.

EVRE VE ATIKLAR: Dnyamzn en ncelikli ve zm arayan biri olan evre sorunlar temelde sv, kat ve gaz atklarn doaya kontrolsz verilmesi, ayn zamanda doal kaynaklarn srdrlebilirlik ilkesinin gz ard edilerek ar kullanlmasndan kaynaklanmaktadr.

Mehmet Aslan

evre Grevlisi

BATIED MHENDSLK TC. A..eyh Mah. Kocamustaefendi Cad.Tekinalp Apt. No:12 Merkez/MULA Tel: 0252 212 40 50 Fax: 0252 212 94 52

EVRE ve ATIKLAR ile KATI ATIK TANIMI ve TRLER

EVRE VE ATIKLAR: Dnyamzn en ncelikli ve zm arayan biri olan evre sorunlar temelde sv, kat ve gaz atklarn doaya kontrolsz verilmesi, ayn zamanda doal kaynaklarn srdrlebilirlik ilkesinin gz ard edilerek ar kullanlmasndan kaynaklanmaktadr. Sorunun zm, problemin sistem ynetimi anlayyla, entegre (btnleik) ve katlmc bir yaklamla ele alnmas; yre, blge bazndaki eylemlerin kresel lekte dnlerek planlanmas ve harekete geirilmesiyle salanabilir. Bu genel ereve iinde Kat Atk Ynetimi son gnlerde evre Ynetiminin en ncelikli bileenlerinden biri olmaya balamtr. Sv atk ynetiminde kaydedilen gelimeler, bununla ilgili statik eylem politikalarn yeterli klarken, kat atklar iin daha dinamik, insanla ve yreyle daha i ie politikalarn gelitirilmesini bir zorunluluk haline getirmitir. Nfus artnn yan sra insanlarn yaam ve gelimilik dzeyine paralel olarak rettikleri kat atk miktarlarnn fazlalamas, ayrca doaya verilen kat atklarn evre ve yaam iin tehdit edici nitelikte olmaya balamas, kat atk sorununun zm iin teknolojik yntemlerin uygulanmasnn yan sra, kaynakta kontrol ve kat atk kn nlemeye ynelik politikalarn da gelitirilmesini zorunlu klmaktadr. Bir baka deyile, kat atk ynetim hiyerarisi ve ncelikleri iinde en n sray hi atk kartmamak (veya atk kn azaltmak) alm, bunu takiben geri dnm, geri kullanm, geri kazanm srelerinin uygulanmas hedeflenmitir. Bu balamda Kat Atk Ynetiminin ncelikli kurallar aada ematik olarak gsterilmitir.

Bu ilemlerin baars, sv atk ynetiminden farkl olarak byk oranda halkn katlmna ve desteine baldr. Bu nedenle kat atk ynetiminde karar vericilerin, teknokratlarn, brokratlarn ve benzeri ilgili taraflarn tesinde halkn da bilgilendirilmesi, entelektel bir faaliyetten te bir gereklilik tir.

Bu balamda T.C. evre ve Orman Bakanln tarafndan ve ksmen Avrupa Birlii Uyum Yasalar ve Standartlar bnyesinde, zellikle 2004 ve 2005 yllar iinde son derece nemli Kanun deiiklikleri nerilerek yrrle girmi, mevcut Ynetmeliklerde deiiklikler yaplm ve yenileri karld gibi bunlarn uygulamasna ynelik almalar devam etmektedir. Buda Trkiye de, evre ve nsan Salna verilen nemin arttn ve bu erevede KATI ATIK YNETMLER iin srdrebilir politikalarn retildii gstermektedir. Atklarn tanm ve trleri; konuya ilikin ve EVRE KANUNU ilke ve prensipleri dorultusunda, T.C. evre ve Orman Bakanl tarafndan karlan ynetmeliklerle belirlenmektedir. Bu balamda genel olarak: KATI ATIK; Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii ne gre, reticisi tarafndan atlmak istenen ve toplumun huzuru ile zellikle evrenin korunmas bakmndan, dzenli bir ekilde bertaraf edilmesi gereken kat maddelere ve artma amuruna (iri kat atk, evsel kat atk, bu YnetmelikteKat Atk olarak anlmaktadr) denir. Kat Atk halk dilinde p olarak bilinir. Aslnda atklarn iinde kt, cam, metal, plastik ve benzeri gibi yeniden deerlendirebilir nitelikte malzemeler bulunmaktadr. p terimi hibir ekilde dnm olmayan ve mutlak suretle herhangi bir yntemle bertaraf gereken artk malzemelerdir. Atklar ve pler herkesin her gn rettii ve daha sonra bunlardan kurtulmak istedii eylerdir. evresel Srdrlebilirliin nemi Geri dnm uygulamalar doal kaynaklarmzn korunmas ve verimli kullanlmas iin son derece nemli bir ilemdir

1. Doal Kaynaklarmz Korunur; Doal kaynaklarmz dnya nfusunun artmas ve tketim alkanlklarnn deimesi nedeni ile her geen gn azalmaktadr. Bu nedenle malzeme tketimini azaltmak, deerlendirilebilir nitelikli atklar geri dntrmek sureti ile doal kaynaklarmz verimli kullanmak zorundayz. te bu yzden geri dnm uygulamalar doal kaynaklarmzn korunmas ve verimli kullanlmas iin son derece nemli bir ilemdir. 2. Enerji Tasarrufu Salanr; Geri dnm malzeme retiminde endstriyel ilem saysn azaltmak suretiyle enerji tasarrufu salar. rnein; metal iecek kutularnn geri dnm ileminde bu metaller direkt olarak eritilerek yeni rn haline dntrldnde bu metallerin retimi iin kullanlan maden cevheri ve bu cevherin saflatrlma ilemlerine gerek olmadan retim gerekletirilebilmektedir. Bu ekilde bir alminyum kutunun geri dnmnden % 96 orannda enerji tasarrufu salanabilir. 3. Atk Miktar Azalr; Geri dnmn uygulanmas ile plere giden atk miktarnda azalma salanarak bu atklarn tanmas ve depolanmas ilemleri iin daha az miktarda alan ve daha az enerji kullanlm olur. Evsel atklar iin bu azalma arlk olarak fazla olmamakla birlikte hacimsel olarak bakldnda olduka nemli bir oran tekil etmektedir. 4. Geri Dnm Gelecee ve Ekonomiye Yatrm Demektir; Geri dnm uzun vadede verimli bir ekonomik yatrmdr. Hammaddenin azalmas ve doal kaynaklarn hzla tkenmesi sonucunda ekonomik problemler ortaya kabilecek ve ite bu

noktada geri dnm ekonomi zerinde olumlu yapacaktr. Yeni i imknlar salayacak ve gelecek kuaklara doal kaynaklardan yararlanma olana salayacaktr.

Geri Dnm Atklarn fiziksel ve/veya kimyasal ilemlerden geirildikten sonra ikincil hammadde olarak retim srecine sokulmasdr. Tekrar Kullanm Atklarn toplama ve temizleme dnda hi bir ileme tabi tutulmadan ayn ekli ile ekonomik mr dolana kadar defalarca kullanlmasdr. Geri Kazanm Geri dnm ve tekrar kullanm kapsayan st kavramdr. Geri dnm ve tekrar kullanmn tesinde, atklarn zelliklerinden yararlanarak iindeki bileenlerin fiziksel, kimyasal ve biyokimyasal yntemlerle baka rnlere veya enerjiye evrilmesidir. Ylda 1 Milyon Ton atk geri kazanlmaktadr. Btn dnyada olduu gibi, lkemizde de zellikle byk yerleim birimlerinden insanlarn karlat en byk evre sorunu plerdir. Evsel kat atklarn % 68 ini organik atklar, kalan ksmn ise kt, karton, tekstil, plastik, deri, metal, aa, cam ve kl gibi maddeler oluturmaktadr. Uygun ekilde depolanmam pler yeralt ve yzeysel su kirliliine, haerelerin remesine, evreye kt kokularn yaylmasna, grnt kirliliine ve eitli hayvanlar vastasyla tayc mikroplarn yaylmasna neden olmaktadr. Trkiyede p miktarnn yaklak % 15-20 sini geri kazanlabilir nitelikli atklar oluturmaktadr.

1.Doal Kaynaklarmz Korunur; doal kaynaklarmz dnya nfusunun artmas ve tketim alkanlklarnn deimesi nedeni ile her geen gn azalmaktadr. Bu nedenle malzeme tketimini azaltmak, deerlendirilebilir nitelikli atklar geri dntrmek sureti ile doal kaynaklarmz verimli kullanmak zorundayz. Bu nedenle geri dnm doal kaynaklarmzn korunmas ve verimli kullanlmas iin son derece nemli bir ilemdir. rnein; kadn geri dnm ile ormanlarda aalarn daha az kesilmesini salam oluruz. Benzer ekilde plastik atklarnn geri dnm ile petrolden tasarruf salanabilir. rnein; 1 ton kat geri kazanarak 16 adet am aacn kesilmekten kurtarabilir, 32m3 yani 3 ailenin ihtiyac kadar sudan tasarruf etmi oluruz 1 ton cam geri kazanldnda ;100 lt petrol tasarrufu ,%50 orannda su tasarrufu ve camn hammaddesi olan kum, soda ve kireten %80 orannda tasarruf salanm olur. 1 ton kullanlm demir geri kazanldnda 1050 kg. Demir cevherinden, 454 kg. Kok kmrnden ve 55 kg. Kire tandan tasarruf etmi olunur. Ayrca hammaddede %90, su tketiminde ise %40 orannda tasarruf salanr. 2. Enerji Tasarrufu Salanr; geri dnm malzeme retiminde endstriyel ilem saysn azaltmak suretiyle enerji tasarrufu salar. rnein; metal iecek kutularnn geri dnm ileminde bu metaller direkt olarak eritilerek yeni rn haline dntrldnde bu metallerin retimi iin kullanlan maden cevheri ve bu cevherin saflatrlma ilemlerine gerek olmadan retim gerekletirilebilmektedir. Bu ekilde bir alminyum kutunun geri dnmnden % 96 orannda enerji tasarrufu salanabilir. Benzer ekilde kat atklarda ayrlan kadn yeniden ileme sokulmas iin gerekli olan enerji normal ilemler iin gerekli olann % 50si kadardr. Ayn ekilde cam ve plastik atklarn da geri dnmnden nemli oranda enerji tasarrufu salanabilir. 3.Atk Miktar Azalr; geri dnmn uygulanmas ile plere giden atk miktarnda azalma salanarak bu atklarn tanmas ve depolanmas ilemleri iin daha az miktarda alan ve daha az enerji kullanlm olur. Evsel atklar iin bu azalma arlk olarak fazla olmamakla birlikte hacimsel olarak bakldnda olduka nemli bir oran tekil etmektedir. 4.Geri Dnm Gelecee Ve Ekonomiye Yatrm Demektir; geri dnm uzun vadede verimli bir ekonomik yatrmdr. Hammaddenin azalmas ve doal kaynaklarn hzla tkenmesi sonucunda ekonomik problemler ortaya kabilecek ve ite bu noktada geri dnm ekonomi zerinde olumlu yapacaktr. Yeni i imkanlar salayacak ve gelecek kuaklara doal kaynaklardan yararlanma olana salayacaktr.

lkemizde ve dnyadaki kat atklarn ynetiminin temel ilkesi vardr. Bunlar az atk retilmesi, atklarn geri kazanlmas ve atklarn evreye zarar vermeden bertaraf edilmesidir. Geri dnm sistemi 4 basamaktan oluur. Kaynakta ayrma: Geri kazanm mmkn olan atklarn plere karmadan kaynanda ayr olarak toplanmas ilemidir. Snflandrma: Toplanan geri dnen atklarn cinslerine gre snflandrlmas ilemidir. Deerlendirme : Geri dnen malzemelerin kimyasal yada fiziksel yollarla ilenerek yeni bir rn iin hammadde retilmesi basamadr.

Belediye ve toplayc firmann grevleri Belediye yada yetkili firmann lisansl aralar ile mavi torbalara konulmu ve kumbaralara atlm olan atklar toplayarak geri kazanm iin ilgili kurululara gnderir. Atklar geri kazanm kumbaralarndan lisansl aralarla tesise getirilir. Tesise gelen ayrlmam ambalaj atklar buradaki ayrma bandnda eitlerine gre ayrlr. Cinsine gre ayrlan atklar preslenip balyalanarak, yeni bir rn oluturmak zere bakanlka yetkilendirilmi geri dnm tesislerine gnderilir. Geri dnm tesisinde ilenen atklar yeni bir rn olarak yeniden kullanlmak zere rne dntrlr.

Hangi Katlar Geri Dnr? Gazete, dergi ve mecmualar, defterler, kitaplar, kataloglar, prospektsler, kartonlar, formlar, bilgisayar katlar, sigara paketi katlar, plastik iermeyen biskvi, sakz vb. Katlar, not katlar, kat torbalar geri dnm mmkn olan katlardr. Hangi Katlar Geri Dnmez? Yal ve slanm katlar, duvar katlar ,yaptrma bantlar, karbon ve faks katlar, manyetik bant ve kartlar, yapkanl ve mumlu katlar, kaplama katlar,tuvalet katlar,kat mendiller,havlu mendiller hijyen mendillerinin geri dnm mmkn deildir. Kat Geri Dnmnn Faydalar Nelerdir ? Hurda kadn tekrar kat imalatnda kullanlmas hava kirliliini %74-94, su kirliliini % 35, su kullanmn % 45 azaltabilmektedir. 1 ton kullanlm kat pe atlmayp geri kazanld ve kat retiminde tekrar kullanld zaman;

-12400 m3 havadaki sera gaz olan karbon dioksitin bertaraf edilmesi, -12400 m3 oksijen gaznn retilmeye devam etmesi, -34 kiinin oksijen ihtiyacn salayan 17 yetikin aacn korunmas, -ayda 3 ailenin tkettii 32 m3 su tasarrufu, -k aylarnda snma amac ile iki ailenin tketecei 1750 litre fuel-oil tasarrufu, -2,4 m3 p depolama alanndan tasarruf, -20 ailenin bir ay sreyle tketecei 4100 kw/sa elektrik enerjisinden tasarruf edilebilmesi mmkndr. Kat Geri Dnm Nasl Yaplr? Kat ncelikle kat amurunun hazrlanmas iin, su ierisinde liflerine ayrlr. Eer gerekirse iinde lif olmayan yabanc maddeler iin temizleme ilemine tutulur. Mrekkep ayrc olarak, sodyum hidroksit veya sodyum karbonat kullanlr. Daha sonra hazr olan kat lifleri, geri dnm kat retiminde kullanlr. Kat, insanln nemli ihtiya maddelerinden biri olup, kat sanayinin gelimesi bir lkenin sanayi ve kltrel gelimilik dzeylerinin belirleyici etmenlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Atk kat srekli olarak geri kazanlamaz. Eer, belirli miktardaki kat srekli olarak geri kazanlrsa, son kullanlma limitlerine ok ksa bir sre iinde ulalr. Her geri kazanmda, liflerin boyu ksalr ve liflerin yapmas iin yardmc maddeler ilave edilmeden yeni kat retilemez. Katlar Geri Dntrlerek Neler Elde Edilir ? Kat ve kartonlar geri dntrlerek yine kat ve karton elde edilir, ayrca iecek kartonlar olan lamine kartonlar, %80 kattan ve az bir oranda polietilen ve alminyumdan olumaktadr. Kullanlm lamine karton yksek scaklkta preslenerek younlatrlp masa, sandalye, dolap gibi mobilya retiminde ve ayn zamanda kat hammaddesi olarak da kullanlabilmektedir. Camn Geri Dnm Hangi Cam Malzemeler Geri Dnebilir? Her trl cam malzeme sonsuz kere geri dntrlebilir. Cam ambalajlarn geri dntrlmesi iin kapann karlm olmas ve ambalajnn kirlerden arndrlm olmas gereklidir. Cam dier geri dnen malzemelere karlk snrsz olarak geri dnebilr. Cam Geri Dnmnn Faydalar Camn hammaddesi olan kum soda ve kire kullanmnda azalma ; Enerji tketiminde % 25, Hava kirliliinde % 20 , Maden atnda % 80 , Su tketiminde % 50 azalma salar. Camn Geri Kazanm Nasl Yaplr? Cam atklar (ie, kavanoz vb.) toplama kutularnda toplanr ve bu atklar renklerine gre ayrlarak geri dnm tesislerine verilir. Burada atk ve katk maddelerinden ayrlr. Burada cam krlr ve hammadde karmna kartrlarak eritme ocaklarna dklr. Bu ekilde tekrar cam olarak kullanma geer.

Metalin Geri Dnm Hangi Metal Malzemeler Geri Dnebilir? Her eit metal geri dntrlebilir. Metal geri dnmnde ilk sralar elik, alminyum ve bakr almaktadr. Metal Geri Dnmnn Kazanlar 1000 kg. Kullanlm elik geri kazanlp tekrar elik retiminde kullanld zaman 1050 kg. Demir cevherinden, 454 kg. Kok kmrnden ve 55 kg. Kire tandan tasarruf edilmi olunur. Kullanlm elikten elik retildiinde su kirlilii ve hava kirlilii orannda azalr. Enerjinin % 74 ve hammaddenin % 90 korunduu, su tketiminin % 40 azaltld, atk su kirlenmesinde % 76, hava kirlenmesinde % 86 ve maden atklarnda % 97 azalma olduu, gzlenmitir. Alminyumun geri kazanmyla; enerji tketiminde azalma % 95, hava kirliliinde azalma % 90, su kirliliinde azalma % 97, baca gaz kirletici emisyonunda azalma % 99 orannda olur ve boksit cevherinde korunmu olur.

Bir kilogram alminyum kutu geri kazanldnda; 8 kg boksit madeni, 4 kg kimyasal madde, 14 kw/sa elektrik enerjisi kullanm korunmu olur. 10 adet alminyum iecek kutusu geri kazanldnda; 100 kw/sa bir lambann 35 saatte bir televizyonun 30 saatte harcad elektrik enerjisi korunmu olur.

Plastiin Geri Dnm Hangi Plastik Malzemeler Geri Dnr? PET, PE, PS, PP, PVC ieler, plastik st ve ayran kutular, plastik torbalar, plastik soda ieleri, plastik merubat ieleri, ampuan, deterjan, amar suyu ieleri, strech film, yourt kaplar, motor ya kutular, boya kutular, margarin kaplar, kirli ve yal kaplar zel ilemlerden geirildikten sonra geri dnm mmkn olmaktadr.

Plastik Malzemelerin Geri Dnm Nasl Yaplr? Plastik atklar ncelikle cinslerine gre ayrlarak geri dnm ilemine tabi tutulur. Cinslerine gre ayrlan geri dnebilir plastik atklar, krma makinelerinde krlp kk paralara ayrlr. letmeler bu paralar direkt olarak belli oranlarda, orijinal hammadde ile kartrarak retim ileminde kullanabildii gibi; tekrar eritip katk maddeleri katarak ikinci snf hammadde olarak da kullanabilir.

DOAL KAYNAK KORUMA (1 ton geri dnm) Kat elik Alminyum 17 aa, 79 galon petrol, 7000 galon su ve 3.3 yard3 toprak dolgu. 1200 kg demir cevheri, 700 kg kmr, 60 kg kireta. 8 ton boksit cevheri ve 14 MW elektrik enerjisi tasarrufu salar.

PLK ALANLARINDAK KAZANLAR 150 milyon ton deerli malzeme pe gitmez. Daha temiz hava, toprak ve su salanr. Potansiyel tehlikeli malzemelerin topraa gmlmesi engellenir. plkler abuk dolmaz. Otomobillerdeki cval anahtarlar uzaklatrlr. Bilgisayar monitrlerindeki Pb uzaklatrlr. E-atklardaki tehlikeli maddeler uzaklatrlr. Yurdumuzda doal olarak bulunan 9000 bitki trnden, yalnz lkemizde yetien 3000 trn endemik (lkemize has) olduunu, lkemizde yaayan hayvan tr saysnn tm Avrupa ktasnda yasayan hayvan trlerinin 1.5 kat olduunu, lkemizde doal olarak 120 memeli hayvan, 440 ku, 13 srngen, 350 balk trnn yaadm ve 15 memeli, 46 ku, 18 srngen trnn yok olma tehlikesi ile kar karya olduunu, Dnyann byk ku g yollarndan ikisinin Anadolu'dan getiini, Sulak alanlarn, biyolojik eitlilik asndan dnyann en verimli blgeleri olduunu ve lkemizde uluslararas neme sahip 56 adet sulak alan bulunduunu, lkemizdeki topraklarn te ikisinin su veya rzgar erozyonun etkisi altnda olduunu ve her yl 1 cm. kalnlnda ve Kbrs Adas byklnde topramzn erozyonla yok olduunu, Bir ton kullanlm beyaz kat, geri kazanldnda 16 adet am aacnn, bir ton kullanlm gazete kd geri kazanldnda ise 8 adet am aacnn kesilmesinin nlenmi olacan, Geri dnen her bir ton cam iin yaklak 100 litre petrol tasarruf edilmi olacan, lkemizde yaklak ylda 1 milyon ton katla gereksiz yazma yapldn, nsanlarn birbirlerine gnderdii mektuplarn %44'nn okunmadn, Yalnzca 100.000 aile gereksiz yazmay durdurursa, her yl 150.000 aacn kesilmekten kurtarlacan, Bir insan mrnn 8 ayn, gereksiz yazma zarflarn aarak geirdiini, Doaya atlan atklarn % 60'nn boya ve boya rnleri olduunu, Otomobilinizi hortumla ykadnzda yaklak 550 litre su harcandn, 3,7 litre benzinin yaklak 3 milyon litre ime suyunu kirletebileceini, Bir cam ienin doada 4000 yl, plastiin 1000 yl, ikletin 5 yl, bira kutusunun 10-100 yl, sigara filtresinin 2 yl sreyle yok olmadn, Bir bro elemann ylda, 81 kilo yksek vasfl kad pe attn, Bir topak tereya retmek iin 400 litre suya ihtiya olduunu, Byk bir kayn aacnn, 72 kiinin 1 gnlk oksijen ihtiyacn karladn, Dnyadaki mevcut sularn ancak % 1'nin kullanlabilir su olduunu, Son 3-4 ay ierisinde 24 milyon hektar alann lletiini, Dnya yzeyinin % 6'snn llemi, % 29'unun da lleme yolunda olduunu, Dnya nfusuna her gn 230 bin, her yl 93 milyon kiinin katldn, Dnyada her gn salksz sulardan 25.000 kiinin lmekte olduunu, biliyormusunuz?

ekil 1 Atk Ynetimi Temel Prensipleri

ekil 2 Atk Nedir?

ATIK KAVRAMI: Atk, reticisi tarafndan artk kullanlmaz, ie yaramaz veya tehlike oluturduuna inanlan ve bertaraf edilmesi gereken hareketli bir nesnedir. Nesnenin atk olduuna karar verilmesi ise kiisel bir yargdr. Kat Atk Trlerine gelince; yine aada ve genel anlamda ematik olarak dzenlenmi ekilde grlebilecei gibi; Genel st ve Alt Balklarla snflandrlabilirler: Kentsel Atklar ki bu atklar kendi iinde farkllk gstermektedir:

EVSEL ATIKLAR EVSEL NITELIKLI TICARI ATIKLAR PAZAR ATIKLARI CADDE SPRNTLERI AMBALAJ ATIKLARI RI ATIKLAR ARITMA AMURLARI TIBBI ATIKLAR TEHLIKELI ATIKLAR NAAT ATIKLARI ATIK YALAR ATIK LASTIKLER PIL VE AKMLATRLER

1. EVSEL ATIKLAR: Bu atklar ounlukla sktrmal kamyonlar veya dier aralarla konteynerler vastas ile toplanan atk trleridir. Bu grup iinde evlerden kaynaklanan atklar, ticari atklar, idari atklar ve pazaryerlerinden kaynaklanan atklar ile benzeri artk malzemeler yer almaktadr. Maalesef iri atklarda, byk olmalarna ramen konteynrlarda veya onlarn yanlarnda biriktirilerek, evlerden kan atklarla birlikte toplandklarndan evsel atk trne sokulmutur. Farkl toplama ve tama sistemlerinin olmamasndan kaynaklanan ve henz GER DNM ve GER KAZANIM faaliyetlerinin uygulamaya geirilmemi olmasndan dolay Erzurum da tm atk trleri ayn veya benzeri konteynrlar ile toplandndan Evsel Atklar ile dier atklar arasnda net bir ayrm yapmak mmkn deildir. Erzurum a zgn Kentsel Atklar emasnda yaplan snflandrmalara gre Kat Atklarn Trleri ve Tanmlar aada resimli rnekleri ile birlikte yaplmtr. 1.1 EV ATII: Konutlardan kaynaklanan, iinde organik maddelerin yannda her trl tketim malzemelerini kat, mukavva, metal, plastik gibi geri kazanabilir maddeleri- ve problemli atklar rnein; florasan lambalar, ampller, pil, boya artklarn da ihtiva eden atklardr. 1.2 TCAR ATIK: yerlerinden; dkkn, lokanta, market, atlye, ticarethaneler ve benzeri yerlerden kaynaklanan ve genellikle evsel atk toplama ve tama sistemleri ile dkm alanna gtrlen atklardr. Ticari atk miktar, ticari aktivitelere bal olduundan dzensizdir. Ancak nitelik asndan evsel ata benzer bileenler iermektedir. Ticari atklar, - lokanta ve kantinlerde retilen slak ve genelde organik madde ieren atklar hari - zellikle kuru olduu zaman yksek oranda geri dnebilen malzeme iermektedir.

1.4 DAR ATIK: Kamu kurum ve kurulularndan, okullardan, ofis ve brolardan kan atklardr. Kullanlm ofis ktlar, gazeteler, dergiler ve mukavva atklar gibi. Bunlarn ilerinde az miktarda da olsa yemek atklar, kantin atklar, temizlik ilerinden gelen atklar, bahe pleri, iri atk ve dierleri de bulunmaktadr. Yukarda da iaret edildii zere Erzurumda ortaya kan idari atklar da evsel atklarla birlikte toplanmaktadr.

1.5 PAZAR ATII: Pazaryerleri ve sebze halinden veya benzeri sat yerleri olan tezgahlarn bulunduu noktalardan kaynaklanan ve organik atklar ile cadde sprntleri ve kk miktarlarda da olsa mukavva veya plastik ambalaj malzemesi bulunan atklardr. Erzurumda haftalk pazarlarda retilen atklar, evsel atklar ile birlikte toplanmaktadr. Toptanc halinde retilen atklar iin genel olarak 5 metrekp ak konteynrlar kullanlmaktadr.

1.6 R ATIK: Standart konteyner llerinden daha byk olan eski mobilya, bozuk buzdolab, frnlar ve benzeri iri hacimli atklardr. ri atklar; evlerde, ticarethane, eitli kurum ve kurulularda da ortaya kmakta ve ilerinde ounlukla tahta, hurda metal gibi kullanlabilir veya geri dnebilir malzeme iermektedir.

1.7 GER KAZANABLR ATIK: Kat Atklarn iindeki; kt, karton, plastik, metal ve cam gibi yeniden deerlendirilebilir atklardr. Erzurumdaki geri kazanlabilen atklar resmi olmayan sektrler tarafndan toplanmaktadr. Bu sistem maddi geliri az olan sosyal gruplar iin gelir salamaktadr. Ancak dzensiz bir ekilde ve zaman zaman konteynrlarn iinden karlarak yaplan ayrtrmalar, bunu yapan kiilerin sal asndan zararl olduu gibi, ehir grntsn de bozmaktadr.

2. NAAT ATIKLARI: Konut, bina, kpr, yol ve benzeri alt ve st yaplarn yapm esnasnda ortaya kan atklardr. Bu Atklar, Hafriyat Topra naat ve Yknt Atklarnn Kontrol Ynetmelii ne tabidir. 2.1 NAAT VE YIKINTI ATIKLARI: naat atklar; konut, bina, kpr, yol ve benzeri alt ve st yaplarn yapm esnasnda ortaya kan atklardr. Yknt atklar ise; konut, bina, kpr, yol ve benzeri alt ve st yaplarn tamirat, tadilat, yenilenmesi, ykm veya doal bir afet sonucunda ortaya kan atklardr.

2.2 HAFRYAT TOPRAI: Genellikle inaat ileri esnasnda kaz ilerinden oluan atklardr. Kazlan sahann gemiine dayanarak toprak, mineral ya (rnein eski bir benzin istasyonu sahas), ar metaller (rnein eski ya da halen alan bir deri endstrisi veya kimyasallarla metal yzeyi ileyen bir endstri sahas) gibi alanlardan zararl bileenler ve dier kirleticiler ierebilir.

2.3 CADDE SPRNTLER: Cadde ve sokaklarn elle veya otomatik makinelerle temizlii esnasnda oluan atklardr. Bu atklar ince taneli mineral malzemeler, ambalaj malzemeleri, yapraklar, toprak ve mineral ya iermektedir. Baz organik malzemeler dnda cadde sprntleri, geri dnebilir malzeme iermemekte, her zaman zehirli organik ve inorganik maddeler tarafndan kirlenmi bulunmaktadr. Dolaysyla bu atklar, geri dntrlmemekte ve kompost iin de uygun olmamaktadr.

2.4 KL VE CRUF: K aylarnda ortaya kan nemli atk trlerinden biridir. Baz ticari ve endstriyel iletmeler tarafndan yazn da retilmektedir. Kl yaps itibariyle yanmam kmr paralar ve scak kz ieren ince taneli mineral toz gibidir.

2.5 ARITMA AMURU: Evsel ve evsel nitelikli endstriyel atk sularn, fiziksel, kimyasal ve biyolojik ilemlerle artlmalar sonunda ortaya kan, suyu azaltlm veya kurutulmu amurlardr. 3. TEHLKEL ATIKLAR: Genellikle tr, doas ve miktar gerei insan sal, hava veya su kalitesi zerinde risk tekil eden, patlayc veya yanc zellikli, bulac hastalk yaratan patojenlerin gelimesine elverili atklardr. Bu atklar Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmeliine tabi olan atk trleridir. Tehlikeli atklar, kat atklarla birlikte bertaraf edilemedikleri gibi normal ehir plklerinde nihai bertaraf gremezler. Bu atklar toksik, kanserojen maddeler ihtiva ettiklerinden mutasyona sebep olabilen zararl atklardr. Dier taraftan Tehlikeli Atklar ar metaller, radyoaktif maddeler ierebilirler. Bunlarn dier atk trlerinden farkl ve zel ilemlere tutulmalar zorunludur.

Tehlikeli atklar da kendi ilerinde, kaynaklarna gre aadaki gibi snflandrlabilir: 3.1 TEHLKEL EVSEL ATIK: Depoland, yakld veya kompost yapld takdirde evsel atklarn tehlike zelliklerini potansiyel olarak arttran atklardr.

3.2 KK ORTA LEKL TCARETHANE ATII: Kk ve orta lekli iletmelerde (KOB) ve ticari faaliyetler sonucu retilen tehlikeli atk trleri genelde iletmelerin yer aldklar endstriyel sektr ve kullanlan teknoloji ve/veya sunulan hizmetin cinsine baldr. retilen atn ierii ve dolaysyla da tehlike potansiyeli genellikle retim teknolojisi, hammadde veya proseste kullanlan dier maddeler, rn zellikleri ve metotlar ve artklarn abi tutulduu n artma gibi faktrlerden etkilenmektedir.

3.3 TEHLKEL ENDSTRYEL ATIK: Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii nde belirtilen ve EK 7 de A iareti ile gsterilen atklar, herhangi bir atk konsantrasyonuna baklmakszn tehlikeli atk snfna girmektedir. rnein; tarm, bahvanlk, deniz rnleri retimi, ormanclk, avclk ve balklktan kaynaklanan tehlikeli maddeler ieren tarmsal atklar, deri ve krk endstrisinden kaynaklanan atklardan krom ieren tabaklama zeltisi, demir ve elik endstrisinden kaynaklanan atklardan ya ieren soutma suyu artma atklar gibi. Yine ayn listede M iareti ile gsterilen atklar EK 6 da verilen tehlikeli atklarn eik konsantrasyonu zerinde bir deere sahipse tehlikeli atk snfna girmektedir.

3.4 TEHLKEL OLMAYAN ENDSTRYEL ATIK: Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii nde EK 7 de M iareti ile gsterilen atklar EK 6 da verilen tehlikeli atklarn eik konsantrasyonu altnda bir deere sahipse tehlikeli olmayan endstriyel atk snfna girmektedir. Tehlikeli Atklara ilikin sembol ve iaretler aada gsterilmitir:

ekil 6 Tehlikeli Atk Sembolleri

4. TIBB ATIKLAR: Hastane, klinik gibi salk kurulularndan kaynaklanan, enfeksiyz, patolojik ve dier atklardr. rnek salk kurulular: niversite hastaneleri ve klinikleri, devlet ve askeri hastaneleri ve klinikleri, ayakta tedavi merkezleri, morglar, otopsi merkezleri, tbbi ve biyomedikal laboratuarlar, hayvan hastaneleri, diyaliz merkezleri, rehabilitasyon merkezleri, doktor ve di az sal muayenehaneleri, eczaneler, hayvanat baheleri ve benzeri atk reten kurululardr. Tbbi atklar evsel atklardan ayr olarak toplanmas gerekmektedir. Bu atklarn toplanmas tanmas ve bertaraf Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmeliine tabi olarak zel denetim gerektirmektedir.

Tbbi atklar kendi iinde ve aada rnek olarak verildii zere snflandrlabilir: 4.1 BULAICI (ENFEKSYZ) ATIKLAR: Enfeksiyon yapc etkenleri tad bilinen veya tamas muhtemel ve bata kan, kan rnleri olmak zere her trl vcut svlar ile insan dokular, organlar, anatomik paralar, otopsi materyalleri, plasenta, fetus ve dier patolojik materyaller ile bunlara bulam eldiven, rt, araf, bandaj, plaster, tamponlar, ekvyon ve benzeri atklar; hemodiyaliz nitesi ve karantina altndaki hastalarn vcut kartlar; bakteri ve virs tutucu hava filtreleri; enfeksiyz ajanlarn laboratuvar kltrleri ve kltr stoklar; aratrma amac ile kullanlan enfekte deney hayvanlarnn leleri ile enfekte hayvanlara ve kartlarna temas etmi her trl malzeme, veterinerlik hizmetlerinden kaynaklanan atklardr. 4.2 PATALOJK ATIKLAR: Cerrahi giriim, otopsi veya anatomi almas sonucu ortaya kan dokular, organlar, vcut paralar, insan fets ve hayvan cesetleri bu atk snfna girmektedir: rnek retim Yerleri: Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tp gibi yerlerden kaynaklanan vcut paralar, organik paralar, plasenta, kesik uzuvlar ve benzeri maddeler (insani patolojik atklar) ile biyolojik deneylerde kullanlan kobay leleri.

4.3 DER TEHLKEL ATIKLAR: Yukarda sz geen hastane ve salk kurulularnda oluan ve Dier Tehlikeli Atklar balnda yer alan atk tr ve tanmlar aada aklanmtr: 4.3.1 KESC DELC ATIKLAR: rnga, enjektr ve dier tm deri alt giriim ineleri, lanset, bisturi, bak, serum seti inesi, cerrahi stur ineleri, biyopsi ineleri, intraket, krk cam, ampul, lam-lamel, krlm cam tp ve petri kaplar gibi batma, delme, syrk ve yaralanmalara neden olabilecek atklardr.

4.3.2 FARMASTK ATIK: Kullanma sresi dolmu veya artk kullanlmayan, ambalaj bozulmu, dklm ve kontamine olmu ilalar, alar, serumlar ve dier farmastik rnler ve bunlarn artklarn ihtiva eden kullanlm eldivenler, hortumlar, ieler ve kutulardr. 4.3.3 GENOTOKSK ATIK: Hcre DNA s zerinde mutasyon yapc, kanserojen veya insan veya hayvanda de neden olabilen trden farmastik ve kimyasal maddeleri, kanser tedavisinde kullanlan sitotoksik (antineoplastik) rnleri ve radyoaktif materyali ihtiva eden atklar ile bu tr ajanlarla tedavi gren hastalarn idrar ve dk gibi vcut kartlardr. 4.3.4 KMYASAL ATIK: nitelerde tedavi, tan veya deneysel aratrmalar gibi tbbi alanlarda kullanlan ve insan ve evre sal iin eitli etkilerle zararl olabilen kimyasal maddelerin gaz, kat veya sv atklardr. 4.3.5 AIR METAL EREN ATIKLAR: nitelerde tedavi veya deneysel aratrmalar gibi tbbi alanlarda kullanlan termometre, tansiyon lme aleti ve radyasyondan korunma amal paneller gibi alet ve ekipmanlarn iinde veya bnyesinde bulunan cva, kadmiyum, kurun ieren atklardr. 4.4 EVSEL ATIKLAR: Salkl insanlarn bulunduu ksmlar, hasta olmayanlarn muayene edildii blmler, ilk yardm alanlar, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atlyelerden gelen atklardr. rnek olarak aadakiler verilebilir:

Kl Yiyecek Atklar Temizlik sonu ortaya kan atklar iekler Dier geri dnm olmayan atklardr.

4.5 GER KAZANABLR ATIK: Tm idari birimler, mutfak, ambar, atlye v.s den kaynaklanan tekrar kullanlabilir, geri kazanlabilir atklar. rnein; Kt Karton Mukavva Plastik Cam Metal v.b.

Tbbi Atklar ve bunlarn toplanmas ve tanmasnda dikkat edilecek hususlardan biriside bu atklarn Uluslararas Tbbi Atk Amblemi ile belirlenmi sistemler zerine yerletirilmesi ile yaplmaldr:

ekil 7 Tbbi Atk Amblemi Yukarda Erzurum rneinde yaplan snflandrmalarn dnda ZEL ATIKLAR balkl bir blmle aada halen Trkiye de geerli olan ve yrrle girmi yasa ve ynetmeliklerle tanmlanm ve ekil 3 de genel olarak verilen KATI ATIK TRLER ve bunlarn tanmlar bu web sitesinden yararlanmak isteyen zel ve tzel kiilerin bilgilerine sunulur:

AMBALAJ VE AMBALAJ ATIKLARI: Ambalaj malzemeleri her trl rnn, tketiciye veya kullancya ulatrlmas aamasnda, tanmas, korunmas, saklanmas ve sata sunumu iin kullanlan herhangi bir malzemeden yaplm rnlerdir. Bunlardan ortaya kan atklar ise, piyasaya srlen rnlerin tketimi sonucu oluan sat, d ve nakliye ambalajlarnn Ambalaj ve Ambalaj Atklar Kontrol Ynetmelii dorultusunda toplanmas, tekrar kullanlmas, geri dntrlmesi, geri kazanlmas gereken ekonomik deere sahip atklardr. Bu atklarn evreye zarar vermesini nlemek amacyla ayr toplanarak tekrar kullanm ve geri kazanm ilemlerine tabi tutulurlar.

ATIK PL VE AKMLATRLER: Yeniden kullanlabilecek durumda olmayan, evsel atklardan ayr olarak toplanmas, tanmas, bertaraf edilmesi gereken kullanlm pil ve akmlatrlerdir. Bu atklarda tehlikeli atk snfna girdii iin ayr olarak toplanp bertaraf edilmesi gerekmektedir. Bu atklar Atk Pil ve Akmlatrleri Kontrol Ynetmelii ne tabidir ve evsel atklarla beraber toplanmas geri kazanlmas yasaktr.

Atk Pillerinizi Geri Dnme Kazandrn! Tanabilir Pil reticileri ve thalatlar Dernei'nin inisiyatifinde Trkiye apnda kullanlm pillerin toplanp ayrtrlarak geriye dntrmesi, bylece hem retime hem de srdrlebilir bir ekosisteme yapt nemli katklar nedeniyle vgy hakeden bir proje. Bu projeye siz de kendi blgenizde, okulunuzda, iyerinizde kullandnz pilleri toplayarak destek verebilirsiniz. Atk pillerin doaya verdii zarar ve geri dnme sokulmasnn yararlar ile ilgili TAP birka bilgilendirici bror hazrlam;

Bu projenin faydalarn belirtirken unu gzden karmamak gerekiyor. arj edilemeyen piller ne kadar ayrtrlp geri dntrlse dahi, bu pillerin doaya maliyeti hibir zaman sfr olmayacaktr. Bu nedenle pil kullanan tketicilerin arj edilebilir pilleri tercih etmeleri hem daha evreci hem de daha ekonomik bir tketim yntemidir.

ATIK YALAR: Kullanlm tat yalar (benzinli motor, dizel motor, anzman ve diferansiyel, transmisyon, iki zamanl motor, hidrolik fren, antifiriz, gres ve dier zel tat yalar); endstriyel yalar (hidrolik sistem, trbin ve kompresr, kzak, ak-kapal dili, sirklasyon, metal kesme ve ileme, metal ekme, tekstil, sl ilem, s transfer, izolasyon ve koruyucu, pas ve korozyon, izolasyon, trafo, kalp, buhar silindir, pnmatik sistem koruyucu, gda ve ila endstrisi, genel amal, kat makinesi, yatak ve dier zel endstriyel yalar ve endstriyel gresleri) ve zel mstahzarlar (kalnlatrc, koruyucu, temizleyici ve benzeri) ve kontamine olmu ya rnleridir. Bu yalarda Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii ne tabi atklardr. Bu atklarn evreye zarar verecek ekilde dorudan veya dolayl ekilde alc ortama verilmesi yasaktr. evre ve insan salna zarar vermeden geici depolanmasn, tanmasn, bertaraf edilmesi gerekmektedir.

Lavaboya dklen 1 litre bitkisel atk yan , 1 milyon litre suyu kirlettiini biliyor musunuz? Atk yalarn bata su kirlilii olmak zere bir ok zarara neden olduunu biliyor musunuz? Bitkisel atk yalarn bir yakt tr olan biodizele dntrlebildiini biliyor musunuz? Evimizde, iyerimizde lavaboya dktmz yalar, kanalizasyon sistemine, oradan da yeralt sularna kararak ime sularn kirletiyor. Denize, akarsuya ve gle ulaan bitkisel atk yalar, su yzeyini kaplayarak, havadan suya oksijen trasferini nlyor ve sudaki oksijeni tketiyor. ATIK YALARIN TOPLANMASI Dnyada 20 milyon ton civarnda bitkisel ve hayvansal yan kzartma amal kullanlmaktadr. Byk ksmnn endstriyel iletmelerde kullanlmasna ramen geri dnmnn salanmas kolay olmamaktadr. nk hem hammadde hem de atk olarak ya, ekeonomik bir deere sahiptir. Trkiyede Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmeliinin uyguland ve bu kapsamda atk bitkisel yalarn toplanmasnn belediyelerin sorumluluundadr. Belediyeler, aldklar yetki ile atk yalar gidip evlerden alyorlar. Topladklar bitkisel yalar da biyodizel retiminde kullanyorlar. Atk yalardan biyodizel retimiyle hem evre korunuyor hem de atktan katma deer salanyor. Kzartmalk atk yalardan retilen biyodizel, yakta gre iklim deiimine neden olan sera gaz emisyonunda %65-92 orannda azaltm salamaktadr. Bu nedenle biyodizelin nn amak lazm. Bunun dnda atk yalar toplayan yetkili firmalar, bunu enerjiye dntrebilme konusunda aratrma yapmaktadr. Byle bir yol ortaya karsa, toplanan atk ya oran artabilir ATIK LASTKLER: Lastik reticisi/reticileri tarafndan retilerek ve/veya ithal edilerek piyasaya srlen deiik tip ve ebattaki lastiklerin arata kullanlp, ara sahibi tarafndan faydal mrn

tamamlad belirlenerek aratan sklm veya sktrlm lastiklerdir. Bu atklarn dorudan alc ortama verilmesi evre iin ok zararldr. Atk Lastiklerin geri kazanm esastr. Atk lastiklerin fiziksel veya kimyasal ilemlerden geirildikten sonra baka rnlere dntrlmesi veya ek yakt olarak kullanlabilir. Bylece geri kazanm salanm olur.