AI CNG XA TR UNG TH

Bs Cung Th Tuyet Anh 1. M au Xa tr la phng phap dung cac bc xa ion-hoa vao ieu tr cac bu ung th. Cac bc xa ion-hoa la nhng chum tia mang nang lng rat cao, khi chieu vao vat chat se bt ri cac hat ien t (electron) ra khoi nguyen t cua vat chat o, tao nen nhng cap ion. Ion am chnh la hat ien t b vang ra khoi quy ao, con ion dng chnh la nguyen t va b mat i hat ien t. Tam hoat ong cua xa tr chu yeu tai cho (tai bu nguyen phat) va tai vung (hach vung b di can). 2. Vai net ve lch s nganh quang tuyen va xa tr Thang 11/1895 Nha vat ly hoc Wilhem Conrad Rontgen phat minh ra tia X. Thang 3/1896 Nha vat ly hoc Henri Becquerel tm ra s phong xa t quang Uranium. Thang 7/1898 ong ba Pierre va Marie Curie phan lap c chat phong xa Radium ra khoi quang phong xa thien nhien Uranium. au the ky 20: tia X va tia phong xa c ng dung vao chan oan va ieu tr. Sau mot thi gian ng dung vao ieu tr th mot so loai benh, ngi ta sm nhan thay ch co benh ly tang sinh te bao la ap ng vi tia X va tia phong xa ma thoi. T o ch nh xa tr khu tru dan vao lnh vc ung th . 3. C s vat ly cua xa tr 3.1. Nguyen tac san xuat tia X Rontgen a s dung mot bong en chan khong, co hai cc , cc am va cc dng. Cc am noi vi mot si day toc bang tungsten (day toc c ham nong bang mot bo pin) con cc dng la mot ban kim loai. Khi noi hai ien cc vao mot may phat ien, gia hai cc xuat hien mot ien trng. Cac hat ien t (electron) si day toc c ham nong va di lc hut cua ien trng se de dang bay sang cc dng va ap manh vao cac nguyen t cua ban kim loai. Khi hat ien t va ap vao mot hat ien t nam tren mot tang may ien t nao o cua nguyen t kim loai, hat ien t nay se b vang ra khoi quy ao cua no va e lai mot hoc trong trong tang may ien t o. Ngay lap tc se co mot hat ien t cua tang may ien t pha ngoai ke can nhay vao tram cho va phong thch mot lng nang lng di dang song ien t, ay chnh la bc xa X. (do nang lng cua hat ien t tang may pha ngoai luon cao hn nang lng cua ien t tang may pha trong). Ngoai ra khi hat ien t t cc am bay qua pha ban kim loai nhng khong va cham vao cac hat ien t ma ch chay sat gan hat nhan nguyen t. Do nhan mang ien tch dng manh nen hut hat ien t, lam phng di chuyen cua ien t b be cong va van toc cua ien t giam i rat nhieu ong thi nang lng cua hat ien t cung ot ngot giam. S sut giam nang lng o kem theo s phong thch mot lng nang lng ra khoi hat ien t. Nang lng nay cung la tia X.

3.2. S phong xa t chat ong v phong xa Che tao chat ong v phong xa nhan tao Ngi ta co the che tao chat ong v phong xa nhan tao bang cach ban them hat neutron (trung hoa t) vao nhan cua mot nguyen t ang trang thai bnh thng. V du nguyen t X:
A Z 1 X +0 n A+1 X * Z

Trong o A la so khoi va Z la so lng proton cua nguyen to X. Sau khi nhan them mot neutron vao nhan th so khoi cua X tang len A+1 trong khi so proton van nh cu. Dau * e ch ay la mot nguyen to ong v. Tnh tang hat nhan tang khoi lng va so hat ben trong gay nen trang thai mat can bang ve tnh ien va khong on nh ben trong hat nhan. Hat nhan se tr lai trang thai on nh bang cach: mot hat neutron trong nhan se t phan tach thanh mot hat proton va phong thch ra ngoai mot hat - (beta)va mot hat neutrino va mot lng nang lng la ong nang cua hai hat nay. Sau hien tng phan ra -, nguyen to X* bay gi co so hat proton tang thanh Z+1 va tr thanh mot nguyen khac, Y, va on nh. T trang thai b kch thch, khong on nh, tr ve trang thai on nh, mc nang lng cua nguyen t sut giam nhanh, va t trong nhan nguyen t Y se phong thch ra mot lng nang lng ln co dang song ien t, goi la photon hay bc xa (gamma).
A+ 1 Z A 1 X *+ + Z +1Y +

n + + p +

Cac hat beta va bc xa gamma thng c s dung trong ieu tr ung th. Che tao nguyen to ong v Cobalt 60
59 27 60 27 1 60 Co + 0 n 27 Co * 60 Co * 28 Ni + +

4. Cac loai bc xa dung trong ieu tr ung th Co hai dang bc xa la dang song ien t va dang hat Dang song ien-t gom tia X va tia Gamma. Tia Gamma phat ra t qua trnh phan ra cua cac nguyen to ong v phong xa thien nhien hoac nhan tao. Cac may tia X tuy vao cau truc co the phat ra cac chum tia vi nhng mc nang lng thap cao khac nhau. Nang lng cua chum tia cang cao th o xuyen thau qua mo cang manh. Tia X nong (40-140 KV), tia X quy c (250-600 KV), tia X t may may gia toc thang (2-30 MEV). Bc xa dang hat c dung pho bien trong ieu tr ung th la chum tia electron va tia beta. Chum tia electron c phat ra cung t may gia toc thang. Hat beta c phat ra trong qua trnh phan ra cua cac nguyen to ong v phong xa. Chum tia proton ang c s dung tai mot vai trung tam ln tren the gii e ieu tr mot so v tr bu.

5. C s xa-sinh hoc cua xa tr Khi co s tng tac cua bc xa ion-hoa vao to chc te bao, se xay ra mot chuoi hien tng vat ly, hoa hoc va sinh hoc, xuat hien dan theo thi gian. Ngay lap tc sau khi chieu xa vao vung mo, cac nguyen t cau tao nen te bao b kch thch va b ionhoa. Cac moi noi ion b be gay, trong vung mo xuat hien cac goc hoa hoc t do. Cac goc hoa hoc nay troi noi va co the phan ng, ket hp vi nhau thanh nhng hp chat oc hai cho te bao. Phan t DNA cung b nhng ton hai nh tren nen khong con kha nang phan oi hoac tong hp khien cho te bao se chet t t. Neu cac ton thng tren chuoi DNA khong nhieu, te bao co the huy ong he thong men sa cha en han gan lai cac oan DNA. Tuy nhien do tnh chat khan cap, viec sa cha co the e lai nhng sai sot tren cac chuoi DNA nay. o se la nhng ot bien gen ma neu sau nay khong c loai bo i se tch luy va co the la nguon goc cua hien tng ung th hoa ten cac te bao hau due. ieu nay quan trong oi vi cac te bao mo lanh va cac te bao sinh duc. Chuoi hien tng ly, hoa va sinh hoc khi co s tng tac cua bc xa ion-hoa vao to chc te bao 0 10-15 s 10-5 s Giay Gi Ngay Tuan Thang Nam Hau due ---------------------------------Chieu xa ---------------------- Ion-hoa Kch thch ------------ Xuat hien goc hoa hoc t do ------------ Phan ng sinh hoa Sa cha te bao --------------------------- S chet t t Sa cha mo Ung th hoa bien hoac ot

Trong nhng giay au tien sau khi b chieu xa, la giai oan phan ng ly-hoa xay ra trong te bao. Cac phan ng nay co the anh hng oc hai trc tiep hoac gian tiep len te bao. Khi cac goc hoa hoc t do ket hp lai mot cach ngau nhien, chung co the la nhng phc hp oc hai trc tiep len te bao. Ben canh o s ionhoa phan t nc H2 O trong te bao cung anh hng gian tiep v nguyen t H . la mot chat kh, con phan t . OH la mot chat oxy hoa, tac dung oc len te bao. oi vi chuoi DNA, cac phan t nay cung b tac hai hoac trc tiep do cac moi noi ion b pha v, hoac gian tiep qua s ion-hoa phan t nc nh va neu. mc o te bao, vi lieu xa ieu tr cac te bao ung th thng khong chet ngay ma se chet t t do s phan bao b c

che. Trong khi o a so te bao mo lanh nh co c che t sa cha cac ton thng DNA nen co the song sot. Tuy nhien, nh a neu pha tren, s ot bien co the xay ra, va neu nh s ot bien nay nam tren cac gen co chc nang ieu hoa va kiem soat s sinh san te bao, th se la nguy c ung th cho cac te bao hau due. Ngi ta nhan thay cac mo se ac biet nhay xa neu trong mo cha nhieu thanh phan te bao ang trong giai oan phan bao (pha M-mitosis) hoac chuan b phan bao (pha G2) cua chu ky te bao. Nh vay mo lanh t b ton thng hn mo ac tnh do mo ung th cha nhieu thanh phan te bao ang sinh san. ay cung la ly do khien y hoc co the s dung cac bc xa ion-hoa vao ieu tr ung th. 6. Cac yeu to anh hng en hieu qua sinh hoc cua xa tr 6.1. Yeu to oxy Vung mo c xa tr thieu mau nuoi, hoai t, se t nhay vi xa tr hn la khi the tch xa tr c ti mau ay u. o la v trong moi trng c mau nuoi dng tot, ay u oxy, oxy se ket hp vi cac goc hoa hoc t do tao thanh cac chat peroxydes oc hai cho te bao. Neu benh nhan b thieu mau, viec xa tr cung kem hieu qua. Trong mot khoi bu cung co s chenh lech ve o nhay xa gia cac vung. Lieu xa tr tai vung loi bu (thieu oxy), se phai cao hn vung ngoai vi cua khoi bu c ti mau tot, mi at cung hieu qua ieu tr. 6.2. Yeu to lieu xa Lieu xa hap thu c tnh bang n v Gray (Gy). Khi lieu xa tang th hieu qua tang nhng bien chng muon tren mo lanh cung tang theo. 6.3. Yeu to thi gian va s phan lieu Thong thng neu chieu mot tong lieu xa ln vao mo ch trong mot hoac hai lan xa th t hieu qua hn la phan nho tong lieu thanh nhieu phan lieu rai eu trong mot thi gian dai. ieu nay giup cac te bao b ton thng c sa cha trong thi gian ngh ngi gia hai lan chieu xa; giup tai tao dan so te bao, do cac te bao con song sot sinh san. Hai hien tng nay co li cho mo lanh quanh bu. Ngoai ra viec chia tong lieu thanh nhieu phan lieu se giup tai cung cap oxy cho cac vung mo thieu oxy; tai phan bo cac pha, ong bo hoa chu ky te bao. Hai hien tng nay giup mo bu nhay xa hn. 6.4. Yeu to nhay xa noi tai Nhng loai mo lanh va mo bu co kha nang t sa cha kem ( sa cha cac ton thng tren DNA) thng nhay xa. V du: mo sinh duc, mo than, mo he tao huyet; mot so carcinom, lymphom, seminom Nhng loai mo co kha nang t sa cha manh thng t nhay xa. V du: mo than kinh, mo c; bu nguyen bao than kinh em, melanom ac

7. Cac ky thuat xa tr 7.1. Xa tr ngoai (External beam radiotherapy) Ky thuat nay dung nguon xa ben ngoai chieu xuyen qua da vao mo bu, ngi benh nam trong vung toa cua chum tia. Phng tien xa tr ngoai hien nay gom may xa tr Cobalt 60 (dung nguon ong v phong xa 60 Co) va may xa tr gia toc thang (phat ra tia X va tia electron).

May xa tr Cobalt 60 tai Benh vien Ung Bu Tp. HCM

May xa tr gia toc thang tai Benh vien Ung Bu Tp. HCM 7.2. Xa tr trong (Brachytherapy) Ky thuat nay ap nguon phong xa len sat ton thng nen con c goi la xa tr ap sat. Cac hnh thc xa tr trong gom: xa tr trong hoc (v du: xa tr trong ieu tr ung th co t cung, ung th am ao), cam kim xuyen si phong xa vao ton thng (v du: trong ieu tr cac ton thng cua hoc mieng, da, tang cng lieu xa vao nen bu ung th vu). 7.3. Xa tr chuyen hoa o la trng hp uong hoac tiem tnh mach Iot 131 (131 I) e ieu tr ung th tuyen giap loai biet hoa tot, do te bao bu giap co kha nang bat Iot e tong hp thyroxin. 7.4. Xa-phau Ky thuat nay ng dung bc xa ion-hoa vao muc ch loai bo khoi bu giong nh khi bu c phau thuat lay i, nhng cuoc mo khong can rach da hoac cam mau. Phng tien xa-phau gom may Gamma-knife (li dao tia Gamma), may X-knife (li dao tia X) va mi ay nhat may Cyber-knife (con goi la xa phau bang robot robotic radiosurgery). Nguyen tac cua xa-phau la dung nhieu chum tia t

nhieu hng chieu tap trung vao bu (bu kch thc nho), mot lieu xa ln, trong mot vai lan xa ma thoi. Van e khao sat lieu xa Viec lap ke hoach xa tr oi hoi s phoi hp chat che gia bac s xa tr va ky s y-vat ly. Ky s y vat ly khao sat s phan bo lieu xa tai mo bu va mo lanh xung quanh bang may tnh vi phan mem chuyen dung. Sau o cung vi bac s xa tr chon la giai phap xa tr toi u cho tng trng hp benh (hieu qua toi a, bien chng toi thieu). 8. Cac ch nh xa tr 8.1. Xa tr vi muc ch cha khoi 8.1.1. Xa tr n thuan: thng danh cho cac bu nho va nhay xa. V du: ung th co t cung giai oan IA IIA, xa tr n thuan cho ket qua tng ng phau tr; ung th vom hau giai oan khu tru; ung th thanh quan T1 khu tru day thanh, benh Hodgkin giai oan IA, 8.1.2. Xa tr phoi hp vi cac mo thc khac: Xa tr trc mo nham lam thu nho khoi bu tao thuan li cho phau thuat bt rong, bt tan pha, cac te bao b chieu xa se giam kha nang song sot neu co gieo rac trong luc phau thuat. Xa tr sau mo nham tieu diet not cac te bao ung th con sot trong trng mo. Xa tr phoi hp vi hoa tr e tang cng kiem soat tai cho oi vi cac lymphom giai oan I-II, oi vi seminom, oi vi ung th phoi, va mot so ung th tre em. 8.2. Xa tr vi muc ch tam b giam au hoac chong chen ep Xa tr co kha nang lam giam au cac o di can xng nhat la di can xng do ung th vu, ung th tien liet tuyen, huy xng gay au trong benh a u tuy (Benh Kahler). Khi cac ot song b di can, benh nhan co the b liet; neu xa tr kp thi vao oan xng song b di can co the giai ep cu van tnh trang liet chi. 9. Cac bien chng tren mo lanh Tuy vao vung b chieu xa, lieu xa, phan lieu, ky thuat xa tr ma cac bien chng tren mo lanh the hien khac nhau. Bien chng cap: do mo lanh b kch thch trong luc xa tr, trieu chng giong nh mo b viem. Bien chng muon: xuat hien t 6 thang en vai nam sau xa tr, thng nang, t kha nang hoi phuc do mo b x hoa, mat chc nang. Bac s xa tr phai d kien tat ca cac bien chng co the xay ra tren tng trng hp benh va tm bien phap giam thieu toi a bien chng khi lap ke hoach xa tr. 10. Van e an toan bc xa trong xa tr Cac benh vien co khoa xa tr phai ap dug nghiem ngat cac quy pham kiem tra an toan bc xa trong qua trnh ieu tr oi vi benh nhan, nhan vien va ngi dan song gan khu vc co phong xa tr. Ngoai ra can co san cac bien phap x ly khi xay ra s co ve an toan bc xa.

Cac phng tien phong ho xa trong moi trng benh vien gom: tuan thu khoang cach, che chan; oi vi xa tr trong nen dung cac thiet b nap nguon sau, nap nguon t ong; cac khoa xa tr phai c trang b cac phng tien canh bao xa. 11. Ket luan Xa tr la mot mo thc ieu tr benh ung th ng dung hien tng vat ly ac biet, oi hoi s chnh xac va an toan cao o. Mot n v xa tr can co trang thiet b, oi ngu nhan vien chuyen mon (bac s, ky s, ky thuat vien, ieu dng), va phac o xa tr. Xa tr la mot phan trong ieu tr a mo thc. Ke hoach xa tr can c nghien cu trong tong the ke hoach ieu tr cho moi benh nhan.