zoals drankmis- vrijgesproken. In datzelfde jaar (1973), Het Lieve Leven (1974), Een 1984: Reve verdedigt tijdens be-

1923: Gerard (Kornelis van het) Reve wordt op 14 december geboren in Amsterdam als zoon van een communistische journalist. Broer van slavist en essayist Karei van het Reve (19211999).

zoek aan Zuid-Afrika in een krant het beeld van de apartheid. 1986: De gemeente Amsterdarh plaatst Reve op de zwarte lijst vanwege diens houding tegenover de apartheid. 1991: Reve leest De avonden voor de radio voor. 1993: Reve vestigt zich in Machelen-aan-de-Leie in Belgi. ! 1996: Publiceert Het boek van v\ irt en dood. Hoewel dit niet het definitieve boek is dat al in Nader tot U was aangekondigd Als Het boek van het violet en de dood, wordt deze roman lovend ontvangen. 1998: Vanaf dit jaar verschijnt zijn Verzameld werk. Laatste optreden in het openbaar op het Crossing Border Festival in Den Haag, waar hij voordraagt uit zijn gedichten. 2001: Ontvangt de Prijs der Nederlandse Letteren. De Belgische koning mag de prijs n|iet uitreiken, omdat Reves parfier Joop Schafthuizen van het onzedelijk betasten van een jongen wordt verdacht. 2003: Gerard Reve wordt begin november in het ziekenhuis: op genomen. Op 14 november laat Joop Schafthuizen weten dat het met Gerard Reve 'bedroevend slecht gesteld is'. Medicijnen tegen de ziekte van Alzlheimer, waaraan Reve lijdt, hel pen niet meer. Gerard weet zij] i eigen naam niet meer." 2004: Opgenomen in verpl eeghuis. 2006: Overjdt op 8 april o\ 82jarige leeftijd in het Belgi: >che Zulte.

MA 10 04 06

wijk Pannekoek voor arbeiders verklaard. Daar bezoekt hem in zijn woning in Friesland een De fans van Gerard Reve hou- vrouw, die uit het raam naar den van de eigenzinnigheid de kleine huisjes van de buren van de taal van Reve, kennen kijkt, waarop ze vraagt: WoMaar daarnaast Weriher Nieland LITERATUUR er hele stukken van uit hun nen daar ook mensjes?" Ze en De ondergang van de familie CPD hoofd. Een drol is geen drol, moesten je een brandende Boslowits. Die boeken zullen maar 'een grote drol van poppenwagen je kutwerk binblijven bestaan. Zijn brievenJoost Zwagerman, schrijver: stront'. De taal van Reve hernenrijden", denkt Reve dan. Een tijdperk is voorbij. Van de boeken moeten ook niet worbergt veel bijzonders, van het Reve moest en zou overal iets den onderschat. Daarin staan Grote Drie is nu alleen Harry opblazen van platitudes tot de bijzonders van maken. In Brief Mulisch nog over. En hoe ziek werkelijk schitterende stukmeest potisch-ondeugende aan mijn bank bijvoorbeeld ken." hij al geruime tijd was, zijn beeldspraken. dankt hij zijn bankinstelling verscheiden stemt mij toch We wisten al langer dat hij in Reve heeft meer geschreven voor het opsturen van geld. zeer droevig. Ik ben met zijn geleende tijd leefde. Het was dan wat je onDaarin weidt werk opgegroeid. Ik ben ook eerder wonderlijk dat hij nog der 'om te lahij zodanig schatplichtig aan hem. Zonder in leven was. Reve was geniale chen' kunt uit dat hij uitzijn werk zou ik een andere schrijver van boeken en verhascharen. Maar eindelijk toeschrijver zijn geweest. Zo werd len die onvergankelijk zijn. Hij het 'reviskomt aan het bij het verschijnen van mijn maakte verhalen waarvan je tisch' taalgebeschrijven roman Gimmick in 1989 terecht zeker weet dat ze over vijftig bruik, dat wat van in de wei verwezen naar De avonden. In of honderd jaar nog worden de zinnen van staande stiebeide boeken zit hetzelfde le- gelezen." Reve onderren 'met zo'n vensgevoel. Je kunt mijn roscheidt, is zo Harry Mulisch, schrijver, aandoenlijke m a n beschouwen als een ode vindingrijk roemt vooral de vroegste kwast aan aan Gerard Reve." en eigenzinwerken van Reve: Hij was al hun lui'. Zijn werk zegt nieuwe gene- lang niet meer onder ons als nig, dat het Dat is overiraties niets. De ironie uit zijn vaak zeer huGerard Reve." Reve en Mulisch gens wel een brievenboeken Nader tot U en waren gebrouilleerd. Hij moristisch is. van de weiniOp weg naar Het einde, voor mij In de eerste schreef lelijke dingen over mij, ge keren dat G e r a r d R e v e in de G r o t e G e de hoogtepunten uit zijn oeu- ik over hem." boeken van Reve dat rard Reve S h o w uit 1 9 7 4 . vre, ontgaat jongeren geheel. Gerard Reve Herman Brusselmans, Belwoord geJotoANP Mensen van onder de 35 jaar speelt het tygisch schrijver: Reve was n bruikt, want kun je met nog geen tien trek- van mijn grote idolen. Ik heb pisch taalgebruik nog niet zo'n het mannelijk geslachtsdeel, paarden naar zijn werk lokprominente rol. In De Avonden, dat een prominente rol speelt zijn hele oeuvre gelezen en ken, uitgezonderd misschien zijn carrire tot op het laatst De Ondergang van de Familie Boslo- in de boeken van de volksDe avonden." wits en Werther Nieland is Reve gevolgd. Hij behoort tot de schrijver, kent in zijn oeuvre vooral bezig een verhaal te ver- een ongekend aantal synonieStaatssecretaris Medy van der grootste figuren van de naoortellen. In Nader tot U en Op weg men. Van het eenvoudige Laan (Cultuur): Gerard Reve logse literatuur." naar het einde begint Reve de le- 'mannelijkheid' en het veelgeheeft ons een uniek en veelzij- H.C. ten Berge, schrijver, dichzer te entertainen. Zo blijft hij bruikte 'geheime deel' tot bijter, P.C.Hooftprijswinnaar dig oeuvre nagelaten. Zijn in het laatstgenoemde boek de zondere constructies als 'hobo 2006: Ik heb nooit zoveel met dood betekent een groot verschrijver Cees Nooteboom d'amor', 'donkere ezelsroede', lies voor de Nederlandse lette- Reve gehad. Ik las De avonden, voortdurend treiterig 'het 'jongensverfkwast' en 'terugren. Zijn werk is bijzonder hu- een cultboek voor velen, maar doodzieke aapje N'. noemen. stootloze vuurmond'. morvol en in een onnavolgba- ik vond het van een onvoorEn houdt hij een even treffen- In 2001 kreeg Reve de Prijs der stelbare grauwheid. Bovendien re plechtstatige stijl. Zijn de als lachwekkende verhankende ik die periode die het Nederlandse Letteren. Volgens ) oeuvre is een enorme verrijdeling over hoe hotelkamers beschrijft maar al te goed. Ik de jury is Reve 'deel van de Neking van de Nederlandse taal over de hele wereld hetzelfde derlandse taal geworden' en zat als kind zelf midden in de en ook van groot belang voor zijn. grauwheid van vlak na de oorzijn zinnen van hem in het dade homo-emancipatie." log. Daarover hoefde ik ook gelijks taalgebruik opgenoJan Wolkers, schrijver, beelWanneer Reve brieven gaat men. 'Het is gezien, het is niet I dend kunstenaar op Texel: Ik niet nog eens te lezen. Zijn verschrijven zijn er weinig taalhalen waren meer aan mij beonopgemerkt gebleven', de op was vroeger heel goed bekundige grenzen meer. Knofsteed, zoals Werther Nieland en een na laatste zin uit Reves devriend met Reve. Ik leerde look De ondergang van defamie Boslo- wijn wordt 'cnophlook', rode h e m kennen nadat mijn veris 'roodwijn', ook wel 'ro- buut De Avonden werd in het juwits, ryrapport aangehaald. En nu is haal Het tieribeest was gepubli- en niet te vergeten zijn de drinkwijn', de televisie ceerd. Hij schreef me indertijd Tien vrolijke verhalen. Na zijn wordt 'verrekijk'. De schrijver hij dood. Ook bepaald geen onbrievenboeken uit de jaren besproken onderwerp in het een briefje om me te complilamenteert, wanhoopt, is hoIn menteren en het weten graag zestig werd het bij Reve toch peloos verliefd, dronken of de- enorme oeuvre van Reve. brie- I meer een herhahngsoefening. het recent gepubliceerde eens bij me langs te komen. pressief en schudt in al deze venboek schrijft hij het in Hij dacht blijkbaar dat ik ook Hij werd steeds meer een gemoedswisselingen het Neclown, het was theater dat hij van de herenliefde was. Toen derlands duchtig door elkaar, maart 1981 zo: Ach, wanneer I zal het de Grote Bouwmeester hij bij me thuiskwam werd hij speelde." alles aaneenrijgend met een van het Heelal behagen, mij de ontvangen door de Olga-figuur Zijn grootheid schuilt natuursoort bijbels basismateriaal. uit Turks fruit. Hij wist meteen lijk vooral in zijn stijl. Hij Hardvochtig is Reve ook vaak. welverdiende rust te schengenoeg. De laatste jaren hadheeft talloze imitators gekend, Zoals in Veertien etsen van Lade- ken?" den wij weinig contact meer." die allemaal zijn beklemmenReve was een erg geestige de stijl probeerden na te bootman. En natuurlijk een groot sen. Maar ze vielen allemaal schrijver. Hij heeft enkele door de mand. Want wat je schitterende boeken geschre- ook over Reve kan zeggen, hij ven. De avonden natuurlijk. is niet te imiteren."
LITERATUUR DOOR JAAP STIEMER

Reacties op overlijden van Gerard Reve

BUI1

Voor Reve bestonden geen taalgrenzen

 e r a r d Reve in 1 9 9 3 bij zijn huis L a G r a c e in het F r a n s e Poet-Lava!,

foto ANP