BLM 1 FELSEFEYE VE BLM FELSEFESNE GENEL BAKI 1.

1 FELSEFENN TANIMI Dnbilim veya felsefe, szck kkeni olarak Yunanca seviyorum, peinden kouyorum, aryorum anlamna gelen "phileo" ve bilgi, bilgelik anlamna gelen "sophia" szcklerinden treyen terimin iaret ettii entelektel (entelektel:fikir sorunlaryla ilgili;entel:bilim, teknik ve kltrn deiik dallarnda zel renim grm kimse, aydn) faaliyet ve disiplin. Buna gre, felsefe Yunanllar iin, bilgelik sevgisi ya da hikmet (bilgelik) aray anlamna gelmitir. Balangtaki bu zgn anlama gre, her trden bilimsel aratrmacya filozof ad verilmitir. Felsefe, varlk, bilgi, gerek, adalet, gzellik, doruluk, akl ve dil gibi konularla ilgili genel ve temel sorunlarla ilgili yaplan almalardr. Ayrca felsefeye hakikati aratran bir bilgi diyebiliriz.

Yedi sanatn merkezinde duran felsefe, Herrad von Landsberg, 12. yzyl Felsefi dnce insann evreni iinde kendi varln merak etmesiyle ve bu konuda sorular sormasyla balar. Felsefe iin merak etmek ve soru sormak yeterli deildir. Sorulara sistemli bir aklama getirmek de nemlidir. Ayn zamanda getirilecek olan aklamann sistemli veya

sistemsiz olmas gerektii de felsefenin bir sorusudur. Felsefi dn sradan dnten tamamen farkldr onun ayrt edici zellii kavramsal (kavram: nesnelerin veya olaylarn ortak zelliklerini kapsayan ve bir ortak ad altnda toplayan genel tasarm, konsept, mefhum, nosyon). ve soyut (soyut: varl duyularla alglanamayan, kart somut) olma abasdr. Felsefi dncenin yntemleri insana hemen her konuda akl yrtebilmesi iin gerekli temelleri salar. Felsefe eletirel bir dn biimidir. Felsefi dnce nceden kazanlm bilgiler zerine bir dncedir. Felsefe dier disiplinlerden sorgulama yntemiyle ayrlr. Filozoflar, ilgin, harika veya artc bulduklar bir konudaki pheleriyle ilgili anlalr rnekler verebilmek iin, genellikle sorularn problemler veya bilmeceler olarak erevelendirirler. Bu sorular genellikle bir inanca ait varsaymlarla veya insanlarn karar vermek iin kullandklar yntemlerle ilgilidir. Felsefe dnce ve mantk bilimi olup her ey hakknda birok ey bilme sanatdr. 1.1.1 Felsefenin konular Filozoflar genellikle varolu veya varlk, ahlk veya iyilik, bilgi, gerek ve gzellik konularyla ilgilenmilerdir.

Gerek nedir? Bir ifadeyi nasl veya niye doru veya yanl olarak tanmlarz? Nasl karar veririz? Bilgi mmkn mdr Bildiimizi nasl biliriz? Doru bilginin kkeni ve snrlar ? Ahlaken doru veya yanl hareketler (veya deerler, veya kurumlar) arasnda bir fark var mdr? Hangi hareketler dorudur, hangileri yanltr? Deerler mutlak m, izafi midir? Yani nasl yaamak gerekir? Ahlakn kayna nedir ? Gereklik nedir ve neler gerek olarak nitelendirilebilir? Gerek olan eylerin doas nedir? Baz eyler algmzdan bamsz olarak var olabilir mi? Zaman ve mekann doas nedir? Dnme ve dncenin doas nedir? Birey olmak ne demektir? Gzel nedir? Gzel eylerin fark nedir? Sanat nedir? Din kavramnn kkeni nedir ? Tanr insanlarn korkularndan kaynaklanan bir varsaym mdr ? Tanr var mdr ? Varlk, zaman ve mekan arasnda ne tr bir ba vardr? Esasen bu kavramlar arasnda herhangi bir ba var mdr? 1.2 BLG FELSEFES (EPSTEMOLOJ)

Bilgi, zne (sje) ile onun yneldii, alglad, dnd bir nesne (obje) arasnda meydana gelen bir ilgidir. Sje (zne) denen insan bilinci (akl), obje, akln alglad, kavramaya yneldii nesnedir. Bilim, en genel anlamyla, sje ile obje arasnda ilgi, ilikidir. 1.2.1 Bilgi teorisi (epistemoloji) nin aratrd temel sorunlar: 1.Bilginin doru olup olmamas ? 2.Bildiimizi sylediimiz bir varl gerekten bilebilirmiyiz ?

3.Bilgimiz doru ve kesin bir bilgimidir ? 4.Doruluun lt nedir ? 5.Bilgi nasl meydana geliyor ? 6.Bilgimiz, akldan m douyor, yoksa nesneler ile yaptmz deneyimin mi rndr ? 7.Bilgimiz gerei ifade edebilir mi ? 8.Bilgimizin kayna nedir ? [a). akl (rasyo)>rasyonalizm, b). deney (empiri)>empirizm, c). akl +deney> kritizm. 1.3 BLM VE FELSEFE Geri bilgi her devirde nemli olmutur, ama zellikle amzda gerek fert insann hayatnda gerekse toplumsal sistemlerin temelinde bilgi nemli bir yer tutmaktadr. Bilgi hem kafada hem de uygulamada kuvvettir. zellikle doal kuvvetleri ve teknolojinin desteini aldktan sonra, bilginin kuvveti kat kat artmaktadr. Bilgiyi salayan, bilimdir. Bilim, bir dnme metodudur. Geree ve olgulara dayal, nyargsz, tutarl, rasyonel llerde bir anlama, bulma, dorulama metodudur. Bilim, bir taraftan dnme ve ele ald konular bilimsel metodlarla aratrma srecidir; bir taraftan da bilimsel aratrma sonucunda ulalan bir rndr. Bilim, srekli gelien dinamik bir bilgidir; bilimsel bilgi hi bir zaman statiklemez. Bilim, olgusaldr (olgu:Birtakm olaylarn dayand sebep veya bu sebeplerin yol at sonu, varl deneyle kantlanm ey), gzlenebilir olgulara dayanr. Bilim, mantksaldr, dolaysyla bilimsel hkmler birbiriyle tutarl ve elikisizdir. Bilimsel nermelerden doru mantksal karmlar yaplrsa, onlar da doru olur. Bilimsel bilgi objektiftir; kiiden kiiye, toplumdan topluma deimez. Bilimsel bilgi, hem bilim d nermelere hem de bilimsel sonulara kar eletiricidir. Bilim seicidir; varlk dnyasndaki tm olgular deil, zellikle insana faydal olabilecek baz olgular ele alarak inceler. Bilim soyutlayc ve genelleyicidir. Belli bir tr olaylarn hepsinde geerli olabilecek ekilde yasalar ortaya koyar. Bilim, varsaymlara dayanr. Bunlara rnek vermek gerekirse; kendi dmzda dzenli ilikiler iinde bir olgular dnyas vardr. Bu olgular dnyas bizim iin anlalabilir. Btn olgular birbirine ve tespit edilebilir nedenlere baldr. Gzlem konusu btn olgular belli bir zaman ve mekn iinde yer alr. Bilim, varolan her eyin belli bir miktarda varolduu ilkesine baldr ve bunu lmeye alr. Bilim, denetimli gzlem ve gzlem sonularna dayal mantksal dnme yolundan giderek, olgular aklama gc tayan hipotezler bulma ve bunlar dorulama metodudur.

BLM 2 BLM VE TARH 2.1BLMN TARH NDEK GELM Bilimsel gelimede, Yunanllar ve Bat uygarlnn byk katklar vardr. Ama Yunanllara sistemletirecek birok bilimsel aratrma sonucu malzeme veren Msr ve Mezopotamyada yaayan insanlar da unutmamak gerekir. Yunanllar ncesi bin yllarda, matematik, astronomi ve tp alannda, bu yrelerde bilime nemli katklar yaplmtr. Yunanllar bunlar sistemletirerek ve birok yeni bulula bilimi ve dnmeyi nemli sistematik yaplara kavuturmular, slamiyetin douundan sonraki yzyllarda Yunanca ve Sanskrite eserlerin Arapaya evrilmesiyle, Mslman limler yeni eklemeler yapmlar ve Rnesanstan itibaren de bilimsel aratrmalar bayra Batya gemitir. Yunanllar matematik ve geometride byk baarlar kazandlar. Geometriyi ve saylar teorisini buldular. Bilime matematik metodlar uyguladlar. Astronomide Ptolemaeus (Batlamyus) sistemini kurdu. Dnyann yuvarlak olduunu kabul eden yer merkezli bu sisteme kar, Aristarkus da gne merkezli bir astronomi sistemini savundu. Yunanllar bilimde, gzlem ve lme dnda bir deney dncesine sahip deillerdi. slm limleri, Hintten aldklar sfr ve ondalk saylar bilime kattlar. Matematikte ve trigonometride nemli gelimeler saladlar. Mekanik ve tpta deneysel almalar yapld. Gkbilimde ok ince gzlemler ve matematik hesaplamalar yapld. Ortaalarda sadece mantkla doru bulunmaya alld. Ancak modern bilim Kopernik (1472-1543) ve Galileo (1564-1642) ile balar. Kopernik, gne merkezli bir evren sistemi kurdu. Galileo, niceliksel deney metodunu gelitirdi. Eski bilimden devralnan gzlem, lme ve matematie deneyi ekledi. 17. yzylda Descartes bilime rasyonel ve mantksal yoldan, Francis Bacon, deneysel yoldan yaklat. Yunanllarn byk rasyonalist sistemlerine kar ngilterede empirik sistemler gelitirildi. Galileodan sonra Newton, deney ile matematikmantk metodlarn, dnce ve olguyu daha sk birletirdi. Gzlem ve deney yoluyla bir dizi bulu ve bilimsel yasalara ulald. ngiliz deneyciliine kar kta Avrupasnda gelitirilen rasyonalist felsefe (Descartes, Leipniz, Kant v.s.), bilimin rasyonalist tarafn da gelitirdi. 2. 2 BLMN, FELSEFENN KONUSU OLMASI Balangta btn bilimler felsefenin iinde yer alyordu. Filozof, her bilim konusunda bilgi sahibi olan, btn bilgileri sentez ederek bir hayat grne ulam olan kii idi. Hemen her konuda kitap yazan ve bu kitaplar o bilim alanlarnda otorite kabul edilen Aristoteles, bu filozof tipine bir rnektir. Bilimsel bilgi gelitike, zamanla bilim dallar felsefeden bamszlklarn ilan ettiler. Daha nce doa felsefesi denen Fizik, arkasndan Kimya, Biyoloji ve dier fen bilimleri tek tek felsefeden ayrldlar. Sosyal bilimler de, henz tam kesin olmamakla beraber, felsefenin etkisinden kmaya balamlardr. Bu ayrlmalar, felsefenin konusunu hzla daraltt. Hatta ayrlmalar srasnda felsefeye kar dmanca bir tavr taknld. 19. yzylda bilim ile felsefe arasnda deta bir uurum meydana geldi. Felsefenin varl bile tehlikeye dt. O zaman filozoflar bilimlerin snflandrlmalaryla uratlar. Hem felsefeden kopan, hem de birbirlerinden olabildiine uzaklaan bilimler, bir btn olan evreni paraladklar gibi, insan kafasnda da btn bir evren kavram oluturamyorlard. Bu paralanmlk sanayi dnyasna, toplum hayatna ve hatta insan ahsiyetine bile yansmt. Felsefe, bilimleri snflandrarak onlar arasndaki ortak noktalar ve balar gstermek, bilimleri birbirlerine yaklatrmak istiyordu. Btn bilimler varlk alannn deiik varolanlar ile ilgileniyorlard.

Btn bilimler hedefte, metot ve bilimsel tavrda da birleiyorlard. Snflandrma bunu daha da aka meydana ortaya koyacakt. Bu dnemde iki Almann yapt bilim snflandrmas ok tannmtr. Kant filozoflardan Wilhelm Windelband, bilimleri yntem bakmndan apriori (rasyonel) ve empirik (deneye dayal) bilimler diye ayrlyordu. Rasyonel bilimler matematik ve felsefe idi. Deneye dayanan bilimler de ikiye ayrlyordu: tarih bilimleri ve doa bilimleri. Bu son ayrm metottan ziyade konu farkllndan kaynaklanyordu. Wilhelm Dilthey (1833-1911) de bilimleri metot bakmndan ikiye ayrr: manev bilimler ve doa bilimleri. manev bilimler anlama metodunun, doa bilimleri aklama metodunu kullanyordu. Dil, edebiyat, sanat felsefe, hukuk ve btn tarih bilimleri manev bilimlerden saylyordu. Ancak burada mesel psikoloji her iki bilim grubunda yer alrken, mantk ve matematik bilimleri de arada kald. Bilim snflandrmalaryla bir sonuca ulaamayan felsefe, 19.yzyl sonlar ile 20. yzyl balarnda bilimlerin yntemlerini eletiren bilim teorisi ile urat. Bu konu zeride daha sonra ayrntl olarak durulacaktr, ama genelde bilim adamlar felsefecilerin kendilerine bir metot dikte ettirmeleri abalarna kar ilgisiz kaldlar. Ancak u da unutulmamaldr ki, tarihin birok noktasnda bilim tarihi ile felsefe tarihi zdeleir. Aralarnda bir mesafenin ald 19. yzyldan sonra da, bilimsel verileri toplayarak varlk dnyas hakknda genel bir aklama yapma abasna giren felsefe, imdi bilime yaklamaya almaktadr. Einstein, Max Born, Niels Bohr, Heisenberg, Schrdinger, J.Monad gibi son yzyln tannm bilim adamlar, kendi alanlarnda felsefi kitaplar yazmlardr. Baconn tmevarm, Galilenin deney ve matematik yntemlerini kullanan bilim, 18 ve 19. yzyllarda byk baarlar elde etti. Newtoncu pozitivist bilim gr bilimin, dardaki nesnel olguyu tam olarak yansttn sylyordu. Ancak 19. yzyl sonu ve 20. yzyl balarndaki kuvantonlar alanndaki bulular ve Einsteinin relativite teorisi, pozitivist bilim grn sarsmaya balad. Bilim, d olgularn doru bir tasviri olmayabilirdi. Varlk dnyasna yklediimiz kavramlar doru olmayabilirdi. boyutlu zaman yerine drt boyutlu zaman, dzlem geometrisi yerine eri geometriler, modern fizikte elektronun dalga olarak m tanecik olarak m alnaca eklinde birok soru kt. Tmevarm yntemine uymayan ve aratrlmas gereken birok fiziksel olgu vard. Deimez, evrensel bilgiler sistemi olarak savunulan bilime, deime fikri geldi. Peirce, bilim deitii iin bilimdir dedi. Bilimcilerin fikri de yanl olabilirdi. Baconn sorular doaya sorup geerli olmadklar taktirde fikrimizi deitirmeye hazr olmalyz ilkesi gndeme geldi. Bilim, dnyann yapsnn iinde varolan yasalar m ortaya koyuyordu, yoksa insan kendi kafasndaki yasalar m dnyaya yanstyordu. Kii kendi zihnine uygun (znel) aklamalar yapt zaman nesnelliin ters grnleri ile karlayor; tam nesnellie uygun aklamalar tutarl giderken buraya uymayan gerek kmeleriyle karlayordu. Kantn, doru hem d dnyann hem de insan dncesinin ortak rndr eklinde klasik gr hemen hemen aynen Einstein tarafndan da savunuluyordu. Bilimle felsefe, tekrar birbirine yaklayordu. Ancak bilimle felsefenin birbirinden farkl disiplinler olduunu gene de unutmamaldr. Bilimle felsefenin ana farkllklar da u noktalardadr: er bilimin konusu bellidir; doa olaylar ve insanlarn sosyal ilikilerinden ortaya kan H olaylar eitli bilimlerin konusunu oluturur. Her bilimin konusu snrldr. Felsefenin konusu ise evrenseldir; her ey felsefeye konu olabilir.

Bilim ve felsefenin esas fark metot ynndendir. Bilim olgularla hareket eder ve ulat sonular olgularda temellendirir. Felsefe ise eskiden beri olgularn yannda mantksal zmlemeye, kavramsal dnme ve bazen de speklasyona dayanr. Felsefede mantksal zmleme o kadar nemlidir ki, B.Russel 1914 ylnda mant felsefenin z olarak nitelemi, R. Carnap ise felsefeyi mantktan ibaret saymtr. Bilimler bilgi retir, felsefenin ise yle bir ama ve faaliyeti yoktur. Bilimlerin insanlara bir ok faydalar olduu halde, felsefenin pratik bir faydas da yoktur. nsandaki anlama ve bilme merak onlara felsefeye yneltiyor. Bilim felsefesi, bu konuda gr bildiren, teoriler ileri sren filozoflara gre deiir. Yeni pozitivistler onu, bilimin dilsel yapsn zmleme, eletirme ve aydnlatma olarak tanmlarken; baka dnrler bilimsel yntemin deerlendirilmesi veya doruluun ne olduunu aratran disiplin diye tanmlayabilirler. Kaynaklar: Prof.Dr. Mustafa Ergn FELSEFEYE GR (Bilim Felsefesi) Vikipedi, zgr ansiklopedi