T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

METALURJ

SAVURMA DKM

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SAVURMA DKM.......................................................................................................... 3 1.1. Tantlmas .................................................................................................................... 3 1.2. Snflandrlmas............................................................................................................ 3 1.2.1. Yatay Eksenli Savurma Dkm: ........................................................................... 4 1.2.2. Dikey (dey) eksenli savurma dkm.................................................................. 4 1.2.3. Eik Eksenli Savurma Dkm............................................................................... 7 1.3. Savurma Dkm Kalplar ............................................................................................ 8 1.3.1. Deiken Kalplar .................................................................................................. 8 1.3.2. Sabit Kalplar ......................................................................................................... 8 1.4. zel Savurma Dkm Potas ...................................................................................... 10 1.5. Kalbn Dn Hz ve Devrinin Hesaplanmas .......................................................... 10 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 11 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 13 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 15 2. METAL ERGTMEK VE SAVURMA KALIBA DKMEK ......................................... 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 18 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 22 3. SAVURMA KALIBA DKLEN KALIPTAN IKARMAK .................................. 22 3.1. Savurma Dkmn Yararl ve Sakncal Ynleri ....................................................... 23 3.1.1. Yararl Ynleri..................................................................................................... 23 3.1.2. Sakncal Ynleri ................................................................................................. 23 3.2. Savurma Dkm Makinelerinin Bakm ..................................................................... 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 27 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 28 KAYNAKA ......................................................................................................................... 29

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK
521MMI289 Metalurji Dkmclk Savurma Dkm Savurma dkm ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme materyalidir. 40/24 Esmer Dkme Demir, Dkme elik modllerini baarm olmak. Savurma dkm yapmak. Genel Ama Gerekli atlye ortam ile ergitim alet ve donanmlar salandnda istenen lye ve tekniine uygun savurma dkm yapabileceksiniz. Amalar Tekniine uygun sabit metal kalb, dkme hazrlayabileceksiniz. Tekniine uygun, matali ergitip savurma kalba dkm yapabileceksiniz. Tekniine uygun, dklen ii savurma kalptan karabileceksiniz. Ergitme oca, tama pota, sabit metal kalp,boya, boya aralar, tel fra, stma ara ve gereleri, su ile seyreltilmi amonyum perslfat, savurma dkm makinesi, metal, zel yolluk, su soutma ara ve gereci, tayc, dklen ii karma aralar. Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, sorucevap) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile dkm teknolojileri alannda nemli bir yeri olan savurma dkm tekniini reneceksiniz. Teknolojinin her gn ilerlemesine paralel her trl ara-gere ve makinenin gelimesi, kullanm mrlerinin uzun olmas, daha kaliteli malzeme retimini kolaylatrmtr. Bu da malzemelerin kullanaca yere uygun zelliklere sahip alamlarn retilmesiyle mmkn olmutur. Gnmzde istenen oranlarda alam hazrlamay ergitim ocaklarnn gelimesi, scaklk ve metal analiz cihazlarnn gelimesi, eitli zelliklere sahip malzeme ve makine paralarnn retimini kolaylatrmtr. Bu modlde metal kalpta yaplan dkm ile kum kalpta yaplan dkm ekillendirme ve mekanik zellikleri asndan karlatrmasn yapabileceksiniz. Ayrca savurma dkm tekniini renecek ve savurma dkm makinelerinin alma yntemlerini kavrayarak, dier dkm trleri ile mukayesesini yapabileceksiniz.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET-1

AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam salandnda istenilen lye ve teknie uygun savurma dkm yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: evremizdeki iletmelerde savurma dkmn uygulama alan var mdr? Aratrnz. Savurma dkm yntemlerini aratrnz. Aratrma ilemleri iin ktphane, internet ortam ve savurma dkm yapan iletmeleri gezmeniz gerekmektedir. almalarnz rapor haline getiriniz ve snfa sununuz.

1. SAVURMA DKM
1.1. Tantlmas
Yatay, dey veya deien eksen etrafnda dnen kalp iine ergimi metal ve alamlar dkmek suretiyle yaplan dkme Savurma Dkm denir. Savurma dkm ynteminde erimi metal, bir eksen etrafnda dndrlen kalplar iine dklerek biimlendirilir. Dkm kalplar metalden veya kalp kumundan yaplabilir. Kalp ekseni dey veya yatay olabilir. Merkezka kuvvetinin oluturduu basn, metalin kalp cidarlarna homojen olarak dalmasn, parann dnn kalbn i eklini almasn salar. Oluan yksek merkezka kuvveti sayesinde dklen sv metal iinde bulunan dk younluklu kum ve cruf tanecikleri, metal olmayan kalntlar ve gazlar dnme eksenine doru srklenir.Dolaysyla bu yntemle para yzeyinin gzeneksiz, temiz ve ince taneli olarak elde edilmesi mmkn olur. Merkezka kuvvetin gaz giderici ve temizleyici etkisi, devir says arttka byr. Dkme demir ve elikte savurma dkm srasnda hafif olan mangan slfr ayrlr.

1.2. Snflandrlmas
Savurma dkm savurma eksenine gre ekilde yaplr: Yatay eksenli savurma dkm

Dikey eksenli savurma dkm Eik eksenli savurma dkm

1.2.1. Yatay Eksenli Savurma Dkm:

Yntemin en yaygn olarak kullanld rnek, boru retimidir. Parann cidar (kesit) kalnl, kalp iine dklen ergimi sv miktar ile ayarlanabilir. Dklecek para says az ise kalplar, kum esasl malzemeden yaplr.Seri retimde ise su ile soutulan metal kalplar kullanlr. Sistemde su gmlekli ve sya dayankl eliklerden (% 2 Cr; % 0,4 Mo) yaplm kokil kalplar kullanlmaktadr. Bunlar tekerlekler zerinde dner. Kalbn bir ucu aktr. Metali veren uzun oluk buradan girer. Olua metal eilebilen bir potadan gelir. Kalp iine dklr. Kalbn dier ucu, borunun profilli ikin ban meydana getirecek bir maa ile kaplanm durumdadr. Kokili tayan arabann hareket hz, metal potasnn dkme hzyla ayarl olmas gerekir. ekilde savurma dkm makinesi grlmektedir. Gnmzde savurma dkm yntemiyle 5 m. boyunda, 400-600 mm. i apnda 6-8 mm. Kesit kalnlnda ve 8-32 at. i basnca dayanan borular dklmektedir.

Resim 1.1: (A) Yatay savurma dkm makinesi ve (B) dkme hazr hali.

1.2.2. Dikey (dey) eksenli savurma dkm

eitli makine paralar, dey eksenli savurma dkm makinelerinde merkezka kuvvetin etkisinden yararlanlarak dklrler.Kalplar dner tabla zerine yerletirilir. Daha sonra tabla ve zerindeki kalp birlikte dndrlr. Bu arada yolluktan dklen ergimi metal kalp i boluuna doru savrulur. Katlatktan sonra makine durdurulur.

Resim 1.2: Dey savurma dkmn yapl

Koruyucu kapak kaldrlr. Dklen para zel bir tutucucu ile karlr. Dklecek paralar metali kalplara dkld gibi, ya kalp veya baz durumlarda maa kumundan yaplm kalplara da dklebilir. Kalplar, zel koruyucu sistemle sklarak veya dereceli olarak dklrler. Resim 1.2 de bir silindirik parann kalp taycs iinde dkl ve Resim 1.3 te dkm yaplm karlmaya hazr kalp grlmektedir.

Resim 1.3: Dkmden sonra parann karlmaya hazr hali

Dey eksenli dkm ynteminde kalplar tek tek dkld gibi, ok sayda da dklebilir. Ancak, dklecek paralarn dnme eksenine gre olduka simetrik bir ekle sahip olmalar gerekir. ekil 1.1.de ayn modelden kalplanm ok sayda kalplarn savurma dkm yntemiyle dklmek iin dner tablaya balanm durumu grlmektedir. Kalplar, yolluklar st ste gelecek ekilde makinenin dner tablasna sralanrlar veya ayr bir tablo zerine sralandktan sonra dner tablo zerine balanrlar.

ekil 1.1: Dey eksenli savurma dkm makinesinin dner tablasna balanm kalplar 1. Mil 2. Dner tabla 3. st bask tablas 4. Yolluk 5. Kum kalplar 6. Balama ubuklar

Bu savurma dkm yntemiyle, ok kk ve duyarl (hassas) paralarn yapmlar da mmkn olur.ekil 1.2 de kk paralarn dkm yntemi grlmektedir. Ayn zamanda bu yntemle, yksek ergime scaklna sahip ve dkm g olan metal ve alamlardan ince kesitli paralar dklebilmektedir.

ekil 1.2 Kk paralarn savurma dkm makinesinde dklmesi 1. Motor 2. V Kay 3. Mil 4. Dner tabla 5. st bask tablas 6. Yolluk

7. Yolluk memesi 8. Kum kalp 9. Pota

Paralarn dkmnde kullanlan bu yntemde sv metalin, kalbn en ince kesitine kadar gitmesi gerekir. Bu da motorun gc ile ilgilidir. Kullanlacak motor, tablay ve zerindeki kalp vs. paralarn tmn rahatlkla evirecek gte olmaldr. Motordan alnan dnme hareketi, dner tabla miline iki ekilde aktarlr. Bunlardan biri ekil 1.3 te grld gibi V kay sistemidir. Dieri ise ekil 1.4 te grlen Konik Dili sistemidir.

3 2 ekil1.1 3: Silindirik bir parann dey eksenli savurma dkm makinesindeki kesit grn ekil 1.4: Konik dili sistemli savurma dkm makinesinin kesiti

1.Motor 2.V Kay 3.Mil 4.Dner tabla 5.Kalp tayc

6.Kalp 7. Dklecek parann ekli 8.Kilitleme mandal 9.Yolluk 10. Koruyucu

1.Motor 2.Mil 3.Konik dili 4.Dner tabla

1.2.3. Eik Eksenli Savurma Dkm

Bu yntemde dey eksenli savurma dkm makineleri eik duruma getirilmitir. Santrifj kuvvetin etkisini arttrmak iin eksenin eiklik yn deimektedir. Bu savurma dkmde, birok para dnme ekseni etrafnda sralanr. Paralarn simetri eksenleri ile dnme ekseni birbirinden ayrlmtr. Ergimi metal, dnme eksenindeki bir yolluktan dklr. Santrifj kuvveti, ergimi metali yolluktan ieri basnla gnderir. Bir dnte, salkm halinde birok para elde edilir. Kalp kumundan veya maalarn birletirilmesinden yaplm kalplar kullanlr. Dklecek kalplar, dnme ekseni etrafnda eit ekilde yerletirilir. Eik eksenli savurma dkm makineleri genellikle ii bo paralarn dkmnde kullanlr.

ekil 1.5: Eik eksenli dkm makinesi

1.3. Savurma Dkm Kalplar

Kalplar, metal (Dkme demir, elik) olabildii gibi kum, grafit veya dier bir refrakter malzemeden olabilir. Genellikle harcanan kalplar; byk ve uzun dkmler, zel ekilli dkmler ve az sayda retilen dkmler iin kullanlr. Kalp i yzeyi arttka katlamann balamasndan nce kalbn sv metalle kaplanmas zorlar. Kum vb. kalplar sv metali, metal kalplar kadar hzl soutmadklarndan zellikle uzun ve byk dkmler bu tr kalplarda retilir. Ayn paradan ok sayda retilmek istendiinde (elik kalplar 1000 ila 10000 dkm iin kullanlabilir) ve dkmde ince taneli yap dolaysyla hzl souma istendiinde metal kalp kullanlr.

1.3.1. Deiken Kalplar

Savurma dkm makinelerinde, boru ve benzeri paralarn dkm yaplr. Borular dik (dey) veya yatay olarak dklr. Dik dkmde ,boru kalplarnn 20-25 tanesi bir araya konularak dklr. Buna ramen bu dkm ynteminin birok sakncas bulunmaktadr. Kum kalp iine dik konulan ok uzun maalar eilir. Maa destekleri ise, kum yzeye batarak borularda zayf noktalar meydana getirir. Ayrca borunun st ksmlarnda cruf, oksit vb. pislikler toplandndan borular zrl olur.

1.3.2. Sabit Kalplar

Dey dkmdeki bu sakncalar nlemek iin borular yatay olarak dklr. Borunun bu ekilde dkmnde, yatay eksenli savurma dkm makineleri kullanlr. Makinede boru yapmnda, borunun az ksm hari maa kullanlmaz. Borunun i boluu kendiliinden karlr. Ergimi metal merkezka (santrifj ) kuvvetin etkisi ile kalp yzeyine yaparak dklecek paray meydana getirir. Bu ekildeki savurma dkmde metalik, zel durumlarda grafit veya kum kalplar kullanlr. Yatay eksenli savurma dkm makinelerinde boru ve benzeri silindirik ilerin dkmnde kullanlan kalplar metaliktir. Krom-nikel eliinden veya molibdenli elikten yaplr. Baz kalplar, dkme demirden yaplp i ksmna elik gmlek geirilmitir.

Kalplarn soutulmas su ile olur. Kalp 3000-4000 dkme dayanr. Kalba dklen metalin scakl 1200-1250 C arasndadr. Dklen ergimi metalin kalp yzeyine yapmasn nlemek iin ince toz halinde ferrosilisyum, grafit, bentonit ve alminyum tozu karmlar kullanlr. Bu karmlar, kalbn dnme says drlerek ve kalp olua yaklarken serpilir veya oluun metal akan ucunun altna yerletirilen bir borudan dkm yaplrken atlr. Kalp 300-500 devir /dakika ile dner. Kullanlan kum maa, borunun profilli manon (ikin) ksmn meydana getirir.Borunun yapm bitince makine durdurulur. Bataki kum maa sklr. Kalp iindeki kzl renkteki boru zel kskalarla dar alnr. ekil 1.6da borunun profilli manon ksmn meydana getiren kum maann kalptaki yerine yerletirilmi durumu grlmektedir.
Metalik kalp

Kum maa Metal dkme oluu ekil 1.6: Kum maann kalptaki yerine yerletirilmi durumu

Yatay savurma dkm makinelerinde, ergimi metal i ksm kum olan kalplara dklr. Byle kalplara ileri kumla astarlanan boru kokil kalplar da denir. Boru dkmne balamadan nce, kalnl 100 mmden az olmayan ve dklecek borunun eklini veren kum kalplar hazrlanr. Hazrlanan kalp kumun bileimi genellikle silis (kuvars) tozu ile bentonit karmdr. Kum kalp, kokil kalbn iine yerletirilir. Ayn ekilde borunun kumdan yaplm manon ksm da yerine yerletirilir. Her dkmden sonra kum kalp (astar) deitirilir. Bunun iin ok sayda kumdan boru kalbnn hazrlanmas gerekir. ekil 1.7de bu yntemle alan savurma dkm makinesinde bir manonun dkl grlmektedir.

ekil 1.7: Savurma dkm makinesinde bir manonun dkl 1. Metalik kalp 2. Kum kalp veya astar 3. Pota 4. Metal dkme oluu 5. Kalbm dnme hzn ayarlayan merdivenli kasnak

6. Mil yataklar 7. Makineyi tayan kaide

1.4. zel Savurma Dkm Potas

Resim 1.4: Potalar

Resim 1.5: Potadan dey savurma dkmn kalba dklmesi

Ergitilen metalin cinsine, dkm scaklna ve yapldklar gerelere gre; savurma dkmde de metalsel, grafit ve silisyum karbr potalar kullanlmaktadr. Aadaki resimlerde deiik boyda potalar ve dey savurma dkmn kalba dkl grlmektedir.

1.5. Kalbn Dn Hz ve Devrinin Hesaplanmas

Dey savurma dkm makineler iin tercih edilen dndrme hzlar kaba bir yaklamla yerekimi ivmesinin 100 kat mertebesinde bir merkezka kuvvet oluturacak kadar olmaldr; en uygun hz deeri deneyle bulunur. Kokilin dnme hz n = 2000 d devir /dakika olarak hesaplanr. d = boru ap mm rnek problem: ap 100 mm olan Dkme Demir boru dklecektir. Kokilin dnme hzn hesaplaynz. n = 2000 d =2000100 = 2000.10 = 20000 devir /dakikadr.

10

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem basamaklar Kalbn dn ve devir hesaplaynz. neriler hzn nln giyiniz. altnz alan temiz ve dzenli tutunuz. Eldiven, gzlk ve baretinizi taknz.

Makinenin alma talimatna uyunuz.

Resim 1.6

Kalp i yzeyini tel fra ile temizleyiniz.

Her alma sonunda makineyi temizleyiniz.

alma alannda kullandnz takmlar arkadalarnzla paylanz.

Resim 1.7

Kalb basnl su ile ykaynz.

Kalplarn yapmnda, tanmasnda, makineye taklmasnda ve temizliinde arkadalarnzla yardmlanz.

Resim 1.8

Kalb kurutunuz. Kalb iyice kuruttuktan sonra, kalp i yzeyini boyaynz.

11

Resim 1.9

Kalp i yzeyini silerken eldiven kullannz. Amonyum perslfat svsn teninize temas ettirmeyiniz.

Boyama ve temizleme ilemini 3 kez tekrarlaynz. Kalp i yzeyini ve kapaklar su ile seyreltilmi amonyum perslfat ile siliniz.

Resim 1.10

Scak kalba plak elle ellemeyiniz.

Kalb ilk defa kullanacaksanz 205260C kadar stnz.

Resim 1.11

zel dkm yolluunu hazrlaynz. Dkm ncesi kalp ve kapaklar yaklak 150C ye stnz.

12

LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Savurma dkm yntemi nasl bir dkm yntemidir? A) Al kalba yaplan bir dkm yntemidir. B) Kum kalba dkm yaplan bir yntemdir. C) Metalik kalplara basnla dkm yaplan bir yntemdir. D) Bir eksen etrafnda dnen kalba dkm yaplan yntemdir. 2. Aadakilerden hangisi savurma dkm yntemlerinden biri deildir? A) Dikey eksenli savurma dkm B) Yatk eksenli savurma dkm C) Yatay eksenli savurma dkm D) Eik eksenli savurma dkm 3. Yatay eksenli dkm ynteminde dklecek para says az ise kalplar hangi malzemelerden yaplr? A) Al B) Kum C) Kokil D) Seramik 4. Aadakilerden hangisi dey eksenli savurma dkm ynteminin sakncalarndan biri deildir? A) Uzun maalar eilir. B) Maa destekleri yzeye batar. C) Dklen borularn st ksmnda oksit birikir. D) Dklen borularn d ksmnda oksit birikir. 5. Yatay eksenli savurma dkm makinelerinde kalplar hangi malzemeden yaplr? A) Krom-nikel eliinden B) Krom-bakr eliinden C) Bakr-nikel alamndan D) Bakr-kalay alamndan 6. Dklen ergimi metalin kalba yapmasn nlemek iin hangi malzeme kullanlr? A) Ferro molibden B) Ferro silisyum C) Bakr tozu D) Pudra 7. Yatay savurma dkm makinelerinde kumla astarlanan boru kalplar kullanlr. Hazrlanan kum kalbn bileimi aadakilerden hangisidir? A) Silis tozu + bentonit B) Pudra + bentonit C) Al + bentonit D) Reine + bentonit

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz

13

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES
DEERLENDRME KRTERLER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 nln giydiniz mi? Kalp i yzeyini fra ile temizlediniz mi? Kalp i yzeyini basnl su ile temizlediniz mi? Kalb kuruttunuz mu? Kalp i yzeyini boyadnz m? Kalp i yzeyini ve kapaklar su ile seyreltilmi amonyum perslfat ile sildiniz mi? Kalbn dn hzn hesapladnz m? zel dkm yolluunu hazrladnz m? Makinenin gvenlik kapaklarn kapattnz m? Kalb 205-260Cye kadar sttnz m? gvenlii kurallarna her aamada uydunuz mu? altnz alan ve aralar temiz tuttunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

14

RENME FAALYET2 RENME FAALYET-2

AMA
Bu faaliyet sonunda gerekli ortam salandnda istenen lye ve teknie uygun metal ergiterek savurma kalba dkm yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Savurma dkmn piyasada kullanlmasn aratrnz. Aratrma ilemleri iin ktphaneler, internet ortam ve savurma dkm yapan iletmeleri gezmeniz gerekmektedir. almalarnz rapor haline getiriniz ve snfa sununuz.

2. METAL ERGTMEK VE SAVURMA KALIBA DKMEK

ekil 2.1: Boru yapmnda kullanlan yatay eksenli savurma dkm makinesinin kesiti

ekil 2.1de savurma dkm yntemiyle bir borunun yapmndaki ilem sralar grlmektedir.
1. Kalp 2. Gvde (araba) 3. Pota 4. Ergimi metal 5. Metal dkme oluu 6. Motor 7. Dililer 8. Kum maa 9. Bilezik 10. Ruleler 11. Tekerlekler 12. Ray

Borunun eklini veren metali kalp, makinenin gvdesi iine yerletirilmitir. Kalp, ruleler zerinde kendi ekseni etrafnda dnmektedir. Kalbn dnme hareketi, motor ve

15

dililer tarafndan salanr. Bu arada kalbn ileri-geri hareketi, ray zerinde hareket eden tekerleklerle olur.Tekerleklerin dn, ekilde grlmeyen bir hidrolik sistem tarafndan salanr. Dkme balamadan nce kalp, ekildeki duruma getirilir. Kalbn manonlu ucu kumdan yaplm bir maa ile kapatlr. Borunun dier ucuna ise bir bilezik konulmutur. Metal dkme oluu, buradan kalp iine girer. Bu arada metalin rahat dklebilmesi iin kalp 6 (derece) kadar eik yerletirilir.

1.Boru kalbnn gidip gelmesini salayan silindir 2.Potay hareket ettiren ksm. 3.Dklecek ergimi metal 4.Ergimi metal potas 5.Ara balant oluu 6.Metal dkme oluu 7.evresi su ile soutulan kalp

8.Kalpta soutma suyunun dolat ksmlar 9.Borunun az ksm 10.Kum maann konulduu ksm 11.Dklm boruyu kalptan karan kska 12.Ergimi metali getiren pota 13.Dklm boru

ekil 2.2: A-Maann kalptaki yerine konulmas.

Dklen ergimi metalin kalp yzeyine yapmasn nlemek iin ince toz halinde ferrosilisyum, grafit, bentonit ve alminyum tozu karmlar kullanlr. Bu karmlar, kalbn dnme says drlerek ve kalp, olua yaklarken serpilir veya oluun metal akan ucunun altna yerletirilen bir borudan dkm yaplrken atlr.

Resim 2.1: Ergimi metalin kalp yzeyine yapmasn nleyici maddelerin katl

Dklecek olan metal, potaya doldurulur. Kalp dndrlmeye balanr. Kalp 300-500 devir / dakika ile dner. Ergimi metal, potadan olua verilir. Oluk iinde giden metal, oluk uundan dnmekte olan kalp ine dklmeye balar.

16

ekil 2.3: B-Dkmn balamas

Ergimi metal bir spiral eklinde kalba yapr ve 4- 6 saniye iinde katlar. Kalp ayn zamanda ray zerinde hareket ettiinden, oluk ucundan uzaklar. Oluun ucu, bilezie gelince borunun yapm tamamlanm olur. Bu arada potadaki ergimi metal de bitmi olur.

ekil 2.4: C- Dkmn bitii

Borunun yapm bitince makine durdurulur. Bataki kum maa sklr. Kalp iindeki kzl renkteki boru, i ksmndan tutan zel kskalarla dar ekilir. Kzgn haldeki boru 800-850 C scaklktaki tav frnlarnda 1 saat kadar bekletilir. Bylece ani souma nedeniyle boru d yzeylerinde meydana gelen sert beyaz yap, yeniden esmer dkme demire dnm olur. Dklm borular 150C scaklktaki zift banyosuna daldrlarak btn yzeyleri ziftlenir. Bylece borularn korozyona kar dayanmlar arttrlr.

ekil 2.5: D- Dklm potann kalptan karlmas ve potaya yeniden sv metalin konulmas

17

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler
Tekniine uygun olarak savurma dkm alma alannz temiz ve dzenli tutunuz. kalbn hazrlaynz. Kullanmadz takmlar yerlerine kaldrnz. Makineyi dkme hazrlarken arkadalarnzla yardmlanz. Ergitim srasnda mutlaka gzlk, eldiven ve deri nlk kullanmalsnz. Ergitilmi sv metal iine kesinlikle souk yada slak ocak takmlar veya baka malzemeleri batrmaynz. Savurma dkm makinesinin koruyucu kapaklarn mutlaka Resim 2.2 kapatnz. Kalp ile dkm yolluunu birletiriniz. Kalbn dn hz ve devrini belirleyiniz. Metali tekniine uygun olarak ergitiniz. Savurma dkm makinesini altrnz.

Resim 2.3

Dk devirde altrarak sv metalin kalba yapmasn nleyici maddeleri pskrtnz. Makinenin devrini ykseltiniz. Sv metali yolluktan kalba dknz.

18

Resim 2.4

Su soutma sistemini altrnz. Katlama tamamlannca makineyi durdurunuz.

19

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Yatay savurma dkm ynteminde sv metalin kalba daha rahat dolmas iin kalp ka derece eik yerletirilmelidir? A) 10 B) 15 C) 6 D) 2 2. Aadakilerden hangisi ergimi metalin kalba yapmasn nleyen karmlardan biri deildir? A) grafit B) bakr tozu C) bentonit D) alminyum tozu 3. Kalba dklen sv metal ne kadar srede katlar? A) 4-6 saniyede B) 20 saniyede C) 30 saniyede D) 2-3 dakikada

4. Kalp iinden alnan kzgn haldeki boru 800-850C scaklktaki tav frnlarnda 1 saat kadar bekletilmesinin nedeni nedir? A) Sert bir yap oluturmak iin B) Krlgan bir yap oluturmak iin C) Beyaz bir yap oluturmak iin D) Esmer bir yap oluturmak iin 5. Dklm borular 150C scaklktaki zift banyosuna daldrlmasnn sebebi nedir? A) Korozyona kar dayanm arttrmak iin B) Siyaha boyamak iin C) Sertliini artrmak iin D) Hibiri

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz

20

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 nlnz giyip gzlnz, eldivenlerinizi ve baretinizi taktnz m? Ergitme ocanda metali ergittiniz mi? Savurma dkm makinesini dkme hazrladnz m? Kalbn dn hz ve devrini belirlediniz mi? Kalp ile dkm yolluunu birletirdiniz mi? Savurma dkm makinesini altrdnz m? Sv metali yolluktan dktnz m? Su soutma sistemini altrarak kalb souttunuz mu? Katlama tamamlannca makineyi durdurdunuz mu? gvenlii kurallarna her aamada uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

21

RENME FAALYET3 RENME FAALYET-3

AMA
Uygun ortam salandnda tekniine uygun savurma dkm yaparak dklen ii kalptan karabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Savurma dkmn dier dkm yntemlerine gre avantajl ynleri nelerdir? Aratrnz. Aratrma ilemleri iin ktphane, internet ortam ve savurma dkm yapan iletmeleri gezmeniz gerekmektedir. Aratrmalarnz rapor halinde snfa sununuz.

3. SAVURMA KALIBA DKLEN KALIPTAN IKARMAK

Savurma dkm makinesinde dklen sv metal katlatktan sonra makine durdurulur. Maas varsa sklr. Kalp iindeki kzl renkteki dklen para , i ksmndan tutan zel kskalarla dar ekilir. Kzgn haldeki para tav frnlarnda 1 saat kadar bekletilir.

ekil 3.1 Dkm yaplan parann karma srasnda makinenin grnm.

22

3.1. Savurma Dkmn Yararl ve Sakncal Ynleri

3.1.1. Yararl Ynleri
Dklen iler sk dokulu, boluksuz ve karncasz olur. Genellikle metalsel kalplar kullanldndan para yzeyleri olduka temiz kar. Parann kesit kalnl btn yzeylerde ayn olur. Paralarn ileme iilii az olur. Paralarn dayanm %20 -25 daha fazladr. Besleyici kullanlmadndan bozuk i pek kmaz. Bunun sonucu olarak da metal firesi olduka azdr. almalar kk bir alanda yapldndan yer tasarrufu salanr. Az ii ile ksa zamanda ok i yaplr. Bylece retim artarken, personel giderleri de azalr.

3.1.2. Sakncal Ynleri

Genellikle metali kalp kullanldndan bunlarn yapm g ve masrafldr. Kalp bileimi bazen istenen zellikleri tayamaz. Hatal kullanmalar sonucunda kalptan istenen verim, her zaman alnamaz sonu olarak da yaplan masraflar boa gider. Metal dklme hzn, dkm parann kesit kalnlna ayarlamak uzun zaman alr. Az sayda yaplacak iler iin kalp yapm ok pahal olur. Grafit kalplar kolay ve ucuz yaplabilir; ancak krlgan olduu iin uzun mrl olamaz. Bu da yeni kalp masraflarna neden olur.

3.2. Savurma Dkm Makinelerinin Bakm

Savurma dkm makineleri boylar uzun boru veya benzeri silindirik ilerin dkmnde kullanld iin, bakmlar daha ok hareketli ksmlarna yaplmaldr. Savurma dkm makinelerinin bakmlarn aadaki gibi sralamak mmkndr. alma sonunda makinenin i ve d ksmlar iyice temizlenmelidir. Metal oluu ile kokil kalp iinde artk metal kalmamaldr. Arabann raylar zerindeki hareketleri istenen hzda olmaldr. Beklenen hzdan farkl durumlarda gerekli nlemler alnmaldr. Arabann raylar zerinde herhangi bir cisim bulunmamaldr. Dkm potas ve dkm oluunda ergimi metalin donmas nlenmelidir. Donmu metal varsa iyice temizlenmelidir. Motorun ve kokil kalbn dnme hzlar kontrol edilmelidir. Motorun gerekli kontrolleri zaman zaman yaplarak temizlenmelidir. Dner eksenli savurma dkm makinesinin, dner tablasna kalplar balayan sistemin gerekli bakmlar yaplmaldr. Kay ile baland kasnaklar ve dier ksmlar iin gerekli bakmlar yaplmaldr.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar
Katlama durdurunuz. tamamlannca

neriler
makineyi alma alannz temiz ve dzenli tutunuz.

Kullanmadz takmlar yerlerine kaldrnz.

Resim 3.1

Dklen ii, kalptan karma aralarn hazrlaynz. Kalb makineden karrken Dklen ii kalptan karnz. arkadalarnzla yardmlanz.

alma srasnda mutlaka gzlk, eldiven kullanmalsnz Savurma dkm makinesinin koruyucu kapaklarn dkmden nce mutlaka kapatnz.

Resim 3.2

Yava soumas iin paray tav frnna braknz.

24

LME DEERLENDRME LME VE VE DEERLENDRME

Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgiler kazandnz aadaki sorular cevaplayarak belirleyiniz.

A. OBJEKTF TESTLER (LME SORULARI) oktan Semeli Sorular

1. Kzgn haldeki para tav frnlarnda ne kadar sre bekletilir? A) 30 dakika B) 1 saat C) 2 saat D) Hibiri 2. Aadakilerden hangisi savurma dkmn yararl ynlerinden biri deildir? A) Dklen iler sk dokulu olur. B) Para yzeyleri temiz kar. C) Paralarn kesit kalnl baz yerlerde ayn olur. D) ilik az olur. 3. Aadakilerden hangisi savurma dkmn yararl ynlerden biridir? A) Paralarn dayanm %20-25 daha fazladr . B) metal firesi fazladr. C) almalar iin fazla yere ihtiya vardr. D) personel giderleri fazladr. 4. Aadakilerden hangisi savurma dkmn sakncal ynlerinden biridir? A) Metalik kalp yapm ucuzdur B) Grafit kalplar yumuak olur C) Dkm parann kesit kalnln ayarlamak uzun zaman alr. D) Hibiri 5. Aadakilerden hangisi savurma dkmn sakncal ynlerinden biri deildir? A) Kokil kalp iindeki artk maddeler temizlenmelidir. B) Arabann raylar zerindeki hareketi istenilen hzda olmaldr. C) Dkm oluu donmu metal kalntlarndan temizlenmelidir. D) Kokil kalbn dnme hz arttrlmaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.

25

B. UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay kontrol listesine gre deerlendirerek, eksik veya hatal grdnz davranlar tamamlama yoluna gidiniz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 nln giydiniz mi? Dkm katlatktan sonra makineyi durdurdunuz mu? Makinenin koruyucu kapaklarn atnz m? Dklen i parasn kskalar taktnz m? Dklen paray tekniine uygun kardnz m? Parann soumas iin uygun bir yere veya tav frnna braktnz m? Savurma dkm makinesindeki kalb temizlediniz mi? Metal dkme oluunu temizlediniz mi? Dkm potasn temizlediniz mi? Oca kapatp i yzeyini temizlediniz mi? Kullandnz alan ve aralar temizlediniz mi? gvenlii kurallarna uydunuz mu?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ederek veya aratrarak eksikliklerinizi tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam Evet ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

26

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kriterlere gre lnz.

KONTROL LSTES DEERLENDRME KRTERLER

1. Atlye almalarna balamadan i nln giydiniz mi? 2. Savurma dkm ile ilgili gerekli olacak ara ve gereleri hazrladnz m? 3. Metal kalb dkme hazrlamadan nce gzlk, nlk, eldiven gibi kiisel gvenlik malzemelerini giydiniz mi? 4. Kalplamada gerekli olan malzemeleri (kancalar vb.) hazrladnz m? 5. Kum hazrlama (koller) makinesinde katk maddelerini katarak kalp kumu hazrlayabildiniz mi? 6. l takm derecede kalp yapabildiniz mi? 7. Gbekli kalplarda kancalar tekniine uygun koyabildiniz mi? 8. Geni dz yzeyli kalplarda ivi kullanabildiniz mi? 9.Byk kalplarn kaldrlp evrilmesinde vinci kullanabildiniz mi? 10. Hazrladnz kalplar boyayp kurutabildiniz mi? 11. Kullandnz kalp takmlarnn gerekli temizlik ve bakmlarn yapabildiniz mi?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz modl tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise modl tamamladnz, tebrik ederiz. retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime geiniz.

27

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
Sorular 1.Soru 2.Soru 3.Soru 4.Soru 5.Soru 6.Soru 7.Soru Cevaplar D B B D A B A

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

Sorular 1.Soru 2.Soru 3.Soru 4.Soru 5.Soru Cevaplar C B A D A

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

Sorular 1.Soru 2.Soru 3.Soru 4.Soru 5.Soru Cevaplar B C A C D

Cevaplarnz cevap anahtarlar ile karlatrarak kendinizi deerlendiriniz.

28

KAYNAKA KAYNAKA
FDANER, Sabri, Sleyman, ELK, Halil DOMU, Cumhur SZEN, Ali Duray DURAN,. Genel Dkmclk Bilgisi Cilt 3, MEB Yaynlar, Ankara 1979. DURAN, Ali Duray. Dkm Makineleri, MEB Yaynlar, stanbul 1987. DURAN, Ali Duray, Sleyman ELK, Cumhur SZEN,. Dkmclk ve lem Yapraklar Snf 3, MEB Yaynlar, stanbul 1992. ANIK Prof. Selahaddin Prof. Dr. Adnan DKCOLU, Do.Dr. Murat VURAL. mal Usulleri, (.T. Makine Fakltesi), Birsen Yaynevi, stanbul 2000. ARAN, Prof. Dr. Ahmet- Metal Dkm Teknolojisi, .T.. Makine Fakltesi, Birsen Yaynevi, stanbul 1999. AVUOLU, Do.Dr. Ergin- Dkm Teknolojisi, .T.. MatbaasGmuyu, stanbul 1981.

29