M hc trong cu trc nano: b m}t l sen v hoa hng

Vietsciences-Truong Vn Tn 17/05/2008

Nhung bai cung tac gia
"God made solids, but surfaces were made by devils"
41gang Paui (N4be Laureate in Physics, 1945)
1. Bc tranh dng qu
4 sen tr4ng mt ngi dinh ang binh di hay mt ngi chua tn nghim a mt hinh anh
v cung thn thit cua ang xom Vit Nam. Thp th4ang tr4ng do cai tinh ng cua a4 sen,
cai ung inh cua nhung giot suong mai dong trn tham co xanh, v4 ve ting cua nhung
4ai cn trung bay qua i, thinh th4ang nhe nhang dap xung mt nuoc am da4 dng
mt h yn tinh. Dng kia bo a4, c4n vit me dn mt dan c4n moi no un ch va4
nhung khom sen tim mi. Tt ca a nhung net chm pha thin nhin t4 thanh mt buc
tranh mc mc dng qu.

Vai nm truoc, nguoi vit co dip ghe thm Ty H thuc thanh ph Hang Chu (tinh
Chit Giang, Trung Quc). Mt goc cua Ty H a h sen dep ni ting tu xua. Mt nha
tho doi Tng khi dung chn o chn nay tuc canh sinh tinh vit n mt bai Duong thi
tuyt cu:
%t canh %y ho luc nguyt trung
Phong quang bt d t thi dong
%ip thin lin dip vo cung bich
Anh nht ha hoa bit dng hong
(Duong Vn Ly)

Tm dich:
Cui cung Ty h di va4 thang sau
Canh vt khng nhu bn mua tr4ng nm
La sen xanh bic tip ni dn chn troi
H4a sen phan anh mt troi kh4e dang hng dc bit

Di vn ha4 Nguyn Du cng co uc tha hn nho thuong ch4 mt bong hng cua mt
chn troi c, goi gm ng minh va4 bai tho "Mng dc thai in" (Nm mng thy hai
sen). "Lin dip ha thanh thanh. Lin hoa kiu doanh doanh" (La sen, i, xanh xanh. H4a
mon mon xinh xinh). Nha tho cng khuyn co hai thi hai nhe nhang, cho co x b be h4a
ngt a; "%hai chi vt thuong ngu. Minh nin bt phuc sinh" (Hai h4a dung hi ngo.
Sang nm h4a chng sinh).

Cu ca da4 "%rong dam gi dp bng sen. La xanh bong trng li chen nhuy vang." noi
n 4ai sen khim tn khng nhung gop phn va4 vic m hoa canh vt tr4ng thi ca,
nhung cng a mt biu tuong cua Pht gia4 tuong trung ch4 su tinh khit. Duc Pht ngi
trn ta sen, h4a sen no the4 tung buoc chn di cua Duc Pht, nhung doa h4a sen "gn
bun ma chng hi tanh mui bun", a hinh anh cua su tinh khit tr4ng Pht tanh, cn ban
got da duoc nhung ni dau trn th, gn in voi nim tin tr4ng d4 Pht. Tht ra, "gn
bun ma khng hi bun" cua h4a sen chi a cach noi dn gian hoi cuong diu vi tu su quan
sat khach quan su tinh khit tr4ng tinh thn Pht gia4 khng nhung nhin thy o h4a sen
ma cn o a sen.

Sen biu hin su tr4ng sch tr4ng phm tru tn gia4 va diu nay cng dung the4 cac dinh
ut kh4a hoc chi phi b mt a sen. Nhung giot nuoc n trn trn a sen dng thoi cng
cun tri di nhung cht bn, bui bm trn a. Tr4ng hai thp nin gn dy, d co nhiu
quyn sach va cac bai tham un noi v su tuong hop giua kh4a hoc va Pht hoc trn
phuong phap un va i tu duy. L4ai sen khim tn va tr4ng sch ngu nhin tro thanh
mt gia4 dim khac cua Pht hoc va kh4a hoc tr4ng do a sen a mt di tuong nghin
cuu quan trong v "b mt tu am sch" tr4ng cng ngh nan4. Ng4ai a sen, nhung gi k
cn voi nuoc tr4ng buc tranh dng qu nhu ng vit va chn cac 4ai cn trung nhu c4n
mui nuoc (water strider) du co b mt ghet nuoc (hydr4ph4bic), dy nuoc (water
repeent) d tranh su thm uot. Cu noi "Nuoc d a sen" (hay a: a mn, a kh4ai) hay
"Nuoc d du vit" a mt tuc ngu dn gian quen thuc biu hin su quan sat mang tinh
kh4a hoc va dem chung ta dn rt gn cai "m hoc thuc dung". Nhung nguoi ta phai doi
dn nm 1997 moi hiu r duoc hiu ung "nuoc d a sen" tu b mt cu truc nan4 cua a
sen |1|.

Di nghich voi h4a sen chon cht, h4a hng thuc v truong phai yu diu "quyn r".
Co ting oanh ca bn b tung vi... |2|. Nhu Nguyn Du nm mng thy h4a sen tr4ng
nim nho nhung cua ngay thang c, S4ng Ngoc mnh mang tim v ky uc cua chn xua
mt thoi, co dang em toi ao trng nghing nghing dung chiu. Tuong vi a tn ting
Han cua h4a hng. "Giot mua trn canh h4a hng" (raindr4ps 4n r4ses) a mt cum tu
ng mn vuot thoi gian tr4ng thi ca phuong Ty va cng a mt d tai ua chung cua
ngh thut nhip anh. Mt diu dc bit khac tuong phan voi a sen a giot nuoc dong
trn h4a hng trn trinh, ung inh tr4ng anh nng nhung khng di dng. Lm tm nhung
giot mua nhu am h4a dm . Giot nuoc bam cht, du t nguoc doa h4a giot nuoc cng
khng mang roi xung dt. Co phai cai "quyn r" a dy? Dem mt canh h4a hng dn
tng nguoi yu cng dung qun rc nuoc n h4a am tng cai ve dai cac va noi n cai
tinh "gn bo" nhu nuoc voi h4a!

Tro i thuc t kh4a hoc, tuy cung a thuc vt nhung nguyn nhn na4 am giot nuoc di
dng trn a sen nhung i bt dng trn h4a hng? Chung ta hy tim su khac bit giua
cu truc vi m cua hai 4ai thuc vt nay va kham pha mt 4i b mt voi cai tn kh4a hoc
tai: b mt "cuc ghet" nuoc (superhydr4ph4bic sur1ace).

2. B m}t v khoa hc b m}t
Truoc khi noi dn b mt a sen ta hy ban so uoc v cac khai nim tng quat v b mt.
Tr4ng ting Nht thut ngu "b mt" duoc goi a hy4men (biu din), din Nm a "mt
bn ng4ai". Nguoi ta ba4 "xem mt ma bt hinh d4ng", nhung it khi ta co th "xem mt
d d4an ng nguoi". Mt anh chang din trai n mc banh ba4, noi nng uu 4at, cng
co th a chang so khanh gt tinh n tin. Mt ng ai chic xe hoi ca tang, n mc xu
xa trng hoi ngu, nhung co th a mt bc tri gia i co bc triu d a tr4ng tay! Do a
nhung bt ngo khng th tin iu nhung i thuong gp tr4ng gia4 t hang ngay. Su
tuong quan giua tinh cht b mt va tinh cht khi (buk pr4perties) cua vt iu cng co
mt su tuong tu. Dc tinh mun ve cua b mt khng nhung tuy thuc va4 tinh cht khi
c huu ma cn tuy va4 m dng cua mt. Cai ky va bt thuong cua b mt am gia4 su
41gang Paui (giai N4be Vt y, 1945) co n phai tht n: "G4d made s4ids, but
sur1aces were made by devis" (Chua t4 ra cht rn, nhung b mt duoc ma quy am
nn). Du co th a d4 ma quy nhung c4n nguoi ch ngu duoc ma quy mt cach tai tinh va
tn dung nhung dc tinh b mt t4 ra nhiu ung dung tr4ng sinh h4t thuong nht.

B mt chi phi dc tinh cua vt th o tt ca moi kich c. O cp d vi m (kich thuoc m,
cm), hinh dng b mt cua xe hoi, may bay, tau thuy diu chinh khi uu va thuy uu am
giam suc can cua khng khi hay nuoc; phn tan song radar gia tng hiu qua "tang hinh".
O cp d trung m (kich thuoc mm, micr4met), m dng cua b mt anh huong dn su
phan chiu anh sang, m thanh, truyn nhit, ma xat, mai mn (wear), n mn
(c4rr4si4n). O cp d vi m nan4met, su tuong tac giua phn tu cua hai mi truong khac
nhau dn dn suc cng b mt, su thm uot, su bam dinh (adhesi4n), tinh ghet nuoc
(hydr4ph4bicity) va thich nuoc (hydr4phiicity).

Kh4a hoc b mt (sur1ace science) a mt b mn quan trong ma co so cua no dua trn
nng uong b mt (sur1ace energy), suc cng b mt, uc ma4 quan, d thm uot
(wettabiity), su bam dinh va phuc tp hon nua a nhit dng hoc b mt va su tuong tac
giua cac phn tu o b mt. Tt ca nhung yu t nay gn nhu quan xuyn tt ca moi sinh
h4t thuong nht cua chung ta. Hy y su thm uot am thi du. Mi bui sang sau khi
thuc dy, ta phai rua mt, danh rng, c4 ru (ch4 phe may ru), trang dim, danh s4n
(ch4 phe toc dai). Chiu v v4 g4, nu com, sau do rua chen bat, git qun a4, tm rua,
gi du v.v... Tt ca nhung h4t dng nay du in h dn su thm uot. Nho i nhung
ngay o thp nin 50, 60 cua th ky truoc khi nhung thoi xa bng "72 phn du" a mt
phuong tin duy nht am sch cac vt nho, vic git gi cn suc mnh co bp d de nng
trn di vai cua nhung nguoi vo hin... Su ra doi cua bt git am giam suc cng b mt
cua nuoc, gia tng su thm uot trn mt d git va chi cn tac dng nhe cua may git du
ty cac vt nho, d am nhe ganh ni tro cua nguoi phu nu tr4ng sinh h4t gia dinh.

Tuy nhin, khng phai uc na4 ta cng cn su thm uot. Su thm uot in quan dn su
dinh (adhesi4n) va b mt "thich" nuoc (hydr4phyic). Co nhung ung dung cn su khng
thm uot va ta phai nho dn nhung b mt "ghet" nuoc (hydr4ph4bic). B mt thich nuoc
nhu kim 4i, thuy tinh s am nuoc chay 4ang ra am thanh mt vng nho dinh va4 b
mt. B mt ghet nuoc am ch4 nuoc c4 i thanh ht trn ging nhu vin bi co th di
dng qua i. Cha4 ran phu op Te14n |3| khng dinh a b mt ghet nuoc thng dung
tr4ng nha bp. Hinh dng mt giot nuoc trn b mt thich nuoc va ghet nuoc duoc phac
hoa tr4ng Hinh 1.

Hinh 1: (a) Giot nuoc trn b mt ghet nuoc (hydr4ph4bic) va (b) giot nuoc trn b mt
thich nuoc (hydr4phiic).


Goc tip xuc (c4ntact ange) ma ta co th quan sat d dang tu cac giot nuoc trn cac
4i b mt a mt uong d d4 dc nhung cng a mt bin s vi m cuc ky quan trong
biu hin nhung tuong tac giua cac phn tu nuoc va phn tu cua b mt cht rn. Goc
tip xuc a mt bin s ch4 bit d ghet/thich nuoc cua b mt. Khi goc tip xuc nho hon
90, ta co b mt thich nuoc, on hon 90 a b mt ghet nuoc (Hinh 1). Nu co su tuong
thich giua phn tu nuoc va phn tu cht rn ta co b mt thich nuoc, cang tuong thich goc
tip xuc cang nho tin dn tri s zer4. Nguoc i, nu chung "ghet" nhau ta s co hin
tuong "den nha ai ny sang", cac phn tu nuoc khng gia4 thip voi anh ang ging cht
rn; giot nuoc s c4 trn va goc tip xuc tro thanh goc tu. Khi goc tip xuc on hon 150,
b mt tro nn "cuc ghet" nuoc (superhydr4ph4bic). Giot nuoc c4 i thanh hinh cu nhu
ta thuong thy trn cha4 ran phu Te14n, goc tip xuc tin dn 180. D4 din tich tip xuc
giua giot nuoc va b mt rt nho, su bam dinh khng xay ra, giot nuoc di dng khi b mt
bi nghing.

Su kha4 sat hinh dng cua giot nuoc trn b mt co ich su hon 200 nm. Nm 1805,
Y4ung d dua ra mt cng thuc ni ting nhung don gian dua va4 su cn bng uc ti mt
tip giap,

$V

V
cos +
$

O dy, goc tip xuc a goc o trng thai cn bng trn mt mt phng;
SV
a nng
uong b mt cua cht nn;
LV
a nng uong b mt cua cht ong (cn goi a suc cng
b mt) va
SL
a nng uong giua mt tip giap giua cht nn va giot cht ong.



Hinh 2: $ lin h gia goc tip xuc theta va nng luong b mt theo cong thc Young
(Ngun: http://4tus- sh4wer.isunet.edu).
Gian uoc nhung chung minh t4an hoc ruom ra, nng uong b mt duoc dung d phong
d4an b mt do thich hay ghet nuoc. The4 dinh nghia, nng uong b mt a nng uong
dung d "be di" mt vt iu. Nhu vy, vt iu cung nhu kim cuong s dung du bang,
k dn a gm su, kim 4i va sau cung a cac 4i p4ymer (Bang 1). Mt vt iu co
nng uong b mt cang ca4 thi b mt cua no i cang thich nuoc. Nguoc i, cac vt iu
p4ymer nhu p4yethyene (boc nhua gia dung) va Te14n co tri s o cui bang nn a cac
vt iu ghet nuoc.

Bang 1: Nng uong b mt cua cac vt iu thng dung |4-5|

Mt quan sat quan trong khac a khi giot nuoc (hay giot cht ong) nho n b mt i m
hay b mt r cua mt th xp (p4r4us) co nhiu thung, goc tip xuc s bin di. Nhu
vy, goc tip xuc khng nhung tuy thuc va4 nng uong b mt cua cht nn ma cn bi
anh huong boi m dng cua b mt (Hinh 3). Noi mt cach d hiu, su i m am b
mt thich nuoc cang thich nuoc (goc tip xuc nho hon) va b mt ghet nuoc cang ghet
nuoc (goc tip xuc t4 hon). Ly thuyt cua enze, K4ssen va Cassie (xem Phu uc) d du
d4an duoc diu nay va thi nghim d thuc chung duoc y thuyt. Nhung y thuyt nay
xut hin kh4ang 70 nm truoc dua trn nhung y un kha don gian, thm chi cng thuc
cua enze chi a mt d nghi mang tinh truc giac nhung duoc b sung mt cach hop y
qua y un cua K4ssen (Phu uc). Cng thuc Cassie duoc dung ch4 truong hop bot khng
khi bi ket duoi day giot nuoc (Hinh 3b). The4 cng thuc nay bot khng khi cang nhiu thi
goc tip xuc cang t4, tuc a am b mt cang ghet nuoc hon. Ta s thy cng thuc Cassie
giai thich mt cach tai tinh nhung thi du thuc t duoc d cp bn duoi.


Hinh 3: Git nuc trn b mt loi lm. (a) dng Wen:el va (b) dng Cassie.

. B m}t l sen

Co mt diu am ta ngc nhin a mc du nhung cng thuc co ban v kh4a hoc b mt co
mt ich su u dai va rt nhiu cng trinh thuc nghim cng nhu y thuyt d duoc cng
b tr4ng nhiu nm qua, nhung cng dng kh4a hoc phai doi dn nm 1997 moi bit dn
"hiu ung a sen" (4tus e11ect) (Hinh 4) duoc phat hin khng phai boi cac nha vt y hoc
hay hoa hoc ma boi hai nha thuc vt hoc nguoi Duc, Barth4tt va Neinhuis (University 41
B4nn, Duc) |1|. Co dy cng d4 anh huong cua nn cng ngh nan4 d am thay di tu
duy va i nghin cuu o muc d nan4 tinh t hon.

Hinh 4: Hiu ung a sen (Ngun: http://www.st4c4rp.c4m)


Duoi kinh hin vi din tu nguoi ta quan sat duoc nhung khi u o kich thuoc micr4met
(mt phn ngan mm), trn nhung khi u nay day dc nhung khi u nho hon duoc phu boi
mt 4i sap |6| (Hinh 5). Cng nhu ban chn thch sung tr4ng mt bai vit truoc |7|, dy
a mt cu truc co thu bc (hierarchica structure). Thu nht a mt nn, sau do a cac khi
u micr4met, k dn a cu truc nan4met va sau cung a op sap phu cuc mong. Lop sap
thuc vt nay a mt b mt ghet nuoc co nng uong b mt thp nhu sap para11in (Bang
1). The4 y thuyt cua enze (hay K4ssen), cu truc i m, xu xi gia tng tinh ghet
nuoc cua b mt ghet nuoc. Diu nay duoc thy r trn b mt a sen. B mt a sen a
mt b mt cuc ghet nuoc co goc tip xuc a 161.


Hinh 5: Cu truc hai thu bc cua a sen: Khi u on trn mt a (hinh trai) va hinh phong
di cua khi u on (hinh mt) ch4 thy cac khi u nho nan4met xut hin i ti trn mt
khi u on |6|.
Dua trn thanh qua cua Barth4tt va Neinhuis, nhom cua gia4 su Lei Jang (Vin Han m
Kh4a hoc Trung Quc) tim hiu b mt a sen qua goc nhin vt y va vt iu hoc |8|.
The4 gia4 su Jang va cac cng su vin, cu truc thu bc cua b mt a sen tr4ng do cac
khi u nan4met moc trn cac khi u micr4met khng phai a mt vic ngu nhin. B mt
xu xi o cp d micr4met nhu cai cha4 ran Te14n cng du am gia tng su ghet nuoc cua
b mt. T4 hoa t4 ra vn vt voi nhung chuc nng khng thua khng thiu. Nhu vy,
cac khi u nan4met co tac dung gi? Khi a sen a b mt phng chi co cht sap khng
thi, tri s cua goc tip xuc a 104. Cht sap ch4 b mt tinh ghet nuoc nhung chua phai
"cuc ghet". Jang va cng su vin dung hinh hoc 1racta d xem anh huong cua khi u. Khi
co su hin din cua nhung khi u nan4met, goc tip xuc gia tng dt bin vuot qua tri
s 150 tro thanh b mt cuc ghet nuoc (Hinh 6). Cng vi nhung khi u nan4met, giot
nuoc chi co 3 din tich tip xuc voi b mt a sen. Diu nay dua dn mt kt qua hin
nhin a giot nuoc co th di dng tu d4 khi b mt nghing va cun the4 bui bm ch4 a
sen dc tinh tu am sch (se1-ceaning) (Hinh 7).

Hinh 6: Cu truc micro/nano cua khi u lam gia tng goc tip xuc. (a) b mt tron vi
cht sap, 104, (b) b mt vi khi u ln, 150 va (c) b mt vi khi u ln va
khi u nanomet, 160 180 [8].


Hinh 7: Co ch "tu am sch" trn a sen: giot nuoc trn cun tri bui rac (Ngun:
http://4tus- sh4wer.isunet.edu).


Ng4ai a sen, biu bi cua cac 4ai cn trung cng co hiu ung ghet nuoc. Hy y c4n
mui nuoc am mt thi du (Hinh 8). C4n mui nuoc khng nhung co th dung ma cn co
th di chuyn rt nhanh nho nhung cai chn khng thm nuoc ging nhu ca4 thu v m
phi thn trn nuoc tr4ng truyn chuong Kim Dung! Ng4ai ra, nu ta chu y mt chut hai
c4n co th du chng n nhau am cai vic di truyn ni ging nhung vn khng bi nhn
chim ngp nuoc! V phuong din nay, t4 hoa qua tht a chu da4. Co quan sat nay goi
n su t m cua gia4 su Lei Jang |9|. Kt qua d4 uong cua ng va cng su vin ch4 bit
mt cai chn co th chiu duoc 15 n trong uong c4n mui nuoc. Thng thuong, mt c4n
mui nuoc co 6 cai chn, nhu vy trn y thuyt 90 c4n co th du chng n nhau cung
am xic di trn mt nuoc.


Hinh 8: Con muoi nuc.

Jang va cng su vin di su va4 vn d bng cach dinh tinh biu bi cua chn mui nuoc.
Biu bi tit ra mt 4i sap co goc tip xuc cua nuoc trn biu bi a 105. Ging nhu sap
cua a sen, c4n s nay ch4 bit biu bi co dc tinh ghet nuoc nhung vn chua phai a cuc
ghet nuoc (~ 150); diu kin cn d mui nuoc co kha nng di i trn mt nuoc. Kinh
hin vi din tu ch4 thy chn cua mui nuoc co nhung soi ng c4n du nhon co hinh
dng cy kim dai voi duong kinh vai micr4met dn vai trm nan4met. Khi giot nuoc nho
n biu bi voi nhung soi ng c4n thi goc tip xuc tng dn 168 biu hin tinh cuc ghet
nuoc. Dung cng thuc Cassie (Phu uc) d tinh t4an, ta bit duoc ty sut bot khng khi
duoi chn c4n mui nuoc a 97 . Vi chn khng thich nuoc nn bot khng khi xut
hin; vi a bot khng khi nn chung nhu cai pha4 am cai chn ni phinh. Tuy cu truc
chn cua c4n mui nuoc khng co nhiu thu bc va phuc tp nhu ban chn thch sung
|7|, cu truc tuong di don gian nay cng du am gia tng dc tinh ghet nuoc cua chn
mui. Cng nn nhc i a nho hng triu soi ng c4n nan4met, ban chn thch sung a
b mt cuc ghet nuoc va khng bam bui.

. Git mua trn cnh hoa hng

Giot nuoc c4 trn i trn b mt cuc ghet nuoc nhu cai cha4 ran phu Te14n hay a sen va
di dng nhu mt vin bi khi b mt bi nghing. Co phai dy a mt in h nhn qua va
iu ta co th kt un rng a "cuc ghet nuoc" dng nghia voi su "khng bam dinh"?
Truoc khi di dn mt kt un, ta hy thu kh4ac chic a4 en di tr4ng mt chiu mua phun
gio nh... Phai a mua phun vi ta khng mun uot nhu c4n ga mc nuoc; phai co gio d
ta co th quan sat su di dng cua giot mua. Nhung giot mua nho i ti dong trn chic a4
en t4 thanh nhung giot nuoc trn dinh trn mt a4 nhung khng n xung. Ly d4 a
giua nhung soi ng c4n cua chic a4 en a mt op khng khi t4 ra b mt ghet nuoc
gia tng goc tip xuc am ch4 giot nuoc c4 trn i (Phu uc). Quan sat chic a4 en k
mt chut, ta s thy nhiu soi ng c4n dm xuyn qua giot nuoc, tac dung nhu cai phanh
kim ch su di dng. Suong mai trn a co cng a mt hin tuong tuong tu (Hinh 9). Co
nhung bot khng khi duoi chn c4n mui nuoc cng bi cac soi ng du kim nan4met
xuyn qua va ghim cht d c4n mui co th d dang truot trn mt nuoc ma khng so bot
khng khi vut ra ng4ai.

Hinh 9: $uong mai trn c (Ngun: ikipedia).


Giot mua trn canh h4a hng



By gio ta hy xem "giot mua trn canh h4a hng". Canh h4a a oi tr4ng gio, giot nuoc
trn ung inh tr4ng anh nng nhu ht kim cuong. Giot nuoc trn chung to canh h4a co b
mt cuc ghet nuoc. Nhung su bam dinh i ch4 du hiu su thich nuoc. Qua a mt diu
cuc ky mu thun. Tuy nhin, khi ta nho i nhung giot mua phun trn a4 en hay suong
mai trn a co thi su mu thun dn dn duoc giai toa. Chi khac a trn h4a hng khng
co nhung soi ng c4n nhu chic a4 en hay a co kim ch su di dng. Nhu vy, cu truc
vi m cua h4a hng phai co mt m dng dc bit. Duoi kinh hin vi din tu, b mt h4a
hng xut hin mt cu truc vi m co hai thu bc: (1) nhung "ngon di" kich c micr4met
nm ngang doc the4 mt thu tu nht dinh va (2) trn du nhung ngon di ti h4n nay xut
hin nhiu khe nan4 (Hinh 10).


Hinh 10: Nhung "ngon di" micr4met trn canh h4a hng (hinh trai) va cac khe nan4
trn dinh di (hinh mt) |10|.
Vic hop tac nghin cuu giua nhom cua gia4 su Lin Feng (Di hoc Thanh h4a, Bc kinh)
va gia4 su Lei Jang (Vin Han m Kh4a hoc Trung Quc) d giai m mt phn na4 su
mu thun. Dy a mt hin tuong binh thuong nhung khi dt tr4ng goc nhin phn tich
kh4a hoc no tro thanh mt d tai nghin cuu moi . Khi nhung ging chu nay duoc vit
thi bai ba4 ca4 cua Feng, Jang va cac cng su vin vua moi duoc cng b trn tp chi ni
ting chuyn v b mt, Langmuir |10|. Ln du tin co cu bam dinh cua trn canh h4a
hng hay a "hiu ung canh h4a" (peta e11ect) duoc kha4 sat va co ch vua ghet nuoc
vua thich nuoc duoc giai thich.

Hinh 11 ch4 thy cach tip xuc cua nuoc voi b mt a sen va h4a hng h4an t4an khac
nhau. Tr4ng khi nhung khi u cua a sen "di" giot nuoc t4 ra mt op khng khi bi ket
i bn duoi, nuoc thm va4 ch trng giua cac "ngon di" trn mt h4a hng nhung
khng thm va4 nhung khe nan4 o dinh va suon di. Lop khng khi nay am ch4 b mt
h4a hng ghet nuoc the4 dung nhu cng thuc Cassie. Goc tip xuc cua giot nuoc a 152
chung to b mt canh h4a a cuc ghet nuoc, nhung su tip xuc giua nuoc va b mt o cac
ch trng t4 ra uc van der aas am nuoc bam dinh va4 b mt canh h4a. Su bam dinh
d4 uc van der aas ging nhu ban chn thch sung bam va4 trn nha |7|.

Hinh 11: Su khac bit giua giot nuoc trn canh h4a hng va a sen |10|.

H4a hng khng phai a 4i h4a dc nht co hiu ung dc bit nay. Nu ta quan sat xung
quanh va uot trang nhip anh Fickr voi chu d "giot nuoc trn h4a", ta s thy mt s
h4a khac cng co dc tinh tuong tu nhung cu truc vi m cua canh h4a s khac the4 tung
4i h4a. Diu nay ch4 nha kh4a hoc nhiu ua chon va m phong cu truc canh h4a tr4ng
vic t4 b mt nhn t4 co "hiu ung canh h4a" ti uu voi cu truc vi m gian tin nht.

5. Nhng tim nng ng dng v trin khai tuong lai

Nm 1994, bng sang ch (patent) in quan dn "hiu ung a sen" cua Barth4tt duoc
dng ky va chp thun. Sau do, ng am vic voi mt cng ty son d ch t4 son L4tusan
voi "hiu ung a sen". Ging nhu a sen, b mt duoc phu 4i son nay a b mt ghet
nuoc. Nuoc chay d dang cun the4 bui bam trn mt, tuc a co kha nng tu am sch
|11|.

Duong nhin, san phm di tra nay khng co mt cu truc thu bc trt tu nhu a sen. The4
su suy un cua nguoi vit ban cht cua 4i son nay co tinh ghet nuoc, sau khi phun h4c
phu n, mt op phim duoc thanh hinh co b mt i m voi nhung m dng ngu nhin
(rand4m) o kich c micr4met. Nhu d d cp bn trn, su i m xu xi gia tng tinh ghet
nuoc cua b mt ghet nuoc. Vi vy, hai yu t ghet nuoc va b mt i m cua son
L4tusan - du duoc thanh hinh voi cu truc ngu nhin, v thu tu - du d t4 mt b mt tu
am sch. Son nay co th phu n mai nha d tranh su dong tuyt va4 mua dng o nhung
xu nh h4c dung d son cac buc tuong cng cng d tranh v by, 4n but.

L4tusan co th phat trin thanh son xe hoi ch4 nhung ke uoi bing rua xe (tr4ng do co ca
nguoi vit!). Kha nng ap dung son cuc ghet nuoc va4 nganh hang hai s giai quyt duoc
nhiu vn d ba4 tri thn tau va am giam chi phi vn hanh. Thu nht, son co co nng
chng su dong bam (anti-14uing) cua r4ng ru, vi sinh vt o day tau. Thu hai, son am
giam suc can (drag) cua nuoc khin tau chy nhanh hon va tit kim nhin iu. Nu
duoc phu n tau ngm, suc can cua nuoc s giam va nho vy m thanh d4 su truot cua
nuoc doc the4 mt tau bot di ting n - dy a mt yu t ti quan trong ch4 su tha4 tac
va sng cn cua chic tau ngm. Tuy nhin, tu L4tusan son tuong dn vic ap dung ch4
cng ngh t, tau thuy va tau ngm, nguoi ta cn phat trin nhiu khia cnh k thut
khac d son co d bong ch4 xe hoi va duy tri chuc nng chng 4 h4a va "tu am sch"
tr4ng nuoc bin.

Lop phu co "hiu ung a sen" cn duoc ap dung va4 to soi ch4 cac 4i vai chng nuoc va
rt quan trong tr4ng cac dung cu y kh4a chng su kt tp cua t ba4 tr4ng uc phu thut.
Linh kin cua h thng din co vi m (micr4-eectr4mechanica systems, MEMS) cng
cn dn "hiu ung a sen". Linh kin cu truc cua cac h thng nay o thu nguyn
micr4met. O kich c nay, trong uong khng cn a vn d nhung su bam dinh giua cac
inh kin s xay ra am su tha4 tac tr4ng vic p rap tro nn kho khn. Lop phu cuc ghet
nuoc chng bam dinh am qua trinh p rap tro nn d dang. Ng4ai ra, b mt ghet nuoc
cn co dc tinh gia tng tinh chng ma xat. Cac inh kin di dng, quay ti h4n nhu banh
rng cua, pist4n cua MEMS khng th bi du nhon nhu cac inh kin tr4ng dng co t4.
Chung cn mt b mt cuc ghet nuoc d gia tng dc tinh chng mai mn.

Hin nay, cac nha kh4a hoc co kha nng t4 ra cac b mt i m tu muc micr4met dn
nan4met trn nhiu 4i b mt (kim 4i, p4ymer, cac hop cht huu co va v co) voi k
thut nhu khc mn (etching), in it (ith4graphy), kt tua (dep4siti4n), bc hoi
(vap4rizati4n), mang phn tu tu rap (m4ecuar se1-assembed 1im), s4 - ge v.v... K
thut t4 hinh b mt tu ng than nan4, ng 4xide v co nan4, ng p4ymer nan4 voi
nhung chuc nng khac nhau cng dong gop va4 vic t4 ra nhiu 4i b mt nan4. Tt ca
nhung k nng nay giup nha kh4a hoc diu chinh d thich/ghet nuoc cua b mt, tu cuc
ghet nuoc dn cuc thich nuoc. Ng4ai ra, d co nhung ba4 ca4 v b mt "thng minh"
cam ung voi song din tu (thi du: tia tu ng4i) tu bin di qua i d thich/ghet nuoc.

B mt canh h4a hng tro thanh mt d tai rt moi. Bai ba4 cua Feng, Jang va cac cng
su vin |10| chi a phat sung du tin cua "hiu ung canh h4a" nhung cach giai thich cua
cac tac gia nay vn chua phai a mt kt un cui cung. Tht a mu thun khi mt 4i
b mt cuc ghet nuoc i co tinh bam dinh cua b mt thich nuoc, vn bit rng tr4ng
mu thun co su hop y hop tinh cng nhu tr4ng hn dn co cai trt tu hai ha. Dung! cai
gi dep thi tran dy su mu thun. "Ti ghet anh m!" cng co th ham y "Ti yu anh
m m"... Doi mt vui khi vng bong nhung kinh nghim dau thuong. Doi cng mt vui
khi kh4a hoc chi a tp hop cua nhung diu co th h4an t4an tin iu.

. B m}t liu trai
D i m cua b mt duoc kha4 sat gn 70 nm truoc va d duoc duc kt bng nhung
cng thuc c din cua inze, K4ssen va Cassie. Cac cng trinh nghin cuu b mt tri
ni the4 dng thoi gian, tuy khng co nhung dt pha on v y thuyt tr4ng mt kh4ang
thoi gian dai nhung d co nhung ung dung dy n tuong tr4ng vt y nhu thit k b mt
xe hoi, tau thuy, may bay k ca may bay "tang hinh", hay tr4ng hoa hoc nhu h4t cht b
mt (sur1actant), du nhon chng mai mn, cht ke4 bam dinh. Khi b mt cuc ghet nuoc
duoc phat hin 10 nm truoc dy h4t dng nghin cuu cua inh vuc nay bung phat.
Tr4ng nhung nm gn dy b mt nan4, b mt cuc ghet nuoc tro thanh mt d tai nghin
cuu "nong" ti cac di hoc, vin nghin cuu cng nhu tr4ng gioi d4anh thuong cng
ngh. S uong cac ba4 ca4 cng trinh tng vot the4 cp y thua. Su kin nay trung hop
voi nhung phat minh cac 4i thit bi tr4ng cng ngh micr4 va nan4 giup cac nha kh4a
hoc nhiu phuong tin moi tr4ng vic xu y va thit k b mt cht rn tu micr4met dn
nan4met. Nguoc i, nhung trin khai k thut vua am ph4ng phu vn kin thuc cua c4n
nguoi v kh4a hoc b mt o thu nguyn micr4/nan4 vua sang t4 ra nhung dung cu vi m
va cng dng thoi thuc dy su phat trin y thuyt b mt, vn di d mo mit tr4ng vic y
giai cac b mt vi m c din va i thoi truoc b mt v cung da dng cua cac vt iu
nan4 hin di.

Qua tht cai ung, thin bin vn hoa cua b mt am ta chot nghim ra "cai ma quy"
tr4ng cu noi cua 41gang Paui. Tr4ng hai th ky qua cac nha kh4a hoc d khng
ngung ngup n tr4ng cai thuc a4 cua b mt iu trai, say dm voi nhung nang kiu nu
h y bn cot tru nguoi, uc n uc hin tr4ng th gioi nua ma quai, nua thn tin. Mt
trm nm sau, cai huyn h4c cua b mt nan4 s tip tuc am m mt cac nha kh4a hoc.
Va tr4ng cuc truy h4an tri tu nay thoi gian duong nhu bt tn.

TVT
11 May 2008
(Ngay cua Me)

Ph lc: Cng thc cua Wenzel, Kossen v Cassie

a. Cng thc Wenzel

c4s ' R c4s (1)
a goc tip xuc cua nuoc (cht ong) trn mt phng. ' a goc tip xuc cua nuoc (cht
ong) trn mt i m (xem Hinh 3a tr4ng bai). R a d i m duoc dinh nghia a ty s
giua "din tich b mt i m" va "din tich b mt phng", vi vy R 1. Dy a mt
cng thuc dua trn kinh nghim. Cng thuc nay ch4 thy d i m am b mt thich
nuoc cang thich nuoc va b mt ghet nuoc cang ghet nuoc. Tuy nhin, cng thuc nay co
vn d. Khi R v cung on (nhu cac b mt co cu truc nan4), no tro nn v nghia vi
-1 c4s ' 1.

b. Cng thc Kossen
K4ssen khng dung ty s R nn giai quyt duoc vn nn cua cng thuc enze. Ly
thuyt K4ssen ch4 ra nhung cng thuc nhu sau (trich dn tu sach ting Nht "Kaimen to
hyomen no fushigi" (Nhung diu ky cua mt tip giap va b mt), tac gia T. Marui, T.
Murata, M. In4ue, T. Sakurada, nxb K4gy4 Ch4sakai, 1995):
Ch4 b mt i m thich nuoc (Hinh 3a tr4ng bai):
c4s ' 1
s
c4s 1
a
(2)
Ch4 b mt i m ghet nuoc (Hinh 3b tr4ng bai):
c4s ' 1
s
c4s - 1
a
(3)
1
a
1
s
1
1
a
a ty sut rng (khng khi), 1
s
a ty sut cht rn. a goc tip xuc cua nuoc (cht ong)
trn mt phng. ' a goc tip xuc cua nuoc (cht ong) trn mt i m.
Thi du ch4 b mt thich nuoc: 60, 1
a
0,5 (d rng 50), cng thuc (2) ch4 '
41.
Thi du ch4 b mt ghet nuoc: 120, 1
a
0,5 (d rng 50), cng thuc (3) ch4 '
139.
Kt un a d i m am b mt thich nuoc cang thich nuoc va b mt ghet nuoc cang
ghet nuoc.

c. Cng thc Cassie
Nu b mt a mt c4mp4site co 2 thanh phn 1 va 2, ta co:
c4s ' 1
1
c4s
1
1
2
c4s
2
(4)
1
1
1
2
1
1
1
va 1
2
a ty sut cua thanh phn 1 va 2 tr4ng c4mp4site. ' a goc tip xuc trn b mt
c4mp4site.
1
a goc tip xuc khi b mt chi a thanh phn 1.
2
a goc tip xuc khi b
mt chi a thanh phn 2. Khi 1
2
a khng khi,
2
180, c4s 180 -1 (Hinh 3b tr4ng
bai). Cng thuc (4) tro thanh:
c4s ' 1
1
c4s
1
- 1
2
(5)
Cng thuc (5) cng a cng thuc (3) cua K4ssen. Tr4ng truong hop giot nuoc trn chic
a4 en hay trn a co, b mt a c4mp4site cua nhung soi ng va khng khi. Ta gia
du mt truong hop cuc d4an tr4ng do nhung soi ng a vt iu siu thich nuoc,
1
0
va c4s
1
1, va khng khi chim 90 (1
2
0,9) cng thuc (5) tro thanh
c4s ' -0,8 hay a ' 143
Vi vy, du cac soi ng co dc tinh siu thich nuoc, vi co nhiu khng khi nn b
mt chic a4 en hay a co a b mt ghet nuoc.

Ti liu tham khao v ghi ch
1. . Barth4tt and C. Neinhuis, Planta 202 (1997) 1.
2. "Ha Ni ngay thang c" (nhc S4ng Ngoc).
3. Te14n a thuong hiu cua cng ty DuP4nt. Mt 4i p4ymer co tn hoa hoc a
p4ytetra1u4r4ethyene.
4. Shu On4, "Hyomen choryoku" (ting Nht, "Suc cng b mt"), nxb Ky4ritsu
Shuppan, 2000.
5. Heinemann Chemistry Tw4 (Year 12 textb44k), 2000.
6. M. N4s4n4vsky and B. Bhushan, dv. Funct. Mater. 18 (2008) 843.
7. http://vietsciences.1ree.1r/ thuctapkh4ah4c/thanhtuukh4ah4c/cautrucnan4-
banchanthachsung.htm
8. L. Feng, S. Li, H. Li, L. Zhang, J. Zhai, Y. S4ng, B. Liu, L. Jang and D. Zhu, dv.
Mater. 1 (2002) 1857.
9. X. Ga4 and L. Jang, Nature 2 (2004) 36.
10. L. Feng, Y. Zhang, J. Xi, Y. Zhu, N. ang, F. Xia and L. Jang, Langmuir 2 (2008)
4114.
11. http://www.st4c4rp.c4m


http://vietsciences.1ree.1r va http://vietsciences.4rg Truong Vn Tn