DEVLET VE HUKUK BA LAMINDA HOBBES, ROUSSEAU VE KANTTA ZGRLK SORUNU

Mesut YILDIZ zgrlk konusu, felsefenin en nemli problemleri aras nda olmas na kar n, ayn zamanda, gnmz siyasi ve ahlaki ya am n n en canl hareketlerinden biridir. nk, gnmzde insanlar, zgrl' insan olma ile zde tutmakta ve en yce de'erlerden biri olarak grmektedirler. Tabi ki, zgrlk konusunda bir tak m sorunlar vard r. Bunlara bakt ' m z zaman bu sorunlar soru halinde u ekilde ifade edebiliriz: zgrlk nedir?, Bizler gerekten zgr myz?, zgrsek hangi ortalar da ya da durumlarda zgrz?, zgrl'n k s tlanmas n gz nne ald ' m zda, ortaya konulan yasalar n etkisinin nas l ve ne ekilde oldu'u ya da bu yasalar n zgrl'e olumlu mu yoksa olumsuz mu ynlerinin olup olmad ' sz konusudur. - te bu tr sorular d nrler aras nda da farkl gr lere yol am t r. Fakat bu farkl l k di'er konular dan farkl olarak ortaya konulan d ncelerin o dnem iindeki toplumun durumu ile bir paralellik iinde oldu'unu syleyebiliriz. nk, bir toplum s k nt l gnler geiriyorsa ve o s k nt n kayna' nerede ise o insanlar zgrl' o s k nt n n giderilmesi ile elde edilebilece'ini d nebiliriz. Bunun yan nda rahat toplumlarda da zgrlk farkl alanlarda aranabilmektedir. Tabi ki, her toplumda ortak olan ideale ula ma d ncesi, insanlar n rahat iinde ya am arzusu da ortak zgrlk duygusuna da yol amaktad r. Bylelikle toplum halinde ya ayan insanlar n zgrl'nde sz edebilece'imiz gibi, birey ile devlet ars ndaki zgrl'n varl ' da sz konusudur. Buradan hareketle bu konu zerine kendi dnemlerine damgalar n vurmu ve halen de gnmz de hakl olarak izleri devam eden d nr yani; Hobbes, Rousseau ve Kant ele alamaya al aca' m. Hobbesa bakacak olursak,Hobbes,insan ve insan do'as zerindeki d ncelerini genelde siyaset ve devlet anlay iinde ifade eden d nrdr.Hobbes un gr lerinin temelinde, devlet olmad ' do'a durumunda insanlar n birbirlerinin kurdu olduklar yatar.Hobbes, bundan dolay , nce bar ve gvenlik iin gerekli ko ullar zmler, sonrada nerdi'i toplum szle mesi erevesinde bu ko ullar n yerine getirildi'i ideal devleti olu turma yoluna gider.Hobbes Leuiathan eserinde,insanlar n

do'u tan hem zihin hem zihinel hem de beden olarak e it oldu'unu d nmekte.Sonrada , bu e itlik durumunda , insanlar n amalar na ula ma bak m ndan gvensizlik ortam yarataca' n , bylelikle de gvensizlik ortam n n olu mas yla da sava ve at ma durumunun ortaya kaca' n d nmekte.- te , insan bencil varl k oldu'undan , bu sava durumunda birbirlerini egemenli'i alt na almaya al acakt r.Hobbese gre,insanlar ayn zamanda ak ll varl klard r da. Byle insanlar hayatta kalabilmek ve srdrebilmek iin ak llar n kullanarak,di'er insanlarla uzla man n yollar n ararlar.O halde, bar iin insanlar birbirlerine zarar vermeyeceklerini taahht ettikleri bir szle meye girerler. - te, taraflar biraraya toplayacak olan devlet ve egemenin varl ' da burada ortaya kar. Burada, insanlar hem bar iin szle meye girerler hem de kendilerinin bu szle meye itaat ettirecek ve uymayanlar cezanland racak bir egemeni kendi aralar ndan, ona da iktidar ve yetki verirler. Hobbes un egemen hakk ndaki gr leri ise, egemen tek ki i olacak ve egemenin uyruklar zerindeki egemenli'i mutlak k lacakt . Bu durum, Hobbes a gre;hem gerekli hem de do'al durumdur. Hobbes a gre,egemen,her davran hakl ve do'rudur. Yasalar yapan da egemenin kendisidir. O halde egemen, ne yaparsa yasad r ve ya egemen yasan n kendisidir. Burada grd'mz gibi, Hobbes do'al hak durumunu savunmakta ama do'al hukukunda bar ve gvenlik iinde ka n lmaz bir ko ul olarak grmektedir. Bunun yan nda ise, Hobbes un devlet ekli olarak da, tek ki inin mutlak ynetimi(Mutlak Monar i) olarak belirleyebilmekteyiz. Hobbes un zgrlk d ncesi de, devlet anlay ile ba'da r. Hobbes, Leviathan eserinde zgrl' u ekilde tan mlamaktad r: zgrlk , d engellerin yoklu'udur. Bu engeller o'u zaman insan n diledi'ini yapma gcnn bir blmn elinde alabilirler, fakat kendisinde kalan gc muhakeme ve akl n n emretti'i ekilde onu al koyamazlar. Bu tan ma bakt ' m zda uyruklar n egemenin koydu'u yasaya uyma zorunlulu'u var. Yani, uyruklar yasal n i e kar mad ' yerlerde zgrdrler. O zaman Hobbes a u sorular sorabiliriz: Egemenin yasay kendisinin olu turmas di'er insanlar n zgrl'nn k s tlanmas anlam na gelmez mi? Bunu yan nda btn yetkileri, yasa yapmay egemene yklemekle, uyruklar n zgr olduklar n karabilir miyiz? Yoksa, egemeni s n rs z zgrl'e sahip olarak m grrz? Tabi ki Hobbes, at ma durumunda insanlar n, zgr oldu'unu sylerken, ortaya koydu'u szle me ile de, uyruklar n btn haklar n alarak egemenin zgrl'n s n rs z durumuna getirmi tir.

Rousseau ya bakt ' m z da ise; Rousseau da, Hobbes gibi insanlar n do'ak durumundan hareket eder ve insanlar n ve insanlar n bu do'al durumdan bir szle me ile siyasal topluma getiklerini ileri srer. Do'al durumu Rousseau, Hobbes dan farkl olarak insanlar n bir sava durumu olmaktan ok herkesin e it ve zgr bir biimde ya ad ' bir genel mutluluk durumuydu. Ama, Mlkiyetin ortaya kmas yla bu mutluluk durumu bozulmu tu. Bundan dolay , insanlar, kaybettikleri bu zgrlk, e itlik ve mutlulu'u tekrar, yaln z bu kez siyasal toplumda kazanmalar n sa'layacak bir dzeni yaratmalar gerek. - te Rousseau ya gre,insan ve insanl ' n yapabilece'i ey, Hobbes gibi bencilli'e de'il e itlik ve zgrl'e dayal bir Toplumsal Szle me zemininde erdemli bir ya ama ula mak ve ahlaksal mutlulu'u gerekle tirmektir. Bu toplum szle mesi ile art k her uyru'un ki ili'i, yani zgrlk ve karlar ortak bir g taraf ndan savunulacak ve korunacakt r. Bu toplum biimi sayesinde de herkes herkesle birle ecek, yasaya itaat eden her bir insan n, asl nda kendine itaat etmi olacak ve bylece eski do'al durumdaki gibi zgr ve e it kalacakt r. Burada Rousseau nun zgrlk d ncesinin temelini bulabiliriz. ?yle ki, insanlar n ortak karlar na uyan, konular n, yasalar n kendilerinin koymas ve onu da, kendilerinin kulland ' n karabiliriz. Rousseau da egemen g yasan n kayna' olarak, halk n iradesinde bulur. Bu da Rousseau da, Genel -stendurumunu ortaya kar r. Egemen, genel istencin uygulanmas ndan olu ur ve halk n kendisidir. Halk ayn zamanda yasama gcdr. Bunun yan nda genel isten, yan lmaz ve her zaman hakl d r. nk, Rousseau ya gre, bunlar n kayna' nda insan akl vard r. Bura da grd'mz gibi, Rousseau da bulunan egemen d ncesi, Hobbes daki gibi ayn zellikleri ta rken, her ikisinde de egemenin ieri'i de'i mektedir. Rousseau nun, bu d ncelerinde zgrl'n genel istencin ierisinde oldu'unu grebilmekteyiz. Rousseau, toplumsal szle me ile do'al zgrl'n ortadan kald r ld ' n , uygar zgrl'n kazan ld ' n d nmekte. Bunun yan nda Rousseau, genel isten ile zgrlk aras ndaki ili kiyi u ekilde dile getirir: Genel isten, her insan n gerek istencidir. Di'er yandan, kendi istencini izlemek zgrce davranmakt r. Bu yzden kendi istencini, genel istence uydurmaya zorlamak, zgr olmaya zorlanmakt r. Genel isten, oylar n say m yoluyla bulunur. yleyse, oylar n, benim kendi gr me stn kt ' zaman, bu benim yan lm oldu'umdan ve genel isten olarak d nm oldu'umun byle olmad ' ndan ne daha o'unu ne de daha az n tan tlar. E'er kendi tikel istencim, stn gelmi olsayd , istencim olan n kar t n elde etmi olacakt m ve zgr

olmayacakt m. Burada anla lan, zgrl'n, halk n iradesine, genel istence ba'l oldu'unu vurgulamaktad r. Yaln z Rousseau az nl klara hak vermezken, bunun yan nda az nl ' n devaml yan lm olaca' n d nmekte, bu da genel zgrl'e ayk r d mektedir. Fakat Rousseau nun zgrlk d ncesi, Hobbes a gre akla daha yatk n grlmektedir. Bir de u durum var ki, genel isten de halk n ortak karlar her zaman olacak m ? D nceler her zaman uyu acak m ? rne'in, bir seim esnas nda, insanlar oy kullanarak, hkmeti ortaya karmaya al rlar. Burada, her partinin kendine zg d nceleri ve ortak hedefleri vard r. Ayn ekilde , oy veren insanlar da kendi d ncesine yatk n olan ve hedeflerin daha iyi oldu'u d ncesiyle de kendine yak n bir partiye oy verir. Buradan hareketle o zaman bir parti iinde ki insanlar n bu ortak d nceye ra'men her zaman her konuda uyu acaklar n syleyebilir miyiz? Tabi ki, mutlaka belirli anla mazl klar kabilmektedir. O zaman ortak d ncedeki bir parti iinde de farkl d nceler de ortaya kabilir. Burada Rousseau nun d nd' zgrlk de etkilenebilir. Fakat yine de Rousseau nun ortaya koydu'u zgrlk d ncesi, Hobbes un anlay na gre, toplum ve toplum iindeki bireylere daha fazla hak tan d ' n ve zgrl' daha da geni letti'ini orta koyabiliriz. -. Kant da ise, durum biraz daha farkl la makta ama Rousseau ile belli paralel ynleri bulunmaktad r. Kant, Hobbes ve Rousseau dan farkl olarak, d ncelerini ahlak yasalar zerine kurmu tur. Kant n ahlak 'retisi de dev duygusuna dayan r. Ona gre, insan otonom(zerk) bir varl kt r. Yani bir insan kendi yasas n kendisi koyar ve kendi koydu'u yasaya itaat etmesi de onun zgrl'dr. Kant, ahlak 'retisi ile zgrl' ba'da t rmaktad r. nk, Kant a gre; zgrllk yoksa ahlakl l k da yoktur ve ahlak yasas na gre eylemek, zgr olmaktan ba ka bir ey de'ildir.Ayn zamanda da eylemlerimiz ierisinde, zgrce yapt ' m z eylemlerimiz ahlaki eylemlerdir. O zaman Kant da u ak l yrtmeyi yapabiliriz: Kant da ayn zamanda, devden do'an eylemler de ahlaki eylemlerdir. O halde diyebiliriz ki; zgrce yap lan eylemler, Kant da devden do'an eylemlerdir. Buradan hareketle,Kant n Hukuk ve Devlet anlay n n temelini de ahlak 'retisi olu turmaktad r.Yani Kant n otonom varl k anlay , devlet ve hukuk d ncesi ierisinde de geerlidir. nk, Kant a gre, yurtta yasan n hem sujesi hem de objesidir, yani o kendisinin koymu , kendisinin zgr olarak onam oldu'u bir yasaya kendisini ba'lamal d r. Burada Kant rousseau ile bir benzerlik gstermektedir. nk, Rousseauda da grd'mz gibi halk, genel isten yoluyla,kendi yasalar n , zgr iradeleri ile ortaya koyma gibi

durumlar vard .Fakat yine Kant ,Rousseau gibi kat bir demokrasiyi ngrmemektedir.nk, Kant n olu turdu'u ideal devlet liberal demokrasiye yatk iken Rousseauda, cumhuriyeti demokrasiyi grmekteyiz.Bylelikle ,kant n zgrlk anlay ndan sz ederken,ncelikle, zgrl'n hangi ahlaksal kurallara ba'l oldu'unun belirlenmesi gerekmektedir. Buradan da, devlet ve hukuk dzeninden insanlara kar sa'lanacak zgrlk iinde ahlak kurallar n plana al nmal d r. Yani, bu devlet ierisinde, hukuk devleti iinde, egemen ve uyruklar n davran lar , ahlaksal a dan dev duygusuna dayan yorsa, bu devlet ve hukuk, uygunluk te kil eder, dolay s yla da uyruklar n zgrl' de kendi ierisinde sa'lanm olur. Bunun yan nda Kant, zgrl', istenilen her eyin yap lmas bak m ndan da ele almaz. -nsan kendi zgrl'n s n rlayabilmelidir de. -nsanl ' n amac , evrensel bir hukuk devleti, tam adaletli bir yurtta lar anayasas d r. Buradan da Kant n yurtta lar n zgrl'nn sa'lanmas ve bunun iin sa'lanmas ve bunun iinde al mas gerekti'ini vurgulamaktad r. O zaman Kant da unu d nebiliriz: -nsanlar zgr bir eylem ierisinde egemeni olu turmaktad r. Bu eylem zgrce oldu'undan Kant da ahlaki bir eylemdir. Ayn zamanda, egemenin dev duygusuna dayanarak ahlaki eylemleri gerekle tirmesi de, yurtta lar n zgrl'n ortaya koymakta. nk, bu eylem, ahlaki eylem oldu'undan, Kant da zgrlk olarak yans yacakt r. Burada, Hobbes, Rousseau ve Kant , devlet ve hukuk ba'lam nda, zgrlk anlay lar n tek tek ele ald k. K saca, bu d nceleri kar la t racak olursak; ilk olarak Hobbes un, zgrlk konusunda, uyruklar n zgrl'n k s tlad ' n syleyebiliriz. nk, egemenin tek ki i olmas , btn yasay kendisinin ortaya koymas , egemenin zgrl'nn s n rs z duruma getirirken, uyruklar n zgrl'n k s tlad ' n d nebiliriz. Rousseau ve Kant n zgrlk d nceleri, Hobbes a gre daha akla yatk n ve geni alanl zgrlk ortaya koymaktad r.nk,Rousseauda , genel isten zerine olu an zgrlk, halk n kendisine b rak lm ve mal edilmi tir.Kant n d ncesinde ise ;insanlar kendi yasas n olu turmakta,kendi yasas na da uygunluk gstermektedirler.Buda bize felsefede Reflexion d ncesini an msat r.nk Rousseau ve Kantda ,zgrlk halk n kendisinin koydu'u yasalar n,tekrar kendilerine dnerek olu turdu'unu grmekteyiz.Yaln z Kant , Rousseaudan fakl olarak de'indi'imiz gibi ,devleti ve zgrl' ahlak n temeline yerle tirmi tir.

Sonu olarak, Hobbes, Rousseau ve Kantta zgrlk sorunu , insanlar n do'a durumundan kurtulup bir szle me dahilinde , do'al hukuka ula arak ortaya koyduklar ideal devlet d nceleri ile,zgrl' s n rs z bir zgrlk olmas n n nne geilme d ncesinin bulundu'unu grebilmekteyiz. Bunlar n , bu d ncelerin yan nda , ortaya konulan yasalar insanlar zgrl'n belirli alanlarda s n rland r yorsa da , bu insanlar n faydas na ve yarar nad r.nk,byle bir durumun hem bizler hem de evredeki insanlar a s ndan beraber ya aman n, bu beraberli'in de mutlu ekilde devam etmesini sa'layacakt r. Yani ben ba kas na sayg l olurken ayn durumu kendim zerinde de grebilirim. zgrlkler de zellikle de ortaya koydu'umuz ya da koyaca' m z eylemlerimiz nemlidir. - te bunun nemi de kar m zdaki insanlardan ya da insanlar n toplum halinde hep beraber ya amas ndan kaynaklanmaktad r. Bunun iin de, zgrlklerimizde ne ifade zgrl' ne de d nce zgrl' engellemez ama bu durum eyleme geti'i zaman art k zgrlk de'il de bu at ma durumuna dnebilir. Buradan hareketle Hobbes, Rousseau ve Kant n d ncelerini her ynyle nemini anlamaktay z .nk Hobbes bize farkl bir durum ortaya koyarken Rousseau ve Kant da farkl bir durum ortaya koymaktad r. Hem de bu d nceler halen zellikle de dnyaca ya anmaktad r. Yani Hem Hobbesun bencillik durumu, Rousseaunun demokrat d ncesi, Kant n da ahlaksal d ncesi halen d nlmekte, tart lmakta hatta bu d nceye ula amayan insanlar ya da lkeler dahi bulanabilmektedir. Bunun iin her konuda oldu'u gibi zgrlk konusunda da ok geni ereve iinde d nmeli, en mant kl ve en do'ru yol bulunmal d r. Son sz olarak, biz insanlar, zgrlkte temel olarak ncelikle toplum halinde ya ad ' m z unutmamal ve di'er bir konu da etik bir temele dayal olarak d nmeliyiz. Bylelikle bizler zannediyorum ki daha mutlu ve refah iinde hep beraber ya ayabiliriz. Zaten amac m z bu ise bunlara zm bulabiliriz. Yeter ki eri mek istedi'imiz nokta bu olsun. Kaynaka Arslan Ahmet Felsefeye Giri Vadi Yay., Ankara 1999.. Cevizci AHMET ; Paradigma Felsefe Szl , -stanbul 2000. Copleston FREDER-CK (ev:Ahmet YARDIMLI), Felsefe Tarihi Ayd nlanma, -stanbul 1996. Hobbes, THOMAS, Leviathan (ev: S. Sim), 2. bask , -stanbul.

Gkberk Macit, Felsefe Tarihi, -stanbul 1998. Rousseau, J.J. , Toplum Szle mesi,(ev: V. Gnyol), -stanbul 1975. Yaz c , SEDAT, Felsefeye Giri , -stanbul 1999.