Teorija meunarodne trgovine

Meunarodna ekonomija se bavi ekonomskom i finansijskom meuzavisnou meu dravama Prouava tokove dobara, usluga, tokova i novca izmeu jedne drave i ostatka svjeta, politike koje se vode u regulisanja ovih tokova i efekte koje ostvaruju na blagostanje nacije

Teorija meunarodne trgovine analizira osnove za postojanje dobitka od trgovine Politika meunarodne trgovine ispituje razloge i efekte restrikcije meu trgovinom Platni bilans mjeri ukupna primanja i ukupna plaanja drave od ostatka svijeta Trita stvarnih valuta predstavljaju institucionalni okvir za razmjenu nacinalne za drugu valutu Makroekonomija otvorene privrede bavi se mehanizmima prilagoavanja u sluaju neravnotee platnog bilansa

Teorija merkantilizma
Poetak pojave kapitalistikih zemalja Cilj kole merkantilizma je poveanje nacionalnog bogatstva i moi Vanjska trgovina daje mo dravi da stvori bogatstvo, koja ima rezultat u dravnoj moi i obrnuto, mo uva trgovinu i religiju Bogatstvo jaa nacionalnu mo zemlje u politikom i ekonomskom vidu

Pojedinani interesi se moraju podrediti optim interesima Najpoznatiji predstavnik merkantilizma je Tomas Man u Engleskoj i Anton Monkrejten u Francuskoj Bogaenje zemlje u trgovinskoj razmjeni kroz aktivan trgovinski bilans i akumuliranje plemenitih metala

Koliina zlata u svijetu je ograniena, a zemlje koje nemaju zlato mogu ga dobiti kroz meunarodnu razmjenu Da bi se obezbijedio priliv zlata stimulie se izvoz i destimulie uvoz Zatitne mjere u vidu carina i druga ogranienja bili su poznati jo u ovo vrijeme

Merkantilisti zagovaraju izvoz proizvoda u fazi finalne obrade, smatrajui da finalni proizvodi sadre veu koliinu vika rada U cilju veeg profita zabranjen je izvoz sirovina, kapitala i kvalifikovane radne snage Merkantilizam zagovara upotrebu dravne intervencije za to vei izvoz i manji uvoz Svrha privreivanja je stvaranja profita, dok se jedni bogate drugi siromae za njih nije tajna

Teorija apsolutnih prednosti

Liberalistika koncepcija vanjske trgovineAdam Smit Po teoriji Smita interes pojedninca jednak je interesu drave, i nema potrebe da se drava posebno titi od interesa pojedinca Primat faza proizvodnje za razliku od merkantilizma gdje je primat faza prometa U odnosu na bogatstvo u zlatu definie bogatstvo naroda u robama, a cilj ekonomske politike je bogatstvo naroda Potpuna sloboda djelovanja preduzetnika

Teorija apsolutnih prednosti pokazuje da e se jedna zemlja ukljuiti u vanjsku trgovinu sa onim proizvodom koji moe najefikasnije proizvesti u odnosu na druge zemlje Prema Smith-u apsolutne prednosti u proizvodima jedne zemlje mogu biti prirodne (klima, sirovine, velika ponuda radne snage) i steene (znanje) Ukoliko jedna zemlja ima apsolutnu prednost u proizvodnji jednog proizvoda ona e se specijalizovati u proizvodnju tog proizvoda

Da bismo objasnili sutinu ove teorije polazimo od sljedeih pretpostavki: Da postoje dvije zemlje, Da one proizvode samo dva proizvoda recimo eer i ulje, Da se proizvodnja obavlja samo upotrebom jednog faktora proizvodnjerecimo rad Da su ukusi potroaa u obe zemlje isti Da se korieni rad koristi ravnomjerno

Osnovni nedostatak teorije apsolutnih prednosti jeste u statinosti posmatranja, sa aspekta teorije radne vrijednosti Smith zanemaruje ostale faktore proizvodnje, razvoj tehnike i tehnologije i ovim izazvane promjene u produktivnosti rada i promjene u potrebnoj koliini rada za proizvodnju jednog proizvoda

Teorija komparativnih prednosti

Teorija komparativnih prednosti kako ju je definisao David Ricardo bazirana je na liberalistikim koncepcijama vanjske trgovine Svi uesnici u robnoj razmjeni ostvaruju korist u meunarodnoj podjeli rada i svaka zemlja ima korist od vanjske trgovine u skladu sa komparativnim prednostima koje u toj razmjeni ostvaruje

Po teoriji komparativne prednosti svi uesnici u meunarodnoj razmjeni imaju korist od razmjene Kapitalisti zarauju profit, bankari kamatu, radnici nadnicu Teorija komparativnih prednosti polazi od trokova radne snage po jedinici proizvoda te se moe posmatrati kao teorija komparativnih trokova

Nedostatak Ricardo-ve teorije komparativnih trokova je u tome to komparativne prednosti posmatra kroz utroak samo jednog faktora proizvodnje, a to je koliina utroenog rada Ostali faktori koji svojom raspoloivou mogu odrediti nivo komparativnih prednosti jedne zemlje, zanemareni su Zanemaruje cijenu radne snage kao faktor komparativnih prednosti

Nedostatak Ricardo-ve teorije komparativnih prednosti je u zanemarivanju efekta transportnih trokova na komparativne prednosti neke zemlje Ne uzima u analizu elemenat rastuih trokova na poveanje obima proizvodnje kao posljedicu meunarodne specijalizacije Ukoliko se u proizvodnji povea ulaganje samo varijabilnog proizvodnog faktora, njegova granina produktivnost opada. To je dejstvo zakona opadujuih prinosa koji Rikardo ne koristi u svojoj analizi komparativnih prednosti

Usljed poveanja produktivnosti rada zbog tehnikog i tehnolokog razvoja koliina potrebnog ivog rada u jedinici proizvoda je promjenjiva veliina Ricardo posmatra komparativne prednosti u razmjeni sa aspekta ponude, zanemarujui potranju Jednostrano posmatranje vanjske trgovine pokuava da prevazie John Stuart Mill uvodei u analizu uticaj reciprone potranje na formiranje cijena u meunarodnoj razmjeni

Ako je potranja za proizvodom neke zemlje vea i cijena tog proizvoda na svjetskom tritu e biti vea, kao i korist od meunarodne razmjene za zemlju iji se proizvod vie trai na tritu Mill daje prednost efektu potranje na meunarodnom tritu u odnosu na efekat ponude Formiranje cijena na meunarodnom tritu zavisi od odnosa ponude i potranje roba

Mill definie vrijednost novca, zlata i srebra u odnosu na vrijednost roba Cijena roba se definiu koliinom gotovog novca Mill, Smith i Ricardo polaze od liberalistikih koncepcija vanjske trgovine i smatraju da meunarodna razmjena jednako koristi svim zemljama uesnicama

Varijante neoklasinih teorija, Faktori

komparativnih prednosti u Taussig-ovoj teoriji

Objanjenje komparativnih prednosti na bazi fizikih jedinica rada Taussig zamjenjuje posmatranjem utroka radne snage sa aspekta visine dnevnice kao cijene rada Taussig trokove proizvodnje dijeli na dva elementa:visinu nadnice kao cijenu radne snage i kamatu kao cijenu kapitala Nadnica i visina kamate definiu proizvodne funkcije

Kamata po Taussig-u utie na proizvodnu funkciju, a time na visinu cijene proizvoda samo u onim sluajevima ukoliko je visina kamate razliita u zemljama u meunarodnoj razmjeni Visina kamate manje znaajna kod odreivanja cijene proizvoda u meunarodnoj razmjeni u odnosu na trokove radne snage U svoju teoriju nije ukljuivao problem transportnih trokova

Teorija trokova supstitucije

Pored Taussig-a dalji razvoj teorije komparativnih prednosti uinio je Gotfried Haberler Svoja uenja zasniva na liberalistikoj koncepciji vanjske trgovine U teoriji komparativnih prednosti on uvodi tri faktora proizvodnje, umjesto po klasinoj teoriji, samo jednog faktora rada koji utiu na proizvodnu funkciju odnosno cijene u meunarodnoj razmjeni To su kapital, rad i zemljite

Haberler posmatra koliko se moe proizvesti jedne robe sa aspekta ova tri faktora, ako su odsutne od proizvodnje druge robe, pri tome postavljajui samo problem datih kapaciteta za proizvodnju Cijena svakog proizvoda je jednaka marginalnim trokovima proizvodnje, odnosno cijena je jednaka iznosu koji treba da se plati za dodatnu jedinicu proizvoda Ovaj iznos obuhvata trokove nadnice, rente i kapitala

Ukoliko se poveanje proizvodnje kao posljedica meunarodne razmjene poveava ulaganjem samo varijabilnog proizvodnog faktora granina produktivnost proizvodnje opadatakozvani zakon opadajuih prinosa U sluaju opadajuih prinosa jedna zemlja e proizvoditi onu kombinaciju dobara za koju je granina stopa transformacije jednaka odnosu cijena tih dobara

Po zakonu komparativnih prednosti zemlje ostvaruju korist u meunarodnoj robnoj razmjeni specijalizujui se u proizvodnji i razmjeni onih proizvoda za koje oekuju najveu dobit i najmanje gubitke Zbog rastuih trokova, odnosno opadajuih prinosa nijedna zemlja se nespecijalizuje u proizvodnji iskljuivo jednog proizvoda u kome ima komparativne prednosti

Koliina novca regulie nivo cijena u zemlji Mjere monetarne politike utiu na nivo cijena u zemlji Haberler polazi od automatizma ravnotee platnog bilansa odlivom, odnosno prilivom zlata zavisno od toga da li je platni bilans negativan ili pozitivan te od posljedica koje kretanje zlata ima na regulisanje nivo cijena, a time i promjena u potranji za uvozom i izvozom

Nedostatak teorije je zanemarivanje postojanja monopola i monopolskih cijena koji skreu tokove razmjene Haberler ne priznaje da zemljama u razliitom nivou razvoja u meunarodnoj razmjeni nee biti omoguena jednaka korist od razmjene

Teorija opte ravnotee

Bertil Ohlin je ponudio novu koncepciju meunarodne razmjene Prema njemu cijene u meunarodnoj robnoj razmjeni zavise od karaktera proizvodnih funkcija svake zemlje, obilja faktora proizvodnje, prirode vlasnjtva nad sredstvima za proizvodnju i potranje za proizvodima Uenje Ohlin-a je nastavak teorije njegovog uitelja Eli Hecksher-a, tako da se ova teorija naziva HO teorija

Njihovo uenje je bazirano na sljedeim pretpostavkama: Sve zemlje proizvode dva ista proizvoda sa istim proizvodnim funkcijama i uz upotrebu dva ista proizvodna faktora, Proizvodne funkcije imaju nepromjenjen odnos faktora proizvodnje i imaju konstantne prinose, Na tritu je potpuno slobodna konkurencija a pretpostavlja se puna zaposlenost svih faktora proizvodnje, Nema transportnih trokova pri proizvodnji dva proizvoda, Ukusi potroaa su isti u svim zemljama

Po HO teoriji komparativne prednosti potiu od razlike u koliini, odnosno obilnosti pojedinih faktora proizvodnje kojima pojedine zemlje raspolau i cijene ovih faktora proizvodnje Ohlin zastupa teoriju meunarodne razmjene sa aspekta problema lokacijeistie problem transporta, trokova prevoza Razlog za meunarodnu razmjenu je elemenat cijena koju odreuju ne samo utroena radna snaga kao po Ricardu nego i nadnice, trokovi kapitala, renta i trokovi transporta i prevoza

Obim meunarodne razmjene uslovljen je i elementom potranje Dalje, lokacija proizvodnje determinie cijenu proizvoda, ponuda i potranja Prema HO teoriji opte privredne ravnotee zemlja e se specijalizovati za izvoz onog proizvoda u ijoj proizvodnji zemlja intenzivnije koristi onaj faktor kojim vie obiluje HO teorija u analizu ukljuuje i druge faktore nivo raspoloivog dohotka, poreski sisitem, geografske elemente, uslove proizvodnje

Novi kvalitet HO teorije dao je Linder uvodei u analizu i elemenat potranje Potranja daje stimulans proizvodnji, a time i ponudi Ukoliko se domaa potranja dvije zemlje razlikuje vee su potencijalne mogunosti meunarodne razmjene Linder meunarodnu razmjenu kao posljedicu obilnosti faktora proizvodnje prihvata samo kod meunarodne razmjene primarnih proizvoda

Proizvodnja industrijskih roba zavisi od vie faktora proizvodnje ali su uglavnom visokog tehnolokog nivoa Razmjena industrijskih proizvoda na meunarodnom tritu zavisi od tehnolokog razvoja, tehnike opremljenosti, ekonomije obima, markentikog pristupa Meunarodna razmjena je posljedica slinosti u ukusima i potrebama potroaa Vei nivo razvoja zemlje utie na veu potranju u meunarodnoj razmjeni

Teorija ivotnog ciklusa proizvoda

Vernon definie ivotni ciklus proizvoda sa aspekta sposobnosti posmatranog proizvoda da uestvuje u meunarodnoj razmjeni Faza stvaranja proizvoda i poetne proizvodnje jo nestandardizovanog proizvoda e biti u domaem tritu zbog potrebe visoko strunog rada i marketinga izmeu proizvoaa i potroaa Faza sazrjevanja proizvoda je karakteristina po standardizaciji proizvoda i ako je proizvod uspjean postoji tendencija razvoja masovne proizvodnje radi koritenje efekata ekonomije obima Faza standardnog proizvoda je faza u razvoju proizvoda u kome se proizvoa iskljuivo orjentie na najmanje trokove proizvodnje

Model meunarodne razmjene u uslovima monopola-Teorija konkurentskih prednosti

Proizvodne sposobnosti pojedinih zemalja definiu ukupnu ponudu na svjetskom tritu Ravnotea na meunarodnom tritu je odreena takom presjecanja ponude i ptranje na odreenom nivou cijena Razmjena zemalja sa komplementarnom proizvodnjom e se poveati u onim sluajevima kada su te zemlje potencijalno konkurentske

Pri jednakoj potranji izvoznik u drugu zemlju e biti zemlja sa veim brojem ponuaa i veom ponudom Nivo monopolske moi i ekonomija obima srazmjerno je odnosu izmeu cijena proizvoda i prosjenih trokova Uslove funkcionisanja monopolskog trita objanjava Lancester uvodei u analizu pojam perfektne monopolistike konkurencije koja pretpostavlja slobodan pristup tritu

Elastinost supstitucije proizvoda Proizvodnja i ponuda su posljedica promjene potranje potroaa

Protekcionistike koncepcije u teoriji meunarodne razmjene

Protekcionizam pojavljuje se sa Alexander Hamilton- ministar finansija SAD, nastavlja sa Friedrich List Sve zemlje prolaze kroz razliite faze razvoja i uvijek postoji opravdan razlog da se u odreenom stepenu razvoja zatiti odreena grana industrije List zagovornik carina i drugih oblika zatita

Najznaajniji zaetnik protekcionizma John Meynard Keynes Keynes u svom uenju u prvi plan stavlja ekonomsku ravnoteu nacionalne privrede bazirajui je na efektima investicija Investiranje u nacionalnoj privredi pospjeuje zaposlenost Sklonost ka potronji predstavlja uee potronje u jednoj jedinici dohotka Marginalna sklonost potronji porast potronje u jednoj jedinici porasta dohotka

Sklonost investiranju-uee investicija u jednoj jedinici dohotka Marginalna sklonost investiranju je porast investicija u jednoj jedinici porasta dohotka Sklonost ka tednji je odnos tednje u jednoj jedinici dohotka Marginalna sklonost tednji je odnos porasta tednje u jednoj jedinici porasta dohotka Kapital je u funkciji investicija ako je efikasnost kapitala u investiranju vea od visine kamatne stope

Nivo tednje plasiran u investicionu potronju poveava se sa rastom dohotka Fritz Machlup meunarodna trgovina moe imati pozitivan i negativan efekat na nacionalni dohodak Uvoz izjednaava sa efektom tednje Multiplikovane efekte izvoza je mogue ostvariti prema Machlup-u samo u stabilnom sistemu vanjske trgovine i dejstva ekonomskih zakona Priliv kapitala moe biti i posljedica meunarodnog kretanja kapitala