MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

1. MATEMATIKE OSNOVE
Pravila indeksnog zapisivanja vektorskih i tenzorskih veliina 1. Slobodni indeks je onaj koji se pojavljuje tono jedan puta u svakom aditivnom lanu jednadbe, a oznauje komponente tenzora. lanovi bez slobodnog indeksa su skalari, s jednim slobodnim indeksom su vektori, a lanovi s dva i vie slobodnih indeksa su tenzori odgovarajueg reda. Broj komponenti tenzora u trodimenzijskom prostoru je jednak 3n gdje je n broj slobodnih indeksa. 2. Ponovljeni (nijemi) indeks je onaj koji se u nekom aditivnom lanu jednadbe pojavljuje u paru, a oznauje zbroj po svim njegovim vrijednostima. 3. Niti jedan indeks se u bilo kojem aditivnom lanu ne smije pojaviti vie od dva puta. 4. Paru nijemih indeksa se smije promijeniti oznaka. Pravila za promjenu komponenti tenzora pri rotaciji koordinatnog sustava Oxi u Ozj
Tij = Cil C jmTlm odnosno Tlm = Cil C jmTij

(za vektore ai = Cil al odnosno a j = Cil al )

gdje je matrica Cij = cos (xi ,z j ) , a Tij i ai su komponente tenzora i vektora u odnosu na Oxi
dok su Tlm i a j komponente u odnosu na koordinatni sustav Ozj.

Definicije

1. Izotropni tenzor drugog reda ima svojstvo da mu se rotacijom koordinatnog sustava komponente ne mijenjaju, tj. vrijedi: Tij = Tij 2. Transponirani tenzor drugog reda dobije se tako da se indeksima zamijene mjesta Tij T = T ji 3. Simetrini tenzor Sij se ne mijenja transponiranjem tj. vrijedi Sij = Sij T = S ji . 4. Antisimetrini tenzor Aij je suprotan po predznaku svome transponiranome tenzoru, tj. vrijedi
Aij = Aij T = A ji . Slijedi: A11 = A22 = A33 = 0 .

5. Kroneckerov delta:

6. Permutacijski simbol:

1 za i = j ; ii = 3 ij = 0 za i j ijk = jki = kij 1 za ijk = 123, 231, 312 ijk = 1 za ijk = 132 , 213, 321 ; ijk = ikj 0 za dva (tri) jednaka indeksa ijk = jik 2 j

1 i

k 3

Vrijedi: ijk lmk = il jm im jl ; ijk ljk = 2il ; ijk ijk = 6

Raunske operacije s tenzorima

1. Zbrajanje: 2. Mnoenje skalarom:

Aij = Bij + Cij (za vektore ci = ai + bi ) Aij = Bij

(za vektore ci = ai )

MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

3. Mnoenje tenzora a) skalarno (pojavljuje se jedan ili vie parova nijemih indeksa), primjeri: c j = bTij , i

= Aij Bij (dvostruki skalarni produkt tenzora).

b) vektorsko (pojavljuje se permutacijski simbol), primjer: Clj = lki bk Tij c) tenzorsko (svi su indeksi slobodni), primjer: Ckij = bk Tij 4. Kontrakcija (izjednaavanje) indeksa: Izjednaavanjem indeksa se red tenzora smanjuje za dva. Tenzorski produkt kontrakcijom k =i indeksa prelazi u skalarni, primjer: Ckij = bk Tij Ciij = c j = bTij . i 5. Pravilo skalarnog mnoenja s Kroneckerovim delta: Nijemi indeks u izrazu kojeg se mnoi, zamjenjuje se slobodnim u Kroneckerovom delta, a Kroneckerov delta iezava, primjer: Tij im = Tmj . 6. Dvostruki skalarni produkt simetrinog Sij i antisimetrinog Aij tenzora jednak je nuli Sij Aij = 0 .

Geometrijska interpretacija skalarnog umnoka vektora:

c
ac

= a c = a c cos ( ) = c a cos ( ) = ai ci = a1c1 + a2 c2 + a3c3

projekcija c na a projekcija a na c

ca

Ako je npr. a jedinini vektor onda skalarni umnoak oznauje projekciju ca vektora c na smjer vektora a . Vrijedi i obrnuto, za sluaj da je c jedinini vektor je projekcija ac vektora a na vektor c . Za sluaj skalarnog umnoka jedininog vektora i tenzora, govori e se o projekciji tenzora na smjer vektora.

Geometrijska interpretacija vektorskog umnoka vektora:

v = ac c

Indeksni zapis vektorskog produkta v = a c glasi vl = lki ak ci Geometrijski gledano intenzitet vektorskog produkta ima znaenje povrine paralelograma ije su stranice vektori a i c . v = v = a c = ac sin

v = c a

Vektor v je okomit i na vektor a i na vektor c . Smjer vektora v je odreen pravilom desne ruke: idui prstima desne ruke od vrha vektora a prema vrhu vektora c palac e pokazivati smjer vektora v . Jasno je da kod promjene mjesta vektora a i c u produktu, vektor v mijenja smjer. Takoer je vektorski produkt dvaju kolinearnih vektora ili vektora samog sa sobom biti jednak nuli.

MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

Diferencijalni operatori

Operator nabla: = e1

+ e2 + e3 = ei x 2 x3 x1 xi Polje Skalarno operator grad grad v gradT rot v rot T div v divT oznaka

Opis

Gradijent (Tenzorski umnoak s )

Ineksni zapis xi v j xi T jk xi v ijk k x j

ijk Tkm x j

Vektorsko v Tenzorsko T Skalarno

v T

Rotor (Vektorski umnoak s )

Vektorsko v Tenzorsko T Skalarno

v
T

Divergencija (Skalarni umnoak s )

Vektorsko v Tenzorsko T

v j
x j T jk x j

Derivacija u smjeru jedininog vektora n

n j (projekcija vektora gradijenta na smjer normale) = n grad = n x j

Totalni prirast polja na putu dr = dxi ei = dx1e1 + dx 2 e2 + dx3 e3

d = dr grad = dr =

dx j = dx1 + dx2 + dx3 x j x1 x2 x3

Prirast polja je najvei pri pomaku u smjeru gradijenta (gradijent pokazuje smjer najbreg porasta polja). Smanjenje polja je najvee pri pomaku u smjeru suprotnom od smjera gradijenta. Pri pomaku u smjeru okomitom na smjer gradijenta nema prirasta polja (vektor grad je okomit na plohu =konst.)

MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

Geometrijska interpretacija gradijenta na primjeru funkcije dviju varijabli

Prostorni prikaz polja = ( x1 , x2 ) Crte oznauju presjeke sa =konst.

Dvodimenzijski prikaz polja izolinijama Vektori oznauju smjer gradijenta

Polje gradijenta je vektorsko polje. Vektorsko polje se vizualizira vektorskim krivuljama koje svojim tangentama pokazuju smjer vektora vektorskog polja. Desna slika prikazuje vektorske krivulje koje vizualiziraju polje gradijenta gornjeg primjera.

Gaussova formula

nj
x3

dS
V

dV

Povezuje volumenski integral s povrinskim integralom po zatvorenoj povrini S koja opasuje volumen V: n j d S = x j d V S V gdje umjesto tokice moe stajati skalarno, vektorsko ili tenzorsko polje.
Primjeri:

O
x1

x2

pn j dS =
V

p dV ili x j
v j
j

pndS = gradpdV
V

Slika uz Gaussovu formulu

v n dS = x
j j S V

dV ili

v ndS = divvdV
S V