8. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay, Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas, p.

266-270 Ankara

TRKYE TOPRAKLARI BLG SSTEM Gizem . zkalayc* Do.Dr. D.Murat zden** Sebahattin Keskin** Murat Bayat* ________________________ * Harita Mhendisi ** Ziraat Yksek Mhendisi Ky Hizmetleri Genel Mdrl, Toprak ve Su Kaynaklar Ulusal Bilgi Merkezi, Ankara ZET Bu bildiride lkemizdeki toprak bilgi sisteminin durumu ve bu geliimde Ky Hizmetleri Genel Mdrlnn yapt almalar anlatlmaktadr. lkelerin ekonomik gelimesi doal kaynaklarnn zenginliine ve bu kaynaklarn etkin biimde kullanlmas na baldr. lkemizin hzla gelimesi, ancak doal kaynaklarn doru bir ekilde etd edilmesine, haritalanmasna, veri taban oluturulmasna ve bu verilerin kullanclara ve planlayclara aktarlmasna baldr. Halen lkemizde ihtiyac karlayabilecek salkl bir veri taban oluturulmu deildir. lkemizin doal kaynaklarnn hzla saptanmas na ve veri tabanlarnn oluturulmasna acilen ihtiya vardr. Bu da gelimi teknolojileri kullanmamz zorunlu klmaktadr. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Alg lama (UA), bu gereksinimler iin gnmzde en ideal metotlar olarak karmza kmaktad r. CBS ve UA, aratrma ve karar vermeye yardmc olma ya da ynetim sreleri ile ilgili olan, corafi olarak oluturulmu ok farkl kapsaml bilgilerin elde edilmesi, ilenmesi ve hizmete sunulmas iin bir tasarmdr. CBS ve UA verilerin salanmas nda, depolanmasnda, ilenmesinde ve hizmete sunulmasnda kullanclara byk kolaylklar salamaktadr. Bu anlayla KHGM nde Toprak ve Su Kaynaklar Ulusal Bilgi Merkezi (UBM) birimi oluturulmutur. Bu merkezimizin balatm olduu iki ana projesi vardr. Trkiye Toprak ve Su Kaynaklar Veri Taban Oluturulmas Projesi ve KHGM Trkiye Genel Toprak Haritas ve Raporunun FAO-UNESCO ve Yeni Toprak Taxonomisine Gre Gncelletirilmesi Projesi. GR Bilindii zere, dnyadaki bir ok lkede olduu gibi lkemizde de toprak snflandrmas ve haritalanmas alanndaki almalar yenidir. lkemiz iin toprak bilimi tmyle gen bir bilim kolu zellii tamaktadr. K.. alar, 1950 ylndan sonra ada toprak biliminin lkemizde kurulmasn salam ve ayn yllar ierisinde Toprak ilmi adl eseri yansra (alar, 1958) Trkiye Topraklarnn Toprak Snflamas ematik haritasn oluturmutur. Toprak rengini esas alan alar, Trkiye topraklarn onbir snfa ayrarak haritalamtr (alar, 1958). TOPRAK ETT VE HARTALAMA ALIMALARININ GELM Trkiyede esas anlamda toprak etd ve haritalama 1952 ylnda FAO nun yardmyla, A.B.D. toprak uzman H.Oakes bakanlnda Trk uzmanlarndan oluan bir grupla balamtr. Bu grup istikafi bir ett sonucunda Trkiyenin 1/800000 lekli Trkiye Genel Toprak Haritas n hazrlamtr. Trkiye Topraklar isimli rapor ve harita almas 1952-1954 yllar arasnda iki ylda tamamlanmtr. Bu almada lkenin jeolojik ve toporafik haritalar (1/200000) esas alnarak tm blgeleri keif dzeyinde

incelenmi ve her toprak eidini simgelemek zere alnan toprak rneklerine ait analiz sonular verilmitir. Arazi almalar 9 ayda bitirilmitir. Bu almada haritalama nitesi olarak 1938 Amerikan snflama sisteminin byk gruplar ile bunlarn eim, tallk, drenaj ve tuzluluk gibi nemli toprak fazlar eklenmitir. Trkiye Topraklar Zonal, Intrazonal, Azonal ordolarna yerletirilmitir. Bu alma toprak varlmz genel dzeyde de olsa ortaya koyan ilk eser olmas bakmndan olduka byk nem tamaktadr. Bundan sonra Trkiye topraklarnn snflandrlarak haritalarnn oluturulmas ve bu konuda lke dzeyinde yaplan almalarn koordinasyonu grevi yasal olarak Topraksu Genel Mdrlne (Bugnk Ky Hizmetleri Genel Mdrl) verilmitir. Avrupa lkeleri tarafndan kk lekli bir Avrupa Toprak Haritas hazrlanmasna karar verildikten sonra bunun uzantsna Trkiye de katlm ve 1966-1971 yllar arasnda Topraksu Genel Mdrl tarafndan Trkiye Gelitirilmi Toprak Haritas (TGTH) etdleri almas ile tm lke topraklar 1/25000 lekli toporafik haritalar kullanlarak istikafi dzeyde incelenerek haritalanmtr. Bu almada haritalama nitesi olarak 1938 Amerikan snflama sisteminin byk gruplar ile arazi gzlemleriyle saptanan bunlarn nemli fazlar derinlik, eim, tallk, anm derecesi ve benzer zellikler haritalara ilenmitir. Elde edilen veriler deerlendirilerek her bir il iin 1/100000 lekli Toprak Kayna Envanter Haritas ve Raporu, ayrca lkemizde mevcut 26 Byk Su Toplama Havzas ndan 17 si iin 1/200000 lekli Havza Toprak Haritas ve Raporu eklinde yaynlanmtr. Ett istikafi dzeyde olduundan 1/25000 lein elverdii btn ayrnt lara inilememitir. lke topraklarnn ilk kez orijinal arazi etdleri ile geni anlamda incelenerek haritaland almada ayn zamanda topraklarn nemli sorunlar ve bunlarn dalm alanlar da ortaya konmutur. Bu alma halen Trkiye topraklar, sorunlar ve kullanmlar hakknda bavurulabilecek balca kaynak nitelii tamaktadr. Bu srada Hollanda Wageningen niversitesi Toprak ve Jeoloji blm aratrclar KHGM Toprak Gbre Aratrma Enstits ibirlii erevesinde Meester (1970), Boxem ve ark. (1972) Konya ovas ve Kk Menderes vadisi topraklarn haritalayarak yeni Toprak Taxonomisinin (Soil Survey Staff, 1975) Trkiye de uygulanmasnda ilk rnekleri vermilerdir. Topraksu Genel Mdrl tarafndan 1982-1984 yllar arasnda Trkiye Toprak Potansiyelleri Ettleri ve Tarm D Amal Arazi Kullanm Planlamalar Projesi ile Trkiye Gelitirilmi Toprak Haritas Ettleri yenilenmitir. Bu almada btn illerde araziye klarak byk toprak gruplarnda grlen farkllklar, derinlik, tallk, topraklarn anm dzeyi ve yaylm alanlarndaki meydana gelen deiimler, drenaj, tuzluluk ve alkalilik sorunlar, arazi kullanmnda ve arazi kullanm kabiliyet snflarnda grlen farkllklar 1/25000 lekli toprak haritalar zerine yeniden aktarlarak lkenin tamamnda gncelletirilmitir. Daha sonra 1987 ylnda Trkiye Gelitirilmi Toprak Haritas etdleri sonucu haz rlanan 1/100000 lekli haritalar, KHGM nce yorumlanp birletirilerek 1/2000000 lekli Trkiye Toprak Kuaklar haritas hazrlanm ve Trkiye Genel Toprak Amenajman Planlamas ad altnda 1987 ylnda yaynlanmtr. Ancak, bu almada da, ileride genetik snflarn yeniden gzden geirilmesi ve yeni snflandrmaya uyarlanarak daha ayrntl ve gncel bir lke haritasnn hazrlanmas gereklilii vurgulanmtr. Trkiye nin kendine zg bir toprak snflama sistemi bulunmamaktadr. Byle bir sistemin oluturulabilmesi iin ncelikle topraklarmz hakknda bilgilerimizin ok daha arttrlmas gerekirlidir. Dier taraftan bir ok lkede toprak snflamas zerine alanlar, her lkenin kendi snflandrma sistemini oluturmas yerine uluslar aras dzeyde kullanlabilecek bir

tek sistemin ortaya konulmasn dnmektedirler. FAOUNESCO Dnya Toprak Haritas Lejand (1974) ve Toprak Taxonomisi ( Soil Survey Staff, 1975 ) bu paralelde gerekleen dncelerin belirgin rnekleridir. Nitekim Harvey Oakes ve Topraksu tarafndan kullanlan 1938 Amerikan toprak snflandrma sistemi, pedojenik bir sistem oluu ve yeryznde yeni tanmlanan birok topran girebilecei katagorileri iermemesi nedeniyle, ou lke tarafndan terkedilerek bunun yerini Toprak Taxonomisi (1975, 1996, 1998-1999) ve FAO-UNESCO (1974 ve 1990) gibi morfometrik sistemler almtr.Bu yeni snflandrma sistemini esas alan haritalama almalar, KHGM ve Wageningen niversitesi Toprak ve Jeoloji Blm tarafndan ilk kez Konya Kapal Havzasnda ve Ege de gerekletirilmi, ayrca KHGM ile .. Ziraat Fakltesi Toprak Blm ibirlii erevesinde yine ayn ada sistemler gzetilerek yaklak 850000 hektarlk GAP Frat Havzasnn 1/25000 lekli detayl toprak haritalar ve raporlar tamamlanmtr. Bu havzann verimli ovalar nda ise bu alma 1/5000 lekte yaplmtr. Ayrca lkedeki niversitelerde aratrma, mastr ve doktora almalar ile lokal olarak yeni snflama sistemleri kullanlarak detayl toprak etd ve haritalama almalar yaplmaktadr. lkelerin ekonomik gelimesi doal kaynaklarnn zenginliine ve bu kaynaklarn etkin biimde kullanlmasna baldr. lkemizin hzla gelimesi, ancak doal kaynaklarn doru bir ekilde etd edilmesine, haritalanmasna, veri taban oluturulmasna ve bu verilerin kullanclara ve planlayclara aktarlmasna baldr. Halen lkemizde ihtiyac karlayabilecek salkl bir veri taban oluturulmu deildir. lkemizin doal kaynaklarnn hzla saptanmasna ve veri tabanlarnn oluturulmasna acilen ihtiya vardr. Bu da gelimi teknolojileri kullanmamz zorunlu klmaktadr. Corafi Bilgi Sistemleri (CBS) ve Uzaktan Alglama (UA), bu gereksinimler iin gnmzde en ideal metotlar olarak karmza kmaktadr. CBS ve UA, aratrma ve karar vermeye yardmc olma ya da ynetim sreleri ile ilgili olan, corafi olarak oluturulmu ok farkl kapsaml bilgilerin elde edilmesi, ilenmesi ve hizmete sunulmas iin bir tasarmdr. CBS ve UA verilerin salanmasnda, depolanmasnda, ilenmesinde ve hizmete sunulmas nda kullanclara byk kolaylklar salamaktadr. Bu anlayla KHGM nce bu yl Toprak ve Su Kaynaklar Ulusal Bilgi Merkezi (UBM) birimi oluturulmutur. Bu merkezimizin balatm olduu iki ana projesi vardr. 1. Trkiye Toprak ve Su Kaynaklar Veri Taban Oluturulmas Projesi : - Ulusal toprak ve su kaynaklar veri taban oluturmak, - Zaman ve hassasiyet asndan doal kaynaklarn planlanmasnda ve analizinde ok nemli bir ara olan Corafi Bilgi Sistemi (CBS) ve Uzaktan Alglama (UA) teknikleri kullanlarak, kullanclara ve karar vericilere, kararlarn alnmasnda abukluk ve esneklik kazandrmak zere harita tabanl ve dier verileri bilgisayar ortamna aktarmak, - lkemizin kalknmasna ynelik Be Yllk Kalknma Planlarnn hazrlanmasna ve krsal alana ynelik planlama almalarna temel oluturacak, ulusal toprak ve su kaynaklar hizmet haritalar oluturmak, - Ulusal veri taban kullanlarak, doal kaynaklarn kullanm ve ynetimi ile ilgili problemlerin zmlenmesi, yeni verilerin retilmesi ve sonradan oluan deiimlerin izlenebilmesini salayacak gncel veriler hazrlamaktr. 2. KHGM Trkiye Genel Toprak Haritas ve Raporunun FAO-UNESCO ve Yeni Toprak Taxonomisine Gre Gncelletirilmesi Projesi: lkemizde de yeni bir snflandrma sistemi gelitirmek yerine, uluslararas geerlilii olan mevcut sistemlerin uygulanmas bugn iin seilecek en akllca yoldur. u anda lke

topraklarnn tamamnn FAO ve Toprak Taxonomisine gre yeniden detayl etd edilerek haritalanmasnn uzun yllar alaca ve ok pahalya mal olaca bilinen bir gerektir. Ayrca bu i iin toprak uzmanlar saysnn yetersiz olaca da kabul edilmektedir. Bu durumda yukarda sz edildii gibi eldeki var olan verilerin Corafi Bilgi Sistemi (GIS) ortamnda deerlendirmesi, uygun bir lekte yeni veri retimi zaman ve ekonomik adan daha uygun olacaktr. Bu proje ile esas olarak daha nce Topraksu tarafndan 1938 Amerikan snflandrma sistemine gre hazrlanan 1/100000 ve 1/200000 lekli toprak haritalar deerlendirilecek, var olan bilgilerin retilmesi sonucunda, Toprak Taxonomisi kategorilerinin kullanld toprak haritalarn ksa srede hazrlanmas gerekletirilebilecektir. Bunun yansra yakn zamanda ada snflama sistemlerine gre yaplan toprak haritalama almalar da yine Trkiye topraklarnn gncelletirilmesinde kullanlacaktr. Bunun iin lke dzeyinde Topraksu tarafndan yaplan 1/25000 lekli toprak haritalar veri taban kullanlarak yeni bir yntemle 1938 Amerikan snflama sistemi byk gruplarnn FAO ve Toprak Taxonomisinin Haritalama niteleri yerletirilerek toprak haritalar gncelletirilecektir. Toprak taxonomisine gre yakn zamanda yaplm toprak haritalar da saysallatrlacak ve bunlardan yararlanma ynne gidilecektir. Sonuta lkemizin gncelletirilmi 1/1000000 lekli Genel toprak Haritas ve buna ek olarak topraklar yorumlayan raporlar hazrlanacaktr. Yaklak iki yl srmesi tahmin edilen bu proje KHGM nn Ulusal Bilgi Merkezi ile Toprak Ett Daire Bakanl ve ukurova niversitesi Ziraat Fakltesi Toprak Blm, Dr. Hari Eswaran (USDA Natural Reseource Conservation Service, USA) ve Prof.Dr. P. Bullock ( Cranfield University, Silsoe College, Bedford, U.K.) un bilimsel ve teknik ibirlii erevesinde gerekletirilecektir. SONU Gerekte topraklarn snflandrlmasnda lkeler aras bir beraberlie nemle gereksinim duyulmaktadr. Bunun nedeni zellikle son yllarda topraa dayal aratrmalarn saysnda nemli artlar kaydedilmesi ve herhangi bir toprak eidi zerinde yaplan aratrma bulgularnn benzer topraklara sahip dier lkelere gvenle aktarlabilme olanaklar nn yaratlmasdr. Nitekim lkemizde tarm alannda yaplan aratrmalarn bir ksm uluslar aras toplantlarda, eski Amerikan snflandrma sistemi zerine kurulmalar nedeniyle bilimsel iliki kurulamamakta ve yaplan deerli almalar eletiri alm bulunmaktadr. Kendini Avrupann bir paras olarak gren ve Avrupa Komisyonuna yelik sreci iinde olan lkemizin her alanda olduu gibi bu alanda da sorunlar ksa srede ap Avrupa Toprak Bilgi Sistemine entegre olabilmesi mmkndr. KAYNAKLAR Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM). Trkiye Genel Toprak Amenajman Planlamas (Toprak Koruma Ana Plan), 1987. Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM). Toprak ve Su Kaynaklar Aratrma Master Plan, Aratrma Planlama ve Koordinasyon Dairesi Bakanl, Yayn No: 87, Trkiye Tarmsal Aratrma Projesi 3472 TU, 1995. Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM), Trkiye Toprak ve Su Kaynaklar Veri Tabannn Oluturulmas Projesi, Toprak ve Su Kaynaklar Ulusal Bilgi Merkezi, 1999. Ky Hizmetleri Genel Mdrl (KHGM), Trkiye Genel Toprak Haritas ve Raporunun FAO-UNESCO ve Toprak Taksonomisine Gre Gncelletirilmesi, Toprak ve Su Kaynaklar Ulusal Bilgi Merkezi,1999.