dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I.

Hafta
ATATRK LKELER ve NKILP TARH DERS Emin Sezer dem Ar

13 Haziran 2009

KNC DNEM

CUMHURYET HAZIRLIKLARI ve CUMHURYET 1- Cumhuriyet ncesi Gelimeler -Hkimiyet (Egemenlik) kavramnn ortaya k -Trk Tarihinde Egemenliin Kullanm -Egemenliin Saltanattan Halka Gei Sreci -Mustafa Kemal Dneminde Cumhuriyet Admlar 2- Cumhuriyetin ln 3- Cumhuriyetilik 4- Cumhuriyet eitleri 4- Atatrk ve Cumhuriyet

1- Cumhuriyet ncesi Gelimeler Deerli Arkadalar; Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II dersine ho geldiniz. Birinci dnem, Trk nklbnn Hazrlk Dnemi ve Trk Kurtulu Savan ieren dersimizi iledik. Bu dnem ise Cumhuriyetin ilnndan itibaren Trk devletinin kurulu ve gelime srecini, Trk nklbnn evrelerini ele alacaz. Deerli Arkadalar; Trk inklbnn bir btn olduunu her frsatta dile getirdik. nklp hareketleri, Trk tarihinin genel ak ile bir btnlk arz eder. Bu btnl, hem topluca hem de inklplar tek - tek ele aldmzda grebiliriz. Yani Atatrk inklplarn, Trk tarihinin devamll

Yrd. Do. Dr. Sakarya niversitesi Rektrlk Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Blm Bakan Sakarya niversitesi, Rektrlk Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Blm Okutman.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 1

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

ve milletin geliim sreci asndan da deerlendirmeliyiz. lk konumuz yeni Trk devletinin yeni cephesiyle kuruluunu simgeleyen Cumhuriyet. Arkadalar, Atatrk inklplarnn hepsi tarih bir gelimenin rndr. Hibir inklp hareketi Mustafa Kemalin kafasnda birden bire ekillenip gerekletirilmedi. Cumhuriyet birden bire iln edilmedi. Trkiye, tarih tecrbesinin sevkiyle Cumhuriyete kavutu. Cumhuriyet; halkn egemenlii prensibini temel alan, bu ilkeyi seim usulne dayanarak ileten bir sistem. yleyse egemenlik nedir? Trk tarihinde egemenliin kullanm ve halka gei sreci nasl ilemitir? Egemenlik; Trk kltrnn ok eskiden beri tand bir deerdir. Yakn devir Trkemizde hkimiyet yahut hkmranlk kelimeleri ile ifade edildi. Egemenlik; devlet ynetiminde son ve kesin sz syleme ve bunu uygulayabilme iktidardr. Egemenlik Kavramnn Ortaya k Siyasi manda meruiyetini halktan alan ynetim biimi anlamyla egemenlik modern devlet kavram ile ortaya kmtr. Yani dnya tarihinde aa yukar yzyllk bir gemii vardr. Egemenlik son yz yldan beri iktidarn meruiyeti balamnda tartlan bir kavram olmutur. Egemenliin kayna, devletleri ynetenlerin egemenlii kullanma biimleri sorgulanmtr. Dnya tarihinde ngilterede Magna Cartha ile tartlmasa bile paylamaya konu olduunu gryoruz. Magna Cartha, 1215 ylnda ngiliz soylular ile kral arasnda imzalanan, birtakm bireysel hak ve zgrlkler tanyan bir szlemedir. Yurtsuz John ile soylular arasnda kraln yetkilerini belirlemek amacyla hazrlanan bu metinde kraln yetkilerini din adamlar ve halk (aristokrasi) adna snrlayan anlamada zgr hi kimsenin, lke kanunlarna gre yarglanp hkm giymeden tutuklanmayaca ve hapsedilmeyecei, mal ve mlknden mahrum braklamayaca hususu dile getiriliyor, bylece kral halk karsnda bir takm ykmllkleri hukuk zeminde kabul ederek egemenliine snr getiriyordu. Magna Cartha, sonraki krallar tarafndan gelitirilecektir. te bu
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 2

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

toplumsal szleme, ngilterenin demokrasinin beii sfatn almasn salayacaktr. Bu srecin en nemli aamas Byk Fransz ihtilli olmutur. Fransz htillinda yaynlanan nsan ve Vatandalk Haklar Beyannmesinde aka egemenliin halka aid olduu ifade edilmitir. Trk Tarihinde Egemenliin Kullanm Trkler, dnyann en eski ve kkl birka milletinden olduu iin Trkerde egemenlik kavram Trk devletlerinin ortaya kndan beri gndemde Trk olmutur. Egemenlik egemenlik Trk devlet geleneinin temel ilikisi unsurlarndan biridir. devletlerinde anlay tre-adlet-kut erevesinde ele alnabilir. Kutadgu Bilig; Tanrnn Treyi uygulamak iin baa geirdii Trk hakanna hitben: Adlete (knilie) dayanan Tre gkyzn (kinat) ayakta tutan direktir diyor. Trk kurumlama modelinde sistemin ruhu "adlet (knilik)" kavramdr. Zor (zulm) devlete girerse, Tre bacadan kar diyor Kagarl Mahmud (kagarl ?) Sistemin ayakta kalmas zulme geit vermemesi syesindedir. nsanln ezelden ebede hi deimeyen talebi gvenlik, adlet, i birlii ve dayanmadr. Devlet bunun iin vardr. Dolaysyla adlet ancak bir gc arkasna almakla ilevsel olabilir. Bu g Trk ordusudur. Adlet, rgtn alt birimleriyle st birimleri ve genel gvde ilikilerinin, grev ve sorumluluklarn yani hukukun da korunmas anlamna gelir. Tre; Tre, gnmz medyasndaki toplumuna ve tarihine kar n yargl kapkara chillerin tamamen kullanmndaki uzak, Trklerin alabildiine olumsuzluk yklemelerinden birliki inan ve hikmet

alglarna, binlerce yldr devam eden byk geleneklerine ad olmu bir kavramdr. Tanrnn yaratlmlar iin koyduu dzen anlamna gelir.

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 3

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Tre, Kut ilikisine gelince; Kut kavram zerine yazlan Kutadgu Biligde; Kut kazanmann Treyi benimseyen her Trkn genel ideali olduunu gryoruz. Ancak her Trkn buna ulaabilmesi iin bilge olmas gerekiyor. Bu arada kuta ulaabilmenin dier art da Alpliktir. kutu elde ederler. Ancak Hanedan yelerinden Alplik vasfna erenler

treye gre kut, elde edenin kayd hayat artyla elde bulunduraca bir husus deildir. Hakann kutu elinde bulundurabilmesi iin ncelikle adletle hkmetmesi gerekir. Dolaysyla Trk devletlerinde treye gre ileyen bir dzen vardr. Zamann artlarna gre Tre deiebilir. Deien treye gre hakann elinden kut alnabilirdi. Tre dogmatik bir yapda deildir. Hunlardan beri Trk devletlerinde her sene adna Toy denilen bir devlet meclisi toplanmaktadr. Bu toplant btn tebaann bir araya getirildii bir genel kurul ve niteliindedir. zaaflar tespit Toylarda edilir, gemi gerekli senenin nlemler muhasebesi

kararlatrlr ve bir sonraki yln pln karlrd. Toplumun sorumlu yneticileri denetlenir, bakanlar kurulu yenilenirdi. Toplumun "Kutlu Bilge" kabul ettii kiilerin meydana getirdii Toyda Tre de gzden geirilir, baz hkmleri iptal edilirken, ihtiya duyulan yeni konularda yeni hkmler oluturulurdu. Treye aykr tasarrufu grlen ynetici, hakan da olsa azledilirdi. Bylece Tre iinden yetien Bilge, sistemin ruhunu kavradktan sonra Tre koyar ve bu halk tarafndan Tanrsal nitelikli saylrd Herkesi balayan Tre balamnda elde edilen Bilgelik ile yeniden Treye dnlr ve o gzle sistem gzden geirilirdi. Bilgelik ve Kut kazanma her Trk nezdinde en stn deerlerdi. Ama zellikle hkmdarda Alplikle birlikte bulunmas olmazsa olmaz bir art idi. Burada hemen Trk hakannn ayn zamanda bakomutan olduunu hatrlatalm.

Trk devletlerine mahsus Devlet Gelenei yazl kaynaklara gre ilk

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 4

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Trk Devleti olarak bilinen Hun Devletinin kurucusu Mete Hann idar, asker, mal ve sosyal konularda uygulamaya koymu olduu millet ve devlet hayatnn temel deerleridir. Sz konusu bu deerle byklkkl 120 Trk Devletinde bir tre (yazl olmayan hukuk) hlinde 2300 yldan beri uygulanmtr. Ouz tresine gre Trklerde egemenlik kendi soylarn Ouz Hana balayan 24 Ouz boyu beyleri tarafndan kullanlmtr. Trklerde egemenlii kullanan hakanlar egemenlii halknn zerinde bir bask arac olarak kullanmamlardr. Egemenlik ok geni topraklara yaylm halk derleyip toparlamak, onlar dmana kar korumak, gerektiinde bir baba efkati ile muamele etmek iin kullanlmtr.1 Halk zerinde bu grevi yerine getiremeyen hakanlarn ellerinden egemenlik hakk alnmtr. Biz bu anlaya kut diyoruz. Tanrdan Trkleri idare etme yetkisini yani kutu alan hanedan yesinin saltanat kayd- hayat artna bal deildir. Nitekim Mustafa Kemal, 1920 ylnda stanbul igal edildiinde yaynlad protesto metninde davamzn Trk geleneine uygunluundan ve kutsallndan bahsederken artk Osmanl hanedan adna egemenlii elinde bulunduran Padiah Vahdeddinin elinden kutun alndn ifade ediyordu. Yine Mustafa Kemalin saltanatn kaldrlmas srecinde mecliste yapt konumalarda artk egemenliin deitiini vurguluyordu. slmiyeti kabul etmeden nce Trklerin yerleik toplum devletlerine gre daha demokratik bir ynetim biimi uyguladklar yukardaki ifadelerden anlalyor. Ata dayal sosyo-ekonomik model gerei hareket esasl hayat tarz iinde olduka geni kesimleri kapsayan katlmc ynetim, toplumda gze arpan bir eitsizlik meydana getirmedi. Snfl yapya izin vermedi. Snfsz yapda ise adlet ilkesi temel ilke olabildi. Trkler, slmiyetle tantktan sonra Ortadouda kurduklar devletlerde de tre dzenini devam ettirdiler. Egemenliin Saltanattan Halka Gei Sreci
1

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 5

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Atatrk Cumhuriyetinin iki temel nitelii vardr: Biri mill olmak, dieri demokratik olmak. Mill olmak: Bir millet esasna dayanmaktr. O millet de Trk milletidir. Demokratik olmak: Millet iradesinin ynetime yansmasdr. eklen Cumhuriyet deil; zde de milletin iradesini ynetime yanstmak demektir. Cumhuriyet birden bire gereklemediine gre bu iki nitelik de birdenbire ortaya kmad. Ki Cumhuriyetin birdenbire gereklemediini belirtmekten maksadmz bu iki niteliin birden bire ortaya kmadn ifade etmek iindir. yleyse bu iki nitelik nasl olgunlat da Cumhuriyeti iln edebilecek bir seviyeye ulatk? Bunun iin Trk toplumunda Cumhuriyete kadar Demokrasi anlayndaki gelimelere bir gz atalm: Demokrasi egemenliin kiiden millete geiini ifade eder. yleyse Trk toplumunda kii egemenliinden millet egemenliine gei nasl bir seyir takip etmitir? Bunun iin Osmanl-Trk toplumunda egemenliin saltanat makamndan millete geiini ele almamz gerekiyor. Osmanl devletinde ilk slahatlar asker yap ile ilgili idi. III. Selim ve II. Mahmudtan itibaren dier alanlarda da yenilik yapma ihtiyac ortaya kt. lk deiiklik padiahn egemenliinin kullanm ile ilgili idi. Osmanl devletinin 17.yzyln ortalarndan itibaren sarslmaya balamasyla bu yzyln sonlarndan itibaren nce asker alanda bir takm dzenlemelere gidilmitir. Bir yzyl sonra da dier alanlarda yenilik dnemi Osmanl gibi. Osmanl devletinde egemenliin karakterini deitiren olaylar u biimde sralamak mmkndr: Sened-i ttifak; Sadrazam Alemdar Mustafa Paa bakanlnda
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 6

balayacaktr. padiahlar

Ancak

bu

dnemde balayan

batda

iyice

alevlenen sebebiyle

demokrasi akmnn Osmanl devletine sokulmas dnlmemitir. Hatta sarslmaya egemenlikleri tutunacak yeni dallar arayna gireceklerdir. Asrlardr atl duran Halifelik

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

bir tarafta yanlar, dier tarafta devletin ileri gelenleri arasnda 29 Eyll 1808de Kthnede meveret-i amme denilen byk bir toplant yapld. Toplantda varlan kararlar Sened-i ttifak ad verilen bir belgede tespit edildi. Bu senet devleti temsil eden devlet erkn; ulema ve ocak aalar ile eitli sosyal alanlarda 19. yzylda belirginleen hanedanlar arasnda oluturulan bir meveret (danma) meclisinde belirlenen esaslar ierir. Sened-i ittifak basit bir anayasa tasla mahiyetindedir. Bu belgede padiahn en stn egemenlik makam olduu belirtilmise de aslnda bu durum egemenlik konusunda bir hiyerari bulunduunun tartmaya aldn gsterir. Bu belgede yasama ile yrtme organlar arasnda bir ayrm yaplm, Tanzimat: Osmanl devleti yenia llerine ortaada ve yenian ilk yzylnda mkemmel bir hukuk devleti idi. 16.yzyln sonlarndan itibaren bu niteliinden gittike uzaklamaya balad. II. Mahmud dneminden vatandan vatandalar beri can, yeniliklerin mal ve asker alan dna kmasyla birlikte gerektii buydu. olu namus gvenliinin ilk salanmas aresi yerine de padiah ya da yrtme organ olan hkmetin adletsizliine kar gelme hakk isyan meru saylmtr.

samimiyetle istenir oldu. te yandan dalma srecine giren devlete kar yeniden bu devlete yolda mal balamann II.Mahmudun Tanzimatla yapt ve hazrlklar geen iin

Abdlmecid devam ettirdi ve Tanzimat fermann iln etti. can, namusun korunmas bamsz mahkemelere yetki verdi. Tanzimatla Osmanl toplumuna zgrlk gelmemitir. nk dier snfl toplumlardaki gibi bir servage (toprak klelii) Osmanlda yoktu. Cemil Meriin ifadesiyle zgrlk klelerin ilhdr. Trenin adleti Trk halknn zaten toplum olma zelliini korumutur. Ancak Tanzimatla demokrasinin temellerinden biri yani can, mal ve namus gvenlii alanndaki sarsntlar dzene sokulmutur.
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 7

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Islahat ferman ile de Osmanl vatandalar arasndaki baz aznlklarn hukuk farklar ortadan kaldrlp herkes yasalar karsnda eit tutuldu. Bu zamana kadar devlet hizmetine sadece Mslmanlar alnrd. Mslman olmayanlar askere gitmemelerine mukabil daha fazla vergi derlerdi. Merutiyetler: Abdlmecidin lmnden sonra baa geen Abdlaziz dneminde reformlar devam etmedi. Devlet hzla ke doru gitmekte idi. Gidiin kt olduunu gren aydnlara gre; kiisel ynetim sona erer ve halk da bir lde egemenliin kullanlmasna katlabilirse yeniden esenlie kmak mmkndr. Ama yine de bu aydnlarn hibirinin kafasnda Cumhuriyet yoktu. Onlarn istedii meruti bir monari idi. Zaten Avrupada bile Fransa haricinde Cumhuriyet yoktu. Ama egemenlik hakkna hibir ortak tanmak istemeyen Abdlaziz bu dncelerin iddetle karsndayd. Abdlazizin bu dncelere tepki gstermesi Trk tarihinde ilk ve byk bir hanedan d siyasi hkimiyet mcdelesinin balamasna yol at. 1876da Abdlaziz, Mithat Paa tarafndan dzenlenen bir suikastla ldrlerek tahttan indirildi. Yerine getirilen V.Murad bir sre sonra akl hastal bahanesiyle tahttan indirilince II.Abdlhamid merut monariye geeceine dair sz alnarak tahta oturtuldu. Btn bu mcadeleler iinde asker-sivil aydnlar ibirlii yapmlardr. Abdlhamid sz verdii gibi Kanun- Esasiyi yrrle koydu. Artk Osmanlnn da bir anayasas ve bu anayasa erevesinde oluturulacak meclisi vard. Fakat bu anayasa demokratik olmad gibi meclisin de yetkisi yoktu. Yasama ve yrtme yetkileri padiahta idi. Halk sadece yasama ilerinde padiaha danmanlk yapacak bir meclisin yelerini seiyordu. Siyasi partiler seime katlamyordu nk halkn siyasi parti kurma yetkisi yoktu. Btn bu nemli aksaklklara ramen anayasa uygulansa idi ar da olsa demokrasi srecine geilebilirdi. Ancak Abdlhamid ksa bir sre sonra Kanun- Esasiyi rafa kaldrp Meclisi kapatt ve merut ynetimi askya ald. 1908 ylnda kinci Merutiyetin ilnna kadar lkeyi eskisi gibi
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 8

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

mutlakyeti

anlayla

ynetti.

Grd

paralanma

tehlikesi

onun

saltanatndan sonra ne yazk ki hzla gerekleti. II. Abdlhamidin at modern okullarda yetien aydnlar ilkinden daha iddetli bir mcadele balattlar. Ancak yine de bu mcadele merut sistem iinde dnm Cumhuriyet akla gelmemitir. Osmanl hanedanna dayanmayan bir toplum dzeni dnemiyorlard. nk Treye gre hakan yalnz bir ileden kabilirdi. 28 Temmuz 1908de Merutiyet ikinci kez iln edilirken her kesin dncesi bu yndeydi. 31 Mart 1909 olaynda Sultan II. Abdlhamid tahttan indirildi. Yerine geen Sultan Reada anayasada kkl deiiklikler yaptrld. Bu deiikliklerle padiahn egemenlii byk lde ksld. II. Merutiyet 1909dan 1919a kadar mparatorluu tarihe gmd. Mustafa Kemal Dneminde Cumhuriyet Admlar Mustafa Kemalin kafasnda Harp okulundan beri Cumhuriyet dncesi vard. stanbulda balad. aklar: Efendiler bu durum karsnda bir tek karar vard. O da mill hkimiyete dayanan, kaytsz artsz, bamsz yeni bir Trk devleti kurmak! (Nutuk: Korkmaz:2005-9) Bu Mustafa Kemalin pln idi. Bakalarnn Erzurum Kongresine kadar bu plndan haberi yoktu. Erzurum Kongresi srasnda Mustafa Kemal yannda bulunan Mazhar Mfit Kansuya dikte ettirdii notlar arasnda; Zaferden sonra Cumhuriyeti iln edeceiz cmlesi de vard. iken dnd Cumhuriyet iin plnlar Hukuk yapmaya dneminde Mustafa Kemal, Nutukda Mdafaa-i

dnlen kurtulu areleri karsnda kendi dncelerini u szlerle

Mustafa Kemal hedefe adm - adm ilerledi. Cumhuriyete dayal yeni Trk devletine ulamak iin u admlar gerekletirdi:

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 9

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

1- TBMMnin almas: Cumhuriyete giden yolda atlan ilk ve en nemli admdr. Aslnda Cumhuriyete 23 Nisan 1920de dodu Ancak 29 Ekim 1923de ad konuldu gzyle bakabiliriz. Aslnda TBMMnin almasna kadar geen sreci iyi tahlil etmek lzmdr. Mustafa Kemal, Erzurumda Mazhar Mfite Cumhuriyeti altnda iln edeceiz derken kongre srasnda mill Kemal, seilen edilip meclisin toplanmasna ve Hkmet ilerinin meclisin denetimi ve kontrol yaplmasna ortaya sonra allacaktr koymutur. Sivas maddesiyle Mustafa hkimiyete Erzurum Heyet-i istifasnn dayanan bir idareye olaanst bu durumda zellikle ihtiya duyulduunu Kongresinden geer ve Kongresinde protesto

Temsiliyye ile bu dncesine ilerlik kazandrmak iin harekete Damad Ferid Paann salanmasndan sonra i bana getirilen yeni stanbul hkmeti ile yapt Amasya grmesinde alnan ileriye dnk karar Meclis-i Mebusann almas karar olmutur. Amasya protokol erevesinde toplanan Meclis-i Mebusann ald Misk- Mill karar iinde mill egemenlie dayanan her ynyle bamsz bir Trk devleti gizli idi. stanbulun igal edilip Meclis-i Mebusann datlmasndan sonra Mustafa Kemal, Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti Heyet-i Temsiliyyesi Bakan sfat ile yeni meclisin Ankarada toplanmas kararn alr. 2Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922) Saltanat Cumhuriyet yolundaki en byk engeldi. Ankarada kurulan TBMM hkmeti Millet egemenliine dayal bir hkmet idi ancak devlet olarak herhangi bir vasf yoktu. nk stanbulda Osmanl hanedan bulunuyor ve bu durum hlen Osmanl devletinin varln ifade ediyordu. Yani tek millet iki hkmet vard. Oysa bir millet iki hkmeti asla kaldramaz idi. Bu eyann tabiatna aykr olduu gibi hele - hele Trk Milletinin tabiatna tamamen ters dmekteydi. Bu hkmetlerden birisi kii egemenliine dayanrken dieri
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 10

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

millet egemenliine dayanmaktayd. Birisinin devreden kmas gerekiyordu. Ama hangisi? Kii egemenlii mi yoksa uzun ve yorucu bir mcdeleden sonra kazanlan millet egemenliine dayanan hkmet mi? Gelie baklrsa Ankara hkmetinin zafer sonras yetkiyi stanbul hkmetine brakmas gerekliydi. nk Anadolu halkna mill mcdele anlatlrken stanbulda esir durumda bulunan padiahn karsnda da igal kuvvetlerinin hkmetinin ve elinden kurtarlaca makamnn ifade tavr edilmekteydi. Ancak gelien olaylar ve Anadoludaki mill hareket stanbul saltanat Ankarann Saltanat makamn (srtnda) tayamayacan gsterdi. te yandan Mustafa Kemalin kafasndaki Cumhuriyet dncesine stanbuldaki Saltanat makam ters dmekteydi. Belki de stanbul hkmetlerinin Olaylar ve saltanat Kemalin makamnn kafasnda igaller karsndaki biimde teslimiyeti tavr Mustafa Kemale arad frsat da vermiti. Mustafa tasarlad gelimekteydi. Mustafa Kemal geici saylan TBMMni srekli ve vazgeilmez bir kurum hline getirdi. Saltanat kaldrarak ardndan Cumhuriyetin ilnn salamtr. 3- Halk Frkasnn Kurulmas (Aralk 1922): Saltanatn kaldrlmas srasndaki tepkiler ve Mustafa Kemale daha tekiltl davranma gereini hissettirdi. Mdafaa-i Hukuk Gurubunu Halk Frkasna dntrd. siyasi partiler demokrasinin teminatdr szleri daha Cumhuriyet iln edilmeden gereklemeye balad. 4- Yurt Gezisi (Ocak 1923): Mustafa Kemal hem yapaca inklplar konusunda halk aydnlatmak hem de bir ay sonra gerekletirilecek Trkiye ktisat Kongresi ncesinde halkn ekonomik durumunu yakndan grmek iin yurt gezisine kt. 5- Basn Toplants: Basnn gcn ok iyi bildiinden zmitte byk bir basn toplants yaparak onlar aydnlatmaya alt. 6- Trkiye ktisat Kongresi (ubat 1923): ki Lozan
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 11

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

grmesi arasnda gerekletirilen Kongrede Mustafa Kemal Mill Ekonomi politikas belirlemek ve Lozana Trk Milletinin ekonomik desteini alarak gitmek iin ktisat Misk n kabul etti. 7- Lozan Bar Anlamas (Temmuz 1923): Lozanda Trk devleti siyasi bir varlk olarak btn dnyaya kabul ettirildi. Trkiyenin dnya devletleri arasndaki yeri belirlendi. 8Kemal, TBMMnin Saltanatn yenilenmesi kaldrlmasna (Austos tepki 1923): gsteren Mustafa Meclisle

Cumhuriyeti iln edemeyeceini anlamt. te yandan ilk meclis Mill Mcdeleyi baarmakla grevini yerine getirmi ve yorgun da dmt. 9- Ankarann Bakent Yaplmas (Ekim 1923): l920den beri fiilen Ankara bakent idi. stanbul kozmopolit, igl edilmesi kolay bir ehirdi. ve Boazlarn, bir yerde Lozanda idi. silahtan arndrlmas kar stanbulda gvenlik problemi meydana getirecekti. Ankara daha gvenilir edildi. Cumhuriyetin ln Mustafa Kemal, Cumhuriyetin iln konusunda arad frsat hkmetin kurulmas konusunda glklerin ortaya kmas ile yakalad. Anayasaya gre bakanlar meclisin tek tek oylayarak semesi gerekiyordu. Hi kimse ounluu salayamadndan yeni hkmet bir trl kurulamyordu. Oysa bir devlet bakan olsayd mesele daha kolay halledilecekti. Mustafa Kemal, 28 Ekim gecesi arkadalarn toplayarak Yarn Cumhuriyeti iln edeceiz dedi ve smet Paa ile bir kanun tasars kaleme ald. Ertesi gn Halk Frkas Gurubu Bakan Mustafa Kemal, hkmet bunalmn zmekle grevlendirildi ve Atatrk, smet Paa ile hazrladklar nergeyi meclise sundu. Tasar kabul edilerek Cumhuriyet iln edildi. Cumhuriyet, anayasada; Egemenlik kaytsz artsz merkez tilf devletlerinin kmalarna ramen 13 Ekim l923de Ankara resmen bakent kabul

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 12

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

milletindir,

maddesine;

Trkiye

devletinin

hkmet

ekli

CUMHURYETtir cmlesinin ilvesi ile yer ald. Mustafa Kemal ilk Cumhurbakan seildi.

3-Cumhuriyetilik Cumhuriyet kelimesi Arapa kkenli bir kelimedir ve ounluun sz sahibi olmas demektir. Cumhuriyet kelimesinin Batdaki yansmas karmza demokrasi olarak kmaktadr. Demokrasi halk idaresi anlamna gelir. Kelime kkenleri ve anlamlar farkl olsalar da bu iki kelime birbirinin tamamlaycsdr. Cumhuriyet; bata devlet bakan olmak zere devletin balca temel organlarnn seim ilkesine gre kurulmu olduu zellikle veraset sisteminin rol oynamad bir devlet sistemini ifade eder. Demokrasi ise, halkn iradesinin ynetime yanstlmasn yani mill egemenlii ifade eder. Bu hliyle Cumhuriyet bir ynetim ekli iken; demokrasi bu ynetimde halkn egemenliinin yanstlmas, kalitesidir. Cumhuriyetilik ilkesi, mill egemenlik ilkesinin tabii bir sonucudur. Atatrkn Cumhuriyetilik anlay sadece hkmdarln reddi anlamna gelen cumhuriyetilik deil; DEMOKRATK CUMHURYETLKtir. ngiltere demokratiktir fakat devlet ekli olarak Cumhuriyet deildir. Sovyetler Birlii zamannda birok Cumhuriyetten olumutu. Ancak buralarda tek parti diktatrl egemendi. Halkn iradesi ynetime yansmyordu. Ama Trkiye hem devlet ekli, hem de halkn iradesinin ynetime yansmas asndan Demokratik Cumhuriyettir. (acaba) 4-Cumhuriyet eitleri Cumhuriyetin eitlerini anlayabilmek iin seimi kimlerin yapt nemlidir. Eer egemenlik hakkn kullanacaklar ok snrl sayda insan seer ve halkn ounluuna bu yol kapatlmsa burada oligarik cumhuriyet sz konusudur. Eer halk seimi zgrce yapabiliyorsa ve toplumun btn seime
Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 13

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

katlabiliyor hatta siyasi partiler aracl ile rgtlenebiliyorsa demokratik cumhuriyet vardr. Bir de bu ikisi arasnda bir tr vardr. Bu trde halk ile hkmdar egemenlii bir lde paylarlar. Bu eit monarilerde egemenlii halk kullanr ama devletin ba olan hkmdar egemenliin tarihsel ve geleneksel adan kuramsal da olsa sahibidir. Bu devlet biimine de meruti monari veya demokratik monari denir.(monarik ynetimler cumhuriyet trlerine girer mi?) Cumhuriyet en genel anlamda egemenlii kullananlarn seimle belirlendii bir sistemdi. Monaride ise egemenlik bir aileye ait olup onun iinden biri tarafndan olduu kullanlyordu. cumhuriyet Ama demokratik hlde olmayan cumhuriyetler gibi olmad demokratik

monariler de vardr. Birincisine rnek eski Sovyetler Birlii ikincisine rnek ise ngilteredir. Trkiye ise demokratik cumhuriyettir.(.!!!?) Demek ki seim (Cumhuriyet) ilkesi tek bana yeterli deildir. Demokrasi ile birlikte yrmesi en idealidir. yleyse demokrasi nedir? Demokrasinin esaslar nelerdir? -Demokrasi en ideal ynetim biimidir. -nsanlarn btn haklara sahip olmas, -Toplum iinde btn dncelerin temsil edilebilmesi, -Yurttalarn yneticilerini bu dnce akmlarnn mensuplar arasndan seebilmesi, -Onlar her zaman denetleyebilmeleri, -Mekanizmann ileyebilmesi iin eitlik ilkesinin var olmasdr. 5-Atatrk ve Cumhuriyet Atatrke gre demokrasi prensibinin en asr ve mantk tatbikini temin eden hkmet ekli cumhuriyettir. Cumhuriyette son sz millet tarafndan seilmi meclistedir... Cumhuriyette meclis, Cumhurbakan ve hkmet, halkn hrriyetini, emniyetini ve rahatn dnmek ve temine almaktan baka bir ey yapamazlar... Millete kar vaziyet ve vazifelerini suistiml

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 14

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

eyledikleri takdirde u veya bu tarzda, mill irdenin kendi haklarnda dahi tecellisine mruz kalabilirler. Atatrke gre Cumhuriyetin sultanlktan fark; Cumhuriyet idaresi faziletli ve nmuskr insanlar yetitirir. Sultanlk korkuya, tehdide mstenid olduu iin korkak, zelil, sefil insanlar yetitirir. (her cumhuriyet ynetimi deil demokratik cumh .) Cumhuriyet idaresi vatandalk kavramna dayanr. Monari ise uyrukluk kavramna dayanr. Cumhuriyet btn vatandalarn eitlii ve devlet ynetimine eit olarak katlmalar esasna dayanr. Monaride ise ne kadar snrlandrlm ve anayasallatrlm olursa olsun birtakm ayrcalklar vardr. Mesel demokrasinin beii ngilterede Kral hata yapmaz. anlay hkimdir.

Konunun Daha yi Anlalabilmesi in Mracaat Edebileceiniz almalar

-Atatrk, Nutuk -Atatrkn Btn Eserleri, Kaynak Yaynlar -Atatrkn Sylev ve Demeleri, -Atatrklk, III Cilt, Genel Kurmay Bakanl -Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi, YK yaynlar -Ahmet Mumcu, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi -brahim Kafesolu, Mehmet Saray, Atatrk lkelerinin Dayand Tarihi Temeller -Afet nan, Trkiye Cumhuriyeti ve Trk Devrimi, -TBMM Zabt Ceridesi http://www.haberakademi.net, Sait Baer, Trk Kltrnn Omurgas Cumhuriyet http://www.haberakademi.net, Sait Baer,Medeniyetin Ordusu ve Ordunun Medeniyeti http://www.atam.gov.tr, Mukaddes Arslan, Trkiye Cumhuriyeti Tarihinde Cumhuriyetin iln ve Tarihi nemi

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 15

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta http://www.atam.gov.tr, Osmanl'dan Gnmze Cumhuriyet Sreci, nn
niversitesi'nde gerekletirilen konferans grntleri, Konumaclar: Prof. Dr. Cezmi ERASLAN, Do. Dr. Sabit DUMAN, Malatya, 31.10.2008

http://www.tsk.mil.tr, Gemiten Gnmze Trkiye Cumhuriyeti, Resim Albmleri

ATATRK ten BR HATIRA

Gzi, iftliinde dolap hava alrken olduka yal bir kadna rastlad. Atatrk attan inerek bu ihtiyar kadnn yanna sokuldu. - Merhaba nine. Kadn Ata'nn yzne bakarak hafif bir sesle; - Merhaba dedi. - Nereden gelip nereye gidiyorsun? Kadn yle bir duralayp; - Neden sordun ki, buralarn sahibi misin? Yoksa bekisi mi? Paa glmsedi. - Ne sahibiyim ne de bekisiyim nine. Bu topraklar Trk milletinin maldr. Burann bekisi de Trk Milletinin kendisidir. imdi nereden gelip nereye gittiini syleyecek misin? Kadn ban sallad. - Tabii syleyeceim, ben Sincan'n kylerindenim bey, otun g bittii, atn ge yetitii, kavruk kylerinden birindeyim. Bizim muhtar bana bilet ald trene bindirdi, kodum Angara'ya geldim. - Muhtar niin Ankara'ya gnderdi seni? - Gzi Paamz grmem iin. Ban pek arttm da... Benim iki olum gvur harbinde ehid dt. Memleketi gvurdan gurtaran kiiyi bir kez grmeden lmeyim diye hep dua ettim durdum. Ryalarma girdi Gzi Paa. Ben de gn demeyip muhtara anlatnca, o da bana bilet alverip sald Angaraya, geceleyin geldimdi. Yolu neyi de bilemediimden ite aamdan belli byle kendimi ordan oraya vurup duruyom bey. - Senin Gzi Paa'dan baka bir istein var m? Kadnn birden yz sertleti. - Tvbe de bey, tvbe de! Daha ne isteyebilirim ki.. O bizim vatanmz gurtard. Bizi dmann elinden gurtard. ehitlerimizin mezarlarn onlara inetmedi daha ne isteyebilirim ondan? Onun syesinde imdi istediimiz gibi yaiyoz. unun bunun gvur dlnn kpei olmaktan onun syesinde kurtulmadk m? Buralara

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 16

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta bir defa yzn grmek, ona saol paam demek iin dtm. Onu grmeden lrsem gzlerim ak gidecek. Sen efendi bir adama benziyon, bana bir yardm ediver de Gzi Paay bulacam yeri deyiver. Atatrk'n gzleri dolu - dolu olmutu, ok duyguland her hlinden belliydi. Bana dnerek; - Gryorsun ya Gken, ite bu bizim insanmzdr... Benim kylm, benim vefl Trk anamdr bu.

Attan indim. Yal kadnn elini tuttum; Anacm, sen gkte aradn yerde buldun, ryalarn ssleyen, seni buralara kadar koturan Gzi Paa yani Atatrk, ite karnda duruyor dedim.

Mill Hkimiyet ve stikll

_Aziz Atatrkn demelerinde gezinti_

Mill egemenlik yle bir nurdur ki, onun karsnda zincirler erir, ta ve tahtlar yanar, yok olur. Milletlerin esareti zerine kurulmu messeseler her tarafta yklmaya mahkmdurlar. Bir millet, varl ve hukuku iin btn kuvvetiyle, btn fikr ve madd gleriyle alkadar olmazsa, bir millet kendi kuvvetine dayanarak varln ve bamszln temin etmezse unun, bunun oyunca olmaktan kurtulamaz. Mill hayatmz, tarihimiz ve son devirde idare tarzmz, buna pek gzel delildir. Bu sebeple tekiltmzda mill glerin etken ve mill iradenin hkim olmas esas kabul edilmitir. Bugn btn cihann milletleri yalnz bir egemenlik tanrlar: Mill egemenlik... Benim btn hayatmda gttm gaye hibir vakit kiisel olmamtr. Her ne dnm ve her neye girimi isem daima memleketin, milletin ve ordunun adna ve yararna olmutur. Hibir zaman ahsmn sivrilmesi ve ykselmesini gz nne almammdr. ( 1914 ) Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti bir halk hkmetidir. Memleket menfaatlerine ait hususlarda millet fertleriyle hkmet arasnda vazife itibariyle itirak vardr. ( 1921 ) Milletimiz hi kimsenin iznine gerek grmeden ve msaade etmeyenlere kar isyan ve ederek mill egemenliini alm ve ylece kullanmtr. ( 1921 ) Egemenlik, hibir mna, hibir ekil ve hibir renkte ve iarette ortaklk kabul etmez. ( 1922 ) Milli irade ve isteine uymayanlarn sonu yokluktur, yok olmaktr. ( 1923 ) Milli egemenlik dmanl, stn bir yeri deeri ve erefi olan bir milletin her eyini bir anda yok etmeyi amalayan sutan baka birey deildir. ( 1923 )

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 17

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

Milli emeller, milli irade yalnz bir ahsn dnmesinden deil btn millet fertlerinin arzularnn, emellerinin bilekesinden ibarettir. ( 1923 ) Dnyann belli bal milletlerini esaretten kurtarmak iin egemenliklerine kavuturan byk fikir akmlar, khne messeselere mit balayanlarn, rm idare usullerinde kurtulu kuvveti arayanlarn amansz dmandr. ( 1923 ) Millet nnde, onun bamszlnn temini nnde onun liyakat, ilerleme ve yenilemesi nnde her kuvvet, ancak milletin irade ve emeline uymayanlarn talihi acdr, yok olmaktr. ( 1923 ) Arkadalar! Trkiye Devleti'nde ve Trkiye Devleti'ni kuran Trkiye Halk'nda tacidar yoktur, diktatr yoktur! Tacidar yoktur ve olmayacaktr. nk olamaz. Btn cihan bilmelidir ki artk bu devletin ve bu milletin banda hibir kuvvet yoktur, hibir makam yoktur. Yalnz bir kuvvet vardr. O da mill egemenliktir. Yalnz bir makam vardr. O da milletin kalbi, vicdan ve mevcudiyetidir. ( 1923 ) Egemenliine dorudan doruya sahip olmann kymetini pek iyi anlayan ve pek iyi bilen millet, bu mukaddes egemenliine kar ba gsterecek her tehlikeyi kahredecektir. ( 1923 ) Mill egemenlik urunda canm vermek, benim iin vicdan ve namus borcu olsun. ( 1923 ) Trkiye Byk Millet Meclisi'nin btn programlarnn temel ilkesi u iki esastr. Tam bamszlk, kaytsz artsz mill egemenlik. ( 1923 ) Halk, mill egemenlii benimsemeli ve memlekette tek egemen ve etkenin kendisinden ibaret olduunu unutmamaldr. ( 1923 ) Kuvvetliyiz, Ordularmz kuvvetlidir. Ordularmz yaratan ordularmz vcuda getiren milletimizi kuvvetlidir. Bu milleti yaatan bu vatan sonsuz doal zenginliklere ve verimlilie sahiptir, kuvvetlidir. Fakat Efendiler, btn bu kuvvetlerin stnde baka bir kuvvetimiz vardr ki, o da mill egemenliimizi idrak etmi ve onu dorudan halkn eline vermi, halkn elinde tutmu ve tutabileceimizi gerekten ispat etmi olmaktr. ( 1923 ) Biz bu kadar engin, kymetli ve sonsuz eitli hazineleri olan bu memleketin sahibi olduka ve milletimiz gayet kskan bir ekilde mill egemenliini elinde tutarak, geleceini bizzat iradeye devam ettike sermaye de, messeler de bulur, uzmanlar da! Herey bulur... ( 1923 ) Toplumda en yksek hrriyetin, en yksek eitlik ve adaletin salanmas istikrar ve korunmas, ancak ve ancak tam ve kesin anlam ile milli egemenlii salam bulunmas ile devamllk kazanr. Bundan dolay; hrriyetin de, eitliin de, adaletin de dayanak noktas milli egemenliktir. ( 1923 ) Trk milleti yeni bir iman ve kesin bir milli azim ile yeni bir devlet kurmutur. Bu devletin dayand esaslar esaslar "Tam Bamszlk" ve "Kaytsz artsz Milli Egemenlik"ten ibarettir. Millet bu egemenlikten en kk bir parasn bile feda edemeyecektir; gzn amtr. ( 1923 ) Kaytsz artsz tabiriyle aka ifade edilen egemenlii, milletin sorumluluunda tutmak demek, bu egemenliin en kk bir parasn; sfat, ismi ne olursa olsun, hibir makama vermemek, verdirmemek demektir. ( 1923 ) Btn dnya bilmelidir ki, artk bu devletin ve bu milletin banda hibir kuvvet yoktur, hibir makam yoktur. Yalnz bir kuvvet vardr. O da milli egemenliktir. Yalnz bir makam vardr. O da milletin kalbi, vicdan ve varldr. ( 1923 ) Yeni Trkiye Devleti'nin yapsnn ruhu milli egemenliktir. Milletin kaytsz artsz egemenliidir. ( 1923 ) Nihayetsiz bir hrriyet dnlemez. Haklarn en by olan hayat hakk bile mutlak deildir; intihara karar veren bir kimsenin crmnn neticesi, hududu yalnz ahsna ait Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 18

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

olduu halde polis onu men ile grevlidir. Ayn kimsenin ayn hareketini biraz daha byk lde tasavvur eder ve dndmz zaman crm bir ahsa, br aileye kadar uzatrsak mteebbisin durumu derhal zalim bir cani manzaras gsterir. Bu sebeple mill egemenlik dmanl, mstesna bir sayg ve eref mevkiine sahip bulunan bir milletin her eyine bir anda kasdetmek crmnden baka birey deildir. ( 1923 ) Egemenlik hibir sebep ve ekilde terk ve iade edilemez, emanet edilemez! (braklamaz) Bu egemenlii tekrar geri alabilmek iin, almak iin kullanlm olan aralar kullanmak gereklidir. ( 1923 ) Kurtulu kuralmz olan Misak- Mill'yi tarih sayfasna yazan, milletin demir elidir. Elde edilecek neticeye de milletin kendisi gzc olacaktr. Millet yalnzkendi kollar ve kendi kanyla deil, ayn zamanda kendi ba ve kendi dimayla kazand egemenlik ve bamszlk cevherini, son felkete kadar byk bir saflk ve dalgnlkla kendisine rehber tand ve derin bir teslimiyetle hayatn koruyucu sayd ahs ve ekillere artk emniyet edemez. Millet, bundan sonra, hayatna, bamszlna ve btn varlna bizzat kendisi gzc olcak ve vatann her tarafnda yine yalnz kendisi ve kendi iradesi egemen olacaktr. ( 1923 ) Bence, kamuoyunu aydnlatmada ve doru yolu gstermede bir program yapmak lazmdr. Mesel egemenlik nedir? Ve bu millet egemenliini kendisinde mi tutmal, yoksa baka birine verip, onun yol gstermesi ile mi hareket etmeli? Bunu tarihin yardm ile ok kuvvetli ifade edebilirsiniz. Geirdiiniz felaketleri birer birer saymal. Milletin geleceinin sorumluluunu zerinde bulunduran insanlarn bu millete yapt her eit ktl saymal. Sonra hkmet eklinin niteliini anlatmak lazmdr... Kuvvetlerin ayrm dncesi, esastan yoksundur. Kuvvetler ayrm esasn ortaya koymu olan isanlar bile aslnda kuvvetler birliine inanmaktadrlar. Fakat kuvvetler birliini salamaktan aciz olduklar iin mevcut ekilleri esas kabul ederek, zorbalarla zulm altndaki milletlerin yaptklar pazarlk sonucunda ortaya atlm bir grtr. Gerekte kuvvetler birlii vardr ve bu kuvvetin asl kayna millettir. Bu nedenle bunun asl sahibi de millettir. Millet bu kuvvetini en iyi, en zararsz nasl kullanabilir? Gerekte kuvvet sahibi olan btn kiilerin bir araya gelip, o kuvveti kullanmas gerekir. Ancak bu maddeten mmkn deildir. O halde en az ve ok da fazla olmayan Meclis araclyla bunu uygulamaktan daha pratik bir are yoktur. ( 1923 ) Milli egemenlii kaytsz artsz elinde tutmay kendi vicdanna kar sz verip yemin ettikten sonra, unun ve bunun gereidir diye una veya buna verilebilecek en basit bir hak bulunuz, vazife bulunuz ve yetki bulunuz. Kimse bulamaz!... Ondan sonras idare usul, halkn geleceini ahsen ve fiili olarak idare etmesi esasna dayanr. Bildiiniz gibi bir idare ve bir de egemenlik vardr. dare, kalp ve vicdann eili mi ve isteidir. Bir insanda olduu gibi, insanlardan oluan sosyal toplumda da irade mevcuttur. rade alnamaz ve irade verilemez. Fakat iradenin uygulama vastas olan egemenlii verebilen bir insan veyahut egemenliini kaybeden bir insan veyahutbir toplum egemenlikten yoksun olunca ( ki egemenlik iradenin grnd ve belirdii yerdir ) o halde iradesi fel olur. Bundan dolay egemenliini verebilmek iin iradesinin fel olmasna raz olmak gerekir. Bundan dolay veremez. Egemenliini verebilmek iin, iradesinin, arzusunun, eilimlerinin felli kalmasn kabul etmek lazmdr. lmeyi kabul etmek demektir. Bundan dolay bir millet egemenliini veremez. Yalnz alnr ve zorla alnr. Millet egemenliini elinde tutuyor ve ancak egemenliinden gerektii kadarn uygulamak zere Millet Meclisi'nin tmn grevlendiriyor. Fakat bir tek adama bu yetki verilemez. ( 1923 ) Milletler egemenliklerini geici olarak da olsa verecekleri meclislere dahi lzumundan fazla

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 19

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

gvenmemelidir. nk meclisler bile istibdat ( keyfi hareket ) edebilirler. Ve bu istibdat, ahsi sitibdattan daha ldrc olabilir. Bunun iin meclisler belirli zamanlarda yenilenir. Bu sayede milli egemenlik daha daha emniyetli, esas ve artlara balanm olur. Meclisler uygun grlenden fazla uzun sre devam ederse, bu takdirde vekillerle temsil edilenler arasndaki grler birbirinden ayrlmaya ve balar zlmeye balar. Nihayet vekiller baka ey, temsil edilenler baka ey dnmeye balarlar. Efendiler! Meclisler belirli devre iinde vazife yaparken dahi vekillerle temsil edilenler arasnda nemli konularda da anlamazlk meydana gelemez mi? Bu da olmayacak ey deildir. Meclislerin yle kararlar olabilir ki, kararlar gerekten milletin hayatnda tedavisi mmkn olmayan zararlar meydana getirebilir. Bu da bal bana bir sorundur. Bu hususta da yasal nlemler lazmdr. Millet her ihtimale kar egemenliini korumak zorundadr. Bu hususta yaplagelen ey tekrar milletin genel oyuna bavurmaktr. Bugnk meclisimiz milli egemenliin dr. Bundan sonrakilerin de yle olcana phem yoktur. Bunlar elbette bu gibi nlemleri tam olarak bilirler. ( 1923 ) Bizim hkmetimizin eklini ve esasn anlamayanlar veya anlamak istemeyenler vardr. Bu tereddt gidermek iin Anayasann ruhunu iyi incelemek lazmdr. Gerekte, Anayasann zellikle baz maddelerinin bilimesi gereklidir. Mesel birinci maddeyi beraber inceleyelim. Madde, iki fkray kapsyor. Egemenlik kaytsz artsz milletindir. Bu, birinci fkradr. Efendiler! Bilirsiniz ki irade denilen bir ey vardr.Bir insann iradesi olduu gibi, insanlardan oluan herhangi bir sosyal toplumun da iradesi vardr. rade vicdann eilimi, arzusu demektir. Yani bu manev bir eydir. Tanr'nn isteini Tanr'ya brakarak eriat dili ile ifade etmek isterseniz buna insann sahip olduu irade deyiniz! Bu manev olan iradenin meydana kmas ve grnmesi iin bir ara gereklidir ve vardr ki, ona egemenlik derler! Egemenlie sahip olmayan bir insan ve veya bir toplum hi bir zaman iradesini kullanamaz! Egemenliini herhangi birisine brakan bir insan kendi iradesinin kullanlacandan ve uygulanacandan emin olamaz. Bunun iin insanlar, milletler kendi iradelerini, kendi vicdanlarnn eilimini yapmak ve uygulamak isterlerse egemenliklerini mutlaka ellerinde tutmak mecburiyetindedirler. imdiye kadar milletimizin bana gelen btn felketler kendi talih ve geleceklerini baka birisinin eline terk etmesinden kaynaklanmtr. En yakn bir rnei hatrlayalm! Mesel Birinci Dnya Sava'na girmek milletin iradesi ile mi olmutur? Milletin Birinci Dnya Sava'na girmek iin iten gelen bir istei varmyd? Ben zannediyorum ki yoktu. nk Birinci Dnya Sava'na girmeden nceki devirlerin her biri felket ile sonulanan safhalar ile dolu idi. Kesin zorunluluk olmadka millet harp olsun istemezdi. yle olmakla beraber harbe girmi ise, kabahat kendisinin deildir, diyebilir miyiz? Hayr. Kabahat maalesef kendisindedir. nk egemenliini baka ellere vermitir. Muharebeye girdikten sonra da ordularmzn Romanya'da, Makedonya'da oyalandrlmasn ran vahalarnda ve Kafkas dalarnda perian edilmesini milletin iradesi uygun gryor muydu? Elbette hayr! Fakat bunlar hep meydana geliyordu! nk millet egemenliini kendi elinde bulundurmuyordu. Birinci Dnya Sava'ndan sonra iyi kt bir atekes yapld ve bu ekilde milli onur az ok kurtarld sanlyordu. Fakat sonra Kilikya dman tarafndan igal edildi. anakkale ve stanbul'a dman girdi. zmir Yunanllarn hcumuna urad. Bu nasl oldu? u ekilde oldu; Millet egemenliine sahip deildi ve milletin egemenliini zorla alanlar milletin iradesini deil, kendi iradelerini uyguluyorlard. Dmala beraber hareket ediyorlard! Pekl biliyorsunuz ki mcadelemizin balangcnda millet birbiriyle boazlat. Kan dkld. stanbul'dan Aya'a kadar yerlerde, Konya'da,Yozgat'ta birok yerlerde feci sahneler oldu. Bu vurdumduymazlk nereden geliyordu? Yllarca ve yzyllarca egemenliini kullanmaktan ve egemenliini kullananlarn aldatmalarna alagelmekten

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 20

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

ileri geliyordu. Bu kadar ac tecrbeler geiren milletin ( ki artk namus ve hayatn korumaya karar vermitir. ) bundan sonra egemenliini bir kiiye vermesi kesinlikle mmkn olmayacaktr. Egemenlik kaytsz artsz milletindir ve milletin kalacaktr! Sonraki cmelde; idare usul halkn geleceini bizzat ve bilfiil idare etmesi esasna dayanr denilmetedir. Bundan btn milletin iini gcn brakp devlet idaresiyle uraacaktr anlam karlmasn! Bu elbette fiilen mmkn deildir. Gerekten bugnk sosyal hayatn, vatanlarnn genilii ve hayatn devamnn salanmasndaki meguliyetin okluu gznne alnrsa, buna hem imkn hem de lzum yoktur. Maddedeki ikinci fkra ynetim usulndeki prensibimizi ifde emektedir. Buna gre milletin geleceine yalnz ve ancak millet egemen olacaktr. Milleti temsil eden milli iradeyi millet namna snrl ve belirli bir zaman iin manevi ahsiyetinde toplayan Millet Meclisi bile en sonunda millet tarafndan yenilenebilir. Esas olan millettir. Egemenlik onun olduu gibi idare hakk da onundur. ( 1923 ) Mahkm olmak istemeyen bir milleti, esareti altnda tutmaya gc yetecek kadar kuvvetli mstebitler arrtk dnya yzeyinde kalmamtr. ( 1924 ) Devletin sahip olduu kuvveti ifade ederken, bu kuvveti kendine zg diye niteliyoruz. Gerekten de, devleti oluturan milletin zerinde etkisini srdren kuvvet, kii olarak hi kimse tarafndan verilmi deildir. O, bir siyasi nfuzdur ki devlet kavramnn znde vardr ve devlet onu halk zerinde uygulamak ve milleti da ve dier milletlere kar savunmak yetkisine sahiptir. Bu siyasi nfuz ve kudrete "rade veya Egemenlik" denir. ( 1929 ) Korku zerine egemenlik kurulamaz. ( 1930 ) Benim gayem Trkiye'de, yeni Trkiye Cumhuriyeti'nde millet egemenliini glendirmek ve ebediletirmektir. ( 1930 ) Kuvvet birdir ve o milletindir. ( 1937 ) Byk Millet Meclisi, Trk Milleti'nin asrlar sren aramalarnn zeti ve onun bizzat kendisini idare etmek uurunun canl bir timsalidir. Trk Milleti mukadderatn Byk Millet Meclisi'nin kifayetli ve vatanperver eline tevdi ettii gnden itibaren karanlklar syrp kaldrm ve mitleri boan felaketlerden milletin gzlerini kamatran gneler ve zaferler karmtr. ( 1938 ) Halbuki Trk'n haysiyet ve izzetinefis ve kabiliyeti ok yksek ve byktr. Byle bir millet esir yaamaktansa yok olsun daha iyidir. Bundan tr, YA STKLL, YA LM!.. ( 1919 ) Ne kadar zengin ve refaha kavuturulmu olursa olsun, bamszlktan mahrum bir millet, medeni insanlk karsnda uak olmak mevkiinden yksek bir muameleye lyk olamaz. ( 1919 ) Esas Trk Milleti'nin haysiyetli ve erefli bir millet olarak yaamasdr. Bu esas ancak tam bamszla sahip olmakla temin olunabilir. ( 1919 ) Hrriyet ve bamszlk benim karakterimdir. Ben milletimin ve byk ecdadmn en kymetli mirasndan olan bamszlk ak ile yaratlm bir adamm. ocukluumdan bugne kadar ailev, husus ve resm hayatmn her safhasn yakndan tanyanlarca bu akm bilinir. Bence bir millete erefin, haysiyetin, namusun ve insanln yerlemesi ve yaamas mutlak o milletin hrriyet ve bamszlna sahip olmasna baldr. Ben ahsen bu saydm zelliklere ok ehemmiyet veririm ve bu zelliklerin kendimde varln iddia edebilmek iin milletimin de ayn zellikleri tamasn art ve esas bilirim. Ben yaayabilmek iin mutlaka bamsz bir milletin evlad kalmalym. Bu sebeple milli bamszlk bence bir hayat meselesidir. Millet ve memleketin menfaatleri gerektirdii takdirde insanl tekil eden milletlerden her biriyle uygarlk gerei olan dostluk ve

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 21

dem Ar - Emin Sezer / ATA 102 I. Hafta

siyaset ilikilerini byk bir hassasiyetle takdir ederim. Ancak benim milletimi esir etmek isteyen herhangi bir milletin de bu arzusundan vazgeinceye kadar amansz dmanym. ( 1921 ) Tam bamszlk, bizim bugn zerimize aldmz vazifenin temel ruhudur. ( 1921 ) Trkiye Halk, asrlardan beri hr ve bamsz yaam ve bamszl bir yaama gerei saym bir kavmin kahraman evlatlardr. Bu millet, bamszlktan uzak yaamamtr. Yaayamaz ve yaamayacaktr. ( 1922 ) Vatanmza ve bamszlmza gz dikenlere yalnz askeri ynden stn gelmek yeterli deildir. Memleketimiz hakknda saldrgan emeller besleyecek olanlarn her trl mitlerini kracak ekilde siyasi, idari ve ekonomik ynden kuvvetli olmak lazmdr... Kurtulu ve bamszlk iin yaptmz mcadeleyi tanmlamak ve Tanr'nn milletimize yaradltan verdii beceri ve yetenekleri en st derecede gelitirmek ve memleketimize balad btn kuvvet ve servet kaynaklarndan en iyi biimde faydalanarak zayflk nedenlerimizi ortadan kaldrmak iin bundan byle hi bir frsat ve zaman boa harcamayarak almaya mecburuz. ( 1922 ) Arzumuz darda bamszlk, ierde kaytsz ve artsz milli egemenlii korumadan ibarettir. Milli egemenliimizin hatta bir zerresini bozmak niyetinde bulunanlarn kafalarn paralayacanzdan eminim. ( 1923 ) "Biz bar istiyoruz" dediimiz zaman "tam bamszlk istiyoruz" dediimizi herkesin bilmesi lzmdr. Bunu istemeye hakkmz ve kudretimiz vardr. On sene, yirmi sene sonra aalaarak lmekten ise imdiden eref ve haysiyetle lmeyi stn tutmalyz. ( 1923 ) Bamszl iin lm gze alan millet, insanlk haysiyet ve erefinin icab olan btn fedakrl yapmakla teselli bulur ve elbette esaret zincirini kendi eliyle boynuna geiren miskin, haysiyetsiz bir millete nazaran dost ve dman nazarndaki mevkii farkl olur. ( 1927 ) Bamszlk ve hrriyetlerini her ne bahasna ve her ne karlnda olursa olsun zedeleme ve kaytlamaya asla msamaha etmemek; bamszlk ve hrriyetlerini btn mnasiyle koruyabilmek ve bunun iin gerekirse, son ferdinin, son damla kann aktarak, insanlk tarihini anl rnek ile sslemek; ite bamsz ve hrriyetin hakiki mahiyetini, geni mnasn, yksek kymetini, vicdannda kavram milletler iin temel ve lmez prensip... Ancak bu prensip urunda her tr fedakarl, her an yapmaya hazr milletlerdir ki, devaml olarak insanln hrmet ve saygsna lyk bir topluluk olarak dnlebilirler. ( 1928 )

Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi II / 22