Marmara niversitesi ..B.F.

Dergisi YIL 2008, CLT XXV, SAYI 2

EN UYGUN ZEL DERSHANE SEMNDE ANALTK HYERAR YNTEMNN UYGULANMASI

Yrd. Do. Dr.Habip KOAK
zet 1974 ylnda SYM, 1981 ylnda SYM, Trkiye de niversitelere giri snavlarnn tek merkez tarafndan yaplmalar iin kurulmutur. Her yl katlanan renci says ile SS, renciler iin hayati nem arz eden bir snavdr. Snav ncesi genel hazrlklar amacyla zel dershaneler kurulmutur. Dershane seimi, renciler kadar velileri de ok megul eden bir problemdir. Dershane seim problemi, bir ok kriter gz nnde bulundurulduu iin Analitik Hiyerari Yntemi iin ok uygun bir karar problemdir. Uygulamada, dershane deneyimi yaam rencilerden yararlanlarak, problemin kriter ve alt kriterleri oluturulmu, sonrasnda problem Expert Choice yazlm yardmyla zlmtr. Anahtar Kelimeler: Analitik Hiyerari Yntemi, Karar Alma, Dershane Seim Problemi

Abstract SYM and Higher Education Council Student Selection and Placement Center (SYM) are founded for the centralization of university acceptance exams consequently in 1974 and in 1981. SS is a vital exam for the senior college students, whose number is continiously increasing. Therefore, there have been many educational institutions for the preparation established, which make difficult the selection problem among them. Because of the financial difficulties and the emotional stress, selection of the institution is a very important process for the parents and the students. Aim of this research is to make this process a decision problem by using more objective criterias and select the best institution. In selection of the institution AHP is being used and problem is solved by ExpertChoice 11.5 software.

Yrd. Do. Dr.,M....B.F.Ekonometri Blm, Yneylem Aratrmas Ana Bilim Dal retim yesi

863

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

Key Words: AHP, Decision Making, Educational Institutions

1.

GR

Yksek renimin zorunluluk olduu lkemizde, zel dershanelere olan talep gn getike artmaktadr. SS yi kazanmann olmazsa olmaz koulu olarak grlen zel dershaneler seimi her retim ylnn banda tm velilerin ve rencilerin en byk problemlerinden birisidir. Bu nedenle, probleme maruz kalan kiilerin en doru karar verebilmesi olduka nemli bir konudur. Dershane seiminde objektif kriterlerin yan sra ok sayda sbjektif kriterlerin de dikkate alnmas gerektiinden, bu karar probleminde Analitik Hiyerari Ynteminden yararlanmann uygun olaca sylenebilir. Saaty tarafndan gelitirilen Analitik Hiyerari Yntemi de son dnemde ne kan kantitatif tekniklerden birisidir. AHY (Analitik Hiyerari Yntemi), karar vericilerin ok farkl alanlardaki karar problemlerini yaplandrma ve analiz etme srecine byk baar ile hizmet etmi ve youn olarak uygulamas yaplmtr. Bu almada, SS ye girecek rencilere hedefleri dorultusunda belirledikleri kriterlere uygun dershane seim problemine AHY ile zm nerilmitir.

2.

Literatr Taramas

Yerli ve yabanc literatrde AHS uygulamalarna ska rastlanmaktadr. Bu zaman kadar yaplan eitli alanlardaki AHS uygulamalar aadaki gibi sralanabilir: Taylor, Ketcham ve Hoffman yazdklar makalede, AHSynteminin personel seimi iin ok uygun bir yntem olduunu, Kingsville deki Teksas A&M niversitesi ni bnyesinde yer alan bir fakltede dekan seimi problemi zerinde gstermilerdir. Bu uygulamada faklte ynetimi ve akademik kadrosu arasndan seilen kiiler tarafndan oluturulan bir komite, dekan adaylarn deerlendirmede dikkate alnacak kriterleri belirlemitir. Bu kriterlerin nem derecelerini ve her bir kritere gre dekan adaylarnn nceliklerini belirlemek amacyla her bir komite yesi ikili karlatrma matrisleri oluturulmutur. Dekan adaylarnn genel nceliklerini belirlemek iin ise tm komite yelerine ait matrislerin geometrik ortalamalar alnarak kriterler ve kriterlere gre adaylar iin tek bir matris oluturularak genel sralama elde edilmitir1. Chin, Chiu ve Tummala nn gerekletirdikleri almada, Hong Kong daki retim firmalarnn evresel ynetim sistemi temeline dayanan ISO 14001 tescili elde edebilmeleri iin, strateji gelitirme ve baar faktrlerini gelitirebilmelerine yardmc olacak uygun modelin kurulmasnda AHS tekniini kullanmlardr. Bu modelde ISO 14001 standartlarn uygulamann ve uygulamamann getirecei sonular, fayda-maliyet analizi erevesinde ele alnmaktadr. AHS tekniinin sonucuna gre firmalarn, ek maliyete ramen evresel performanslarn arttrabilmeleri ve rekabet koullar iinde

: Frank Taylor, Allen Ketcham, Darvin Hoffman, Personel Evaluation with AHP, Management Decision, Vol.36, No.10, 1998, s.679-685

864

pazardaki yerlerini koruyabilmeleri iin ISO 14001 temelli evresel ynetim sistemlerini uygulamalar gerekmektedir2. Phoung ve Yin Har n almasnda mahalli evrede banka pazarlamas konusunda AHS tekniinin, mteri tercihlerini belirleme konusunda uygun bir yntem olduu gsterilmektedir. Bu almada, AHS nin nemli tercihler sentezlemesi sayesinde banka yneticilerinin, mterilerin bankalar ile ilgili tercihleri konusunda bilgi sahibi olabilecekleri bir rnek zerinde gsterilmekte ve modelde kalitatif ve kantitatif kriterler bir arada kullanlarak karar srecine sistematik bir ereveden baklmaktadr 3. Mark Davies, makalesinde hzl karar almann nem kazand ve rekabet stratejilerinin uyguland pazarlama sektrnde, AHS nin geleneksel ve gelitirilmi modellerinin bilgi temelli karar destek sistemleri ile kombine edilerek etkin bir ara olarak kullanmndan bahsetmektedir. Davies, AHS modellerinin pazarlama sektrnde kullanlmas ile ilgili gemite yaplm olan almalar ilgili geni bir veri taban oluturulmas halinde, farkl yapda sorunlar iin, baz koullarn deimi olsa bile temel faktrler ve bileenlerin ayn olduu durumlarda bu veritabanndan elde edilecek bilgilerin problemin zm srecini kolaylatraca ve ksaltaca grn savunmaktadr 4. 2002 ylnda yaynlanan Hafeez, Zhang ve Malak n almasnda bir retim firmasnn rekabeti ortamda stn ynlerinin belirlenmesi amacyla AHS yntemi kullanlmtr. Modelde, kalitatif ve kantitatif ller beraber kullanlarak stn ynler belirlenirken ayn zamanda firma iinde yer alan eitli fonsiyonlarn eksik ynleride belirlenmitir. Modelin rettii sonular, d kaynaklardan yararlanma, tek rn zerinde younlama ya da rn eitlendirme, yeni pazarlara girme vb. gibi stratejik yatrm kararlarndan hangisinin firma iin uygun olacana karar verilmesinde de yardmc olmutur5. Rekabeti piyasada, irketler iin mterilerinin gelecekteki satn alma koullarna geiini salamak ok nemlidir. En iyi pazarlama stratejisi uygun ve sadk mteriler edinmektir. Mteri davranlarn tahmin etmede kullanlan pazarlama tekniklerinin son yllarda sistem yaklam ile gelimitir. Liu ve Shih in almasnda, AHS yntemi ile pazarlama tekniinde kullanlan deikenlerin greli nemleri hesaplanmtr. Kmeleme analizi ile arlklandrlan deikenlere gre mteriler gruplandrlmtr. Bu gruplama sayesinde mterilerin zellikleri belirlenmi ve irketin pazarlama veri taban oluturulmutur6.
2

: Kwai-Sang Chin, Simon Chiu, Rau Tummala, An Evaluationsof Success Factors Using the AHP to Implement ISO 14001-based EMS, International Journal of Quality and Reliability Management, Vol.16, No.4, 1999, s.341-361 3 : Huu Phoung Ta, Kar Hir Yan, A Study of Bank Selection Decisions in Singapore Using the AHP, International Journal of Bank Marketing, Vol.18, No.4, 2000, s.170-180 4 : M. Davies, Adaptive AHP: A Review of Marketing Applications with Extensions, European Journal of Marketing, Vol:35, No.7/8, 2001, s.872-893 5 : K. Haafez, Y. Zhang, N. Malak, Determining Key Capabilities of a Firm Using AHP, International Journal of Production Economics, Vol.76, 2002, s.39-51 6 : Y-Y. Shih, C-Y Liu, A Method for Customer Lifetime Value Ranking-Combining the Analytic Hierarchy Process and Clustering Analysis,The Journal of Database Marketing and Customer Strategy Management, Vol. 11, No. 2, December 2003, s.159-174

865

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

Son yllarda AHS yntemi ile ilgili uygulamalar Trke literatrnde de ska yer almaktadr. Bunlardan bazlar yle srlanabilir. Bayraktar, Gzl ve Bykdemir in almasnda lkemizin turizm alannda nde gelen beldelerinden birinde faaliyet gsteren bir tatil kynn yatrm seeneklerinin deerlendirilmesinde AHS teknii kullanlmaktadr7. ve Yurdakul un almasnda, bankalar iin bir kredi deerlendirme modeli gelitirilmitir. Pratikte firmalarn kredibilitelerinin belirlenmesinde mali oranlar geni bir kullanm alanna sahiptir. almada, literatrde mevcut ve ptatikte kullanlan mali tahlil esaslar arlkl olmak zere, firmalarn subjektif kredi deerlilii, faaliyet gsterdikleri sektrn durumu ve kredi teminatlar gibi nitel ve nicel faktrleri beraber deerlendiren ve genel bir kredi puan ile sonucu ifade eden bir model oluturulmutur. Bu amaca ynelik, literatrde geni bir kullanm alanna sahip olan AHS ynteminden faydalanlmtr. AHS ile oluturulan modelin ana hedefi, kredi deerlendirme ilemini hzlandrmaktr 8. Dadeviren ve Eren in almasnda organizasyonlarn faaliyetlerini srdrebilmeleri iin nemli bir faktr olan tedariki firma seimi problemi zerine inceleme yaplmtr. almada, AHP ve 0-1 Hedef Programlama tekniklerinin genel yaps anlatlm ve her iki yntemin kullanlmasyla tedariki seimine ynelik bir uygulama yaplmtr. Ayn zamanda bu iki metodun bir arada kullanlmasnn etkinliide tartlmtr9. Hasgl ve Koparal n 2002 ylndaki almalarnda, bilgi sistemlerinin deiim kararlarnda kullanlabilecek, analitik hiyerari srecine dayanan ve grup katlmna olanak salayan bir model sunulmaktadr. Bilgi teknolojisi ve sistemlerinin deiim kararlarnda yneticiler, stratejik kararlar yerine ilemlerin etkinlii zerinde durmakta ve bu trden ltleri kullarak karar almaktadrlar. nerilen yntemde yer alan hiyerarik yap, karar verilere iletmede belirlenmi bilgi sistemi seenekleri iin uygun projenin seiminde eitli kriterleri kullanarak farkl seenekleri karlatrma olana sunmaktadr 10. am ve Toraman almasnda petrol fiyatnn deiimini ieren farkl senaryo altnda; hiyerarik bir yapnn ortaya kmas ve saysal verilerin yannda subjektif yarglarnda bulunmas asndan zmde Analitik Hiyerari Yntemi kullanlmtr. Modele alnacak uygun kriterlerin tesbiti, sre ierisinde ayrntl bir literatr taramas ile

: D. Bayraktar, S. Gzl, B. Bykdemir, An Application of AHP in the Hospitality Industry, Dokuz Eyll niversitesi ..B.F. Dergisi, Cilt 14/1, 1999, s.37-45 8 : Y. Tansel , Mustafa Yurdakul, Analitik Hiyerari Sreci Yntemini Kullanan Bir Kredi Deerlendirme Sistemi,Gazi ni. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 15, No.1, 2000, s.1-14 9 : Metin Dadeviren, Tamer Eren, Tedariki Firma Seiminde Analitik Hiyerari Prosesi ve 0-1 Hedef Programlama Yntemlerinin Kullanlmas, Gazi ni. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 16/2, 2001, s.41-52 10 : Filiz Hasgl, Celil Koparal, Bilgi Teknolojilerinin Deiim Kararlarnda Analitik Hiyerari Sreci Kullanm, http://yaem2004.cukurova.edu.tr/bildiriler/134%20-%20CD.pdf, (evirimii), 2002

866

beraber, profesyonel ve deneyimli petrol endstrisi uzman grubunun beyin frtnas teknii sonucu yaplmtr11. Royendegh ve Erol almalarnda ran da bulunan Amir Kabir niversitesinde fakltelerin etkinlikleri DEA/AHS teknii uygulanarak llmtr. Bu amala niversitede bulunan 13 faklte ele alnmtr. Faklteler belirlendikten sonra etkinlik lmn en iyi yanstabilecek deikenler seilmi ve ilgili veriler derlenmitir. ki aamal bir metod ile nce veri zarflama analizi (DEA) modeli kullanlarak bu modelin zmleri LINDO programnda yaplm, ikinci aamada ise, bulunan sonular zerinde AHP teknii ile tam snflandrma yaplmtr 12. Cinemre ve Erpolat, 2006 ylnda MS. Fen Edebiyat Fakltesi statistik Blm rencilerine, mezuniyet sonras almay planladklar i sektrlerini belirlemek amacyla AHS den yararlanmlardr 13. imek ve Kasapolu, naat sektrde mteahit seim problemine AHS ile zm nermilerdir 14. Dershane Seim Problemi, ierii asndan zellikle lkemiz iin gerekletirilen zel bir karar problemi olduu iin literatrde pek karlalmamtr. Ancak yapsal olarak tm Analitik Hiyerari Sreci problemlerinde karlalan sre iin de uygun olduu iin dier rnek uygulamalardan ok farkl bir problem olarak deerlendirilmemitir.

3.

Analitik Hiyerari Sresi (AHS)

Thomas Saaty tarafndan 1977 ylnda gelitirilen Analitik Hiyerari Sreci (AHS), kiilerin nasl karar almas gerektii konusunda bir yntem kullanmaya zorunlu klmak yerine, onlara kendi karar alma mekanizmalarn tanma olana salayp, bu ekilde daha iyi karar almalarn amalayan bir yntemdir15. Literatrde Analitik Hiyerari Srecine ilikin baz yaklamlar aadaki ekilde aklanabilir: Vargas a gre AHS, karar teorisinde yaygn uygulama alan bulunan bir yntem olup birbiriyle elien, llebilir ve/veya somut kriterleri dikkate alan bir lme yntemidir. AHS bir karar verme durumunda, veriler kadar deerli olan bilgi ve deneyimlerin de dikkate alnmas ilkesine dayanr. AHS, kiisel kararlardan karmak iletme kararlarna kadar ok geni bir alanda kullanlabilen bir aratr. Teorinin baars, basitliinden ve deiik koullarn her birinde ayn ekilde kullanlabilme zelliinden kaynaklanmaktadr16. Harkera gre AHS, gerekte insanolunun hibir ekilde kendisine retilmemi olmasna karn, tamamen igdsel olarak benimsedii karar mekanizmasn yanstmas temeline dayanmaktadr. Yntem, belirlilik ya da belirsizlik altnda ok sayda alternatif
11

: Hasan am, Ayhan Toraman, Hazar Petrollerinin Pazar Stratejisine AHY Esasl Alternatif Gzergah Deerlendirme Modeli, .T.. Mhendislik Dergisi, Cilt.2, Say.6, 2003, s.41-46 12 : B. Royendegh, S. Erol, DEA/AHP Sral Metodu ile ran Amir Kabir niversitesinin Fakltelerinin Performans Deerlendirmesi, YA/EM2004, XXIV Ulusal Kongresi, 2004, Adana 13 : Erpolat S.,Cinemre N., Analitik Hiyerari Yntemiyle Sektkr Seimi, M..SB.E. neri Dergisi, Cilt:7, Say:25, Yl:12, stanbul, 2006, ss.231-241 14 : imek T.U., Kasapolu ., Analitik Hiyerari Prosesi Teknii le Bir Proje Yntemi Uygulamas, M..SB.E. neri Dergisi, Cilt:7, Say:25, Yl:12, stanbul, 2006, ss.141-149 15 : J.S. Dyer, Remarks On The Analytic Hierarchy Process, Management Science, Vol.36, No:3, 1990, s.249-259 16 : Luis G. Vargas, An Overview of the Analytic Hierarchy Process and Its Applications, European Journal of Operational Research, Vol. 48, 1990, s.2-8

867

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

arasndan seim yaparken, ok sayda karar vericinin bulunduu, ok kriterli, ok amal bir karar verme durumunda kullanlr. Burada AHS, rasyonel ve irrasyonel tercihleri ve sezgileri de karar verme srecinin iine katabilmek iin kapsaml bir ereve sunmaktadr 17. AHS yntemini gelitiren ve geni bir uygulama alan salayan Saaty e gre; AHS karar almada, grup veya bireyin nceliklerini de dikkate alan, nitel ve nicel deikenleri bir arada deerlendiren matematiksel bir yntemdir. Karar verme problemlerinde, insan yarglarnn kullanm artan lde nem kazanmtr. AHS ile karar vericilerin, psikolojik ve sosyolojik durumlardaki gzlemleri de dikkate alnarak kendi karar verme mekanizmalarn tanma olana salanmaya allmaktadr. Bu sayede karar vericilerin daha etkin karar vermeleri amalanmtr. Karmak karar problemlerinde, karar alternatiflerine ve karar kriterlerine greceli nem dereceleri verme esasna dayanan bir karar verme ilemi olan AHS, oklu kriterler ieren karmak problemleri zmek iin tasarlanm bir yntemdir. Yntem, karar vericinin, belirledii her bir kriterin, deneyimlerinin ve dncelerinin yardmyla, greceli nemlerini belirlemesine ve daha sonra her bir kritere gre karar alternatifleri arasnda seim yapmasna gereksinim duyar 18. Bir karar verme probleminin AHS ile zmlenebilmesi iin gereklemesi gereken aamalar ekil 1de gsterilmitir 19.

17

: P.T. Harker, L.G. Vargas, The Theory of Ratio Scale Estimation: Saatys Analytic Hierarchy Process, Management Science, Vol.33, Nov. 1987, s.1383-1403 18 : T.L. Saaty, L.G. Vargas, Uncertainty and Rank Order in the Analytic Hierarchy Process, European Journal of Operational Research, Vol.32, 1987, s.107-117 19 : Eelko Huizingh, Hans C.J. Vrolijk, Decision Support For Information Systems Management: Applying AHP, http://docserver.ub.rug.nl.../95B26.pdf, (evirimii)

868

ekil 1:AHS' Sreci

Problemin Tanmlanmas

AlternatiflerinSralanmas

Balang Seviyesinin Belirlenmesi

Kabul Edilebilir Alternatiflerin Belirlenmesi Kriterlerin Belirlenmesi Hiyerarik Yapnn Oluturulmas

Alternatiflerin kili Karlatrmas

Kriterlerin kili Karlatrmas

Alternatiflerin ncelikleri

Kriterlerin nem Dereceleri

Alternatiflerin nceliklerinin Hesaplanmas

Duyarllk Analizi

Sonu: En Yksek ncelikli Alternatif Seilir.

AHS de karar vericinin amac dorultusunda kriterlerin ve ona ait olan alt kritelerin belirlenip hiyerarik yapnn oluturulmas ilk adm meydana getirir. Kurulan hiyerarinin kademe says, problemin karmaklna ve detay derecesine baldr 20. Hiyeraride alt kademelerin says ile ilgili hibir kstlama yoktur. Saaty e gre bir
20

: Zahedi F., A Utility Approach To The With AHP, Mathematical Modelling, Volume 9 , Issue 3-5, 1987

869

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

hiyerarinin kurulmasnda srasyla, ana hedefin, ana hedefe ilikin alt hedeflerin, alt hedeflere ulamada gerekli kriterlerin, her bir kriter altnda yer alan alt kriterler ve alternatiflerin belirlenmesi aamalarnn gereklemesi gerekmektedir 21. ncelikler belirlenirken karlatrma matrislerinden yararlanlr. Karlatrma matrislerinde kriterler ikili olarak birbirleriyle karlatrlr. Matrisler oluturulurken kriterlerin birbirleriyle karlatrlabilmesi iin bir lekten yararlanlr. Bu lek Tablo 1 de gsterilmitir. Bu lein etkinlii birok farkl alanda yaplan uygulamalarla ve farkl leklerle yaplan teorik almalarla ispatlanmtr22.

Tablo 1: Analitik Hiyerari Srecinde Kullanlan lekler

nem Derecesi 1 3 Tanm Eit nem Aklama ki faktr eit dzeyde neme sahiptir.

Birinin dierine gre Tecrbe ve yarglara gre bir faktr dierine gre biraz orta derecede daha daha nemlidir. nemli olmas Kuvvetli dzeyde nem ok kuvvetli dzeyde nem Ar dzeyde nem Ortalama deerler Bir faktr dierine gre kuvvetle daha nemlidir. Bir faktr dierine gre yksek derecede kuvvetle daha nemlidir. Faktrlerden biri dierinden ok yksek derecede nemlidir. ki faktr arasndaki tercihte kk farklar olduunda kullanlr.

5 7 9 2,4,6,8

Kaynak: Saaty T., The Analytic Hiyerarchy Process, McGraw Hill Comp., New York, s. 54, 1980 kili karlatrma matrisleri gelitirildikten sonra, karlatrlan her elemann greli nceliinin hesaplanmasna geilmektedir. AHSnin bu blm sentezleme adyla anlr. Ancak bu denklem sisteminin, zdeger ve zvektrlerini hesaplamak zellikle byk boyutlu matrisler (n>5) iin, ok karmak ve zaman alcdr. ncelik vektrlerinin kurulmasnda, lineer cebir tekniklerinden faydalanlmaktadr. Sentez aamas, en byk zdeer ve bu zdeere karslk gelen zvektrn hesaplanmasn ve normalize edilmesini iermektedir. Karar verme problemlerinde yarglara dayanan kararlarn tutarll nemli bir durumdur. AHS problemlerinde tutarllk bir oranla hesaplanr. Tutarllk oran, karar vericinin ikili karlatrmalardaki yanl deerlendirmeleri tesbit etmesine imkan verir. Bu imkan dikkatsizce yaplan hatalarn azalmasn salamakla
21

: Saaty T., An Overview of The Analytic Hiyerarchy Process and Its Applications, Europan Journal Of Operational Research 48, s.32, 1990 22 : Saaty, 1980,s. 54

870

kalmaz, ayn zamanda karar vericinin bir ya da daha fazla karlatrma hatalarn ya da yapt abartmal deerlendirmeleri de gsterir. Tutarllk oran her ikili karlatrma matrisi iin hesaplanr. Bu oran iin Saaty tarafndan nerilen st limit 0.10dur 23. Yarglar iin hesaplanan tutarllk oran 0.10un altnda ise yarglarn yeterli bir tutarllk sergiledii ve deerlendirmenin devam edebilecei kabul edilmektedir. Eer yarglarn tutarllk oran 0.10un stnde ise yarglar tutarsz kabul edilmektedir. Bu durumda yarglarn kalitesinin iyiletirilmesi gerekir24.

4. 4.1.

UYGULAMA Problemin Tanm

Her yl katlanan sayda renci liselerden mezun olmaktadr. Bu renciler gelecek planlamas yaptklarnda, niversite bitirmenin art olduu ve kesinlikle bir niversite mezunu olunmas gereiyle kar karya kalmaktadrlar. SS iin gerekli alt yapy bir ok renci mezun olduu liselerde tamamlayamadklarndan dolay zel dershanelere bavurmaktadrlar. Ancak ekonomik gstergelerin ok iyi durumda olmad lkemizde, dershaneler aileler iin ciddi bir yk getirmektedir. Ayrca yaplacak dershane seiminin renciye olas katksnnda dikkatli incelenmesi gerekmektedir.

4.2.

Kullanlan Yntem

Genel koullar altnda bir SS adaynn ve ailesinin dershane seiminde neleri gznne aldklar hangi kriterlerin daha nemli olduunu belirlemek iin, son yaplan 2007 SS ye girmi 9 renci ve aileleri ile yzyze grlerek Kriterler, alt kriterler ve alternatifler oluturulmutur. Hiyerari ekil 2 de gsterilmitir.

23 24

: Saaty, 1980, s.179 : Kuruzm A., Analitik Hiyerari Yntemi ve letmecilik Alanndaki Uygulamalar Akdeniz niversitesi BF.Dergisi, Cilt:1, S:1, 2001, s.92

871

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

ekil 2: Dershane Seim Probleminin Hiyerarik Yaps

Fiyat

Rakip Says

evresel Faktrler

Grlt Kaynaklarna Uzaklk Ulam Aralar Says

Derslik Says Ktphane Says

Fiziksel Faktrler
Kantin Says Rehberlik Oda Says

Snflardaki Ortalama renci Says

Eitim Faktrleri

Rehber retmen Says Program Sresi

Deneme Snav Says

Ett Saati

Baar Faktrleri

Bir nceki yla gre Baar Yzdesi Kazanan rencilerin Baar Notu Ortalamas

872

DERSHANE 4

DERSHANE 3

En yi Dershane Seimi

retmen Says

DERSHANE 2

DERSHANE 1

Rekabet Faktrleri

Gerek yaamda dershanelerin baarlar belli bir dnemden sonra derhanenin imajn ciddi anlamda belirler hale gelir. Ancak yeni alm bir dershane iin ne kadar baarl olursa olsun imaj konusunda yetersiz kalmaktadr. Bu yzden dershane seim problemine ait kriterler ve alt kriterler belirlenirken, dershanenin imaj gibi subjektif kriterler gznne alnmad ve zelikle llebilir deerlere sahip kriterler tercih edildi. Tercih konusu olan Dershaneler ve onlara ait kriter deerleri Tablo 2 de gsterilmitir.

Tablo 2:Dershanelere ait zellikler

Dershane 1 (D1) 4500 YTL 4 5 mt. 4 27 2 1 2 15 15 2 500 saat 15 adet 100 %55 265 Dershane 2 (D2) 5000 YTL 4 20 mt. 4 45 3 2 3 28 20 4 550 saat 20 adet 125 saat %65 280 Dershane 3 (D3) 4000 YTL 4 5 mt. 4 30 2 1 2 22 20 3 450 saat 15 adet 75 saat %58 260 Dershane 4 (D4) 4250 YTL 4 20 mt. 4 35 2 1 2 20 25 3 475 saat 20 adet 100 saat %45 275

Rekabet Faktrleri evresel Faktrler

Fiyat (A11) Rakip Says (A12) Grlt Kaynaklarna olan Uzaklk (A21) Ulam Ara Says (A22) Derslik Says (A31) Ktphane Says (A32) Kantin Says (A33) Rehberlik Oda Says (A34) retmen Says (A41) Derslik Ortalama renci Says (A42) Rehber retmen Says (A43) Program Sresi (A44) Deneme Snav Says (A45) Etd Saat Says (A46) Bir nceki yla gre Baar Yzdesi (A51) Kazanan rencilerin Baar Notu Ortalamas (A52)

Fiziksel Faktrler

Eitim Faktrleri

Baar Faktrleri

Yukarda kriterleri ve alt kriterleri verilmi olan dershane seim problemi Expert Choice 11.5 yazlm yardmyla zlmtr.

873

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

5.

SONU

AHS, problemlerinin zmnde ilk olarak ana kriterler, Uzman (Grme yaplan 9 renci) grleri yardmyla birbirleriyle karlatrld. Ana kriterlerin karlatrlmas Tablo 3de gsterilmitir.

Tablo 3:Ana Kriterlerin Karlatrma Matrisi ve ncelik Deerleri

Rekabet Faktrleri Rekabet Faktrleri evresel Faktrler Fiziksel Faktrler Eitim Faktrleri Baar Faktrleri 1,000 0,8319 1,4956 3,2743 1,3274 evresel Faktrler 1,2021 1,000 1,7979 3,9362 1,5957 Fiziksel Faktrler 0,6686 0,5562 1,000 2,1893 0,8876 Eitim Faktrleri 0,3054 0,2541 0,4568 1,000 0,4054 Baar Faktrleri 0,7533 0,6267 2,4667 2,4667 1 ncelikler 0,1261 0,1049 0,1886 0,4129 0,1674 Toplam: 1,00

Tutarllk Oran: 0,058 < 0,10 (Tutarldr)

Ana kriterlerin nem dereceleri ise Tablo 4 de gsterilmitir. Tablo 4te ana kriterlerin ncelik deerleri incelendiinde, %41,29 oran ile Eitim Faktrleri en nemli kriter olduu grlmektedir. Eitim Faktrleri ierisinde yer alan Program sresi %45 ile de alt kriterler ierisinde en nemli kriter olarak gzlenmitir. Daha sonra srasyla Fiziksel Faktrler %18,86, Baar Faktrleri %16,74, Rekabet Faktrleri %12,61 ve en sonda da %10,49 ile evresel Faktrler gelmektedir. Sonular ierisinde en dikkat ekici sonu phesiz ki Baar Faktrlerinin dier faktrlerle kyaslandnda nc srada yer almasdr. renciler, dershane seiminde baardan daha nemli olarak eitim kalitesinin ve fiziksel grnmn nemli olduklarn dnmektedirler. Ayn zamanda Rekabet Faktrleri ierisinde yer alan Fiyat alt kriteri, renciler asndan ok nemli olarak deerlendirilmemitir.

874

Tablo 4:Ana Kriterlerin nem Dereceleri

ANA KRTERLER REKABET FAKTRLER EVRESEL FAKTRLER FZKSEL FAKTRLER ETM FAKTRLER BAARI FAKTRLER NCELK VEKTRLER 0,1261 0,1049 0,1886 0,4129 0,1674 TUTARLILIK ORANLARI 0,70 0,81 0,55 0,64 0,78

Tablo 3 ve Tablo 4 n tutarllk oranlar incelendiinde her ikisinde de deerlerin %10 dan daha kk olduklar grlmtr. Bu deerler verilen yarglarn tutarl olduklarn gstermektedir.

875

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

Tablo 5: Alt kriterlere Gre Dershanelerin ncelikleri

ANA KRTERLER REKABET FAKTRLER Fiyat Rakip Says EVRESEL FAKTRLER Grlt Kaynaklarna Uzaklk Ulam Aralar Says FZKSEL FAKTRLER Derslik Says Ktphane Says Kantin Says Rehberlik Oda Says ETM FAKTRLER retmen Says Derslik Ortalama renci Says Rehber retmen Says Program Sresi Deneme Snav Says Toplam Ett Saat Says BAARI FAKTRLER Bir nceki yla gre Baar Yzdesi rencilerin Not Ortalamas D1 D2 D3 D4

0,020897 0,010603

0,022885 0,010602

0,020469 0,010602

0,019452 0,010602

0,011537 0,015625

0,018743 0,015625

0,008382 0,015625

0,003748 0,015625

0,009938 0,01144 0,013393 0,008652 0,01286 0,015485 0,007035 0,020041 0,014037 0,01532

0,015528 0,011439 0,013392 0,012246 0,023378 0,020647 0,013522 0,021789 0,019118 0,020375

0,012678 0,011439 0,013392 0,009999 0,020723 0,020647 0,011710 0,019709 0,016208 0,014833

0,012077 0,011439 0,013392 0,008164 0,016699 0,025809 0,010142 0,018818 0,018716 0,015319

0,021127 0,019532

0,025053 0,020668

0,023586 0,019886

0,017286 0,020269

Tablo 5 de Tm alt kriterlere gre dershaneler birbirleriyle karlatrlmtr. Herbir dershanenin belirlenen faktrlere kar duyarllklarn gstermektedir. Tablo 5 incelendiinde baz kriterlerin tm dershaneler iin yaklak neme ait olduklar grlebilir. En son aamada Dershanelerin ncelik deerlerine baklarak hangi dershanenin seileceine karar verildi. Tablo 6 da Dershanelerin ncelik Deerleri grlmektedir.

876

Tablo 6:Dershanelerin ncelik Deerleri

DERSHANELER Dershane 1 Dershane 2 Dershane 3 Dershane 4 NCELK DEERLER 0,2275 0,2850 0,2498 0,2375

Tablo 6 incelendiinde, Dershane 2 nin %28,50 oran ile seilmesi gerektii grlecektir. %24,98 ile Dershane 3, %23,75 ile Dershane 4 ve %22,75 ile Dershane 1 sralanmaktadr. Ancak sonulara bakldnda oranlarn birbirine ok yakn olduu grlmektedir. Bunun nedeni olarak rekabet piyasasnn aslnda koullarnn talep tarafndan belirlendiini ve ok yakn evrede yer alan birok dershanenin, seim noktasnda aslnda renciler ok yakn hizmetler nermesidir.

877

Yrd. Do. Dr. Habip KOAK

KAYNAKA
TAYLOR F., KETCHAM A., HOFFMAN D.,(1998), Personel Evaluation with AHP, Management Decision, Vol.36, No.10, 1998, 679-685 CHIN K., CHIU S., TUMMALA R.,(1999), An Evaluationsof Success Factors Using the AHP to Implement ISO 14001-based EMS, International Journal of Quality and Reliability Management, Vol.16, No.4, 341-361 TA H.P., YAN K.H, (2000), A Study of Bank Selection Decisions in Singapore Using the AHP, International Journal of Bank Marketing, Vol.18, No.4, 170-180 DAVIES M., (2001), Adaptive AHP: A Review of Marketing Applications with Extensions, European Journal of Marketing, Vol:35, No.7/8, 872-893 HAAFEZ K., ZHANG Y., MALAK N., (2002), Determining Key Capabilities of a Firm Using AHP, International Journal of Production Economics, Vol.76,3951 SHIH Y-Y., LIU C.Y., (2003), A Method for Customer Lifetime Value RankingCombining the Analytic Hierarchy Process and Clustering Analysis, The Journal of Database Marketing and Customer Strategy Management, Vol. 11, No. 2, 159174 BAYRAKTAR D, GZL S., BYKDEMR B., (1999), An Application of AHP in the Hospitality Industry, Dokuz Eyll niversitesi ..B.F. Dergisi, Cilt 14/1, 37-45 . Y.T.,YURDAKUL M., (2000), Analitik Hiyerari Sreci Yntemini Kullanan Bir Kredi Deerlendirme Sistemi, Gazi ni. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 15, No.1, 1-14 DADEVREN M., EREN T.,( 2001), Tedariki Firma Seiminde Analitik Hiyerari Prosesi ve 0-1 Hedef Programlama Yntemlerinin Kullanlmas, Gazi ni. Mh. Mim. Fak. Der., Cilt 16/2, 41-52 HASGL F., KOPARAL C., Bilgi Teknolojilerinin Deiim Kararlarnda Analitik Hiyerari Sreci http://yaem2004.cukurova.edu.tr/bildiriler/134%20-%20CD.pdf, 2002 Kullanm, (evirimii),

AM H., TORAMAN A., (2003), Hazar Petrollerinin Pazar Stratejisine AHY Esasl Alternatif Gzergah Deerlendirme Modeli, .T.. Mhendislik Dergisi, Cilt.2, Say.6, 41-46

878

ROYENDEGH B., EROL S., DEA/AHP Sral Metodu ile ran Amir Kabir niversitesinin Fakltelerinin Performans Deerlendirmesi, YA/EM2004, XXIV Ulusal Kongresi, 2004, Adana ERPOLAT S.,CINEMRE N., (2006), Analitik Hiyerari Yntemiyle Sektkr Seimi, M..SB.E. neri Dergisi, Cilt:7, Say:25, Yl:12, stanbul, 231-241 IMEK T.U., KASAPOLU ., (2006), Analitik Hiyerari Prosesi Teknii le Bir Proje Yntemi Uygulamas, M..SB.E. neri Dergisi, Cilt:7, Say:25, Yl:12, stanbul, 141-149 DYER J.S., (1990), Remarks On The Analytic Hierarchy Process, Management Science, Vol.36, No:3, 249-259 VARGAS L.G, (1990), An Overview of the Analytic Hierarchy Process and Its Applications, Europan Journal Of Operational Research, Vol. 48, 2-8 HARKER P.T., VARGAS L.G.,(1987), The Theory of Ratio Scale Estimation: Saatys Analytic Hierarchy Process, Management Science, Vol.33, 1383-1403 SAATY T.L., VARGAS L.G.,(1987), Uncertainty and Rank Order in the Analytic Hierarchy Proces, European Journal of Operational Research, Vol.32, 107-117 HUIZINGH E., VROLIJK H.C.J. Decision Support For Information Systems Management: Applying AHP, http://docserver.ub.rug.nl.../95B26.pdf, (evirimii) ZAHEDI F.,(1987), A Utility Approach To The With AHP, Mathematical Modelling, Volume 9 , Issue 3-5 SAATY T., (1990), An Overview of The Analytic Hiyerarchy Process and Its Applications, Europan Journal Of Operational Research 48, 32-38 KURUUZUM A., (2001), Analitik Hiyerari Yntemi ve letmecilik Alanndaki Uygulamalar, Akdeniz niversitesi BF.Dergisi, Cilt:1, S:1, 92 SAATY T., (1980), The Analytic Hiyerarchy Process, New York:McGraw Hill Comp.

879