DEV SATRAN TAHTASI

DEV SATRAN TAHTASI

Ktalarn be yz ksur yl nce politik etkileime girmesinden bu yana, Avrasya dnya gcnn merkezi olmutur. Avrasya halklar genellikle Bat Avrupa kanadndakiler g sahibi olmann verdii haklarla dnyann teki blgelerine nfuz etmi ve egemenlik kurmutur. 20. yzyln son on ylnda dnya dengelerinde bir kayma grlmtr. lk kez Avrasyadan olmayan bir g, Avrasyann g ilikilerinde yalnzca ba hakem olarak deil, ayn zamanda dnyann sper gc olarak ortaya kmtr. Sovyetler Birliinin paralanmas Amerikann tek ve gerekten global gce ulamasnda son adm olmutur. Ancak Avrasya jeopolitik nemini korumaktadr. Dnyann ekonomik ve siyasi gcnn kayda deer blmn hala elinde tutan bat kanad yani Avrupa kadar, dou kanad yani Asya da ekonomik bymenin ve siyasi etkinliin nemli bir merkezi haline gelmitir. Hitler ve Stalinin aka ifade ettii gibi Avrasyaya hkmeden, dnyaya hkmeder. Dolaysyla Avrasya, zerinde global birincilik mcadelesi oynanan bir satran tahtasdr ve bu mcadele jeopolitik karlarn stratejik ynetimini gerektirir. Amerikan d politikas Avrasya zerindeki etkisini kullanmaldr ki istikrarl bir denge yaratlsn, siyasi hakem de Amerika olsun. Amerikann nihai amac iyi niyetli ve vizyoner olmaldr: uzun vadeli eilimlere ve insanln temel karlarna paralel ve gerek ibirlii iinde bir global toplum oluturmak. Fakat bu arada Avrasyaya hkmedecek ve Amerikaya kafa tutacak bir rakip kmamas da arttr. Bu kitabn amac da kapsaml ve entegre bir Avrasya stratejisinin formlasyonudur. 1. Yeni Tip Egemenlik Egemenlik insanlk tarihi kadar eskidir. Fakat Amerikann imdiki global stnl farkldr: hem ortaya k hz, hem de global kapsam ve kullanlma tarz asndan. Amerika yalnzca bir asr iinde nispeten izole halinden kp tarihte grlmemi bir younluk ve etkinlikte g haline gelmitir. mtiyaz ve kat hiyerariden uzak sosyal yaps ve serbest piyasa ekonomisi sayesinde 20. yzylda hzla gelien Amerika I. Dnya Sava baladnda dnya GSMHsnn %33n retiyordu. I. Dnya Sava gerekte bir Avrupa savayd fakat ykc karakteri Avrupann siyasi, ekonomik ve kltrel egemenliinin sonunun balangcn getirmiti. Nitekim savan sonucunu da Amerikann mdahalesi belirlemiti. Bu savatan sonra Amerika tekrar kabuuna ekildi. Savunma stratejisi, kylarn korumaya ynelikti. Uluslararas sahada Avrupal oyuncular ve ksmen Japonya vard. Dnya siyasetinde Avrupa dnemi, gerek bir global sava olan II. Dnya Savayla tamamen sona erdi. Amerika ve Sovyetler Birlii global stnln varisleri oldular. Amerika denizlere hakim olurken Sino-Sovyet Bloku Mool mparatorluunu
http://www.ozetkitap.com

hatrlatan bir alana yaylyordu. Fakat kendinden nceki pek ok imparatorluklar gibi Sovyetler Birlii de sonunda paraland; hem de askeri yenilgiden deil ekonomik ve sosyal gerilimden dolay. Kaderi bir anlamda siyaset bilimci Donal Puchalenin gzlemlerini doruluyordu. mparatorluklarn bnyesinde siyasi istikrarszlk vardr zira alt birimler her zaman daha fazla zerklik isterler ve birimlerin nderleri daha fazla zerklik elde etmek iin harekete geerler. Bu yzden imparatorluklar kmezler, paralanrlar, bazen yava yava, bazen de gz ap kapayncaya kadar hzl. Amerika global gcn drt hayati alannda stnln kantlamtr: askeri adan grlmemi global uzantya sahiptir; ekonomik adan, global bymenin lokomotifidir; teknolojik adan nderlii elinde tutar ve kltrel adan rakip tanmayan bir cazibesi vardr. Kendinden nceki imparatorluklarn otoriter ve mutlakiyete dayanan hiyerarik rejimlerinin aksine, demokratik kurumlar ve giriimcilik ruhu (kiisel baar abas hem zenginlik yaratr, hem zgrlk) gibi znde sahip olduu vasflarla dnyay etkiler. NATO , IMP, Dnya Bankas gibi kurumlarla etki ve nfuzunu srdrr. 2. Avrasya Satran Tahtas Amerika iin en birinci politik dl Avrasyadr. Be yz yldr Avrasyallar dnya olaylarna hakim olmulardr. Avrasya dnyann en byk ktas ve jeopolitik eksenidir. Ekonomik adan dnyann en retken blgesinden ikisini ve dnya nfusunun %75ini barndrr. Dnyann fiziki zenginliinin ou gerek yer alt kaynaklar, gerekse yerst tesisleri olarak ordadr. Global GSMHnn %60n retir ve bilinen enerji kaynaklarnn drtte ne sahiptir. Amerikadan sonra en byk alt ekonomi ve askeri silahlanmaya en fazla harcama yapan 6 lke oradadr. Amerikann politik veya ekonomik rakiplerinin hepsi Avrasyaldr. Kmlatif olarak Avrasyann gc Amerikannkini tamamen glgede brakr. Ancak ne mutlu ki tek bir siyasi birim olamayacak kadar byktr. Bylece Avrasya, zerinde global birincilik mcadelesinin oynand bir satran tahtas olma zelliini srdrecektir. Ancak bu tahtada iki deil, her biri farkl g sahibi birka oyuncu vardr. Ana oyuncular, tahtann dousuna, batsna, ortasna ve gneyine yerlemilerdir. Dou ve bat ular youn nfusa sahip, birka gl lkenin yer ald blgelerdir. kisi arasnda ok az nfuslu, u anda siyasi adan oturmam, bir zamanlar Amerikann en nemli rakibi Sovyetler Birliinin egemen olduu topraklar vardr. Byk Avrasya platosunun gneyinde, siyasi anari iinde fakat hem bat, hem de dou Avrasya lkeleri iin hayati nemi haiz, enerji zengini blge yer alr.

http://www.ozetkitap.com

THE GRAND CHESSBOARD

Lizbondan Vladivostoka uzanan bu muazzam alan oyunun oynand alandr. Orta blge, Batnn gittike genileyen yrngesine ekilirse, Gney tek bir oyuncunun egemenliine girmezse ve Dou da Amerikan slerini kovacak ekilde birlemezse, Amerikann etkisi srecektir denebilir. Fakat orta blge Baty reddedip bal bana bir varlk olur veya Gneyin kontroln ele geirir, yahut da en byk Dou oyuncuyla ittifaka girerse Amerikann Avrasyadaki stnl belirgin biimde azalr. Aktif jeostratejik oyuncular, mevcut jeopolitik durumu deitirmek amacyla kendi snrlarnn tesinde g ve etki kullanma istei ve kapasitesi olan devletlerdir. Jeopolitik pivotlar ise, gleri ve motivasyonlar sayesinde deil, hassas konumlar sayesinde nem arz eden devletlerdir. ounlukla pivotlar belirleyen, bulunduklar corafyadr; nemli blgelere veya kaynaklara ulam asndan zel rol oynarlar. Bazen bir pvotun tek bana varl bile, komusu olan bir aktif jeostratejik oyuncu iin ok nemli siyasi ve kltrel sonular yaratabilir. Btn jeostratejik oyuncular nemli ve gl lkelerdir ama btn nemli ve gl lkeler otomatikman jeostratejik oyuncu deillerdir. Avrasyann yeni siyasi haritasnda be jeostratejik oyuncu ve be jeopolitik pivot vardr. Fransa, Almanya, Rusya, in ve Hindistan nemli ve aktif oyunculardr, oysa ngiltere, Japonya ve Endonezya ok nemli lkeler olmakla birlikte bu vasfa uymaz. Ukrayna, Azerbaycan, Gney Kore, Trkiye ve ran kritik derecede nemli pivot rol

http://www.ozetkitap.com

oynaklar ancak Trkiye ve ran ayn zamanda bir dereceye kadar jeostratejik oyuncudurlar. Avrasyann Bat ucundaki iki dinamik oyuncu Almanya ve Fransann her ikisi de birlemi Avrupa vizyonuyla statkoyu deitirmek ve yepyeni bir Avrupa ekillendirmek hevesindedirler. Fransa taktik manevralarla Amerikaya kar Rusyay, Almanyaya kar ngiltereyi oynatrken kendi zayfln telafi iin Franko-Alman ittifakna bel balar. Birleik Avrupada hem siyasi merkez olmak abasndadr, hem de kendini Akdeniz-Kuzey Afrika grubunun ekirdei olarak grr. Almanya, Avrupa Birliinin lideri ve ekonomik lokomotifi, dolaysyla Avrupann en nemli lkesi olduunun pekala farkndadr. nceki Mitteleuropa nosyonunu hatrlatr ekilde, yeni zgrlemi merkez Avrupaya kar sorumlu olduuna inanr. Hem Fransa, hem Almanya kendisinde Rusya ile ilikilerde Avrupa karlarn temsil yetkisi grmekle birlikte Almanya corafi konumu dolaysyla Rusya ile zel iki tarafl iliki iindedir. Uzun srecek grnen zayf ve hastalkl durumuna ramen Rusyann nemli bir jeostratejik oyuncu olduu tartlmaz. Yalnzca varlnn bile eski Sovyetler Birliine bal devletler zerinde muazzam etkisi vardr. Yaylmac jeopolitik amalarn gizlemeye gerek duymamaktadr. Gcn yeniden kazandnda dou ve bat komular zerinde belirgin etkisi olacaktr. Hindistan u anda blgesel g aamasnda olup kendisinde global oyunculuk potansiyeli grmektedir. Nkleer gc de ihmal edilemeyecek boyuttadr. Ukraynann jeopolitik pivot nitelii, bamsz bir lke olarak Rusyann emperyalist heveslerini engelleyici konumda bulunmasndan kaynaklanr. Ukrayna olmadan Rusya bir Avrasya imparatorluu olamaz. Kk boyutlarna ve nfusuna ramen Azerbaycan muazzam enerji kaynaklar dolaysyla jeopolitik nemi haizdir. Hazar Denizi Havzas ve orta Asyann zenginliklerini ieren ienin mantardr. Azerbaycan Moskovann kontrolne girdii takdirde Orta Asya devletlerinin bamszlnn anlam kalmaz. Bat pazarlarna Rusyann kontrolndeki topraklardan gemeyen bir boru hattyla balanan bir Azerbaycan, Batnn enerji zengini Orta Asya lkelerine gei yolu oluturur.Ukrayna kadar, Azerbaycan ve orta Asyann gelecei de Rusyann geleceini belirleyecektir. Trkiye ve ran, Rusyann gcnn gerilemesinden yararlanarak Hazar Denizi-orta Asya blgesinde belli derecede etki teesss etmeye uramaktadrlar. Bu adan, jeostratejik oyuncu kabul edilebilirler. Ancak her iki lke de ciddi i sorunlarla kar karya olup, g dalmnda byk deiiklik yapabilme etkileri snrldr. Ayn zamanda rakip olduklarndan biri dierinin etkisini silip gtrme eilimindedir. rnein Trkiyenin etkin rol kazanm olduu Azerbaycanda rann tutumu daha ziyade Rusyadan yanadr. Ancak hem Trkiye, hem ran, birinci derecede nemli jeopolitik pivotlardr. Trkiye, Karadeniz Blgesini stabilize eder, Karadenizin Akdenize geiini kontrol altnda

http://www.ozetkitap.com

tutar, Kafkaslarda Rusyay dengeler. Hala slami kktendincilie kar bir antidottur ve NATOnun gney aya olarak hizmet eder. stikrarsz bir Trkiye, gney Balkanlarda iddetin zincirlerinden boanmasna yol amak yannda Rusyann bamsz Kafkas devletleri zerinde yeniden kontrol ele geirmesini salayabilir. Azerbaycana kar ikircilikli tutumuna ramen ran da ayn ekilde orta Asyann siyasi kararszlna kar istikrar destei salar. Basra Krfezinin Dou kysna hakim olduundan, Amerikayla iyi geinemese bile Basra Krfezi blgesinde Amerikann karlarna ynelik uzun dnemli Rus tehdidine kar engel tekil eder. Son olarak Uzak Douda Gney Kore bir jeopolitik pivottur. Amerikayla srdrd yakn iliki bir kalkan grevi yaparak Japonyann bamsz ve nemli bir askeri g haline gelmesini nler. ster Kuzeyle birleme, ister inin gittike genileyen etkisi altna girme eklinde olsun Gney Korenin durumunda belirgin bir deiiklik, Amerikann Uzak Doudaki rol zerinde dramatik etki yapacaktr. Jeostratejik oyuncularn ve jeopolitik pivotlarn yukarda verilen listesi sabit veya daimi deildir. Zaman zaman baz lkelerin ilave edilip bazlarnn karlmas gerekebilir. Ancak ok byk bir olay olmadka yakn zamanda fazla bir fark beklenmemektedir. 3. Avrasya Balkanlar Dnyada belirsizlik yaanan en nemli blgelerden biri Orta Avrasyadr. ok geni ve jeopolitik adan akkan olan bu blgenin belirsizliini Trkiye ve ran pivotlarnn kendi hassas durumlar bsbtn arttrr. Blgede, etnik ve dini adan son derece heterojen bir yapda, bazlar nkleer silahlara sahip, hibiri siyasi istikrar iinde olmayan 25 lkede 400 milyon kii yaamaktadr. Nefretin kol gezdii, gl ve birbirine rakip komularla evrili bu devasa blge, muharebe alan olmaya adaydr; hem lkeler arasndaki savalar iin hem de etnik ve dini iddetten doan i savalar iin. Trkiye ve rann dahili sanclar yalnzca daha ktlemekle kalmayacak, ayn zamanda bu lkelerin bu volkanik blgede oynayabilecekleri stabilizr roln de byk lde dumura uratacaktr. Bu tr gelimeler sonucunda yeni Orta Asya lkelerinin uluslararas topluma asimilasyonu gleecek, Yugoslavyada yaanan krizi glgede brakan bir kriz doabilecektir.

http://www.ozetkitap.com

THE EURASIAN CHESSBOARD

Avrasya Balkanlar diyebileceimiz bu blgenin istikrarszln arttran ve potansiyel patlama tehlikesi yaratan faktr, komu iki lkenin ran ve Trkiye jeopolitik ynelimlerindeki kararszlk ve kendi ilerindeki kaynamalardr. Bu iki lkede kargaa kt takdirde tm blgenin muazzam bir kargaa iine girerek mevcut etnik ve toprak atmalarnn kontrolden kmas ve blgenin zaten hassas olan g dengesinin bsbtn irazesinden kmas ok muhtemeldir. Bu yzden Trkiye ve ran yalnzca nemli jeostratejik oyuncular deil, ayn zamanda jeopolitik pivotturlar; i durumlar tm blgenin kaderini etkileyecektir. Buna ramen her iki lkenin gelecekteki jeopolitik eilimi, hatta ulusal btnl belirsizdir. mparatorluk sonras hala kimliini tanmlama srecinde olan Trkiye yne doru ekitirilmektedir; modernistler Trkiyenin bir Avrupa devleti olmasn istediklerinden Batya, slamclar Ortadou ve Mslman topluluuna bal olduklarndan Gneye, blgesinde egemen bir Trkiye iin Orta Asyal Trk halklarna yaknlk duyan milliyetiler ise Douya dnktr. Bu perspektiflerin her biri ayr bir stratejik eksen demek olup, aralarndaki atma, Kemalist devrimden sonra ilk kez Trkiyenin blgedeki rolne ilikin bir nebze belirsizlie yol amaktadr. Dahas, Trkiyenin kendisi de blgedeki etnik atmalarn ksmen kurban olabilir. 65 milyonluk nfusunun %80i Trk asll (erkez, Arnavut, Bonak, Bulgar ve Arap karmn da ieren) olmakla birlikte %20si, belki daha da fazlas Krttr. lkenin dousunda younlaan Trk Krtleri Irak ve ran Krtlerinin balatt ulusal bamsz mcadelesinin iine gitgide daha fazla ekilmektedir. Tm lkenin gidi ynne ilikin

http://www.ozetkitap.com

herhangi bir i gerilim kukusuz Krtleri ayr bir milli kimlik iin daha iddetle bastrmaya kkrtacaktr. Gemite Avrupa Balkanlarnda imparatorluk kran krana rekabet iindeydi: Osmanl, Avusturya-Macaristan ve Rus mparatorluklar. Bunlardan birinin zaferi halinde kendi karlarnn zedeleneceinden korkan de dolayl katlmc var. Almanya, Rusyann gcnden korkuyordu; Fransa, Avusturya-Macaristana karyd. ngiltere ise anakkale Boaznn kontrolnn dier glerdense, zayflam bir Osmanl mparatorluunda olmasn tercih ediyordu. 19. yzyl sresince bu gler Balkan ekimelerini hi kimsenin karlarna halel gelmeksizin kontrol altnda tutmay baard fakat 1914de kaynayan kazan patlad. THE GRAND CHESSBOARD

Bugnn Avrasya Balkanlarndaki rekabet direkt olarak komu gcn arasndadr. Rusya, Trkiye ve ran. Bu rekabetin iinde uzaktan uzaa in, Ukrayna, Pakistan, Hindistan ve Amerika da vardr. ana rakip yalnzca jeopolitik ve ekonomik karlarla hareket etmezler; tarihi drtler de iin iindedir. Her biri bir zamanlar blgede siyasi veya kltrel adan egemendiler. Her biri dierine kukuyla bakar. Aralarnda kafa kafaya bir sava pek olas deilse de rekabetin kmlatif etkisi blgesel kaosa yol aabilir. Ruslarn tutumuna bakarsak, Trklere kar dmanlklar saplant (obsession) halindedir. Rus medyas Trkleri blgenin kontroln ele geirmeye alan, Rusyaya

http://www.ozetkitap.com

kar yerel direniileri kkrtan (een olaynda pek de haksz saylmazlar) ve tm Rusyann gvenliini tehdit eden unsur olarak nitelendirir. Trkler de onlardan aa kalmaz ve kendilerini, kardelerini uzun sreli Rus basksndan kurtarc rolnde grrler. Trkler ve ranllar da blgenin tarihi rakibidirler. Son yllarda bu rekabet canlanmtr. rann slam toplumu kavramna kar Trkiye modern ve laik bir alternatif olma imajn sunmaktadr. Kremlinin arzusu Rusyay yeniden bir global g haline getirmektir. Eski Sovyetler Birliinin kaplad tm alan Kremlinin zel jeopolitik karlar iinde grmekte, her trl siyasi - hatta ekonomik etkiden uzak tutmak istemektedir. Aksine, Trkiyenin blgesel etki yolundaki giriimleri rk-dil birliine dayaldr. Trkiyenin siyasi ve askeri gc daha snrl olduundan eksklusif (bakalarn darda brakan) bir siyasi etki alan yaratmas mmkn deildir. Trkiye kendini Trki konuan toplumun potansiyel lideri olarak grmektedir, bu amala nispeten modern oluunun cazibesinden, dil yaknlndan ve ekonomik imkanlarndan yararlanarak blgede en etkin g olarak kabul ettirme abasndadr. ran n cari jeopolitik hrslar Trkiye kadar geni kapsaml olmamakla birlikte (daha ziyade Azerbaycan ve Afganistana yneliktir), blgedeki tm Mslman nfusu (Rusyann kendisi bile) rann dini karlarnn hedefidir. Gerekten de Orta Asyada slam canlandrmak rann balca hedefleri arasndadr. Rusya, Trkiye ve rann birbirine rakip menfaatleri haritada gsterilmektedir. Rusyann jeopolitik atlm dorudan Gneyde Azerbaycan ve Kazakistan hedef alan iki okla; Trkiyenin ki Douya, Azerbaycan, Hazar Denizi ve Orta Asyaya doru tek okla, rann ki ise kuzeyde Azerbaycan, Kuzeydouda Trkmenistan, Afganistan ve Tacikistana ynelik iki okla belirtilmitir. Bu oklar birbirleriyle yalnz kesimekle kalmayp, ayn zamanda arpmaktadr. THE GRAND CHESSBOARD

http://www.ozetkitap.com

te yandaki inin genel jeopolitik menfaati Rusyann egemen rol arayyla atma halinde, Trkiye ve rann tamamlaycs niteliindedir. Ayn ekilde Ukrayna, Azeri petrollerinin batya giden yolu olma hevesindeki Grcistan desteklemek, Rusyann Karadenizdeki etkisini zayflatmak iin Trkiye ile ibirlii yapmakta ve Orta Asya petrollerinin Trk terminallerine aktmak iin Trkiyenin abalarna arka kmaktadr. Grld gibi bu cad kazannda kaynayanlar jeopolitik g, muazzam potansiyel zenginlik, milliyeti/dinci misyonlarn tatmini ve gvenliktir. Ancak bu yarn odak noktas eriimdir (access). Sovyetler Birliinin kne kadar blgeye eriim Moskovann tekelindeydi. Btn demiryollar, gaz ve petrol boru hatlar, hatta hava ulam merkezden geiyordu. Rus jeopolitikaclar bunun byle kalmasn tercih ederler, zira bilmektedirler ki blgeye eriimi kontrol altnda tutan jeopolitik ve ekonomik dl de kazanma ansna sahiptir. Bu yzden boru hatt konusu, Hazar Denizi havzas ve Orta Asyann geleceini tayin edecektir. Blgenin boru hatlar Rus topraklarndan geerek Karadeniz Novorossiskdeki Rus limanna gelmeye devam ederse, bu durumun politik sonular kendini hissettirecektir; Ruslarn aikar g gsterisi olmasa bile blge politik bamlln srdrecek, blgenin yeni zenginliinin nasl paylalacana Moskova karar verecektir. Aksine, bir boru hatt Hazar Denizini geerek Azerbaycan ve Trkiye zerinden Akdenize, bir dieri de Afganistandan geerek Arap Denizine ularsa, blgeye eriim yetkesi hi kimsenin tekelinde olmayacaktr. Rusyann genel amac, blgedeki politik ve ekonomik etkinliini yeniden kazanmak olmakla birlikte ilk hedefi Azerbaycan ve Kazakistan egemenlii altna almaktr. Azerbaycana egemen olduu takdirde Rusya Orta Asyann batyla zellikle Trkiye ile arasna duvar recek, bylece asi davranan zbekistanla petrol arama haklarnn bllmesi gibi nazik konularda ranla taktik ibirliine giderek Baky Moskovann isteklerine boyun edirme abasndadr. Rusyann Azerbaycana hakim olmas, beraberinde Grcistan ve Ermenistan zerinde hakimiyet getirecektir. Ancak Azerbaycan yannda bamszln yeni kazanm dier Orta Asya lkeleri Rusyann tekelini reddedip Amerikan, Avrupa, Japon ve son zamanlarda Kore sermayesine kucak amakta, bylece ekonomik kalknma salayarak tam bamszlklarn garantileyeceklerini ummaktadrlar. Bu yzden Trkiye ve rann gittike byyen roln memnuniyetle karlamakta, bu lkeleri Rusyann gcne kar bir g ve gneydeki byk Mslman dnyasna bir kpr olarak grmektedirler. Nitekim Azerbaycan Trkiyenin ve Amerikann da tevikiyle Rus askeri slerini reddetmekle kalmam, ayn zamanda Rusyann Karadeniz limanna inen tek bir boru hatt denmesi yolundaki Rus talebine kar karak Grcistan zerinden Trkiyeye ulaan ikili zm desteklemitir. Blgedeki Rus etkisini azaltmak isteyen Kazakistan da Hazar ve Kazak petrol iin ayn yolu desteklemektedir.

http://www.ozetkitap.com

10

Benzer ekilde, Trkiye ile olan dier ilikiler de srekli glendirilmektedir. Trki konuan lkeler, yeni milli ordularnn subaylarnn eitimi ve on bin rencinin eitimi iin Trkiyenin yapt teklifi cokuyla kabul etmilerdir. Ulam, ticaret, eitim ve kltr alanlarnda ibirliini ngren 1996 Ekim Takent zirvesinde gr birliine varlmtr. Amerikann blgedeki jeostratejik konumu ok aktr: Amerika Avrasyann bu ksmnda egemen olamayacak kadar uzak fakat olaylardan uzak duramayacak kadar gldr. Blgedeki btn devletler yaamlarn srdrmek iin Amerikan varln gerekli grmektedirler. Rusya, blgedeki tek egemen devlet olamayacak kadar zayf, fakat bsbtn dlanamayacak kadar yakn ve gldr. Trkiye ve ran etkili olacak kadar gldrler fakat kendi sorunlar dolaysyla kuzeyin kafa tutmasn veya blgenin i atmalarn nleyemeyebilirler. Sonuta Amerikann birincil menfaati, bu jeopolitik alanda tek bana hibir gcn hakim olmamasn salamak ve global toplumun buraya finansal ve ekonomik eriimini temin etmektir. Jeopolitik oulculuun kalc bir gerek olabilmesi iin boru hatt ve ulam yollar ebekesinin hem kadar , nem Akdenizden ve Arap Denizi zerinden blgeyi dorudan doruya dnyann byk ekonomik merkezlerine balamas arttr. Amerikann en kuvvetli jeopolitik desteine layk lkeler Azerbaycan, zbekistan ve (blgenin dnda olmakla birlikte) Ukraynadr. Blgede Amerika, istikrarl ve batya dnk bir Trkiye ile ayn ortak karlar paylamaktadr. Trkiyenin evrimi (gidiat) ve oryentasyonu (ynelimi) Kafkas lkelerinin gelecei iin zellikle belirleyici faktr olacaktr; eer Trkiye Avrupaya dnk olmay srdrrse ve tabi Avrupa da Trkiyeye kaplarn kapamazsa Kafkas devletlerinin de Avrupa yrngesinin ekim alanna girme olasl ok ykselir ki zaten onlar da buna iddetle heveslidir. Fakat eer i veya d nedenlerle Trkiyenin Avrupallamas sekteye urarsa, Grcistan ve Ermenistann Rus eilimlerine uymaktan baka aresi kalmaz. Orta Asyann gelecei ise daha da karmak artlar btn tarafndan ynlendirilecektir. Orta Asya devletlerinin kaderini Rusya, Trkiye, ran ve in arasndaki nazik kar ilikileri kadar Amerikann Rusya ile ilikileri tayin edecektir. Blgedeki tek bir gcn hakim olamayaca hemen hemen kesindir. Esas tercih, blgenin global ekonomiyle entegrasyonunu salayacak hassas bir denge ile, teknik atmalarn, siyasi blnmenin,hatta dmanln kol gezdii bir cad kazan arasnda olacaktr. Blgesel dengenin kurulmas ve srdrlmesi, Amerikann Avrasya jeostratejisinin temel hedefi olmak zorundadr. Hazar-Orta Asyadaki byk apta uluslararas yatrm yaplmas yalnzca yeni lkelerin bamszln pekitirmekle kalmayacak, uzun vadede demokratik bir Rusyann da yararna olacaktr. Enerji ve mineral kaynaklarnn ilenmesi, zenginlik, istikrar ve gvenlik douracaktr.

http://www.ozetkitap.com

11

Gney Kafkaslarda ve Orta Asyada istikrar ve bamszl tevik etmek iin Amerika Trkiyenin dostluunu kaybetmemeye zen gstermelidir. Girmek istedii Avrupa Birliinin dnda braklm bir Trkiye daha da islamc olacak, srf inat olsun diye NATOnun genilemesini veto edebilecek, laik bir orta Asyann stabilizasyonu ve dnya toplumuna entegrasyonu iin Bat ile ibirlii yapmaktan kanabilecektir. Dolaysyla ilerde Trkiyenin de Avrupa Birliine kabul edilmesi iin Amerika Avrupa zerindeki nfuzunu kullanmal ve Trkiyenin ii siyaseti islamc ynde kesin dn yapmad takdirde Trkiyeye bir Avrupa lkesi gibi davranmaya mutlak itina gstermelidir. Hazar havzasnn ve Orta Asyann geleceine ilikin konularda dzenli olarak Ankarann fikrini sormak, Trkiyeye Amerika ile stratejik ortaklk iinde olduu duygusunu verecektir. Ayrca, Hazar havzas enerji kaynaklarnn ana k olarak Bak-Ceyhan boru hattn Amerika iddetle desteklemelidir. Trkiye ile ran arasnda daha yakn ekonomik ilikiler kurulmas da Amerikann menfaatinedir. SONU: Uzun vadede global siyaset egemenlik gcnn hibir lkede younlamasna imkan vermeyecektir. Dolaysyla Amerika, gerek anlamda global sper g olan son lkedir. Zira gerek g olan bilgi gitgide daha yaygn, daha etkili ve snr tanmaz hale gelmekte, bu yzden ekonomik g de dalmaktadr. Avrasyann anahtar lkeleriyle dostane ve yakn ibirlii, miyadn doldurmu Birlemi Milletler strktrn de adalatracaktr. Sorumluluklarn ve imtiyazlarn dalm global gcn gereklerini de deitirecektir. Uluslararas irketler, sivil toplum rgtleri, bilim kurumlar ve hereyden nemlisi internet, kurumsallam ve herkesi iine alan ibirliine dayal enformel bir global sistem yaratmaktadr. Bu ibirlii, uzun sredir dnya istikrar ve barnn sorumluluunu tayan Amerikann ykn omuzlarndan alacaktr. Bu yolda kazanlan jeostratejik baar, Amerikann ilk ve son gerek global sper g rolne yarar bir miras olacaktr.

http://www.ozetkitap.com

12