Plan Upravljanja Otpadom Kotor

LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014
Kotor, 2010. godine
SADRAJ
1. UVOD----------------------------------------------------------------------------------------------------------1.1. Ciljevi plana-------------------------------------------------------------------------------------------------1.2. Osnovni principi upravljanja otpadom------------------------------------------------------------------2. INSTITUCIONALNI I ZAKONDAVNI OKVIR U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM---------------------------------------------------------------------------------------------------2.1.Uesnici u donoenju odluka (Institucionalni nivo)----------------------------------------------------2.2.Postojee zakonodavstvo u Dravi-----------------------------------------------------------------------2.2.1. Nacionalni propisi----------------------------------------------------------------------------------------2.2.2. Optinski propisi-----------------------------------------------------------------------------------------2.3.Zakonodavstvo Evropske Unije---------------------------------------------------------------------------2.4.Uee javnosti u donoenju odluka----------------------------------------------------------------------2.5.Znaenje izraza ---------------------------------------------------------------------------------------------3. POSTOJEE STANJE UPRAVLJANJA OTPADOM---------------------------------------------3.1. Opti podaci o optini Kotor------------------------------------------------------------------------------3.2. Koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom------------------------------------------------------3.2.1. Osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom----------------------------------------3.2.2. Osnovni elementi cjelovitog sistema upravljanja otpadom-----------------------------------------3.2.3. Osnovni koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom Optine Kotor------------------------3.3. VRSTE, KOLIINE I MJESTO NASTANKA OTPADA-------------------------------------------3.3.1. Komunalni otpad-----------------------------------------------------------------------------------------3.3.2. Industrijski otpad-----------------------------------------------------------------------------------------3.3.3. Medicinski otpad-----------------------------------------------------------------------------------------3.3.4. Graevinski otpad----------------------------------------------------------------------------------------3.3.5. Veterinarski otpad----------------------------------------------------------------------------------------3.3.6. Biorazgradivi ( organski)--------------------------------------------------------------------------------3.3.7. Otpadne baterije i akumulatori-------------------------------------------------------------------------3.3.8. Otpadne gume--------------------------------------------------------------------------------------------3.3.9. Otpadna elektronska i elektrina oprema-------------------------------------------------------------3.3.10. Otpadna ulja---------------------------------------------------------------------------------------------3.3.11. Ambalani materijali-----------------------------------------------------------------------------------3.3.12. Komunalni mulj-----------------------------------------------------------------------------------------3.3.13. Azbestni otpad------------------------------------------------------------------------------------------3.3.14. Otpadna vozila------------------------------------------------------------------------------------------3.4. LOKACIJE POSTOJEIH POSTROJENJA I OBJEKATA ZA OBRADU I ODLAGANJE OTPADA----------------------------------------------------------------------------------------------------3.4.1. Lokacije neureenih odlagalita otpada---------------------------------------------------------------3.5. VRSTE OTPADA I NAIN NJIHOVOG SELEKTIVNOG SKUPLJANJA---------------------3.5.1. Upravljanje Komunalnim otpadom--------------------------------------------------------------------3.5.2. Upravljanje Medicinskim i Farmaceutskim otpadom-----------------------------------------------3.5.3. Upravljanje otpadnim akumulatorima i baterijama--------------------------------------------------3.5.4. Upravljanje otpadom od elektrinih i elektronskih proizvoda-------------------------------------3.5.5. Upravljanje otpadnim gumama------------------------------------------------------------------------3.5.6. Upravljanje otpadnim uljima---------------------------------------------------------------------------3.5.7. Upravljanje poljoprivrednim i zelenim otpadom----------------------------------------------------3.5.8. Boje i lakovi----------------------------------------------------------------------------------------------3.5.9. Upravljanje otpadnim vozilima -----------------------------------------------------------------------3.5.10. Upravljanje graevinskim otpadom, utom i materijalom iz otkopa----------------------------3.5.11. Upravljanje azbestnim otpadom----------------------------------------------------------------------3.5.12. Upravljanje umsko-drvenim otpadom--------------------------------------------------------------1 1 1 2 2 4 4 6 6 7 7 10 11 13 13 14 16 17 18 21 21 21 21 21 22 22 22 22 22 22 22 22 22 23 24 25 27 27 28 28 28 29 29 30 30 30 31
3.5.13. Upravljanje kanalizacionim muljem-----------------------------------------------------------------3.6. DJELATNOSTI KOJE SE ODVIJAJU U OKVIRU RECIKLANIH DVORITA I TRANSFER STANICA U CILJU PRIVREMENOG SKLADITENJA OTPADA------------3.6.1. Reciklana dvorita i djelatnosti u okviru reciklanih dvorita------------------------------------3.6.2. Razdvajanje i reciklaa----------------------------------------------------------------------------------3.6.3. Zelena i ekoloka ostrva---------------------------------------------------------------------------------3.6.4. Pretovarne (transfer) stanice za lokalno stanovnitvo-----------------------------------------------3.6.5. Kompostiranje--------------------------------------------------------------------------------------------3.7. EKONOMSKO FINANSIJSKA ANALIZA POSLOVANJA JKP KOTOR (SA CIJENAMA I POKRIEM TROKOVA)-------------------------------------------------------3.8. OCJENA STANJA-----------------------------------------------------------------------------------------4. PLAN ZA 2010 2014.GODINU------------------------------------------------------------------------4.1. PROCJENA BUDUIH KOLIINA KOMUNALNOG OTPADA--------------------------------4.2. PROGRAM SAKUPLJANJA OTPADA IZ DOMAINSTAVA I PROIZVODAA OTPADA KOJI NE PODLIJEU OBAVEZI DONOENJA PLANA-----4.3. PROGRAM SAKUPLJANJA OPASNOG OTPADA IZ DOMAINSTAVA I PROIZVOAA OTPADA KOJI NE PODLIJEU OBAVEZI DONOENJA PLANA----4.4. KONANO ZBRINJAVANJE OTPADA-ODLAGANJE NA SANITARNOJ DEPONIJI----4.4.1. Predlog upravljanja otpadom na deponiji------------------------------------------------------------4.4.2. Predlog sistema za izdvajanje i korienje biogasa sa deponije-----------------------------------4.4.3. Predlog sistema zahvatanja ocjednih voda nastalih na deponiji-----------------------------------4.4.4. Kontrola buke i mirisa u cilju osiguranja zatite od njihovog irenja sa lokacije---------------4.5. MJERE ZA SPRJEAVANJE NASTAJANJA ILI SMANJENJA KOLIINE OTPADA I NEGATIVNIH UTICAJA NA IVOTNU SREDINU-----------------------------------------------4.6. SANACIJA NEUREENIH ODLAGALITA-------------------------------------------------------4.7. UPRAVLJANJE POSEBNIM VRSTAMA OTPADA-----------------------------------------------5. INSTITUCIONALNE PROMJENE--------------------------------------------------------------------5.1. PODJELA ODGOVORNOSTI I DECENTRALIZACIJA------------------------------------------5.2. JAANJE INSTITUCIONALNE STRUKTURE I SEKTORSKA INTEGRACIJA-------------5.3. REGIONALNO POVEZIVANJE----------------------------------------------------------- -----------5.4. UKLJUIVANJE PRIVATNOG SEKTORA I RESTRUKTUIRANJE JKP KOTOR-------6. DINAMIKA FINANSIRANJA I IZVORI FINANSIJSKIH SRESTAVA----------------------6.1. INVESTICIONI TROKOVI ZA OPREMU------------------------------------------- --------------6.2. INVESTICIONI TROKOVI DEPONIJE-------------------------------------------------------------6.3.ZAKLJUNO O INVESTICIJAMA--------------------------------------------------------------------7. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI O UPRAVLJANJU OTPADOM-------------- -------------8. AKCIONI PLAN SA DINAMIKOM REALIZACIJE------------------------------- --------------PRILOG 1--------------------------------------------------------------------------------------------------------
31 31 31 32 33 33 34 34 38 40 40 41 42 43 43 44 45 46 47 49 52 54 55 55 56 57 59 60 61 62 62 63 65
OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

1. UVOD Zakonom o upravljanju otpadom (Sl. list RCG, br.80/05 i Slubeni list CG 73/08) Crna Gora se opredijelila da poslove sakupljanja, privremenog skladitenja, prevoza, obrade i odlaganja otpada organizuje uz potovanje principa: odrivog razvoja, blizine, (regionalnog upravljanja otpadom), preventivnog djelovanja ''zagaiva plaa'' i potovanja redosleda u praksi upravljanja otpadom. Ovim zakonom je utvreno da se upravljanje otpadom vri u skladu sa dravnim i lokalnim planovima upravljanja otpadom. Optinski plan upravljanja otpadom (u daljem tekstu Plan) predstavlja osnovni dokument kojim se odreuju srednjoroni ciljevi i obezbjeuju uslovi za racionalno i odrivo upravljanje otpadom u optini Kotor. Pored Zakona o upravljanju otpadom, okvir za pripremu ovog plana su: Nacionalna politika upravljanja otpadom i Strateki master plan za upravljanje otpadom na republikom nivou i Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008-2012 godine. Optina Kotor donosi Plan upravljanja otpadom za period od 2010 - 2014. godine (u daljem tekstu: Plan), koji sadri sljedee: 1) ocjenu stanja upravljanja otpadom; 2) ciljeve upravljanja otpadom; 3) dugorone i kratkorone mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu sa dinamikom realizacije; 4) okvirna finansijska sredstva za izvrenje plana; 5) nain realizacije i subjekte odgovorne za realizaciju; 6) razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom. 1.1. CILJEVI PLANA Provoenje glavnih ciljeva Nacionalne politike upravljanja otpadom i Stratekog master plana, postavljenih do 2014. godine u Crnoj Gori obezbijedie se doslijednom realizacijom Dravnog plana upravljanja otpadom i optinskih planova. Cilj Lokalnog plana je da se smanji negativan uticaj otpada na zdravlje ljudi i kvalitet stanja ivotne sredine, pobolja efikasnost korienja resursa i saniraju negativni efekti upravljanja otpadom u prethodnom periodu na podruju optine Kotor. Ostvarenjem ovog cilja poslovi upravljanja otpadom organizovae se na nain koji je u skladu sa evropskim standardima i direktivama. Osnovni zadatak Lokalnog plana u razdoblju od 2010 2014. godine je provoenje glavnih stratekih odrednica upravljanja otpadom na teritoriji optine Kotor i to: - uspostavljanje integralnog sistema upravljanja otpadom koji se zasniva na: poveanju koliine otpada koji se sakuplja, smanjenju koliine otpada koji se odlae, uvoenju reciklae, - sanacija i zatvaranje postojeih odlagalita, - sanacija "crnih taaka", odnosno lokacija visoko optereenih otpadom, - razvoj i uspostavljanje meuoptinske (regionalne) sanitarne deponije, sa ponovnom upotrebom ili odstranjivanjem otpada prije konanog zbrinjavanja ili odlaganja. 1.2. OSNOVNI PRINCIPI UPRAVLJANJA OTPADOM Principi koji se moraju uzeti u obzir prilikom uspostavljanja i implementacije plana upravljanja otpadom su: Odrivi razvoj potovanjem ovog principa stvaraju se pretpostavke za odrivo upravljanje otpadom to znai efikasnije korienje resursa i smanjenje koliina proizvedenog otpada, a kada je ve proizveden, postupanje sa njim na nain koji e doprinijeti optim ciljevima
1

odrivog razvoja. Princip blizine otpad treba tretirati ili odloiti to je mogue blie mjestu njegovog nastanka. Princip ima za cilj da se izbjegnu neeljeni uticaji transporta otpada na ivotnu sredinu. Ovaj princip, meutim, zavisi od lokalnih uslova i mora se uspostaviti ravnotea ovog principa i ekonominosti, to najee podrazumijeva regionalno organizovanje poslova upravljanja otpadom. Princip predostronosti, odnosno prevencije znai da ukoliko postoji mogunost ozbiljne ili nepovratne tete, nedostatak pune naune pouzdanosti ne moe biti razlog za nepreduzimanje mjera za spreavanje degradacije ivotne sredine. Princip ''zagaiva plaa'' predstavlja opredjeljenje da zagaiva mora da snosi pune trokove za posljedice svog djelovanja. Trokovi proizvodnje, tretmana i odlaganja otpada moraju biti sadrani u cijeni usluge. Princip potovanja hijerarhije upuuje na obavezu potovanja redosleda prioriteta u upravljanju otpadom: prevencija stvaranja otpada; ponovna upotreba proizvoda za istu ili drugu namjenu; reciklaa korienje otpada kao sirovine; iskorienje otpada kroz kompostiranje, proizvodnju energije i sl; deponovanje ili spaljivanje otpada koji se nije mogao na drugi nain obraditi. INSTITUCIONALNI I ZAKONODAVNI OKVIR U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM
2.
U rjeavanju problema u upravljanju otpadom, praktina iskustva nedvosmisleno govore da se ova pitanja ne mogu uspjeno rjeavati parcijalno. S tim u vezi, optina Kotor mora omoguiti usaglaenost odnosa i sinhronizovano funkcionisanje u ovoj oblasti i stalnu i kontinuiranu saradnju i koordinaciju svih nadlenih subjekata na cijelom svom prostoru. 2.1. UESNICI U DONOENJU ODLUKA (INSTITUCIONALNI OKVIR) Integralnim pristupom ovom pitanju postiu se najbolji rezultati u upravljanju otpadom. Zbog toga je vano obezbijediti odgovarajui zakonodavni i institucionalni okvir. Dravni nivo - sistem zatite i unapreivanje ivotne sredine; - pripremu i implementaciju politike i strategije i zakonodavnog okvira u oblasti upravljanja otpadom, kao i priprema Dravnog plana upravljanja otpadom i drugih programa i planova; - uspostavljanje standarda za tretman otpada, postupak izdavanja dozvola, tehnike standarde postrojenja za tretman otpada; - koordinaciju pitanja upravljanja otpada sa drugim ministarstvima i institucijama; - upravljanje i koordinaciju projekata o otpadu finansiranih iz nacionalnih i meunarodnih izvora; - izdavanje dozvola postrojenjima za tretman otpada, ukljuujui reciklau; - inspekciju i uestvovanje u ekolokim kontrolama; Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede je odgovorno za: - zatitu i upotrebu poljoprivrednog zemljita; - kontrolu otpada ivotinjskog porijekla; - reim voda;
2
Ministarstvo nadleno za zatitu ivotne sredine je odgovorno za:

- zatitu voda. Ministarstvo ekonomije je odgovorno za rudarstvo, energetiku i geoloka istraivanja; Ministarstvo ureenja prostora i zatite ivotne sredine je odgovorno za urbnistiko i prostorno planiranje; Ministarstvo zdravlja je odgovorno za zdravstvenu njegu, ukljuujui upravljanje medicinskim otpadom, sanitarne standarde, sanitarnu kontrolu i inspekciju; Ministarstvo rada i socijalnog staranja je odgovorno za socijalno osiguranje; Ministarstvo saobraaja, pomorstva i telekomunikacija je odgovorno za sve vrste transporta; Ministarstvo unutranjih poslova i javne uprave je odgovorno za rad lokalne samouprave; Ministarstvo finansija je odgovorno za donoenje budeta, sistem i politiku poreza, za strana ulaganja, donacije i pomo iz inostranstva; Agencija za zatitu ivotne sredine:
Agencija za zatitu ivotne sredine je nezavisno tijelo koje se bavi sprovoenjem i primjenom zakona, monitoringom ivotne sredine, inspekcijskim nadzorom, izdavanjem dozvola, primjenom procedura. Uloga agencije u odrivom upravljanju otpadom je, takoe, da prikuplja podatke i priprema izvjetaje o stanju u oblasti upravljanja otpadom nadlenim meunarodnim organizacijama, prije svih, organizacijama Evropske unije. Lokalni nivo
Optina Kotor kao jedinica lokalne samouprave je odgovorna za razvoj i primjenu politike upravljanja otpadom na lokalnom nivou kroz: - usvajanje programa i planova upravljanja otpadom na svojoj teritoriji, - zajednike programe izmeu dvije ili vie optina, - procjenu proizvodnje otpada, - plan sakupljanja i transporta (pokrivanje svih naselja, optimizacija uestalosti i ruta), - restrikciju proizvodnje otpada, - poboljanje osposobljenosti JKP-a (obezbjeenje kontejnera, vozila itd.) - uvoenje prakse i sistema za odvajanje reciklanih materijala, biorazgradivog otpada, kabastog otpada i opasnog otpada; - izgradnja javnih centara za upravljanje otpadom (mjesta za prijem i privremeno skladitenje) - unapreivanje sistema dozvola; - informisanje javnosti. Preduzea
Poznata je injenica da u optini Kotor kao i u ostalim jedinicama lokalne samouprave u Crnoj Gori, poslovi sakupljanja, transporta i odlaganja otpada organizovani su u okviru javnih komunalnih preduzea. Optine izvravaju propise koje donosi Drava i sama optina, obezbjeuju finansijske uslove za obavljanje svojih aktivnosti, usvajaju kratkorone i dugorone programe aktivnosti i obezbjeuju dio sredstava za njihovu realizaciju, odreuju cijene komunanih usluga. Jedinice lokalne samouprave vre inspekcijske poslove, naplatu taksi i izricanje novanih kazni, izdaju dozvole za sakupljanje i tretman komunalnog otpada na lokalnom nivou.
3

Upravljanje komunalnim otpadom, na nain predvien Stratekim master planom, zahtijeva potpunu specijalizaciju, visok stepen obavijetenosti iz ove oblasti, visoke trokove odravanja objekata i opreme, velika ulaganja u moderna tehnoloka rjeenja i visoke operativne trokove. Optimalna rjeenja, u dijelu deponovanja otpada u skladu sa direktivama EU, se postiu izgradnjom meuoptinskih deponija sa reciklanim centrima, vodei pri tome rauna o interesima graana. Ukljuenje privatnog sektora
Shodno Zakonu o komunalnim djelatnostima poslove sakupljanja, transporta i odlaganja komunalnog otpada, pored javnih mogu obavljati i privredna drutva i preduzetnici. Ukljuenje privatnog sektora u obavljanju ovih poslova treba da poiva na: - transparentnosti procesa povjeravanja obavljanja navedenih poslova; - adekvatnoj tehnikoj i organizacionoj osposobljenosti preduzea ili preduzetnika; - efektivnom regulisanju partnerskih aranmana; - zakljuivanju adekvatnih ugovora sa privatnim partnerom na bazi jasno definisanih odnosa, monitoringa i kontrole. Stvorene zakonske pretpostavke za uee privatnog sektora imaju za cilj uvoenje trinih principa u obavljanju navedenih poslova, ime se omoguava unapreenje konkurencije izmeu javnog i privatnog sektora. 2.2. POSTOJEE ZAKONODAVSTVO U DRAVI U pripremi plana potovane su odredbe zakonskih i podzakonskih propisa kao i direktive EU koje se odnose na oblast upravljanja otpadom. 2.2.1. Nacionalni propisi Zakon o upravljanju otpadom definie naine i klasifikaciju otpada, propisuje postupke upravljanja otpadom i stvaranje uslova za upravljanje otpadom, sadraj i postupak donoenja planova upravljanja otpadom, odgovornost i obaveze upravljanja otpadom, nain upravljanja posebnim vrstama otpada (otpadna ulja, baterije i akumulatori, otpadne gume, otpadna vozila, elektrini i elektronski otpad, otpadna ambalaa), kao i nain upravljanja ostalim vrstama otpada (medicinski i veterinarski otpad, kanalizacioni mulj, graevinski otpad), postrojenja za spaljivanje otpada kao i neka druga pitanja. Opredeljenja ugraena u Zakon o upravljanju otpadom su preduslov da se oblast upravljanja otpadom regulie u skladu sa direktivama i standardima koji vae u zemljama lanicama EU. Ostvarivanje ovog cilja zahtijeva izmjene u ponaanju svih subjekata i nosilaca odgovornosti za upravljanje otpadom. Ostali nacionalni propisi koji imaju uticaja na pitanja upravljanja otpadom: - Zakon o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05), - Zakon o stratekoj procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl. list RCG, br.80/05), - Zakon o integrisanom spreavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine (Sl. list RCG, broj 80/05), - Zakon o zatiti vazduha (Sl. list RCG, broj 25/10), - Zakon o vodama (Sl. list RCG, br. 27/07), - Zakon o ivotnoj sredini (Sl. list CG, br. 48/08), - Zakon o zatiti prirode (Sl. list CG, br.51/08), - Zakon o zatiti od buke u ivotnoj sredini (Sl. list CG, br.45/06),
4

- Zakon o komunalnim djelatnostima (Sl. list RCG, br. 12/95), - Zakon o upravljanju otpadom (SL. List RCG, br. 80/05 i SL. List CGbr 73/08), - Uredba o kriterijumima, visini i nainu plaanja posebne naknade za upravljanje otpadom (Sl.list CG, br. 11/09 i 46/09), - Uredba o visini naknada, nainu obrauna i plaanja naknada zbog zagaivanja ivotne sredine (Slubeni list RCG, br. 26/97, 9/00 i 52/00 i Slubeni list CG, broj 33/08), - Pravilnik o sadrini elaborata o procjeni uticaja na ivotnu sredinu (Sl.list CG, br. 14/07), - Pravilnik o bliim karakteristikama lokacije, uslovima izgradnje, sanitarno-tehnikim uslovima, nainu rada i zatvaranja deponija za otpad, strunoj spremi, kvalifikacijama rukovodioca deponije i vrstama otpada i uslovima za prihvatanje otpada na deponiji (Sl. list CG, br. 84/09), - Pravilnik o kvalitetu i sanitarno-tehnikim uslovima za isputanje otpadnih voda u recipijent i javnu kanalizaciju, nainu i postupku ispitivanja kvaliteta otpadnih voda, minimalnom broju ispitivanja i sadraju izvjetaja o utvrenom kvalitetu otpadnih voda (Sl. list CG, br. 09/10), - Pravilnik o bliim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, koliine, obim, uestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljite planirano za njegovu primjenu (Sl. list CG, br. 89/09), - Pravilnik o klasifikaciji otpada i o postupcima njegove obrade, prerade i odstranjivanja (Sl. list CG, br. 86/09), - Uredba o kriterijumima, visini i nainu plaanja posebne naknade za upravljanje otpadom (Sl. list CG, br. 11/09 i 46/09), - Uredba o nainu i postupku prijave stavljanja ambalae i upakovanih proizvoda na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadne ambalae i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 09/10) - Uredba o nainu i postupku prijave stavljanja elektrinih i elektronskih proizvoda na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od elektrinih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 09/10) - Uredba o nainu i postupku prijave stavljanja guma na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 09/10) - Uredba o nainu i postupku prijave stavljanja vozila na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog sistema(Sl. list CG, br.09/10) - Uredba o nainu i postupku prijave stavljanja baterija i akumulatora na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade istroenih baterija i akumulatora i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 15/10) - Pravilnik o postupanju sa otpadnim uljima (Sl. list CG, br. 21/10) Ostalo: Nacionalna politika upravljanja otpadom (2004) Strateki Master plan za upravljanje otpadom na republikom nivou (2005.) U Stratekom Master planu upravljanja otpadom na republikom nivou prikazana je mrea meuoptinskih deponija za odlaganje vrstog komunalnog otpada. U skladu sa tim konceptom predviena je zajednika meuoptinska sanitarna deponija za optine Kotor, Tivat i Budvu. Plan upravljanja otpadom u Crnoj Gori za period od 2008-2012. godine Dravni plan upravljanja otpadom koji je donjela Vlada Crne Gore, 14.02.2008, predstavlja osnovni dokument kojim se odreuju srednjoroni ciljevi i obezbjeuju uslovi za racionalno i odrivo upravljanje otpadom u Crnoj Gori, sadri sledee:
5

- ocjenu stanja upravljanja otpadom, ciljeve upravljanja otpadom dugorone i kratkorone mjere u upravljanju otpadom u planskom periodu sa dinamikom realizacije, okvirna finansijska sredstva za izvrenje plana, nain realizacije i subjekte odgovorne za realizaciju, razvijanje javne svijesti o upravljanju otpadom. Prostorni plan Crne Gore za period do 2020. godine
2.2.2. Optinski propisi Odluka o odravanju istoe (Sl. list Optine Kotor, br. 08/98) Odluka o optim uslovima za vrenje komunalnih djelatnosti (Sl. list Optine Kotor, br. 01/96) Odluka o ureenju grada i naselja optine Kotor (Sl. list Optine Kotor, br. 02/06) Odluka o komunalnoj policiji (Sl. list Optine Kotor, br. 05/06)
Ovim odlukama propisano je da se otpad sa javnih povrina sakuplja na selektivan nain u posude za separatno odlaganje otpada i definisane su obaveze pravnih i fizikih lica u pogledu iznoenja, odvoza i deponovanje otpada sa javnih povrina i kunog otpada. 2.3. Zakonodavstvo Evropske Unije Direktive EU su pravne instrukcije za usklaivanje nacionalnih propisa, pa su samim tim i obavezujue pravne norme EU u pogledu ciljeva koji se trebaju postii. Direktive za upravljanje otpadom mogu se podijeliti u etiri kategorije direktiva, u zavisnosti od toga to propisuju: a. okvir upravljanja otpadom (okvirna direktiva o otpadu), b. posebne tokove otpada c. transfer otpada, (uredba o nadzoru i kontroli otpreme otpada unutar podruja, na podruju i s podruja Evropske unije) i d. objekti za obradu i odstranjivanje otpada. a. Novu okvirnu direktivu o otpadu 2008/08EC, usvojio je Evropski parlament u decembru mjesecu 2008. godine. Direktiva definie hijerarhiju postupanja s otpadom sledeim redosledom: prevencija ponovno korienje reciklaa energetsko iskoriavanje odstranjivanje otpada na sanitarnoj deponiji. Ovako uspostavljenoj hijerarhiji odstranjivanje otpada na deponiji je zadnja opcija, poto su sve prethodne u potpunosti iskoriene. Direktivom su postavljeni ciljevi vezani za reciklau otpada do 2020. godine 50% od ukupno prikupljenog komunalnog otpada se mora reciklirati i 70% od ukupno prikupljenog graevinskog otpada. b.Direktive za posebne tokove otpada Direktiva 2004/12/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od 11.februara 2004.godine kojom se dopunjuje Direktiva 94/62/EC o ambalai i ambalanom otpadu Direktiva 2000/53/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od 18.septembra 2000.godine o istroenim vozilima (ELV) Direktiva 2002/96/EC Evropskog Parlamenta i Evropskog Saveta od 27.januara o otpadu od elektrine i elektronske opreme (WEEE) Direktiva 2006/66/EC o baterijama i akumulatorima i otpadnim baterijama i akumulatorima (kojim se ukida Direktiva 91/157/EEC) Direktiva 96/59/EC o odlaganju PCB i PCT (polihloriranih bifenila i polihloriranih terfenila)
6

Direktiva 2004/35/EC Evropskog parlamenta i Savjeta od 21. aprila 2004. god. o odgovornosti za ivotnu sredinu u vezi s prevencijom i rehabilitacijom tete nastale u ivotnoj sredini c. Direktiva 259/93/EEC za nadzor i kontrolu otpremanja otpada d. Direktive za obradu i odstranjivanje otpada Direktiva 1999/31/EC o deponijama otpada, Direktiva 2000/76/EC o spaljivanju otpada, Direktiva 2008/1/EC o integrisanom spreavanju i kontroli zagaivanja ivotne sredine 2.4. Uee javnosti u donoenju odluka Iskustva prije poetka izgradnje sanitarne deponije ''Lovanja'' nedvosmisleno su pokazala da se reakcija javnosti ponekad manifestuje kao prepreka i smetnja za usvajanje i implementaciju strategije o integralnom upravljanju otpadom i neophodnih promjena u postojeoj praksi upravljanja otpadom ili razvoja novih postrojenja. U sluaju izgradnje novih postrojenja, javnost razliito reaguje. To je razlog iz kojeg proistie potreba razvoja i implementacije sveobuhvatnog programa za stalnu komunikaciju i konsultacije sa javnou i drugim uesnicima prije i za vrijeme implementacje ovog plana u dijelu koji se odnosi na rjeenje lokacije za meuoptinsku (regionalnu) sanitarnu deponiju. 2.5. ZNAENJE IZRAZA U Planu su korieni izrazi dati Zakonom o upravljanju otpadom, Zakonom o zatiti ivotne sredine i Direktivama EU. 1) Otpad je svaka materija ili predmet koji je vlasnik odbacio ili je duan da odbaci; 2) Komunalni otpad je otpad nastao u domainstvima, kao i drugi otpad koji je po svojim svojstvima slian otpadu nastalom iz domainstva; 3) Opasni otpad je svaki otpad koji sadri elemente i jedinjenja koji imaju neke od sledeih svojstva: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadraivost, tetnost, toksinost, infektivnost, kancerogenost, mutagenost, svojstvo oksidiranja, svojstvo nagrizanja i otputanja otrovnih gasova hemijskom ili biolokom reakcijom; 4) Ambalani otpad je ambalaa preostala nakon raspakivanja proizvoda, a obuhvata sve proizvode, koji slue za zatitu, rukovanje, plasman i prodaju drugog proizvoda; 5) Industrijski otpad je otpad koji je nastao u proizvednim procesima u industriji i zanatstvu, a razlikuje se od komunalnog otpada po sastavu i karakteristikama; 6) Medicinski otpad predstavlja otpad nastao u medicinskim ustanovama u pruanju zdravstvenih usluga, vrenjem naunih eksperimenata i istraivanja u oblasti medicine; 7) Proizvoa medicinskog otpada je svaka ustanova, pravno ili fiziko lice, koja se bavi pruanjam zdravstvenih usluga, vrenjem istraivanja i eksperimenata iz date oblasti; 8) Infektivni otpad je opasan medicinski otpad koji u sebi sadri tetne mikroorganizme koji mogu dovesti u opasnost zdravlje ljudi i ivotinja; 9) Farmaceutski otpad su ljekovi i njihova primarnu ambalaa koji su istekom roka postali neupotrebljivi u medicini; 10) Veterinarski otpad je otpad nastao ispitivanjem i lijeenjem ivotinja ili pruanjem veterinarskih usluga, kao i otpad nastao prilikom naunih ispitivanja i eksperimenata vrenim na ivotinjama; 11) Neopasni otpad je otpad koji po sastavu i svojstvima nema neku od karakteristika opasnog otpada;
7

12) Inertni otpad je otpad kod kojeg nije mogue izazvati znaajnu fiziku, hemijsku ili bioloku promjenu, koji se ne moe rastvoriti, koji ne zagauje ivotnu sredinu, ne kodi zdravlju ljudi i ne utie tetno na stvari sa kojima doe u kontakt, vrijednost opasnih supstanci u ocjednoj vodi inertnog otpada i ekotoksinost ocjedne vode ne ugroava kvalitet povrinske i podzemne vode; 13) Graevinski otpad je otpad nastao prilikom izgradnje, odravanja i ruenja graevinskih objekata; 14) Elektrini i elektronski otpad (EE-otpad) je elektrina ili elektronska oprema koju je korisnik odbacio, a koja je utvrena katalogom otpada; 15) Auto otpad su vozila van upotrebe, djelovi vozila koji nijesu za upotrebu, a koje je vlasnik odbacio; 16) Otpadna ulja su maziva ili industrijska ulja koja se ne mogu koristiti za prvobitnu namjenu, naroito ulja iz motora sa unutranjim sagorijevanjem, ulja za mjenja, ulja za turbine, ulja za hidrauliku i druga industrijska ulja i maziva; 17) Poljoprivredni otpad je otpad nastao u poljoprivrednim domainstvima u povrtnjacima, vonjacima, vinogradima, batovanstvu, itd; 18) Biorazgradivi otpad je otpad koji se aktivnou aerobnih i anaerobnih mikroorganizama razlae; 19) Kanalizacioni mulj je mulj nastao u postupku preiavanja otpadnih voda; 20) Primjena komunalnog kanalizacionog mulja je rasprostiranje komunalnog kanalizacionog mulja po povrini zemljita, njegovo deponovanje ili primjena u drugim procesima bez ugroavanja ivotne sredine u cilju ponovnog korienja; 21) Ocjedne vode su vode koje nastaju na deponijama komunalnog ili industrijskog otpada; 22) Biogas deponije je gas koji nastaje zbog razlaganja otpada i ine ga prevashodno metan (CH4) i ugljen-dioksid (CO2); 23) PCB su polihlorisane bifenile, polihlorisane terfenile, monometiltetra-hlorodifenil metane, monometildihlorodifenil metane, monometildibromodifenil metane i smjee koje sadre neku od pomenutih supstanci u ukupnoj koliini veoj od 0,005 % teine jedinjenja u kome se nalaze; 24) Posebne vrste otpada su: PSB otpad, otpadna ulja, baterije i akumulatori, otpadna vozila, otpad od elektrinih i elektronskih proizvoda, komunalni mulj. 25) Deponija je sanitarno tehniki ureen prostor na kojem se, uz primjenu odgovarajuih tehnolokih postupaka, vri odstranjivanje otpada; 26) Rukovodilac deponije je lice odgovorno za organizovanje i obavljanje poslova na deponiji; 27) Rukovodilac postrojenja za spaljivanje je lice odgovorno za organizovanje i obavljanje poslova u postrojenju za spaljivanje otpada; 28) Smetlite je povrina na kojoj se nekontrolisano odlau razliite vrste neopasnog i opasnog otpada, bez primjene mjera za sprijeavanje zagaivanja ivotne sredine; 29) Neureeno odlagalite je odlagalite na koje neko naselje, vie domainstava ili pojedina domainstva unutar nekog naselja, odlau proizveden otpad na nekontrolisan nain; 30) Sanacija je skup propisanih mjera i aktivnosti kojima se nadomjetava stanje ivotne sredine koje je bilo prije nastanka tete, odnosno zagaenja ivotne sredine; 31) Pretovarne (transfer) stanice predstavljaju mjesto gdje e se otpad isporuuje radi razvrstavanja prije transfera do drugog mjesta za reciklau, preradu ili odstranjivanje; 32) Reciklano dvorite je prostor namjenjen razvrstavanju i privremenom skladitenju, na kojem graani mogu odlagati razne vrste otpada; 33) Zelena ostrva, ili sabirne take, su mjesta gdje se primarno izdvajanje reciklabilnih komponenti iz otpada (izdvajanje na mjestu nastanka) vri postavljanjem zasebnih kontejnera za papir, staklo, limenke, plastiku i sl. na lokacijama kojima se slui vie stambenih jedinica; 34) Reciklani centri (reciklane stanice ) su mjesta ili postrojenje gdje se vri selekcija i obrada otpada (drobljenje, kidanje i presovanje) ; 35) Integralna prevencija i kontrola zagaenja (IPPC) je zamiljena da sprijei, ili gdje je to nemogue smanji zagaenje, iz svih industrijskih ili drugih postrojenja za upravljanje otpadom, putem izdavanja dozvola a zasnovana na primjeni najboljih dostupnih tehnika;
8

36) Kompost je zrnasti materijal koji je nastao u procesu kompostiranja i slui sa poboljanje fizikih i hemijskih osobina zemljita; 37) Kompostiranje je aerobni mikrobioloki proces u kojem se organski otpad pretvara u stabilan zrnasti materijal-kompost; 38) Aerobno razlaganje mikrobioloki proces razgradnje organskog materijala uz prisustvu kiseonika; 39) Anaerobno razlaganje mikrobioloki proces razgradnje organskog materijala bez prisustva kiseonika; 40) Upravljanje otpadom je spreavanje, smanjenje, ponovno korienje, sakupljanje, prerada i odstranjivanje otpada, ukljuujui i nadzor tih postupaka i nadzor poslije njihovog odstranjivanja; 41) Odrivo upravljanje otpadom efikasno korienje materijalnih resursa, smanjenje koliine otpada koji se proizvodi, a kad je otpad ve proizveden, postupak sa njim u skladu sa ciljevima aktivnog doprinosa odrivog razvoja; 42) Odrivi razvoj je razvoj drutva koji kao takav moe da zadovoljava potrebe sadanjosti i mogunost da budue generacije zadovolje svoje potrebe uz dugorono ouvanje segmenata ivotne sredine; 43) Katalog otpada je popis otpada prema svojstvima i mjestu nastanka, razvrstan na grupe, podgrupe i vrste otpada, sa popisom djelatnosti koje proizvode otpad; 44) Reciklaa je prerada otpada koja obuhvata preradu materija i materijala sadranih u otpadu radi dobijanja supstanci i materijala u svrhu daljeg korienja ukljuujui i organsku reciklau, osim za proizvodnju energije. Prerada otpada se vri u isti ili razliiti proizvod; 45) Ponovna upotreba otpada je djelatnost koja ne ugroava ivot i zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, a koja obuhvata korienje otpada u cjelini ili djelimino, odnosno izdvajanje i korienje materija i materijala radi proizvodnje energije; 46) Organska reciklaa je aerobna prerada, ukljuujui i preradu u gnojivo ili anaerobnu preradu bioloki razgradivog otpada u kontrolisanim uslovima i pod uticajem mikroorganizama za proizvodnju organske materije ili metana; 47) Sakupljanje otpada je pripremanje otpada za prevoz do mjesta obrade, a naroito ubacivanje otpada u kontejnere, sortiranje i skladitenje; 48) Odstranjivanje otpada je postupak pripreme za odstranjivanje i odstranjivanje otpada koji nije mogue preraditi; 49) Odlaganje otpada je jedan od postupaka odstranjivanja pri kojem se vri punjenje deponije otpadom; 50) Skladitenje otpada je privremeno skladitenje kod proizvaaa otpada ili prilikom sakupljanja otpada prije njegovog prevoza, kao i skladitenje otpada prije postupka njegove prerade ili odstranjivanja; 51) Obrada otpada je fiziki, termiki, hemijski ili bioloki postupak prerade ili odstranjivanja otpada, ukljuujui njegovo sortiranje, kojim se vri promjena karakteristika otpada, ukljuujui i klasifikaciju; 52) Prerada otpada je postupak obrade otpada sa namjenom korisne upotrebe otpada i njegovih komponenti. Pod preradom otpada smatra se priprema otpada za ponovnu upotrebu, reciklaa supstanci iz otpada, spaljivanje otpada radi energetskog iskoriavanja i prerade u gorivo; 53) Spaljivanje otpada je oksidacioni proces prerade otpada, ukljuujui sagorijevanje, proizvodnju gasa (gasifikaciju) i razlaganje otpada, kao i pirolitiko razlaganje, izvreno u specijalnim objektima ili uz pomo specijalne opreme; 54) Vlasnik otpada je proizvoa otpada ili pravno i fiziko lice koje raspolae otpadom; 55) Proizvoa otpada je pravno ili fiziko lice ija djelatnosti dovodi do nastajanja otpada ili koji vri prethodnu preradu, mijeanje ili druge postupake kojima se mijenja sastav ili svojstva otpada; 56) Postrojenje za spaljivanje otpada je postrojenje za termiku obradu otpada; 57) Upravljanje otpadom je postizanje pune kontrole nad svim tokovima otpada od njegovog nastanka do konanog zbrinjavanja; podrazumjeva sprjeavanje, smanjenje, ponovno korienje,
9

sakupljanje, prevoz, prerada i odstranjivanje otpada, ukljuujui kontrolu poslije njegovog odstranjivanja; 58) Odrivo upravljanje otpadom je efikasno korienje materijalnih resursa, smanjenje koliine otpada koji se proizvodi, a kad je otpad proizveden, postupanje sa njim na nain koji aktivno doprinosi ekonomskim, socijalnim i ekolokim ciljevima odrivog razvoja; 59) Regioni za upravljanje otpadom su prostorne cjeline koje obuhvataju dvije ili vie susjednih optina koje zajedniki upravljaju otpadom na meuoptinskom nivou; 60) ivotna sredina je prirodno okruenje: vazduh, zemljite, voda, more, biljni i ivotinjski svijet; pojave i djelovanje: klima, jonizirajua i nejonizirajua zraenja,buka, vibracije, kao i okruenje koje je stvorio ovjek: gradovi i druga naselja, kulturno-industrijska batina, infrastrukturni i drugi objekti; 61) Zatita ivotne sredine je skup aktivnosti, mjera, uslova i instrumenata kojima se prati, sprijeava, ublaava, i ograniava zagaenje ivotne sredine, uva i odrava prirodna ravnotea, odrivo koriste i unapreuju prirodne i radom stvorene vrijenosti. 62) Zagaivanje ivotne sredine je unoenje zagaujuih materija ili energije u ivotnu sredinu, izazvano ljudskom djelatnou ili prirodnim procesima koje ima ili moe imati tetne posljedice na kvalitet ivotne sredine i zdravlje ljudi; 63) Zagaiva je svako pravno i fiziko lice koje posrednim ili neposrednim djelovanjem ili proputanjem djelovanja uzrokuje zagaenje ivotne sredine i koje je upisano u katastar zagaivaa; 64) Katastar zagaivaa je registar svih vrsta zagaivaa ivotne sredine sa podacima o njihovoj lokaciji, proizvodnim procesima, zagaujuim materijama koje se koriste kao sirovina ili nastaju kao poluproizvod, proizvod ili nusproizvod, dinamika isputanja zagaujuih materija, mjestima ispusta i nainu i postupku njihovog uklanjanja; 65) Zagaujue materije su sve prirodne i vjetake materije, kao i pojave i djelovanja koje remete prirodni sastav, osobine ili integritet ivotne sredine u cjelini; 66) Direktive EU pravne instrukcije EU koje povezuju sve zemlje lanice i moraju biti ugraene u njihovu zakonsku regulativu. 3. POSTOJEE STANJE UPRAVLJANJA OTPADOM Problematika upravljanja otpadom na podruju Optine Kotor uklapa se u stanje koje je trenutno prisutno gotovo u svim sredinama u Crnoj Gori. Sistem upravljanja otpadom ne funkcionie u potpunosti na zakonski ispravan i ekoloki zadovoljavajui nain. Trenutna situacija je nepovoljna jer jedinice lokalne samouprave, pa tako i Optina Kotor pristupaju rjeavanju problema bez dugorone strategije i na nain kako mu to tehnike i finansijske mogunosti dozvoljavaju. Generalno gledano, posledice neprimjerenog upravljanja komunalnim i ostalim vrstama otpada su brojne, od nepovoljnog stanja u prostoru koji je degradiran raznovrsnim otpadom pa do smanjenja kvaliteta okoline i kvaliteta ivljenja, te poveanja nepovoljnih uticaja na zdravlje stanovnitva. Ako se uzme u obzir da dugo godina nije mogla biti zatvorena finansijska konstrukcija za sanaciju postojeih i izgradnju sanitarnih deponija, da je postojala kontrola cijena komunalnih usluga koja nije omoguavala ni prostu reprodukciju tehnikih sredstava rada, da je zakonska regulativa bila neusaglaena sa evropskim standardima, ali i nedosledne primjene one koja je bila na snazi, postojee stanje i nije moglo biti bolje. Od velike je vanosti na ovom mjestu istaknuti i dugo postojanje sindroma NIMBY (Not In My Back Yard-Ne u mom dvoritu) i s time povezane tekoe odabira lokacija za zbrinjavanje komunalnog i proizvodnog otpada. Naravno ovaj sindrom je pratio i NIMET efekt (Not In My Election Time-Ne za vrijeme mog mandata), tj. neodlunost politiara za preduzimanje aktivnosti po pitanju upravljanja otpadom, a posebno kod izbora lokacija za deponovanje otpada. Navedeno nije izuzetak ve svjetska specifinost kada je u pitanju upravljanje s otpadom.
10

Dakle, postojee stanje u optini Kotor po pitanju upravljanja otpadom karakterie loa praksa koja sa sobom nosi rizike po ivotnu sredinu i zdravlje ljudi, ali i napori da se ovi problemi rijee na sistematian, sveobuhvatan i ekonomski odriv nain. Ciljevi kojima se tei u oblasti upravljanja otpadom su: smanjenje uticaja otpada na zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, zatita prirodnih resursa kroz smanjenje proizvodnje otpada, saniranje negativnih efekata upravljanja otpadom u prethodnom periodu i drugi. Radi ostvarivanja ovih ciljeva Plan predvia da se poslovi upravljanja otpadom organizuju na nain koji je u skladu sa evropskim standardima i direktivama. 3.1. OPTI PODACI O OPTINI KOTOR Kotor je grad primorsko mediteranske regije Crne Gore. Povrina optine je 335 km. Broj stanovnika je u stalnom porastu. Ilustracije radi po popisu 1948. godine u kotorskoj optini je ivelo 14.124 stanovnika. Popisom iz 1971. godine na teritoriji grada je ve 18.917 stanovnika, a po zadnjem popisu 2003. godine u Kotoru ivi 22.947 stanovnika. Gustina naseljenosti po popisu iz 2003. godine je 68,5 stanovnika/km. Najvea naselja po ovom popisu po broju stanovnika su: Dobrota 8.169, kaljari 4.002, Risan 2.083, Kotor (Stari Grad) 1.331, Pranj 1.244. Ostala naselja broje do hiljadu i manje stanovnika. Broj naselja na podruju optine je 56 od ega je gradskih 5 u kojima ivi 13,136 stanovnika to u ukupnom stanovnitvu ini 57,4%, a ostatak od 42.6% ini ruralno stanovnitvo. Naselja kotorske optine sa brojem stanovnika prikazan je donjoj tabeli.
Naziv naselja
BIGOVA BRATEII BUNOVII AVORI DOBROTA DONJI MORINJ DONJI ORAHOVAC DONJI STOLIV DRAGALJ DRAIN VRT DUB GLAVATI GLAVATIII GORNJI MORINJ GORNJI ORAHOVAC GORNJI STOLIV GOROVII HAN KAVA KNELAZ KOLUUNJ KOSTANJICA KOTOR KOVAI KRIMOVICA KUBAI LASTVA GRBALJSKA LEDENICE
Broj stanovnika
114 52 1 2 8.169 261 257 336 32 59 248 160 69 16 36 10 44 60 443 26 7 127 1.331 81 55 24 428 32
Naziv naselja
LIPCI LJEEVII MALI ZALAZI MALOV DO MIRAC MUO NALJEII PELINOVO PERAST PITET PODBRE PRANJ PRIJERADI RADANOVII RISAN STRP SUTVARA III KALJARI PILJARI TRENJICA UKROPCI UNIJERINA VELIKI ZALAZI VINJEVA VRANOVII ZAGORA ZVEAVA
Broj stanovnika
36 150 0 11 80 677 147 71 349 0 119 1.244 25 663 2.083 45 325 94 4.002 8 0 2 20 0 128 133 48 7
Tabela br. 1: Naselja u optini Kotor sa brojem stanovnika
Prosjena starost u godini popisa je 38,1 godina. Prirodni prirataj u 2003. godini imao je negativan trend, brojkama izraen, ivoroenih je bilo 252, a umrlih 255 to ini negativnu prirodnu promjenu -3 to moe biti nagovjetaj da prirodni prirataj nije ili bar nije u presudnoj mjeri inilac
11

poveanja broja stanovnika. To su u veoj mjeri drugi faktori (migracija stanovnitva doseljavanje). Prema nacionalnoj pripadnosti, struktura stanovnitva optine je sledea: Crnogorci 46.81%, Srbi 30.91%, Hrvati 7.68%, Muslimani 0.46%, Albanci 0.33% Bonjaci 0.07% i ostali 13.74%. Radno aktivnog stanovnitva je 42,8% od ega je zaposleno 25.9% sa prosjenom zaradom od 344,4 EUR - a. Sa ekonomskog stanovita stanovnitvo se moe posmatrati preko dva kriterijuma. Jednu grupu ine svi zaposleni s punim ili djelimino punim radnim vremenom. Drugu grupu (aktivno stanovnitvo) ine svi koji obavljaju neko zanimanje i oni koji nijesu u radnom odnosu (dio u poljoprivredi, zanatstvu, pomaui lanovi porodice i sl.). U Kotoru je vie radno aktivnog nego zaposlenog stanovnitva. Struktura stanovnitva prema djelatnostima, intelektulnom nivou, kulturi ivljenja i starosnoj dobi, dobar je pokazatelj stepena razvijenosti ekoloke svijesti i odraz jaeg ili slabijeg usmerenja odreene sredine prema pojedinim aktivnostima pa i o formiranim navikama sakupljanja i odlaganja individualnog - kunog otpada. Uobiajna je podjela na tri osnovna sektora (primarni, sekundarni i tercijani), ali u novije vrijeme esto se izdvaja i kvartarni sektor, jedini koji obuhvata neprivredne djelatnosti. Na podruju optine jedan dio stanovnitva je zaposlen u sekundarnim djelatnostima, a to su: vaenje kamena, preraivaka industrija, vodosnabdjevanje i graevinarstvo (preko 10%). Najvie zaposlenih je u tercijalnoj delatnosti: trgovini, hotelijerstvu i ugostiteljstvu, saobraaju, skladitenju, vezama i finansijama (oko 50% zaposlenog stanovnitva), dok je kvartalnim djelatnostima: uprava i odbrana, socijalno osiguranje, obrazovanje i razne usluge zaposleno oko 40% od ukupnog broja zaposlenog stanovnitva. Interesantna je injenica da na teritoriji Optine ima vie enske populacije. Od ukupno 22. 947 stanovnika 12.074 je enskog pola, od ega 4.692 pripada radno aktivnom stanovnitvu, 2.914 obavlja odreena zanimanja, a 2.797 ima lina primanja. Vie od polovine enske populacije radi u tercijalnim i kvartalnim djelatnostima. Procesi dubljih drutvenih promjena na globalnom nivou, ali i na podruju nae optine zapoeti krajem 80 - tih i poetkom 90 - tih godina u znaku su nekoliko osnovnih transformacionih procesa koji za sada imaju uglavnom negativne posljedice po kvalitet ivota stanovnika. Prije svega radi se o transformaciji dojueranjih dravnih/drutvenih firmi s obzirom na njihov vlasniki status i sistem upravljanja, formiranje novih prevashodno privatnih firmi i ekspanzivni rast preduzetnitva, bujanje sive ekonomije i velika redistribucija ekonomske moi i na toj osnovi uspostava nove strukture moi, to dovodi do dubljih drutvenih nejednakosti i raslojavanja drutva. U optini dominiraju privatna svojina, domai i strani kapital i oblici organizovanja sa ogranienom odgovornou. Na teritoriji optine ima 7.385 domainstava, a 8.206 stambenih jedinica potencijalnih proizvoaa otpada. Najvei broj stanova odgovara sanitarno higijenskim i savremenim uslovima ivota. Opremljenost instalacijama i pomonim prostorijama neto je povoljnija u gradu nego u ostalim podrujima (prigradskim, vikend i seoskom) gdje oko 15% domainstava nema kupatilo i WC, a oko 8% vodovodne instalacije. Meusobna povezanost naselja na teritoriji optine je uglavnom dobra i ogleda se kroz lokalnu putnu infrastrukturu cca 454 km prikazano je u donjoj tabeli kao i na slici datoj u prilogu P1.
Oznaka dionice 1 2 3 4 5 6 Dionica Dragalj-Joviina voda Zveera-CrkviceDragalj Unijerina-ZveeraH.Novi Metkova voda - Crkvice Gornji Morinj-Donji Morinj Kotor Ljuta Duina (km) 6,38 11,52 2,828 9,565 5,27 6,094 irina (m) 3-3 3-6 3-4 3,2-3,2 3-3 4-5 Oznaka dionice 21 22 23 24 25 26 Dionica M2-Stari put-Jugodrvo L 15 Zagora-Popovii Gorade Dub Crkvice Orijen Ledenice Ilii Price - Odoljen - Tunel Vrmac Duina (km) 1,153 3,314 1,647 10,13 1,3 1,2 irina (m)
3-3 2-3 3-3 3-3 2-3
12

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Vidikovac Kotor Trojica- Vrmac Trojica - Gradionica Gorade Mirac Stara fortica Lastva Pobre Radanovii Pobre Ljeevii Murva Glavati Pobre Krimovica Sutvara Bigova Naljeii Pelinovo Radanovii Glavatiii Bigovo L 15 Krimovica Trsteno Jaz Glavatski put Lastva 2,48 4,458 3,772 5,313 12,14 2,47 2,405 5,597 9,419 9,151 2,26 6,83 4,42 1,228 4-6 3-3 4-4 3-3 3-4 3-3 3-3 3-3 3-3 3-7 3-4 3-3 3-4 3-3 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 Podi Kolounj Mirac avori Bukova aluga - Malov do Peraev krst - Veliki zalazi Stari most Velika voda Radanovii-Bjelila-Prijeradi Ercegovina Mramor (priob. Podruje) Prolaz kroz Perast Sv Petka Sv Jovan Tunel Vrmac Kalake vode Orahovac Kava Poanii Trenjevo Prijeljen Grakavac Velje zmijino brdo Glavatiii ukovac 1,2 2,5 5,5 5 5 3,5 0,8 1,5 2,675 3 1,5 3,5 3,5 2,55
Tabela br. 2: Lokalni putevi u Optini Kotor
U najveem broju sluajeva radi se o putevima sa asfaltiranim ili betonskim kolovozom uglavnom dobrog i srednjeg stanja. Dio Optine u primorskom akvatoriju od Veriga do Veriga povezan je u najveem dijelu magistralnim i regionalnim putnim pravcima. Stanovnici optine Kotor se sve vie okreu razvoju turizma i djelatnostima vezanim za njega, to u krajnjem moe da dovede do poboljanja jednog segmenta kvaliteta ivota, podizanja nivoa ivotnog standarda. Meutim, imajui u vidu savremeno shvatanje kvaliteta ivota i injenicu da je uslovljen i kvalitetom ivotne sredine i kvalitetom radne sredine, odnosno u svakom smislu kvalitetne turistike ponude, segment upravljanja otpadom je od egzistencijalno razvojnog znaaja. 3.2. KONCEPT CJELOVITOG SISTEMA UPRAVLJANJA OTPADOM Ve se nekoliko decenija pokuava osmisliti sistem upravljanja otpadom kojim e se sprijeiti ne samo ugroavanje okoline nego i samog ovjeka tj. njegovog zdravlja. Rast otpada je uzrokovan porastom ivotnog standarda i potroakih navika, velikim industrijskim rastom koji sa sobom nosi i poveanu proizvodnju otpada ukljuujui i opasan otpad. Nastojanja da se koliina otpada za odlaganje smanji te da se isti zbrine na ekoloki prihvatljiv nain pokrenuta su jo sedamdesetih godina prolog stoljea kada su u EU donese i prve konkretne zakonske odredbe. U zadnjih tridesetak godina osmiljeno je i vie tehniko-tehnoloki postupaka za obradu razliitih vrsta otpada koji su sastavni djelovi sistema upravljanja otpadom na nivou pojedinih gradova odnosno regija. Koncept ''Cjeloviti sistem upravljanja otpadom'' pri tome podrazumijeva provoenje cijelog niza mjera koje se odnose na praenje i postupanje s otpadom od mjesta nastanka pa do mjesta konanog zbrinjavanja. Mjere se odnose na prihvat, reciklau, obradu i zbrinjavanje, i moraju se voditi kriterijima zatite okoline, ekonomskim naelima i drutvenom prihvatljivou. 3.2.1 Osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom Cjeloviti sistemi upravljanja otpadom imaju osnovi cilj, a to je ostvariti pozitivno djelovanje na okolinu, kako se generisanjem otpada ne bi naruio postojei ekoloki bilans i ravnotea. Navedeno se moe postii samo odgovornim i razumnim postupanjem s proizvedenim otpadom ime se jedino moe jamiti drutveni razvitak u skladu s prirodom, to je terminoloki definisano pojmom odrivog razvoja. U tom smislu osnovne postavke cjelovitog sistema upravljanja otpadom polaze od naela potpunog uvida u tok otpada od mjesta nastanaka pa do mjesta konane obrade
13

i zbrinjavanja. Izmeu ove poetne i krajnje take postoji cijeli niz mjera koje su u postupku provoenja hijerarhijski podreena jedna drugoj. U skladu s zakonskom regulativom, cjeloviti sistemi upravljanja otpadom definiu zbirne radnje u okviru tehnikih i organizacionih normi koje u skladu sa tehnikim i ekonomskim polazitima ukljuuju sledee hijerarhijske postavke: a) b) c) d) e) Izbjegavanje nastanka otpada, Smanjenje koliina i vrsta otpada, Ponovna upotreba, Reciklaa otpada, Prerada i odstranjivanje otpada,
Navedene postavke definiu cjelovitu, opte prihvaenu univerzalnu koncepciju za postupanje s svim vrstama otpada. Koncept je u potpunosti implementiran na nivou tehnikih propisa i strategija upravljanja otpadom te se u Crnoj Gori postojei sistem upravljanja prikupi i odloi prilagoava navedenom konceptu. Sistem objedinjuje upotrebu velikog broja specifinih mjera i metoda koje su vezane uz prethodno navedene aktivnosti od izbjegavanja i smanjenja koliina otpada, separatnog prikupljanja otpada, upotrebe i reciklae tako prikupljenog otpada, prevoza i privremenog skladitenja otpada, obrade i konanog zbrinjavanja. 3.2.2 Osnovni elementi cjelovitog sistema upravljanja otpadom Svaka mjera ''cjelovitog sistema upravljanja'' ima specifinu ulogu u planiranom sistemu upravljanja otpadom. Za provoenje prethodno navedenih postavki i mjera koje ine teoretsku osnovu cjelovitog sistema upravljanja otpadom potrebno je u praksi definisati elemente za njegovo provoenje. Jednostavna ema s glavnim elementima cjelovitog sistema upravljanja otpadom moe se prikazati na sledei nain:
NASTANAK OTPADA
REC. DVORITA
IZDVAJANJE
POSTUPANJE SA OTPADOM
IZDVAJANJE
EKOLOKA OSTRVA
ODLAGANJE PRIVREMENO SKLADITENJE
PRIJEVOZ
SKUPLJANJE
OBRADA
(RECIKLAA, MBO, TERMIKA)
ODLAGANJE
ema br. 1: Integralni (cjeloviti) sistem upravljanja otpadom
14

a) Nastanak otpada Otpad nastaje gotovo u svim djelatnostima. Kada je u pitanju komunalni otpad, nastanak se veim dijelom vee uz domainstva, a manjim dijelom na industrijske djelatnosti koje ipak po svojstvima proizvode otpad razliit od komunalnog; b) Postupanje s otpadom Podrazumijeva one aktivnosti manipulacije s otpadom kojima se isti odlae u za to predviene kante i kontejnere. Navedeno ukljuuje i aktivnosti odvojeno prikupljenog dijela otpada putem posebnih posuda (zelena ostrva) ili u za to predvienim mjestima (reciklana dvorita); c) Privremeno odlaganje tj. skladitenje Obavlja se na unaprijed odreenim mjestima u sklopu adekvatnih posuda ili pretovarnih stanica; d) Sakupljanje privremeno skladitenog otpada Ukljuuje radnje njegovog pretovara; e) Prevoz privremeno skladitenog otpada Podrazumijeva radnje prevoz i pretovar otpada u vea/manja vozila do mjesta obrade odnosno konanog zbrinjavanja; f) Prerada otpada Podrazumijeva aktivnosti tretiranja otpada bilo u sklopu pogona za reciklau ili u kompostnim odnosno termikim jedinicama. g) Odlaganje Odlaganje je konano zbrinjavanje u okviru ureenog odlagalinog prostora. Cjeloviti sistem upravljanja komunalnim otpadom ne mora se razumljivo ograniiti samo na upravljanje komunalnim otpadom ve se u isti sistem prema potrebi mogu ukljuiti i drugi proizvodni tokovi otpada sa svojstvima slinim komunalnom otpadu. Meutim komunalni otpad predstavlja praktino jedini tok koji se u veim koliinama pojavljuje svakodnevno, dok se iz industrijskih aktivnosti isti pojavljuje uglavnom arno. Upravljanje komunalnim otpadom poinje na mjestu njegovog nastanaka. Naime u ovoj poetnoj taki cjelovitog sistema upravljanja se postavljaju zahtjevi za smanjenje nastanka otpada koji uveliko zavise od ponaanja pojedinca i drutva u cjelini. U cjelovitom sistemu upravljanja otpadom definisane su kategorije i vrste otpada. Svaka kategorija i vrsta otpada ima zaseban tok obrade i zbrinjavanja. Mnoge korisne komponente otpada mogu se izdvojiti i separatno prikupljati u za to predvienim mjestima. Odvojeno prikupljanje otpada predstavlja polazite savremenog upravljanja i njime se omoguava ouvanje prirodnih resursa (manje sirovina), tednja energije, izbjegava se nastajanje otpada i na taj nain potencijalno zagaenje okoline. U cjelovitom sistemu upravljanja otpadom, dvije su glavne odrednice odvojenog prikupljanja i to: izdvajanje iskoristivih komponenti kao sekundarnih sirovina i izdvajanje materija sa karakteristikama opasnog otpada s ciljem njihove detoksikacije i recikliranja. Odvajanje otpada na mjestu nastanka, podrazumijeva njihovo odlaganje i privremeno skladitenje u posebnim prihvatnim jedinicama. Mijeani komunalni otpad se odlae u za to pripremljene posude i kontejnere koji su rasporeeni u svakoj ulici, ispred kue, odnosno
15

domainstava. Iskoristive ili problematine komponente takoe se odlau u posude, ali u sklopu posebno opremljenih prostora kao to su reciklana dvorita ili zelena ostrva. Ovi prostori su opremljeni posebnim prihvatnim spremnicima koji su koliinski postavljeni obzirom na broj gravitirajuih stanovnika, odnosno domainstava. Odloeni otpad u spremnicima, prikuplja se putem odgovarajuih kamiona tj. pogodnog voznog parka koji mora biti prilagoen sistemu prikupljanja. Sakupljanje podrazumijeva jednostavne operacije punjenja voznog parka otpadom, koji se odvozi na privremeno skladitenje prema transfer stanici ili direktno na obradu odnosno zbrinjavanje. Obrada prikupljenog komunalnog otpada podrazumijeva postupke mehanike obrade, mehaniko-bioloke obrade, fiziko hemijske obrade, bioloke obrade i razliitih oblika termike obrade. Iz karaktera pojedinih tehnologija za obradu otpada, vidljivo je da iste podrazumijevaju iskoritenje korisnih svojstava u materijalne i energetske svrhe, smanjenje zapremine otpada i uklanjanje njihove eventualne toksinosti. 3.2.3 Osnovni koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom na teritoriji Optine Kotor Koncept sistema upravljanja otpadom na teritoriji optine Kotor zasniva se na regionalnom zbrinjavanju otpada na sanitarnoj deponiji. Deponije predstavljaju krajnju taku cjelovitog sistema upravljanja otpadom koje prihvataju neiskoristive ostatke otpada za konano zbrinjavanje. Tehniki je i ekonomski logino da se uz odlagalita grade i sistemi prerade mijeanog otpada i sistemi prerade reciklibilnih materijala. U jednoj takvoj varijanti, sistem cjelovitog upravljanja otpadom predvien je i za prostor Kotorske optine. Kada je u pitanju Kotor, osnovni koncept cjelovitog sistema upravljanja otpadom Kotora ine redom elementi opisani u taki 3.2.1. kako slijedi: izbjegavanje i smanjivanje koliina otpada, odvojeno skupljanje otpada (primarna reciklaa), skupljanje i prevoz otpada, skladitenje otpada, obrada otpada i odlaganje otpada. Navedeni princip djelovanja sastava s procesnim tokovima je prikazan na donjoj emi :
ema br. 2: Principijelna ema integralnog sistema upravljanja otpadom
16

3.3 VRSTE, KOLIINE I MJESTO NASTANKA OTPADA Otpad je svaka materija ili predmet koje je vlasnik odbacio ili je duan da odbaci. Klasifikacijom otpada vri se podjela po grupama, podgrupama i vrstama, a sve u skladu sa porijeklom otpada. Klasifikacija otpada vri se na osnovu kataloga otpada. Karakterizacija otpada je postupak ispitivanja kojim se utvruju fizike, hemijske i bioloke osobine otpada. Na osnovu izvrene karakterizacije, otpad se oznaava u skladu sa Zakonom i Direktivama EU. Vlasnik otpada duan je da vri karakterizaciju za sve vrste otpada, osim za otpad iz domainstva. Vlasnik otpada je duan da izvri preradu otpada, a ukoliko je prerada otpada nemogua, ekonomski ili sa stanovita zatite ivotne sredine neopravdana i tetna, duan je da otpad odstrani u skladu sa planom i principima zatite ivotne sredine. Ukoliko se ne upravlja na adekvatan nain, otpad ugroava osnovne komponente ivotne sredine (vodu, vazduh i zemljita). Otpad se u zavisnosti od stepena opasnosti, dijeli se na: - Neopasni otpad i - Opasni otpad. Opasni otpad je svaki otpad koji sadri elemente i jedinjenja koji imaju neke od sledeih svojstva: eksplozivnost, reaktivnost, zapaljivost, nadraivost, tetnost, toksinost, infektivnost, kancerogenost, mutagenost, svojstvo oksidiranja, svojstvo nagrizanja i otputanja otrovnih gasova hemijskom ili biolokom reakcijom. Opasni otpad moe biti: 1. opasni otpad iz domainstva: Ovaj otpad uglavnom ine odbaena elektrina i elektronska oprema (friideri, bojleri, TV, PC, ketridi, toneri, baterije, alkalna i kiselinska sredstva za ienje, pesticidi (fungicidi, insekticidi, herbicidi) i dr.). 2. opasni otpad iz industrije: glavni proizvoai opasnog industrijskog otpada su mala i srednja preduzea, luka, benzinske pumpe, auto-servisi, praonice automobila, fotografske radnje, kozmetiki saloni, hemijske istione i sl. Neopasni otpad je otpad koji po sastavu i svojstvima nema neku od karakteristika opasnog otpada. Prema mjestu nastanka otpad dijelimo na: Komunalni otpad Industrijski otpad Medicinski otpad Graevinski otpad od ruenja Zemlja i ut iz otkopa Poljoprivredni, umarsko-drveni otpad
Takoe, Zakon nas upozorava i na posebne vrste otpada: Otpadne baterije i akumulatori Otpadne gume i gumeno-tehniki materijal Otpadna vozila Otpadna elektronska i elektrina oprema (e otpad) Otpadna ambalaa Mulj izdvojen iz fekalnih otpadnih voda
17

Otpadna ulja 3.3.1. Komunalni otpad je otpad iz domainstava, otpad iz proizvodne ili uslune djelatnosti, ako je po svojstvima slian otpadu iz domainstava. U komunalni otpad spada i otpad dobijen u privrednim organizacijama, koji nije nastao u procesu proizvodnje. Podaci o koliinama i sastavu komunalnog otpada Jedan od najvanijih instrumenata za planiranje odrive i dugorone implementacije sistema upravljanja vrstim otpadom je dobra baza podataka o trenutnoj situaciji u oblasti proizvodnje otpada i njen kvalitet. Koliina proizvedenog otpada znatno se razlikuje od koliine sakupljenog, tretiranog i deponovanog otpada. Podaci o koliinama se prikazuju u razliitim mjernim jedinicama (t/dan; m3/dan i sl.). S obzirom da su od 12.07.2004. do 31.12.2007. godine optine Kotor, Budva i Tivat, odlagale otpad na regionalnoj sanitarnoj deponiji ''Lovanja'', za taj period imamo precizne podatke o koliinama deponovanog otpada. Saglasno prethodnom, godinje sakupljene koliine otpada na regionalnoj sanitarnoj deponiji ''Lovanja'', za taj period prikazana je u tabeli koja slijedi:
OPTINA
KOTOR KOL. T
TIVAT KOL. T 2 497,56 5 057,20 5 656,90 6 700,78 19 912,44
BUDVA KOL. T 7 651,56 14 653,76 16 299,22 20 410,54 59 015,08
UKUPNO KOL. T 13 540,28 27 038,74 31 083,02 37 541,46 109 203,50
MJESEC 2004 2005 2006 2007 UKUPNO 3 391,16 7 327,78 9126,90 10 430,14 30 275,90
Tabela br. 3: Sakupljene koliine otpada
18

Koliine deponovanog otpada po optinam a za 2004/05/06/07. godinu 25,000.00 20,000.00 15,000.00 10,000.00 5,000.00 0.00 2004 2005 2006 2007
KOTOR TIVAT BUDVA
Slika br. 1. Grafiki prikaz rasta koliina otpada za period 2004 2007 godina
Uee optina u ukupnoj koliini deponovanog otpada u 2004/05/06/07.godini
Kotor 25%
Budva 57% Tivat 18%
Slika br. 2. Uee optina u ukupnoj koliini deponovanog otpada za period 2004 2007. godine
Udio otpada od turistike djelatnosti razlikuje se zavisno od doba godine i podruja na kojem nastaje i u dirketnoj je vezi sa brojem noenja. Ovaj otpad se uglavnom generie u jednom razdoblju godine. Varijacije mjesenih koliina otpada i vrlo izraeno poveanje koliina otpada u ljetnjim mjesecima prikazano je na slici 3 (kao primjer je uzeta 2004-2005.godina)
19

KOLICINE DEPONOVANOG OTPADA
5,000.00 4,500.00 4,000.00 3,500.00 3,000.00 2,500.00 2,000.00 1,500.00 1,000.00 500.00 0.00 Jul-04 Aug-04 Sep-04 Oct-04 Nov-04 Dec-04 Jan-05 Feb-05 Mar-05 Apr-05 May-05 Jun-05 Jul-05 Aug-05 Sep-05 Oct-05 Nov-05 Dec-05
DEPONOVANA KOLICINA (t)
MJESEC
KOLICINE DEPONOVANOG OTPADA
Slika br. 3. Varijacije mjesenih koliina deponovanog otpada
U 2008. godini (nakon zatvaranja deponije Lovanja) na teritoriji optine Kotor sakupljeno je oko 11.500 tone otpada. Naravno ukupno proizvedene koline otpada su vee jer se procijenjuje da je sakupljanjem otpada od strane komunalnih preduzea obuhvaeno oko 90% stanovnitva koje ivi u gradskim naseljima, dok se otpad koji se stvara u selima i manjim naseljima odlae na neureenim odlagalitima ili unitava spaljivanjem. Tako se procjenjuje da je nivo usluge sakupljanja u optini Kotor oko 80%. Ostale vrste otpada sa prostora optine Kotor predstavljaju znaajnu koliinu materijala koji se odlae na gradskom odlagalitu, a ine ga graevinski otpad, e-otpad (uglavnom kuni aparati), namjetaj, zeleni otpad i dr. Prema procjenama iz JKP Kotor" ove vrste otpada ine 20 % ukupno odloenog materijala Procjena prikupljene koliine ostalog otpada koji slijedi odnosi se na 2008. godinu: Kabasti otpad gruba procjena: 17 m/dan. Zeleni otpad gruba procjena: 11 m/dan. ut, zemlja gruba procjena: 150 m3/dan. Auto gume gruba procjena: 0,15 m3/dan Za ostale vrste otpada nemamo podatke o koliinama. Sastav komunalnog otpada Podaci o fizikom sastavu otpada su vani za procjenu i utvrivanje sljedeih aktivnosti: - izbor i korienje odgovarajue opreme za skladitenje, sakupljanje, transport, tretman i odlaganje otpada; - procjenu izvodljivosti smanjenja otpada ponovne upotrebe na mjestu nastanka, recikliranja i obnove energije; - projektovanje transfer (pretovarnih) stanica, postrojenja za tretman otpada postrojenja za reciklau, deponija i objekata na deponijama. Generalno, komunalni otpad se sastoji od sljedeih glavnih frakcija: - organski otpad (ostaci hrane, otpad iz dvorita, trava, lie, odsjeene grane, drvee);
20

- papir i karton (novine, knjige, asopisi, komercijalna tampa, kancelarijski papir, papir za pakovanje, papir za ienje, valoviti papir); - plastika (ambalani materijal, kutije, boce, plastine kese, folije i drugi proizvodi od plastike); - staklo (boce, tegle, ambalaa za pia, ravno staklo); - metal (limene kante, limenke, aluminijum, gvoe i drugi metali); - tekstil i koa; - ostalo (prljavtina, pepeo, ulino smee, praina, neidentifikovani materijali). Saglasno naprijed navedenom, pretpostavljeni sastav komunalnog otpada u Optini Kotor (formiran na osnovu podataka dobijenih iz prakse i iskustava zemalja u okruenju), izgleda: Papir i karton 20 Staklo 15 Metal 5 Plastika 15 Tekstil 5 Organski 30 Ostali 10 Ukupno 100
Tabela br. 4 : Sastav komunalnog otpada u Optini Kotor

Ostali 10%
Papir i karton 20%
Organski 30%
Staklo 15%
Tekstil 5%
Plastika 15%
Metal 5%
Slika br. 4. Procentualno uee pojedinih vrsta komunalnog otpada.
Poznato je da turistika privreda proizvodi disproporcionalno vie otpada od ambalanog materijala (limenke, boce za vodu i pia, kartonske kutije, staklene boce, plastina pakovanja). 3.3.2. Industrijski otpad moe biti opasan i neopasan. Pod ovim otpadom podrazumijevaju se sve vrste otpadnog materijala i nus proizvodi koji nastaju uslijed odreenog tehnoloko industrijskog procesa. Na prostoru optine Kotor jedini preostali proizvoa industrijskog otpada je ''Daido Metal'' industrija kliznih leajeva, dok su hemijska industrija Rivjera i fabrika gumenotehnikih proizvoda faktiki prestale da postoje i nemamo podataka o preostalom industrijskom otpadu. Industrija kliznih leajeva ''Daido Metal'', ima izraen Plan upravljanja otpadom, ima implementiran standard ISO 14001 kojim se utvruje koji od radnih procesa zagauje ivotnu sredinu, odreuju se realni ciljevi i uvode neophodne mjere za ostvarenje tih ciljeva itd. Takoe treba naglasiti da ''Daido Metal'' posjeduje dozvolu od Agencije za zatitu ivotne sredine za izvoz otpada (50 tona mulja i filterskih kolaa koji sadre opasne stvari galvanski mulj, oznaka prema Baselskoj konvenciji: A1050, broj u Katalogu otpada EWC:11 01 09, ime se ovaj otpad svrstava u kategoriju opasnog otpada).
21

3.3.3. Medicinski otpad moe biti neopasan (po svojstvima slian komunalnom otpadu) i opasan (infektivni, otri predmeti, farmaceutski, patoloki, genotoksini, radioaktivni, posude pod pritiskom, hemijski i otpad sa visokim sadrajem tekih metala). Nastaje u zdravstvenim ustanovama pri pruanju zdravstvene zatite, naunih ili istraivakih djelatnosti iz oblasti medicine. 3.3.4. Graevinski otpad nastaje prilikom izrade graevinskih proizvoda i vrenju graevinskih radova. Spada u kategoriju neopasnog otpada. U optini Kotor u Industriskoj zoni postoji lokacija za privremeno odglaganje graevinskog otpada. 3.3.5. Veterinarski otpad moe biti neopasan (po svojstvima slian komunalnom otpadu) i opasan. Nastaje u ustanovama i ordinacijama koje pruaju zdravstvenu zatitu ivotinja. 3.3.6. Biorazgradivi (organski) otpad spada u kategoriju neopasnog otpada. Glavni proizvoai su poljoprivredna domainstva, stolarske radionice itd. Posebne vrste (tokovi) otpada 3.3.7. Otpadne baterije i akumulatori moraju se na poseban nain tretirati. Glavni proizvoai otpadnih baterija i akumulatora su: auto-servisi, privredna drutva, domainstva. Ne postoje podaci o koliinama ove vrste otpada koji nastaje na teritoriji optine Kotor. 3.3.8.Otpadne gume Glavni proizvoai otpadnih guma su: preduzea, auto-servisi, vulkanizeri i druga javna i privatna preduzea koja se bave transportom, graevinske firme koje koriste terensku opremu i pojedinana domainstva. Ne raspolae se podacima o broju otpadnih guma koje nastaju na godinjem nivou. 3.3.9. Otpadna elektronska i elektrina oprema (EE otpad) Glavni proizvoai su: domainstva, privredna drutva, i dr. Optina Kotor ne raspolae podacima o koliinama ove vrste otpada. 3.3.10. Otpadna ulja Glavni proizvoai otpadnih ulja su: auto-servisi, hoteli, restorani, privredna drutva, domainstva. 3.3.11.Ambalani materijali . Znaajna koliina ovog otpada prestavlja sekundarnu sirovinu i moe se reciklirati. Glavni proizvoai su: privredna drutva koja se bave trgovinom, pojedinana domainstva, hoteli, restorani. Ne raspolae se podacima o koliinama. 3.3.12. Komunalni mulj izdvojen iz otpadnih voda. Poto u optini Kotor jos uvjek nema nijednog postrojenja u funkciji za preiavanje otpadnih voda, nema ni ove vrste otpada. 3.3.13. Azbestni otpad pripada grupaciji opasnog otpada i to kao sirovi azbest i kao materijal ili predmet koji sadri azbest i azbestana vlakna, azbestna praina nastala emisijom azbesta u vazduh kod obrade azbesta, materijala i proizvoda koji sadre azbest koje vlasnik odbacuje najmjerava ili mora odbaciti. Proizvodi koji sadre azbest do 90% su osjetljiviji i lake se oteuju. Tu spadaju obloge bojlera i cijev. Kod proizvoda koji imaju manji sadraj azbesta, od 10-15% (azbestni cementni krovovi i ploe), azbest je zacementiran i teko dolazi do zagaenja, osim ako se mehaniki ne otete ovi materijali. Udisanje vazduha sa prisutvom vlakana od azbesta je kancerogeno (izaziva rak plua i druge plune bolesti). Nemamo preciznih podataka o proizvoaima i koliinama azbestnog otpada. 3.3.14.Otpadna vozila Glavni proizvoai su: auto-servisi, auto otpadi, privredna drutva i pojedinana domainstva.
22

S obzirom da ne postoji, potrebno je sainiti kvalitetnu bazu podataka u kojoj treba tano definisati mjesto nastanka otpada, koliinu sakupljenog otpada, transportovanje do mjesta reciklae, odstranjivanja ili prerade. 3.4. LOKACIJE POSTOJEIH POSTROJENJA I OBJEKATA ZA OBRADU I ODLAGANJE OTPADA Pod kapacitetima za upravljanje otpadom se podrazumjevaju: - prostori u za postavljanje specijalnih kontejnera u kojima se na selektivan nain sakuplja otpad (zelena ostrva); U optini Kotor ovakva oprema (nekompletna) je postavljena na nekoliko lokacija - oprema za selektivno prikupljanje otpada nabavljena je u okviru pilot projekta koji je realizovalo JKP Kotor u okviru projekta ''Organizovano sakupljanje i primarna selekcija sekundarnih sirovina sa reciklanom stanicom na podruju optine Kotor'' koji je u saradnji sa USAID-om realizovala Optina Kotor; - Javno komunalno preduzee raspolae i sa 16 specijalnih vozila za sakupljanje i transport otpada; - servisna radionica locirana je u Kavu - deponija za odlaganje otpada - Nakon zatvaranja privremene deponije Lovanja, optina Kotor ne posjeduje sopstvene ili zajednike kapacitete za deponovanje otpada, ve otpad odlae na deponiji u Podgorici. - pretovarna (transfer stanica) i reciklani centar nakon zatvaranja deponije Lovanja preostala je oprema koju koriste opine Kotor i Tivat, koja je trenutno nalazi u krugu bive deponije Lovanja - centar za kompostiranje optina Kotor ne raspolae ovim kapacitetima; - reciklana dvorita u kojima bi graani odlagali pojedine vrste kabastog i opasnog otpada, nijesu izgraena na teritoriji optine Kotor. Postojei kapaciteti za postupanje s otpadom na podruju Optine Kotor koji se u daljnjim takama detaljnije analiziraju principijelno se temelje na: a) postojeim kapacitetima za prihvat komunalnog i slinog otpada od strane graanstva i industrije, b) tehnikim kapacitetima i mogunostima Javnog komunalnog preduzea Kotor koje se bavi prikupljanjem, odvozom i zbrinjavanjem otpada, c) kapacitetima za obradu prikupljenog komunalnog otpada, d) kapacitetima za izdvojeno prikupljanje (primarnu i sekundarnu reciklau) iskoristivih dijelova komunalnog otpada, e) kapacitetima za trajno zbrinjavanje neiskoristivih dijelova otpada. Urbanistikim planom Optina Kotor nije definisala i osigurala korienje lokacije za veinu potrebnih sadraja, to onemoguava kvalitetan rad Javnog komunalnog preduzea, a to se odraava na ukupnu istou grada. 3.4.1. Lokacije neureenih odlagalita otpada lan 81. Zakona o upravljanju otpadom obavezuje jedinice lokalne samouprave da naprave popis neureenih odlagalita.
23

Neureena odlagalita Na zemljitu uglavnom pored lokalnih i nekategorisanih puteva iji su vlasnici optina Kotor i drava Crna Gora, esto se deponuje otpad i stvaraju neureena odlagalita ije uklanjanje iziskuje dodatni finansijiski angaman za optinu i Javno komunalno preduzee. Lokacije gdje se nalaze neureena odlagalita: - uz Regionalni put Kotor Njegui - uz Lokalni put ka Mircu - oko Tvrave na Goradu - stara deponija Javnog komunalnog preduzea Kotor ija je sanacija u toku - uz Lokalni put u Privrednoj zoni od "Kipsa" ka "Daido metalu" - uz lokalne puteve u Gornjem i Donjem Grblju - uz magistralni put Lipci Kne Laz - uz stari put Risan Niki. Gomile otpada koji se nekontrolisano odlau du puta se povremeno pokrivaju zemljom iz graevinskih iskopa ili graevinskim utom, to ne rjeava pitanje zbrinjavanja otpada i jednako je neestetski kao i sam otpad koji se pokriva. Najea vrsta otpada koji se odlae na ovim lokacijama je kabasti otpad i graevinski otpad (zamjenjena stolarija, namjetaj, stari kuanski aparati...). Sinjarevo Prije izgradnje privremene sanitarne deponije Lovanja, Sinjarevo je bilo odlagalite otpada iz Kotora, Budve i Tivta. Nakon poetka korienja Lovanje, primjetno je da nekontrolisano odlaganje otpada od strane graana na ovoj lokaciji nikad nije prestalo. Na odlagalite je deponovan otpad svih kategorija ukljuujui sanitarni ali i opasni otpad iz brodogradilita poput grita od pjeskarenja. Radi toga je neophodno provesti vrlo ozbiljnu sanaciju ovog lokaliteta. Otpad se odlagao bez ikakvog prethodnog tretmana, dnevnog pokrivanja i kontrole. Po zvaninom zatvaranju odlagalita, nije izvrena sanacija prema propisima, odlagalite je djelimino pokriveno tankim slojem zemlje to nije dovoljno da bi se eliminisali negativni uticaji na okolinu, kako onu neposrednu tako i iru. Posebno su opasne otpadne vode koje su oite na povrini u kinim razdobljima, a izvjesno su prisutne i u podzemnim tokovima. Zbog izostanka adekvatne sanacije na Sinjarevu se i dalje odlau odreene koliine razliitog otpada, a slui i kao sabirni centar za neke vrste reciklanog otpada (metal, papir...) koje sakupljaju zajednice RAE populacije koji su izgradili (nelegalno) i stambene objekte na rubu odlagalita. 3.5. VRSTE OTPADA I NAIN NJIHOVOG SELEKTIVNOG SKUPLJANJA Zakon o upravljanju otpadom obavezuje da se otpad sakuplja na selektivan nain. Posmatrajui ovu obavezu, Javno komunalno preduzee Kotor uvidjelo je svoju ansu, da kroz pokretanje pilot projekta organizovanog sakupljanja sekundarnih sirovina, izgradnjom reciklane stanice i zapoljavanjem novih radnika, objedini sve pomenute aspekte, te ostvari ekoloku i ekonomsku prednost. Rije je o projektu znaajnom ne samo za Javno komunalno preduzee, ve i za kotorsku optinu u cjelini, jer je sada Javno komunalno preduzee Kotor tehniki potpuno opremljeno za proces reciklae komunalnog otpada. Projekat sa nazivom ''Organizovano sakupljanje i primarna selekcija sekundarnih sirovina sa reciklanom stanicom na podruju optine Kotor'' je realizovan u saradnji sa Misijom USAID-a za Crnu Goru, uz podrku i pomo Optine Kotor, a njegova ukupna vrijednost je oko 400.000 .
24

U realizaciji projekta USAID je uestvovao sa 158.500 za sprovoenje i nadzor graevinskih radova. Javno Komunalno preduzee, kao krajnji korisnik investiralo je u ovaj projekat 190.000 , ime je obezbijeena nabavka 50 kontejnera za papir, 50 kontejnera za staklo, kao i 50 kontejnera za PET ambalau i limenke. Takoe, nabavljena je drobilica za staklo, zatim trgalica odnosno reder za tvrdu plastiku, metal i drvenu ambalau, horizontalna presa za PET i aluminijumske limenke, te tri transportne trake sa usisnim koevima. Optina Kotor uloila je 50.000 , ime je obezbijeena izgradnja bokseva za kontejnere, te izgraena i opremljena nova trafo-stanica. Takoe je u 2008. godini (nakon zatvaranja deponije Lovanja) pokrenuto reciklano postrojenje na Lovanji (vlasnitvo DOO Lovanja). Prikupljeni komunalni otpad se odvozi na reciklanu/transfer stanicu gdje se vri redukcija otpada putem izdvajanja sekundarnih sirovina, a zatim konano zbrinjava na deponiji Livade u Podgorici. Izgradnjom savremene meuoptinske sanitarne deponije zaustavie se neodgovarajue odlaganje vrstog komunalnog otpada, to e sprijeiti dalju devastaciju prostora. Nekontrolisano odlaganje svih vrsta otpada, ne samo komunalnog, (medicinski i opasan otpad) govori o opasnostima zagaivanja ivotne sredine i direktnog uticaja na zdravlje ljudi i drugih ivih bia, a posebno na turistike aktivnosti ovog dijela Crne Gore, koja je prepoznata kao jedna od najvanijih ekonomskih aktivnosti ovog podruja. 3.5.1. Upravljanje komunalnim otpadom Poslove sakupljanja, transporta i odlaganja komunalnog otpada sa teritorije optine Kotor obavlja Javno komunalno preduzee ''Kotor - Kotor. U uem gradskom podruju optine Kotor, uz morski pojas i prigradskim mjesnim zajednicama pokrivenost podruja uslugama sakupljanja i odvoza komunalnog otpada je skoro stoprocentna. Na seoskom podruju sakupljanje i odvoz komunalnog otpada je najee rijeeno postavljanjem kontejnera du znaajnijih saobraajnica.Komunalni otpad sa prostora optine Kotor sakuplja se u gradskom podruju i u prigradskim naseljima jednom dnevno, a za Stari grad, djelove Dobrote i kaljara dva puta dnevno. Dinamika odvoza za vrijeme trajanja turistike sezone se poveava za jo jednu turu po potrebi. Svi proizvoai otpada nijesu obuhvaeni komunalnim uslugama. Usluga prikupljanja obavlja se iz domainstava i poslovnih prostora na podruju Optine Kotor. Navedena usluga se odnosi na 780 firmi-pravnih osoba i na 6.920 stambenih prostora. Javno komunalno preduzee koje obavlja usluge prikupljanja otpada, takoe prema utvrenom rasporedu isto odvozi na krajnje zbrinjavanje. Za odvoz prikupljenog otpada postoje kapaciteti i vozni park koji je prilagoen situaciji prikupljanja otpada, putem kontejnera i kanti. Potrebni kapacitet prevoza se uglavnom ostvaruje preko kamiona smeara i autopodizaa. Tu su jo i autoistilice (vacuum istilice), specijalno vozilo za pranje kontejnera i autoperilica, autocistijerna i slino. Pregled putnih pravaca zona koje odrava JKP Kotor ZONA 1. ZONA 2. ZONA 3. ZONA 4. ZONA 5. Magistralni put -Tunel - Lastva Grbaljska Industrijska zona Dub Bigova Gorovii Prokos; Duina puta u jednom pravcu 30 km; 68 kontejnera od 1,1m3 umsko gazdinstvo Stoliv; Duina puta u jednom pravcu 12,50 km; 92 kontejnera od 1,1m3 i 7 malih kanti od 80 l Sv.Vraa Kavalin Kamp Otvoreni bazen; Duina reona u jednom pravcu 11km; 72 kontejnera od 1,1m3 Kamelija Perast Risan Kostanjica; Duina ovog reona u jednom pravcu je 35 km; 186 kontejnera 1,1m3 i 42 male kante od 80 l Zavod za psihijatriju Dom studenata kola Savo Ili - Parking Cvjeara Panto market Autobuska stanica Direkcija Rakite Novo naselje Gornji kaljari;
25

Duina ovog reona u jednom pravcu je 12 km; 76 kontejnera 1.1m3 ZONA 6. (veliki kontejneri) kola Risan kontejner 5m3 Bolnica Risan kontejner 7m3 Vujovi Dobrota kontejenr 7m3 Dom Zdravlja - kontejner 5m3 Meerov brijeg kontejner 7m3 Vrti kontejner 7m3 Benovo kontejner 7m3 Expo - kontejner 5m3 Autoremont - kontejner 5m3 Podbor ivkovi kontejner 7m3 Price kontejner 7m3 Naljeii kontejner 7m3 Jugopetrol Zona kontejner 7m3 ''Enmon'' Industrijska zona kontejner 7m3 Krimovica kontejner 7m3 Troica kontejner 7m3 Kontejneri (broj i zapremina) - kontejneri od 1.1m3 : - kontejneri za separatno odlaganje otpada: - kontejneri (kitre) od 5 m3: - kontejneri (kitre) od 7 m3: Odlaganje otpada Nakon zatvaranja sanitarne deponije ''Lovanja'' JKP Kotor se nalo u vrlo tekoj situaciji jer se otpad morao odvoziti i odlagati najprije na Cetinje, a kasnije u Podgoricu na sanitarnu deponiju Livade. Uz pomo Optine JKP Kotor je nabavilo pretovarnu stanicu i kamion za prevoz abrol kontejnera, to e uiniti da se smanje negativni uticaji nastale situacije (trokovi prevoza i pojaano raubovanje opreme). Potrebno je to hitnije da se nadlene optinske slube pozabave rjeavanjem ovog problema jer je deponija (ili neki drugi nain konanog zbrinjavanja otpada) kamen temeljac integralnog sistema upravljanja otpadom.
Vrsta vozila 1. 2. 3. 4. 5. 6. Specijalno- za smee (potisna ploa) Specijalno- za smee (rotopres) Specijalno- za smee (potisna ploa) Specijalno- za smee (potisna ploa) Specijalno- za smee (potisna ploa) (2 kom) Specijalno- za smee (potisna ploa) MarkaVozila Mercedes 22/22 FAP 19/21 TAM 190 T FAP 19/21 Renault 220 Midlum Renault 180 Midlum God.Proiz. 1986 1996 1987 1990 2005 2005 Namjena Kupljenje smea iz kontejnera 3 1,1m i kanti (kapacitet 18m) Kupljenje smea iz kontejnera 1,1m3 i kanti (kapacitet 16m) Kupljenje smea iz kontejnera 3 1,1m i kanti (kapacitet 9m) Kupljenje smea iz kontejnera 1,1m3 i kanti (kapacitet 9m) Kupljenje smea iz kontejnera 3 1,1m i kanti (kapacitet 13m) Kupljenje smea iz kontejnera 1,1m3 i kanti (kapacitet 9m)
410 kom; 150 kom 5 kom; 5 kom;
26

7. 8. 8. 9. 10. 11. 13. 14. 15. Specijalno- za smee (potisna ploa) Cisterna Cisterna za pranje kontejnera Teretno-kiper/grajfer Teretno-kiper Teretno-putar Specijalno- za smee-auto podiza Kombinovana graevinska maina Servisno vozilo sa hidraulinom platformom Iveco-Atrik FAP 16/16 Renault 320 Midlum Man Man TAM Renault220/ Miler JCB Mercedes 1985 2005 2007 2008. 1981 2005 Kupljenje smea iz kontejnera 1,1m3 i kanti (kapacitet 9m) Zalivanje zelenih povrina, pranje ulica, ... Pranje kontejnera Prevoz raznog materijala zapremine do 7m3 Prevoz raznog materijala zapremine do 7m3 Prevoz granja i zelenog otpada (kapaciteta 3m) Kupljenje smea iz specijalnih kontejnera zapremina 5m3 i 7m3 Razni iskopi, utovar,saniranje divljih deponija... Za potrebe odravanje javnih zelenih povrina- orezivanje stabala, kao i za potrebe servisa mehanizacije
Tabela br. 5. Vozila kojim JKP ''Kotor '' sakuplja i odvozi otpad
Ukupno 16 vozila. Broj radnika angaovanih na prikupljanju otpada : ~ 50 radnika 3.5.2. Upravljanje medicinskim i farmaceutskim otpadom Na podruju optine Kotor identifikovani su sljedei proizvoai medicinskog otpada: JZU Dom Zdravlja Kotor JZU Opta bolnica Kotor (152 kreveta) Zavod za psihijatriju Kotor (241 krevet) Bolnica Risan (178 kreveta) privatne ambulante i ordinacije privatne stomatoloke ordinacije laboratorije
Ne postoje precizni podaci o koliini i vrsti medicinskog otpada koji se proizvede u optini. Glavni proizvoai farmaceutskog otpada na podruju optine su: JZU Dom Zdravlja Kotor, JZU Opta bolnica Kotor, Zavod za psihijatriju Kotor, Bolnica Risan, privatne bolnice, ambulante i ordinacije apoteke u privatnom i dravnom vlasnitvu, laboratorije. Farmaceutski otpad se ne smije odlagati na deponijama za komunalni otpad.
27

3.5.3. Upravljanje otpadnim akumulatorima i baterijama Otpadni akumulatori i baterije ine opasan otpad, koji nastaje u domainstvima, ustanovama, servisima i sl. Ova vrsta otpada je opasna iz razloga jer su kod njega prisutni elementi kao to su iva, kadmijum, olovo, bakar, selen, litijum, berilijum, bor i dr. Zbog svoje specifinosti ovu vrstu otpada mogue je odlagati na posebno odreenim mjestima, uz mogunost prethodnog tretmana. U optini postoji znaajna koliina ovog otpada, kao posljedica poveanog broja vozila. Otpadni akumulatori sadre opasne materije kao to su olovo (Pb) i sumporna kiselina (H 2SO4). Zbog ovih opasnih materija moraju se preduzeti odgovarajui koraci da se sprijei nekontrolisano odlaganje ove vrste otpada zbog velike opasnosti od zagaenja ivotne sredine. Upravljanje opasnim otpadom kao to su baterije i akumulatori treba da ima za cilj sljedee: - da sprijei zagaivanje ivotne sredine usled neadekvatnog tretmana, promoviui upravljanje koje nije tetno za ivotnu sredinu, - da zatiti zdravlje ljudi, - da sagleda postojee tehnike i ekonomske mogunosti Optine Kotor. Kada ova vrsta dospije na tako odreenu lokaciju tehnolokim procesom neophodno je tano definisati proces rastavljanja i daljeg tretmana (npr. neutralizacija kiseline iz akumulatora). Pravilnom selekcijom korisnih komponenti mogue je doi do znaajne koliine ovih materijala koje mogu dati znaajne ekonomske efekte. 3.5.4. Upravljanje otpadom od elektrinih i elektronskih proizvoda Elektrini i elektronski (EE) otpad ine: otpadna elektrina i elektronska oprema koja ukljuuje sklopove i sastavne dijelove koji nastaju u privredi (industriji, preduzetnitvu i slino); - otpadna elektrina i elektronska oprema nastala u domainstvima ili proizvodnim i uslunim djelatnostima, kad je po vrsti i koliini slina EE otpadu iz domainstava Postupanje sa EE otpadom je potrebno vriti u skladu sa Zakonskom regulativom uz maksimalno mogue mjere zatite ivotne sredine. 3.5.5. Upravljanje otpadnim gumama Otpadne gume su gume putnikih automobila, autobusa, teretnih automobila, radnih maina, radnih vozila i traktora, kao i drugi slini proizvodi koje vlasnik zbog oteenja, istroenosti, isteka roka trajanja ili drugih razloga ne upotrebljava, pa ih zbog toga mora odbaciti. Povean broj automobila u kotorskoj optini poslednjih godina je uticao na poveanje broja otpadnih automobilskih guma, meutim ne raspolae se podacima o godinjim koliinama otpada koji se stvara na ovaj nain. Polazei od toga da se automobilske gume, ne smiju deponovati u tijelo deponije, ve na posebno, za te namjene, ureenim platoima, potrebno je uraditi studiju o koliinama otpada od istroenih guma koji se stvara u Crnoj Gori, a samim tim i u optini Kotor. Savremeni postupci upravljanja gumama definiu upotrebu otpadnih guma: kao pogonsko gorivo u cementarama, reciklau kod proizvoaa automobila, proizvodnja granulata, protektiranje.
28

3.5.6 Upravljanje otpadnim uljima Otpadna ulja mogu poticati od ulja za podmazivanje koja se koriste u industriji i od jestivih ulja. Potronja i jednih i drugih ulja je u porastu, a nakon upotrebe ta ulja postaju otpadna ulja. Ne raspolae se podacima o koliini ulja koja se stavljaju u promet, pa nije mogue procijeniti ni koliine otpadnih ulja. Upravljanje otpadnim uljima treba da obezbijedi: da se sakupljanje i odlaganje otpadnog ulja u okviru auto servisa vri upotrebom odgovarajuih posuda i odlae na odgovarajue mjesto unutar auto servisa, da se obezbijedi preuzimanje otpadnih ulja iz auto servisa od strane ovlaenog preduzea, da ovlaeno preduzee izvri transport otpadnog ulja sa lokacije preuzimanja do lokacije skladitenja, da se ukoliko je to mogue obezbijedi odgovarajui tehnoloki tretman otpadnog ulja uz mogunost njegove dalje upotrebe, da se prilikom sakupljanja i njegovog tretmana preduzmu odgovarajue mjere kontrole da bi se izbjegla mogunost njegovog nekontrolisanog odlaganja sa ciljem zatite zemljita, povrinskih i podzemnih voda.
Savremeni postupci upravljanja otpadnim uljima: regeneracija, rekondicioniranje, rerafinacija, spaljivanje i suspaljivanje.
3.5.7. Upravljanje poljoprivrednim i zelenim otpadom Na prostoru optine Kotor uglavnom JKP Kotor odrava i ureuje zelene povrine i gazduje pijacama te u tom smislu organizovano sakuplja zeleni otpad sa javnih povrina i ostatke sa pijanih prostora. Koliina zelenog otpada koja se sakupi na trnicama i pijacama ne moe se tano utvrditi. Takoe, znaajna koliina ovog otpada se proizvodi u poljoprivrednim domainstvima, sa kojom se uglavnom ne postupa na adekvatan nain, spaljuje se, to je suprotno standardima o smanjenju koliina CO2 u vazduhu. Poljoprivredni i zeleni otpad se na bazi savremenih tehnolokih postupaka moe upotrijebiti za: - kompostiranje, - proizvodnju biogasa i elektrine energije. 3.5.8. Boje i lakovi Sakupljanje ovog otpada e biti javno ponueno i povjereno privrednom drutvu ili preduzetniku uz uslov da se obezbijedi prostor na vlastitom zemljitu, a potujui odredbe urbanistikih planova i drugih optinskih odluka (odluka o komunalnom redu, odluka o privremenim objektima kao i drugi sanitarni i ekoloki propisi i ogranienja koja iz njih proistiu...). Druga je mogunost organizovanje odlaganja ove vrste otpada u okviru reciklanog dvorita.
29

3.5.9. Upravljanje otpadnim vozilima Na osnovu poveanja broja vozila, kao i znatnog broja vozila koji ne zadovoljavaju EKO normu u vezi tetnosti izduvnih gasova, u narednom periodu treba oekivati povean broj otpadnih vozila. Takoe treba imati na umu i investiranje u opremu i bezbjedne prostore za privremeno skladitenje opasnih materijala iz otpadnih vozila. Da bi se zatitila ivotna sredina od otpadnih vozila potrebno je: Formirati centar za uklanjanje opasnih materijala iz otpadnih vozila. Predlaemo da se u cijenu vozila obavezno urauna reciklaa i lagerovanje otpadnih vozila (donijeti odluku, pravilnik ili drugi odgovarajui propis). Ovo predloeno je shodno Zakonu o upravljanju otpadom proizvoa plaa, a to znai da je uvoznik vozila proizvoa i mora rijeiti pitanje njegovog zbrinjavanja. Prije dalje obrade otpadnih vozila (presovanje ili usitnjavanje) moraju se ukloniti: - katalitiki konverteri, - stakla, - gume, - veliki djelovi od plastinih materijala (branici, instrument table, posude za tenosti itd.), - metalne djelove koji sadre bakar, aluminijum i druge metale. Obraivai otpadnih vozila duni su da finansiraju i sami vre zbrinjavanje i reciklau otpadnih vozila bez zagaivanja ivotne sredine. Organizovano prikupljanje olupina (otpadnih vozila) ne postoji. Prikupljanje uglavnom organizuje lokalna uprava preko inspekcijskog nadzora, tako to se vozila koja se vie ne mogu koristiti sakupljaju preko manjih dilera starog gvoa. Ti dileri prikupljaju veinu otpadnih vozila, otklanjaju preostali vrijedan materijal i prevoze staro gvoe do eljezare. Gvoe, akumulatori, aluminijske i bakarne ice imaju pozitivnu ekonomsku vrijednost pa se recikliraju. Ostali materijal ukljuujui opasni otpad, kao to su ulja, kiseline iz akumulatora odlau se na nekontrolisan nain i mogu da dovedu do zagaenja. Otpadna vozila kao i drugi eljezni otpad, kao sirovinu koristi eljezara Niki. Preporuka iz Dravnog plana je da se ova vrsta otpada sakuplja na regionalnom nivou. 3.5.10. Upravljanja graevinskim otpadom, utom i materijalom iz otkopa Graevinski otpad obuhvata veliki broj razliitih otpadnih materija, koje nastaju tokom graevinskih radova. Svaka graevinska aktivnost vezana je za proizvodnju vee ili manje koliine razliitih vrsta otpada. Ako se na mjestu nastanka izmijeaju razliite vrste otpada nastaje smee, koje redovno uzrokuje poveane trokove zbrinjavanja i zagauje ivotnu sredinu. S druge strane pravilno sakupljeni i odvojeni otpad moe se ponovo iskoristiti ili odloiti po znatno niim cijenama. 3.5.11. Upravljanje azbestnim otpadom Azbestni otpad pripada grupaciji opasnog otpada i to kao sirovi azbest i materijal ili predmet koji sadri azbest i azbestna vlakna, azbestna praina nastala emisijom azbesta u vazduh kod obrade azbesta, materijala i proizvoda koji sadre azbest koje vlasnik odbacuje, namjerava ili mora odbaciti. Proizvodi koji sadre azbest do 90 % su osjetljiviji i lake se oteuju. Tu spadaju obloge bojlera i cijevi. Kod proizvoda koji imaju manji sadraj azbesta, od 10-15 % (azbestni cementni krovovi), azbest je zacementiran i teko dolazi do zagaenja, osim ako se mehaniki ne otete ovi materijali.
30

U toku izrade Plana upravljanja otpadom nije se dolo do podataka o koliini veoma opasnog azbestnog materijala. 3.5.12. Upravljanje umsko-drvenim otpadom JKP Kotor - Kotor, tj. RJ Zelenilo na teritoriji optine obavlja poslove odravanja, orezivanja i transport drvenih masa do mjesta odlaganja. Nema preciznih podataka o koliini ukupnog umsko-drvenog otpada koji se proizvede u optini. umsko - drveni otpad se moe prema savremenim procesima upotrijebiti za: - proizvodnju namjetaja parkovskog mobilijara, - kompostiranje, - proizvodnju biogasa i elektrine energije, - zagrijavanje prostorija. Preduzee kome Optina povjeri sakupljanje ovog otpada treba, u toku naredne godine, planirati nabavku opreme za orezivanje, sakupljanje, transport, deponovanje i kompostiranje umsko drvenog otpada. 3.5.13. Upravljanje kanalizacionim muljem Kanalizaconi mulj je mulj nastao u ureajima za preoavanje otpadih voda prilokom njihovog preiavanja. Kamnalizacioni mulj spada u kategoriju neopasnog otpada. Kako u Kotoru jo uvjek nema preiavanjaotpadih voda nema ni ov vrste otpada. 3.6. DJELATNOSTI KOJE SE ODVIJAJU U OKVIRU RECIKLANIH DVORITA I TRANSFER STANICA U CILJU PRIVREMENOG SKLADITENJA OTPADA 3.6.1. Reciklana dvorita i djelatnosti u okviru reciklanih dvorita Reciklano dvorite je posebno nadgledani prostor i mjesto specijalno opremljeno za odvojeno prikupljanje materijala koji se ponovo mogu koristiti, kao i mjesto za opasne otpadne materijale iz domainstva. U reciklanom dvoritu se odvojeno odlau sve vrste otpada koji nastaju u domainstvu, a po sadraju ne pripadaju komunalnom neopasnom otpadu. Reciklano dvorite treba posmatrati kao polaznu taku savremenog upravljanja otpadom. Reciklana dvorita, kao mjesta namijenjena razvrstavanju i privremenom skladitenju posebnih vrsta otpada, imaju znaajnu ulogu u ukupnom sistemu upravljanja otpadom, jer slue kao spona kojom optina ostvaruje vezu izmeu graana, ovlaenih skupljaa i ovlaenih obraivaa otpada. Reciklana dvorita treba da budu mjesta na kojima graani mogu na jednostavan i prihvatljiv nain dobiti informacije o upravljanju otpadom, posebno u pogledu mogunosti smanjivanja koliina i tetnog dejstva vlastitog otpada, kao i u pogledu naina boljeg iskoriavanja raznih vrsta otpada. Stanovnitvo treba da se obavjetava o radu reciklanih dvorita (radno vrijeme, vrste otpada i dr.) u sredstvima javnog informisanja. Prilikom izbora mikrolokacije, naroito je vano da reciklano dvorite bude smjeteno tako da graani mogu to jednostavnije doi do njega. Okvirno se moe raunati da gravitaciono podruje reciklanog dvorita obuhvata od 5 000 do 50 000 stanovnika. Nia je vrijednost ekvivalentna za manje naseljena podruja.
31

Lokacije za postavljanje reciklanih dvorita, kojima se osigurava provoenje mjera za odvojeno prikupljanje otpada, treba da, lokalnim planskim dokumentima, obezbijedi Optina Kotor. Reciklana dvorita su u vlasnitvu Optine ili u vlasnitvu preduzea koje je lokalna samouprava ovlastila da, u njeno ime, upravlja reciklanim dvoritima i preuzimaju odvojeno sakupljeni otpad. Ovako prikupljen otpad moe se direktno predavati ovlaenim skupljaima ili obraivaima ili prevoziti na lokaciju gdje postoji mogunost njegove dalje prerade ili skladitenja do predaje ovlaenim preduzeima. Reciklana dvorita moraju imati dozvolu nadlenog organa lokalne uprave za obavljanje djelatnosti upravljanja neopasnim otpadom i nadlenog organa dravne uprave za poslove zatite ivotne sredine za upravljanje opasnim otpadom. U okviru reciklanih dvorita je mogue organizovati sakupljanje kabastog otpada, jer se na taj nain postie znaajno poboljanje kvaliteta usluga i smanjivanje trokova: graani mogu tokom cijele godine, svim radnim danima, ukljuujui subotu, besplatno i na za okolinu bezbjedan nain odloiti kabasti otpad; poveavaju se prikupljene koliine otpada po reciklanim dvoritima i time smanjuje prosjena cijena; izbjegava se razbacivanje kabastog otpada po javnim gradskim povrinama; provodi se kvalitetnije odvojeno prikupljanje kabastog otpada i time efikasnije recikliranje i prerada (autogume, metali, rashladni ureaji, elektro otpad, itd.); omoguava se ravnomjernije i efikasnije sortiranje te priprema za dalju obradu.
Na podruju optine Kotor treba do 2014. godine, urediti jedno reckilano dvorite. Za to je potrebno u toku naredne godine lokacije za reciklana dvorita definisati lokalnim planskim dokumentima i uraditi tehniku dokumentaciju o postavljanju reciklanih dvorita kojima e se tano definisati broj kontejnera i njihova namjena. U narednom planskom periodu treba postaviti jo dvorita, tako da na svakih 7.000 stanovnika bude jedno reciklano dvorite. 3.6.2. Razdvajanje i reciklaa U zavisnosti od veliine reciklanog dvorita, finansijske moi i prostora namijenjenog za reciklano dvorite, graani bez ikakve nadoknade mogu odloiti u kontejnere za to namijenjene: - karton i papir - staklenu ambalau (obojenu i providnu) - ravno staklo (od polomljenih prozora, vrata i dr.) - aluminijumske limenke - PE gajbe (nosiljke za pivo, vino, sokove i dr.) - PET ambalani materijal - pjenasti polistiren (stiropor, stirodur, okipor i dr.) - automobilske gume (osobna vozila) bez felgi, - kabasti plastini materijal - kabasti drveni materijal - bijelu tehniku (friideri, zamrzivai, elektrini poreti i dr.) - elektro opremu (video i audio tehnika, kompjuteri) - mobilni telefoni - otpadni kablovi - aluminijumske blokove motora automobila - zeleni otpad
32

U reciklanim dvoritima nije dozvoljeno primanje i odlaganje graevinskog i industrijskog otpada. U reciklanom dvoritu na posebnom platou u posebne vidno oznaene kontejnere mogu se odlagati baterije do 0,5 kg, akumulatori, uljni filteri. U reciklanom dvoritu na posebno ureenom prostoru mogu se postavljati i strogo kontrolisati posude za prikupljanje opasnog otpada, kao to su razne vrste ulja i antifrizi. Takoe se na posebnim mjestima u reciklanom dvoritu postavljaju kontejneri za ljekove koji nijesu za upotrebu i opasan otpad (boje i lakovi, razreivai i hemikalije). Razlozi zbog kojih je bitno je bitno da se na nivou optine Kotor uvede reciklaa komunalnog otpada: 1. Smanjuje se koliina otpada koji e se deponovati. 2. Izvrie se valorizacija sekundarnih sirovina (papir, karton, metal, plastika) i drugih sirovina koji e se pojaviti u procesu reciklae. 3. Reciklirane sirovine iz komunalnog otpada se mogu koristiti za sopstvene potrebe, veoma se lako mogu prodati na tritu. 4. uvaju se sopstveni resursi. 5. tedi se energija. 6. Otvaraju se nova radna mjesta. 7. titi se ivotna sredina. 3.6.3. Zelena ili ekoloka ostrva Zeleno ili ekoloko ostrvo je posebno definisani prostor u gradu, koji je ograen i ima soke i definisani broj posuda, kontejnera manje zapremine za odlaganje 3-5 vrsta otpadnih materijala, papira, kartona, limenki. Zelena ostrva treba da budu pod nadzorom preduzea za sakupljanje otpada. Posude se moraju istiti i prazniti jedan do dva puta dnevno, a nekada i vie puta to e se utvrditi od strane organizacije koja je zaduena za odravanje zelenih ostrva. Bilo bi veoma preporuljivo da se pored kontejnera postave posude sa cvijeem da uljepaju prostor. Prostor zelenog ostrva se ne moe ograivati ianim ogradama. Broj zelenih ostrva e se definisati nakon detaljne analize i studije o broju zelenih ostrva na prostoru optine, a preporuljivo je da jedno zeleno ostrvo bude na 1.000 do 2.000 stanovnika. Zelena ostrva se moraju planirati i propisima urediti od strane nadlenih organa Optine Kotor, naroito zbog injenice da ih treba postaviti na vie mjesta gradu i to oko vanih trgovinskih centara turistikih kompleksa, zdravstvenih ustanova (domova zdravlja), kola, fakulteta, djejih vrtia. Ekoloka ostrva treba postaviti tako da je graanima veoma jednostavno da pristupe posudama za odlaganje. Posude za odlaganje moraju biti oznaene bojama i opisom vrste materijala za odlaganje. Pranjenje posuda i odvoenje materijala do reciklanog centra treba da vri JKP Kotor - Kotor ili neka druga organizacija koju odredi lokalna uprava, a koja ima licencu za obavljanje poslova. U naseljima van grada koja imaju vie od 1.000 stanovnika obavezno postaviti minimum 5 kontejnera za zelena ostrva. 3.6.4. Pretovarne (transfer) stanice za lokalno stanovnitvo Pretovarna stanica je postrojenje u kojem se komunalni otpad, sakupljen u sakupljakoj mrei, istovara iz vozila za sakupljanje otpada, pregleda uz eventualno izdvajanje kabastog
33

otpada, kratko zadrava, utovara u vea vozila i transportuje na dalji tretman (recikliranje ili deponovanje). Transport otpada vozilom veeg kapaciteta znatno smanjuje trokove transporta. U pojedinim sluajevima, na lokaciji pretovarne stanice mogu biti smjeteni i posebni objekti s pripadajuom opremom za prethodnu obradu otpada, kao i privremena skladita za prihvat posebnih vrsta otpada sakupljenih u reciklanim dvoritima. Pretovarne stanice imaju znaajnu ulogu u ukupnom sistemu upravljanja otpadom jer slue kao veza izmeu sakupljake mree jedinica lokalne samouprave i meuoptinskog preduzea za upravljanje regionalnom deponijom. Pored komunalnog otpada proizvedenog u domainstvima, pretovarne stanice mogu prihvatiti i otpad nastao u industriji koji je slian komunalnom, zeleni otpad, opasni kuni otpad (sredstva za ienje, pesticidi, ulja, antifriz, boje, lakovi itd.), kao i odvojeno sakupljeni otpad koji se moe reciklirati (graevinski otpad, ambalani otpad i sl.). Prostorno planskim dokumentima optine Kotor nije predviena gradnja tranfer stanica, zbog blizine lokacije na kojoj je predviena izgradnja regionalne sanitarne deponije. Meutim u okviru reciklanog centra na bivoj sanitarnoj deponiji Lovanja instalisan je dio opreme karakteristian za transfer stanice. To je uraeno zbog udaljenosti deponije (Livade - Podgorica) utede goriva, smanjenja raubovanja opreme, a sve u cilju to nie cijene komunalnih usluga 3.6.5. Kompostiranje Kompostiranje predstavlja ubrzano, djelimino, razlaganje vlane, vrste organske materije, prvenstveno otpadaka od hrane, pomou aerobnih mikroorganizama i pod kontrolisanim uslovima. Kao proizvod dobija se koristan materijal - kompost, slian humusu, koji nema neprijatan miris i koji se moe koristiti kao sredstvo za poboljanje kvaliteta zemljita ili kao ubrivo. Prednosti i nedostaci kompostiranja: Prednosti krajnji proizvod ima izvjesnu trinu vrijednost, prostor potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali, cijene transporta nijesu mnogo visoke; Nedostaci potrebna velika ulaganja u postrojenje, trite nije uvijek osigurano, skladitenje krajnjeg proizvoda moe biti problem, esto je potrebno kompost dodatno tretirati (proces sterilizacije, itd.). 3.7 EKONOMSKO FINANSIJSKA ANALIZA POSLOVANJA JKP KOTOR (SA CIJENAMA I POKRIEM TROKOVA) Analiza poslovanja navedenog preduzea poiva na finansijskim izvjetajima uraenim u skladu sa Meunarodnim raunovodstvenim standardima, a prvenstveno se odnosi na komentar osnovnih promjena na fiksnoj imovini, kapitalu, obrtnom podbilansu - likvidnosti preduzea, zaduenosti, te prihodima i rashodima. BILANS STANJA 2007.god. 2008.god. Ukupna aktiva 2.985.442 3.317.229 stalna imovina 2.093.977 2.331.709 obrtna imovina 891.465 985.520 Ukupna pasiva 2.985.442 3.317.229 kapital i rezerve 1.403.211 1.548.245 dugorone obaveze 1.074.849 1.342.466 kratkorone obaveze 507.382 426.518
34

U protekloj godini izvrena su znaajna ulaganja i to u graevinske objekte i opremu ime je znaajno poboljan kvalitet i struktura opreme i objekata. STRUKTURA KAPITALA uee sopstvenog kapitala u ukupnom uee pozajmljenog kapitala u ukupnom koeficijent zaduenosti LIKVIDNOST 1.Obrtna sredstva 2.Kratkorone obaveze 3.Neto obr. Imov.(1-2) 2007.godina 47% 53% 1,13 2007.godina 891.465 507.382 384.083 2008.godina 46,67% 53,33% 1,14 2008.godina 985.520 426.518 559.002
Evidentno je da navedeno preduzee postie eljenu likvidnost na nain to svojim nivoom obrtnih sredstava pokriva formirane kratkorone obaveze. Uporednom analizom konstatuje se sledee: - Ukupna imovina i njeni izvori biljee poveanje - Poveanje imovine se uglavnom odnosi na poveanje fiksne imovine - Poveanjem imovine poveavaju se i njeni izvori, odnosno kapital - Likvidnost preduzea mjerena odnosom obrtne imovine i kratkoronih obaveza izraena koeficijentom je iznad 1, to znai da je predmetno preduzee u stanju da svojom obrtnom imovinom odgovori kratkoronim obavezama ZADUENOST Kreditno naprezanje (dob.+men.ob/kupci) Zavisnost od dobavljaa (dob.+men.ob./uk.ob.) 2007.godina 0,80 0,21 2008.godina 0.53 0,14
Obaveze po kreditima JKP ''Kotor'' u planskom periodu * Godina 2010 2011 2012 2013 2014 Iznos () 285.000 310.000 305.000 182.000 100.000 * Vrijednosti su orijentacione Kreditno naprezanje preduzea, mjereno odnosom obaveza prema dobavljaima i potraivanja od kupaca, je povoljno to znai da sa nivoom potraivanja preduzee premauje obaveze prema dobavljaima i istim obavezama moe odgovoriti u roku. ANALIZA FINANSIJSKE USPJENOSTI Prihodi Rashodi Profit Porez Neto profit Stopa dobiti Ekonominost 2007.godina 2.548.138 2.405.700 142.438 9.808 132.630 5,20% 105,92% 2008.godina 3.288.509 3.121.504 167.005 21.971 145.034 4,41% 105,35%
Finansijska uspjenost preduzea mjeri se odnosom prihoda kao najoptijeg vrijednosnog pokazatelja i rashoda kao iskaza izdataka nastalih pri njihovom stvaranju. - Predmetno preduzee je u 2007. i 2008. godini ostvarilo pozitivne finansijske rezultate. - Stopa neto dobiti kao odnos neto dobiti poslije oporezivanja i ukupnog prihoda je u 2008.god. imala blagi pad sa 5,20 na 4,41%. - Ekonominost poslovanja mjerena odnosom ukupnih prihoda i ukupnih rashoda je u obije godine pozitivna to znai da se nivoom prihoda pokrivaju nastali rashodi
35

U strukturi prihoda u 2008.god. dominantno uee imaju : - prihodi od komunalnih usluga - prihodi od prodaje pijeska - prihodi od dotacije optine to ukupno ini 70% ukupnih prihoda. U strukturi rashoda za navedenu godinu, najveu participaciju u ukupnom prihodu su imali: - trokovi bruto zarada zaposl 30,38% - trokovi energije,gor. i maz. 11,08% - ostali trokovi posl. 10,41% - trokovi transporta 6,05% - trokovi amortizacije 6,23% - ispravke i otp. potra. 6,08% to ukupno ini 70,28% ukupnog prihoda. Iako prihodi i trokovi u poslovnoj evidenciji nijesu precizno adresirani, ipak se u optem smislu mogu izvesti neki zakljuci i to kako slijedi: - profitne jedinice istoa, Kamenolom i Kapela posluju pozitivno - profitne jedinice Pijaca i Zelenilo posluju u zoni gubitka - preduzee prosjeno posluje na ivici rentabiliteta Cijene i pokrie trokova Cijena koju e korisnik plaati za odlaganje otpada sastoji se od sledeih trokova: Trokovi za rad preduzea koje prua usluge Ova stavka ukljuuje trokove za: Radnu snagu (menadment i kancelarijski rad, tj. bruto zarade sa pripadajuim zaradama i ostalim linim primanjima) Rad i odravanje prostora i prostorija, obuhvatajui i opremu i tehnologiju upravljanja graevinama, administrativnog sistema, obradu podataka, itd. I druge fiksne i varijabilne trokove U skladu sa iskustvom privatnih preduzea iz zemalja u tranziciji operativni trokovi za kancelarijske radnike nisu doznaeni odvojeno a tako da bi ih bilo mogue izraziti propocionalno prema jednoj toni sakupljenog i odloenog otpada. Sakupljanje otpada Ova stavka obuhvata odreene trokove za: Radnu snagu zajedno sa obaveznim porezima; Trokove kamiona za sakupljanje i pridruene trokove (gorivo, popravka i odravanje, parkiranje itd.); Administraciju rada (predradnik, dispeer usluge, obrada inicijalnih podataka koji se alju u glavnu kancelariju); Trokove kupovine, odravanja i obnavljanja vozila za sakupljanje i tehnologije sakupljanja (kontejneri, kontejneri za sakupljanje razdvojenog otpada). 32,06% 19,00% 19,00%
36

Transport otpada od transfer stanice do deponije ini trokove vezane za: Razvoj (investiranje) transfer stanica Upravljanje transfernim stanicama Transportni kamioni Transportni kontejneri Radna snaga za rad i odravanje transfer stanica i transport do deponije Odlaganje otpada Komunalno preduzee sada odlae otpad na deponiji u Podgorici i za pruanje usluge deponovanja dobija fakturu, ali naelno trokovi odlaganja otpada se sastoje: Trokovi radne snage za rad na deponiji, administrativni rad (zakonodavstvo i ekonomija) Investicioni trokovi ili izgradnja deponije Operativnih trokova odravanja deponije koja radi Potrebne mehanizacije i tehnologije (kamioni za kompaktiranje, stanice za degazaciju, pumpe, itd) Rehabilitacije deponije nakon popunjenosti planiranog kapaciteta Uspjeno obavljene sanacije deponije u okviru obaveznog vremena predvienog zakonskim rokom Eksploatacije energetskih potencijala deponije. Uobiajena cijena sloenih usluga sakupljanja, transporta i odlaganja optinskog otpada (za nesortirani mjeani otpad) je u skladu sa iskustvom iz zemalja u tranziciji: proraun proizilazi iz cijene za sloene usluge i iz cijene jedne tone odloenog optinskog otpada. Cijenu odreuje lokalna vlast i ima strukturu: N = N sakupljanje + N transport + N odlaganje Trokovi sakupljanja i odlaganja otpada Zemlja Ukupno za 1t Odlaganje 1t eka Slovaka Hrvatska N 46-67 33-47 44-59 N odlaganje 17-24 12-19 24-25 Sakupljanje, transport, administracija N sakupljanje + N transport = razlika = razlika = razlika
Ako je procjena 280-300 kg otpada po osobi godinje, moe se izraunati da bi ekonomska cijena sakupljanja i odlaganja otpada po osobi godinje bila 13 18 eura. Iz iskustva zemalja u tranziciji moe se zakljuiti da se prebacivanjem dunosti na privatne subjekte i metodom konkurencije slobodnog trita ( tendera, izdavanja dozvola za srednjoroni period od 5 do 15 godina) postie odgovarajua cijena za usluge koje stanovnitvo oekuje. Potrebno je postaviti pravila transporta i sakupljanja otpada (od transfernih stanica do deponije) kako bi se usluge privatizovale. Set cijena za sakupljanje i transport komunalnog otpada mora biti u skladu sa meunarodnim poslovnim tenderom. Cijena sakupljanja i transporta e proizai iz tendera. Preporuuje se stvaranje konkurentske atmosfere pomou izdavanja dvije ili tri dozvole. U optini Kotor postoji opredjeljenje da cijena mora pokriti sve trokove, tako je ve prilikom putanja u rad sanitarne deponije ''Lovanja'' cijena prilagoena toj situaciji. Za cijenu deponije od
37

13 /toni, cijena koju graani plaaju za usluge sakupljanja,odvoza i deponovanja je bila je 0.05 /m2 stambene povrine. Nakon poveanja cijene deponovanja na 17 /toni poveana je cijena za 20% graanima i iznosi 0.06 /m2. Po zatvaranju deponije ''Lovanja'' i privremenom odvoenju otpada na Cetinje (Podgoricu), zbog poveanih trokova deponovanja 25 /toni (31/toni) i transporta cijena je svim kategorijama poveana za 20 % i iznosila je 0.072 /m2 za kategoriju graana. Ve nakon poveanja cijene deponovanja na 37 /toni od strane deponije Livade bilo je jasno da cijena ne pokriva sve trokove transporta i deponovanja. Nakon najnovijeg poveanja cijene deponovanja od 73 /toni jasno je da se mora izvriti korekcija cijena za priblino 25 %, to znai za graane cijena oko 0.09 /m2 (sve ovo uz postojeu efikasnost naplate). Zakljune ocjene o poslovanju preduzea Preduzee uspjeno posluje od 2003.godine. Neto obrtna imovina preduzea kao sumarni izraz likvidnosti pokazuje da preduzee sa tekuim obrtnim sredstvima pokriva tekue obaveze. Dominantni prihodi su od komunalnih usluga, prodaje pijeska i dotacije osnivaa. U trokovima dominantno mjesto zauzimaju zarade, zatim trokovi deponije, trokovi energije, ostali trokovi poslovanja itd. Stepen naplate (raunat kao odnos naplaenog prema fakturisanom u tekuoj godini) kree se na nivou od 90%, to predstavlja znaajno poboljanje u odnosu na ranije godine. Izuzetno visok nivo rashoda po osnovu ispravki i otpisa potraivanja u 2008.god (199.891) negativno utie kako na rezultat poslovanja tako i na likvidnost preduzea. Analitika prihoda i trokova se ne vodi detaljno po mjestima nastanka, odnosno organizacionim cjelinama to osim prelivanja prihoda i trokova, onemoguava donoenje odgovarajuih poslovnih odluka bez navedenih tanih informacija i podataka o poslovanju svakog organizacionog dijela preduzea. 3.8 OCJENA STANJA
Na osnovu pregleda institucionalne organizovanosti Optine Kotor za upravljanje otpadom, moe se konstatovati sledee: u Optini postoji komunalno preduzee koje se bavi poslovima sakupljanja, transporta i djelom deponovanja otpada, komunalno preduzee se ne bavi iskljuivo poslovima upravljanja otpadom, ve su u njegovoj nadlenosti i drugi komunalni i poslovi (groblja, pijace, odravanje zelenih povrina, i dr.) i ak neke komercijalne djelatnosti (proizvodnja pjeska, rasadnik, graevinska operativa) u kvalifikacionoj strukturi zaposlenih u komunalnim preduzeima nema strunih kadrova posebno kvalifikovanih za upravljanje otpadom, nadzor nad sprovoenjem optinskih odluka koje se odnose na komunalne djelatnosti, higijenu i istou povjeren je nadlenim optinskim organima komunalne policije; iako postoji sekretarijat zaduen za zatitu ivotne sredine na nivou optine (sekretarijat za zatitu prirodne i kulturne batine ) jo uvijek ne postoji optinska inspekcija za zatitu ivotne sredine. Ni na nivou regiona ne postoji inspektor zatite ivotne sredine. Iako vei deo teritorije optine Kotor obuhvata ruralno podruje, ono je djelimino izostavljeno iz procesa sakupljanja otpada. Otpad se sakuplja iz gradskih podruja i prigradskih naselja. To za posledicu ima postojanje lokalnih divljih smetlita u gotovo svim selima, uglavnom smjetenih uz lokalne puteve. Na gradskoj polulegalnoj deponiji za graevinski i kabasti otpad ne postoji adekvatna infrastruktura niti mehanizacija za normalno funkcionisanje. Na deponiji se osim
38

graevinskog i kabastog odlau i druge vrste otpada koje esto imaju svojstva neinertnih otpadnih materija. Postupci reciklae zapoeti kroz pilot projekat primarne selekcije nisu dali dobre rezultate, a sekundarna selekcija u transfer-reciklanoj stanici se poela razvijati. Druge opcije tretmana ne postoje. Uticaj komunalnog otpada na ivotnu sredinu moe se razmatrati sa dva aspekta. 1. Prvi se ispoljava kroz nedovoljnu pokrivenost teritorije optine Kotor na kojoj se prua usluga odnoenja otpada. Ovo uslovljava formiranje neureenih odlagalita na neobuhvaenim podrujima, a samim tim i stvaranje mogunosti pojave zaraznih bolesti kod stanovnitva i ugroavanja ivotne sredine. 2. Nepravilno odlaganje i neureene lokacije za odlaganje komunalnog otpada predstavljaju drugi faktor koji svojim sadrajem moe da ugroze ivotnu sredinu i ispoljavaju se kroz: a) zagaenje vazduha: izdvajanje metana i ugljen dioksida, irenje praine i neprijatnih mirisa, u periodima bez vjetra, moe doi do poveane koncentracije zagaujuih materija u vazduhu u okviru i u okolini odlagalita otpada. b) zagaenje zemljita, podzemnih i povrinskih voda: ako prije poetka eksploatacije nisu preduzete adekvatne mjere zatite podtla (zemljita, a samim tim i podzemnih i povrinskih voda ), ugroavanje okoline od otpada raznijetog vjetrom. Uslijed postojee situacije na teritoriji optine Kotor, sa sigurnou se moe tvrditi da, u trenutnim okolnostima, dolazi do pojave negativnog uticaja na ivotnu sredinu po svim gore navedenim aspektima. Osnovni problemi u oblasti upravljanja otpadom u optini Kotor, na osnovu svega navedenog, mogu se svrstati u tri grupe: sakupljanje vrstog otpada; transport vrstog otpada; i tretman otpada - deponovanje. Na teritoriji optine Kotor identifikovani su osnovni problemi koji se odnose na fazu sakupljanja komunalnog vrstog otpada, i to: velike varijacije u dnevnoj masi, zapremini i sastavu komunalnog otpada posebno u turistikoj sezoni; nedovoljna pokrivenost ruralnih podruja; nedefinisanost (urbanistika) lokacija za smjetaj kontejnera, zelenih i reciklanih ostrva neadekvatan nain odlaganja i sakupljanja otpada u Starom gradu Nezaobilazan segment u modernom sistemu upravljanja otpadom predstavlja transport otpada od mjesta sakupljanja do mjesta tretmana (prerade ili odlaganja) otpada. U Optini Kotor su identifikovani sljedei problemi u vezi sa transportom otpada: nedostatak odgovarajuih modernih vozila za transport otpada za pojedine specifine namjene; nerjeeno pitanje transporta opasnog otpada iz zdravstvenih ustanova i nekih privrednih subjekata.
39

Tretman otpada podrazumeva njegovu reciklau (preradu), a odlaganje je zavrna faza u procesu upravljanja otpadom. U odnosu na tretman otpada u optini Kotor, postoje sledei problemi: nije u dovoljnoj mjeri zaivjela reciklaa u cilju komercijalne valorizacije sekundarnih sirovina; sakupljanje i sadanje odlaganje kabastog i graevinskog otpada vri se na improvizovan nain, koji nije u skladu sa sistemom integralnog upravljanja otpadom; niu neureena odlagalita i smetlita koja ne ispunjavaju ni minimalne mjere zatite, koje odmah treba sanirati, zatvoriti i rekultivisati; nije odreena lokacija za regionalnu sanitarnu deponiju, a poznato je da je deponija kamen temeljac cjelovitog sistema upravljanja otpadom. Stanje u oblasti upravljanja otpadom u optini Kotor, na osnovu svega navedenog, moe se ocjeniti kao relativno nezadovoljavajue. Razloge za to treba traiti, prije svega, u nerazumjevanju znaaja pravilnog tretmana otpada i nedostatku svijesti o zatiti ivotne sredine kod graana, odnosno nepostojanju politike upravljanja otpadom od strane lokalnih vlasti (i pored finansijske podrke osnivaa JKP-u). Zakljuno se moe konstatovati: komunalno preduzee je, uz podrku osnivaa, tehniki opremljeno da moe odgovoriti veini zahtjeva u pogledu upravljanja otpadom u narednom periodu, odlaganje je, za sada, glavna opcija upravljanja otpadom, to nije u skladu sa stratekim ciljevima ovog plana, nedovoljno se potuje zakonodavstvo i optinska odluka o odravanju istoe cjena usluge sakupljanja, odvoenja i deponovanja nije/jeste dovoljna za pokrivanje trokova i kontinuirano obavljanje osnovne djelatnosti, nema efikasnih instrumenata za podsticanje smanjivanja nastajanja otpada kao prioriteta u hijerarhiji upravljanja otpadom, neureena odlagalita degradiraju prirodu, a esto kontaminiraju zemljite, vodu i vazduh, nedovoljno je razvijena svijest i znanje stanovnitva i zaposlenih o upravljanju otpadom, jedinice lokalne samouprave nisu dovoljno zainteresovane za udruivanje na regionalnoj osnovi. 4. PLAN ZA 2010 2014.GODINU
Plan upravljanja otpadom za prostor optine Kotor definie upravljanje otpadom u narednom periodu bazirajui se na: - prevenciji nastajanja otpada, - postepenom irenju teritorije sa koje se sakuplja otpad, - formiranje meduoptinske deponije za Kotor i Tivat i Budvu; - sanacije postojeih odlagalita (smetlita), - uspostavljanju sistema za recikliranje otpada. Stvoreni otpad treba tretirati na mjestu njegovog stvaranja-nastajanja. Svaka aktivnost mora biti planirana i sprovedena na nain da predstavlja najmanji mogui rizik po ivotnu sredinu i zdravlje ljudi. Sistem za upravljanje otpadom mora biti organizovan na nain da bude lako primjenjljiv sa visokim stepenom bezbjednosti po ivotnu sredinu. 4.1. PROCJENA BUDUIH KOLIINA KOMUNALNOG OTPADA Da bi se odredio potreban kapacitet za odlaganje otpada za dugoronu sanitarnu deponiju i na osnovu toga da se prui indikacija veliine lokacije koja e biti potrebna, neophodno je
40

proraunati koliinu otpada koja e se odlagati tokom datog vremenskog trajanja sanitarne deponije. Najvea koliina otpada se stvara u junu, julu, avgustu i septembru mjesecu. Izuzetno poveanje koliine otpada rezultat je velikog broja turista. Oekuje se u narednom periodu da doe do poveanja broja stanovnika i turista, a sa time i poveanja koliine otpada: prve godine 8%, druge godine 5%, od 2011-2016 godine 3%, a od 2017-2022 godine 2%. Autori Studije izvodljivosti za izgradnju regionalne sanitarne deponije smatraju da za proraun treba uzeti proizvodnju 1 kg/stanovnik/dan. Procjena koliine otpada koji e se proizvoditi u optinama Kotor, Budva i Tivat prikazana je u donjoj tabeli. Kao polazna osnova uzima se 2008. godina koja je u potpunosti praena preko elektronske vage na deponiji Lovanja.
Godina 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Procjena poveanja 8% 5% 3% 3% 3% 3% Koliina K O-a (t) 11,500,00 12,420,00 13,041,00 13,432,23 13,835,20 14,250,25 14,677,76
UKUPNO
Tabela br. 6: Procjena koliine otpada koji e se proizvoditi u optini Kotor
93.156,44
4.2. PROGRAM SAKUPLJANJA OTPADA IZ DOMAINSTAVA I PROIZVODAA OTPADA KOJI NE PODLIJEU OBAVEZI DONOENJA PLANA Sakupljanje otpada (iznoenje i odvoenje otpada) iz stambenih i poslovnih prostora definisano je optinskom Odlukom o odravanju istoe (Slubeni list Optine Kotor, br. 08/98). Ovi poslovi su Odlukom povjereni JKP Kotor koji je duan da za odlaganje smea iz stambenih i poslovnih prostorija, na javnim povrinama, obezbijedi odgovarajue posude za smee (kontejnere, kante, plastine kese i sl). Kartonski, plastini, stakleni i ostali ambalani otpad, stare novine i drugi papir moraju se po Odluci odloiti u posebno obiljeene kontejnere. U cilju obezbjeivanja uslova za sakupljanje otpada urbanistiko-tehnika dokumentacija za izgradnju vie etanih stambenih i poslovnih zgrada mora da sadri i rjeenje za obezbjeenje prostora za postavljanje odgovarajuih posuda za smee. Stari namjetaj, otpad bijele tehnike i drugi kabasti predmeti iz stambenih i poslovnih prostorija se mogu samo izuzetno ostavljati na javnim povrinama i to na mjestima i u vrijeme koje odredi Preduzee za istou uz saglasnost organa lokalne uprave nadlenog za poslove komunalne inspekcije. Odvoenje smea i otpadaka se na podruju grada Kotora vri svakodnevno, a na podruju drugih naselja najmanje tri puta sedmino. Korisnici usluga su duni da smee iz stambenih i poslovnih prostorija iznose: U ljetnjem periodu (od 1.06. do 30.09.) u vremenu od 23,00 do 07,00 asova; U zimskom periodu (od 1.10. do 31.05.) u vremenu od 22,00 do 07,00 asova, Korisnici usluga sa podruja Starog grada Kotora su duni da smee iz stambenih i poslovnih prostorija iznose u periodu od 05,00 do 08,00 asva i od 16,00 do 17,00 asova.
41

Detaljnija specifikacija poslova na odravanju istoe vri se prema godinjem programu koji najkasnije do 31.12. tekue godine donosi preduzee za istou za narednu godinu a na koji saglasnost daje Skuptina optine. Program sadri: - podruje za koje se program donosi, - vrijeme i nain odravanja istoe na dijelu teritorije optine za koju se Program donosi, - tehniko tehnoloke uslove za realizaciju programa, - iznos sredstava potrebnih za realizaciju programa Sastavni dio sistema sakupljanja otpada je plan postavljanja kontejnera. Plan ( projekat ) sadri: - Arhitektonsko rjeenje na nivou izvedenog projekta za ureenje kontejnerskih mjesta; - Grafiki prikaz svake lokacije posebno za postavljanje kontejnera za komunalni otpad; Lokacija se prikazuje na geodetskoj podlozi u mjerilu 1:1000 i za svaku lokaciju je definisan broj kontejnera, njihova namjna prema vrsti komunalnog otpada (staklo, limena ambalaa, ostali kuni otpad), naziv i broj lokacije. Da bi se ukupna teritorija optine opremila potrebnim brojem razliitih kontejnera prema planu postavljanja i obezbjedila zamjena polomljenih, potrebno je nabaviti dodatne koliine kontejnera. Kuni otpad se mora odvajati od ostalog otpada i na taj nain dobiti potpuna jasna slika potrebne frekvencije sakupljanja otpada koji proizvodi domainstvo. Na taj nain e se odrediti cijena koju e domainstva plaati za usluge sakupljanja, transporta, reciklae i deponovanja. Za sakupljanje otpada iz domainstava treba preduzeti sledee mjere i aktivnosti: - pravilno organizovanje selektivnog sakupljanja otpada u posebne posude i njihovo pranjenje, - eliminacija stvaranja spontanih smetlita u optini Kotor, - organizovanje reciklanih dvorita za prihvatanje kabastog materijala, - promovisanje otvaranja reciklanih dvorita i ekolokih ostrva u kojima e graani sami donositi i odlagati otpad u posebne posude i kontejnere, - sanacija postojeih smetlita, - rekultivisanje svih obraenih smetlita, Proizvoai otpada koji ne podlijeu donoenju plana odnosno koji proizvode manje od 40t neopasnog otpada na godinjem nivou (trgovine, supermarketi, minimarketi i dr), a proizvode znaajnu koliinu kartonske i papirne ambalae moraju u okviru svojih dvorita imati posude za selektivno sakupljanje otpada, odnosno isti ne mogu odlagati u posude za odlaganje otpada iz domainstava. 4.3. PROGRAM SAKUPLJANJA OPASNOG OTPADA IZ DOMAINSTAVA I PROIZVOAA OTPADA KOJI NE PODLIJEU OBAVEZI DONOENJA PLANA Za sakupljanja opasnog otpada iz domainstava i proizvoaa koji ne podlijeu obavezi donoenja plana treba preduzeti sledee mjere i aktivnosti: - organizovanje selektivnog sakupljanja otpada u posebne posude i njihovo pranjenje, - eliminacija stvaranja spontanih smetlita u optini Kotor, - organizovanje reciklanih dvorita i ekolokih ostrva za prihvatanje opasnog otpada. Opasni otpad nakon adekvatnog tretmana (obrade) se moe prihvatati i deponovati na tijelo deponije, ukoliko je ta vrsta opasnog otpada dovedena do nivoa komunalnog otpada. Preduzee za sakupljanje otpada bi odreenim danima u odreenom vremenu (najmanje jednom nedeljno) preuzimalo proizvedeni opasni otpad. U ovim danima proizvoai opasnog
42

otpada su duni da na odgovarajui nain i na odgovarajuem mjestu iznesu otpad kako bi preduzee za sakupljanje opasnog otpada preuzelo i deponovalo na za to odreenoj deponiji. 4.4. KONANO ZBRINJAVANJE OTPADA ODLAGANJE NA SANITARNOJ DEPONIJI Kako se optine Kotor, Tivat i Budva se u prethodnom periodu nijesu mogle dogovoriti oko lokacije za izgradnju zajednike sanitarne deponije, Vlada Crne Gore je, u cilju rjeavanja tog problema, donijela Odluku o utvrivanju javnog interesa za vrenje komunalne djelatnosti izgradnje, odravanja i korienja regionalne sanitarne deponije za optine Budva, Tivat i Kotor i obezbijedila izradu odgovoarajue tehnike i planske dokumentacije. Optina Kotor zbrinjavanje komunalnog otpada dugorono bazira na regionalnoj sanitarnoj deponiji za optine Kotor, Tivat i Budva, u skladu sa Stratekim master planom i Dravnim planom upravljanja otpadom. Privremeno, do izgradnje regionalne sanitarne deponije, organizacija odlaganja komunalnog otpada orjentie se na sanitarnu deponiju Livade kod Podgorice, uz prethodni tretman na pretovarnoj stanici. 4.4.1. Predlog upravljanja otpadom na deponiji Sanitarno deponovanje je inenjerski postupak odlaganja vrstog komunalnog otpada na zemljitu na nain kojim se titi ljudsko zdravlje i okruenje. Treba uzeti u obzir da je deponijski prostor strogo kontrolisan i da su u njemu, shodno Zakonu o upravljanju otpadom tano definisana pravila i objekti koje mora imati. Takoe je definisano minimalno vrijeme zbrinjavanja otpada u sanitarnu kadu. Ulaz na sanitarnu deponiju komunalnog otpada je strogo kontrolisan svima koji nijesu dobili ovlaenja za nesmetan pristup. Vozila koja ulaze na deponiju moraju imati identifikacioni broj. Elektronska kapija se otvara za ulazak vozila nakon utvrivanja o kojem je vozilu rije. Vozilo mora biti registrovano u kompjuterskom centru. Kapija, ulaz i ograda se nalaze u nadlenosti slube obezbjeenja. itav prostor deponije treba da bude pokriven video nadzorom. Vozilo koje je dobilo dozvolu za ulaz odlazi do prijemnog punkta gdje se shodno Zakonu vri identifikacija vozila, vozaa i definie vrsta materijala. Na prijemnom punktu se nalazi elektronska vaga na kojoj se utvruje bruto teina vozila bez vozaa. Nakon vaganja vozilo sa otpadom se upuuje na tijelo deponije. Tijelo deponije je prostor na deponiji u koji se odlae otpad sa sistemom za: zaptivanje dna deponije, pokrivanje povrine deponije, isputanje ocjednih voda sa povrine deponije, sakupljanje i evakuaciu gasova, ukljuujui ivice, potporne nasipe i druge konstrukcione elemente za objezbeivanje stabilnosti tijela deponije. Tijelo deponije treba da bude izgraeno, tako da onemogui zagaivanje podzemnih voda, vazduha i zemljita. Dno tijela deponije treba uraditi postavljanjem vodo-nepropusnih slojeva. Na tijelu deponije se obavlja kontrola pranjenja komunalnog otpada iz specijalnih vozila. Vozilo nakon istovara naputa prostor sanitarne kade i vraa se natrag istom saobraajnicom do kade za pranje tokova. Sa kade za pranje vozilo odlazi na elektronsku vagu gdje se sada ponovo vri mjerenje vozila bez vozaa i tereta. Na taj nain se dobija teina odloenog komunalnog otpada na tijelu deponije. Vozilo dobija otpremnicu - potvrdu o koliini odloenog materijala, sve je kompjuterizovano. Tada se otvaraju elektronska vrata (ulaz - izlaz) i vozilo naputa deponijski prostor. Savremena tehnologija deponovanja komunalnog otpada na tijela deponije zahtijeva da se nesekelektirani otpad se razastire na tijelo deponije buldoerom (dozerom), a potom se vri prskanje vodom komunalnog otpada zbog kvalitetnog kompaktiranja mainom kompaktorom. Tehnologija kompaktiranja je izuzetno vano kako po debljini sloja 40-50 cm, tako i po broju prolazaka kompaktora preko
43

komunalnog otpada. Dodavanje otpada vriti do visine od 3 m i nakon toga prekrivati inertnim materijalom. Nakon 3 metra visine dobro kompaktiranog materijala i prekrivanje slojem 25-30 cm ljunka i kamena, vri se prskanje vodom i podizanje biotronova za aspiraciju biogasa sa deponije. Tijelo deponije mora imati svoje dimenzije i uvijek paziti na kvalitetan nasip, visinu dizanja i nagib. Kapacitet tijela deponije mora biti definisan Glavnim i Izvoackim projektom u m3 do njenog zatvaranja. Projektnom dokumentacijom mora biti definisano dno tijela deponije gdje se stvaraju ocjedne vode koje se sakupljaju na dnu tijela deponije i kroz perforirane cijevi odvode do ahti. Iz ahte se ocjedne vode zajednikim cijevima transportuju u poseban rezervoar. 4.4.2. Predlog sistema za izdvajanje i korienje biogasa sa deponije Mikrobioloki procesi prilikom stvaranja biogasa na regionalnoj deponiji su: razgradnja vrstog komunalnog otpada u sanitarnoj kadi nastaje zbog fizikih, hemijskih i biolokih degradacija. One djeluju istovremeno na raspadanje komunalnog otpada i to ide tako sve dok se otpad potpuno ne razgradi. Moemo rei da se u tijelu deponije odigrava veoma sloen proces koji zavisi od vlanosti otpada, zbijenosti, temperature, vremena prekrivanja. Svi navedeni parametri se moraju pratiti ukoliko elimo kvalitetnu modernu tehnologiju i dobar rad mikroorganizama u procesu degradacije otpada i proizvodnje biogasa. Znaajnije koliine biogasa koji treba spaljivati, treba oekivati nakon 12-18 mjeseci od poetka deponovanja komunalnog otpada u sanitarnoj kadi.
ema br. 3: Tehnoloka ema spaljivanja biogasa i proizvodnja elektriene energije
Takoe u sakupljanju, transportu i spaljivanju biogasa se mora voditi rauna o kvalitetu formiranja biotrnova, broju biotrnova i visini deponovanog komunalnog otpada. U zavisnosti od dimenzija tijela deponije treba pravilno odrediti broj linija biotrnova za sakupljanje biogasa.
44

4.4.3. Predlog sistema zahvatanja ocjednih voda nastalih na deponiji Deponija je strogo kontrolisan prostor, a tijelo deponije je prostor u kojem se vri zbrinjavanje komunalnog otpada. Zatita podzemnih voda i zemljita zavisi od kvaliteta uraenog dna tijela deponije. Dno tijela deponije mora biti uraeno tako da se sva koliina stvorene ocjedne vode sakupi u specijalno uraenim djelimino perforiranim cijevima, koje su povezane sa ahtama za sakupljanje ocjednih voda. Da bi se sakupila ocjedna voda moraju se na dnu kade uraditi nagibi (uzduni i popreni), a perforirane debelozidne cijevi za sakupljanje ocjednih voda se postavljaju na dnu poprenih nagiba, nakon ega se pokrivaju sintetikim geotekstilom. Ocjedne vode koje se formiraju u tijelu deponije sakupljaju se u ahtama, a zatim zajednikim kolektorom transportuju do sabirnog bazena (u literaturi prepoznatljiv kao poslednji bunar). Iz sabirnog bunara ocjedna voda moe da se vraa natrag na deponiju. Drugi nain upravljanja ocjednim vodama sa deponije jeste da se voda iz sabirnog bazena transportuje do sistema za tretman ocjednih voda. Konano rjeenje sistema za tretman zavisi od recipijenta u koji se isputaju preiene ocjedne vode. Ako je recipijent fekalna kanalizacija onda se ocjedna voda mora dovesti do kvaliteta prema Pravilniku o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju ili prirodni recipijent. Tako obraena voda se moe vraati natrag na tijelo deponije ili isputati u fekalni kolektor. Ukoliko je fekalni kolektor izuzetno daleko onda se mora izgraditi prihvatni bazen i tretirana voda iz bazena svakodnevno transportovati do kolektora fekalne kanalizacije.
Slika br. 5: ematski prikaz sistema za sakupljanje ocjednih voda u sanitarnoj kadi
Prilikom projektovanja tijela deponije mora se voditi rauna o regulisanju hidraulikog reima u zoni oko deponije, da bi se sprijeila infiltracija voda sa okolnog prostora. Drenani sistem za ocjedne vode treba projektovati i uraditi tako da se omogui njihovo nesmetano sakupljanje, transport i tretman. Sumarno za tretman (preiavanje) ocjednih voda moemo konstatovati sljedee: 1. Obraena ocjedna voda sakupljena sa deponije bie po kvalitetu u skladu sa parametrima predvienim Pravilnikom o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog isputanja u javnu kanalizaciju ili prirodni recipijent. Izdvojeni vrsti otpad iz ocjednih voda na postrojenju se sakuplja u poseban bazen i vraa na tijelo deponije.
45
Slika br. 6: ematski prikaz sakupljanja, recirkulacije i tretmana otpadnih voda
4.4.4. Kontrola buke i mirisa u cilju osiguranja zatite od njihovog irenja sa lokacije Na tijelu deponije se vri odlaganje, rastiranje, kvaenje - prskanje, kompaktiranje sabijanje i na kraju prekrivanje komunalnog otpada inertnim materijalom u sloju od 25-30 cm debljine. Da bi se sve ovo odradilo potrebne su maine, koje obavljaju pojedine faze. Dovoz komunalnog otpada vri se specijalnim vozilima za te namjene. Razastiranje komunalnog otpada u slojevima od 40-50 cm vri se dozerom. Kompaktiranje vlanog i suvog otpada obavlja se kompaktorom teine 26-30 tona. Prekrivanje otpada inertnim materijalom obavlja se u dvije faze: - dovoz inertnog materijala kamionima - kiperima i - razastiranje inertnog materijala dozerom. Prema tome, maine koje stvaraju buku na sanitarnoj deponiji su: - vozila koja dovoze komunalni otpad, - dozer za razastiranje komunalnog otpada u slojevima, - kompaktor koji obavlja zbijanje otpada, - vozila za dovoz inertnog materijala, - dozer za razastiranje inertnog materijala. Kontrolu buke na tijelu deponije vriti jednom godinje. Komunalni otpad sadri brzo razgradive organske materije i sporo razgradive materije. Prilikom njegovog raspadanja pod dejstvom mikroorganizama nastaju mirisi u prvom redu amonijacni i sulfidni. irenje mirisa se smanjuje na vie naina: - svakodnevnim prekrivanjem otpada prostirkom od aktivnog uglja, - svakodnevnim prekrivanjem komunalnog otpada i inertnim materijalom u debljini od 25-30 cm. Svakodnevno prekrivanje jednim od dva navedena naina onemoguava razvoj muva, muica i razvoj pacova. Monitoring mirisa na deponiji vriti jednom godinje.
46

4.5. MJERE ZA SPRJEAVANJE NASTAJANJA ILI SMANJENJA KOLIINE OTPADA I NEGATIVNIH UTICAJA NA IVOTNU SREDINU Sprjeavanju nastajanja ili smanjenja koliine otpada i negativnih uticaja na ivotnu sredinu u optini Kotor, mora biti posveena posebna panja. Smanjenje koliine otpada podrazumjeva umanjenje koliine bilo koje vrste otpada koji nastaju, obrauju se, skladite ili odlau. Tehnike smanjenja otpada se usredsreuju na umanjenje izvora otpada (manje otpada prije nego to ono nastane) ili aktivnosti reciklae koje umanjuju koliinu otpada. Optina e rijeiti pitanje deponovanog neopasnog komunalnog otpada izgradnjom meuoptinske sanitarne deponije kao i pitanje reciklae. Takoe, vana nerijeena pitanja su predselekcija i sakupljanje posebnih vrsta otpada (baterije i akumulatori, elektronska oprema, gume, motorna ulja, graevinski otpad i dr.). Predselekcija otpada na izvoru stvaranja je bitan faktor u sprjeavanju i smanjenju zagaivanja ivotne sredine, kao i izdvajanje vrijednih komponenti i odvajanje opasnih materija iz vrstog komunalnog otpada, a koji se ne smiju mijeati. Za predselekciju otpada u Kotoru, potrebno je formirati kontrolisano reciklano dvorite, ekoloka i zelena ostrva, na kojima treba postaviti specijalne posude kontejnere Prednost ovakvog sakupljanja je sprjeavanje zagaivanja vode, vazduha i zemljita od raspada opasnih materijala, a graani e u definisanom vremenu bez naknade odlagati opasne otpadne materijale u posebnim posudama. Postoji vie moguih postupaka zbrinjavanja otpada sa vrlo razliitim uticajem na okolinu. Prevencija nastajanja otpada, kao i druge mjere za smanjivanje nastajanja otpada, svakako je najpovoljnija metoda za rjeavanje problema otpada. Te se mjere preduzimaju u toku tehnolokog procesa na mjestu nastajanja otpada, a ukljuuju prevenciju nastajanja promjenom naina proizvodnje ili naina upotrebe, redukciju na samom izvoru, kao i ponovnu upotrebu proizvoda. Postupci reciklae, odnosno prerade materijala takoe daju dobre rezultate u pogledu uticaja na okolinu, a odnose se, uglavnom, na odvojeno prikupljeni otpad koji se moe iskoristiti kao sekundarna sirovina. Zbog razlike u kvalitetu pojedinih postupaka obrade otpada, Zakon o upravljanju otpadom definie strogi hijerarhijski postupak zbrinjavanja otpada: - PREVENCIJA NASTAJANJA OTPADA - PONOVNA UPOTREBA - DOBIJANJE MATRIJALA - DOBIJANJE ENERGIJE ILI DRUGE VRSTE OBRADE PRIJE KONANOG ODLAGANJA OTPADA a) Smanjivanje otpada na izvoru Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji otpada, redukcija otpada nije opcija koja se moe odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmiljati svaki put kada se donosi odluka o korienju resursa. Redukcija mora biti osmiljena od projektovanja, preko izrade do transporta, ambalae i prodaje proizvoda. Potroai takoe treba da aktivno uestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda koji daju minimalni otpad. b) Ponovna upotreba Neki proizvodi su dizajnirani da bi se mogli koristiti vie puta. U nekim sluajevima proizvodi se mogu preraditi u proizvode iste ili sline namjene. Ponovnim korienjem proizvoda tedi se energija, smanjuju se trokovi odlaganja, kao i trokovi trgovaca i potroaa.
47

c) Reciklaa Pojam reciklae kao i selektivnog sakupljanja otpada, odavno poznat u svijetu, napokon je kroz Strateki master plan upravljanja otpadom na republikom nivou, definisan kao prioritet za period 2005/09, te preduslov integralnom pristupu rjeavanja problema zbrinjavanja otpada u Crnoj Gori. U svijetu su poznata dva principa selektivnog sakupljanja otpada, primarni i sekundarni. Primarni je na mjestu nastanka- razvrstavanje otpada u generatorima otpada (domainstva, privreda, fabrike, trgovine) u razliite posude za razliite komponente otpada koji se eli naknadno iskoristiti dok je sekundarni odvajanje poeljnih komponenti iz mase izmjeanog otpada (reciklani centri). Reciklaa je znaajna kako u domenu industrijskog tako i u domenu komunalnog otpada. U oba sluaja se mogu ostvariti izuzetno znaajni tehniki, ekoloki i ekonomski efekti. Najznaajniji su svakako: smanjenje koliina industrijskog i komunalnog otpada koje bi se morale trajno zbrinuti odlaganjem na deponije (ime se vijek deponija produava) i znaajno usporavanje procesa iscrpljivanja prirodnih sirovinskih resursa. Uvoenje selektivnog prikupljanja otpada u naseljima i gradovima poinje opredjeljenjem lokalnih vlasti da frakcije komunanog otpada, koji se moe reciklirati ne odlau, na sanitarne deponije, ve da se izdvajaju i koriste kao sekundarne sirovine. Ukoliko se izdvajanje korisnih frakcija otpada vri na mjestu njegovog nastanka, potrebni su novi kontejneri za selektivno sakupljanje otpada i nova vozila za sakupljanje i prevoz otpada. Dalje sortiranje i kompaktiranje ovih materijala obavlja se u centralnoj stanici za reciklau, odakle ih preuzimaju kupci, koji ih koriste kao sekundarne sirovine. Kako je ve reeno PILOT projektom pod nazivom ''Organizovano sakupljanje i primarna selekcija sekundarnih sirovina sa reciklanom stanicom na podruju optine Kotor'' uvedena je primarna selekcija otpada na izvoru preko postavljanja specijalnih kontejnera za pojedine vrste otpada na javnim povrinama. Uz ve postojee kontejnere za opti otpad, postavljeni su kontejneri za papir i karton, pet ambalau, limenkame i za staklo. U naselju Kava izgraen je ekoloko-servisni centar sa reciklanim centrom za prihvat i obradu sakupljenih sekundarnih sirovina ija povrina iznosi 700m2 sa objektom od 300m2, od ega 150m2 za reciklani centar za postavljanje tehnoloke linije i dijelom nadkrivenog skladinog prostora za sekundarne sirovine koje to zahtjevaju (papir i karton). Postavljene su tehnoloke linije za separaciju i obradu sekundarnih sirovina sa horizontalnom presom za baliranje PET ambalae i aluminijskih limenki, drobilicom za staklo, mainom trgalocom (reder) za tvrdu plastiku, metal i drvene ambalae i jednom transportom trakom sa usisnim koem koje je zajedno sa postojeom tehnologijom ispunilo sve potrebe. Razmjeteni su specijalni plastini kontejneri zapremine 1,1m3 i to za papir i karton 50 komada za staklo 50 komada i za PET ambalau i limenke 50 komada. Takoe otpad se sakuplja sa dva specijalna vozila nosivosti 13 i 16 m3 po rasporedu: papir i karton svakodnevno od 6.30 do 12.30; staklo ponedjeljkom, srijedom i petkom od 6:30 do 12:30 i PET i limenke utorkom, etvrtkom i subotom od 6:30 do 12:30. U nastavku je prikazan dijagram iz kojeg se moe vidjeti redosljed koraka u implementaciji separatnog sakupljanja otpada.
48
Slika br. 7: Dijagram implementacije projekta separatnog sakupljanja otpada.
Sagledavajui rezultate Pilot projekta, odlueno je da se Pilot projekat nastavi sa razlikom to e se broj zelenih ostrva za primarnu selekciju poveati sa 50 na 70. 4.6. SANACIJA NEUREENIH ODLAGALITA Sanacija i remedijacija neureenih odlagalita moe da se izvede na vie naina u zavisnosti od karakteristike deponija i lokacije ne kojoj se deponija nalazi, odnosno u zavisnosti od nivoa opasnosti koji deponija predstavlja. Mjere koje se sprovode prilikom remedijacije neureenih odlagalita su: Premjetanje neureenih odlagalita (premijetanje deponije otpada na pogodniju deponiju) Djelimino zatvaranje neureenih odlagalita Potpuno zatvaranje neureenih odlagalita Premijetanje, odnosno uklanjanje neureenih odlagalita predstavlja racionalnu opciju u situaciji kada u relativnoj blizini neureenog odlagalita postoji sanitarna deponija na koju bi otpad mogao da se bezbijedno odloi i kada ne postoje mogunosti za adekvatnu remendijaciju neureenog odlagalita na lokaciji na kojoj se nalazi. Da bi se izvela jedna ovakava akcija, potreban je itav niz povoljnih uslova kao to su blizina sanitarne deponije, mogunosti za prihvatanje dodatnog otpada na sanitarnu deponiju, tehnike mogunosti za premijetanje otpada sa jedne lokacije na drugu.
49

Premijetanje otpada sa neureenih odlagalita na ureene deponije ostaje kao najizvodljivija opcija u sluajevima kada se procjeni da neureeno odlagalite znaajno ugroava ivotnu sredinu i kada se na njoj postoji relativno manja koliina otpada, te da nije racionalno vriti kompletnu remendijaciju, postavljanje gornjih i donjih izolacionih slojeva. Takoe premijetanje otpada preporuuje se u sluajevima kada se otpad nalazi na terenu koji onemoguava sprovoenje neophodnih mjera za sanaciju neureenog odlagalita. Djelimina sanacija neureenog odlagalita. Ukoliko iz bilo kojeg od navedenih razloga nije mogue izvriti premijetanje, odnosno uklanjanje neureenog odlagalita, postoji nekoliko mogunosti njegovog "zatavaranja", odnosno ureivanja na nain da se minimizira njegov negativan ili potencijalno negativan uticaj na ivotnu sedinu. Ukoliko se analiziranjem lokacije na kojoj se nalazi neureeno odlagalite utvrdi da ne postoji velika opasnost od zagaivanja ivotne sredine, potrebno je u cilju prevencije izvesti nekoliko osnovnih koraka, koji podrazumijevaju: sakupljanje razasutog otpada na jednu "gomilu" koja e biti prekrivena, izjednaavanje visine otpada na cijeloj gomili kako bi se jednostavnije i sa boljim efektom mogao postaviti pokrivni sloj. postavljanje gornjeg pokrivnog sloja, odnosno geosintetikog materijala koji treba da sprijei prodiranje atmosfrskih padavina u tijelo deponije i na taj nain da onemogui spiranje razliitih zagaujuih materija i njihov transport u podzemne vode. postavljanje obodnih kanala oko prekrivenog dijela deponije koji treba da omogue oticanje atmosferske vode sa tijela deponije kako se voda u tom dijelu ne bi zadravala i ugroavala prekrivni sloj. postavljanje sloja humusa na kojem e se nalaziti sloj vegetacije. Za deponije sa znaajnom koliinom otpada koji se nalazi u slojevima debljine od nekoliko metara, potrebno je na osnovu prorauna, izvriti postavljanje odreenog broja biotrnova (degazatora) kako bi se eliminisalo zadravanje metana u tijelu deponije, a samim tim i formiranje potencijalno eksplozivnih smijea. Poeljno je i postavaljanje nekoliko pijezometara na razliitim djelovima deponije i posebno na obodnim djelovima kako bi mogao da se kontrolie fiziko hemijski sastav podzemnih voda, a na osnovu ega moemo izvui zakljuak da li su sprovedene mjere adekvatne. Potpuna sanacija neureenog odlagalita. U sluajevima da se analiziranjem lokacije neureenog odlagalita utvrdi da ona ima znaajniji negativan uticaj na ivotnu sredinu, potrebno je izvriti kompletnu sanaciju i zatvaranje neureenog odlagalita mjerama koje e obezbjediti minimiziranje rizika od zagaenja. Ovakve metode se po pravilu koriste na lokacijama sa visokim nivoom podzemnih voda koje u pojedinim trenutcima mogu da spiraju zagaujue materije iz tijela deponije i na taj nain da ire zagaenje. U sluajevima kompletne rekultivacije tei se potpunom izolovanju tijela deponije odnosno odloenog otpada postavljanjem gornjih i donjih nepropusnih slojeva kako bi se deponovani otpad zatitio od prije svega atmosferskih, ali i drugih uticaja, odnosno kako bi se lokalizovala zona u kojoj postoje zagaujue materije. Da bi se izvrila potpuna revitalizacija neureenog odlagalita potrebno je privremeno prebaciti otpad sa mjesta na kojem se nalazio i izvriti pripremu terena za postavljanje nepropusnih HDPE folija. Nakon ravnanja terena i postavljanja pjeskovitog sloja zemlje vri se postavljanje traka od HDPE folije koje se preklapaju kako bi mogle biti zavarene tj. da bi se obezbjedila nepropusna povrina. Na postavljenu foliju nasipa se sloj zemlje koja ima zadatak da titi foliju od probijanja, nakon ega se vri poravnjanje otpada u sloju odgovarajue debljine. Sloj otpada se zatrpava sa jednim ili vie slojeva zemlje nakon ega se postavlja gornja nepropusna folija koja se zajedno sa donjom nepropusnom folijom sidri u prethodno pripremljenim obodnim kanalima kako bi se obezbjedila njihova stabilnost. Na gornju foliju potrebno je staviti sloj zemljita
50

visine oko 20 cm kao zatitu folije od mehanikih uticaja, a na taj sloj zemljita mogue je po elji dodati i sloj humusa koji moe da se iskoristi za ozelenjavanje tog prostora. Da bi rekultivacija bila potpuna potrebno je postaviti biotrnove, odnosno sisteme za degazacije i pijezometre radi praenja kvaliteta podzemnih voda ispod tijela deponije i u okolini deponije. U sluajevima rekultivacije zatvorenih neureenih odlagalita nije potrebno postavljanje drenanih cijevi i sisteme za sakupljanje procjednih voda, jer deponija e imati gornju pokrivnu foliju i deponovani materijal nee biti izloen atmosferskim padavinama. Trokovi remedijacije neureenih odlagalita. Prilikom izbora mjera koje e se sprovesti, mora se voditi rauna prije svega o izvodljivosti predloenih mjera ali i o raspoloivim finansijskim sredstvima. Kako je u budunosti neophodno izvriti remedijaciju veeg broja neureenih odlagalita, izbor mjera sanacije i remedijacije mora biti takav da zadovolji minimalne kriterijume zatite ivotne sredine i zdravlja ljudi, i pri tome da mjere budu to jednostavnije i finansijski najracionalnije. Neophodno je izvriti kategorizaciju neureenih odlagalita na osnovu procjene rizika na ivotnu sredinu. Na osnovu takve kategorizacije odlagalita bie mogue preciznije definisati neophodne mjere, pa samim tim i neophodna finansijska sredstva, kao i prioritete u rjeavanju problema neureenih odlagalita. U optini Kotor raunamo da su sanirana i zatvorena sva biva optinska odlagalita i da sa njih nema znaajnih negativnih uticaja na ivotnu sredinu. Za bivu sanitarnu deponiju na Lovanji je uraen projekat zatvaranja i u toku su radnje na zatvaranju iste. Meutim, za zatvoreno odlagalite Sinjarevo, zbog novih degradacija, treba uraditi procjenu uticaja na ivotnu sredinu i uraditi projekat sanacije kroz koje e biti definisane sve potrebne radnje za njegovu propisanu sanaciju i iskazan iznos finansijskih sredstava potrebnih za njegovu realizaciju. Generalno, plan sanacije se sastoji iz sljedeih faza: izrada projekata sanacije zatvorenih odlagalita otpada finansijska procjena sanacije sklapanje budeta realizacija sanacije i konano zatvaranje. Kao neureena odlagalita registrovane su sledee lokacije: -uz Regionalni put Kotor Njegui - uz Lokalni put ka Mircu - oko tvrave na Goradu - stara deponija Javnog komunalnog preduzea Kotor ija je sanacija u toku - uz lokalni put u privrednoj zoni od "Kipsa" ka "Daido metalu" - uz lokalne puteve u Gornjem i Donjem Grblju - uz magistralni put Lipci Kne Laz - uz stari put Risan Niki Sa ovih mjesta, tamo gdje konfiguracija terena dozvoljava, treba odvesti odloeni otpad. Tamo gdje to nije mogue (na strminama ispod puta) odloeni otpad treba prekriti zemljom ili samljevenim graevinskim otpadom. Procjeniti potrebu stavljanja fizikih barijera na pojedinim mjestima kako bi se sprijeilo ponovno nastajanje oienih i sanitarnih odlagalita, te pojaati kontrolu u cilju sprijeavanja nastajanja novih neureenih odlagalita.
51

Uobiajena je praksa da se prije poetka turistike sezone uklone sva neureena odlagalita pored lokalnih, regionalnih i magistralnih puteva i pojaa djelovanje komunalne policije kako bi se sprijeilo ponovno odlaganje otpada na tim lokacijama. 4.7. UPRAVLJANJE POSEBNIM VRSTAMA OTPADA Upravljanje medicinskim i farmaceutskim otpadom Ne postoje precizni podaci o koliini i vrsti medicinskog otpada koji se proizvede u optini. Medicinski otpad nakon adekvatnog tretmana (obrade) se moe prihvatati i deponovati u tijelo deponije u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom i Direktivom o otpadu, ukoliko je ta vrsta medicinskog otpada dovedena do nivoa komunalnog otpada. Proizvoai medicinskog otpada duni su, u skladu sa lanom 22 Zakona o upravljanju otpadom, da izrade plan upravljanja otpadom, ako na godinjem nivou proizvode vie od 200 kg opasnog otpada . Farmaceutski otpad se mora sakupljati u posebnoj ambalai i skladiti u odgovarajuem skladitu. Apoteke moraju u svojim prostorima za izdavanje ljekova drati ambalau za farmaceutski otpad u koju korisnici mogu odloiti farmaceutski otpad koji nastaje u domainstvu. Postupci zbrinjavanja farmaceutskog otpada: inkapsuliranje (zatvaranje u plastine ili metalne posude uz dodavanje inertnog materijala). Farmaceutski otpad se ne smije odlagati na deponijama za komunalni otpad. Organ dravne uprave nadlean za poslove zdravstva, propisae uslove odlaganja i nain upravljanja medicinskim i farmaceutskim otpadom. Upravljanje veterinarskim otpadom Organ dravne uprave nadlean za poslove poljoprivrede, u saradnji sa nadlenim organom dravne uprave, propisuje uslove, nain i postupak obrade veterinarskog otpada. Upravljanje otpadom od elektrinih i elektronskih proizvoda Postupanje ovom vrstom otpada definisano je Uredbom o nainu i postupku prijave stavljanja elektrinih i elektronskih proizvoda na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpada od elektrinih i elektronskih proizvoda i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 09/10) Prema ovom aktu i Dravnom planu upravljanja otpadom, potrebno je uspostaviti sistem sakupljanja ovih vrsta otpada. Lokalne zajednice e biti dio ovog ukupnog sistema. Do momenta odvoza, kako je definisano dravnim planom, elektrini i elektronski otpad e se odlagati na izdvojenom mjestu u okviru reciklanog dvorita. Upravljanje otpadnim gumama Postupanje ovom vrstom otpada definisano je Uredbom o nainu i postupku prijave stavljanja guma na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih guma i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 09/10.
52

Upravljanje otpadnim uljima Postupanje ovom vrstom otpada definisano Pravilnikom o postupanju sa otpadnim uljima (Sl. list CG, br. 21/10) Do uspostavljanja sistema sakupljanja na nivou drave, optina e u reciklanom dvoritu postaviti specijalne kontejnere - tankove u koje e otpadno ulje biti odlagano. O nastaloj i prikupljenoj koliini vodie se i precizne evidencije Upravljanje poljoprivrednim i zelenim otpadom Dravni plan upravljanja otpadom nije predvidio izgradnju postrojenja za kompostiranje na Crnogorskom primorju. Treba razmotriti mogunost, da se u okviru sanitarne deponije izgradi kompostirnica za proizvodnju kvalitetnog komposta, koji bi se dobio od ostatka obrezivanja drvea, organskog i zelenog otpada sa trnica i pijaca i poljoprivrednog zemljita, a koristio se kao kvalitetno ubrivo u poljoprivrednoj proizvodnji. Ovo tim prije jer je Studija koja je raena za potrebe optina Kotor i Tivat predvidjela kao glavni nain rjeavanja problema kanalizacionog mulja isuivanje na prostoru definisanom u okviru budue sanitarne deponije i u okviru prostora za kompostiranje. Upravljanje otpadnim vozilima Postupanje ovom vrstom otpada definisano je posebnim podzakonskim aktom i to Uredbom o nainu i postupku prijave stavljanja vozila na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade otpadnih vozila i rada tog sistema(Sl. list CG, br.09/10) i organizovae se u skladu s ovim propisom. Upravljanje otpadnim akumulatorima i baterijama Postupanje ovom vrstom otpada definisano je Uredbom o nainu i postupku prijave stavljanja baterija i akumulatora na trite, osnivanja sistema preuzimanja, sakupljanja i obrade istroenih baterija i akumulatora i rada tog sistema (Sl. list CG, br. 015/10) Upravljanje kanalizacionim muljem Nadleno ministarstvo pripremilo je poseban podzakonski akt za upravljanje kanalizacionog mulja iz postrojenja za preiavanje otpadnih voda, a to je Pravilnik o bliim uslovima koje treba da ispunjava komunalni kanalizacioni mulj, koliine, obim, uestalost i metode analize komunalnog kanalizacionog mulja za dozvoljene namjene i uslovima koje treba da ispunjava zemljite planirano za njegovu primjenu (Sl.list CG, br. 089/09) Optina Kotor e pitanje kanalizacionog mulja rjeavati u skladu sa ovim podzakonskim aktom. U procesima preiavanja fekalnih otpadnih voda predvieno je postrojenja za tretman otpadnih voda zajedniko za Optine Kotor i Tivat. Mulj iz otpadnih voda se moe, u skladu sa savremenim postupcima upotrijebiti za: - proizvodnju biogasa i elektrine energije, - kompostiranje, - poboljanje strukture zemljita - odlaganje na sanitarnu deponiju Studija koja je raena za potrebe optina Kotor i Tivat predvidjela je kao glavni nain rjeavanja problema kanalizacionog mulja isuivanje na prostoru definisanom u okviru budue sanitarne deponije.
53

Upravljanja graevinskim otpadom, utom i materijalom iz otkopa Svaki proizvoa (graevinske firme) koji stvori vie od 40 t/god graevinskog otpada, duan je da uradi Plan upravljanja otpadom za period od pet godina i dostavi ga Sekretarijatu za zatitu prirodne i kulturne batine na saglasnost za privremeno ili stalno odlaganje, razvrstavanje i ponovnu upotrebu sa nadzorom transporta materijala u oba smjera. U narednom periodu potrebno je da Optina lokalnim planskim dokumentima odredi dugoronu lokaciju za odlaganje ove vrste otpada. Postupanje ovom vrstom otpada bie definisano posebnim podzakonskim aktom od strane nadlenog organa dravne uprave. Upravljanje azbestnim otpadom Upravljanje azbestnim otpadom obuhvata djelatnosti skupljanja, transporta, privremenog skladitenja i zbrinjavanja odnosno obrade ili odlaganja azbestnog otpada. Prije transporta azbestni otpad se mora obraditi postupcima ovrivanja ili unitavanja azbestnih vlakana kako bi se sprijeilo oslobaanje ovih vlakana u okolinu. Privremeno skladitenje azbestnog otpada mora se obaviti na nain da se u najveoj moguoj mjeri sprijei zagaenje ivotne sredine isputanjem azbestnih vlakana i/ili azbestne praine. Uslovi i nain odlaganja cement azbestnog graevinskog otpada bie propisani posebnim podzakonskim aktom od strane nadlenog organa dravne uprave. Upravljanje industrijskim otpadom Industrijski otpad je otpad nastao u proizvodnim procesima u industriji i zanatstvu, a razlikuje se od komunalnog otpada po svom sastavu i karakteristikama; Proizvoa otpada duan je da izradi plan upravljanja otpadom, ako na godinjem nivou proizvodi vie od 200 kg opasnog otpada ili vie od 40 tona neopasnog otpada. Jedinica lokalne samouprave moe obavezati proizvoaa otpada da dostavi podatke o proizvedenom otpadu i nainu upravljanja otpadom, ukoliko na godinjem nivou proizvode vie od 10 tona neopasnog otpada. Kako je ve navedeno u Kotoru je nesporno utvren samo jedan proizvoa industrijskog otpada preduzee Daido Metal. Obaveza ostalih preduzea koja svoju djelatnost obavljaju na teritoriji kotorske optine, definisae se katastrom zagaivaa ivotne sredine, poto u ovom trenutku nepostoje precizni podaci o koliini i vrsti otpada koje pojedina preduzea proizvode. 5 . INSTITUCIONALNE PROMJENE U okviru institucionalnih promjena kljuni korak ini usaglaavanje nacionalnog zakonodavstva sa zakonodavstvom EU i stvaranje pravnih pretpostavki za ureivanje svih aspekata i opcija upravljanja otpadom, definisanje prava, obaveza i odgovornosti uesnika u organizaciji upravljanja otpadom, odreivanje procedura za izdavanje, reviziju ili oduzimanje dozvola, uvoenje efikasnih ekonomskih instrumenta, jaanje nadzora i kontrole, kao i dosledno sprovoenje kaznene politike. Budui da institucionalni okvir ini struktura, organizacija i kapacitet odgovornih institucija i da institucionalno jaanje i planiranje predstavljaju uslov za razvoj sistema upravljanja otpadom i efikasno sprovoenje zakona, promjene se odnose na:
54

- podjelu funkcija i odgovornosti izmeu lokalnih (optinskih), regionalnih (meuoptinskih) i republikih organa i organizacija; - usklaenu organizaciju i povezanost institucija odgovornih za upravljanje otpadom, njihovu koordinaciju i povezanost sa drugim sektorima, kao i jaanje njihovih kadrovskih i tehnikih kapaciteta; - regionalno povezivanje; - ukljuivanje privatnog sektora u organizacionu strukturu upravljanja otpadom i mogui oblici partnerstva. 5.1. PODJELA ODGOVORNOSTI I DECENTRALIZACIJA Efikasnost sprovoenja zakona i uspenost organizacije upravljanja otpadom zavise od podjele funkcija i odgovornosti izmeu lokalnih, regionalnih i republikih organa i organizacija. Podjela odgovornosti mora biti racionalna i jasno definisana. Savremeni zahtjevi u upravljanju, posebno komunalnim, otpadom upuuju na decentralizaciju vlasti i prenoenje nadlenosti sa dravnih na lokalne vlasti, jaanje lokalnih struktura, njihovu samostalnost i preuzimanje potpune odgovornosti za organizaciju upravljanja otpadom na svojoj teritoriji. Zakon o upravljanju otpadom definisao je da se upravljanje opasnim i posebnim vrstama otpada obezbjeuje na dravnom nivou. Promjenu u nadlenostima prati distribucija (ustupanje) finansijskih prihoda Drave radi obezbeenja organizacionih i funkcionalnih kapaciteta lokalnih zajednica i poveanja investicionog potencijala za razvoj sistema upravljanja otpadom. Lokalne vlasti izborom odgovarajeg modela upravljanja komunalnim otpadom, treba da obezbjede efikasan i fleksibilan sistem za zadovoljavanje potreba lokalnog stanovnitva, odnosno sistem usaglaen sa lokalnim interesima i specifinostima. Takoe, u hijerarhiji nadlenosti, pored prava nadzora, neophodno je unaprijediti oblike saradnje i koordinacije dravnih i lokalnih organa uprave u pogledu svih mjera i postupaka upravljanja otpadom. 5.2. JAANJE INSTITUCIONALNE STRUKTURE I SEKTORSKA INTEGRACIJA Jaanje institucionalnih struktura lokalnih zajednica ine organizacione i funkcionalne promjene organa i tjela nadlenih za upravljanje otpadom. To znai da je u optinskoj upravi potrebno planirati kadrove i formirati organizacionu jedinicu sa opisom poslova za sprovoenje svih mjera i postupaka upravljanja otpadom, a naroito za: 1. Praenje stanja, pripremu i predlaganje lokalnih planova upravljanja otpadom i posebnih programa (sakupljanja opasnog i drugih otpada iz domainstva, smanjenja biodegradabilnog i ambalanog otpada u komunalnom otpadu, postupanja sa otpadom za koji su propisani posebni tokovi, razvijanja javne svesti i dr.); 2. Pripremu i obradu podataka za odreivanje lokacije postrojenja za privremeno skladitenje i uvanje otpada (transfer stanice), postrojenja za tretman, odnosno odlaganje otpada, ukljuujui tehnike zahteve za projektovanje objekata i organizovanje aktivnosti; 3. Koordinaciju organizacije upravljanja otpadom izmeu optinske uprave, regionalnih organa i tjela ili preduzea, komunalnih i drugih pravnih i fizikih lica ukljuenih u regionalni ili lokalni sistem upravljanja otpadom; 4. Planiranje budeta (izvore finansiranja i procjenu trokova), pripremu, predlaganje i izvrenje
55

finansijskih planova; 5. Izdavanje odobrenja, dozvola i drugih propisanih akata; 6. Saradnju sa drugim nadlenim slubama u optini, drugim optinskim upravama ukljuenim u regionalni plan upravljanja otpadom, nadlenim ministarstvima, agencijom i dr; 7. Nadzor i kontrolu, kao i druge poslove u skladu sa zakonom i lokalnim, odnosno optinskim propisima. Prilikom planiranja i organizovanja slube za obavljanje navedenih poslova optinska uprava se stara o usklaivanju naina rada ove slube sa radom ostalih relevantnih sektora u optini (planiranje i izgradnja, zatita ivotne sredine, zemljita, voda, poslovi privrede, finansija i dr.), kao i usklaivanja rada sa meuoptinskim preduzeem, u skladu sa obavezama koje proizilaze iz odluka optinske uprave, posebno odluka vezanih za implementaciju plana upravljanja otpadom. Optinska uprava identifikuje broj i strukturu kadrova prema definisanim obavezama i odgovornostima, a uzimajui u obzir potrebu za ostvarivanjem samostalnosti i visokog nivoa kompetentnosti. Institucionalne promjene, sa aspekta efikasnosti upravljanja otpadom, zavise od odlunosti optinske uprave u pogledu promjena u organizacionoj strukturi, kao i obezbjeenju kadrovskih kapaciteta i unapreenju tehnike opremljenosti slube odgovorne za upravljanje otpadom i u tom smislu optinske vlasti zahtevaju podrku cijele lokalne zajednice. Organizacija optinske slube za upravljanje otpadom prioritetno je u funkciji efikasnog sprovoenja zakona i drugih propisa u sektoru otpada, pri emu treba imati u vidu obaveze koje nas oekuju u procesu pridruivanja EU i pripremu nadlenih institucija za nove odgovornosti i integrisan pristup u donoenju i sprovoenju odluka. 5.3. REGIONALNO POVEZIVANJE Regionalno povezivanje predstavlja implementaciju stratekih ciljeva definisanih u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom i Stratekom master planu. Regionalnim povezivanjem se definiu zajedniki ciljevi vie lokalnih zajednica u upravljanju otpadom u pogledu racionalnog i odrivog postupanja sa otpadom. Jedinice lokalne samouprave definiu zajednike ciljeve u upravljanju otpadom sporazumom skuptina pod uslovima utvrenim zakonom. Sporazumom skuptine jedinica lokalne samouprave ureuju: 1. Meusobna prava i obaveze u obezbjeenju uslova za obavljanje poslova upravljanja otpadom, izgradnju i rad postrojenja, ukljuujui finansiranje; 2. Prava i obaveze komunalnog i drugog pravnog ili fizikog lica u vrenju komunalnih djelatnosti; 3. Osnivanje i utvrivanje funkcija meuoptinskog, preduzea, odgovornog za rukovoenje i sprovoenje plana, koordinaciju uesnika i usklaivanje procedura; 4. Oblike i modele partnerskih aranmana izmeu javnog i privatnog sektora (tenderi, ugovori, koncesije i dr.), ukljuujui razdvajanje pojedinih djelatnosti, posebno sakupljanje i transport od tretmana, odnosno odlaganja; 5. Nain donoenja odluka u sluaju nesaglasnosti o pojedinim pitanjima u vezi sa upravljanjem otpadom; 6. Druga pitanja od znaaja za organizaciju i sprovoenje upravljanja otpadom. Meuoptinsko preduzee, odgovorno za rukovoenje i sprovoenje plana i koordinaciju uesnika obavlja aktivnosti utvrene osnivakim aktom, odnosno odlukama skuptina jedinica lokalne samouprave u regionu, a naroito:
56

- izgradnju i rad regionalne deponije; - izgradnju i rad transfer stanica ili sakupljakih centara; - sakupljanje reciklabilnih materijala ili njihovo izdvajanje iz komunalnog otpada; - prihvatanje i odlaganje otpada iz optina koje nisu obuhvaene planom; - razvoj i unapreenje aktivnosti u budunosti (kompostiranje, reciklaa i prerada, korienje energije, biogasa i dr). 5.4. UKLJUIVANJE PRIVATNOG SEKTORA I RESTRUKTUIRANJE JKP KOTOR Odnos javnog i privatnog sektora trebalo bi da odigra kljunu ulogu u obezbjeivanju efikasnog sistema upravljanja otpadom. Sadanja situacija u javnom sektoru, po pravilu, ne daje dovoljnu efikasnost u obavljanju komunalnih poslova, mada postoje pouzdanosti u obavljanju usluga i funkcionisanju sistema i u nerentabilnim uslovima reimu depresijacije cijena usluga. Slaba je fleksibilnost ponude, lokalni budet se tereti. Dakle, situacija kakva je sada u JKP Kotor. Prevazilaenje ovih nedostataka uspijevalo je formiranjem preduzea komunalne djelatnosti u mjeovitoj svojini u obliku a.d., pri emu lokalna vlast posjeduje kontrolni paket akcija. Pored ovog pristupa rairena je i praksa povjeravanja komunalnih poslova drugim uesnicima sa sljedeim statusno svojinskim rjeenjima: - ugovaranje poslova sa privatnim preduzeima uz ustupanje osnovnih sredstava za odnosni rad, - varijanta bez ustupanja sredstava za rad - davanja franize ili koncesije privatnom sektoru - privatna preduzea, ograniena ili neograniena njihova konkurencija. Prednost navedenih modela je u veoj efikasnosti obavljanja komunalnih poslova, raznolikost ponude, ali uz ogranienu kontrolu lokalne uprave, naroito u rjeenjima sa ogranienom ili neogranienom konkurencijom. Stoga se praktikuju rjeenja sa kombinovanim statusno svojinskim oblicima, pri emu se lokalna uprava rukovodi i naroito nastoji da osigura: - sigurnost obavljanja usluga - kontinuitet i kvalitet usluga - i budet da rastereti. Restrukturanje JKP Kotor se svodi na organizacionu i vlasniku transformaciju to e u krajnjem dovesti do optimizacije poslovnog sistema na trajnoj osnovi. S obzirom na strateka opredjeljenja iz Dravnog plana, treba teiti gdje god je to mogue, transformaciji javnih preduzea na nain to e se odvojiti poslovi upravljanja otpadom od drugih komunalnih poslova i poslovi sakupljanja otpada od poslova obrade i zbrinjavanja. Daljim procesom definie se organizaciona struktura JKP na nain da se (modelski) pozicioniraju djelatnosti koje smo identifikovali kao one od javnog interesa odvojeno od drugih koje to nijesu. Na ovaj nain formirae se etri cjeline, dvije koje nemaju karakter javnog interesa ( a i b ) i dvije od javnog interesa ( c i d ), odnosno: a) Proizvodnja biljnog materijala imanja Kava sa odravanjem gradskog zelenila b) Proizvodnja i prodaja ljunka i pijeska kamenolom koji bi obavljao i usluge transporta i rada maina kao i izvoenje graevinskih radova (ako se drugaije ne odlui) c) istoa i sve to je vezano za njeno odravanje (sakupljanje i odvoz smea,reciklaa,odravanje mehanizacije) d) Komunalne usluge - odravanje lokalnih puteva i bujinih kanala, pijace i groblja. Organizaciono ureenje ovih djelova znai formiranje etri pravna lica, oblika drutava ograniene odgovornosti u 100% vlasnitvu JKP Kotor. Ovim se rjeavaju tri krucijalna pitanja:
57

1. Otklanja se postojea ''konstrukciona greka'' u organizaciji poslovnog sistema pri emu se djelatnost od javnog interesa stavlja u poziciju autonomnog organizovanja i poslovanja, 2. Otvara se prostor (preduslov) za razvoj vlasnikih struktura na poeljan (kontrolisan) nain i u bez rizinim (za javni interes) djelovima sadanjeg JKP. 3. Stvaraju se uslovi sa novom organizacionom strukturom, posebno u istoi, da se ekonomska i druga poslovna ponaanja identifikuju na njihove nosioce, odnosno da oni snose odgovornost i benefite saglasno ostvarenim rezultatima iz svog djelokruga rada. Organizaciono ureenje ovih drutava je saglasno sa Zakonom o privrednim drutvima CG odnosno sa ulogom JKP kojeg ini pripadajua imovina (osnovna sredstva), odnosno njihova sadanja vrijednost. JKP ima startnu poziciju sa 100% vlasnitva u osnovanim drutvima, koja se kasnije moe mijenjati, shodno potrebama i mogunostima finansiranja vrlo izraenih investicionih potreba. Promjena u reenom smislu e uslijediti ako se vlasnik (JKP) odlui da ukljui privatni sektor u neko od ovih drutava koje moe biti, u principu, dvojako: Zajednikim ulaganjem (Join venture) pri emu JKP ulae izdvojeni dio preduzea i moe i dalje biti veinski (51%, i vie) ili manjinski (ispod 51%) vlasnik, zavisno od karaktera aranmana i visne potrebnih investicionih ulaganja. Izgledi da se ostvari ovaj model mjeovite svojine u izdvojenom dijelu ovog preduzea ne zavisi samo od odluka sadanjeg vlasnika (osnivaa), ve od zainteresovanosti partnera za slian koncept ulaganja. Stoga je potrebno usvojiti modelski fer ponudu sa realnim ansama. Prodajom dijela svog kapitala (vlasniva) ukoliko, takoe, postoji interes eksternih (ili internih) uesnika u ovoj transakciji. Mogu se primijeniti i drugi modeli za ulazak privatnog sektora; navedeni modeli su vie u ulozi ilustracije i naina finansiranja razvoja ovih jedinica, odnosno konsolidacije postojeeg stanja. Prema svemu porethodno izloenom, od iskustava drugih (dobrih i loih), karakteristika sadanje orgnizacione strukture i stanja u JKP Kotor, zahtijeva da se Preduzee konsoliduje na trajnim, odrivim osnovama i postane efikasan poslovni sistem, njegovo prestrukturiranje, po naem miljenju, treba sprovesti sljedee: 1. Formirati etri posebna drutva sa ogranienom odgovornou (d.o.o.) u 100% vlasnitvu JKP Kotor, dva u djelatnostima koja nemaju karakter javnog interesa - Kamenolom d.o.o. ( komercijalna djelatnost ) - Zelenilo d.o.o. ( komercijalna djelatnost ) - istoa d.o.o. ( komunalne djelatnosti vezane za upravljanje otpadom ) - Usluge d.o.o. ( ostale komunalne usluge van istoe ) 2. Drutva Kamenolom i Zelenilo, saglasno svojim fizikim strukturama organizuje se po modelu opisanom za funkcionalnu strukturu, a istoa i Usluge po multidivizionalnom koji bi imao profitne centre po grupama djelatnosti, odnosno: 3. JKP Kotor je osniva matino preduzee navedenih drutava i upravlja sa njima na propisan nain. Zadrava zajednike slube za sve administrativne poslove. Operativne funkcije su u drutvima. Ureenje ekonomskih i drugih odnosa izmeu drutava (keri) i osnivaa (matice) reguliu se osnivakim aktima i drugim prema zakonskoj regulativi. Saglasno ovoj makro strukturi uradie se, kao pratei dokument prethodnom, unutranja organizacija i sistematizacija radnih mjesta profitnih centara i zajednikih slubi, naravno ako i kad organ upravljanja JKP usvoji koncept za koji se zalae ovaj Dokumenat ili njemu bliskim eventualno korigovanim. Transformacijom, odnosno restrukturiranjem, izvedeno blisko izloenom nainu postiu se dvije veoma vane pretpostavke:
58

Poslovni sistem je instituciodnalno upodobljen (otvoren) za realizaciju narednih razvojnih faza sa ukljuenjem privatnog sektora u pojedinim djelovima (novoformiranim d.o.o.) ili poslovnim funkcijama (profitnim centrima ) na nain i kada to bude ocijenjeno uputnim initi. Na izloeni nain otklonjene su nepogodnosti postojee organizacione strukture i postavlja se jedna fleksibilnija u prvom koraku, i mogunost za razvoj vlasnike strukture u narednim fazama. Otvara se proces restruktuiranja poslovnog sistema. Na kraju prezentacije modela (re)organizacije JKP Kotor za koje se zalae ovaj Dokument treba saoptiti i sljedee, to on dodatno generira ili to moe initi: Identifikacijom profitnih centara, kao organizacionih jedinica, oznaene su i komunalne funkcije koje bi mogle biti i u drugaijem reimu rada obavljane...... (koncesioni aranmani, zakup, privatizacija ...) kao u sluaju Profitnog centra reciklaa, Profitnog centra Odravanje istoe javnih povrina i objekta i drugo. Unapreenje kapaciteta i puna revitalizacija njegovih sadraja, naroito u djelovima koji su oznaeni da nemaju karakter javnog interesa nije izgledno bez ukljuenja privatnog sektora, odnosno procesa njihove privatizacije, blisko predloenom scenariju. Vjerujemo da se moe oekivati interes iz okruenja za partnerstvo u projektima aktiviranja proizvodnje na imanju Kava i u Kamenolomu u Naljeiima; time bi se u punoj mjeri revitalizovala i kompletirala mehanizacija a u cilju poveanja proizvodnje i dobiti. Konano, na izloeni nain otvara se prostor za opreznu, kontrolisanu, postupnu i privatizaciju bez rizika pojedinih djelova Komunalnog preduzea kao najrealniji nain njegove konsolidacije. 6. DINAMIKA FINANSIRANJA I IZVORI FINANSIJSKIH SREDSTAVA Da bi se Plan upravljanja otpadom za prostor optine Kotor realizovao do 2014. godine potrebno je da se obezbijede finansijska sredstva za nabavku opreme, sredstava i uredaja kao i za obezbjeivanje prostora i kadrova. Sredstva za realizaciju Plana upravljana otpadom za optinu Kotor obezbijedie se iz: - Kredita medunarodnih finansijskih institucija; - budeta Optine Kotor i sredstava komunalnih preduzea (koje je osnovala optina ); - budeta Crne Gore, - i drugih izvora u skladu sa zakonom. Praksa razvijenih zemalja je potvrdila da su uz dobru organizaciju, optimalnu i adekvatnu savremenu opremu i kvalitetan transport treba oekivati znaajne ekonomske rezultate i potpuno opravdanje investicija u sistemu upravljanja otpadom. Predselekcija i reciklaa kao sistem odvojenog sakupljanja i kontrolnog razdvajanja otpada imaju ekonomski efekat ostvarivanja profita, efekat ouvanja postojecih resursa i veoma bitno smanjenje zagadenja ivotne sredine. Segmentu predselekcije otpada treba posvetiti posebnu panju jer na taj nain treba oekivati brzu edukaciju i brzi realan prihod od prodaje izdvojenih materijala. Trite materijala je domae i inostrano : karton i papir - prodaja domaem i inostranom tritu PET ambalaa - prodaja na inostranom tritu plastika - prodaja na inostranom tritu Al ambalaa - prodaja na domaem i inostranom tritu staklo - prodaja na inostranom tritu
59

Prilikom ekonomske analitike upravljanja otpadom moraju se uzeti u obzir trokovi: odvojenog sakupljanja otpada, plaanja odravanja prostora za sakupljanje, prevoza otpada, mjerenja i nivoa postupanja sa neselektiranim otpadom, odlaganje otpada, izgradnje nove sanitarne deponije, izgradnje tretmana ocjednih voda sa deponije, sanacije divljih odlagalita otpada. Veoma je bitno da se utvrdi odnos u trokovima izmeu onih koje plaa Optina Kotor i trokova koje ce plaati ostali korisnici usluga (domainstva, a posebno ustanove i preduzea). 6.1. INVESTICIONI TROKOVI ZA OPREMU Za realizaciju aktivnosti predvienih planom upravljanja otpada optine Kotor, potrebno je planirati odreene investicione trokove za nabavku opreme i sredstava datih u tabeli :
OPREMA Specijalna vozila za pranjenje kontejnera i transport otpada (smeara) Kamion za kabasti otpad sa grajferom Specijalno vozilo za sakupljanje komunalnog otpada iz uskih ulica kapaciteta 2m3 Elektrino vozilo za Stari grad Sistem podzemnih kontejnera za Stari grad Vozilo za pranje ulica Kontejneri za sakupljanje neselektiranog komunalnog otpada 1 , 1m Kontejneri za selektirani otpad zapremine 1,1 m (papir, ambalaa, pet, staklo) Kontejneri za selektirani otpad zapremine 640 l (akumulatori,.baterije) Kontejneri za komunalni otpad zapremine 5 m3 i 7 m3 Preskontejneri 10 m3 Arbol kontejneri 30 m
3
KOM. 2 1 1 3 1 1 200
VRIJEDNOST ULAGANJA 240.000 80.000 60.000 30.000 100.000 80.000 64.000
DINAMIKA ULAGANJA 2012-2013 2010 2011 2010-2014 2010-2011 2013-2014 2013-2014 2010-2014
300
96.000
2010-2014
12 20 5 2 1 1 1
6.000 400.000 40.000 20.000 15.000 180.000 150.000
2010-2014 2010-2014 2013-2014 2011-2012 2010-2011 2013-2014 2012-2013
Prikolica za abrol kontejner Buldoer Reciklano dvorite
60

Ekoloka zelena ostrva Izgradnja soki za kontejnere Ostali nepredvieni trokovi 5 100 1 250.000 20.000 150.000` 2010-2011 2010-2011 2010-2014
UKUPNE INVESTICIJE
1.981.000
Tabela br. 7: Pregled opreme potrebne za realizaciju plana za period do 2014.godine
Sredstva za realizaciju plana obezbjedit e se iz : - kredita meunarodnih finansijskih institucija (Svjetska banka, Evropska banka za obnovu i razvoj, Evropska investiciona banka, itd.) - budeta Optine Kotor i sredstava komunalnih preduzea (u vlasnitvu jedinica lokalne samouprave); - budeta Crne Gore, - fondova Evropske unije (instrument predpristupne pomoi IPA), - institucije koja e biti formirana u procesu pristupanja EU (ekofond ili slina institucija), 6.2. INVESTICIONI TROKOVI DEPONIJE U cilju dugoronog rjeavanja sakupljanja komunalnog otpada na teritoriji Optina Budva, Kotor i Tivat, planirana je izgradnja regionalne sanitarne deponije. Sanitarna deponija u Kotoru predviena je da radi 20 godina, sa ukupnom raspoloivom zapreminom na tijelu deponije za odlaganje otpada u balama od 812.00 m3. Zakonomjernost proizvodnje i deponovanja otpada ukazuje na potrebu ureenja i punjenja deponije u fazama. Ukupni trokovi deponije procjenjuju se na oko 13,5 miliona eura.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ZBIRNA REKAPITULACIJA KOTOR Pristupni put Tijelo deponije Arhitektonski objekti Konstruktivni deo Interne saobraajnice Hidrotehniki objekti Elektro deo Objekti preiavanja otpadnih voda Objekti za degazaciju Mainska oprema (sa RC i ureajem za baliranje) Protivpoarna zatita Ozelenjavanje i rekultivacija EUR
132,078,72 5,795,738,00 2,370,270,45 143,592,20 330,435,50 634,761,78 210,030,90 380,000,00 1,751,000,00 1,353,100,00 53,180,00 220,136,00
DEPONIJA KOTOR UKUPNO:
13,374,323,55
Tabela br. 8: Zbirna rekapitulacija izgradnje
Kako je Vlada rjeenje ovog pitanja proglasila javnim interesom nismo u mogunosti da procjenimo uee Kotora u investiranju izgradnje sanitarne deponije. Ipak, procjenjujemo da e uee Optine Kotor biti oko 25 % od ukupne investicije, a da za plansko razdoblje Optina Kotor planira da izdvoji sredstva u iznosu od oko 1 milion eura.
61

6.3. ZAKLJUNO O INVESTICIJAMA Konano, za realizaciju Plana upravljanja otpadom za optinu Kotor u periodu od 2010 do 2014 godine, potrebno je iz budeta Optine Kotor i kredita meunarodnih finansijskih institucija, obezbijediti oko 2 miliona eura za opremu, 1 milion eura za izgradnju regionalne sanitarne deponije i 250 000 eura za sanaciju neureenih odlagalita, to ukupno iznosi oko 3. 250.000 eura. 7. RAZVIJANJE JAVNE SVIJESTI O UPRAVLJANJU OTPADOM Jedinstven i cjelovit sistem upravljanja otpadom nije mogue realizovati ako se posmatra samo sa ekonomskog aspekta i ako zanemarimo dimenziju i ulogu ekoloke edukacije. Vaspitanje i obrazovanje o ivotnoj sredini je nezaobilazan segment svakog integralnog sistema upravljanja otpadom. Ekolokom edukacijom omoguava se sticanje ekolokih znanja i vjetina s ciljem poveanja nivoa svijesti svakog pojedinca za efikasno uee u sprovoenju sistema upravljanja otpadom. Ekoloka edukacija kod ljudi razvija nova saznanja i stvara nove vrijednosti koje e ih uputiti na promjene u ponaanju. Za ostvarivanje postavljenih ciljeva i zadataka, potrebne bitne promjene u socijalnom, privrednom, obrazovnom i kulturnom smislu. Uviajui potrebu ekoloke edukacije ljudi od najranije dobi, Ministarstvo prosvjete i nauke je ukljuilo u obrazovne programe u Crnoj Gori komponente zatite ivotne sredine. Uspostavljanje sistema jaanja javne svijesti o ivotnoj sredini izradom nacionalnog plana edukacije o ivotnoj sredini, a zatim njegovo sprovodenje u institucionalnim i vaninstitucionalnim oblicima, treba da d osnovne pretpostavke za uspjenu i adekvatnu zatitu okoline. Nacionalni plan edukacije o ivotnoj sredini stvorio bi kod ljudi osjeaj odgovornosti za stanje ivotne sredine od lokalnog do globalnog nivoa, osigurao prepoznavanje problema ivotne sredine kao svojih problema i podstaknuo preduzimanje pravih mjera. Planske odrednice u vaspitanju i obrazovanju o ivotnoj sredini u svjetlu odrivog razvoja treba da budu njegovanje vizionarskog, interdisciplinarnog, problemskog, istraivakog i efikasnog pristupa. Za postizanje navedenih ciljeva predlau se sljedee mjere: a) Potpuno, tano i pravovremeno informisati javnost o stanju ivotne sredine i o svim aktivnostima i rezultatima Optine Kotor i drugih uesnika u oblasti upravljanja otpadom, zatite ivotne sredine i odrivog razvoja; b) osnivati javne baze podataka o otpadu i ivotnoj sredini u gradskim preduzeima i povezati (umreiti) ih s buduom centralnom bazom podataka; c) raditi na promociji zatite ivotne sredine i odrivog razvoja koji ce biti glavni nosioci aktivnosti na tom podruju djelovanja; d) osigurati kontinuiranu promociju zatite ivotne sredine preko javnog preduzeca u kontekstu njihovih djelatnosti; e) uspostaviti partnerske odnose s drugim zainteresiranim subjektima (dravnom upravom, naunim, strunim i obrazovnim ustanovama, privredom, udruenjima, pojedincima i dr.) i saraivati na zajednikim edukativno - promotivnim projektima vezanim za upravljanje otpadom i zatitu okoline, kao i podsticati i podravati sve dobre ideje i inicijative u tom smislu; f) u utvrenim periodima sprovoditi ispitivanja javnog mjenja. Potrebno je da sva preduzea koja se bave upavljanjem otpadom u svoje planove rada ukljue i kampanju za razvijanje javne svijesti o kvalitetnom upravljanju otpadom. Cilj je da se ukae javnosti na negativne uticaje pogrenog upravljanja otpadom na ivotnu sredinu, na zdravlje ljudi i na ukupne trokove.
62

Drugi mehanizam za jaanje javne svijesti je adekvatno sprovoenje zakona, odnosno njihovih kaznenih odredbi za poinjene prekraje (ilegalno odlaganje otpada i sl.). U sluajevima kada se edukacijom ne postignu eljeni rezultati, bie potrebno na javnu svijest uticati primjenom zakona. U tom smislu potrebna je povezanost nadlenih organa za spovoenje zakona i lica za sprovoenje kampanje. Kampanje, takoe, imaju za cilj da podstaknu razvijanje javne svijesti kod potroaa da pomognu u uspostavljanju odrivog sistema upavljanja otpadom, kupovinom proizvoda napravljenih od reciklabilnih materijala i selektiranjem otpada na mjestu nastanka. Dijalog i dostupnost informacijama kljuni su faktori u svakoj aktivnosti vezanoj za jaanje javne svijesti, budui da je to jedini nain ukljuivanja javnosti u sagledavanje problema o otpadu i nain za iznalaenje trajnih rjeenja prihvatljivih za sve zainteresovane strane. U zadnje vrijeme je povean pristup javnosti informacijama i to se shvata kao integralni dio demokratskog razvoja. Pravo pristupa inrormacijama o ivotnoj sredini jedan je od najvanijih instrumenata zatite ivotne sredine. Koristei ovo pravo daje se mogunost da graani i njihove grupe mogu uticati na donoenje odluka o ivotnoj sredini, a njihovo aktivno uee nemogue je bez lako dostupnih i valjanih informacija. 8. AKCIONI PLAN SA DINAMIKOM REALIZACIJE Implementacija Plana upravljanja otpadom na prostoru optine Kotor za period 2010 - 2014. godine, treba da pone odmah nakon njegovog usvajanja u Skuptini Optine Kotor. Lokalna samouprava ce preko svojih sekretarijata i ostalih slubi, a na bazi Plana preduzeti sledee aktivnosti: - konkretizovanje subjekata, mjera i aktivnosti sa rokovima za itav period realizacije Plana (rok odmah nakon usvajanja Plana), - Sekretarijat za zatitu prirodne i kulturne batine da uradi popis svih obaveznika proizvoaa bilo koje vrste otpada na nivou optine (rok 2011 godina), - Sekretarijat za zatitu prirodne i kulturne batine da svojim dopisom preko javnih glasila upozna proizvodae otpada koji u toku jedne godine proizvode vie od 200 kg opasnog otpada ili 40 t neopasnog otpada, da su duni da urade plan upravljanja otpadom i dostave Sekretarijatu za zatitu prirodne i kulturne batine najdalje do 31. 12. 2010. godine, - Sekretarijat za urbanzam i stambeno komunalno poslove i Sekretarijat za zatitu prirodne I kulturne batine lokalnim planskim dokumentima definisati lokacije neophodnih za odlaganje otpada u smislu ovog plana (rok do kraja 2011 godine); - Sekretarijat za urbanzam i stambeno komunalno poslove i Sekretarijat za zatitu prirodne i kulturne batine lokalnim planskim dokumentima definisati lokacije prostora neophodnih za sakupljanje i obradu otpada u smislu ovog plana (rok do kraja 2010 godine); - Sekretarijat za urbanzam i stambeno komunalno poslove, Javno komunalno preduzee Kotor i Komunalna policija - napraviti Projekat postavljanja kontejnera (rok do kraja 2010 godine); - pripremiti odluke za izdavanje dozvola za rad sa otpadom u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom pravnim licima ija je djelatnost registrovana kod nadlenih organa optine (rok 2011. godine - definisati uslove za rad sa otpadom kao i nain kojim e se zatiti zdravlje ljudi i ivotne sredine (rok II kvartal 2011. godine); - razvijanje modela tendera za vrenje usluga iz oblasti komunalnih djelatnosti (rok 2013. godina); - uvoenje sistema upravljanja ivotnom sredinom (ISO 14001) i EKO obiljeavanje u optini (rok II kvartal 2012. godine), - budetom Optine Kotor planirati sredstva za implementaciju plana upravljanja otpadom (rok 2010 2014. godina), - uraditi katastar neureenih odlagalita otpada , sa predlogom za sanaciju i rekultivaciju svih prostora (rok III kvartal 2010. godine),
63

- na bazi katastra i lokaliteta pojedinih divljih odlagalita, definisati prioritete realizacije (rok III kvartal 2010. godine), - budetom Optine Kotor planirati sredstava za realizaciju sanacije neureenih odlaglita otpada i rekultivaciju saniranih prostora u 2010, 2011 i 2012. godini (rok 2010-2012 godine);
64

PRILOG 1
65

Plan Upravljanja Otpadom Kotor

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Plan Upravljanja Otpadom Kotor

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

Kotor, 2010. godine

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

Ministarstvo nadleno za zatitu ivotne sredine je odgovorno za:

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

Tabela br. 1: Naselja u optini Kotor sa brojem stanovnika

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

Tabela br. 2: Lokalni putevi u Optini Kotor

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

ODLAGANJE PRIVREMENO SKLADITENJE

ema br. 1: Integralni (cjeloviti) sistem upravljanja otpadom

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

ema br. 2: Principijelna ema integralnog sistema upravljanja otpadom

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

TIVAT KOL. T 2 497,56 5 057,20 5 656,90 6 700,78 19 912,44

BUDVA KOL. T 7 651,56 14 653,76 16 299,22 20 410,54 59 015,08

UKUPNO KOL. T 13 540,28 27 038,74 31 083,02 37 541,46 109 203,50

Tabela br. 3: Sakupljene koliine otpada

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

KOTOR TIVAT BUDVA

Budva 57% Tivat 18%

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

DEPONOVANA KOLICINA (t)

KOLICINE DEPONOVANOG OTPADA

Slika br. 3. Varijacije mjesenih koliina deponovanog otpada

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

Tabela br. 4 : Sastav komunalnog otpada u Optini Kotor

Papir i karton 20%

Slika br. 4. Procentualno uee pojedinih vrsta komunalnog otpada.

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

410 kom; 150 kom 5 kom; 5 kom;

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014

OPTINA KOTOR - LOKALNI PLAN UPRAVLJANJA OTPADOM 2010-2014