MAA VE CRET HACZ

Ar. Gr. Levent AKN* I. HACZEDLECEK MAA VE CRETLER Bir almann rn olarak belirli dnemlerde elde edilen hak larn sahipleri, nc kiilerle girdikleri eitli hukuk ilikiler so nucunda borlu nitelii kazanabilmektedirler, te bylesi durum larda, borlarn denmemesinden dolay yaplacak icra takiplerinde, maa ve cretlerin ne oranda haczedilebilecei cra ve fls Kanunu'muzun (K) 83. maddesinde dzenlenmitir. Buna gre: "Maalar, tahsisat ve her nevi cretler, intifa haklan ve hasla t, ilma mstenit olmayan nafakalar, tekad sandklan tarafndan tahsis edilen iratlar, borlu ve ailesi iin icra mdrnce lzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir. Ancak haczolunacak miktar bunlann drtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sraya konur. Srada nde olan haczin ke sintisi bitmedike sonraki haciz iin kesintiye geilemez." Maa ve cret haczi, icra hukukumuzda ksmen haczi mmkn olan eyler kategorisinde yer almaktadr. Aynca kanunumuzda yer alan ve yukanda da belirttiimiz 83. maddede borlunun maa ve cretlerinden hangilerinin ksmen haczedilebilecei sralanmtr. Buna gre maalar, denekler1, intifa haklan ve haslat, her eit cretler, ilama bal olmayan nafakalar2, emekli aylklan3, ksmen haczedilebilmektedir4. Saylanlardan baka mterinin iiye Verdi* 1. 2. 3. AHF ve Sosyal Gvenlik Hukuku Ahabilim Dal. cra ve fls Kanunu'nun 82. maddesinin 9. bendi bunun istisnasn oluturmaktadr. Buna karrf ilma bal nafakalar hi haczedilememektedir. Zira mahkeme nafaka y, nafaka alacaklsnn geinmesi iin zarur olan miktar dikkate alarak takdir ve tayin etmektedir. Sosyal Sigortalar Kanunu'na ve Ba-Kur Kanunu'na gre balanan "yallk aylkla r" ise btnyle haciz dndadr. Yani hi haczedUememektedir. Ordu ve zabta hizmetlerinde mall olanlara, Emekli Sand Kanunu'na gre balanan aylklar iin de ayn durum geerlidir (K. 82/9). Ancak sivil memurlardan mall olanlara Emekli Sand Kanunu'na gre balanan emekli maalarnn, asker-sivil ayrm ol makszn adiyen balanan btn emekli aylklarnda olduu gibi 83. maddeye gre ksmen haczi mmkndr. Kuru, Baki, cra-fls Hukuku, Ankara 1988,831.

4.

336

LEVENT AKIN

i bahiler, yzde olarak denen cretler iinin seyahat yevmiye si gibi her eit cretler ve mecbur hizmet vaadi karl renci lere verilen burslar 83. madde kapsamna girmektedirler5. hbar ve kdem tazminatlarnn durumu konusunda ise tartmalar bulun maktadr. Nitekim bu konu aada "cret haczi" ksmnda daha et rafl olarak incelenecektir. Maa ve cret haczinin kapsamna, hem bedeni hem de fikr alma sonucu elde edilen cretler dahil olmaktadr. Bir istisna ak nden veya bir veklet aknden doan alacaklarn ise bu anlamda cret saylp saylmayaca tartmaldr. Ancak svire Hukuku'nda cret kavramndan, ifa edilen i karl verilen ivaz anlal makta olup bunun devaml olmas gerekmeyip geici olanlarnn da bu kavrama dahil edilecei kabul edilmektedir6. Hatt alnan mikta ra verilen isim bile (ikramiye....) nemli deildir. nemli olan cre tin nitelii, yani yaplan bir iin karl olmasdr7. Federal Mah kemenin itihatlarna gre, bir iinin istisna akdi hkmlerine gre imaltna karlk ald cret de haciz kabiliyetinin oran bakmn dan i akdine gre elde edecei cret hkmlerine tbidir. Yeter ki, i sahibi beli ve bu tr siparileri belirli ounlukta verebilsin8. cra ve fls Kanunu'nda maa ve cretten bahsedilirken, bu nun devaml olmas gerektiine ilikin herhangi bir aklamaya yer verilmeyip, her nev cretten sz edilmitir. O halde, ister beden ister fikr alma sonucu olsun, istisna aknden doacak alaca 83. madde kapsam dnda brakmann yersiz olaca kansndayz. Nihayet buradaki kii de bir eser oluturmakta ve karlnda cret almaktadr. Haczedilecek maa ve cretler, borlunun kendi istei ile al mas karlnda almaya hak kazand maa ve cretlerdir. Yoksa borlunun emei, yani igc haczedilemez. siz olan borlu zorla altrlarak, alaca cretin 83. maddeye gre haczi de mmkn deildir9.
5. 6. 7. Uyar, Talih, cra Hukukunda Haciz, Manisa 1990, 701, 831, anak, E., Maa ve c ret Haczi, Adalet Dergisi, 1984/3, 570, Kuru, Baki, Haczi Olmayan eyler (Ksc. Ha ciz), Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Ayr Bas, Ankara 1962, 319. Komisyon creti, veklet creti ve istisna akdi karl alnan cretler bu trden c retlere rnek oluturabilir. stnda, Saim, cra Hukukunun Esaslar, stanbul 1975, 196, elik, Nuri, Huku ku Dersleri, stanbul 1994, 110, nce, Ergun, Aylk cretli i, veren Dergisi, Ocak 1975, 15-19, Esener, Turhan, Hukuku, Ankara 1978, 160, 161, Centel, Tankut, Hukukunda cret, 55-58. anak, 571, 572. Kuru (Haciz), 319.

8. 9.

MAA VE CRET HACZ

337

H. HACZDEK L Borlu ve ailesinin geimleri iin gerekli cret miktar, icra memuru tarafndan borlu ve ailesinin sosyal, salk ve eitim du rumlarna gre takdir edilmektedir10. Borlu kimsenin maa ve cretinin haczine, borlunun kanu nen bakmakla ykml olduu kimseler deil, yardm ve korumaya mecbur bulunduu ahslar gznnde bulundurulmaldr. Bu ne denle, babann tanmad evlilik d ocuk, hasta olmasndan do lay almayan halen evli olmayan kz karde, nikhsz e, evltlk, besleme, kadnn malvarl olmayan ve kazansz annesi, borlu ile birlikte yaayan ergin ocuklar, borlunun vey ocuklar, borlu ile birlikte yaayan rak, devaml olarak borlunun evinde yaayan teyze, kaynvalide gibi hsmlar borlunun ailesinden say lacaklardr11. O halde sz konusu uygulamada aile terimi geni anlamda kul lanlmtr. Borlu ile ayn at altnda birlikte yaayan insanlarn tm, tpk 82. maddedeki aile kavramnda olduu gibi 83. madde deki aile kavramnda da kapsam dahilindedir (K. 82, 83)12. Bura dan anlalmaktadr ki, hukuk dzeni belirli biyolojik bir anlaya balanmayp, ailenin snrlarn daha ok, yaam deneylerine ve ge reklerine gre belirlemitir. Borlu ve ailesinin geinmeleri iin gerekli olan miktar icra mdr tarafndan borlu ve ailesindekilerin sosyal, salk ve ei tim durumlarna gre takdir edilmektedir. cra mdr bu takdiri kendisi yapabilecei gibi, bunun iin bilirkiiye de bavurabilecek tir. cra mdrnn bu takdir karan aleyhine borlunun ve .ailesi nin tetkik merciine ikyet haklan mevcuttur. Hi phesiz bu hak alacaklya da tannmtr13. Hacizden ayr tutulacak miktarn belirlenmesinde, borlunun kendi yaay artlan deil, normal olarak yaamas iin gerekli olan en az geim miktan gznne alnmaldr.
10. 11. 12. 13. Kuru, 310, Kuru (Haciz), 320, Uyar, 833 stnda, 195,197, Postacolu, lhan, c ra Hukuku Esaslar, stanbul 1973, 348. Kuru, Baki/Ylmaz, Ejder/Arslan, Ramazan, cra ve fls Hukuku Ankara, 1992, 226, 233, Ansay, S. akir, Hukuk cra ve fls Usulleri, Ankara 1960, 99, anak, 571. Kuru (Haciz), 320, Kuru/Ylmaz/Arslan, 54,55, Uyar, 833. Kuru (Haciz), 320, anak, 571, Uyar, 833.

338

LEVENT AKIN

Borlunun toplumsal durumu ile birlikte kiilerin her birinin yalarn, hastalk, tahsil gibi durumlarn ve baka kurululardan devaml ya da geici olarak grd yardmlar gznnde bulun durmak gerekir. Borlunun gelirinde meydana gelen artma ve azal ma yahut lm, evlenme veya doum gibi masraflarn azalp oal mas halinde alacakl veya borlunun talebi zerine, icra mdr, duruma gre, yeniden takdir hakkn kullanmaldr. Borcundan dolay takip edilen borlu lks apartmanda otur makta, yazlklara, keyfi yolculuklara, elence merkezlerine devam etmekte ise, mdrn takdir hakk, bor deninceye kadar onu bu statsnden alykoymaldr. Bununla birlikte borlunun, evresin deki kiilere ve akrabalarna kar zavall ve ailesini idareden ciz duruma drlmemesine de dikkat edilmelidir. cra mdrnn, zorluk ektii hallerde, evrenin geim artlarna gre borlunun en az geim orann belirlemek iin mahall belediye ve ticaret odalar nn grn almas yerinde olacaktr. Btn bunlara ramen m drn takdir ilemine kar taraflann tetkik merci nezdinde ikyet haklan bulunmaktadr14. cra ve fls Kanunumuz, maa ve cret haczinde, icra mdr ne takdir hakk tanmtr; ancak bu, svire'deki sistemden daha farkldr. Kanunumuz ancak maa ve cretin 3/4' bakmndan icra m drne byle bir takdir hakk (yetkisi) verirken, maa ve cretin 1/ 4'n mutlak surette alacakllara terk etmektedir. deta ad alacak llara bu 1/4'lk ksm zerinde bir tr imtiyaz tannm olmakta dr15. svire Hukuku'nda ise, haczedilecek miktarn en yksek ve ya en dk snn belirlenmeyerek mdrn takdirine braklmtr, isvire'de, en dk geim snn iin baz kriterler tespit edilmitir. Evli, bekr, kadn, erkek ve ocuk oluuna, ehirde veya kyde ika met ediine gre en dk geim snr deiiktir. Federal Mahke me de ocuklan yksek tahsilde bulunan bir borlunun bu konuda ki masraflarnn, geim snnnn belirlenmesinde dikkate alnmas gerekeceini belirtmitir. svire'de hacedilecek miktann alt ve st snnnn belirlenmeyerek, mdrn takdirine braklmasnn teme linde yatan neden, svire'de icra mdr olabilmek iin asgar hu kuk fakltesi mezunu olma artnn aranmakta olmasdr. Bunlara
14. 15. anak, 573. Postacolu, 349.

MAA VE CRET HACZt

339

ek olarak ilgilinin, icra mdr oluncaya kadar, icra daireleri ve tet kik mercilerinde uzun bir staj devresi geirmesi gerekmektedir16. Buna karn Almanya'daki zabt ktibi ve kalem memuru okul lar stn baarl orta okul, ya da lise mezunlarm programlarna dahil etmektedirler. Eitim sreleri youn teorik ve pratik renim aamalar ie ren iki ya da yl arasnda deimektedir. Pratik renim aama lar, kimi okullarda, okulun ilk ylma yerletirilmi iken (Freiburg Zabt Katibi ve Kalem Memuru Okulu), kimi okullarda ise yllk eitim sresinin ikinci ylnda uygulanmakta, bylelikle uygulama y takiben bir yllk teorik bir eitim 17 daha sz konusu olmaktadr (Schwetzingen Adalet Yksek Okulu) .
' v . . . ' " . ' ..'.,'.

Bizim sistemihizde, kanunumuz, icra mdrne nemli yetki ler vermi ancak gerekli mesleki yeterlilii aramamtr. Her ne ka dar hukukumuzda icra mdr olabilmek, dier bir deyile icra m dr ve yardmcl snavna bavurbilmek iin en az lise ve dengi bir okulu bitirerek adalet hizmetinde asl memur olarak yl baa rl hizmet grmek veya hukuk fakltesi, ya da adalet yksekokulu mezunu olmak, meslek adan zorunlu ise de, bu durum icra m drlerinde aranan yeterlilii henz salayamamtr (m.4/c)18. Zira, anlan koullar, 1991 tarihinde getirilmitir. Oysa bu tarihe kadar istihdam edilen ve ounluu oluturan icra mdrleri iin ortaokul mezunu olmak, birka yl mahkeme veya icra ktibi olarak al mak yeterli olmutur. Eski mdrlerin bu durumu ve u anda da hu kuk fakltesi mezunlarnn icra mdrlne bavurma ihtimalleri nin ok az oluu gznne alndnda sz konusu yeterliin bu alanda yalnz adalet yksekokulu mezunlarnn istihdam ile sala nabilecei kansndayz. Ancak sz edilen okullarn uygulama ile daha i ie olmasn salamak, hi olmazsa mezunlarnn istihdam sonras bir sre hizmet ii eitime tbi tutulmalarmda da byk faydalar bulunmaktadr. Bylelikle oluturulacak uzman ara kadro lara takdir hakk verilmesi sz konusu olabilecektir. Yukarda belirtildii gibi icra mdrnn cret haczi kararna kar borlunun tetkik merciine ikyet hakk bulunmaktadr. ik yet yoluna bavurma hakk, borlunun aile bireyleri yannda ala16. 17. 18. stnda, 195. ztrk, Bahri, Adalet Yksekokulu .{Mukayeseli Tamum), Ankara 1992,6-9. cra Mdr ve Yardmclarnn Snav, Mlakat Atama ve Nakil Ynetmelii (RG. 7 Eyll 1991/20984).

340

LEVENT AKIN

caklnn da bavurabilecei bir haktr. Bu durumda, borludan kesi lecek cretin takdirinin bilirkiiye yaptrlmas dnlebilir. Bununla beraber sz konusu halin uygulanmas halinde, bilirki inin takdir kararma kar ikyet yoluna gidilip gidilemeyecei so runu ile karlalmaktadr19. ikyet ile tm icra organlarnn i lemlerinin hukuka uygunluunun denetlenmesi amalanmaktadr. Bu nedenle ikyet, sadece icra ve ifls dairelerinin deil, dier icra organlarnn ilemlerine kar da tannm bir yoldur. cra ve fls daireleri dnda, ilemlerine kar ikyet yoluna gidilebilen icra organlar: Alacakllar toplanmas, ifls brosu, ifls idaresi ve kon kordato komiseridir20. cra ve ifls daireleri, cra ve flas Kanunu'nu birinci derecede uygulamakla grevli olup, bu grevleri ya parken kanunu yanl uygular, kanunun kendilerine tand takdir
yetkisini olaya uygun olarak kullanmaz, bir hakk yerine getirmez

veya bir hakkn yerine getirilmesini sebepsiz srncemede brakr larsa bu usulsz ilemlerine kar bundan zarar gren ilgililer tetkik merciinde ikayet yolun bavurabilmektedirler21. ikyet olunan sz konusu ilemi yapm olan icra ve ifls dairesidir. Tetkik merci tarafndan ikayet incelenir ve karara balanr. Bilirkiiler ise icra mdr olmamalarndan dolay icra ve ifls dairelerine bal ola mazlar. Bilirkiilere kar tetkik merciinde ikayet yoluna bavur mamak gerekmektedir. Olsa olsa bilirkii raporlarna kar bir haf talk sre iinde itiraz edilebilecektir22. Nitekim Medeni Usul Kanunumuzda da "...iki taraf dahi noksan ve mphem cihetler hak knda ehlivukuftan izahat alnmasn raporun kendilerine teblii ta rihinden bir hafta zarfnda hakimden tahriren talep edebilirler..." hkmne yer verilmitir (HUMK. 283). EL HACZEDLECEK MKTAR cra ve flas Kanunu'na gre maa ve cret haczinde sz konu su miktarn drtte birlik ksm herhalde haczedilmek zorundadr (K. 83/11). Bu miktar, hkmn ifadesinden de anlalaca gibi, asgar snr ifade etmekte olduundan, onun zerindeki miktarlar daki haciz de artlan salandnda mmkn olacaktr. Dier bir deyile borlunun cretinin tamam borlu ve ailesinin geimi iin
19. 20. 21. 22. anak, 574, stnda, 194. Pekcantez, Hakan, cra fls Hukukunda ikyet, Ankara 1986,47. Olga, Senai, cra-fls, 1. cilt, Ankara 1978, 747, Kuru 63, Postacolu, 55-57, s tnda, 35, Pekcantez, 5, 6, Kuru/Ylmaz/Arslan/57 vd. anak, 574.

MAA VE CRET HACZ

341

yeterli olmasa bile, icra mdr, borlunun cretinin drtte birini herhalde haczedecek; fakat haczedecei cretin azam snrn belir lerken borlu ve ailesinin ihtiyacn gz nnde bulunduracaktr. Ancak, uygulamada, bu gibi titiz incelemeler yaplmakszn borlu nun cretinin drtte birinin haczi ile yetinilmektedir23. Borlunun iki veya daha fazla yerden maa ya da cret alabil dii hallerde ise, borlunun geinebilmesi iin bunlardan birini terk etmesi ye dierinin tamamen haczedilmesi veyahut her ikisinin de cra ve fls Kanunu'nun 83. maddesinin ikinci fkrasna gre hac zedilmesi mmkn grlmektedir24. cra ve fls Kanunu'muzun 83. maddesinde yer alan ve cret lerin en az drtte birinin haczedilmesi gereine ilikin hkm, Kanunu'nun 28. ve Deniz Kanunu'nun 32. maddeleri ile birlikte yorumlanmaldr25. Anlan hkmler haczedilecek cretin drtte nn iinin eline gemesi ve geimi kendisine denlerin ihti yalarna harcanmasn salamak zere getirilmitir. Dolaysyla da bu hkmler kamu dzenine ilikindir26. Haciz usulndeki en az drtte birlik ksmn mutlaka haczedil mek zorunda olmas, doktrinde kat bir hkm olarak deerlendiril mektedir27. Zira gtr olarak maa veya cretin drtte birinin hac zi, dk gelirli kalabalk aile sahibi borlular ok zor durumda brakabilecek iken, yksek gelirli borlularda ise byk bir olum suz etki yaratmayacaktr. Bu durum karsnda uygulamada brnd ekil nedeniyle anlan dzenlemeyi terk edip, olabildiince svire'deki dzenleme ye yaklamann yararl olaca kansndayz. Yani eitim dzeyi yksek ve meslek bilgisi yeterli insanlar yetitirip istihdam ederek kendilerine geni bir takdir hakk tannmal, sk skya mevzuata balla son verilmelidir.
23. 24. 25. Kuru (Haciz), 320, Uyar, 834, anak, 575, Olga, 747. anak, 576. iilerin aylk cretlerinin drtte birinden fazlas haczedilemez veya bakasna devir ve temlik olunamaz. Ancak iinin bakmak zorunda olduu aile yeleri iin hkim tarafndan takdir edilecek miktar bu paraya dahil deildir. Bu kaytlamalar nafaka borcu alacakllarnn haklarn kaldrmaz. (K. 28). Gemi adamnn cretinin ayda 240 liras haczedilemez veya bakasna devir ve temlik olunamaz. Ancak gemiada minin bakmak zorunda olduu aile yeleri iin hkim tarafndan takdir edilecek miktar bu paraya dahil deildir. Bu kaytlamalar, nafaka borcu alacakllarnn hakla rn kaldrmaz (DK. 32). 26. Uyar, 704. 27. Ansay, m , Kuru (Haciz), 320.

342

LEVENT AKIN

Buraya kadar yaplan aklamalar sonucunda belirlilik kazanan ve doktrinde eletirilen, icra mdrnn maa ve cret haczinde, en az drtte bir olmak zere daha da artabilecek bir oran haciz oran olarak saptayabilme yetkisi, ister istemez baka sorunlar da akla getirmektedir. Buna gre acaba icra mdr, sz konusu yetkisi ile belirleyecei haciz oran sonunda borlunun elinde asgar cretin altnda bir miktar brakabilecek midir?28. Kanunu'nun 33. mad desi gereince karlan Asgar cret Ynetmelii'ne gre asgar cret, iilere normal bir alma gn karl olarak denen ve iinin gda, konut, giyim, salk, ulam ve kltr gibi zorunlu ihti yalarn gnn fiyatlar zerinden asgar dzeyde karlamaya ye tecek crettir (m.I) 29 . Her ne kadar, maddede iinin ihtiyalarn dan sz edilmekte ise de, asgar cret kavramnn varlk sebebinden hareketle, buna ailenin asgar ihtiyalar da dahil kabul edilmelidir. Nitekim, gerek kanunun 33., gerekse ynetmeliin 5. maddesinde asgar cretin saptanmasnda sosyal ve ekonomik durumun dikkate alnacandan sz edilmesinin bu amaca hizmet ettii savunulmak tadr30. Asgar cret Tespit Komisyonu kararnn gerekesinde, asgar cretin pazarlk creti olmad, iinin geimini salayacak, yasa ve ynetmeliklere uygun bilimsel, objektif yntemler ve gvenilir verilerle tespit edilen taban cret olduu belirtilmitir31. Dolaysy la asgar cretin, borlu ve ailesi iin asgar geim snn anlamna gelmesi, ilk bakta borlunun cretinin haciz ile bu miktann altna drlmesine engel grlebilir. Ancak 83. maddenin "...haczolunacak miktar bunlann drtte birinden az olamaz.." ek lindeki mutlak ifadesi, bu konudaki takdiri davranlara engel ol makta, dolaysyla icra mdrn de balamakadr. O nedenle icra mdr, borluya braklacak cret, asgari cretin altnda kalsa bi le, drtte birlik ksm mutlaka haczetmek zorunda kalacaktr. Buna karn haciz orannn, icra mdrnn takdiri ile drtte birin zerinde tutulmas nedeniyle, borlunun cretinin asgar cre tin altna dmesi anlan takdir karanna kar tetkik mercide ikyet
28. Asgar cret 5.8.1994 tarihi itibariyle 16 yatndan bykler iin brt 4.173.756 TL iken, 16 yandan kkler iin yine brt 3.487.500 TL.'dir. Ancak Kanunu'na g re bu cretlerden, , Deniz , Basn Kanunu'na tbi olmayan ve Borlar Kanu nu'na gre hizmet akdiyle alanlar yararlanamazlar. Aynca bkz. Trkiye'de Asgar cretin Balca Hukuki Sorunlar, MESS Konferanslar (1973-1974), stanbul 1974. RG. 12.2.1972/14097. elik, 129. RG. 10.8.1994/22017.

29. 30. 31.

MAA VE CRET HACZ

343

yoluna bavurabilmelidir32. Zira, maa ve cretlerden yaplacak ha cizlerde getirilen drtte bir oran tavan deil tabandr. Dolaysyla yksek olanlar anlan miktara ekilebilmelidir. Fakat bu konuda tet kik merciinin uygulamas haciz ileminin iptali eklinde deil, d zeltilmesi eklinde gereklemelidir. IV. MAA HACZ 1. Genel Olarak tcra ve fls Kanunu'nun 83. maddesindeki maalar (tahsisat ve her nevi cretler) deyiminden kast, borlunun gerek ve tzel kii lerden veya resm ve resm olmayan kurululardan hizmet ilikisi nedeniyle ald paralar ve salad iratlardr33. Yukarda da belirttiimiz gibi maalar, borlu ve ailesinin ge inmeleri iin icra mdrnce gerekli olarak takdir edilen miktar indirildikten sonra haczolunabilmekte ve bu miktar maan drtte birinden az olamamaktadr. Yani haczedilecek miktar ve haciz ora n, borlu ve ailesinin sosyal, salk ve eitim durumlarna gre be lirlenecek ve bu oran herhalde drtte birden az olmayacaktr.34 Yksek mahkememize gre asgar drtte birlik kural maa farklan iin de geerlidir35. Dolaysyla borlunun maa haczedilirken, maana gelen zamlar nedeniyle birikmi olan maa farklan da maala birlikte gznne alnacaktr. Zira kanunumuzda sadece maaa haciz konacana dair bir ifadeye yer verilmemitir. Bu e kilde haciz iin yaplacak kesinti de artacaktr. Ancak yine Yarg tay'n da kabul ettii gibi borlunun burada da tetkik mercii'nde i kyet yoluna bavurabilmesi, red halinde ise temyize gidebilmesi mmkndr. Maa ve cret haczinde, hacze konu olan miktara borlunun eline geen yan demeler de dahil saylmaktadr36.
32. anak, 575. 33. Olga, 746. 34. Bu ynde bkz. Y12HD, 25.11.1974,11541/10273 (Olga, 748). 35. ttD, 3.5.1973,4758/4692 (Uyar, 708, Olga, 742). 36. Nitekim Yargtay da bir kararnda u grlere yer vermitir "...Bankann cevab yazsnda, srf maa ynnden bilgi verilmi bulunmaktadr. Ad geen bankadan maa bordro rnei celbedilerek, borlunun eline geen (yan tediyelerle beraber) miktara gre, ikyet konusu ek alnp, sonulandrlmas gerekirken, eksik incele me ile yazd ekilde karar verilmesi isabetsizdir." Y12HD.13.2.1989, 5754/1798 (Uyar, 706).

344

LEVENT AKIN

2. Emekli Maalarnn Haczi cra ve fls Kanunu'muzun 83. maddesindeki emekli maa, 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu'na gre balanan emekli maalardr (5434 s.k. 41-43). Zira 506 sayl Sos yal Sigortalar Kanunu'na ve 1479 sayl Ba-Kur Kanunu'na gre balanan emekli aylklar nafaka alacaklar dnda hi haczedilememektedir (1479 s.k. 67/1,506 s.k. 121)37. Maa alan borlunun Emekli Sand asndan aktif itiraki mi, yoksa pasif itiraki mi olduu konusunda bir ayrm yaplma mtr. Bu nedenle borlunun emekli olmadan nce creti zerine konulmu olan haciz, emekli olduktan sonra, emekli maa zerin de varln srdrecektir38. Ayrca haczedilebilir emekli maalar ancak ksmen haczedilebildii halde, Emekli Sand tarafndan ia de edilen aidat, emekli maa olmadndan ve 82. maddenin kapsa m dnda bulunduundan tamamen haczedilebilecektir39. Emekli Sand Kanunu'na gre balanan dul ve yetim maala r da emekli maalar ile ayn statye sahiptir (5434 s.k. 66-77)40. Dolaysyla anlan maalar icra ve fls Kanunu'muzun 83. maddesi kapsamna girer ve ayn usul ile ksmen haczedilebilir41. 3. Ordu ve Zabta Mallleri ile Ailelerine Balanan Maalarn Durumu lkemizin ordu ve zabta hizmetlerinde mall olanlara bala nan emekli maalar ile bu hizmetlerden birinin ifas nedeniyle aile lerine balanan maalar ksmen dahi haczedilememektedir (K. 82/9).
37. Yargtay'a gre de: "506 Sayl Sosyal Sigortalar Kanunu'nun 121. maddesi bu ka nun gereince balanacak gelir ve aylklar ve salanacak yardmlar nafaka borcu d nda haciz ve bakasna devir ve temlik edilemezler. Bu kanununa gre balanan emekli maa da bu maddenin kapsamna girer." Y12HD.25.11.1976, 9935/12093 (Kuru, 832, Olga, 751). Ayn ekilde Dantay'n bir kararnda da u ifadelere yer verilmitir: "SSK ve Ba-Kur Kanunu gereince balanan gelir ve aylklar ve sala nan yardmlar (nafaka borlan dnda) haczedilemez. Bu haczedilmezlik amme ala caklar iin de mutlak olarak uygulanr (6183 s.k.22) "D3D. 24.6.1976, 1408/2163 (Yasa, 1978/1, 153). Y12HD.7.11.1978, 8382/8967 (Yasa, 1979/2,235). D. 22.2.1954, 860/953 (Uyar, 709). Emekli Sand Kanunu'na gre dul ve yetim aylklar 66. maddede saylmtr. An lan aylklar alabilecek olanlar ise, kan koca, ocuklar, ana ve babadr (m.67, ek m.59). D. 22.2.1954, 860/953 (Uyar, 710).

38. 39. 40. 41.

MAA VE CRET HACZ

345

5434 sayl Emekli Sand Kanunu'na gre mall, her ne se beple olursa olsun vcutlarnda oluan arzalar veya mruz kaldk lar tedavisi imknsz hastalklar yznden grevlerini yapamaya cak duruma gelen itirakiler olarak tanmlanmaktadr (m.44). inde bulunulan duruma gre ise maluliyet, vazife malll ya da harp malll gibi daha zel malllk hallerine de vcut verebil mektedir (5434 s.k. 55, 64). te icra ve fls Kanunu'muzda maa lar haczedilemeyecek olan ordu ve zabta mallleri bu meslek alandaki vazife malllerini ifade etmektedir. Ayrca ordunun hava ve denizalt personeline verilen uu ve dal ikramiyeleri de haczolunamamaktadr (K. 82/9). Ancak hemen belirtelim ki, cra ve fls Kanunu'nun 9. bendin de saylan maa ve ikramiyeler nafaka borcunun ifas iin haczedilebilmektedir. Zira borlu esas olarak nafaka alacaklsn beslemek zorunda bulunmaktadr ve nafaka miktar mahkemece borlu ile na faka alacaklsnn geinmeleri gznnde bulundurularak belirlen mektedir. Kald ki, esasen nafaka alacaklsnn borlunun maan da intifa hissesi bulunduundan, nafaka miktarnn tamam iin borlunun maa ve creti haczedilebilmektedir42. Bir tr vazife mallln dzenleyen ve yukarda da belirtti imiz 9. bent yalnz ordu ve zabta hizmetlerinde mall olanlara mahsustur. Bunun haricindeki sivil memuriyetlerde mall olanlara balanan emekli maalar bu maddeye girmemektedir. Bu kimsele re Emekli Sand Kanunu'na gre balanan emekli maalar, asker sivil adiyen balanan dier btn emekli aylklarnda olduu gibi 83. maddeye girer ve asgar drtte bir olmak zere haczedilebilir43. 4. Yardmlama Sandklar ve Cemiyetlerce Balanan Maalarn Durumu cra ve fls Kanunu'muza gre bir yardmlama sand veya cemiyeti tarafndan hastalk, zaruret ve lm gibi hallerde balanan maalar haczedilememektedir (K. 82/10). Madde metninde geen "maalar" ifadesi uyumazlk yaratabi lecek niteliktedir. Zira anlan yardmlama sandklar ve cemiyetle ri, hastalk, zaruret hali ve lm gibi hallerde genellikle bir defalk yardmlar yapmaktadrlar. Buna karn, sz konusu hallerde "maa" daha doru deyile "irat" niteliinde yardmlar yaptklar da grl42. 43. Kuru (Haciz), 321. Uyar, 702, Postacolu, 346, Kuru, 832, Kuru (Haciz), 302, stnda, 200.

346

LEVENT AKIN

mektedir. Bu yardmlar sreklidir. Ancak maddenin dzenleme amacnn, belirtilen trden kurulularn yaptklar zel durumlara ilikin demelerin haczedilmemesi olduundan hareket edilirse "maalar" ifadesine dier tip demelerin de girmesi gerektii kan sndayz. Bununla birlikte, ayet, ifadeyi aynen uygularsak, bir de falk demeler, 10. bent dnda kalacak ve haczedilmeleri mmkn olacaktr44. Anlan bentte yardmlama sand ve cemiyetlerden sz edil diinden, zel kiilerin gnll olarak yaptklar yardmlar, bir de falk m, yoksa maa eklinde mi olduuna baklmakszn 83. mad de kapsamnda saylrlar. Dolaysyla asgar drtte birlik bir hacze tbi klnabilirler. Ancak zel kanunlarla haciz d braklma halle ri sakldr45. icra ve fls Kanunu'muzun 82. maddesinin 10. bendindeki muavenet sand ve cemiyeti kavramna, yardmlama vakflarnn da dahil olduu, bu nedenle, 3294 sayl Sosyal Yardmlama ve Dayanma Tevik Kanunu gereince, sosyal yardmlama ve daya nma vakflar tarafndan yaplan yardmlarn haczedilemeyecei de savunulmaktadr46. 5. Beden Zararlar Karl Verilen Tazminatlarn Durumu Vcut veya shhat zerine ika edilen zararlar iin tazminat ola rak zarar grenin kendisine veya ailesine toptan veya irat eklinde verilen veya verilmesi lzm gelen paralar haczedilemeyecektir (K. 82/11). Madde hkmnde geen tazminat, zarar gren kimsenin al ma yeteneini tamamen veya ksmen kaybetmi olmas sebebiyle kendisine ya da ailesine verilmektedir. Bu durum son derece mant k bir sonu olarak deerlendirilebilir. Zira, alacakllar, borlunun igcn haczettiremeyip yalnz onun malvarl zerine haciz koydurabilmektedirler. Dolaysyla borlunun igc zerine verilen zarara karlk olarak kendisine denen tazminatn da haczedilemeyecek olmas ok doaldr47.
44. 45. 46. 47. Ayrca bkz. Kuru 807, Kuru (Haciz), 303. Bkz. mlga 4772 sayl Kanun m.69 (3. Tertip Dstur, c.31, 522), 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu m.121. Ayrca bkz. Postacolu, 346, Uyar 655, stnda, 186. Kuru, 808. Kuru (Haciz), 304, Kuru, 809. kazas ve meslek hastal sonucu iverenlerce ii lere verilen tazminatlar iin bkz. Tunoma, Kenan, Sosyal Gvenlik Kavram ve Sosyal Sigortalar, stanbul 1990, 323-325, Gzel, Ali/Okur, Ali Rza, Sosyal G venlik Hukuku, stanbul 1994,205.

MAA VE CRET HACZ

347

Anlan bentte tazminat konusunda bir ayrm yaramamtr (lK. 82/11). Bu nedenle haczedilmezlik asndan maddi veya ma nevi tazminat arasnda fark bulunmamaktadr48. Nitekim Federal Mahkeme de vcut ve shhat zerine ika edilen zararlarla balanth olmak artyla manev tazminatn da haczedilemeyeceini ifade et mitir49. Tazminatla ilgili olarak kanunumuz akd veya kanun ayrm da yapm deildir. Bu nedenle akd tazminat olarak nitelendirilebi lecek, hayat sigortas karl denen bedel de haczedilememelidir50. Vcut ve shhat zerine ika edilen zararlar iin tedavi masrafla rna kar verilen tazminatlarn 82. maddenin kapsamnda olup ol mad tartmalara yol amtr. Federal Mahkeme'nin dahi eliik kararlar verdii bu konuda, sonu olarak, istisnalar sakl kalmak artyla, sz konusu tazminatn haczedilemeyecei kararlatrlm tr51. Hacze imkn tanyan istisnalar ie u ekilde sralanmaktadr: 1) Tedaviye tirk etmi olanlarn bundan doan alacaklarna kar, bu tazminatlarn haczedilemez olduu iddia edilmemelidir. Aksi halde b savunma Meden Kanunun 2. maddesi anlamnda iyiniyete aykr olacaktr. 2) Yaral borlu, tazminat almadan nce, tedavi masraflarm kendine ait haczedilebilir mallarla demise, alacakls anlan taz minata el alabilmelidir. Zira bylesi bir halde tazminat haciz edile cek olan bir malvarl deerinin yerini almaktadr. Aksi halde, yani tazminat haczedilemez grlseydi, yaral borlu hukuken kabul edilemez bir ekilde, alacaklsnn srtndan menfaat salam olacakt.
48. 49. 50. stnda, 176. Postacolu da, eref ve haysiyete tecavzden doan manevi tazmi nat taleplerinin haczedilemeyeceini savunarak bu gr desteklemitir (Postai" lu,313). ' Postacolu, 313. Hayat sigortalarnda (TK. 1321-1333), riziko gerekletii zaman sigorta bedeli denmektedir. Ayrca, bir sigorta tazminat sz konusu olmamaktadr. Her ne kadar, biz, tazminat olarak denen paralardan sayp 11. bent kapsamna alm olsak da, bu sigorta trnde tazminat uygulanmamas sebebiyle, hayat sigortasn sigorta niteli inde grmeyenler de bulunmaktadr. Bu gr taraftarlarna gre hayat sigortas esasen bir tasarruf ilemi olarak grlmektedir. Ancak hereye ramen icra hukuku mantnda anlan demeyi 11. bent anlamnda bir tazminat saymak bize sakncal grnmemektedir. Ayrca bkz. Kuru (Haciz), 304, Bozer, Ali, Sigorta Hukuku, An kara 1981,224. stnda, 176.

51.

348

LEVENT AKEN

3) Son olarak yaral borlunun tazminat olarak tedavi masrafla rn akn bir miktar elde etmesi halinde de, akn ksmn haczi mmkn grlecektir. Haczedilmezlikle ilgili olarak 11. bentte tazminatn deme ek li asndan bir ayrm yaplmadndan, olas bir gelir eklinde de me ile irat eklinde deme arasnda haczedilmezlik asndan fark yoktur. Tazminat faizleri asndan ise Federal Mahkemenin aksine Yargtay'mz haczi mmkn grmektedir52. Sz konusu tazminatn hacze konu oluturmamas iin mutlaka borluya verilmi olmas gerekmemektedir. Ailesine verilmesi de yeterlidir. Ancak buradaki aile kavram 83. maddedeki aile kavram kadar geni deerlendirilmemektedir53. Aksine daha ok Meden Kanun'daki nafaka ykmlleri kavramna yakn bir anlam ta maktadr54. Nafakadan kastolunan bakm nafakas olmaldr. Zira yardm nafakas (MK. 315) aile bandan ok yardma muhta ol maktan kaynaklanan bir messesedir. Karlkllk arzeder ve usul, fru ile kardeler arasndadr. Ayrca bundan yararlanlabilmesi o cuklarn reit olmasna baldr. Oysa bakm nafakasnn temelinde, aile balan daha nceliklidir. Nitekim bu tr nafakalar ana babann ocua kar, kocann da karya kar ykmllklerinden kaynak lanmaktadr55. Dolaysyla vcut ve shhate ynelik fiiller sonucu denen tazminatlar borluya ya da kendilerine kar bakm mkel lefiyeti iinde olduu kimselere yneltilmektedir. Bu anlamda reit ocuklarn, zel haller dnda, baklmakla ykml olunanlar kap samnda olmadklar kabul edilmektedir. Sosyal gvenlik kanunla rmz asndan da durum ayndr (506 s.k.23, 68,1479 s.k.45). 6. renci Burs ve Harlklarnn Haczi rencilere verilen paralarn haciz edilebilirlii ile ilgili olmak zere Yargtay'mz ikili bir ayrm yapmaktadr. Sz konusu ayrm,
52. 53. 54. 55. D. 27.1.1955, 307/493 (Kuru, 809). Bkz. yuk. dpn. ll'e ait metin. * Kuru, 809. Bakm nafakalar evlilik hukukundan doan ve en azndan ocuk iin ya ile (18 ya) snrldr (MK. 512). Yardm nafakasndan farkl olarak zarur ihtiyalarn kar lanmas ile snrlanmayp daha kapsamldr. Oysa yardm nafakas zaruret haline denlere geimlerini salayabilmek iin denmektedir. Bu konuda ayrntl bilgi iin bkz. Feyziolu, Feyzi N., Aile Hukuku Dersleri, stanbul 1971, 425, 574, Kp rl, Blent/Kaneti, Selim, Aile Hukuku, stanbul 1989, 289 vd., ztan, Bilge, Trk Meden Hukuku, C i n , Aile Hukuku, stanbul 1960, 467 vd. Tekinay, Sulhi, Trk Aile Hukuku, stanbul 1990,586,587.

I < '"

' i

" M M ! I U

v-mm MK*"*'*

m n-ffiB i-mp-m-

|i<|*Miixit*w "> ^ ' n n t s * e *

MAA VE CRET HACZ

349

ilk grubu, mecbur hizmet taahhd karlnda alnan burslar oluturmaktadr. Bu tr burslar, 83. maddenin kapsamnda deer lendirilerek, borlu rencinin geinmesi iin gerekli olarak takdir edilen miktar indirildikten sonra, drtte birden aa olmamak ze re haczedilebilmektedir56. Ayrmda ikinci grubu oluturan deme ler ise, kara, deniz, hava harp okullaryla, niversitelerin eitli okullarnda Mill Savunma Bakanl hesabna okuyan rencilere ve yedek subay okulu rencilerine verilen harlklardr. Bunlar hibir vergi ve resme tbi olmadklar gibi bor iin haciz de edilememekedirler57. Dolaysyla, Yargtay, mecbur hizmet karl verilen burslarn haczini mmkn grrken, asker rencilere veri len harlklarn haczine izin vermemektedir. Yksek mahkemenin uygulamas bizce de isabetlidir. Zira as ker rencilere verilen harlklar; zaten tm masraflar okul idare since karlanan rencilere verilen kk bir miktardan teye git memektedir. Dolaysyla haciz alacakls iin doyurucu bir madd kaynak olmaktan ok uzaktr. Oysa karlkl verilen burslar miktar itibanyla rencinin masraflarm karlamay amalad iin daha byk bir ekonomik deerdir ve haciz alacaklsn tatmin ihtimali daha yksektir. Bu nedenle haciz edilebilmesi ve cra ve fls Kanunu'nun 83. maddesi kapsamna girmesi daha uygundur. 7. Nafaka Alaca Nedeniyle Maan Haczi Borlunun maa veya cretine, nafaka alaca nedeniyle haciz konulduunda herhangi bir snrlama sz konusu olmamaktadr. Yani nafaka alaca nedeniyle borlunun maa ve cretinin tamam haczedilebilmektedir. Zira, nafaka miktar mahkemece borlu ve nafaka alacaklsnn mal gc gznnde tutularak belirlenmekte dir (MK. 144). Borlunun maa veya cretine nafaka alacaklsndan nce ba ka bir alacakl tarafndan haciz konulmusa, anlan maa veya c retten ilk nce ilemekte olan nafaka alaca kesilecektir. Burdan kalan miktara ise 83. madde hkm uygulanacaktr. Dier bir de yile, kalan miktar zerinde borlu ve ailesinin geinmeleri iin ic ra mdrnce lzumlu olarak takdir edilen miktar indirildikten son ra ve drtte birden aa olmamak zere dier alacakllar iin hacze
56. D. 20.4.1952,1594/1185 (Kuru, 310, Uyar, 710). 57. D. 6.5.1968,4713/4793 (anak, 580).

350

LEVENT AKIN

devam edilecektir58. Ancak doktrinde, nafaka alacaklarnn, maa veya cretin drtte nden tatmin olunmas ve drtte birinin ise ad alacakllara terk edilmesinin doru olaca da savunulmakta dr59. svire Hukuku'nda ise nafaka alacaklar cretten pein ola rak denmektedir. Ancak ilk takip ad bir alacak iin yaplm ve haciz miktar belirlenmise, nafaka alacakls sonradan talepte bu lunduunda, kesilen miktarn hepsini deil, kendisi iin aylk ola rak tespit edilen ksm ncelikle alabilmektedir60. Hacze sebep olan nafaka alacaklarnn ilemi ve ileyecek ola rak ayrmlanmas halinde, borlunun maa ve cretinden ncelikle ileyecek nafaka alacaklar kesilmektedir. Bu kesintiden sonra ka lan ksmn drtte birine de, 83. maddenin uygulamada brnd ekle dayanarak, ilemi nafaka alacaklar iin el konmaktadr61. Federal Mahkeme'nin kararna konu olamu bir olayda, nafaka borcu iin yaplan takip, borlunun haczedilecek bir mal olmamas nedeniyle aciz vesikas dzenlenmesine sebep olmutur. Ancak na faka alacakls takibin devamn talep etmitir. Bu defa da anlan alacak, cretin ailenin geimi iin zaruri olan ksmnn haczedilemeyecei engeli ile karlamtr. Federal Mahkeme sz konusu olayla ilgili olarak, borlunun kendilerine nafaka borlu bulunduu ve fakat beraber yaamad aile fertlerinden birine kar kanunu muzun 83. maddesini itirazen ileri sremeyeceini belirtmitir. Ay rca nafaka alacaklsnn bu imtiyaznn, takip edilen alacan ger ek bir nafaka karakterini tamas halinde geerli olacan vurgulayarak gerek bir sermaye halini alm, gemi ve toplanm para borlarnda nafaka karakteri olmadndan imtiyazn sz konu su edilemeyeceine iaret etmitir. Dier bir deyile Federal Mah keme hali hazrdaki ihtiyalar tatmin edecek para borcu olmayan borlar anlan imtiyazdan yararlandrtmamtr62.

58.

59. 60. 61. 62.

Yksek Mahkemenin gr de bu yndedir: "Borlunun maa ve cretinden daha nce konulmu haciz bulunsa dahi, mahkemece hkmolunmu ilemekte olan nafa ka alaca iin, borlunun maa ve cretinde birinci srada haciz ilemi yaplmas ve kalan maa ve cretin drtte birinin de, nceki haczi koyduran alacaklya denmesi gerekir" D. 13.2.1958, 866/821 (Uyar, 708, stnda, 199). Postacolu, 349. stnda, 199. Nitekim Yargtay da ilgili kararnda, birikmi nafaka alacann dier alacaklar gibi, daha nce konulan haciz sona erdikten sonra ilem grmesi gerektiini belirtmitir. D. 25.11.1954,4910/5076 (Uyar, 708). Sevi, V. Rza, cra fls Kanunu 2. Safha, Ankara 1966, 112.

MAA VE CRET HACZ

351

Borlunun maa veya creti daha nce bir baka borcundan do lay haczedilmiken, nafaka alacakls hem ilemi hem de ileye cek nafaka alaca iin haciz isteminde bulunursa, borlunun maa ve creti nce ileyecek nafaka alaca iin kesilecektir. Bunun ar dndan maa veya cretin kalan blmnn drtte biri, nafaka ala caklsndan nce haciz koydurmu olan alacakl iin, bu alacak ta mamen dendikten sonra da kalan drtte bir ilemi nafaka alaca iin kesilecektir63. V. CRET HACZ 1. Genel Olarak cret konusunda eitli tanmlamalar yaplmaktadr. Bu kavra mn iktisadi boyutundan hareket edenler creti, retimde kullanlan zihinsel ve bedensel insan gcnn karl ve emei retimde kul lanabilmek iin denen bir bedel olarak tanmlamaktadrlar64. 95 sayl uluslararas szlemede ise cret, yaplan veya yaplacak bir i veyahut grlen veya grlecek olan bir hizmet iin yazl veya szl bir i akdi gereince bir iveren tarafndan bir iiye, her ne nam altnda ve hangi hesaplama ekli ile olursa olsun denmesi ge reken ve nakden deerlendirilmesi kabil olup karlkl anlama ve ya mill mevzuatla tespit edilen bedel veya kazanlar olarak tanm lanmtr65. Doktrinde de cret iin ortak noktalara iaret eden eitli ta nmlar bulunmaktadr. cret iin, hizmet ediminin karl66, bir iin karl67 ifadesini kullananlar olduu gibi, iinin grd iin karl olarak iverence iiye salanan para ve ayn deme lerden oluan bir gelirdir diyenler de bulunmaktadr68. Yargtay'n getirdii cret tanm da doktrindekilerden pek farkl deildir. Buna gre genel olarak cret, hizmet akdinin bir ar tdr ve i karl kararlatrlan veya yasaklarla belirlenen bir paradr69.
63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. Uyar, 704. Zarakolu, Avni, ktisat lminin Temel lkeleri, Ankra, 1979, 290, Hatibolu, Zeyyat, ktisat lminin Esaslar, stanbul 1960,201, Kololu, Mahmut, Ekonomi Dersle ri, Ankara 1970, 303. cretin Korunmas Hakknda 95 Sayl Milletleraras alma Szlemesinin Tasdi kine ve Bu Szlemeye Katlmamza Dair Kanun (RG. 28.10.1960/10641). enberci, Mustafa, Kanunu erhi, Ankara 1972,481, elik, 110. Ekonomi, Mnir, Hukuku, I. Ferdi Hukuku, stanbul 1984,130. Esener, 130. YHGK. 24.3.1976,9/5-9-762/1164 (veren, Nisan 1977,17), YBK. 24.5.1974, 2/6 (RG.27.6.1974/14928).

352

LEVENT AKIN

Yukarda yaplan tanmlamalardan hareketle cret, alamad halde cret denmesini gerektiren durumlarn dnda, yaplan bir hizmetin karl olarak, iveren veya nc kiilerce iiye salanan ve para veya parasal deeri bulunan menfaatlerden oluan bir gelir eidi olarak tanmlanabilir70. Bir almann karl olan cret, ayn zamanda ii ve ailesi nin geim kayna olma zelliini de tadndan kanun koyucu ta rafndan zel bir korumaya tabi tutulmutur. Bu koruma yalnzca iveren veya nc kiilerin mdahalelerine kar deil ayn za manda iinin kendi dncesiz harcamalarna da yneliktir. Byle likle cretin snrsz haczi nlenmektedir. Haciz srasnda borlu ve ailesi iin gerekli miktar belirlenerek haciz dnda tutulmaktadr. Hemen belirtmekte yarar vardr ki, anlan miktarn hesabnda ii nin kendisinin ve ailesinin salk durumu ve ikamet masraflar da
dikkate alnmaktadr. Hatta Federal Mahkeme.hayat sigortas prim

masraf ve haczedilemeyen bir mal taksitle alndysa, taksit borcu nu dahi gerekli miktarn hesabna dahil etmitir71. Genel olarak cret haczine ilikin olarak buraya kadar syle nenlerin ardndan, hesabnda ii cretinin temel alnd ya da c ret grnm arzeden bir takm tazminat ve deneklere de dein mekte yarar gryoruz. 2. Yzde Usulne Gre denen cretin Haczi Kanunu'muza gre yzde usulnde cret otel, lokanta, elen ce yerleri ve benzeri yerlerle, iki verilen ve hemen orada yenilip iilmesi iin eitli yiyecek satan yerlerde uygulanmaktadr (K. 47/1). Ancak kanundaki bu sralama snrlayc olmaktan teye rnekleyici niteliktedir72. Sz edilen yerlerde mteriler, kendilerine yaplan servis iin bir miktar para demektedirler. Bu demeler, iveren tarafndan mterinin hesap pusulasna yzde zerinden bir miktar parann ek lenmesi veya mterinin bir miktar paray iverene brakmas yo luyla gerekletirilmektedir. Anlan demelerden ilki yzdeye gre denen bir cret nitelii tayp, Kanunu'na gre nc kii ta rafndan salanmaktadr (IK. 26/1). Ancak ikincisi her ne kadar
70. 71. 72. Centel, 58, ayrca bkz. yuk. I. stnda, 195. enberci, 630, Centel, 107.

IH llflfcK

|t|<MNPMM*#i| '

'I' '

ILI | l " W ^ * ^ '

;il1

""

MAA VE CRET HACZ

353

bahi nitelii tasa dahi ii tarafndan alkonma hakk olmayp i veren tarafndan toplanp paylatnld srece yzdeye gre cret olarak deerlendirilmektedir73. Hatta iiler arasnda paylamn dzenleyen bir ynetmelik dahi karlmtr (K. 47/m) 74 . Yukarda belirtilen her iki deme tr de genel olarak cret kavramna dahil edilebileceinden haczedilebilmeleri mmkndr (K. 26). Buna karn mterilerce braklan ve ii tarafndan alkonan bahi nitelikli paralarn miktarnin belirlenmesi fiilen mm kn olmadndan, cret olarak belirli bir oran dahilinde haczi de gerekletirilemeyebilir. Ancak alacaklnn menfaati n plana ka rlarak, bahi olarak ii tarafndan alkonan parann o yerdeki em sallerinden hareketle yaklak miktar belirlenebilir. Bylelikle de sz konusu miktar kanuni oranlar dahilinde haczedilebilir. Federal Mahkemeye gre ise, iinin alabilecei bahilerin i leyecek aylk gibi haczedilmesi gerekmektedir. Ancak icra mdr borlunun haczedilebilen miktar ve gelirini belirlemede, ksmen dzenli olsa bile ilerde alabilecei bahileri hesaba katamamaldr. Pratik bakmdan alnacak bahilerin haczi ise, fiilen iiye den mesi halinde gereklemelidir. Bylece, borlu aldklarn icra dai resine teslime zorlanabilecek ve harcamas halinde haczedilmi ma l zerinde tasarrufta bulunmu olmas nedeniyle cezaen sorumlu tutulabilecektir75. 3. i Lehine Hkmolunan hbar Tazminatnn Haczi i, hizmet szlemesini Kanunu 13/a'da belirtilmi veya szlemeyle kararlatrlm sreye uymadan fesheden iverenden, bu ihbar sresinin sonuna kadar ki cretini isteme hakkna sahiptir. Buna uygulamada ihbar tazminat denilmektedir. hbar tazminatnn cret olup olmad tartmalara sebep ola bilecek niteliktedir. Zira kanuni nellere ilikin cret tutarnda denmektedir (K. 13/c). Anlan konunun aa kavuturulmas in celeme konumuz asndan da nemlidir. nk cretin ancak ka nunen belirlenen ksm haczedilebilirken, tazminat btnyle haczedilebilmektedir (K. 28, Deniz Kanunu 32). Buna karn ifls
73. 74. 75. Buna karn bahiler, tamamen mterinin insiyatifi dorultusunda braklmakta olup, ii tarafndan alkonmaktadr (Gentel, 108.109). Yzdelerden Toplanan Paralarn ilere Datlmas Hakknda Ynetmelik (RG. 21.12.1983/18258). anak, 582,583.

354

LEVENT AKIN

usulnde tpk cret alaca gibi ihbar tazminat da ncelikli alacak olup birinci srada yer almaktadr (K. 140, 206/F). Aynca cret lerdeki 5 yla karn, tazminatlarn 10 yllk zamanamna tabi ol mas da bir baka farkllk olarak karmza kmaktadr (BK. 125, 126). Doktrinde, cretin bir hizmet karl olmas kuralndan hare ketle, ihbar tazminatnna cret saylamayaca, tazminat olarak de erlendirilmesi gerektii savunulmaktadr. Zira ihbar tazminat g rlen bir iin karl olmayp, iveren tarafndan iiye, i aramakla geirecei sre iinde geimini salamak iin denmekte dir76. Yksek mahkememizin kararlar ise eliik bir seyir izlemek le birlikte ounlukla doktrindeki anlan gr destekler ynde dir77. Her ne kadar doktrin ve Yargtay'da ihbar tazminatnn cret nitelii olmad ve ksm haciz hkmnn uygulanamayaca g r savunulmakta ise de olmas gereken hukuk asndan nerilebilmelidir. Zira ihbar tazminatnn verili sebebi cretinki ile tama men ayndr. cret haczinin ksmen yaplabilecei eklindeki creti koruyucu dzenlemenin temelinde yatan sebep de budur. Yani c ret iinin ve ailesinin geim kaynadr. Tpk iiye i arama sre since ailesini geindirebilmesi iin verilen ihbar tazminat gibi. Bu durumda ihbar tazminatn, verili sebebi ayn olan cret iin getiri len korumadan, sadece cret olmamas nedeniyle muaf tutmak do ru olmasa gerekir. Ancak cra ve flas Kanunu'nun 83. maddesinin ak hkm karsnda ihbar tazminat anlan trden bir korumadan yararlanamamaktadr. Dolaysyla ihbar tazminatnn da kanuni bir dzenlemeyle 83. madde kapsamna alnmasnn yararl olaca ka nsndayz. 4. Kdem Tazminatnn Haczi Kdem tazminat, kanunda belirtilen asgari bir alma sresini dolduran iinin hizmet aktinin kanunda saylan nedenlerden biriy76. 77. Centel, 77,78, 342. Konuya ilikin kararlarnda Yargtay u grlere yer vermitir: cret i karl olarak taraflar arasnda kararlatrlm olan ve iiye verilmesi gereken belli bir pa radr. hbar tazminat ise hibir bakmdan byle kabul edilemez Y10HD.23.11.1964, 7977/7625, Olga, Senai, Hizmet Akdi, Borlar Hukuku Akdin Muhtelif Nevileri V'den ayr bas (ksc. Hizmet), stanbul 1966,574.'hbar tazminat i kanunun ngr d bir isizlik tazminat niteliindedir Y9HD.31.12.1965, 9024/9141 (anak, 584). Kanundaki esaslara uyutmamasndan dolay borlu nam ve hesabna tahakkuk ettirilen denek bir para tekil ettii iin haczedilebilecektir ve haczinde i kanunu nun 28. maddesindeki, "...iilerin aylk cretlerinin drtte birinden fazlas haczedi lemez...." hkm uygulanacaktr D. 31.3.1955,1714/1913 (anak, 585).

MAA VE CRET HACZ

355

le son bulmas halinde, iverence iiye ya da miraslarna denen paradr. Miktar, hizmet aktinin devam sresince her geen tam yl iin iinin 30 gnlk creti kadardr (K. 14). cret haczi balamnda kdem tazminatnn hukuki bir deer lendirmeye tabi tutulmas byk nem tamaktadr. Zira yukarda ihbar tazminat ile ilgili olarak da deindiimiz zere, anlan tazmi natn cret saylmamas onu bu konudaki korumalardan mahrum klacaktr. Herhangi bir kstlama olmaszn haczi mmkn hale ge lecektir. Kdem tazminatnn hukuki nitelii konusunda eitli grler dile getirilmitir. Bunlardan ilki kdem tazminatn cret olarak de erlendirmektedir. cret grne gre, i akdinin yerine getirilme si srasnda iinin yararna ngrlen her ey crete dahildir. K dem tazminat da ii yararna ngrldnden crete dahil saylmaldr. Fakat, cretin kdem tazminatna vcut veren ksm, miktan ve deme zaman itibaryla belirli artlarn gereklemesine bal olarak ileri bir tarihe braklmtr78. Anlan aklamalara ra men cret gr, eletirilmektedir. Balca eletiri noktalan ise c retin kdem tazminat iin gerekli olan trden artlara balanamamas ve szlemenin sona erdii her durumda kdem tazminat verilmemesidir79. Kdem tazminatnn bir tazminat olduunu ileri sren yazarlar da bulunmaktadr. Sz konusu yazarlar kdem tazminatn kusursuz sorumluluk esasna dayandrarak, iinin iten ayrlmas tehlikesine kar getirildiini savunmaktadrlar. Dolaysyla bu tehlikenin ger eklemesi ile ii anlan tazminata hak kazanmaktadr80. Yargtayn konuya ilikin ilk kararlan da bu gr destekler niteliktedir81. Ancak tazminat gr tazmin edilecek zaran oluturacak hukuka aykr fiilin unsurlar olan, kusur, zarar ve hukuka ayknln kdem tazminatnda aranmamas nedeniyle eletirilmektedir82.
78. Narmanlolu, nal, Trk Hukukunda Kanundan Doan Kdem Tazminat, (ksc. K dem Tazminat), stanbul 1973, 326, 327, Ouzman, Kemal, 1927 Sayl Kanun ile Kdem Tazminat Ynnden Getirilen Yenilikler ve Dourduu Sorunlar, Huku ku ve Sosyal Gvenlik Hukuku Trk Mill Komitesi ve ETA'nn birlii ile D zenlenen Seminer, (ksc. Kdem Tazminat), Eskiehir 1975,91, Centel, 78. Aynca bkz. Reisolu, Safa, 1927 Sayl Yasa Asndan Kdem Tazminat, Ankara 1976, 21, Ergin, Berin, Trk Hukukunda Kdem Tazminatnn Geirdii Safhalar, stanbul 1989,36, Narmanlolu, Ferdi Hukuku, Ankara 1994, 361. Esener, 244, Kutal, Metin, Hukuku Ders Notlan, stanbul, 165. YBK. 3.11.1948, 11/7 (RG.28.2.1949/7143), YTBK. 10.2.1954, 19/5 (RG.22.4.1954/8691). Saymen, Ferit, inin Kdem kramiyesi, stanbul Hukuk Fakltesi Mecmuas, c.14, 1948, 591. Tandoan, Haluk, Trk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961, 96, Ouzman

79. 80. 81. 82.

356

LEVENT AKIN

Kdem tazminatnn hukuk nitelii ile ilgili dier bir gr de isizlik tazminat grdr. Buna gre kdem tazminat iilerin i sizlik nedeniyle uradklar gelir kayplarn gidermeye yneliktir. Yksek Mahkememizin de kdem tazminatnn Kanunu'nda d zenlenen bir isizlik tazminat olduunu ifade eden bir karar bulun maktadr83. Anlan gr doktrinde eletirilmektedir. Eletirilerin dayanak noktalarn ise: kdem tazminatnn yeni bir i bulamama artna balanmam olmas, isizlik olarak nitelendirilmeyen emeklilik halinde de kdem tazminatnn alnabilmesi ve iinin lmnde sz konusu tazminatn miraslara da verilebilmesi olu turmaktadr84. Kdem tazminatnn hukuki mahiyetine ilikin drdnc gr onu ikramiye saymaktadr. Bu nedenle kdem tazminatnn, iinin uzun yllar sadakada yapt hizmetini dllendirmek iin verildii ni ileri srmektedir85. Kdem tazminatn 5 yl almaya balayan 3008 sayl i kanunu dneminde Yargtay da bu gr paylam tr86. Ancak ikramiye gr, kdem tazminat iin bir yl alma nn yeterli olduu bunun ise ikramiyeye deer bir alma sresi ol mayaca nedeniyle eletirilmektedir87. Kdem tazminatna ilikin son gr onu kendine zg bir m essese kabul etmektedir. Buna gre, anlan tazminat, i szlemesi nin sona erdii belli durumlarda iveren tarafndan iiye denmesi ngrlen, kanundan doan kendine zg bir ykmllktr88. Kdem tazminat, iinin alt iyerindeki kdemine karlk olarak, dier, bir deyile iilerin ayr yerde uzun sreli almalar(Kdem tazminat), 55, Ergin, 32, enberci, 380. Doktrinde anlan tazminat gr n eletirmekle birlikte kdem tazminatnn kanundan doan, i hukukuna zg bir tazminat olduunu, iinin kdemlenerek avantaj kazand iyerinden ayrlmasnn onu zarara sokacan ve bunun tazmininin gerekeceini ileri sren Narmanlolu; Kdem tazminat iin aranan asgari bir yln anlan kdemi salayacak uzunlukta ol mad savyla Baterzi tarafndan eletirilmektedir (Narmanlolu (Kdem tazmina t), 336, Baterzi, Sleyman, sizlik Sigortas, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1994, 232). Y9HD. 31.12.1965, 10578/10295 (Orhaner, A. Baki/Orhaner, Sleyman, Trk Hukuku Yargtay Emsal Kararlar, Ankara 1960,40). Ergin, 39, Reisol; 21, Baterzi, 233. Saymen,591. YBK. 15.5.1957, 13/10 (Orhaner/Orhaner, 338), YTD. 10.11.1947, 62/3019 (Saymen, 379). Ouzman, Kemal, Trk Borlar Kanunu ve Mevzuatna Gre Hizmet "" Akdi nin Feshi, (ksc. Fesih), stanbul 1955, 255, Ergin, 34, Ouzman (Kdem tazminat), 53, Narmanlolu (Kdem Tazminat/, 331, Baterzi, 234,235. Elbir, Halid Kemal, Hukuku, stanbul 1987, 102, elik, 202, enberci, 382, Er gin, 41, Reisol 23, Baterzi, 235.

83. 84. 85. 86. 87. 88.

MAA VE CRET HACZ

357

n tevik amacyla getirilmitir. Her ne kadar uygulamada kendisine yallk sigortas, isizliin tazmini ve i gvencesini salama ilev leri yklenmise de dzenlenme amac esasen budur89. ngiliz Hukuku'nda kdem tazminatn byk lde karlayan iten karma tazminat, iilerin gemiteki hizmetlerinin o iteki paylarnn ve iletmeye katklarnn karl olarak verilmektedir90, iinin yeni bir i bulmasndan bamsz olarak miktar da, alma sresiyle orantldr91. Dolaysyla iinin yerine getirdii bir edi min karl olarak deil iletmede geen uzun bir dnem iinde oluan kdemini dllendirmek iin verilmektedir. Bununla birlikte Alman Hukuku'nda tazminat miktarnn belirlenmesinde iinin a lma sresi yannda ya, sosyal durumu (evlilik ve salk durumu, ....vb) ve iinin piyasadaki konumu da dikkate alnmaktadr. An cak kdemi dllendirme esas ama olsa da gerek ngiliz gerekse Alman Hukuku'nda tpk bizde olduu gibi sz konusu tazminata i gvencesini artran bir ilev de yklenmitir92. O halde kdem tazminatnn hukuki niteliinde byk bir tart ma yaansa da konumuzla ilgili olarak kanmzca u tespit uygun olacaktr. Kdem tazminat cret deildir. Zira iinin i grme edi mine karlk iverenin mukabil edimi olarak verilmemektedir93. Dolaysyla ancak kanunen belirlenen blm deil, tmnn haczi mmkndr (K. 28). Ancak iflas usulnde tpk cret alaca gibi kdem tazminat da ncelikli alacak olup birinci sray igal etmek tedir (K. 140, 206/F). Hemen belirtelim ki kdem tazminatna ilikin, cret olmad ynndeki tespitimiz dnda, anlan messesenin hukuki nitelii ile ilgili tartmalardan ve uzun boylu zm araylarndan konu muzdan uzaklama endiesiyle kanyoruz.
Kdem tazminatnn ilevleri konusunda ayrntl bilgi iin bkz. Ouzman (Kdem Tazminat), 53-55, Baterzi, 242-247. 9Q. Pitt, Gwyneth, Employment Law, London 1992,175, Smith I.T.AVood. J.C., Industrial Law, London 1993, 403, Selwyn, Norman, Law of Employment, London 1993, 377, Terry, Michael/Dickens, Linda European Employment and Industrial Relations Glossary, United Kingdom, 1991,166. 91. Pitt, 176. 92. Weiss, Manfred, European Employment and Industrial Relations Glossary, Germany, 1992,19. 93. Nitekim Fransz Hukukunda da iten karma tazminatnn bir cret olarak kabul edilemeyecei ifade olunmutur (Lyon-Caen, Antoine, European Employment and Industrial Relations, France, 1993,132). 89.

358

LEVENT AKIN

5. Harcrah Haczi Borluya tefti amacyla, yolculuk yevmiyesi olarak verilen harcrah cretten saylmaktadr. Bu tr yevmiyelerin hacizden mua fiyetine ilikin kanuni bir hkm bulunmamasndan dolay, 83. madde usulne gre yani, drtte birinden aa olmamak zere hac zi mmkn grlmektedir94. VI. MAA VE CRET HACZNE KATILMA Hacze katlma, cra ve flas Kanunu'muzda dzenlenen bir m essesedir. Buna gre belirli artlarn varl halinde alacakllar, ayn borluya baka bir alacakl tarafndan gerekletirilen hacze katla bilmektedirler (K. 100-105). Sz konusu katlm adi ya da imti yazl olabilmektedir. nceleme konumuzdan uzaklamamak iin bu ksmda yalnzca anlan katlm trlerinin artlarn belirtmekle yeti neceiz. Katlm trlerinden ilki olan hacze adi katlmada, sz edi len katlm talep eden alacaklnn borluya kar icra takibi yapm ve kendisine haciz isteme yetkisinin gelmi olmas gerekmektedir (OK. 78). Hacze katlacak alacaklnn alacann, ilk haciz sahibi alacaklnn takibi ilamsz takip ise, onun takip talebinden nce, ilaml takip ise bu ilamn verilmi olduu davann ald tarihten nce domu olmas dier bir arttr (K. 100/1). nc bir art ise, anlan nceliin kanunun tahdidi olarak sayd belgelerden bi ri ile ispatnn aranmasdr (K. 100/2.3.4). Adi katlmn son art bavuru sresidir. Buna gre, katlm ilk haciz zerine satlan maln bedeli icra veznesine girinceye kadar mmkn bulunmaktadr (K. 100/1). kinci katlm tr olan hacze imtiyazl katlma iin nceden bir icra takibi yapma hari yukardaki artlarn tm aranmaktadr. Dolaysyla, bu tr katlmalarda sz konusu imtiyazn kanunen ta nnd kiilerin nceden bir icra takibi yapmalar gerekmemekte dir. mtiyaz salayan da bu durumdur (K. 101). cret haczinde yukarda sralanan artlarn varl halinde kat lmn olup olmayaca eski ve yeni kanun hkmne gre ayr ayr incelenebilir. cra ve iflas Kanunu'nun 83. maddesi 12.4.1968 tarih ve 1045 sayl kanunla deiiklie uramtr95. Bu deiiklie ka94. 95. D. 10.12.1953, 5727/5963 (Olga, 746). 2004 Sayl cra ve flas Kanunu'nun 3890 Sayl Kanunla Deiik 83. Maddesinin kinci Fkrasnn Deitirilmesine Dair 1045 Sayl Kanun (RG. 18.4.1968/12878).

MAA VE CRET HACZ

359

dar Yargtay cret haczine katlmay kabul etmemekteydi96. Ancak verdii bir kararnda anlan katlmn mmkn olduu izlenimi ya ratmas, sz konusu durumu arzulamayan kanun koyucuyu 1054 sa yl kanunla yaplan deiiklie zorlamtr. Bu kararda yksek mahkeme u ifadelerle yer vermitir: "cra ve flas Kanunu'nun 83. maddesinde belirtildii gibi, borlunun almakta olduu maa, tahsisat, her nevi cretin kendisinin ve ailesinin geimleri iin icra memurluunca lzumlu olarak takdir olunan miktar tenzil edildikten sonra bakiyesi haczedilebilir. Fakat haczedilebilecek miktar hibir zaman maa veya cretin drt te birinden az olamaz. Madde de tespit olunan drtte birlik oran haczedilebilecek miktarn tavann deil, tabann gsterir. Bununla beraber, ayn maa zerine birden fazla haciz konulmas halinde bunlar haciz tarihi itibaryla sraya konulmayp, hep birden infaz edilmelidir97." Ylmaz'a gre, 1968 tarihli bir kararda sz edilen birden fazla hacizler, borlunun ve ailesinin geimini salayacak miktara teca vz edecek ekilde konulmu hacizler deildir. ayet, borlunun maa ok yksek ise, bu maa zerine borlunun geimi iin gere ken miktar kartldktan sonra birden fazla haciz konulabilecektir. Sz konusu hacizler de borlunun geimi iin gerekli miktardan fazla olduklarndan ayn anda infaz edilebileceklerdir. Bu bakm dan Yargtay'n anlan kararnda icra hukukunu ihlal eden bir du rum bulunmamaktadr. Fakat, karar ak olmadndan, hacizlerin sraya konulacann belirtilmesi maan ayn ksm zerine birden fazla haciz konulabileceini de dndrtebilmektedir. Kararda bu konu iyice anlalmamaktadr98. Doktrinde ise Yargtay'n birka yukarda da belirtilmi olan hacze itiraki kabul etmeyen kararlanna kar bir gr savunularak svire Hukuk sisteminden de destek alan bir dnce tarz ile cret haczine katlma mmkn grlmtr99.
Yargtay'a gre: "Bir alacakl tarafndan borlunun maann drtte biri haczettiril mi olduundan, artk dier alacakllar bu drtte bir maa haczine 100. madde h kmleri erevesinde katlamazlar." t>. 20.9.1963,9092/9716 (Ylmaz, Ejder, Hac ze Takipli Katlma, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, 1973, C.30, Say 14, 293). "Ayn maa ve cret zerine geim haddini amamak artyla ayr ayn ha cizler vaz' mmkndr. Ancak sonraki hacizler artan ksm zerine konur. Ya da evvelki haczin karlad miktar bittikten sonras iin hkml saylr." (1D. v 11.1.1965,253/312 (Olga, 750). 97. D. 30.1.1968,1018/898 (Ylmaz, 293, Olga, 749). 98. Ymaz, 293. 99. Kuru, 238, Kuru (Haciz), 321, Postacolu, 348, stnda, 199, 200. Yargtay ka rarlan iin bkz. yuk. dpn.96. 96.

360

LEVENT AKIN

1045 sayl kanundan nce Yargtay'n olumsuz grne kar n, aslnda cret haczine katlmay engelleyen bir hkm bulunma maktayd. cra ve flas Kanunu'nun 100. maddesindeki artlarn varl halinde hacze katlmak kesinlikle mmknd. Fakat yksek mahkemenin 30.1.1968 tarihli kararnn yanl anlalmas birden ok alacaklnn, borlunun tm cretini haczedebilecei gibi yanl ve yersiz bir kayg ile kanun koyucuyu borluyu koruyacak bir hkm dzenlemeye itmitir100. Bylece borlu ve ailesinin geimi iin ayrlan ksma tecavz edecek ekilde birden fazla haciz nede niyle bir arada kesinti yaplmas ihtimali nlenmitir. Nitekim 1045 sayl kanunun gerekesi de budur101. Oysa cra ve flas Kanunu'nun 83. maddesinde bu kaygy orta dan kaldrmaya yetecek tedbiri iermektedir. Buna gre, "Maa lar... her nevi cretler... borlu ve ailesinin geinmeleri iin icra
m d r n c e lzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten

sonra haczolunabilir." Yani en az drtte biri haczedilebilir ama ka lan ksm ihtiya halinde hi haczedilmeden braklabilir. Dolay syla kanun koyucunun karan yanl anlamadan doan yersiz endi esi sonucu 83: maddeye getirilen son cmle, dzenlenmesinde gdlen amatan ok farkl bir alanda, hacze katlmada sonu do urmutur. 1045 sayl kanun hi dnlmemi olan bu alandaki etkisinden sonra u anda cret haczine katlmann mmkn olup ol mad tartlmaya balanmtr. Postacolu'na gre, kanunumuzun ald bu yeni ekil, hacze katlma esaslarn bertaraf etmektedir. rnein A, 10.000 TL'lk alaca iin borlu M'nin maann drtte birini oluturan 500 TL'ya haciz koydurmu ve bylelikle 5 ay iinde 2500 TL tahsil edilmi olursa, ikinci alacakl B, bu defa 20.000 TL'lk alaca iin haciz yetkisini elde ettikten sonra 100. madde artlan gereince A'nn haczine katlma artlarna sahip ise 500 TL'lk kesintiye katlacak ve bu ekilde iki alacan tam ifasna kadar 500 TL'lk kesintinin te biri A'ya, te ikisi B'ye tahsis olunmak gerekecektir102. Buna karlk, 1045 sayl kanundan nceki dnemde Yarg tay'n menfi uygulamasna ramen, cret haczine katlmay, cra ve
100. Ylmaz, 294. 101. 1045 sayl kanunun gerekesi iin bkz. Cumhuriyet Senatosu Dergisi, 1968, C.46, S says 1117, Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 1968, C.27, S says 678, 678'e 1. ve 2. ek. 102. Postacolu, 349, 350.

. M u< I I

< tm m.">':*(!;* m <* w

<n tMWnMi''

m 'l i ' W

| ) l

w'

MAA VE CRET HACZ

361

flas Kanunu'nun 100. maddesindeki artlarn varl halinde mm kn gren yazarlar, anlan kanunla getirilen hkmn bu imkan ke sin olarak kaldrdn hakl olarak ileri srmektedirler. nk cra ve flas Kanunu'nun 83. maddesi aka, birden fazla haciz varsa bunlarn sraya konulacan ve demenin de bu sraya gre yapla can belirtmektedir (K. 83/II)103. Hacze katlmada birden fazla haciz vardr. Ancak, 100. maddedeki artlarn varl halinde ala cakllar, sraya konulmayp sat tutarndan birlikte yararlanrlar. c ra ve flas Kanunu'nun 83. maddesinin ikinci fkras, sz edilen kural cretler bakmndan ortadan kaldrmtr. Bu nedenle artk, cret hacizlerinde katlm mmkn grnmemektedir104. Vn. MAA VE CRET HACZNDE USL Maa ve cretlerin haczi, nitelii ve infaz ynnden genel ha ciz uygulamalanndan ayrlk gsterir. Nitekim kanun koyucunun mstakbel alacaklarn haczine genelde izin vermemi ve bu kurala, maa ve cret hacizleri ile yetimemi rnlerin haczi asndan bir istisna getirmi olmas da, buna iaret etmektedir105. Bu nedenle kanun koyucu maa ve cret hacizleri iin genel haciz ilemlerini dzenleyen hkmlerden ayr bir hkm sevketmi bulunmaktadr. Sz konusu hkme gre: "Devlet ilerinde veya husus messeselerde bulunan borlu memur veya mstahdemlerin maa ve cretlerinden kesilmesi iin icra dairelerinden yaplacak tebligatn kanun muhataplar, haczin icra edildii ve borlunun maa ve creti miktarn nihayet bir hafta iinde bildirmee ve bor bitinceye kadar icra dairesinin tebligat mucibince haczolunan miktar tevkif edip hemen daireye gnder meye mecburdurlar." (K. 355). Madde hkmnden de anlalaca gibi, genel haciz kararlar genellikle tek ilemle infaz olunduu halde maa ve cret hacizle rinde icra muameleleri belli sreler iinde tekrarlanmaktadr. Ayr ca infaz ilemi dorudan doruya icra mdr tarafndan deil, onun adna borlunun alt yerde bulunan ve dairesinin bu yol daki tebliini alan kanuni muhatap tarafndan yerine getirilmekte-

103. Y12HD. 29.4.1985,14314/4007, Y12HD. 28.9.1978,7683/7595 (Uyar, 707). 104. Ylmaz, 296. 105. Tannver, Sha, crann ladesi, Yargtay Dergisi, Ekim 1990, 573.

362

LEVENT AKIN

dir. Maa ve cretten yaplan kesintiler icra dairesine gnderilmek te ve dairece icra veznesine alnmaktadr106. Yine cra ve flas Kanunu'muza gre, malmemuru, daire amiri veya ilgili muhatap, borlunun maa, cret ya da memuriyetinde oluan deiiklikleri derhal icra dairesine bildirmek zorundadr. Ayrca borlunun baka bir ubeden maa almas durumu dodu unda haczin ilgili ubeye bildirilmesi yansra, anlan deiim icra dairesine de iletilecektir. Borlunun hizmetine son verilmesi halin de de ayn bildirimin yaplaca phesizdir (K. 355/11). Kanunu'nun 355. maddesi hkm nedeniyle, borlunun yeni girdii daire ve iletmedeki maa ve cretine usul dairesinde icra dairesince bir haciz konulup tebli edilmedike o daire, messese iin bir ykmllk domayacaktr. Ancak aradan ksa ya da uzun bir sre gemi olsa da, takip ve hacizden haberi olan borlunun anlan durumu icra dairesine bildirmesi gerekecektir107. Maa ve cret haciz usulnde kendilerine kanunen ykml lkler getirilenlerin bunlar yerine getirmemeleri halinde, kesme dikleri veya gndermedikleri paralar kendi maa ve mallarndan karlanr. Sz edilen durum iin bir mahkeme karar gerekmez. Ancak sz konusu ykmllerin kanun dairesinde rcu haklan mevcuttur (K. 356). Aynca makul sebepler dnda tebli ve emirlere uymayanlar hakknda, nceden dairelerince tahkikat yaplmas gerekmeksizin Cumhuriyet Savclnca dorudan doruya takibat yaplabilecektir (K. 357, TCK. 230). Borcu nedeniyle haciz yoluyla takip edilen borlunun maa ve creti, anlan bor deninceye kadar kesintiye tabi tutulacaktr. Bu nun yannda maa veya cret kesintisi sresince sz konusu ilemin durdurulmas iin de haczin kaldrlmas yani icrann iadesi gerek mektedir. crann iadesi iin ise ilamn bozulmas tek bana yeterli olmayp, borlunun hi borcu olmadnn kesinlemi bir hkmle sabit olmas gerekmektedir. Yargtay her ne kadar eski uygulama snda bu gr desteklemi olsa da, son uygulamasyla bundan
106. cra ve fls Kanunu'nun 40. maddesine gre bir ilmn nakz icra muamelelerini ol duu yerde durdurduuna gre, maa ve cret haczine sebep olan karar Yargtay'ca bozulduu takdirde haciz kalkmasa da, bir icra muamelesi olan maa ve cret kesil meleri ileminin durdurulmas zorunludur (AD. 1.7.1965,4058/7212). 107. anak, 588.

MAA VE CRET HACZ

363

dnmtr. Bylece ilamn bozulmas artk haczi kaldrmasa da c retten yaplan kesintiyi durdurmaktadr108. Vm. HACZEDLMEZLKTEN FERAGAT Haczedilmezlik, bu zellie sahip mallar iin bir avantaj iken, hi phesiz bu konumdan yararlanmak istememek de mmkndr. Sz konusu irade ise haczedilmezlikten feragat beyan ile ortaya konmaktadr. te anlan feragatlar, hacizden nce, sonra veya haciz srasnda olmak zere grupta deerlendirilebilir. Borlunun hacizden nceki bir aamada maa veya cretinin haczedilmezlik zelliinden feragat etmesi, o srada byle bir fera gatin sonularn ngremeyecei dncesiyle hkmsz sayl maktadr. Nitekim Yargtay da bir kararnda, "Olayda (vazgeme) 9.8.171 gnnde yani hacizden 10 gn nce vukubulduu halde, maa haczi 19.8.1971 tarihinde yaplmtr. Hacizden evvelki fera gati ile borluyu izam etmeye 83/a maddesi hkm elverili deil dir" grne yer vermitir109. Borlunun haciz ve ondan sonraki bir aamada belirli maa ve cretin haczedilmezlik zelliinden feragat etmesi ise mmkn g rlmektedir. Bu feragat borlunun sarih bir beyan ile olabilecei gibi, haczi caiz olmayan bir maln haczedilmesine kar ikayet hakknn kullanlmamas suretiyle zmni de olabilir. Borlu haciz srasnda sarih irade beyan ile bir maln haczedilmezliinden fera gat etmi ise, sonra bu feragattan dnmesinin bir hkm bulunma yacaktr110. Borlunun belirli bir alacaklya kar maa veya cretinin hac zedilmezliinden feragati, yalnz bu alacakl hakknda hkm ifade edecektir. Dolaysyla sz konusu mal haczettirmek isteyen baka bir alacaklya kar borlu o maln haczedilmezliini ileri srebile cektir. Nitekim Federal Mahkeme 20 Mays 1937 tarihli kararnda dier alacakllarn hacze itirak edebileceini, fakat hacizli maln paraya evrilmesini talep hakknn ancak lehine feragatta bulunul mu alacaklya ait olduunu kabul etmi ve anlan alacakl bu yet kisini kanuni sre iinde kullanmad takdirde dier alacakllarn haczin dmesine engel olamayaca grne yer vermitir111.
108. 109: 110. 111. Anlan karar ve tartmalar iin bkz. Postacolu, 689, Kutu, 476, Tannver, 573. t>. 16.11.1971,11683/11554 (Kuru, 312). Kuru, 312, Kuru (Haciz), 322, Postacolu, 316. Postacolu, 316, Ansay, 97.