Ch

ng 1. T NG QUAN V KINH T VI M

M c tiu: Sau khi nghin c u ch ng ny, ng i h c c th : - Xc nh nh ng v n c b n c a m i t ch c kinh t v cch th c gi i quy t c a n n kinh t . - Gi i thch c Kinh t h c l g, phn bi t ph m vi phn tch kinh t h c v m v kinh t h c vi m. - Gi i thch c khi ni m doanh nghi p, phn tch cc y u t c a mi tr ng kinh doanh nh h ng n doanh nghi p. - Phn tch chi ph c h i, v n d ng ng gi i h n n ng l c s n xu t, cc qui lu t chi ph c h i t ng d n, qui lu t l i su t gi m d n,v n hi u qu kinh t n s l a ch n kinh t t i u c a doanh nghi p. 1. NH NG V N KINH T C B N 1.1. Ba v n kinh t c b n hi u c s v n hnh c a n n kinh t ,chng ta ph i nh n th c c nh ng v n c b n m b t k n n kinh t no c ng ph i gi i quy t. l: - S n xu t ci g? - S n xu t nh th no? - S n xu t cho ai? Quy t nh s n xu t ci g? Bao g m vi c gi i quy t m t s v n c th nh : s n xu t hng ha, d ch v no, s l ng bao nhiu v th i gian c th no. gi i quy t t t v n ny, cc doanh nghi p ph i lm t t cng tc i u tra nhu c u c a th tr ng. T nhu c u v cng phong ph v a d ng, cc doanh nghi p ph i xc nh c cc nhu c u c kh n ng thanh ton xy d ng k ho ch s n xu t kinh doanh. S t ng tc c a cung v c u, c nh tranh trn th tr ng s hnh thnh nn gi c a hng ha v d ch v , l tn hi u t t cho vi c phn b cc ngu n l c x h i. Quy t nh s n xu t nh th no? Bao g m cc v n : - L a ch n cng ngh s n xu t no. - L a ch n cc y u t u vo no. - L a ch n ph ng php s n xu t no. Cc doanh nghi p ph i lun quan tm s n xu t ra hng ha nhanh, c chi ph th p c nh tranh th ng l i trn th tr ng. Cc bi n php c b n cc doanh nghi p p d ng l th ng xuyn i m i k thu t v cng ngh , nng cao trnh cng nhn v lao ng qu n l nh m t ng hm l ng ch t xm trong hng ha v d ch v . Quy t nh s n xu t cho ai? Bao g m vi c xc nh r ai s c h ng v c l i t nh ng hng ha v d ch v c s n xu t ra. Trong n n kinh t th tr ng, thu nh p v gi c xc nh ai s nh n hng ha v d ch v cung c p. i u ny c xc nh thng qua t ng tc gi a ng i mua v bn trn th tr ng s n ph m v th tr ng ngu n l c. Thu nh p chnh l ngu n t o ra n ng l c mua bn c a cc c nhn v phn ph i thu nh p c xc nh thng qua ti n l ng,ti n li, ti n cho thu v l i nhu n trn th tr ng ngu n l c s n xu t. Trong n n kinh t th tr ng, nh ng ai c ngu n ti nguyn, lao ng, 1

v n v k n ng qu n l cao h n s nh n thu nh p cao h n. V i thu nh p ny, cc c nhn a ra quy t nh lo i v s l ng s n ph m s mua trn th tr ng s n ph m v gi c nh h ng cch th c phn b ngu n l c cho nh ng ai mong mu n tr v i m c gi th tr ng. 1.2. N n kinh t Trong n n kinh t th c, th tr ng khng th quy t nh t t c cc v n ny. Trong h u h t cc x h i, chnh ph tc ng n ci g s c s n xu t, s n xu t b ng cch no v ai s nh n c s n ph m v d ch v . Chi tiu c a chnh ph , cc qui nh v an ton s c kh e, qui nh v m c l ng t i thi u, lu t lao ng tr em, cc qui nh v mi tr ng, h th ng thu v cc ch ng trnh phc l i c nh h ng quan tr ng n cch th c gi i quy t cc v n c b n trong b t k x h i no. 1.2.1. Cc thnh ph n c a n n kinh t hi u c n n kinh t v n hnh nh th no, chng ta hy xem xt cc thnh ph n c a n n kinh t v s t ng tc l n nhau gi a cc thnh ph n ny. Trong n n kinh t gi n n, cc thnh ph n c a n n kinh t bao g m: h gia nh, doanh nghi p v chnh ph . - H gia nh: bao g m m t nhm ng i chung s ng v i nhau nh m t n v ra quy t nh. M t h gia nh c th g m m t ng i, nhi u gia nh, ho c nhm ng i khng c quan h nh ng chung s ng v i nhau. H gia nh l ngu n cung c p lao ng, ti nguyn, v n v qu n l nh n cc kho n thu nh p t ti n l ng, ti n li v l i nhu n. H gia nh c ng ng th i l ng i tiu dng cc hng ha v d ch v . - Doanh nghi p: l t ch c kinh doanh, s h u v i u hnh cc n v kinh doanh c a n. n v kinh doanh l m t c s tr c thu c d i hnh th c nh my, nng tr i, nh bn bun, bn l hay nh kho m n th c hi n m t ho c nhi u ch c n ng trong vi c s n xu t, phn ph i s n ph m hay d ch v . M t doanh nghi p c th ch c m t n v kinh doanh, ho c c ng c th c nhi u n v kinh doanh. Trong khi m t ngnh g m m t nhm cc doanh nghi p s n xu t cc s n ph m gi ng ho c t ng t nhau. t o ra s n ph m v d ch v , cc doanh nghi p s d ng cc ngu n l c nh : nh my, thi t b v n phng, ph ng ti n v n t i, m t b ng kinh doanh v cc ngu n l c khc. Cc nh kinh t phn chia ngu n l c thnh cc nhm: + Ti nguyn: l ngu n l c thin nhin nh : t tr ng tr t, ti nguyn r ng, qu ng m , n c + V n (cn g i l u t ), nh m h tr cho qu trnh s n xu t v phn ph i s n ph m. Bao g m : cng c my mc, thi t b , phn x ng, nh kho, ph ng ti n v n t i + Lao ng: bao g m n ng l c tr tu v th l c tham gia vo qu trnh s n xu t hng ha v d ch v . + Qu n l: l kh n ng i u hnh doanh nghi p.Ng i qu n l th c hi n cc c i ti n trong vi c k t h p cc ngu n l c ti nguyn, v n, lao ng t o ra hng ha v d ch v ; a ra cc quy t nh v chnh sch kinh doanh; i m i s n ph m, k thu t; c i cch qu n l. - Chnh ph : l m t t ch c g m nhi u c p, ban hnh cc lu t, qui nh v v n hnh n n kinh t theo m t c ch d a trn lu t. Chnh ph cung c p cc s n ph m v d ch v cng c ng nh : an ninh qu c phng, d ch v ch m sc s c kh e c ng ng, giao thng, gio d . B ng cch thay i v i u ch nh lu t, qui nh, thu , chnh ph c th tc ng n s l a ch n c a cc h gia nh v doanh nghi p.

1.2.2. Dng lun chuy n trong n n kinh t Th tr P Hng ha d ch v ng s n ph m S D Doanh thu bn hng Chi tiu hng had ch v Q Hng had ch v Chi tiu hng ha d ch v Hng had ch v H gia nh Thu Ngu n l c s n xu t Hng ha d ch v

Thu Doanh nghi p

Chnh ph Hng ha d ch v

Chi ph s d ng ngu n l c Ngu n l c s n xu t

Chi ph s d ng ngu n l c

Chi ph s d ng ngu n l c

Th tr P

ng ngu n l c S D Q Ngu n l c s n xu t

Hnh 1.1. S chu chuy n n n kinh t Dng ti n t i km v i dng d ch chuy n hng ha, d ch v v ngu n ti nguyn. H gia nh s d ng thu nh p (t vi c cung c p ngu n l c) thanh ton cho hng ha v d ch v tiu dng. Cc doanh nghi p ch c th tr ti n l ng, ti n li, ti n thu v l i nhu n t doanh thu do bn hng ha v d ch v cho cc h gia nh. Chnh ph thu thu t h gia nh v doanh nghi p, v cung c p cc d ch v cng c ng tr l i. t o ra cc d ch v cng c ng, chnh ph mua cc ngu n l c t cc h gia nh v doanh nghi p. ng th i chnh ph c ng thanh ton cho cc h gia nh v cho cc doanh nghi p. Bi u trn m t m i quan h gi a cc thnh ph n trong n n kinh t thng qua cc t ng tc trn th tr ng s n ph m v th tr ng cc ngu n l c. Th c t , khng ph i t t c thu nh p c a h gia nh u chi tiu h t vo hng ha v d ch v , m t s thu nh p dnh ti t ki m d i hnh th c u t . Khi cc trung gian ti chnh ng vai tr trung gian trong vi c d ch chuy n ngu n v n cho cc nhu c u u t c a doanh nghi p. Trong n n kinh t ton c u, th ng m i ph i c xem xt trong cc n n kinh t . Nh p kh u lm d ch chuy n hng ha, d ch v t th tr ng n c ngoi vo th tr ng n i a. Trong khi , xu t kh u d ch chuy n hng ha, d ch v t th tr ng n i a ra th tr ng th gi i. Xu t kh u rng l ph n chnh l ch gi tr hng ha v d ch v gi a xu t kh u v nh p kh u. Khi , xu t hi n dng ti n rng ch y vo trong n c n u nh xu t kh u rng d ng v ng c l i.

1.2.3. Cc m hnh c a n n kinh t X h i c th v n d ng nhi u cch th c v c ch ph i h p gi i quy t cc v n kinh t . Cc m hnh c a n n kinh t phn lo i d a trn hai tiu th c sau: - Quan h s h u v ngu n l c s n xu t - C ch ph i h p v nh h ng cc ho t ng c a n n kinh t . N n kinh t th tr ng c tr ng: - Quan h s h u t nhn v ngu n l c s n xu t. - S d ng h th ng th tr ng v gi c ph i h p v nh h ng cc ho t ng kinh t . Trong n n kinh t th tr ng, cc thnh ph n c a n n kinh t v l i ch c nhn s ra cc quy t nh nh m t i a thu nh p. Th tr ng l m t c ch m cc quy t nh v s thch c nhn c truy n thng v ph i h p v i nhau. Th c t , cc s n ph m v d ch v c t o ra v cc ngu n l c c cung c p d i i u ki n c nh tranh th tr ng thng qua hnh ng c l p c a ng i mua v ng i bn trn th tr ng. N n kinh t th tr ng thc y s d ng ngu n l c hi u qu , gia t ng s n l ng, n nh vi c lm v t ng tr ng kinh t . V v y, vai tr c a chnh ph l r t h n ch , ch y u l nh m: - B o v quy n s h u t nhn v ngu n l c s n xu t. - Thi t l p hnh lang php l ph h p v i kinh t th tr ng. N n kinh t k ho ch c tr ng: - Quy n s h u cng c ng i v i m i ngu n l c - Quy n a ra cc quy t nh kinh t b i chnh ph thng qua c ch k ho ch ha t p trung. Chnh ph quy t nh c c u cc ngnh, n v s n xu t v phn b s n l ng v cc ngu n l c s d ng t ch c qu trnh s n xu t. Cc doanh nghi p s h u b i chnh ph v s n xu t theo nh h ng c a Chnh ph giao k ho ch s n xu t v nh m c chi tiu cho cc doanh nghi p v ho ch nh phn b ngu n l c c th cho cc doanh nghi p th c hi n cc m c tiu s n xu t. N n kinh t h n h p: n m gi a hai thi c c c a hai m hnh trn. H u h t cc qu c gia hi n nay u v n d ng m hnh kinh t h n h p. N n kinh t h n h p pht huy u i m c a n n kinh t th tr ng, ng th i t ng c ng vai tr c a chnh ph trong vi c i u ch nh cc khi m khuy t c a n n kinh t th tr ng. Vai tr c a chnh ph i v i n n kinh t : - Cung c p m t n n t ng php l. - Duy tr n ng l c c nh tranh. - Phn ph i thu nh p. - i u ch nh phn b cc ngu n l c x h i. - n nh n n kinh t

Kinh t k ho ch ha t p trung Hnh 1.2. M c t do ha th tr ng m t s qu c gia (Ngu n: Begg,1994)

Kinh t th tr ng t do hon ton

2. KINH T H C 2.1. nh ngh a kinh t h c Kinh t h c l m t mn khoa h c v kinh t , n i vo nghin c u cch th c x h i v c nhn s d ng cc ngu n l c khan hi m th a mn nhu c u v h n c a con ng i. M i ho t ng c a n n kinh t u nh m m c ch th a mn nhu c u c a con ng i. th a mn nhu c u, x h i c n ph i c cc ngu n l c, chnh l cc y u t s n xu t c s d ng s n xu t ra cc s n ph m, d ch v m con ng i c n. Ph n l n ngu n l c c a n n kinh t c tnh khan hi m. Tnh khan hi m th hi n s l ng hi n c c a chng t h n so v i nhu c u c a con ng i c n c chng s n xu t ra cc s n ph m m h mong mu n. dung ha mu thu n gi a nhu c u v h n c a con ng i v kh n ng p ng nhu c u c gi i h n c a x h i, m i qu c gia ph i c nh ng quy t sch c b n gi i quy t 3 v n kinh t c b n trn. S khan hi m ngu n l c i h i c nhn v x h i ph i a ra quy t nh l a ch n. Cc nh kinh t cho r ng: Kinh t h c l khoa h c c a s l a ch n. Kinh t h c t p trung vo vi c s d ng v qu n l cc ngu n l c h n ch t c th a mn t i a nhu c u v t ch t c a con ng i. c bi t, kinh t h c nghin c u hnh vi trong s n xu t, phn ph i v tiu dng hng ha v d ch v trong th gi i ngu n l c h n ch . D a vo hnh vi kinh t , cc nh kinh t phn kinh t h c theo hai m c phn tch khc nhau: kinh t h c v m v kinh t h c vi m. 2.2. Kinh t h c v m. Kinh t h c v m nghin c u n n kinh t qu c dn v kinh t ton c u, xem xt xu h ng pht tri n v phn tch bi n ng m t cch t ng th , ton di n v c u trc c a n n kinh t v m i quan h gi a cc b ph n c u thnh c a n n kinh t . M c tiu phn tch c a kinh t h c v m nh m gi i thch gi c bnh qun, t ng vi c lm, t ng thu nh p, t ng s n l ng s n xu t. Kinh t h c v m cn nghin c u cc tc ng c a chnh ph nh thu , chi tiu, thm h t ngn sch ln t ng vi c lm v thu nh p. Ch ng h n, kinh t h c v m nghin c u chi ph cu c s ng bnh qun c a dn c , t ng gi tr s n xu t, chi tiu ngn sch c a m t qu c gia. 2.3. Kinh t h c vi m Kinh t h c vi m nghin c u cc quy t nh c a cc c nhn v doanh nghi p v cc t ng tc gi a cc quy t nh ny trn th tr ng. Kinh t h c vi m gi i quy t cc n v kinh t c th c a n n kinh t v xem xt m t cch chi ti t cch th c v n hnh c a cc n v kinh t hay cc phn o n c a n n kinh t . M c tiu c a kinh t h c vi m nh m gi i thch gi v l ng c a m t hng ha c th . Kinh t h c vi m cn nghin c u cc qui nh, thu c a chnh ph tc ng n gi v l ng hng ha v d ch v c th . Ch ng h n, kinh t h c vi m nghin c u cc y u t nh m xc nh gi v l ng xe t, ng th i nghin c u cc qui nh v thu c a chnh ph tc ng n gi v l ng s n xu t xe t trn th tr ng. 5

H ng Kong

Trung Qu c

Th y i n

Hungary

Cu ba

Anh

M i quan h gi a vi m v v m Ranh gi i gi a kinh t h c vi m v kinh t v m khng th c s r nt v hi u r cc ho t ng kinh t ph m vi t ng th ta c n ph i n m v ng thi c a cc doanh nghi p, ng i tiu dng, c a cng nhn, cc nh u t , v.v. i u ny cho th y r ng k t qu c a ho t ng kinh t v m ph thu c vo cc hnh vi kinh t vi m nh ho t ng c a cc doanh nghi p, ng i tiu dng, v.v. Ng c l i, hnh vi c a doanh nghi p, c a ng i tiu dng, v.v. b chi ph i b i cc chnh sch kinh t v m. Do v y, chng ta c n n m v ng c hai ngnh trong m i lin h t ng tc v i nhau c th nghin c u m t cch th u o cc hi n t ng kinh t . 3. DOANH NGHI P V MI TR NG KINH DOANH Kinh t vi m t p trung xem xt hnh vi s n xu t, trao i v tiu dng c a cc n v kinh t . s n xu t hng ha v d ch v , doanh nghi p s d ng cc ngu n l c nh : lao ng, v n, ti nguyn v qu n l. V i nh ng y u t ny, doanh nghi p c th ho ch nh v ki m sot t c m c tiu c a doanh nghi p. Ngoi ra, m i doanh nghi p ho t ng trong th tr ng v ch u s tc ng c a mi tr ng kinh doanh. 3.1. Khi ni m v doanh nghi p v chu k kinh doanh c a doanh nghi p. 3.1.1. Khi ni m doanh nghi p Doanh nghi p l n v kinh doanh hng ho, d ch v theo nhu c u th tr ng v x h i t l i nhu n t i a v t hi u qu kinh t - x h i cao nh t. Qu trnh kinh doanh c a doanh nghi p: - Doanh nghi p s n xu t: + Nghin c u nhu c u th tr ng + Chu n b ng b cc y u t u vo th c hi n quy t nh s n xu t + T ch c t t qu trnh k t h p ch t ch , kho lo gi a cc y u t c b n c a u vo t o ra hng ho v d ch v , trong lao ng l y u t quy t nh. + T ch c t t qu trnh tiu th hng ho, d ch v , bn hng ho thu ti n v . - i v i doanh nghi p th ng m i d ch v : + Nghin c u nhu c u th tr ng v hng ho v d ch v l a ch n v quy t nh l ng hng ho c n mua bn cho khc hng theo nhu c u th tr ng. + T ch c vi c mua cc hng ho, d ch v theo nhu c u th tr ng. + T ch c vi c bao gi ho c ch bi n, b o qu n, chu n b bn hng ho, d ch v . + T ch c vi c bn hng ho v thu ti n v cho doanh nghi p v chu n b qu trnh kinh doanh ti p theo. 3.1.2. Chu k kinh doanh c a doanh nghi p M t trong nh ng bi n php quan tr ng nng cao hi u qu c a kinh doanh l rt ng n chu k kinh doanh c a doanh nghi p. Chu k kinh doanh l kho ng th i gian t lc b t u kh o st nghin c u nhu c u th tr ng v hng ho, d ch v n lc bn xong hng ho v thu ti n v . Bao g m: - Th i gian nghin c u nhu c u th tr ng v quy t nh s n xu t. - Th i gian chu n b cc u vo cho s n xu t - Th i gian t ch c qu trnh s n xu t ho c bao gi ch bi n v mua bn ho c th i gian bn mua. Mu n rt ng n chu k kinh doanh, doanh nghi p c n p d ng nhi u bi n php y nhanh qu trnh kinh doanh, trong ph i h t s c coi tr ng cc bi n php v kinh t , t ch c k thu t cng ngh v qu n l. Vi c rt ng n chu k kinh doanh c ngh a quan tr ng n vi c t ng hi u qu kinh doanh v gi m cc chi ph kinh doanh. 6

i u quan tr ng y l cc doanh nghi p mu n ra cc bi n php t c hi u qu cao trong kinh doanh, t n t i v pht tri n c trong c nh tranh, c n ph i gi i quy t t t c nh ng v n kinh t c b n, nh ng ho t ng c tnh quy lu t v xu h ng v n ng c a cc ho t ng kinh t vi m trong doanh nghi p c a mnh. 3.2. Mi tr ng kinh doanh 3.2.1. Khi ni m Mi tr ng kinh doanh bao g m cc l c l ng bn ngoi nh h ng n kh n ng ho t ng c a doanh nghi p. Ty thu c vo ph m vi v m c nh h ng c a cc y u t mi tr ng, cc nh kinh t phn chia cc y u t mi tr ng kinh doanh thnh hai nhm mi tr ng v m v mi tr ng vi m. 3.2.2. Mi tr ng v m Mi tr ng v m bao g m cc tc nhn bin ngoi doanh nghi p, nh h ng n doanh nghi p m t cch gin ti p. Thng th ng, ph m vi nh h ng n ho t ng chung c a ngnh. Cc y u t thu c mi tr ng v m bao g m: kinh t ,chnh tr -php lu t, v n ha x h i, cng ngh v t nhin. Ch ng h n, qui nh ng c a r ng c a chnh ph s nh h ng n cc doanh nghi p khai thc g ho c doanh nghi p s n xu t hng g gia d ng. Tuy nhin, y l c h i cho cc doanh nghi p s n xu t nguyn v t li u t ng h p, c th thay th cho g trong vi c s n xu t cc m t hng gia d ng hay v n phng. 3.2.3. Mi tr ng vi m Mi tr ng vi m bao g m cc l c l ng bn ngoi, nh h ng tr c ti p n ho t ng kinh doanh c a doanh nghi p. Th m ch v i cng m t ngnh, cc doanh nghi p khc nhau c ng s c cc l c l ng bn ngoi khc nhau nh : khch hng, i th c nh tranh, trung gian, nh cung c p Ch ng h n, cc doanh nghi p gia cng hng may m c ch u nh h ng khi chnh ph qui nh h n ng ch xu t kh u. y l nh h ng thu c mi tr ng v m v nh h ng chung cho t t c cc ngnh. Ngoi ra, cc doanh nghi p c th c cc nh cung c p nguyn v t li u ring v th tr ng cho s n ph m may m c c th Chu u, M , ho c th tr ng n i a. y l nh ng l c l ng nh h ng n t ng doanh nghi p c th . Cc l c l ng mi tr ng c th c xem nh l khng th ki m sot c. M c d, doanh nghi p khng th ki m sot c cc l c l ng bn ngoi, nh ng h c th tc ng n chng theo nhi u cch th c khc nhau. Ch ng h n, cc doanh nghi p pht tri n cng ngh v t li u c th nh h ng n nhi u doanh nghi p khc s d ng nguyn li u u vo. S n ph m v qu ng co c a doanh nghi p c th nh h ng n nh n th c v quan i m v gi tr c a c nhn v x h i. Mi tr ng kinh doanh c th tc ng n cc doanh nghi p theo chi u h ng khc nhau, c ng c th l c h i ho c l e d a. Ch nh ng doanh nghi p c n ng l c c nh tranh m i ch p l y c h i trong m t kho ng th i gian nh t nh. M t chi n l c ph h p c thi t l p v th c hi n khng b l c h i v h n ch nh h ng e d a. i u quan tr ng i v i doanh nghi p l d bo cc thay i v i u ki n mi tr ng, ho ch nh thch h p v th c hi n ph n h i chnh xc. 4. S L A CH N KINH T T I U C A DOANH NGHI P S khan hi m ngu n l c i h i x h i, c nhn ph i a ra s l a ch n. Quy t nh l a ch n ph i c cn nh c trn c s xt chi ph c h i. B i l m i c nhn trong x h i s h u nh ng ngu n l c nh t nh ( c th s n xu t hay tiu dng m t s hng ha nh t nh) cho d c nhn c ngu n l c d i do i ch ng n a th s gi i h n v th i gian v nhn l c ch cho php h s n xu t v tiu dng m t s hng ha nh t nh.

4.1. Chi ph c h i Chi ph c h i l khi ni m h u ch nh t c s d ng trong l thuy t l a ch n. y l m t t ng n gi n nh ng c s d ng h t s c r ng ri trong cu c s ng. N u chng ta hi u r khi ni m ny, th n tr thnh m t cng c h u ch nh t gip chng ta a ra cc quy t nh l a ch n c hi u qu khi ng tr c hng lo t cc tnh hu ng khc nhau x y ra trong ho t ng kinh t . Chi ph c h i l gi tr l n nh t trong cc gi tr c a cc c h i b b qua khi a ra m t quy t nh l a ch n nh n c m t gi tr t quy t nh . V d : m t sinh vin trong qu trnh h c h c t p r t chuyn c n, ch m ch , c ph ng php h c t p t t v th hi n c kh n ng t nghin c u v trnh c a mnh qua k t qu cao trong h c t p. Sau khi t t nghi p c nhi u doanh nghi p m i anh ta v lm vi c. C 4 doanh nghi p n cho m i anh ta v i cc m c l ng c xu t nh sau: doanh nghi p A: 5 tri u, B: 4,8 tri u, C: 6 tri u, D: 7 tri u (cc i u ki n khc lm vi c t i 4 doanh nghi p ny l nh nhau). Nh v y, anh ta c 4 c h i l a ch n v t t nhin anh ta s ch n doanh nghi p D. V y chi ph c h i c a quy t nh ny l bao nhiu ? Quy t nh ny ng hay sai ? Chi ph c h i c a quy t nh ny l 6 tri u. y l quy t nh ng v v i quy t nh ny, anh ta nh n c m t gi tr (7 tri u) l n h n chi ph c h i. V v y, ng i ta l gi i hnh vi kinh t b ng cch lu n ch ng r ng, cc tc nhn kinh t s l a ch n m t cch hnh ng b ng cch cn nh c, so snh nh ng l i ch do s l a ch n em l i v chi ph tnh theo nh ng c h i b b qua. Ch ng h n, khi quy t nh s d ng th i gian c a mnh trong ngy hm nay, t i ch n vi c nghe chuyn gia gi ng chuyn , v nh ng l i ch t c s l n h n l chi ph c h i trong tr ng h p s d ng th i gian hi n c c sch. Khi cc nh kinh t c p n chi ph v l i ch lin quan n l a ch n. Cc tranh lu n th ng t p trung vo l i ch bin v chi ph bin. L i ch bin c a m t ho t ng l l i ch t ng thm lin quan n vi c gia t ng thm m t n v ho t ng. Chi ph bin c xc nh b ng chi ph t ng thm lin quan n vi c gia t ng thm m t n v ho t ng. Cc nh kinh t gi nh r ng cc c nhn c g ng t i a ha l i ch rng lin quan n m i ho t ng. N u l i ch bin v t qu chi ph bin, l i ch rng s t ng ln n u m c ho t ng t ng ln. V v y, cc c nhn s t ng m c ho t ng khi m l i ch bin cn l n h n chi ph bin. Ni cch khc n u chi ph bin v t qu l i ch bin,l i ch rng s t ng ln n u m c ho t ng gi m xu ng. Khng c l do g ph i thay i m c ho t ng (l i ch rng t cc c i) t i m c ho t ng m l i ch bin b ng v i chi ph bin. 4.2. ng gi i h n n ng l c s n xu t S khan hi m ti nguyn lm cho vi c s n xu t b h n ch v m t s n l ng. ng gi i h n kh n ng s n xu t cho bi t cc k t h p khc nhau c a hai (hay nhi u lo i hng ha) c th c s n xu t t m t s l ng nh t nh c a ngu n ti nguyn (khan hi m). ng gi i h n kh n ng s n xu t minh h a cho s khan hi m c a ngu n ti nguyn. Th d , gi s m t n n kinh t c b n n v lao ng tham gia vo s n xu t th c ph m v v i. S li u v kh n ng s n xu t c a n n kinh t ny c trnh by trong b ng 1.1 d i y.

B ng 1.1. Kh n ng s n xu t Ph ng n s n xu t A B C D E Th c ph m S n v lao 4 3 2 1 0 ng S nl 25 22 17 10 0 ng S n v lao 0 1 2 3 4 V i ng S nl 0 9 17 24 30 ng ng

D a vo s li u trong b ng 1.1, ta c th v nn m t ng cong c g i l gi i h n kh n ng s n xu t nh trong hnh 1.2 d i y. Th c ph m (s l ng) ng gi i h n kh n ng s n xu t (PPF) A 25 B 22 C 17 D 10 E 9 17 24 30 V i (s l ng)

Hnh 1.3. ng gi i h n kh n ng s n xu t (PPF) T ng qut, ng gi i h n kh n ng s n xu t cho bi t s n l ng t i a c a hai (hay nhi u) s n ph m c th s n xu t c v i m t s l ng ti nguyn nh t nh. N u s cng nhn phn nh cho m i ngnh cng nhi u th s cng t o ra nhi u s n ph m, nh ng n ng su t c a m i cng nhn v sau cng gi m. Hi n t ng ny c m t b i quy lu t k t qu bin gi m d n. Quy lu t k t qu bin gi m d n cho bi t l s tr nn kh h n khi th c hi n m t ho t ng no m c cao h n. Th d , khi ta li xe th t ch m, ta c th d dng t ng t c ln, ch ng h n, 10 km/gi , nh ng khi ta li xe th t nhanh th vi c t ng t c ln thm 10km/gi s r t kh t c. Quy lu t ny c th c quan st th y r t nhi u l nh v c. Trong l nh v c kinh t , ta c th c th ha n nh sau: vi c m r ng s n xu t b t k m t hng ha no th s cng lc cng kh h n v ta ph i s dung ngu n ti nguyn cng lc cng nhi u t o ra thm m t s n ph m. Vi c t ng m c th a mn c a ta i v i m t lo i hng ha no s cng lc cng kh kh n h n khi chng ta tiu dng n cng nhi u. N u ta di chuy n d c theo ng gi i h n kh n ng s n xu t, ch ng h n t i m A n i m B c a hnh 1.2, ta s th y vi c s n xu t thm v i s lm cho s l ng th c gi m i. T nh n xt ny, cc nh kinh t gi i thi u khi ni m chi ph c h i c a vi c s n xu t thm m t lo i hng ha no . Chi ph c h i ( s n xu t ra thm m t n v s n ph m X) l s n v s n ph m Y ph i s n xu t b t i s n xu t ra thm m t n v s n ph m X. Nh v y, ngh ch d u v i d cc a ng gi i h n kh n ng s n xu t t i m t i m chnh l chi ph c h i t i i m . Do , trn s trn ta c th th y chi ph c h i khc nhau gi a hai i m A v B c a ng gi i h n kh n ng s n xu t. Cng th c tnh chi ph c h i nh sau: dY Chi ph c h i = =d cc a ng gi i h n kh n ng s n xu t dX 9

ng gi i h n kh n ng s n xu t cho chng ta th y 3 v n l n nh sau : - S khan hi m: c bi u th b ng s t n t i c a cc k t h p khng th t c. - S l a ch n: c bi u th b ng s c n thi t ph i l a ch n gi a cc k t h p c th t c (n m trn ng gi i h n kh n ng s n xu t). - Chi ph c h i: c bi u th qua d ng ngh ch bi n c a ng gi i h n kh n ng s n xu t. N cho th y c thm c m t s n ph m ny th ta ph i t b m t hay nhi u s n ph m khc. S l a ch n kinh t t i u tr c h t ph i n m trn ng gi i h n n ng l c s n xu t hi n c, nh ng trn ng n ng l c cho php , chng ta s ch n t i i m no th t i u nh t cho mong mu n c a chng ta. i m c hi u qu nh t tr c h t l i m n m trn ng gi i h n kh n ng s n xu t v i m th a mn t i a cc nhu c u c a x h i v con ng i mong mu n. 4.3. nh h ng c a quy lu t khan hi m, l i su t gi m dn, chi ph c h i ngy cng t ng v hi u qu n vi c l a ch n t i u. 4.3.1. Tc d ng c a quy lu t khan hi m Nhu c u c a con ng i khng ng ng t ng ln v ngy cng a d ng, phong ph, i h i hng ha v ch t l ng d ch v ngy cng cao, ti n ch mang l i ngy cng nhi u. Tuy nhin ti nguyn th a mn nh ng nhu c u trn ngy cng khan ki m v c n ki t ( t ai, khong s n, lm s n, h i s n...). Quy lu t khan hi m ti nguyn so v i nhu c u c a con ng i nh h ng gy g t n s l a ch n kinh t t i u trong ho t ng kinh t vi m. iv iv n l a ch n kinh t t i u t ra ngy cng th c hi n r t kh kh n. i h i doanh nghi p ph i l a ch n nh ng v n kinh t c b n c a mnh trong gi i h n cho php c a kh n ng s n xu t v s c c nh tranh ngy cng gia t ng. 4.3.2. Tc d ng c a quy lu t l i su t gi m d n Quy lu t l i su t gi m d n cho bi t kh i l ng u ra c thm ngy cng gi m khi ta lin ti p b thm nh ng n v b ng nhau c a m t u vo bi n i ( u vo khc gi nguyn). Quy lu t l i su t gi m d n i h i trong l a ch n t i u doanh nghi p ph i ph i h p u vo s n xu t v i m t t l t i u 4.3.3. Tc ng c a quy lu t chi ph c h i ngy cng t ng Chi ph c h i: l chi ph s n xu t ra m t m t hng c tnh b ng s l ng m t hng khc b b i s n xu t thm m t n v m t hng . Quy lu t chi ph c h i ngy cng t ng cho bi t: khi mu n t ng d n t ng n v m t hng ny, x h i ph i b i ngy cng nhi u s l ng m t hng khc: quy lu t i h i s d ng ti nguyn vo s n xu t cc m t hng khc nhau m t cch hi u qu . 4.3.4. Hi u qu kinh t Hi u qu kinh t l m i quan tm duy nh t c a kinh t h c ni chung, kinh t vi m ni ring. Hi u qu , ni khi qut ngh a l khng lng ph, nh ng n quan h ch t ch v i vi c s d ng n ng l c s n xu t hi n c. M t doanh nghi p ho t ng c hi u qu khi n khng th s n xu t m t m t hng v i s l ng nhi u h n, m khng s n xu t m t m t hng khc v i s l ng t h n, khi n n m trn ng gi i h n kh n ng s n xu t. M c s n xu t c hi u qu n m trn ng n ng l c s n xu t, nh ng i m c hi u nh t l i m cho php v a s n xu t t i a cc lo i hng ha theo nhu c u th tr ng v s d ng y n ng l c s n xu t. D i ng n ng l c s n xu t l khng c hi u qu v s d ng khng y n ng l c s n xu t. Ngoi ng n ng l c s n xu t l khng kh thi.

10

Nh v y, ta c th nh n m nh m y v n c b n v hi u qu kinh t theo quan i m kinh t h c vi m: - T t c nh ng quy t nh s n xu t ci g trn ng gi i h n n ng l c s n xu t l c hi u qu v n t n d ng h t ngu n l c. - S l ng hng ho t trn ng gi i h n c a n ng l c s n xu t cng l n cng c hi u qu cao. - S th a mn t i a v m t hng, ch t l ng, s l ng hng ha theo nhu c u th tr ng trong gi i h n c u ng n ng l c s n xu t cho ta t c hi u qu kinh t cao nh t. - K t qu trn m t n v chi ph cng l n ho c chi ph trn m t n v k t qu cng nh th hi u qu kinh t cng cao. S t c hi u qu kinh t cao nh t trong kho ng th i gian ng n nh t cho ta kh n ng t ng tr ng kinh t nhanh v tch l y l n. Hi u qu kinh t l tiu chu n cao nh t c a m i s l a ch n kinh t c a cc doanh nghi p trong n n kinh t th tr ng. 4.3.5. nh h ng c a m hnh kinh t M hnh kinh t ch huy Doanh nghi p ho t ng theo nh ng k ho ch kinh t c a chnh ph , d a trn quan h c p pht, giao n p s n ph m h u nh doanh nghi p khng c c h i l a ch n , nh ng v n kinh t c b n u c gi i quy t t k ho ch ha t p trung c a chnh ph . Doanh nghi p ch l ng i th c hi n , ch l a ch n nh ng ph ng h ng , nh ng gi i php th c hi n t t nh t k ho ch chnh ph trn c s nh ng quy nh c a chnh ph . M hnh kinh t th tr ng Doanh nghi p l ch th kinh t c l p t ch kinh doanh , ph i l a ch n , xc nh t i u nh ng v n kinh t c b n. N khng g p ph i nh ng s c p hay s h tr no t chnh ph , tuy nhin c nh tranh gay g t , bi n ng kh l ng. Doanh nghi p ph i n ng ng nh y bn tm m i bi n php phn ph i s d ng ngu n l c c hi u qu nh t. C th ni y s l a ch n kinh t t i u c a doanh nghi p t n nh cao c a t do l a ch n . M hnh kinh t h n h p M hnh kinh t ny pht huy c tnh n ng ng , tch c c c a doanh nghi p trong t ch kinh doanh t o ra ng l c pht tri n khoa h c , k thu t v kinh t . ng th i pht huy c vai tr qu n l i u ti t kinh t v m c a chnh ph l i u ki n c n thi t doanh nghi p l a ch n kinh t t i u m t cch c hi u qu . CU H I TH O LU N 1. Nh ng nh n nh no d i y thu c ph m vi nghin c u c a kinh t h c vi m v nh ng nh n nh no thu c ph m vi nghin c u c a kinh t h c v m? a. nh thu cao vo m t hng r u bia s h n ch s l ng bia c s n xu t. b. Th t nghi p trong l c l ng lao ng t ng nhanh vo th p nin 2000. c. Thu nh p c a ng i tiu dng t ng s lm cho ng i tiu dng chi tiu nhi u h n. d. Ng i cng nhn nh n c l ng cao h n s mua nhi u hng xa x h n. e. T c t ng tr ng c a n n kinh t n m nay cao h n n m qua. f. Cc doanh nghi p s u t vo nh ng ngnh c t su t l i nhu n cao. 2. B n c gi i quy t ba v n c b n c a kinh t trong cu c s ng hng ngy khng? Cho v d minh h a. 3. Nh ng nh n nh no d i y khng ng i v i n n kinh t k ho ch t p trung? a. Cc doanh nghi p t do l a ch n thu m n nhn cng. b. Chnh ph ki m sot phn ph i thu nh p. c. Chnh ph quy t nh ci g nn s n xu t. 11

d. Gi c hng ho do cung - c u trn th tr ng quy t nh. 4. Cu ni sau y ng hay sai? "M t n n kinh t c th t nghi p khng s n xu t m c s n l ng n m trn ng gi i h n kh n ng s n xu t (PPF)." 5. T i sao ng gi i h n kh n ng s n xu t (PPF) c th minh h a cho s khan hi m ti nguyn? 6. Kinh t h c c p n ba v n c b n c a x h i: s n xu t ra ci g, nh th no v cho ai. Nh ng s ki n sau y lin quan n v n no trong ba v n trn? a. Cc nh khai khong m i pht hi n ra m d u c tr l ng l n. b. Chnh ph i u ch nh thu thu nh p sao cho ng i ngho c phn ph i nhi u h n t ng i giu. c. Chnh ph cho php t nhn ha m t s ngnh ch y u. d. Pht minh ra my vi tnh. BI T P 1. M t b l c s ng trn m t hn o nhi t i g m c 5 ng i. Th i gian c a h dnh thu ho ch d a v nh t tr ng ra. M t ng i c th thu c 20 qu d a hay l 10 qu tr ng m t ngy. N ng su t c a m i ng i khng ph thu c vo s l ng ng i lm vi c trong ngnh. a. Hy v ng gi i h n kh n ng s n xu t i v i d a v tr ng. b. Gi s c m t sng ch ra m t k thu t tro cy m i gip cng vi c hi d a d dng h n nn m i ng i c th hi c 28 qu m t ngy. Hy v ng gi i h n kh n ng s n xu t m i. c. Hy gi i thch t i sao hnh d ng c a ng gi i h n kh n ng s n xu t trong bi t p ny khc v i trong bi t p 1.

12

Ch

ng 2. CUNG C U HNG HA

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch c khi ni m c u, l ng c u, c u c nhn, c u th tr ng, lu t c u, cung, l ng cung, cung c nhn, cung th tr ng. - Phn tch cc y u t nh h ng n c u, cung hng ha trn th tr ng. - Gi i thch tr ng thi c n b ng th tr ng, c ch hnh thnh gi c c a hng ha trn th tr ng; s thay i c a cung c u nh h ng n tr ng thi cn b ng. - Tnh co gin c a cung, c u. - Gi i thch c s can thi p c a Chnh ph n gi c c a hng ha trn th tr ng, qua nh h ng n l i ch c a ng i s n xu t, ng i tiu dung khi mua bn hng ha, d ch v trn th tr ng. 1. TH TR NG Trong ph n ny, chng ti gi i thi u m t nh ngh a h p v th tr ng. Th tr ng l t p h p cc th a thu n thng qua ng i bn v ng i mua ti p c n nhau mua bn hng ha v d ch v . Theo nh ngh a ny, th tr ng khng ph i l m t a i m c th v b gi i h n trong m t khng gian c th m chnh l nh ng th a thu n gi a ng i mua v ng i bn. N i no c s th a thu n gi a ng i mua v ng i bn mua bn hng ha, d ch v th n i c l th tr ng. Do , th tr ng c th l m t qun c ph, m t ch , m t cu c k k t h p ng mua bn... T i m t s th tr ng, ng i mua v ng i bn g p g tr c ti p v i nhau nh ch tri cy, ti m n... M t s th tr ng l i c v n hnh thng qua cc trung gian hay ng i mi gi i nh th tr ng ch ng khon; nh ng ng i mi gi i th tr ng ch ng khon giao d ch thay cho cc thn ch c a mnh. nh ng th tr ng thng th ng, ng i bn v ng i mua c th th a thu n v gi c v s l ng. Th d , t i ch C n Th ng i mua v ng i bn c th tr c ti p th ng l ng gi. Nh v y, th tr ng r t a d ng v xu t hi n b t c n i no c s trao i mua bn. Hnh th c c a th tr ng khc nhau nh ng cc th tr ng c cng m t ch c n ng kinh t : th tr ng xc l p m c gi v s l ng hng ha hay d ch v m t i ng i mua mu n mua v ng i bn mu n bn. Gi c v s l ng hng ha hay d ch v c mua bn trn th tr ng th ng song hnh v i nhau. ng v i m t m c gi nh t nh, m t s l ng hng ho nh t nh s c mua bn. V th , th tr ng s gip gi i quy t cc v n kinh t c b n nu trn c a kinh t h c. hi u r h n c ch v n hnh c a th tr ng, ta s tm hi u hnh vi c a ng i mua (bi u hi n qua c u) v ng i bn (bi u hi n qua cung) trn th tr ng. 2. C U 2.1. Khi ni m c u v l ng c u 2.1.1. Khi ni m c u C u (c a ng i mua) i v i m t lo i hng ha no l s l ng c a lo i hng ha m ng i mua mu n mua t i m i m c gi ch p nh n c trong m t th i gian nh t nh no t i m t a i m nh t nh. Khi ni m nu trn cho th y c u khng ph i l m t s l ng c th m l m t s m t ton di n v s l ng hng ha m ng i mua mu n mua m i m c gi c th .

13

S l ng c a m t lo i hng ha no m ng i mua mu n mua ng v i m t m c gi nh t nh c g i l l ng c u c a hng ha t i m c gi . Nh th , l ng c u ch c ngh a khi g n v i m t m c gi c th . Th d : C u i v i o qu n c trnh by trong b ng 2.1. Chng ta nh n th y m t c i m c a hnh vi c a ng i tiu dng l: khi gi cng cao, l ng c u c a ng i tiu dng gi m i. Ch ng h n, m c gi l khng, ng i mua c cho khng o qu n. V th , l ng c u m c gi ny s r t cao v c th khng th ng k c. Khi gi t ng ln 40.000 ng/b , m t s ng i tiu dng khng cn kh n ng thanh ton hay ng i tiu dng mua t i do c m th y gi t h n nn t b nh mua. Do v y, l ng c u lc ny gi m xu ng cn 160.000 b /tu n. T ng t , khi gi cng cao, s l ng hng ha m ng i mua mu n mua ti p t c gi m. N u gi l 200.000 ng/b , ng i mua c l khng ch p nh n m c gi ny nn khng mua m t hng ha no hay l ng c u lc ny b ng khng. B ng 2.1. C u v cung i v i o qu n Gi (1.000 0 40 80 120 160 200 ng/ b ) C u (1.000 b / tu n) 160 120 80 40 0 Cung (1.000 b / tu n) 0 0 40 80 120 160

2.1.2. Hm c u v ng c u T th d trn ta th y r ng c u c a ng i tiu dng i v i m t lo i hng ha no ph thu c vo gi c a m t hng , n u nh cc y u t khc l khng i. Khi gi t ng th l ng c u gi m i v ng c l i. V v y, v i gi nh l cc y u t khc l khng i, ta c th bi u di n l ng c u i v i m t hng ha no nh l m t hm s c a gi c a chnh hng ha nh sau: QD = f(P) (2.1) Hm s bi u di n m i quan h gi a l ng c u c a m t m t hng v gi c a n, nh hm s (2.1), c g i l hm c u. ti n l i cho vi c l gi i cc v n c b n c a kinh t h c vi m, ng i ta th ng dng hm s b c nh t (hay cn g i l hm s tuy n tnh) bi u di n hm c u. V v y, hm c u th ng c d ng: QD ! a  bP hay P ! E  F QD (2.2) Trong : QD l s l ng c u (hay cn g i l s c u); P l gi c v a, b, E v F l cc h ng s . V l ng c u v gi c m i quan h ngh ch bi n v i nhau nn h s b c gi tr khng d ng (b e 0); t ng t , F e 0. V i d ng hm s nh (2.2), th c a hm c u (hay cn g i l ng c u) c th c v nh m t ng th ng (Hnh 2.1). Cc i m n m trn ng c u s cho bi t l ng c u c a ng i mua cc m c gi nh t nh. Th d , i m A n m trn ng c u D trong hnh 2.1 cho bi t l ng c u m c gi 120.000 ng/b l 80.000 b . Khi gi t ng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b , l ng c u gi m xu ng cn 40.000 b ( i m B).

14

P (1000 / b ) B 160 120 A ng c u (D) 40 80 QD (1000b / tu n)

Hnh 2.1. ng c u Do gi t ng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b , i m A di chuy n n i m B trn ng c u D. S di chuy n ny g i l s di chuy n d c theo ng c u. S di chuy n ny b t ngu n t s thay i c a gi c a chnh hng ha . Khi xem xt hnh d ng c a ng c u, ta c n l u cc i m sau: ng c u th ng c h ng d c xu ng t tri sang ph i v khi gi c t ng ln l ng c u gi m i. ng c u khng nh t thi t l m t ng th ng. Trong hnh 2.1, ta v ng c u c d ng ng th ng, i u ny ch nh m lm n gi n ha vi c kh o st c a chng ta v c u. Trong nhi u tr ng h p, ng c u c th c d ng ng cong. 2.2. Cc y u t nh h ng n c u i v i hng ha Trong cc ph n tr c, khi nghin c u ng c u c a m t lo i hng ha chng ta gi nh l cc y u t khc v i gi c a hng ha l khng i. By gi , chng ta s l n l t xem xt s nh h ng c a cc y u t khc v i gi n l ng c u i v i hng ha. Nh n xt t ng qut l: cc y u t khc v i gi thay i c th lm d ch chuy n ng c u. C ng c n l u r ng chng ta ch c th nghin c u nh h ng c a t ng y u t m t n c u, m khng xem xt nh h ng t ng h p c a cc y u t nh m t t ng th . i u ny c ngh a l khi nghin c u nh h ng c a m t y u t ny th ta gi nh cc y u t khc khng i. C nh th ta m i nh n th y r tc ng c a y u t m ta c n xem xt. Ph ng php nghin c u nh v y g i l ph ng php phn tch so snh t nh. S nh h ng c a cc y u t khc v i gi n c u i v i hng ha c m t nh d i y. 2.2.1. Thu nh p c a ng i tiu dng Khi thu nh p t ng, c u i v i h u h t cc hng ha u gia t ng v v i thu nh p cao h n ng i tiu dng th ng c xu h ng mua hng ha nhi u h n. Tuy nhin, c ng c nh ng ngo i l , ty thu c vo tnh ch t c a hng ha, nh c trnh by d i y. C u i v i lo i hng ha thng th ng s t ng khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng. Th d , ng i tiu dng s mua qu n o, s mua ti-vi mu, s d ng cc d ch v gi i tr, v.v. nhi u h n khi thu nh p c a h t ng ln. Nh ng hng ha ny l nh ng hng ha thng th ng. Ng c l i, c u i v i hng ha th c p (hay cn g i l c p th p) s gi m khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng. Hng c p th p th ng l nh ng m t hng r ti n, ch t l ng km nh ti-vi tr ng en, xe p, v.v. m m i ng i s khng thch mua khi thu nh p c a h cao h n. Ni chung, khi thu nh p thay i, ng i tiu dng s thay i nhu c u i v i cc lo i hng ha. i u ny s t o nn s d ch chuy n c a ng c u. Hnh 2.2 trnh by s d ch chuy n c a ng c u do nh h ng c a thu nh p c tnh n tnh ch t c a hng ha. ng c u i v i hng ha thng th ng s d ch chuy n v pha ph i khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln; ng c l i, ng c u i v i hng ha c p th p s d ch chuy n v pha tri khi khi thu nh p c a ng i tiu dng tang ln. 15

M t lo i hng ha c th v a l hng ha thng th ng v v a l hng ha c p th p. Ch ng h n, ng i tiu dng s mua qu n o nhi u h n ng v i m t m c gi nh t nh khi thu nh p t ng. Ng i tiu dng c l s chi ti n nhi u h n cho cc lo i qu n o th i trang, cao c p, p nh ng s chi t h n cho cc lo i qu n o r ti n, km ch t l ng. Nh v y, qu n o c th v a l hng ho bnh th ng v v a l hng ho c p th p. Cng v i s gia t ng c a thu nh p c a ng i tiu dng theo th i gian, m t hng ha, d ch v l hng bnh th ng hm nay c th tr thnh m t hng th c p trong t ng lai. Th d , Vi t Nam, xe p l hng ha bnh th ng vo u nh ng n m 1990 nh ng l i l hng th c p vo cu i nh ng n m 1990 do thu nh p c a ng i tiu dng vo cu i nh ng n m 1990 cao h n thu nh p vo u nh ng n m 1990. P P

120

A1

A2

120 (D2 ) (D1 )

A2

A1

(D1 ) (D2 ) 80 60 b) S thay i c u c a hng ha th c p QD

100 80 a) S thay i c u c a hng ha thng th ng

QD

Hnh 2.2. nh h ng c a s gia t ng thu nh p n c u c a hng ha thng th ng v th c p Khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln, n u qu n o l hng ha thng th ng, (a) t i m c gi 120, l ng c u t ng t 80 ln 100, lm cho ng c u d ch chuy n sang ph i t D1 n D2. N u qu n o l hng ha th c p, ng i tiu dng gi m l ng mua xu ng cn 60, ng c u d ch chuy n sang tri (b) B ng 2.2 cho th y m i lin h gi a thu nh p v s l ng tiu th c a m t s lo i hng tiu dng tnh bnh qun trn m t h gia nh c a n c ta trong giai o n 1997-1998. Trong cc m t hng l ng th c - th c ph m, g o v mu i c th c xem nh l hng c p th p v cc h gia nh c thu nh p cng cao c xu h ng tiu dng g o v mu i cng t i. l do khi thu nh p t ng ln, tm l tiu dng c a ng i dn c th thay i. Khi thu nh p t ng ln, ng i tiu dng ngh n vi c th ng th c b a n ngon h n l n cho no.

16

B ng 2.2. Kh i l

ng tiu dng m t s hng l 1 2 1904

ng th c th c ph m phn theo nhm chi tiu Nhm chi tiu 3 2450 13,62 0,31 1,03 1,95 1,22 0,05 0,05 0,40 4 3440 13,22 0,31 1,44 2,94 1,41 0,03 0,12 0,51 5 8646 10,94 0,25 2,06 4,60 1,43 0,17 0,28 0,66

Thu nh p (1000 Hng ha G o cc lo i (kg) Mu i (kg) Th t cc lo i (kg) Tr ng (qu ) Th y h i s n (kg)

ng)

1239 11,48 0,32 0,49 0,73 0,66 0,00 0,01 0,32

13,37 0,33 0,81 1,52 0,96 0,01 0,04 0,37

S a, s n ph m s a (kg) N c gi i kht (lt) u (lt) Bia, r

(Ngu n: i u tra m c s ng dn c Vi t Nam 1997 1998) Khc v i g o v mu i, cc lo i th c ph m nh th t, tr ng, s a, th y h i s n, r u v bia u c tiu dng nhi u h n khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln. Cc lo i hng ha ny c th c xem l hng ha bnh th ng. c bi t, s l ng tiu dng c a cc m t hng tr ng, s a v n c gi i kht t ng r t cao nhm chi tiu 5 so v i nhm 4. By gi , chng ta hy xem xt s thay i c a c c u tiu dng i v i cc m t hng l ng th c - th c ph m khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln theo cc nhm chi tiu nghin c u s thay i c a c u trong t ng lai. B ng 2.3. C c u chi tiu m t s m t hng phn theo nhm chi tiu ( n v tnh: %) Lo i hng ha L ng th c, th c ph m n u ng ngoi gia nh May m c Yt Giao thng, b u i n Gio d c V n ha th thao v gi i tr Nhm chi tiu 1 61,65 0,70 5,79 4,00 4,64 0,48 3,22 0,08 2 55,81 1,86 5,71 4,62 5,21 0,65 3,95 0,10 3 51,07 2,74 5,38 5,29 5,45 0,77 4,52 0,17 4 43,98 4,48 4,76 6,44 5,71 0,94 5,53 0,37 5 28,75 7,63 3,34 9,81 5,01 1,80 8,28 1,12

(Ngu n: i u tra m c s ng dn c Vi t Nam 1997 1998) T b ng 2.3, ta c th th y r ng cc m t hng l ng th c - th c ph m v may m c l nh ng m t hng c p th p v t tr ng chi tiu cho chng gi m d n khi m c s ng c a ng i dn t ng ln. D ch v y t i v i nh ng ng i c m c chi tiu th p c th l lo i hng bnh th ng v khi thu nh p t ng ln th chi tiu cho d ch v y t c xu h ng t ng ln; khi nhm chi tiu t ng n t 1 n 4, t tr ng chi tiu cho hng ha ny t ng d n. Tuy nhin, i v i nhm ng i th 5, nh ng ng i c m c chi tiu cao nh t, t tr ng chi tiu cho hng ha ny 17

l i gi m i. D ch v y t c th l i tr thnh hng th c p. Giao thng, b u i n, gio d c v gi i tr l nh ng hng ha bnh th ng v c ph n xa x . Nh ng ng i thu c cc nhm c thu nh p th p chi r t t cho nh ng hng ha ny. M c chi tiu cho chng s gia t ng khi thu nh p t ng. Nh ng ng i thu c nhm th 5 c m c chi tiu cho ho t gi i tr r t cao so v i nhm 4. i u ny ch ng t ng i dn s ch tr ng nhi u h n n vui ch i gi tr khi m c s ng c nng cao. Vi c nghin c u s thay i c a nhu c u khi thu nh p c a ng i tiu dng thay i c ngh a trong vi c ho ch nh k ho ch s n xu t v phn b ti nguyn c a m t n n kinh t . T p qun tiu dng s thay i khi thu nh p thay i. Do v y, c c u hng ha s n xu t ra c ng ph i thay i theo ph h p v i nhu c u m i. C nh v y, s phn b ti nguyn trong x h i m i c hi u qu v trnh c lng ph. 2.2.2. Gi c c a hng ha c lin quan Chng ta c th d dng th y r ng gi xe g n my hay gi x ng t ng ln c th lm t ng nhu c u s d ng xe but t i m i m c gi nh t nh, n u gi v xe but khng i. Cc nh kinh t cho r ng xe g n my l nh ng ph ng ti n thay th cho xe but. Ni chung, nhu c u i v i m t lo i hng ha no ch u nh h ng b i gi c c a hng ha c lin quan. C hai lo i hng ha c lin quan m cc nh kinh t th ng c p n l: hng ha thay th v hng ha b sung. Hng ha thay th . Hng ha thay th l nh ng lo i hng ha cng th a mn m t nhu c u (nh ng c th m c th a mn l khc nhau). Thng th ng, hng ha thay th l nh ng lo i hng ha cng cng d ng v cng ch c n ng nn ng i tiu dng c th chuy n t m t hng ny sang m t hng khc khi gi c a cc m t hng ny thay i. Th d , ng i tiu dng c th thay th th t b ng c khi gi th t t ng ln v gi c khng i; khch du l ch c th l a ch n gi a V ng Tu, L t hay Nha Trang. Quan st trn cho php ta a ra nh n xt quan tr ng sau: c u i v i m t lo i hng ha no s gi m (t ng) i khi gi c a (cc) m t hng ha thay th c a n gi m (t ng), n u cc y u t khc l khng i. Hng ha b sung. Hng ha b sung l nh ng hng ha c s d ng song hnh v i nhau b sung cho nhau nh m th a mn m t nhu c u nh t nh no . Trong th c t c r t nhi u hng ha b sung. Th d , x ng l hng ha b sung cho xe g n my v chng ta khng th s d ng xe g n my m khng c x ng. Gi x ng t ng c th d n n l ng c u i v i xe g n my gi m xu ng. Gas v b p gas, my ht CD v a CD l nh ng hng ha b sung cho nhau. T nh ng th d trn, ta c ng c th d a ra m t nh n xt quan tr ng sau: c u i v i m t lo i hng ha no s gi m (t ng) khi gi c a (cc) hng ha b sung c a n t ng (gi m), n u cc y u t khc khng i. 2.2.3. Gi c c a chnh lo i hng ha trong t ng lai C u i v i m t hng ha, d ch v cn c th ph thu c vo s d on c a ng i tiu dng v gi c a hng ha, d ch v trong t ng lai. Vi c ng i dn x mua t ai trong th i gian g n y l do h d on gi t ai s gia t ng trong th i gian t i khi nhu c u v t sinh s ng v th ha gia t ng. Thng th ng, ng i tiu dng s mua nhi u hng ha, d ch v h n khi h d on gi trong t ng lai c a hng ha, d ch v t ng v ng c l i. 2.2.4. Th hi u c a ng i tiu dng Trong cc ph n tr c, c m t m t y u t n a c gi c nh khi phn tch ng c u. l th hi u hay s thch c a ng i tiu dng. S thch c a ng i tiu dng c th ch u nh h ng c a phong t c, t p qun, mi tr ng v n ha - x h i, thi quen tiu dng, v.v. c a ng i tiu dng. Khi nh ng y u t ny thay i, nhu c u i v i m t s lo i hng ha c ng i theo. Th d , khi phim Hn Qu c c trnh chi u ph bi n n c ta, th hi u v nhu m tc v qu n o th i trang Hn Qu c trong thanh nin gia t ng. i u ny d n n nhu c u i v i th i trang Hn Qu c c ng gia t ng.

18

2.2.5. Quy m th tr ng S ng i tiu dng trn th tr ng i v i m t hng ha, d ch v c th no c nh h ng quan tr ng n c u i v i hng ha, d ch v . C nh ng m t hng c tiu dng b i h u h t ng i dn nh n c gi i kht, b t gi t, la g o, v.v. V v y, s l ng ng i mua trn th tr ng nh ng m t hng ny r t l n nn c u i v i nh ng m t hng ny r t l n. Ng c l i, c nh ng m t hng ch ph c v cho m t s t khch hng nh r u ngo i, n trang cao c p, knh c n th , v.v. Do s l ng ng i tiu dng i v i nh ng m t hng ny t ng i t nn c u i v i nh ng m t hng ny c ng th p. Dn s n i t n t i c a th tr ng l y u t quan tr ng quy t nh quy m th tr ng. Cng v i s gia t ng dn s , c u i v i h u h t cc lo i hng ha u c th gia t ng. 2.2.6. Cc y u t khc S thay i c a c u i v i hng ha, d ch v cn ph thu c vo m t s y u t khc. c th l cc y u t thu c v t nhin nh th i ti t, kh h u hay nh ng y u t m chng ta khng th d on tr c c. Th d , c u i v i d ch v i l i b ng my bay t ng t suy gi m sau khi x y ra s ki n ngy 11 thng 9 n m 2001 t i New York (M ) hay c u v th t b gi m m nh khi x y ra d ch b nh b in Anh v cc n c chu u khc. Ni chung, ng c u i v i m t lo i hng ha, d ch v no s d ch chuy n khi cc y u t khc v i gi nh h ng n c u i v i lo i hng ha, d ch v thay i. L ng c u c a ng i tiu dng t i m i m c gi s thay i khi cc y u t ny thay i. 3. CUNG 3.1. Khi ni m cung v l ng cung Cung c a m t lo i hng ha no chnh l s l ng c a lo i hng ha m ng i bn mu n bn ra th tr ng trong m t kho ng th i gian nh t nh ng v i m i m c gi t i m t a i m nh t nh no . T ng t v i c u v l ng c u, ta c ng c khi ni m cung v l ng cung. C t th 3 trong b ng 2.1 m t l ng cung c a qu n o trn th tr ng t i m i m c gi. T b ng ny ta c th th y r ng, ng i bn cng mu n bn nhi u h n nh ng m c gi cao h n. T i m c gi b ng khng, s khng c ai s n xu t v bn lo i hng ha ny v khng ai s n xu t ra ch ng thu l i c g c . Th m ch, t i m c gi 40.000 ng/b v n ch a c ai bn ra. T i m c gi ny c th ch a c nh s n xu t no c th thu c l i nhu n hay h c th b l nn l ng cung v n b ng khng. Khi gi l 80.000 ng/b , c th m t s nh s n xu t b t u thu c l i nhu n nn s n sng bn ra th tr ng m t l ng l 40.000 b /tu n. T i nh ng m c gi cao h n, kh n ng thu c l i nhu n t vi c cung ng qu n o s cao h n nn cc nh s n xu t s mu n bn ra nhi u h n. Bn c nh , gi cao c ng c th l ng l c cc nh s n xu t khc gia nh p vo ngnh lm s l ng doanh nghi p trong ngnh t ng ln, d n n l ng cung c ng t ng ln. V y, gi cng cao l ng cung s cng l n v ng c l i gi cng th p l ng cung s cng gi m. Quy lu t ph bi n ny s c ch ng minh Ch ng 4. 3.2. Hm cung v ng cung R rng, s l ng cung c a m t hng ha, d ch v no ph thu c vo gi c a hng ha d ch v . L ng cung c a m t hng ha, d ch v no c ng ph thu c vo m t s cc nhn t khc. Gi s ta xem cc nhn t ny l khng i th l ng cung c ng l m t hm s c a gi, nh ng khc v i c u, l ng cung ng bi n v i gi. Ta c th thi t l p c hm cung nh sau: QS ! f (P) (2.3) th QS c g i l hm cung. Gi ng nh i v i tr ng h p c u, cc nh kinh t h c ng dng hm s tuy n tnh bi u di n hm cung nn hm cung th ng c d ng: P ! E  FQS QS ! a  bP hay (2.4) Trong : QS l l ng cung; P l gi; a, b, E v F l cc h ng s d 19 ng.

ng cung c ng c th c v l m t ng th ng nh ng c d c i ln. Nh d cc a ng bi u di n cung v c u ng c chi u nhau. Cc i m n m trn ng cung bi u di n l ng cung c a ng i bn cc m c gi nh t nh. Th d , i m A n m trn ng cung (S) cho bi t l ng cung c a qu n o m c gi 120.000 ng/b l 80.000 b /tu n. Khi gi t ng t 120.000 ng/b ln 160.000 ng/b , l ng cung t ng ln thnh 120.000 b /tu n. i u ny c bi u di n b i i m B trn ng cung. l s di chuy n d c theo ng cung. S di chuy n ny x y ra khi gi c a qu n o thay i. Khi xem xt hnh d ng c a ng cung, ta c n l u cc i m sau: ng cung th ng c h ng d c ln t tri sang ph i; v ng cung khng nh t thi t l m t ng th ng. v y, P (1000 / b ) 160 120 A ng cung (S) B

80

120

QS (1000 b / tu n)

Hnh 2.3. ng cung 3.3. Cc nhn t nh h ng n cung Nh chng ta bi t, cung c a m t lo i hng ha, d ch v no ph thu c vo gi c c a chnh hng ha, d ch v . Ngoi ra, cung cn ph thu c vo m t s y u t khc. S thay i c a cc y u t ny s d n n s d ch chuy n c a ng cung. By gi , chng ta s xem xt chi ti t h n v cc y u t ny. 3.3.1. Trnh cng ngh c s d ng ng cung c v trong hnh 2.3 ng v i m t trnh cng ngh nh t nh. Khi cng ngh s n xu t c c i ti n, kh n ng c a nh s n xu t c m r ng h n. Nh s n xu t s d ng t u vo h n nh ng c th s n xu t ra s n l ng nhi u h n tr c. Do v y, nh s n xu t s cung ng nhi u hng ha, d ch v h n t i m i m c gi. Khi , ng cung d ch chuy n sang pha ph i. S d ch chuy n c a ng cung sang ph i cho th y r ng t i m i m c gi cho tr c, l ng cung cao h n so v i ban u. Th d , s c i ti n trong cng ngh d t v i, gip cc nh s n xu t chuy n t cng ngh khung c i sang d t kim, s n xu t ra m t kh i l ng v i kh ng l trong x h i hi n nay. M i m t s c i ti n cng ngh m r ng kh n ng cung ng c a cc nh s n xu t. Cng ngh cng ti n b gip cc doanh nghi p s d ng y u t u vo t h n nh ng l i c th t o ra nhi u s n ph m h n.

20

P (S) P0 (S)

Q1

Q2

Hnh 2.4. S c i ti n trong cng ngh d t v i ng cung d ch chuy n sang ph i cho th y cc doanh nghi p cung ng hng ha ra nhi u h n m i m c gi nh t nh. 3.3.2. Gi c c a cc y u t u vo ti n hnh s n xu t, cc doanh nghi p c n mua cc y u t u vo trn th tr ng cc y u t s n xu t nh lao ng, x ng d u, i n, n c, v.v. Gi c c a cc y u t u vo quy t nh chi ph s n xu t c a cc doanh nghi p. Gi c c a cc y u t u vo gi m xu ng (th d nh ti n l ng cng nhn, gi nguyn li u, v.v. tr nn r h n, ch ng h n) s khi n cho cc nh s n xu t c th s n xu t nhi u s n ph m t i m i m c gi nh t nh. Khi , ng cung s d ch chuy n sang ph i. Gi c cc y u t u vo cao h n s lm chi ph s n xu t gia t ng. Khi , cc nh s n xu t s c m th y km h p d n h n khi s n xu t v c th l i nhu n s th p h n v do v y s c t gi m s n l ng. Ch ng h n, khi gi b t m t ng ln, cc nh s n xu t bnh m s cung t bnh m h n m i m c gi. S tc ng c a vi c t ng ln c a gi c cc y u t u vo i v i s d ch chuy n c a ng c u c minh h a trong hnh 2.5. P (S) P0 (S)

Q1 Q2 Q Hnh 2.5. S d ch chuy n c a ng cung Gi x ng d u t ng lm cho chi ph s n xu t t ng. ng cung d ch chuy n sang tri: cc doanh nghi p cung t i m i m c gi. 3.3.3. Gi c c a m t hng trong t ng lai (d bo) T ng t nh ng i tiu dng, cc nh s n xu t c ng d a vo s d bo gi trong t ng lai ra cc quy t nh v cung ng hng ha. Thng th ng, cc nh s n xu t s cung ng nhi u h n n u d bo gi hng ha trong t ng lai s gi m xu ng v ng c l i s cung t i n u gi t ng, gi s cc y u t khc khng i. Khi gi trong t ng lai t ng ln, cc doanh nghi p c l s d tr l i hng ha v tr hon vi c bn trong hi n t i c th ki m cl i nhu n cao trong t ng lai khi gi t ng. 3.3.4. Chnh sch thu v cc quy nh c a chnh ph Chnh sch thu c a chnh ph l m t y u t quan tr ng nh h ng n cung c a cc nh s n xu t. Khi chnh ph t ng thu i v i m t ngnh s n xu t no , cc doanh nghi p 21

trong ngnh s b gnh n ng thm chi ph trong s n xu t v ngnh ny s tr nn km h p d n. Do , cc doanh nghi p s cung ng t h n v m t s doanh nghi p c th r i kh i ngnh. Ngoi thu , cc quy nh, chnh sch khc c a chnh ph c ng c nh h ng l n n cung. Chnh sch ch ng nhi m b o v mi tr ng s lm gi t ng chi ph c a m t s ngnh cng nghi p nh s n xu t xe g n my, xe t, v.v. v lm gi m l i nhu n c a cc ngnh ny. Nh ng chnh sch nh v y c th lm gi m s n l ng c a ngnh s n xu t xe g n my, xe t, v.v. Ng c l i, chnh sch h tr ngnh ma ng trong th i gian qua n c ta, ch ng h n, lm t ng cung c a ngnh ny. 3.3.5. i u ki n t nhin v cc y u t khch quan khc Vi c s n xu t c a cc doanh nghi p c th g n li n v i cc i u ki n t nhin nh t, n c, th i ti t, kh h u, v.v. S thay i c a cc i u ki n ny c th tc ng n l ng cung c a m t s lo i hng ha no trn th tr ng. Th d , i u ki n t nhin c th l m t y u t km hm hay thc y vi c s n xu t c a cc doanh nghi p kinh doanh nng nghi p. i t ng c a s n xu t nng nghi p l cy tr ng v v t nui. l nh ng c th s ng nn r t d b tc ng b i i u ki n t nhin. Cc nghin c u v s n xu t la c a nng dn n c ta cho th y n ng su t la t c m t ph n do i u ki n t nhin quy t nh. i u ki n t nhin thu n l i s t o ra n ng su t cao v ng c l i s lm gi m n ng su t. M t n n s n xu t nng nghi p cng l c h u th cng d b t nhin chi ph i v ng c l i. Cc y u t khch quan c ng c th lm thay i m c cung c a cc doanh nghi p. M t th ng k vo n m 2000 cho th y sau khi khnh thnh c u M Thu n, l ng rau qu cung ng ch C u Mu i (thnh ph H Ch Minh) t ng ln. Ng c l i, thin tai (nh l l t ch ng h n) c th lm nh tr m t s ngnh s n xu t ng B ng Sng C u Long v lm gi m cung c a cc m t hng nh la g o, cy n tri, th t, v.v S thay i c a cc y u t nh h ng n cung s lm d ch chuy n ng cung. Ng i bn s thay i l ng cung m i m c gi khi cc y u t ny thay i. 4. TR NG THI CN B NG C A TH TR NG Sau khi tm hi u kha c nh cung v c u c a th tr ng, chng ti gi i thi u c ch hnh thnh s cn b ng c a th tr ng. Gi c v s l ng hng ha c mua bn trn th tr ng c hnh thnh qua s tc ng qua l i gi a cung v c u. Trn hnh 2.6, ng c u v ng cung c t nhau t i i m E. i m E c g i l i m cn b ng c a th tr ng; t ng ng v i i m cn b ng E, ta c gi c cn b ng PE v s l ng cn b ng QE. Gi cn b ng l m c gi m t i l ng c u b ng l ng cung. Th tr ng c xu h ng t n t i i m cn b ng E. N u do m t l do no , gi c trn th tr ng P2 cao h n gi cn b ng PE, s l ng hng ha cung ra trn th tr ng s l n h n l ng c u i v i hng ha . Khi , trn th tr ng xu t hi n tnh tr ng d cung hay th a hng ha (cung l n h n c u). V th , bn c hng cc nh cung ng s c xu h ng gi m gi. Gi c gi m lm cho l ng cung c ng gi m theo v l ng c u t ng ln. K t qu l gi c hng ha s gi m d n n gi cn b ng PE v s l ng bn ra trn th tr ng s d ch chuy n v QE. P (S) Th a P2 PE P1 E Thi u QE (D) Q ng

Hnh 2.6. Tr ng thi cn b ng c a th tr 22

Ng c l i, n u nh gi c P1 th p h n gi cn b ng PE th s x y ra hi n t ng c u l n h n cung hay thi u hng ha. Do thi u hng nn p l c c a c u s lm cho gi c t ng ln b i v ng i tiu dng c th s n sng tr gi cao h n mua hng ha. Khi gi c t ng ln th l ng c u s gi m d n v l ng cung t ng ln. Nh th , gi c s t ng d n n gi cn b ng PE v s hng ha c bn ra trn th tr ng s d ch chuy n v QE. Th tr ng c xu h ng t n t i t i i m cn b ng v t i l ng cung b ng v i l ng c u nn khng c m t p l c no lm thay i gi. Cc hng ha th ng c mua bn t i gi cn b ng trn th tr ng. Tuy nhin, khng ph i lc no cung c u c ng t tr ng thi cn b ng, m t s th tr ng c th khng t c s cn b ng v cc i u ki n khc c th t ng t thay i. S hnh thnh gi c c a hng ha, d ch v trn th tr ng nh c m t trn c g i l c ch th tr ng. Th d : Gi s hm c u i v i m t hng ha no l: QD =1000 100P; hm cung c a hng ha ny l: QS = 125 + 125P Th tr ng cn b ng khi: QD = QS 1000 100P = 125 + 125P Suy ra: Gi c cn b ng P* = 5 n v ti n. Thay th gi c cn b ng ny vo hm c u (hay hm cung) ta c s l ng cn b ng Q* = 500 n v s n ph m. 5. S V N NG C A GI C CN B NG V S L NG CN B NG Nh bi t, gi c m cc lo i hng ha, d ch v c mua bn trn th tr ng chnh l gi c cn b ng. Tuy nhin, gi c th tr ng c a b t k m t lo i hng ha, d ch v no c ng u thay i lin t c. Trong ph n ny, chng ta nghin c u nguyn nhn c a s thay i c a gi c th tr ng. Trn nguyn t c, gi c v c s l ng cn b ng thay i l do s d ch chuy n c a t nh t ng cung hay ng c u. h u h t cc th tr ng, ng cung v c u th ng xuyn thay i do cc i u ki n th tr ng thay i lin t c. Th d , thu nh p c a ng i tiu dng t ng khi n n kinh t t ng tr ng, lm cho c u thay i v gi th tr ng thay i; c u i v i m t s lo i hng ha thay i theo ma, ch ng h n nh qu t my, qu n o, nhin li u, v.v., lm cho gi c c a cc hng ha ny c ng thay i theo. ng c u d ch chuy n, ng cung khng i Trong ph n tr c, chng ta xem xt cc nguyn nhn gy ra s d ch chuy n c a ng cung v ng c u. Trong ph n ny, gi s chng ta nghin c u tc ng c a thu nh p c a ng i tiu dng, m t trong nh ng nguyn nhn gy ra s d ch chuy n c a ng c u, n s thay i c a gi c th tr ng. Nh nu trn, khi thu nh p c a ng i tiu dng tang ln, c u i v i qu n o cao c p s t ng ln lm ng c u d ch chuy n qua ph i. Hnh 2.7 cho th y s d ch chuy n c a ng c u lm cho i m cn b ng di chuy n t i m E n i m E (hnh 2.7). T i i m cn b ng m i, gi qu n o cao h n so v i ban u v s l ng cn b ng c ng cao h n. P P2 P1 E (D) (D) Q1 Q2 Q E (S)

Hnh 2.7. S thay i c a i m cn b ng khi c u t ng do thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln 23

Khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng ln, nhu c u i v i m t lo i hng ha no c ng gia t ng. Khi , ng c u c xu h ng d ch chuy n sang ph i. Vi c d ch chuy n sang ph i c a ng c u d n n gi c c a hng ha ny t ng ln. Nh v y, khi c u i v i m t hng ha, d ch v no t ng, gi v s l ng cn b ng c a hng ha, d ch v trn th tr ng s t ng, n u nh cc y u t khc khng i. Chng ta c ng c th suy ra i u ng c l i khi c u gi m. ng cung d ch chuy n, ng c u khng i S d ch chuy n c a ng cung c ng s lm thay i tnh tr ng cn b ng trn th tr ng. Th d , khi cng ngh d t v i c c i ti n, cc doanh nghi p s cung nhi u h n (trong khi cc y u t khc khng i) lm ng cung d ch chuy n sang ph i (hnh 2.8). i m cn b ng E di chuy n n i m E (hnh 2.8). Khi , gi cn b ng s gi m v s l ng cn b ng t ng ln. P (S) (S) P1 P2 E E (D) Q1 Q2 Q

Hnh 2.8. S thay i c a i m cn b ng khi cung t ng Thng qua s d ch chuy n c a ng cung la, chng ta c ng c th gi i thch t i sao khi trng ma gi la l i th ng c xu h ng gi m (cc y u t khc gi nguyn) v, ng c l i, khi m t ma gi la c xu h ng t ng. ng cung v ng c u cng d ch chuy n Phn tch s v n ng c a gi c v s n l ng cn b ng trn th tr ng s ph c t p h n khi c cung l n c u m t hng ho thay i. Khi , gi c v l ng cn b ng s thay i tu thu c cung c u thay i cng chi u hay ngh ch chi u, cng m c hay khc m c . V d , khi c cung l n c u m t hng ho t ng ln, th tr ng s cn b ng t i l ng cn b ng m c cao h n, nh ng m c gi cao h n, th p h n hay nh c ph thu c vo m c t ng c a cung, c u. P P1 P2 E (S) (S) E (D) (D) Q1 Q2 Q Q1 Q2 P P1 = P2 E (S) (S) E (D) (D) Q Q1 Q2 M c t ng c a cung b ng m c t ng c a c u, gi cn b ng khng thay i. P P2 P1 E (S) E (S) (D) (D) Q M c t ng c a cung nh h n m c t ng c a c u, gi cn b ng t ng.

M c t ng c a cung l n h n m c t ng c a c u, gi cn b ng gi m. Hnh 2.9: S thay

i c a i m cn b ng khi cung v c u cng t ng

24

Vi c hi u r b n ch t cc nhn t tc ng n s d ch chuy n c a ng cung v ng c u gip chng ta d on c s thay i c a gi c c a cc hng ha, d ch v trn th tr ng khi cc cc i u ki n c a th tr ng thay i. d on chnh xc xu h ng v l n c a nh ng s thay i, chng ta ph i nh l ng c s ph thu c c a cung, c u vo gi v cc y u t khc. Tuy nhin, trong th c t i u ny khng n gi n Th d : M t nghin c u th ng k cho bi t hm cung c a m t lo i hng ha l nh sau: QS = 1800 + 240P; hm c u i v i lo i hng ha ny l: QD = 2580 150P. Cu h i: 1. Hy xc nh i m cn b ng c a lo i hng ha ny trn th tr ng? 2. Gi s do m t nguyn nhn no (khng ph i l do s thay i c a gi c c a hng ha ny) ng i tiu dng quy t nh mua thm 195 n v hng ha ny. Hy cho bi t gi c v s l ng cn b ng m i c a hng ha ny trn th tr ng? Bi gi i: 1. Gi c cn b ng c a hng ha ny trn th tr ng: QS = QD 1800 + 240P = 2580 150P 390P = 780 Suy ra: PE = 780/ 390 = 2 n v ti n. Khi , s l ng cn b ng: QE = 2280 n v hng ha. 2. Khi ng i tiu dng quy t nh mua thm 195 n v hng ha ny, hm c u s tr thnh: QD = 2580 150P + 195 = 2775 150P Khi , th tr ng cn b ng khi: QS = QD 1800 + 240P = 2775 150P 390P = 975 Suy ra: PE = 975/ 390 = 2,5 n v ti n. Khi , s l ng cn b ng: QE = 2400 n v s n ph m. Nh n xt: khi ng i tiu dng mu n mua nhi u hng ha h n (c u t ng) th gi v s n l ng cn b ng trn th tr ng t ng theo, n u cung l khng i. 6. S CO GIN C A C U V CUNG 6.1. H s co gin c a c u Chng ta th y r ng cung hay c u i v i m t lo i hng ha, d ch v no ph thu c vo gi c a lo i hng ha , n u cc y u t khc l khng i. i u ny c ngh a l khi gi thay i s d n n l ng cung, c u thay i. Cc nh kinh t mu n bi t r h n s thay i l bao nhiu. Gi s khi gi g o t ng 10% th l ng c u s gi m xu ng bao nhiu ph n tr m v cung t ng ln bao nhiu? tr l i cu h i nh v y, chng ta hy lm quen v i khi ni m v s co gin v h s co gin. Vi c nghin c u s co gin c a c u l r t quan tr ng v n gip ta th y s nh h ng c a gi c hay m t s cc nhn t khc (nh thu nh p ch ng h n) n l ng c u c a m t lo i hng ha no . o l ng s co gin c a c u theo m t nhn t nh h ng no (gi c , thu nh p, v.v.) ta dng khi ni m h s co gin c a c u. H s co gin c a c u l t l % thay i l ng c u khi m t nhn t nh nh h ng n c u ang xt thay i 1% (cc y u t khc khng i) Thng th ng, ng i ta kh o st ba lo i h s co gin c a c u nh sau:
P - H s co gin c a c u theo gi ( ED ); I - H s co gin c a c u theo thu nh p ( ED ); v
Py - H s co gin cho c a c u ( EDx ).

25

6.1.1. H s co gin c a c u theo gi Trong ph n ny, chng ta s nghin c u m t trong nh ng h s quan tr ng nh t trong kinh t h c vi m. l h s co gin c a c u theo gi. H s co gin c a c u theo gi l t l % thay i l ng c u khi gi s n ph m thay i 1% (cc y u t khc khng i). Cng th c tnh h s co gin c a c u theo gi c vi t nh sau: (Q / Q (Q P dQ P P P P ! | ! f ' ( P ) ! f ' ( P) ED ! (P / P (P Q dP Q Q f ( P) Trong : Q =f(P) Th d : Gi s t i m t i m nh t nh trn ng c u, gi b p t ng ln 3% lm cho l ng c u gi m i 6%. H s co gin c a c u i v i gi b p t i i m ny l bao nhiu? H s co gin c a c u i v i gi b p t i i m ny l: (Q / Q  6% P ED ! ! ! 2 (P / P 3% (Q / Q P L u : Trong cng th c ED ! , c v n d nh m l n v Q v P (cc s li u (P / P m u s ). Ta c th s d ng cc gi tr tr c hay sau khi c s thay i. i khi, cc nh kinh t s d ng s trung bnh. Khi , cng th c trn c th vi t l i nh sau:
P ED !

Q2  Q1 P2  P Q  Q1 P  P2 (Q / Q 1 / v 1 ! 2 ! (Q1  Q2 ) / 2 ( P  P2 ) / 2 P2  P Q1  Q2 (P / P 1

Ta cn g i y l cng th c tnh h s co gin trn m t o n ng c u. Khi ta xem xt m t s thay i r t nh c a gi (P) v s n l ng (Q) th Q1 v Q2 r t g n nhau, P1 v P2 c ng nh th . Khi cng th c h s co gin trn m t o n s c cng ngh a v i h s co gin i m.
P Th ng th ED < 0 v gi v l ng c u thay i ng c chi u nhau. Tuy nhin, d u c a co gin t quan tr ng i v i cc nh kinh t h n quy m c a n. Do , trong tnh ton, ta s d ng gi tr tuy t i. Khi tnh ton h s co gin c a c u theo gi c th x y ra cc tr ng h p:
P 1. ED " 1 , c u co gin nhi u: s ph n tr m thay

i c a c u l n h n s ph n tr m thay ic al

c a gi.
P 2. ED ! 1 , c u co gin

n v : s ph n tr m thay

ng c u b ng ng v i t l thay i

i c a gi.
P 3. ED

1 , c u co gin t: s ph n tr m thay

ic al

ng c u nh h n s ph n tr m thay

c a gi.
P 4. ED ! 0 , c u hon ton khng co gin: l

ng c u hon ton khng thay i.

i khi gi thay

i.
P 5. ED ! g , c u hon ton co gin: gi khng th thay

6.1.2. Cc nhn t nh h ng n h s co gin c a c u theo gi M t cu h i c t ra l cc nhn t no c nh h ng n h s co gin c a c u theo gi c a m t hng ha hay d ch v ? Tr c h t, c th l s thch c a ng i tiu dng. Th d , n u xu th pht tri n c a x h i i h i m i gia nh c n c m t ci ti-vi, v y th gi ti-vi cao h n c th ch nh h ng t n l ng c u. N u ti-vi c xem nh m t m t hng xa 26

x , h s co gin c a c u s c l n cao h n. Chng ta c th li t k cc nhn t nh h n co gin nh sau: B ng 2.5. H s co gin c a c u theo gi c a m t s m t hng t i n c Anh Hng ha Nhin li u v ch t Th c ph m R u D ch v Hng lu b n t H s co gin Hng ha H s co gin -0,47 S n ph m t s a -0,52 Bnh m v ng c c -0,83 Gi i tr -0,89 Du l ch n -1,02 D ch v c ngoi n u ng

ng

-0,05 -0,22 -1,40 -1,63 -2,61

Ngu n: Begg (1994) Tnh thay th c a hng ha: M t hng ha cng d b thay th b i (nh ng) hng ha khc s c h s co gin cng cao. Khi m t hng ha c nhi u hng ha thay th cho n, gi c a n t ng s khi n cho ng i tiu dng s n sng thay th hng ha ny b ng cc hng ha khc, lm cho l ng c u c a hng ha c gi t ng s gi m ng k . V v y, h s co gin c a hng ha d thay th s cao v ng c l i. N u chng ta xem xt qu n o ni chung, khi gi c a qu n o t ng ln 1%, ng i tiu dng kh lng thay th qu n o b ng m t m t hng khc. Do v y, c u c a qu n o ni chung r t km co gin. Nh ng n u chng ta xem xt s t ng gi c a m t nhn hi u qu n o c th (ch ng h n qu n o Vi t Ti n), ng i tiu dng d dng chuy n sang s d ng nh ng nhn hi u qu n o khc. Th d ny cho th y chng ta cng nh ngh a c th hng ha ch ng no, th co gin c a c u theo gi c a hng ha s cao ch ng n y. M c thi t y u c a hng ha: Ty theo tnh thi t y u, cc hng ha, d ch v c phn thnh hai lo i: Hng ha thi t y u: Hng ha thi t y u l cc lo i hng ha quan tr ng, c n thi t cho i s ng. i v i cc lo i hng ha ny, l ng c u c a ng i tiu dng r t t thay i khi gi t ng hay gi m. V v y, c u i v i chng r t km co gin. Th d , g o, x ng d u, hng l ng th c th c ph m, v.v. l nh ng m t hng thi t y u, v v y, c u i v i nh ng m t hng ny th ng km co gin. Hng ha xa x : Hng ha xa x l nh ng lo i hng ha khng c n thi t l m i v i i s ng, c ngh a l ng i tiu dng d dng t b chng khi gi c a chng t ng hay tiu dng chng nhi u h n khi gi gi m. L ng c u c a nh ng m t hng ny r t nh y c m i v i gi nn c u r t co gin. Th d , m ph m, n trang, n c hoa, du l ch n c ngoi, v.v. th ng c xem l nh ng hng ha hay d ch v xa x ; nh ng hng ha, d ch v ny th ng c co gin cao. M c chi tiu cho s n ph m ny trong t ng s chi tiu: M t hng c m c chi tiu cho n cng nh trong t ng chi tiu s cng km co gin. Ch ng h n nh m t hng kem nh r ng th ng chi m t tr ng r t nh trong t ng chi tiu c a gia nh nn khi gi c a n t ng ln t 5.000 ng/ ng ln 6.000 ng/ ng, ch ng h n, t c l t ng 20%, th l ng c u i v i n c a m i gia nh h u nh r t t thay i b i v s t ng gi ny h u nh nh h ng khng l n n t ng thu nh p c a h gia nh. Ng c l i, i v i nh ng m t hng c m c chi tiu cao, m t s thay i nh trong gi c th tc ng nhi u n t ng thu nh p c a h gia nh nn h gia nh s c s i u ch nh l n l ng c u khi c s thay i c a gi. V tr c a i m tiu th trn ng c u (h s co gin i m): Theo cng th c tnh h s co gin, h s co gin c a c u theo gi l s thay i c a l ng c u t ng ng v i s thay P (Q (Q ng c u xu ng pha d i th i gi nhn v i . Khi i d c theo c th Q (P (P khng thay i nh ng gi v l ng c u lun thay i. Do v y, co gin c a c u theo gi 27

ph i c u.

c tnh t i m t i m c th trn V i ph ng trnh ng c u: Q = a + bP, v i b < 0. dQ P P P !b Nh th : ED ! dP Q Q P EP ! g D

P ED " 1

ng c u v h s ny s thay

i d c theo

ng

P ED ! 1

PA

P ED

1
P ED ! 0

(D) QA

Hnh 2.10. H s co gin i m Tnh th i gian. Ng i tiu dng c xu h ng i u ch nh tiu dng khi c s thay i c a gi theo th i gian, c bi t l vi c tm ra nh ng s n ph m thay th . V v y, qua m t th i gian di h u h t cc s n ph m s c co gin cao h n. Th d , c u i v i x ng trong di h n co gin h n trong ng n h n. Vi c gi x ng t ng t t ng ln lm gi m l ng c u v x ng trong ng n h n thng qua vi c gi m l ng i l i b ng xe g n my v gi m vi c s d ng my mc, nh ng tc ng l n nh t c a s t ng gi ny i v i c u l n khi n cho ng i tiu dng chuy n sang s d ng cc lo i xe, my mc t t n x ng. Nh ng vi c chuy n i x y ra d n d n v c n c th i gian. Tuy nhin, m t s hng ha th hon ton ng c l i: c u trong ng n h n l i co gin h n trong di h n. l lo i hng lu b n nh : -t, xe g n my, t l nh, tivi, v.v. N u gi t ng ng i tiu dng ban u tr hon vi c mua m i, v v y c u gi m m nh. Tuy nhin trong di h n, nh ng hng ha ny b t u c , kh u hao d n v c n ph i c thay th , nn c u l i t ng ln. V v y, c u trong di h n t co gin h n trong ng n h n. B ng 2.6. H s co gin c a t v x ng d u t i M t n m 1974 co gin c a c u theo gi X ng t Gi c a x ng v t tnh theo cc n m khc nhau 1 -0,11 3,00 2 -0,22 2,33 1,88 3 -0,32 -0,49 1,38 5 10 -0,82 1,02 M t 1974 20 -1,17 1,00

Ngu n: Pindyck (1999) 6.1.3. S co gin c a c u v hnh d ng c a ng c u Trong ph n ny, chng ti gi i thi u m i quan h gi a hnh d ng c a ng c u v h s co gin. H s co gin c a c u o l ng m c thay i c a l ng c u khi gi thay i. V th , hnh d ng c a ng c u c lin quan ch t ch v i h s co gin. Hnh 2.11 m t hnh d ng cc ng c u ng v i h s co gin c a chng. Trong Hnh 2.11a, c u km co gin, v i m t ng c u r t d c, m t s thay i l n trong gi d n n m t s thay i r t nh trong l ng c u.

28

Trong tr ng h p c bi t c u hon ton khng co gin, l ng c u hon ton khng i khi gi thay i. Khi , ng c u s th ng ng (Hnh 2.11b). Ng c l i, m t hng ha, d ch v c c u co gin cao s c ng c u ph ng h n. M t s thay i nh c a gi s dn n m t s thay i l n trong l ng c u (Hnh 2.11c). Tr ng h p c u hon ton co gin, ng c u c d ng n m ngang. Hnh 2.11d cho th y ng i tiu dng ch ch p nh n m c gi P1. thay P P1 P2 A B (D) Q1 Q2 a) C u km co gin P P1 P2 A B (D) Q1 c) C u co gin Q2 Q Q1 Q2 Q P1 Q Q1 Q b) C u hon ton khng co gin P A B (D) P P1 P2 (D) A B

d) C u hon ton co gin

Hnh 2.11. Hnh d ng c a cc ng c u 6.1.4. ng d ng c a h s co gin c a c u theo gi - M i quan h gi a doanh thu v gi M t ng d ng quan tr ng c a h s co gin c a c u theo gi l h s ny gip doanh nghi p l p chi n l c gi ph h p c th nng cao doanh thu. Gi s ta khng xem xt n cc y u t khc v i gi, m t cu h i c t ra l mu n t ng doanh thu bn hng th m t doanh nghi p no nn t ng hay gi m gi bn s n ph m mnh s n xu t ra (gi s l doanh nghi p c th lm c i u ny). Nh chng ta bi t, khi ng i bn t ng gi bn i v i m t lo i hng ha no th l ng c u i v i hng ha ny s gi m, do v y, l ng bn ra s gi m. Vi c t ng gi bn s lm cho doanh thu t ng nh ng ng th i vi c gi m l ng bn ra s lm gi m doanh thu. Ng c l i, n u ng i bn gi m gi, th l ng bn ra c th t ng. Khi , doanh thu s gi m i do gi gi m nh ng m t khc doanh thu t ng ln do l ng bn ra t ng. Trong hai tr ng h p trn, chng ta kh xc nh c chnh xc li u r ng doanh thu t vi c bn hng c t ng hay khng. H s co gin s gip chng ta tr l i cu h i ny. Nh ta bi t, doanh thu (TR) i v i m t s n ph m no b ng v i n gi nhn v i s l ng bn ra. Nh th : TR = P.Q Ngoi ra, ta c ng bi t l c u l hm s c a gi c hay ta c th vi t nh sau: TR = P.Q(P) L y o hm c a doanh thu theo gi (P), ta s c: dTR d ?P.Q( P)A dQ ! ! Q( P)  P. dP dP dP 29

dTR dQ P P !Q . ! Q(1  ED ) dP dP Q T bi u th c ny, ta c cc nh n xt nh sau: dTR P 1. N u ED 1 (hay l c u co gin nhi u) th 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi dP ngh ch bi n: gi bn t ng ln th doanh thu s gi m v ng c l i. dTR P 2. N u ED ! 1 (hay l c u co gin n v ) th ! 0 v Q > 0. Khi , doanh thu khng dP thay i khi gi c thay i. dTR P 3. N u ED " 1 (hay l c u co gin t) th " 0 v Q > 0. Khi , doanh thu v gi ng dP bi n nn doanh thu t ng khi gi c t ng. Cc phn tch trn c minh h a b i hnh 2.12 d i y. hnh ny, chng ti gi s gi th tr ng thay i do s thay i c a cung (trong khi c u l khng i). Nh chng ta bi t cc ph n tr c, khi cung t ng ln (ngh a l ng cung d ch chuy n sang ph i) trong khi c u khng i ( ng c u khng thay i) th gi th tr ng s gi m i. Ng c l i, khi cung gi m i v c u khng i th gi th tr ng s t ng ln. Trong hnh 2.12a, v i ng cung S v ng c u D, i m cn b ng l E. Ng i bn bn ra s l ng l Q0 v i gi P0, nn doanh thu l di n tch hnh ch nh t (OP0 EQ0). Khi gi m cung, ng cung d ch chuy n n S, gi t ng ln thnh P1, s l ng bn ra gi m cn Q1. Doanh thu lc ny s l di n tch (OP1 EQ1 ). So v i doanh thu ban u, doanh thu sau khi t ng gi b m t i m t kho n b ng di n tch c nh d u tr (-), nh ng t ng thm ph n c c nh d u c ng (+). Do c u km co gin, doanh thu t ng ln do gi t ng s l n h n so v i doanh thu gi m i do s l ng gi m i. V th , doanh thu t ng ln. P P1 P0 + (S) (S) E P1 P0 (D) Q O Q1 E E (D) Q0 Q P (S) (S)

Q1 Q0 a) C u km co gin

b) C u co gin

Hnh 2.12. nh h ng c a s thay i gi n doanh thu Ng c l i, i v i m t hng c c u co gin, vi c gi m gi s lm t ng doanh thu cho nh ng ng i bn (hnh 2.12b) b i v s doanh thu t ng ln do l ng c u t ng l n h n s doanh thu gi m i do gi gi m.

30

Ta c b ng tm t t k t qu phn tch trn nh sau: H s co gin

P ED

Tnh ch t co gin Co gin nhi u

nh ngh a

Xu h ng tc ng c a gi n doanh thu

1

P hay ED " 1 P E D ! 1
P hay ED ! 1 P E D " 1

% thay i trong l ng c u l n Gi gi m lm doanh thu h n % thay i trong gi t ng v ng c l i % thay i trong l ng c u Doanh thu khng b ng % thay i trong gi gi gi m % thay i trong l ng c u nh h n % thay i trong gi i khi

Co gin v Co gin t

P hay ED

Gi gi m lm doanh thu gi m v ng c l i th :

M i quan h gi a doanh thu v gi c ng c th bi u di n trn P

P ED > 1
P ED =1

P ED < 1

TR TRmax

TR(Q) Q* Q

Hnh 2.13. M i quan h gi a doanh thu v gi 6.2. H s co gin cho c a c u N u cc y u t khc khng i, gi c c a m t hng c lin quan (thay th hay b sung) thay i s lm thay i l ng c u i v i hng ha ang xem xt. Trong ph n ny, chng ta nghin c u h s co gin c a c u i v i hng ha no theo gi c a hng ha c lin quan. H s ny c g i l h s co gin cho. N u X v Y l hai m t hng ang xem xt. H s co gin cho c a 2 m t hng X v Y l m i quan h so snh gi a % thay i c a l ng c u v hng ho X tr c % thay i c a gi hng ho Y (cc y u t khc khng i). Cng th c tnh h s co gin cho nh sau: (Qx / Qx (Qx Py dQx Py Py EDx ! | ! (Py Qx dPy Qx (Py / Py 31

Py - EDx < 0: X v Y l hai hng ho b sung. V d : My tnh v ph n m m l hai hng ho b sung. N u gi my tnh t ng, c u v my tnh gi m th c u v ph n m m c ng gi m. Py - EDx > 0: X v Y l hai hng ho thay th . V d : Tr v c ph l hai hng ho thay th . N u gi c ph t ng, ng i ta s gi m dng c ph v chuy n sang dng tr. C u v tr s t ng. Py - EDx = 0: X v Y l hai hng ho c l p (khng lin quan). V d : My tnh v c ph l hai hng ho c l p. Gi c ph t ng hay gi m c ng khng nh h ng g n c u my tnh.

ngh a th c t . H s co gin cho cho th y m c nh y c m c a c u c a m t lo i s n ph m i v i chi n l c gi c a m t doanh nghi p c lin quan. B ng 2.7. H s co gin cho c a c u m t s m t hng Anh n m 1974 Theo gi c a cc m t hng H s co gin c a c u c a Th c ph m Qu n o v giy dp Du l ch v thng tin lin l c Th c ph m -0,37 0,19 0,42 Qu n o v giy dp -0,03 -0,30 -0,01 Du l ch v thng tin lin l c -0,12 -0,23 -0,61 Ngu n: Deaton (1974) 6.3. H s co gin c a c u theo thu nh p Nh trnh by, thu nh p c ng l m t y u t nh h ng n c u i v i hng ha, d ch v . V v y, trong ph n ny, chng ti gi i thi u khi ni m v h s co gin c a c u theo thu nh p. co gin c a c u theo thu nh p l t l % thay i l ng c u khi thu nh p thay i 1% (cc y u t khc khng i). Cng th c tnh h s co gin c a c u theo thu nh p nh sau: (Q / Q (Q I dQ I I ED ! ! | (I / I (I Q dI Q B ng 2.8. H s co gin c a c u theo thu nh p c a m t s m t hng Hng ha (t ng qut) Thu c l Nhin li u v ch t Th c ph m R u Qu n o Hng lu b n D ch v t H s co gin Hng ha (c th ) Anh n m 1974

H s co gin -2,02 -0,50 0,53 0,87 1,14 1,99 2,60

-0,50 Than 0,30 Bnh m v ng c c 0,45 S n ph m t s a 1,14 Rau c 1,23 Du l ch n 1,75 R c ngoi 1,47 D ch v gi i tr u cao c p

Ngu n: Begg (1994) Trong ph n tr c, chng ta bi t khi thu nh p thay i, s thay i c a l ng c u i v i cc m t hng khc nhau c ng khc nhau tu theo tnh ch t c a chng. Ta c th phn lo i cc hng ha ny nh sau: 32

I - ED < 0: hng ha th c p. Khi thu nh p t ng, ng i tiu dng mua t nh ng hng ha ny h n v chng l nh ng hng ha r ti n, ch t l ng km v ng c l i.

I - ED > 0: hng ha thng th ng. Khi thu nh p cng cao th c u v hng ha cng cao. V l ng c u v thu nh p thay i cng chi u nn hng ho thng th ng c h s co gin c a c u theo thu nh p d ng. Trong : I + 0 < ED < 1: hng ho thi t y u. Nh ng hng ho thi t y u, nh qu n o v l ng th c, th ng c h s co gin c a c u theo thu nh p nh v ng i tiu dng th ng xuyn mua chng, cho d thu nh p c a h c th p n m c no. I + ED > 1: hng ha cao c p (hng ho xa x ). Ng i tiu dng c xu h ng t ng tiu dng nh ng hng ha c ch t l ng v gi tr cao ln r t nhi u khi thu nh p t ng. V h c m th y hon ton khng c n n chng khi thu nh p c a h qu th p.

6.4. H s co gin c a cung theo gi V nguyn t c, h s co gin c a cung gi ng nh h s co gin c a c u. Ngh a l n c ng n c ng o l ng ph n tr m thay i c a l ng cung khi gi thay i m t ph n tr m (cc y u t khc khng thay i). V v y, cng th c tnh h s co gin c a cung c ng c d ng: P (Q / Q (Q P dQ P P ES ! ! | ! f ' ( P) Q (P / P (P Q dP Q
P i m khc bi t l h s co gin c a cung theo gi c gi tr khng m ( ES u 0) . Do

v y,

xem xt

P co gin c a cung, chng ta so snh h s ny v i gi tr 1. N u ES " 1 , ta

P c l i, n u ES

ni cung co gin nhi u v, ng

1 , cung co gin t.

Do ngh a c a co gin c a cung t ng t nh c a c u, nn t nh ng c i m c a co gin c a c u chng ta c th suy ra nh ng c i m c a s co gin c a cung. 7. S CAN THI P C A CHNH PH VO TH TR NG Trong th c t , h u h t cc th tr ng khng ho t ng hon ton t do. H th ng kinh t h u h t cc n c khng hon ton l h th ng kinh t th tr ng t do thu n tu m l h th ng kinh t h n h p. Chnh Ph th ng can thi p tr c ti p hay gin ti p vo th tr ng b ng m t s bi n php. S can thi p ny nh m m c ch lm thay i gi c v s l ng hng ha v d ch v . 7.1. Can thi p tr c ti p c a Chnh Ph : gi tr n v gi sn i khi s thay i trong c u hay cung hng ha v d ch v em n gi cao hay th p b t th ng c th lm cho cc thnh ph n no trong x h i c v m t m t cch khng cng b ng, chnh ph c th can thi p tr c ti p hay gin ti p vo th tr ng i u ch nh. trnh tnh tr ng gi cao b t th ng, chnh ph c th n nh gi tr n, theo lu t gi c khng th t ng trn m c gi . trnh tnh tr ng gi th p b t th ng, chnh ph c th n nh gi sn, theo lu t gi c khng th gi m d i m c gi . C hai tr ng h p, chnh ph c g ng t n m c tiu cng b ng trong phn ph i hng ha v d ch v . S b t l i c a gi tr n v gi sn l n khng th ng n ng a cc th tr ng di chuy n n i m cn b ng. N c th gy ra s th ng d hay khan hi m tr m tr ng v ko di h n so v i tnh tr ng th tr ng t do. th d i y m t nh ng nh h ng c a chnh sch gi t i a, P0 v Q0 l i m cn b ng trn th tr ng t do. N u chnh ph qui nh r ng gi khng th cao h n gi tr n cho php l Pmax cc s n xu t khng th cung ng nhi u nh tr c, l ng cung gi m xu ng cn Q1 v ng c l i nh ng ng i mua l i mu n mua m t l ng l n h n l Q2. K t qu l l ng c u v t l ng cung, th tr ng thi u h t m t l ng hng l (Q2 Q1). S khan hi m 33

i khi th hi n qua hnh th c x p hng ho c hnh th c Gi tr n (hay gi t i a Pmax)

nh l

ng, tem phi u.

Hnh 2.14. Gi tr n (hay gi t i a Pmax) M t s ng i c l i v m t s b thi t t bi n php can thi p ny. Ng i s n xu t ch u thi t, nh n c m c gi th p h n tr c v m t s ph i ng ng s n xu t. M t s ng i dng c l i v c mua hng v i gi th p, s khc khng mua c hng v i gi th p, s khc khng mua c hng s thi t thi v ph i mua hng m t th tr ng khng h p php th tr ng ch en v i m c gi P1 cao h n m c gi P0 trong i u ki n th tr ng t do. Gi sn (hay gi t i thi u Pmin)

Hnh 2.15. Gi sn (hay gi t i thi u Pmax) Trn trn, P0 v Q0 l i m cn b ng trn th tr ng t do, n u chnh ph qui nh r ng gi khng th gi m th p h n gi sn cho php l Pmin. m c gi cao, l ng cung ng Q1 nhi u h n tr c v ng c l i nh ng ng i mua ch mu n mua m t l ng t h n l Q2. K t qu l l ng cung v t c u, th tr ng th a m t l ng hng l (Q1 Q2), r rng l ng i tiu dng b thi t t bi n php can thi p ny v ph i mua hng v i gi Pmin cao h n m c gi P i u ki n th tr ng t do. Ng i s n xu t nh n c m c gi cao h n tr c nh ng gi m s l ng bn t Q0 xu ng Q2, chnh ph khng c bi n php h tr b ng cch mua h t l ng s n ph m th h s khng c thu nh p b p chi ph s n xu t (Q1 + Q2 ). Cc v d cho chnh sch gi sn l gi la t i thi u, ti n l ng t i thi u. Nh v y, vi c can thi p c a Chnh ph vo gi c th ng lm gi m tnh hi u qu c a th tr ng. Hi u qu c a th tr ng c bi u hi n b ng l i ch rng c a x h i (NSB Net Social Benefit). L i ch x h i bao g m hai b ph n: th ng d tiu dng (CS Consumer surplus) v th ng d s n xu t (PS Producer surplus). 7.2. Can thi p gin ti p c a chnh ph : thu v tr c p nh thu Trong th c t , i khi chnh ph xem vi c nh m t m c thu trn m t 34

n v hng

ha nh l m t hnh th c phn ph i t ng thu nh p hay h n ch vi c s n xu t hay tiu dng m t lo i hng ha hay d ch v no . Qua ng cung v ng c u ta c th xem ng c a m t kho n thu .

Hnh 2.16: Tc ng c a m t s c thu Gi s chnh ph nh thu t ng trn m t n v hng ha c bn ra ph n ng c a ng i bn l h mu n c tr m t m c gi th tr ng cao h n tr c t ng t i m i s l ng c bn ra. i u c ngh a l ng cung s d ch chuy n song song ln trn m t o n b ng ng kho n thu t nh hnh trn. ng c u c a ng i tiu th khng c l do g thay i. Trn th gi cn b ng t ng t P1 ln P2 v l ng cn b ng gi m t Q1 xu ng Q2. Gi cn b ng cao h n c ngh a l ng i s n xu t chuy n c ph n no gnh n ng thu sang cho ng i tiu dng, c th l kho n E2 A trn th . Nh ng m c thu m ng i tiu dng gnh ch u qua gi mua nh h n m c thu m ng i s n xu t ph i n p (E2A < 1), do ng i s n xu t c ng gnh ch u m t ph n thu l AB = t E2 A. Nh v y ai gnh ch u nhi u h n t m t s c thu c a chnh ph ? Xt hai tr ng h p c bi t sau: ng c u hon ton co gin theo gi ng i s n xu t ph i gnh ch u ton b kho n thu . ng c u hon ton khng co gin theo gi th ng i tiu dng ph i gnh ch u ton b kho n thu .

Hnh 2.17. Cc tr ng h p c bi t khi Chnh ph nh thu Nh v y tc ng c a m t kho n thu l ni n gnh n ng kinh t cu i cng c a n. Vi c ng i mua hay ng i bn cu i cng ph i ch u kho n thu ph thu c vo co gin t ng i c a cung v c u. Ni chung, ng i s n xu t s gnh ch u ph n l n kho n thu n u c u co gin nhi u so v i cung ( |ED| / ES l n ). Ng c l i ng i tiu dng s gnh ch u ph n l n kho n thu n u c u t co gin so v i cung ( |ED| / ES nh ). C th , ph n thu chuy n vo gi c th tnh theo cng th c sau: t x ES/ (|ED|/ ES) 35

Tr c p Tr c p c th xem nh m t kho n thu m. Do , ng c l i i v i tr ng h p nh thu , chnh ph xem vi c tr c p m t kho n ti n no trn m t n v hng ha nh m t hnh th c h tr cho s n xu t hay tiu dng. T ng t nh phn tch tc ng c a m t kho n thu , qua ng cung v ng c u ta c th xem xt tc ng c a m t kho n tr c p. Gi s chnh ph tr c p s ng trn m t n v hng ha i v i ng i s n xu t, h c th cung ng m c s n l ng cao h n tr c t t c m c gi c th c trn th tr ng. i u c ngh a l ng cung s d ch chuy n sang ph i hay d ch chuy n xu ng d i m t kho n b ng ng kho n tr c p s nh hnh trn.

Hnh 2.18. Tc ng c a tr c p n gi c th tr ng ng c u c a ng i tiu th khng c l do g thay i. Trn th gi cn b ng gi m t P1 xu ng P2 v l ng cn b ng t ng t Q1 ln Q2. Gi cn b ng th p h n c ngh a l ng i tiu dng c ng h ng l i t chnh sch tr c p, c th l h mua s n ph m v i m c gi th p h n m t kho n E1C trn th , do ng i s n xu t ch h ng m t ph n tr c p l o n CD = s E1C. Nh v y ai c l i nhi u h n t chnh sch tr c p c a chnh ph ? Xt hai tr ng h p c bi t sau: ng c u hon ton co gin theo gi th s n xu t h ng ton b kho n tr c p. ng c u hon ton khng co gin theo gi th ng i tiu dng h ng ton b kho n tr c p.

Hnh 2.19. Cc tr ng h p khi Chnh ph tr c p Nh v y vi c cu i cng ng i mua hay ng i bn th ng h ng l i t chnh sch tr c p c a chnh ph ph thu c vo co gin t ng i c a cung v c u. Ni chung, ng i s n xu t s h ng ph n l n cc kho n tr c p c u n u co gin nhi u so v i cung.

36

Tm l i: Chnh ph ch nn can thi p vo th tr ng b ng cch qui nh m c gi, khung gi v gi i h n gi trong t ng tr ng h p h n h u b t bu c v trong m t th i gian ng n. Ngoi ra b t k s can thi p no c ng d n t i m t cn i cung c u, hnh thnh chnh l ch gi l c s cho m t tnh tr ng r i lo n th tr ng do tc d ng c a th tr ng ch en. Mu n b o h b t k m t i t ng no c a th tr ng (ng i s n xu t ho c ng i tiu dng) chnh ph c n c m t ph n ngu n l c kinh t . V d nng gi nng s n, b o h ng i s n xu t, chnh ph ph i c ti n mua h t l ng nng s n th a t i m c gi n nh. Ho c mu n gi m gi thu nh b o v ng i tiu dng chnh ph c n c v n xy d ng m t l ng nh cn thi u cho thu t i m c gi qui nh. CU H I TH O LU N 1. Nh ng nhn t no c th lm t ng c u i v i la g o, x ng d u, qu n o, o qu n Vi t Ti n, xe g n my, xe Dream. 2. Gi s cc y u t khc l khng i, ta c b n qui lu t c a cung - c u nh sau: a. S gia t ng c a c u lm t ng gi v t ng l ng c u. b. S gia gi m c a c u lm _____ gi v ______ l ng c u. c. S gia t ng c a cung lm gi m gi v t ng l ng c u. d. S gia gi m trong cung lm _____ gi v ______ l ng c u. 3. Hy dng th v cung - c u m t tc ng c a t ng s ki n sau y n gi v s l ng xe g n my c mua bn trn th tr ng: a. Gi x ng t ng ln. b. H th ng xe but pht tri n t t h n. c. M c thu nh p trung bnh c a ng i dn t ng ln. d. Chnh ph t ng thu i v i s n xu t xe g n my. 4. Hy dng th v cung - c u gi i thch t i sao khi trng ma, gi la th ng c xu h ng gi m v ng c l i khi m t ma gi la c xu h ng t ng. 5. Khi bn v m c h c ph, m t cn b qu n l c a m t tr ng i h c cho r ng c u i v i vi c nh p h c hon ton khng co gin theo gi. ch ng minh, cn b ny nh n xt r ng d tr ng i h c ny t ng g p i ti n h c ph (theo gi tr th c) trong 15 n m v a qua, song s sinh vin c ng nh ch t l ng sinh vin n p n vo h c khng h gi m. B n c ng v i l p lu n ny khng? 6. Hy gi i thch t i sao co gin c a c u trong di h n khc v i trong ng n h n? Hy xem xt hai hng ha: kh n tay gi y v ti vi. M t s thay i c a co gin trong di h n c a hai hng ha ny. 7. Gi s chnh ph n nh m c gi tr n cho th t b v g d i m c gi cn b ng. Hy gi i thch v sao s x y ra tnh tr ng khan hi m cc hng ha ny v nh ng y u t no s nh h ng n qui m c a s khan hi m ny? N u th t b l khan hi m th i u g s x y ra i v i gi th t heo? 8. Trong nh ng t p h p hng ha sau y, t p h p no l hng thay th v t p h p no l hng b sung? a. L p ton v l p kinh t b. Bng v v t ch i qu n v t c. Th t b v tm d. Chuy n i b ng my bay v b ng tu h a n cng m t a i m. 9. Nh ng hng ha d i y b n cho l hng th c p hay hng bnh th ng? a. Ti-vi mu b. C ph c. G o d. Ti-vi en tr ng c. L p xe p l i 37

10. S ki n no d i y c th l nguyn nhn lm t ng gi nh? a. Vi c xy nh gi m i b. Cc t ch c xy d ng nh t ng vi c cho thu nh c. T ng ti n li th ch p d. Cc c quan chnh quy n s n sng t ng vi c bn nh cng cho nh ng ng i mu n thu. 11. Minh h a s thay i gi c a m t hng c lin quan n vi c d ch chuy n ng c u theo tnh ch t lin quan (thay th hay b sung) c a cc hng ha. 12. Theo b n, trong nh ng c p hng ha d i y, m t hng no c co gin cao h n? T i sao? a. N c hoa v mu i b. Thu c khng sinh v kem n c. Xe g n my v v xe g n my d. S a Vinamilk v s a C gi H Lan 13. N u gi c a m t hng ha gi m t 200 n v ti n xu ng cn 180 n v ti n, l ng c u c a hng ha ny s ph i t ng ln bao nhiu ph n tr m doanh thu c a ng i bn khng i? 14. N u th i ti t thu n l i lm d ch chuy n ng cung i v i la g o m t o n b ng 10% t i m i m c gi, th th th i ti t thu n l i s lm t ng s n l ng cn b ng v la thm t h n 10%. ng cung trong tr ng h p ny ph i c hnh d ng g? Hy gi i thch t i sao ng cung d ch chuy n nhi u h n s n l ng cn b ng. 15. Hy dng th v cung c u m t di n bi n c a gi c c a xe g n my trong ng n h n v trong di h n khi thu nh p c a ng i tiu dng n c ta t ng n nh trong th i gian g n y. BI T P 1. Gi s c cc s li u sau v l Gi ( n v ti n) 8 16 24 32 40

ng cung v c u c a QD (tri u h p/n m) 70 60 50 40 30

u ph ng rang trn th tr 10 30 50 70 90

ng

QS (tri u h p/n m)

a. Hy v ng c u v cung c a u ph ng rang? b. N u gi c nh m c 8 n v ti n ( vt) th th a hay thi u l bao nhiu? c. N u gi c nh m c 32 vt th th a hay thi u l bao nhiu? d. Hy tm gi v s n l ng cn b ng. e. Gi s , sau khi thu nh p c a ng i tiu dng t ng, th c u t ng ln 15 tri u h p/n m. Tm gi v s n l ng cn b ng m i. V hnh.

38

2. Gi s c cc s li u sau v cung v c u c a hng ha X: Gi ( n v ti n) 15 16 17 18 19 20 L ng c u ( 50 48 46 44 42 40 n v /n m) L ng cung ( 35 38 41 44 47 50 n v /n m)

a. V th c a cung v c u i v i hng ha ny? b. Xc nh gi v s l ng cn b ng? Gi s chnh ph nh thu 5 n v ti n trn m i n v s n ph m. c. Hy v l i ng cung sau khi nh thu . T c l m i quan h gi a l ng cung v gi m ng i tiu dng mua? d. Xc nh gi v s l ng cn b ng m i? 3. Hm c u v cung c a l ng th c trn th tr ng c d ng: QD = 120 -20P QS = -30 +40P a. Xc nh gi v s n l ng cn b ng trn th tr ng. V th minh h a i m cn b ng c a th tr ng. Tnh h s co gin c a c u theo gi t i i m cn b ng. T i i m cn b ng, mu n t ng doanh thu th nh s n xu t nn t ng hay gi m gi v t ng hay gi s n l ng? b. Gi s chnh ph quy nh m c gi l l 4 n v ti n th l ng th a hay thi u l ng th c trn th tr ng l bao nhiu? c. Gi s do dn s t ng nhanh lm cho c u t ng thm 30. Tm gi v s n l ng cn b ng m i. 4. Hm c u v cung c a m t hng ha nh sau: QD= 80 - 10P QS= -70 + 20P a. Xc nh gi v s n l ng cn b ng trn th tr ng. N u gi c quy nh l 3 n v ti n th trn th tr ng s n ph m s d th a hay thi u h t? Bao nhiu? Tnh h s co gi n c a c u theo gi t i i m cn b ng. Mu n t ng doanh thu th ng i bn nn t ng hay gi m gi v t ng hay gi m s n l ng? b. Gi s chnh ph nh thu 3 n v ti n trn 1 n v hng ha bn ra. Tnh gi v s n l ng cn b ng m i. Tnh s thu m ng i mua v ng i bn ph i ch u. c. Gi s do c i ti n cng ngh nn cc nh s n xu t cung ng nhi u h n. D on s thay i c a gi v s n l ng cn b ng. V th minh h a hi n t ng ny? 5. L ng la g o s n xu t trong n c ta dng tiu dng trong n c v xu t kh u. Gi s hm t ng c u v la g o l QD = 3.550-266P, v hm c u trong n c l Qd = 1.000-46P. Hm cung trong n c QS = 1.800+240P. Gi s c u xu t kh u gi m 40%. ( n v tnh Q l 10 t n v P l ngn ng/kg) a. Cc nng dn u quan tm n vi c gi m c u xu t kh u ny. i u g s x y ra i v i gi th tr ng t do Vi t Nam. Cc nng dn c nguyn nhn lo l ng khng? b. Gi s chnh ph m b o mua h t l ng la th a khi t ng gi ln 3.000 ng/kg. Chnh ph ph i mua bao nhiu g o v bao nhiu tin? c. N u chnh ph nh thu 500 ng/kg th gi v s n l ng cn b ng m i l g? 39

6. S u ring l c s n c a Cng ty xu t kh u Vina. G n y do v n v n chuy n cc i thi n, ng i ta m r ng th tr ng sang Chu u. nh gi kh n ng xu t kh u c a lo i tri cy ny, Cng ty Vina th m d kh o st th tr ng. C hai cu c th m d tri n khai t i Anh v Th y S . K t qu cho th y hm c u c d ng: T i Anh: P = -1/100Q + 20 T i Th y S : P = -1/200Q + 15 a. V th hai hm c u ny. H s co gin c a hai th tr ng ny c b ng nhau khng? b. Hi n nay, m c cung s u ring trn ton th gi i l Q = 1100. Xc nh gi bnh qun trn th tr ng th gi i theo k t qu Anh v Th y S . Tnh h s co gin trong hai tr ng h p? c. D a trn h s co gin hy d on thu nh p c a nng dn n u Q = 1150. d. Theo T ng cng ty th n u c m t chi n d ch qu ng co r m r Th y S th hm c u s thnh: P = -1/100Q + 25 Trong tr ng h p ny, gi v h s co gin s thay i nh th no? e. Tr c s thay i c a hm c u nh trn, li u c vi n c nh t t p khng n u m c cung s u ring t ng trong nh ng n m t i. 7. Gi s hm cung v c u c a kh t trn th tr ng th gi i n m 1975 nh sau: QS = 14 + 2PG + 0,25P0 QD = -5PG + 3,75P0 Trong : PG ( -la/ n v ) l gi kh t v P0 l gi d u. Gi d u ang l 8 la. a. M c gi trn th tr ng t do c a kh t l bao nhiu? b. Gi s chnh ph i u ti t gi m c 1,5 la th l ng th ng d hay thi u h t trn tr ng kh t l bao nhiu? c. Gi s chnh ph khng i u ti t. N u gi d u t ng t 8 ln 16 la th i u g s x y ra v i gi v s n l ng trn th tr ng t do c a kh t. 8. Hm c u c a m t hng ha trn th tr ng l: QD = 1000 - 4P. Hy tnh h s co gin i m c a c u theo gi khi gi l 25 vt v khi l 200 vt. Doanh thu c a ng i bn s t ng hay gi m khi gi gi m nh trn? 9. Do chnh ph ng ng tr c p cho ngnh xe but cng c ng thnh ph , cng ty v n t i t ng gi v xe but thm 75%. Sau n m u tin, cng ty v n t i bo co doanh thu t ng thm 52%. a. Hy s d ng nh ng s li u ny c l ng ph n tr m st gi m c a l ng hnh khch do gi v t ng. b. Hy c l ng h s co gin c a c u theo gi. 10. Hm c u c a la hng n m c d ng: QD = 600 - 0,1P Trong : n v tnh c a Q l t n v P l ng/kg S n l ng thu ho ch la n m nay QS = 500. a. Xc nh gi la trn th tr ng. Tnh h s co gin c a c u theo gi. V th . b. b o h s n xu t chnh ph n nh m c gi t i thi u l 1500 /kg v cam k t mua h t ph n la d . V y chnh ph ph i mua bao nhiu la v chi bao nhiu ti n? c. Trong tr ng h p chnh ph khng can thi p vo th tr ng m tr c p cho nng dn 500 /kg theo kh i l ng bn ra. Tnh s ti n m chnh ph ph i tr c p. Chnh ph nn ch n gi i php n nh gi hay tr c p?

40

Ch

ng 3. L THUY T L A CH N C A NG

I TIU DNG

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch s hnh thnh ng c u th tr ng c a s n ph m, trn c s phn tch cch ng x h p l c a ng i tiu dng. - p d ng ph ng php l thuy t h u d ng v ph ng php hnh h c gi i thch cch th c ng i tiu dng s d ng thu nh p c a mnh t i a ha s th a mn c a b n thn . C hai l thuy t nghin c u hnh vi h p l c a ng i tiu dng v s hnh thnh c a ng c u: thuy t c i n phn tch cn b ng tiu dng b ng thuy t h u d ng v thuy t tn c i n phn tch phn tch cn b ng tiu dng b ng ph ng php hnh h c. Hai h ng nghin c u ny u c nh ng u, nh c i m ring nh ng b sung cho nhau v mang l i k t qu gi ng nhau. Cch t t nh t hi u hnh vi c a ng i tiu dng l nghin c u theo ba b c. B c th nh t l xem xt th hi u c a ng i tiu dng. C th l chng ta c n m t ph ng php th c ti n m t c ng i tiu dng a thch m t hng ny h n m t hng khc nh th no? B c th hai, chng ta ph i tnh n m t th c t l ng i tiu dng ph i i m t v i nh ng gi i h n v ngn sch - thu nh p c a h l c gi i h n v n h n ch l ng hng ha m h c th mua c. B c th ba l k t h p th hi u c a ng i tiu dng v gi i h n ngn sch v i nhau xc nh nh ng l a ch n c a ng i tiu dng. Ni cch khc, v i th hi u c a mnh v thu nh p c gi i h n, ng i tiu dng s mua m t t p h p cc lo i hng ha nh trn t c s th a mn t i a? 1. PHN TCH CN B NG TIU DNG B NG L THUY T H U D NG 1.1. M t s v n c b n 1.1.1. Cc gi nh Thuy t h u d ng d a trn m t s gi nh: (1) M c th a mn khi tiu dng s n ph m c th nh l ng v o l ng c, c ngh a l c th so sch v x p h ng t t c cc lo i hng ha. Ni cch khc, trong b t c 2 hng ha A v B no, ng i tiu dng c ng s ho c thch A h n B, ho c thch B h n A, ho c bng quan gi a A v B. L u r ng nh ng s thch ny hon ton khng tnh n chi ph. M t ng i tiu dng c th thch th t bt t t h n bnh m th t nh ng l i mua bnh m v n r h n. (2) Cc s n ph m c th chia nh . (3) Ng i tiu dng lun c s l a ch n h p l. 1.1.2. H u d ng (U: Utility) Khi nghin c u thi c a ng i tiu dng tr c h t chng ta ph i t cu h i t i sao ng i ta l i tiu dng hng ha d ch v ? C th tr l i r ng vi c tiu dng s n ph m s p ng nh ng nhu c u no c a con ng i hay mang l i tnh h u d ng cho con ng i. H u d ng l s th a mn m m t ng i c m nh n c khi tiu dng m t lo i s n ph m hay d ch v no , h u d ng mang tnh ch quan. M t ng i tiu dng hng ha A nhi u h n hng ha B v i v i h A c h u d ng cao h n B. Tnh h u d ng mang m t y u t tm l quan tr ng, v th con ng i tm cch t c h u d ng b ng cch nh n nh ng th lm hi lng h v trnh nh ng th lm t n th ng h . 1.1.3. T ng h u d ng (U: Total utility) T ng h u d ng l t ng m c th a mn khi ta tiu th m t s l ng s n ph m nh t nh trong m i n v th i gian. T ng h u d ng t c s ph thu c vo s l ng s n ph m 41

c s d ng. T ng h u d ng c c i m l ban u khi t ng s l ng s n ph m tiu th th t ng h u d ng t ng ln, n s l ng s n ph m no t ng h u d ng s t c c i; n u ti p t c gia t ng s l ng s n ph m s d ng, th t ng m c th a mn c th khng i ho c s s t gi m. 1.1.4. H u d ng bin (MU: Marginal Utility) H u d ng bin l s thay i trong t ng h u d ng khi thay i 1 n v s n ph m tiu dng trong m i n v th i gian (v i i u ki n cc y u t khc khng i): (TU (1) MU X ! (Q X MU Y ! (TU (QY (2)

N u hm t ng h u d ng l lin t c, th MU chnh l o hm b c nh t c a TU. Trn th , MU chnh l d cc a ng t ng h u d ng TU. V d 1: Bi u t ng h u d ng v t ng h u d ng bin c a m t ng i tiu dng khi xem phim trn b ng hnh video trong tu n nh sau: Qx* 1 2 3 4 5 6 (*) Qx bi u th7s l TUx( vhd) 4 7 9 10 10 9 7c xem. MUx ( vhd) 4 3 2 1 0 -1 -2

ng b ng hnh

1.1.5. Quy lu t h u d ng bin gi m d n Khi s d ng ngy cng nhi u s n ph m X, trong khi s l ng cc s n ph m khc gi nguyn trong m i n v th i gian, th h u d ng bin c a s n ph m X s gi m d n. 42

M i quan h gi a MU v TU: - Khi MU > 0 th TU t ng - Khi MU < 0 th TU gi m - Khi MU = 0 th TU t c c i (TUmax) 2. NGUYN T C T I A HA H U D NG 2.1. M c ch v gi i h n c a ng i tiu dng M c ch c a ng i tiu dng l t i a ha th a mn, nh ng h khng th tiu dng t t c hng ha v d ch v m h mong mu n n m c b o ha v h lun b gi i h n v ngn sch. Gi i h n ngn sch c a ng i tiu dng th hi n m c thu nh p nh t nh c a h v gi c c a cc s n ph m c n mua. V n t ra l h ph i s d ng quy t nh c a mnh cho cc s n ph m sao cho m c th a mn t c cao nh t. C nhi u cch c m c th a mn m chng ta c th ch n l a cch no t t h n. Tuy nhin v s khan hi m t ra nh ng rng bu c cho vi c l a ch n cch th c th a mn tiu dng nn ng i tiu dng ph i l a ch n ph ng n t i u cho cc cch th c tiu dng nh m t m c tiu t ng h u d ng t i a trong gi i h n v ngn sch. V d : N u chng ta c 3000 ng n tr a th chng ta khng th dng m t b a n v i nhi u mn n t ti n c, hay trong vi c s d ng th i gian c ng v y, chng ta khng th v a i xem bng v a h c bi c. 2.2. Nguyn t c t i a ha h u d ng V d 1: C nhn A c thu nh p I = 7 ngn ng, dng chi mua hai s n ph m X v Y. V n t ra A c n mua bao nhiu ng cho X; bao nhiu ng cho Y t ng m c h u d ng th a mn t c l t i a. B ng 3.1. S thch c a A i v i hai s n ph m c th hi n qua b ng sau X( 1 2 3 4 5 ng) MUX ( vhd) 40 36 32 28 24 Y (ngn 1 2 3 4 5 ng) MUY ( vhd) 30 29 28 27 25

Ta s so snh chi tiu h p l cho t ng ng m t (dng n v ngn ng): N u ng th nh t chi tiu cho X s mang l i cho A m c th a mn l 40 vhd, cn n u chi tiu cho Y ch mang l i m c th a mn l 30 vhd. V y t i a ha h u d ng ng th nh t anh ta s chi tiu cho X:

Ti p t c, ng th 2 n u chi tiu cho X s mang l i 36 vhd; cn n u chi cho Y ch mang lai vhd. Do anh ta s chi ng th 2 cho X.

So snh cc

ng chi tiu k ti p 43

ng th b y chi cho x4 Nh v y, t th a mn t i a khi chi tiu h t 7 v 3 ng cho Y : MUx4 = MUy3 = 28 vhd. Nh v y, nguyn t c t i tiu dng s mua s l ng cc s c a cc s n ph m c mua s b MUx = MUy = X + Y + = I Khi X v Y c tnh b c vi t l i: MU x MU y ! Px Py

ng, A s chi mua 4

ng cho X

a ha h u d ng l trong kh n ng chi tiu c gi i h n, ng i n ph m sao cho h u d ng bin c a n v ti n t cu i cng ng nhau: (1) (2) ng n v hi n v t v i n gi l Px v Py, cng th c trn (1)

X.Px + Y.Py = I (2) V d 2: Gi s c nhn B c thu nh p l 14 ng, chi mua 2 s n ph m X v Y v i n gi cc s n ph m l Px = 2 ng/kg v Py = 1 ng/l. S thch c a B i v i hai s n ph m th hi n qua bi u h u d ng bin trong b ng 3.3 V n t ra l B nn mua bao nhiu n v s n ph m X, bao nhiu n v s n ph m Y t TUxymax. X(kg) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUx( vhd) 20 18 16 14 12 8 3 0 44 Y(lt) 1 2 3 4 5 6 7 8 MUy( vhd) 12 11 10 9 8 7 4 1

G i x, y l s l ng c a s n ph m X v Y. t i a ha th a mn, ng i tiu dng ph i ch n ph i h p cc s n ph m sao cho th a mn 2 i u ki n nu trn: (1) M c ch tiu dng: h u d ng t i a t c l TU(X,Y) =>max. (2) i u ki n rng bu c: l phn ph i t ng s ti n chi tiu cho hai s n ph m ph i n m trong gi i h n thu nh p sao cho: MU x MU y (1) ! Px Py X.Px + Y.Py = I (2) T i u ki n (1): MU x MU y MU x Px 2 ! ! ! !2 Px Py MU y Py 1 th a mn i u ki n (1) ta ch n cc c p ph i h p sao cho h u d ng bin c a X c ng g p 2 l n h u d ng bin c a Y (v PX = 2PY). Cc c p th a i u ki n (1): x = 1 v y = 3 x = 2 v y = 4 x = 3 v y = 5 x = 4 v y = 6 x = 6 v y = 7 Trong ch ph i h p: x = 4 v y = 6 l th a mn i u ki n (2): 4 x 2 + 6 x 1 = 14 Nh v y ph ng n tiu dng t i u l X = 4 v Y = 6 TUXYmax= TUx4 + TUy6 = 125 vhd. V d 3: N u thu nh p B t ng ln I2 = 15 ng chi mua 2 s n ph m th ph i h p t i u m i l g? 14 ng coi nh ch n h p l, cn ng th 15 ta so snh:

Ph ng n tiu dng t i u: X = 4,5 v Y = 6 MU x5 MU x 6 (khng tho ! 6dvhd ! 7 dvhd Px Px

i u ki n (1) t i a ha h u

Nh ng khng cn cch no phn ph i t t h n. Do trong th c t , d ng ta ch n cc ph i h p gi a cc s n ph m th a mn 2 i u ki n: MU x MU y hay $ Px Py MU x MU y  p min Px Py (1)

X.Px + Y.P y = 1 (2) Trong th c t chng ta th ng khng c nhi u l a ch n t nguyn t c l thuy t MU x MU y . khi tiu dng nhi u s n ph m. Do , t i a ho tho mn, ng i tiu ! Px Py dng ph i phn ph i thu nh p nh t nh c a mnh cho cc s n ph m sao cho h u d ng bin trn m t n v ti n t c a s n ph m ny ph i t ng ng h u d ng bin trn m t n v ti n t c a cc s n ph m khc: 45

MU x MU y MU z } } } ... Px Py Pz 2.3. S hnh thnh ng c u th tr ng S hnh c a ng c u c nhn i v i s n ph m X. ng c u c nhn c a m i s n ph m th hi n l ng s n ph m m m i ng i tiu dng mu n mua m i m c gi s n ph m trong i u ki n cc y u t khc nh s thch, thu nh p v gi cc s n ph m khc coi nh khng i. xy d ng ng c u c nhn i v i s n ph m X, ta gi s gi c a s n ph m X l Px gi c a Y l Py. Ta ch cho gi s n ph m X thay i, cc y u t cn l i (Py, I v s thch c gi nguyn khng i). Ng i tiu dng t i a ha h u d ng khi tiu dng hng ha X,Y trong tnh tr ng cn b ng t c l: MU x MU y ! Px Py Gi s ng i tiu dng A c thu nh p I = 350 ng chi mua 2 s n ph m X v Y v i Px1 = 20 ng; Py1 = 10 ng. S thch c a A i v i 2 s n ph m c th hi n qua b ng sau: X (s n ph m) MUx ( vhd) Y (s n ph m) . . . 5 . . . . . 11 . . 15 MUy ( vhd) . . . 24 . . . . . 22 . . 20

. . . . . 8 . . 10

.. . . . . 66 . . 40

Ph ng n tiu dng X1 = 10 s n ph m X v Y1 = 15 s n ph m Y l ph v th a mn 2 i u ki n: MU x1 MU y1 (1) ! ! 2dvhd Px1 Py1

ng n t i u

X1.Px1 + Y1.Py1 = I (2) (10.20 + 15.10 = 350) Khi gi s n ph m X t ng ln Px2 = 30 ng trong khi cc y u t khc ( Py, I, s thch) khng i. N u B v n mu n mua s l ng X nh c X1 = 10sp th gi m l ng mua s n ph m Y n Y = 5sp v s khng t th a mn t i a v: MU x1 40 MU y 24 ! ! 30 10 Px 2 Py1 46

t TUmax, B s i u ch nh: gi m mua s n ph m X v t ng mua s n ph m Y cho n khi: X2 = 8 v Y2 = 11 th a 2 i u ki n: MU x 2 MU y1 (1) ! ! 2,2dvhd Px 2 Py1 X2.Px2 + Y2.Py1 = I (2) (8x30 + 11x10 = 350) T thuy t h u d ng ta ch ng minh c quy lu t c u: P op Qx q P qp Qx o Bi u c u v ng c u c nhn i v i s n ph m X

PX PX1 (20) PX2 (30) c 3 tr

QX QX1 (10) QX2 (8)

Khi gi s n ph m X t ng, trong khi thu nh p, s thch v gi s n ph m Y khng i th ng h p c th x y ra: N u h s co gin c a c u theo gi s n ph m X l co gin nhi u. Khi gi s n ph m X t ng th ph n chi tiu cho X gi m, ph n chi tiu cho Y t ng ln, k t qu s l ng s n ph m Y t ng ln so v i tr c: N u ED ( x ) " 1 :
D( x)
D( x)

 E N u  E N u 

1 : ! 1 :

Px t ng Px t ng Px t ng

=> => =>

TRx gi m TRx t ng

=> =>

TRY t ng

=>

Y t ng. Y gi m. i. ng

TRY gi m => i =>

TRx, TRY khng

Y khng

S hnh thnh ng c u c a s n ph m X. Gi s trn th tr ng s n ph m X ch c 2 c nhn ng i tiu dng A v B, th l c u th tr ng l t ng l ng c u c a hai c nhn m i m c gi. n gi s n ph m P L ( ng/SF) P1 (20) P2 (30) ng c u c a A (qA) qA1 (10) qA2 (8) L ng c u c a B (qB) qB1 (5) qB2 (2) L ng c u th tr ng (QD = qA + qB) Q1 = qA1 + qB1 (15) Q2 = qA2 + qB2 (10)

47

Hnh 3.3. S hnh thnh ng c u s n ph m ng c u th tr ng (D) c t ng h p t cc ng c u c nhn, b ng cch t ng c ng theo honh cc ng c u c nhn. V d : qA = - 1/2.P + 200, qB = - P + 300 => Hm c u th tr ng l: QD = qA + qB = -3/2.P + 500 V y ng c u th tr ng i v i m t hng ha l t ng h p t t c cc ng c u c nhn i v i hng ha . C ng nh c u c nhn ng c u th tr ng l t p h p nh ng i m c xc nh b i nh ng s l ng khc nhau i v i m t hng ha c tiu th v i m c gi t ng ng, trong nh ng i u ki n khc nhau khng i, s l ng tiu th hng ha trn th tr ng b ng t ng s l ng tiu th c a cc c nhn trn th tr ng v hng ha (m c gi c c a hng ha trn th tr ng v i v i t ng c nhn l nh nhau) Thuy t h u d ng gip ta phn tch thi tiu dng c a c nhn v gi i thch s hnh thnh ng c u th tr ng. Tuy nhin thuy t ny c ng c nh ng nh c i m khi p d ng l kh n ng chia nh c a s n ph m v kh n ng o l ng h u d ng. 2. PHN TCH CN B NG TIU DNG B NG HNH H C 2.1. M t s v n c b n 2.1.1. Ba gi thuy t c b n v s thch c a ng i tiu dng S thch c tnh hon ch nh, ngh a l ng i tiu dng c kh n ng so snh, s p x p theo th t m c th a mn m cc ph i h p khc nhau gi a hai hay nhi u hng ha c th mang l i. V d : Ph i h p A g m: 1 ly kem + 4 chi c bnh ng t. Ph i h p B g m: 2 ly kem + 2 chi c bnh ng t. N u l ng i thch n bnh ng t th ph i h p A mang l i m c th a mn cao h n ph i h p B; anh ta s s p x p A > B. Ng c l i, i v i ng i thch n kem, i v i anh ta ph i h p B mang l i m c th a mn cao h n ph i h p A; anh ta s p x p B > A. Ng i tiu dng lun thch nhi u hng ha h n l t hng ha (gi s v i m i hng ha u t t u c mong mu n). T t nhin, m t s hng ha ch ng h n nh nhi m khng kh, l khng c mong mu n v ng i tiu dng s trnh hng ha b t k lc no h c th . S thch c tnh b c c u, ngh a l n u ph i h p A c u thch h n ph i h p B, ph i h p B c u thch h n ph i h p C th t t nhin ph i h p A s c u thch h n ph i h p C: A > B v B > C A > C 2.1.2. ng ng ch kh c ph c ph n no nh ng nh c i m c a phn tch h u d ng, t lu ng i ta cn dng ng ng ch trong phn tch kinh t . Tuy nhin c 2 cch phn tch u cho cng m t k t qu : c 2 lin h ch t ch v i nhau v gip lm sng t v n thi tiu dng c nhn. Cc b c phn tch cng nh m xc nh ng c u c nhn v ng c u th tr ng. Khi ni m ng ng tch l t p h p cc ph i h p khc nhau gi a hai hay nhi u s n ph m cng mang l i m t m c th a mn cho ng i tiu dng. Gi s c b n ph i h p A, B, C v D c a 2 s n ph m th c ph m ( X) v s l ng 48

qu n o (Y) cng t o ra m t m c th a mn cho ng b ng 3.7 d i y: Ph i h p A B C D X ( v) 3 4 5 6

i tiu dng l U1, Y ( v) 7 4 2 1

c th hi n trong

Th hi n cc ph i h p trn ln th , cc tr c bi u th s l ng s n ph m (X) v s l ng qu n o (Y), ta c ng ng ch (U1 ) S thch c a ng i tiu dng c th c m t b ng t p h p cc ng ng ch t ng ng v i cc m c th a mn khc nhau. Cc ng ng ch cng xa g c O th m c th a mn cng cao. T p h p cc ng ng ch trn m t th c g i l s ng ch.

Hnh 3.4. ng ng ch c i mc a ng ng ch Cc ng ng ch th ng c ba c i m: (1) D c xu ng v bn ph i, i u ny ph n nh th c t c a ng i tiu dng l khi gi m l ng tiu th s n ph m ny th t ng l ng tiu th s n ph m kia t ng h u d ng khng i. N u ng ng ch n m ngang, th t c l v i cng l ng Y ph i h p v i nh ng l ng X khc nhau u em l i m c h u d ng nh nhau. i u ny cho th y ng i tiu th b o ha v i l ng X, do d c t ng thm X c ng khng lm t ng thm h u d ng (2) Cc ng ng ch khng c t nhau Gi s hai ng ng ch (U1) v (U2 ) c t nhau nh trn hnh 3.5, hai ph i h p A v C cng n m trn ng (U1), do : TUA = TUC (1) T ng t : TUB = TUC (2) T (1) v (2), tnh b c c u cho php ta k t lu n TUA = TUB. Nh ng i u ny tri v i gi thuy t thch nhi u h n t. Do hai ng ng ch khng th c t nhau.

49

Hnh 3.5. Cc ng ng ch khng bao gi c t nhau Tnh b sung hay thay th c a cc s n ph m c ph n nh trong cong c a ng ng ch. Th t ra cc s n ph m c tnh thay th hay b sung nhau ng v i nh ng s l ng no . L i v pha g c O, th hi n t l m ng i tiu dng mu n nh i gi a hai lo i gi m d n, t l ny c g i l t l thay th bin (MRS). T l thay th bin c a X cho Y (MRSXY) l s l ng s n ph m Y gi m xu ng khi s d ng t ng thm m t n v s n ph m X nh m b o m m c th a mn khng i. MRSXY = DY/DX V i v d trn: MRSXY = -3/1;-2/1;1/1 Trn th MRS l d cc a ng ng ch M i quan h gi a MRSXY v i MUX v MUY (1) T ng h u d ng gi m xu ng do gi m s l ng s n ph m Y s d ng: DTU = DY.MUY (2) T ng h u d ng t ng thm do s d ng thm 1 n v s n ph m X: DTU = DX.MUX m b o t ng h u d ng khng i th: DY.MUY + DX.MUX = 0 MU x (Y ! MRS XY  ! MU y (X Do t l thay th bin c ng chnh l t s h u d ng bin c a hai s n ph m. Cc d ng c bi t c a ng ng ch Ty theo m i quan h trong s d ng gi a hai s n ph m l thay th hay b sung, hay v a thay th v a b sung m ng ng ch c nh ng d ng khc nhau. Y Y

U2 U1 X a) X v Y l hai s n ph m b sung X b) X v Y l hai s n ph m thay th

Hnh 3.6. Cc d ng c bi t c a ng ng ch 2.1.3. ng ngn sch Khi ni m ng ngn sch l t p h p khc nhau gi a hai s n ph m m ng 50

i tiu dng c th

c v i cng m t m c thu nh p v gi cc s n ph m cho. Ph ng trnh ng ngn sch c d ng: X.P X + Y.PY = I hay Y = I/ P y - (Px/ Py)X V i X l l ng s n ph m X mua c. Y l l ng s n ph m Y mua c. PX l gi s n ph m X. PY l gi s n ph m Y. I l thu nh p c a ng i tiu dng. M t trn hnh 3.7 ta c ng ngn sch MN: OM = I/PY: th hi n l ng s n ph m Y t i a m ng i tiu dng mua c. ON = I/PX: th hi n l ng s n ph m X t i a m ng i tiu dng mua c.

mua

Hnh 3.7.

ng ngn sch

c i m (1) ng ngn sch l ng th ng d c xu ng v bn ph i. (2) d cc a ng ngn sch l t gi gi a hai s n ph m (PX/PY), th hi n t l ph i nh i gi a hai s n ph m trn th tr ng, mu n t ng mua s n ph m ny ph i gi m t ng ng bao nhiu s n ph m kia khi thu nh p khng i. V d : A c thu nh p I = 1000 dng mua hai s n ph m X v Y v i gi t ng ng l PX = 100 v PY = 200. Ph ng trnh ng ngn sch l: Y = 5 - 1/2X. d c t ng ng l 1/2: mu n mua thm m t s n ph m X ph i gi m mua 1/2 s n ph m Y. S d ch chuy n ng ngn sch ng ngn sch c th d ch chuy n d i tc ng c a cc nhn t sau: (1) Thu nh p thay i, khi thu nh p t ng ln, gi cc s n ph m khng i, ng ngn sch s d ch chuy n song song sang ph i. Ng c l i khi gi c thu nh p gi m, ng ngn sch d ch chuy n sang tri.

Hnh 3.8. S d ch chuy n ng ngn sch (2) Gi s n ph m thay i, khi thu nh p I v gi s n ph m Y khng i, n u gi s n ph m X t ng ln th ng ngn sch quay v pha g c trn tr c X, v tr trn tr c X v n gi 51

nguyn. N u gi X t ng th chi u quay ng

c l i.

Hnh 3.9. ng ngn sch quay 2.2 Nguyn t c t i a ha h u d ng V m t t nhin, chng ta th y nhu c u c a con ng i r t a d ng. Ng i ta c n dng nhi u s n ph m v i m t s l ng nh t nh, b i v nh chng ta bi t v h u d ng, ng th i v m t kinh t ng i tiu dng b gi i h n b i thu nh p c a chnh h v gi c c a hng ha. Nh ng ng ng ch cho th y nh ng k t h p no khi tiu dng cc s n ph m mang l i cc k t qu l h u d ng cao th p khc nhau. T t nhin mu n c a ng i tiu dng l a ch n nh ng k t h p no mang l i h u d ng cao nh t c th c. Nh ng ng gi i h n tiu dng cho th y ng i tiu dng ch c m t s l a ch n c gi i h n, h ph i phn chia thu nh p c a mnh nh th no cho cc s n ph m. V i m c tiu l t h u d ng t i a, th hi n trong vi c mong mu n v n t i cc ng ng ch cao nh t trong gi i h n thu nh p l I1 v gi cc s n ph m cho l PX v PY c th hi n qua ng ngn sch t ng ng. V n t ra: Ng i tiu dng nn ch n ph i h p no gi a X v Y t ng h u d ng t c l cao nh t? Cc ph i h p A, E, B u n m trn ng ngn sch, do i u th a mn gi i h n v ngn sch. Trong E l ph i h p t i u v n n m trn ng ng ch cao h n c . N u ch n ph i h p A hay B ch t o ra m c th a mn U0, ch a ph i l m c th a mn t i a.

Hnh 3.10. Ph i h p tiu dng t i u Nh v y ph i h p t i u c a m t ng ngn sch chnh l ti p i m c a ng ngn sch v i ng ng ch, t i (E) d c c a hai ng b ng nhau: T i E: MRS XY = - PX/PY Trn th : ph i h p t i u l ng i tiu dng s mua X1 s n ph m X v Y1 s n ph m Y t m c th a mn t i a l U1.

52

2.3. S hnh thnh ng c u th tr ng ng c u c a ng i tiu dng i v i m t hng ha ph m m ng i y mua v i nh ng m c gi khc nhau.

c xc

nh b i s l

ng s n

Hnh 3.11. ng tiu dng theo gi Khi cc i u ki n khc khng i, s thay i gi c s n ph m d n t i thay i kh i l ng s n ph m c tiu dng. ng c u c nhn v s n ph m X (1) Gi s m t ng i tiu th c thu nh p l I1 mua hai s n ph m X v Y v i gi cc s n ph m l Px1 v PY1, th ng ngn sch t ng ng l MN (nh hnh 3.11a). Ph i h p t i u ban u l E(x1,y1 ) l ti p i m c a ng ngn sch MN v i ng ng ch l U1. Do ta c th xc nh i m E (x1, y1) trn th (3.11b). (2) Gi s gi s n ph m X t ng ln l Px2 (Px2 > Px1) v gi s n ph m Y v thu nh p khng i, th ng ngn sch m i l MC. i m ph i h p t i u l i m F (x2, y2) l ti p i mc a ng ngn sch MC v i ng ng ch l U0 trn th (3.11a) => ta xc nh i m F (x2,y2 ). N i cc i m ph i h p t i u E (x1, y1) v F (x2, y2 ) trn th (3.11a), ta c ng tiu dng theo gi. ng tiu dng theo gi l t p h p cc ph i h p t i u gi a hai s n ph m khi gi m t s n ph m thay i, cc i u ki n cn l i khng i. N i cc i m E (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.11b), ta c ng c u c nhn v s n ph m X, d c xu ng bn ph i. ng c u th tr ng: c hnh thnh b ng cch t ng c ng cc l ng c u t cc ng c u c nhn t ng ng v i cc m c gi nh trnh by ph n trn. 2.4. Cc v n khc 2.4.1. ng Engel ng Engel ph n nh m i quan h gi a s thay i l ng c u s n ph m v i s thay i thu nh p, trong i u ki n cc y u t khc khng i. xy d ng ng Engel, ta s cho thu nh p thay i, gi cc s n ph m khc khng thay i. Gi nh ban u thu nh p l I1, gi cc s n ph m l n l t l PX, v PY, ng ngn sch t ng ng l MN. i m ph i h p t i u l E (x1, y1) l ti p i m c a ng ngn sch MN v i ng ng ch U1. (Hnh 3.12a).

53

Hnh 3.12. ng tiu dng theo thu nh p N u thu nh p thay i t ng ln l U2, gi cc s n ph m khng i (Px,Py) th ng ngn sch m i l MN. i m ph i h p t i u m i l E (x2, y2) l ti p i m c a ng ngn sch MN v i ng ng ch U2. N i cc i m F (x1, Px1); F (x2, y2) trn th (3.12a), ta c ng tiu dng theo thu nh p. ng tiu dng theo thu nh p l t p h p cc ph i h p t i u gi a hai s n ph m khi thu nh p thay i, gi cc s n ph m khng i T ng theo thu nh p, ta c y s li u xy d ng ng Engel cho cc s n ph m. I I1 I2 X X1 X2 Y Y1 Y2

Hnh d ng ng Engel c a s n ph m cho chng ta bi t tnh ch t c a s n ph m l thi t y u, s n ph m cao c p hay s n ph m c p th p (hnh 3.12b; 3.12c; 3.12d) I I2 I1 E F ng Engel i v i I s n ph m X I2 I1 ng Engel i v i s n ph m Y

X1

X2

Y1

Y2

b) X l s n ph m thi t y u

c) Y l s n ph m cao c p

54

I F I2 I1 E ng Engel i v i s n ph m Z

Z2

Z1

d) X l s n ph m c p th p ng Engel c ng gi i thch cho chng ta nh ng khc bi t trong chi tiu c a ng i tiu dng thu c cc nhm thu nh p khc nhau. V d : S li u th ng k c a nhi u gia nh v i vi c chi tiu v m t s m t hng nh sau: Chi tiu cho Gi i tr Mua nh Thu nh Yt 1 545 1172 1493 932 2 661 1526 1790 1250 3 1158 2156 2078 1499 4 1280 3164 1897 1522 5 1528 4494 1401 1627 6 3072 7800 991 1707

S li u trn cho bi t m i quan h gi a chi tiu cho m t h ng m c c th no ch khng ph i l l ng hng c tiu dng v i thu nh p. Ta th y, hai h ng m c u gi i tr v nh l nh ng m t hng c co gin c a c u theo thu nh p l r t cao. Chi tiu trung bnh c a gia nh cho gi i tr t ng g n 6 l n khi chng ta chuy n t nhm c thu nh p th p nh t n nhm thu nh p cao nh t, chi mua nh c ng v y. Ng c l i h ng m c th ba l chi thu nh gi m khi thu nh p t ng, n ph n nh th c tr ng h u h t nh ng ng i c thu nh p cao i u mua nh ring thay v i thu nh. Cu i cng y t l h ng m c tiu dng c co gin theo thu nh p d ng th p nh t. 2.4.2. Tc ng thay th v tc ng thu nh p Khi gi s n ph m X t ng ln (hay gi m xu ng) trong i u ki n cc y u t khc khng i th l ng tiu th s n ph m X gi m xu ng (hay t ng ln) l k t qu t ng h p c a hai tc ng: tc ng thay th v tc ng thu nh p. Gi s gi c a hng ha X gi m xu ng gy nn hai tc ng. Th nh t, s c mua th c t c a ng i tiu dng t ng ln: h c l i h n b i h c th mua cng m t l ng hng ha v i s ti n t h n v c d ti n mua s m thm. Th hai, h s t ng tiu dng m t m t hng no tr nn r h n v gi m tiu dng m t hng tr nn t h n m t cch t ng i. Thng th ng c hai tc ng nay x y ra ng th i nh ng r h n chng ta c n phn bi t hai tc ng ny. Tc ng thay th : l l ng s n ph m X gi m xu ng (t ng ln) khi gi s n ph m X t ng ln (hay gi m xu ng) trong i u ki n m c th a mn khng i (hay thu nh p th c t khng i). Do tc ng thay th lun mang d u m. S thay th ny c nh d u b ng s d ch chuy n d c theo ng ng ch. Tc ng thu nh p: Khi gi s n ph m X t ng ln lm thay i l ng c u s n ph m X do s c mua gi m xu ng (thu nh p th c t gi m) v lm thay i m c th a mn. (1) N u X l s n ph m thng th ng th tc ng thu nh p mang d u m, khi gi s n ph m X t ng ln thu nh p th c t gi m s lm gi m l ng c u s n ph m X. (2) N u X l s n ph m th c p tc ng thu nh p mang d u d ng, khi gi s n ph m 55

X t ng ln, thu nh p th c t gi m lm l ng c u s n ph m X t ng ln v ng Ta c th minh h a hai tc ng trn qua th 3.13 M M

c l i.

Y2 Y Y1

E U0

I/Px2 C x1 X2 X

U1 I/Px1 N C

Hnh 3.13. Tc

ng thay th v tc

ng thu nh p

Gi nh X v Y l hai s n ph m bnh th ng. V i ng ngn sch ban u l MN, th ph i h p t i u l i m E(x1,y1), t m c th a mn t i a l U1. N u ch c gi s n ph m t ng ln t Px1 n Px2 (gi s n ph m Y v thu nh p khng i), th ng ngn sch m i l MC v i m ph i h p t i u t ng ng l i m F(x2,y2) v i m c th a mn t i a t c l U0. Nh v y khi gi s n ph m X t ng ln t Px1 n Px2 th tc ng thay th v tc ng thu nh p lm l ng tiu th s n ph m X gi m t x1 xu ng x2. o l ng tc ng thay th , ta lo i tr tc ng thu nh p b ng cch t ng thm thu nh p m t l ng ( I) v a ng ngn sch gi nh MC song song v i ng ngn sch MC v ti p xc v i ng ng ch ban u U1 ( gi m c th a mn khng i) t i i m G (x, y). Nh v y tc ng thay th l o n x1 x, l s di chuy n d c ng ng ch U1 t E n G. Tc ng thay th mang d u m, ngh a l s t ng gi s n ph m s lm gi m l ng c u s n ph m v ng c l i trong i u ki n m c th a mn khng i. V tc ng thu nh p: Khi gi s n ph m t ng th thu nh p th c t gi m, th hi n cng m t m c thu nh p b ng ti n nh tr c, n u gi s n ph m t ng th s l ng cc s n ph m c mua s gi m xu ng so v i tr c v ng c l i. ng ngn sch th c t l MC (v i i m cn b ng F(x2,y2)), nh v y tc ng thu nh p l o n xx2, l s d ch chuy n t G U1 sang F U0 l l ng s n ph m X gi m t x xu ng x2, lm gi m m c th a mn t U1 p U0. Tm l i, v i X l s n ph m thng th ng, tc ng thay th v tc ng thu nh p cng cng chi u. Khi gi s n ph m X t ng th tc ng thay th lm l ng s n ph m X ti p t c gi m t x xu ng x2. T ng h p hai tc ng, khi gi s n ph m X t ng ln Px1 ln Px2 lm l ng s n ph m X gi m t x1 xu ng x2.

56

2.4.3. Hi n t

ng Giffen

tc nhau.

Hnh 3.14. Hi n t ng Giffen Qua phn tch trn, ta th y n u X l s n ph m thng th ng th tc ng thay th v ng thu nh p l cng chi u, u gi m khi gi s n ph m t ng. N u X l s n ph m th c p th tc ng thay th v tc ng thu nh p ng c chi u

V m c l thuy t, i v i s n ph m th c p c th x y ra tr ng h p tc ng thu nh p m nh h n l n p tc ng thay th , ng c u s d c ln v bn ph i: khi gi t ng, l ng c u s n ph m s t ng v ng c l i. y chnh l hi n t ng Giffen. 2.4.4. Th ng d tiu dng (CS) Ng i tiu dng mua hng ha v vi c mua s m hng ha khi n cho h th a mn h n. Th ng d tiu dng l th c o t ng th nh ng ng i tiu dng c l i h n bao nhiu khi h c kh n ng mua hng ha trn th tr ng. V nh ng ng i tiu dng khc nhau c cch nh gi khc nhau i v i vi c tiu dng nh ng hng ha c th , nn l ng ti n t i a h mu n tr cho hng ha c ng khc nhau. Theo qui lu t h u d ng bin gi m d n, i v i m i c nhn, m c th a mn c a s n ph m tiu dng tr c th ng l n h n m c th a mn c a cc s n ph m tiu dng sau, do ng i tiu dng s n lng tr nh ng m c gi cao h n cho nh ng s n ph m tiu dng tr c. Nh ng th c t , ng i tiu dng tr cng m t m c gi cho t t c cc s n ph m c mua c n c vo h u d ng bin c a s n ph m sau cng, t o ra th ng d tiu dng. Th ng d tiu dng c a m t n v s n ph m l ph n chnh l ch gi a m c gi t i a m ng i tiu dng s n lng tr (cn g i l gi dnh tr c) v i gi th c tr cho s n ph m. Th ng d tiu dng c nhn cho q1 s n ph m l chnh l ch gi a t ng s ti n t i a m ng i tiu dng s n lng tr v i t ng s ti n th c t tr cho q1 s n ph m

Hnh 3.15. Th ng d tiu dng 57

Trn th 3.15, khi gi l P1 = 50 ng, l ng c u c a c nhn A l q1 =10 s n ph m, th th ng d tiu dng c a s n u tin: CS1SF = gi t i a m ng i tiu dng s n lng tr - gi th c tr . = 100 ng - 50 ng = 50 ng. Th ng d tiu dng c a q1 s n ph m: CSq1 = T ng s ti n t i a m ng i tiu - T ng s ti n th c tr cho q1 s n ph m dng s n lng tr cho q1 s n ph m = OJAq1 - OP1Aq1 = JP1 A = 750 ng - 500 ng = 250 ng. Th ng d tiu dng trn th tr ng N u gi th tr ng l P v s n l ng cn b ng l Q, th th ng d tiu dng trn th tr ng m c gi P l ph n chnh l ch gi a t ng s ti n t i a m ng i tiu dng s n lng tr cho Q v i t ng s ti n th c tr cho Q s n ph m (hnh 3.16). Th ng d tiu dng trn th tr ng cn c xc nh b i di n tch n m d i ng c u v pha trn gi th tr ng c a s n ph m. Khi chnh ph t ng thu l t vt/s n ph m, chi ph s n xu t t ng ln do ng cung d ch chuy n ln trn S1 p S2 (hnh 3.17) gi cn b ng t ng ln l P2. Th ng d tiu dng t ng ng l di n tch JP2E2 ( CS2 = JP2E2). So v i tr c thu , th ng d tiu dng gi m. CS = CS2 - CS1 = JP2E2 - JP1E1 = -A -B Tm l i, n u gi th tr ng t ng ln th th ng d tiu dng trn th tr ng gi m xu ng v ng c l i. CU H I TH O LU N V BI T P 1. D a trn ph ng v n chuyn su thu th p thng tin v a thch tiu dng tri cy v th t cho bi t t t c cc t h p c a tri cy v th t sau y em l i cng m t m c h u d ng nh nhau i v i h ng A. T h p 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 S n v th t 1,0 3,0 5,0 7,0 9,0 11,0 13,0 15,0 17,0 19,0 S n v tri cy 34,40 14,00 9,22 7,00 5,70 4,84 4,22 3,75 3,39 3,09

a. Dng thng tin trn v ng bng quan ( ng ng ch hay indifference curve) c a ng A. b. Gi s ng A c 34 n v tri cy v 1 n v th t. ng A s mu n ch p nh n thm bao nhiu n v th t gi m b t 10 n v tri cy? c. Sau khi hon i nh trn, ng A c 24 n v tri cy. ng A s mu n ch p nh n thm bao nhiu n v th t gi m thm 10 n v tri cy n a? 58

d. K t qu c a cu (c) cao h n hay th p h n cu (b). Gi i thch. N u khng th xc c cu tr l i, c n thng tin g thm c th tm c tr l i? e. Gi m t n v th t v m t n v tri cy l n l t l 12.000 ng v 2.000 ng. ng A c thu nh p 120.000 ng/thng. c l ng s n v th t v s n v tri cy ng A mong mu n mua. f. N u gi th t gi m t 12.000 cn 8.000 ng. V ng bng quan t ng ng v i s l ng th t v tri cy ng A mong mu n mua. g. N u gi th t gi m t 12.000 cn 8.000 ng v thu nh p gi m 20.000 ng. V ng bng quan t ng ng v i s l ng th t v tri cy ng A mong mu n mua. 2. Gi s ng i tiu dng ch n l a gi a 2 hng ho F v C t i a ho s th a mn c a mnh, gi i h n b i ngn sch. a. Gi i thch v v trn th cc ng bng quan. b. d cc a ng bng quan o l ng ci g? c. T i sao ng bng quan l ng cong lm v pha g c to ? d. G i Pf v Pc, MUf v MUc l n l t l gi v h u d ng bin c a hai hng ho ny, dng ng ngn sch v ng cong bng quan tm i m t i u c a ng i tiu dng. e. T i i m ny Pf, Pc, MUf , MUc v t xu t thay th MRS lin h v i nhau nh th no? 3. Khi gi c a m t hng ho tiu dng thay i, gi i thch nh h ng thay th v nh h ng thu nh p. Gi i thch co gin gi v co gin thu nh p c a c u. 4. V cc ng bng quan c a hai hng ho trong hai tr ng h p: a. Hai s n ph m hon ton b tc cho nhau (v d , chi c giy bn tri v chi c giy bn ph i) b. Hai s n ph m thay th (v d n c ng t coca v n c ng t pepsi). 5. Gi s bnh m th t (X) gi 2 ngn ng m t bnh, n c ng t (Y) gi 1,5 ngn m t chai. M t ng i tiu dng c 10 ngn chi dng cho hai s n ph m ny. ng gi i h n ngn sch c d ng nh th no? Tm d c c a ng ngn sch ny. 6. Gi s s ch n l a gi a 2 s n ph m bnh m th t (Y) v n c ng t (X) c a m t ng i tiu dng c th bi u di n b ng m t hm h u d ng nh sau: U = X .Y ng ng ch c a hm h u d ng ny c suy ra b ng cch ch n cc t h p khc nhau c a X v Y cho cng m t gi tr h u d ng. G s ch n m c h u d ng l 10, hm c a ng ng ch l: 10 = X .Y hay 100 = X . Y a. Tm t l thay th bin MRS c a X cho Y t i cc i m (X = 5,Y = 20) v (X = 20,Y = 5). Hy gi i thch k t qu . b. Tm hm s bi u di n h u d ng bin c a X v h u d ng bin c a Y. c. Tm hm c a MRS d a trn quan h gi a MRS v h u d ng bin c a X v Y. 7. Gi s h u d ng c a 2 s n ph m X v Y i v i m t ng i tiu dng l m t ph ng trnh c d ng nh sau (hm Cobb Douglas): H u d ng = U(X,Y) = X 0,5 Y 0,5 N u gi c a Y v X l n l t l Py = 1000 v Px = 250, v ng i ny c 2000 chi cho 2 s n ph m ny. Tm m c tiu th t i u ( t m c h u d ng cao nh t) c a X v Y ng i tiu dng ny. 8. V i thng tin nh trong bi t p trn, gi s ng i tiu dng mu n tm m c tiu th c a X v Y c chi ph nh nh t t m c h u d ng b ng 2. Tm m c chi ph ny. 9. M i tu n, anh t mua 2 bnh m th t gi 2 ngn m t , 8 gi xi gi 500 ng m t gi, v 8 qu tr ng gi 1000 m t qu , nh ng khng mua coca gi 1500 m t chai. B n c th k t lu n nh th no v h u d ng bin c a 4 s n ph m trn i v i anh t? nh 59

10. T i sao cu ni M c h u d ng s t i a khi h u d ng bin c a t t c s n ph m b ng nhau l sai. Cu ny ph i c s a l i nh th no cho ng, gi i thch. 11. M t ng i tiu th c thu nh p I = 3500 mua 2 s n ph m X v Y v i gi t ng ng l Px = 500 v Py = 200. S thch c a ng i ny bi u hi n qua hm s TUx = -Q2x + 26Qx v TUy = -5/2Q2 y + 58 Qy. Xc nh ph ng n tiu dng t i u v t ng h u d ng t i a c th t c. 12. Gi s b n r t giu v r t m p. Bc s khuyn b n nn n king v gi i h n m c 2000 calo m t ngy. Cn b ng ng i tiu dng i v i nhu c u n u ng c a b n thay i nh th no? 13. M t ng i tiu th c thu nh p I = 36.000 chi tiu cho 3 lo i s n ph m X, Y v Z c gi l Px = Py = Pz = 3000 . S thch c a ng i ny i v i 3 lo i s n ph m nh sau: S l ng s n ph m 1 2 3 4 5 6 7 TUx 75 147 207 252 289 310 320 TUy 68 118 155 180 195 205 209 TUz 62 116 164 203 239 259 269

t i a ho h u d ng, ng i ny ph i phn ph i thu nh p cho 3 lo i s n ph m nh th no? T ng h u d ng t c? N u thu nh p v n l 36.000 nh ng gi s n ph m thay i P x = 3000, Py = 6000 v Pz = 3000. Ng i ny s phn ph i chi tiu nh th no c t ng h u d ng cao nh t?. V ng c u c nhn s n ph m Y. 14. Gi s nhu c u i l i qua m t cy c u c d ng Y = 1.000.000 - 50.000 P, trong Y l s chuy n i qua c u v P l ph qua c u. a. Hy tnh th ng d ng i tiu dng n u gi c a ph qua c u l 0 ng, 1 ng v 20 ng. b. N u ph xy c u l 1.800.000 ng. Tm m c ph qua c u ho v n. Th ng d ng i tiu dng t i m c ph ny b ng bao nhiu? c. Gi s ph xy c u b ng 8 tri u ng. Gi i thch t i sao cy c u c n ph i c xy m c d khng c m c ph qua c u no cao t ho v n. 15. Gi s co gin c u theo thu nh p i v i th c ph m l 0,5 v co gin c u theo gi th c ph m l 1,0. V i gi th c ph m l 2.000 ng, m t h gia nh c thu nh p h ng n m 25.000.000 ng chi tiu 1.000.000 ng m t n m cho th c ph m. a. N u thu nh vo gi bn th c ph m lm cho gi th c ph m t ng ln g p i, chi tiu vo th c ph m c a h gia nh ny thay i nh th no? b. Gi s n u gia nh ny nh n c m t s ti n ph c p l 500.000 ng lm gi m b t gnh n ng do t ng gi c a th c ph m th chi tiu vo th c ph m c a h ny thay i nh th no? c. Gia nh ny s thi t thi hay c l i khi nh n c s ti n gi m thu ngang v i s ti n ph i tr nhi u h n do thu nh vo gi bn? 16. C 2 lo i bia - lo i c n ng r u cao v lo i c n ng r u th p v nhi u lo i n c ng t by bn t i siu th a ph ng c a b n. Gi s lc u c 2 lo i bia u ch u thu nh nhau. Chnh ph quy t nh, v m c ch khuy n khch gi m tiu th r u, t ng thu lo i bia c n ng r u cao v gi m thu lo i c r u th p. Gi v l ng bn c a th tr ng hai lo i bia thay i ra sao? Theo b n, thu trn bia c nh h ng n c u c a n c ng t khng? 60

17. N u b n l chuyn vin t v n kinh t cho t ch c cc n c xu t kh u d u m (OPEC the Organization of Petrolium Exporting Countries) v bi t c c u c a d u m trn th gi i c c tnh nh sau: Gi (USD/thng) 15 25 35 45 55 L ng c u (tri u thng/ngy) 56.000 40.000 24.000 16.000 10.000

B n c n ph i cung c p khuy n co cho nh ng tr ng h p sau: a. N u cung d u m gi m lm gi t ng t 15 ln 25 USD/thng, t ng doanh thu bn d u t ng hay gi m? b. T ng doanh thu bn d u s t ng hay gi m n u cung ti p t c c t lm gi t ng n 35 USD/thng. c. gi no th doanh thu bn d u cao nh t? t ng ng v i l ng cung bao nhiu? d. Tnh co gin gi c a c u d u m khi gi t ng 10 $/thng cc m c gi kh i u l 15$, 25$, 35$ v 45$/thng. e. Tm co gin gi c a c u m c gi c doanh thu cao nh t. f. kho n gi no th c u c a d u m khng co gin?

61

Ch

ng 4. L THUY T V S N XU T V CHI PH

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch c cc khi ni m hm s n xu t, n ng su t trung bnh, n ng su t c n bin, m i quan h gi a s n l ng v n ng su t bin, n ng su t trung bnh v n ng su t bin; phn bi t hm s n xu t trong ng n h n v trong di h n. - V n d ng c nguyn t c ph i h p t i u cc y u t s n xu t gi i quy t cc bi t p. - Gi i thch c cc khi ni m chi ph, m i quan h gi a chi ph v s n l ng. - V n d ng nguyn t c t i a ha l i nhu n gi i quy t cc bi t p Trong ba ch ng v a qua chng ta t p trung vo pha c u c a th tr ng - nh ng s thch v hnh vi c a ng i tiu dng. By gi , chng ta chuy n sang pha cung v xem xt hnh vi c a nh s n xu t. Chng ta xem xt cc n v s n xu t c th t ch c s n xu t nh th no c hi u qu v chi ph c a h thay i nh th no khi gi cc u vo v m c s n l ng thay i. L thuy t v s n xu t v chi ph l l thuy t trung tm i v i vi c qu n l kinh t c a m t doanh nghi p. Chng ta ph i xem xt m t s v n m doanh nghi p th ng xuyn g p ph i nh : doanh nghi p ph i dng bao nhiu my mc v bao nhiu lao ng? N u mu n t ng s n xu t th doanh nghi p nn thu thm cng nhn hay nn xy d ng thm nh my m i? Doanh nghi p ph i d tr chi ph l bao nhiu cho n m t i v cc chi ph c th thay i nh th no theo th i gian v ch u tc ng nh th no cc m c s n l ng? Trong ch ng ny chng ta nghin c u cng ngh s n xu t c a m t doanh nghi p t c l m i quan h v t ch t th hi n cch chuy n i u vo (lao ng v v n) thnh cc s n ph m u ra. Tr c h t chng ta s ch ra cng ngh s n xu t c th c bi u di n d i d ng m t hm s n xu t nh th no, sau s d ng hm s n xu t m t s n l ng thay i ra sao khi thay i m t y u t u vo v sau l thay i t t c cc y u t u vo. Li u nh ng u th v cng ngh c ph i l y u t khi n cho vi c s n xu t c a doanh nghi p tr nn hi u qu h n khi qui m c a doanh nghi p t ng ln khng? 1. L THUY T S N XU T 1.1. Hm s n xu t Trong qu trnh s n xu t, cc doanh nghi p bi n cc u vo (cc y u t s n xu t nh : nguyn, nhin v t li u, my mc thi t b , nh x ng, lao ng, trnh khoa h c k thu t ) thnh cc u ra (hay s n ph m). Quan h gi a u vo c a qu trnh s n xu t v s n ph m u ra c m t b ng hm s n xu t. Hn s n xu t m t nh ng s n l ng s n ph m ( u ra) t i a c th c s n xu t b i m t s l ng cc y u t s n xu t ( u vo) nh t nh, t ng ng v i trnh k thu t nh t nh. Q = f ( X1, X2, .Xn ) Trong : Q: S n l ng u ra. Xi: s n l ng y u t s n xu t th i. n gi n h n ta chia y u t s n xu t thnh hai lo i l v n (K) v lao ng (L). Hm s n xu t c th vi t d i d ng Q = f ( K, L ) Ph ng trnh trn ch s n l ng u ra tu thu c vo s n l ng c a hai y u t u vo l v n v lao ng. Hm s n xu t hm r ng cc u vo c th c k t h p theo nhi u ph ng cch khc nhau t o ra m t u ra nh t nh, ng v i m t qui trnh cng ngh nh t nh. Khi qui trnh cng ngh ngy cng ti n b th doanh nghi p c th t c u ra l n 62

h n v i m t t p h p nh ng u vo nh t nh. Hm s n xu t c ng gi nh r ng qui trnh s n xu t khng cho php lng ph. Chng ta gi nh r ng cc doanh nghi p u c hi u n ng k thu t, c th s d ng m i t h p u vo m t cch t i u v i m t h p u vo nh t nh. N u c y u t u vo no m khi s d ng s lm gi m s n l ng u ra th y u t u vo khng bao gi c s d ng v hm s n xu t m t s n l ng t i a c h s n xu t c v i m t t p h p u vo cho tr c, theo ph ng th c c hi u qu v ph ng di n k thu t. Gi nh cho r ng s n xu t lun c hi u qu k thu t khng ph i lc no c ng ng, song n hon ton h p l khi cho r ng cc doanh nghi p ho t ng v l i nhu n s khng lng ph ngu n l c. phn bi t tc ng c a vi c thay i m t y u t s n xu t v c a t t c cc y u t s n xu t n s n l ng nh th no ta ph i phn bi t hm s n xu t ng n h n v di h n. 1.1.1. Hm s n xu t ng n h n Ng n h n l kho ng th i gian c t nh t m t y u t s n xu t m doanh nghi p khng th thay i v s l ng s d ng trong qu trnh s n xu t. Y u t khng th thay i trong kho ng th i gian g i l u vo c nh, cn y u t s n xu t c th thay i c trong kho ng th i gian ng n l y u t s n xu t bi n i. Y u t s n xu t c nh khng d dng thay i trong qu trnh s n xu t nh : my mc thi t b , nh x ng bi u th cho qui m s n xu t nh t nh. Y u t s n xu t bi n i d dng thay i v m c s d ng trong qu trnh s n xu t nh : nguyn, nhin v t li u, lao ng tr c ti p. Trong ng n h n qui m s n xu t c a doanh nghi p l khng i, doanh nghi p c th thay i s n l ng ng n h n b ng cch thay i y u t s n xu t bi n i. Hm s n xu t ng n h n c th vi t l i nh sau: Q = f ( Trong : ,L) : l ng v n khng i. L : L ng lao ng bi n i. Q : S n l ng c s n xu t ra. 1.1.2. Hm s n xu t di h n Di h n l kho ng th i gian di doanh nghi p thay i t t c cc y u t s n xu t c s d ng, m i y u t s n xu t i u c th bi n i. Qui m s n xu t trong di h n thay i theo mu n, v th s n l ng trong di h n thay i nhi u h n trong ng n h n. 1.2. S n l ng trung bnh (AP: Average product) Trong ng n h n, n u c m t y u t s n xu t bi n i trong khi cc y u t s n xu t cn l i gi nguyn th s n l ng, n ng su t trung bnh, n ng su t bin c a y u t s n xu t bi n i s thay i theo. N ng su t trung bnh c a m t y u t s n xu t bi n i l s s n ph m trung bnh trn m t n v y u t s n xu t , c tnh b ng cch chia t ng s n l ng Q cho t ng l ng y u t s n xu t bi n i c s d ng. N ng su t trung bnh c a lao ng = S n l ng /S l ng u vo c a lao ng = Q/L N ng su t trung bnh c a v n = S n l ng /S l ng u vo c a v n = Q/K N ng su t trung bnh lc u t ng sau gi m khi l ng u vo ti p t c t ng. 1.3. S n l ng bin (MP: Marginal product) S n l ng bin c a m t y u t s n xu t bi n i l ph n thay i trong t ng s n l ng khi thay i m t n v y u t s n xu t bi n i trong khi cc y u t s n xu t khc gi nguyn. S n l ng bin c a lao ng = thay i s n l ng / thay i u vo c a lao ng = Q/L S n l ng bin c a v n = thay i s n l ng / thay i u vo c a v n 63

= Q/L S n l ng bin bao gi c ng d ng khi s n l ng t ng v m khi s n l ng gi m. Hi u qu k thu t khng ch p nh n nh ng m c s n l ng bin m. N u hm s n xu t l hm lin t c th MPL c th c tnh b ng cch l y o hm b c nh t c a hm s n xu t. MPL = dQ/dL V d , xem xt tr ng h p v n l c nh, lao ng l kh bi n trong tr ng h p c a b ng m t quan h u vo u ra d i y. Doanh nghi p c th t ng thm s n l ng b ng cch b sung thm l ng u vo lao ng. V d chng ta ang qu n l doanh nghi p may m c c s thi t b c nh c th thu nhi u ho c t lao ng h n may ho c v n hnh my mc, chng ta quy t nh thu bao nhiu lao ng v s n xu t bao nhiu qu n o. a ra quy t nh chng ta c n bi t m c s n l ng Q c t ng ln khng v t ng ln bao nhiu khi s n l ng u vo lao ng t ng. Khi l ng lao ng b ng 0 th s n l ng b ng 0. Sau , s n l ng t ng ln khi lao ng t m c 8 n v , sau m c ny t ng s n l ng gi m xu ng. Lc u m i n v lao ng c th t n d ng cng nhi u l i th c a my mc v nh x ng, n m t m c nh t nh lao ng t ng thm khng cn h u ch n a v c th ph n tc d ng. N m lao ng c th v n hnh m t dy chuy n t t h n hai lao ng nh ng m i lao ng th ch lm v ng chn nhau. Qui lu t n ng su t bin gi m d n Khi m t u vo c s d ng ngy cng nhi u h n th s t i i m m k t m c n ng su t gia t ng s gi m. Khi l ng u vo lao ng t, m i l ng nh lao ng gia t ng s lm t ng ng k s n l ng, khi c qu nhi u lao ng th s n ph m bin c a lao ng s gi m. Khi s d ng ngy cng nhi u y u t s n xu t bi n i, trong khi cc y u t s n xu t khc gi nguyn th n ng su t bin c a y u t s n xu t bi n i s ngy cng gi m xu ng. M i quan h gi a APL v MPL Khi MP L > APL th APL t ng d n Khi MPL < APL th APL gi m d n Khi MPL = APL th APL max. L ng lao ng (L) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 L ng v n (K) 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 T ng s n l ng (Q) 0 10 30 60 80 95 108 112 112 108 100 10 15 20 20 19 18 16 14 12 10 10 20 30 20 15 13 4 0 -4 -8 N ng su t TB (Q/L) N ng su t bin (Q/L) Giai o n Giai o n I Giai o n I Giai o n I Giai o n I Giai o n II Giai o n II Giai o n II Giai o n II Giai o n III Giai o n III Giai o n III

64

M i quan h gi a MP v Q Khi MP > 0 th Q t ng - Khi MP < 0 th Q gi m - Khi MP = 0 th Q max Cc ph i h p khc nhau gi a K v L ta th y di n ra thnh ba giai o n: Giai o n I: Th hi n hi u qu s d ng lao ng v v n u t ng, v khi gia t ng s l ng lao ng n ng su t trung bnh t ng d n ln v t c c i cu i giai o n I v u giai o n II, s n l ng lin t c t ng trong giai o n I. Giai o n II: Th hi n hi u qu s d ng lao ng gi m v hi u qu s d ng v n ti p t c t ng, v khi ti p t c t ng lao ng th n ng su t trung bnh n ng su t bin u gi m, nh ng n ng su t bin v n cn d ng, do t ng s n l ng v n ti p t c gia t ng v t c c i cu i giai o n II. Giai o n III: Th hi n hi u qu s d ng lao ng v v n u gi m, v khi ti p t c t ng lao ng v t qu m c th n ng su t trung bnh gi m, n ng su t bin m do s n l ng gi m. Nh v y m i ph i h p lao ng - v n a n hi u qu lao ng t i a n m ranh gi i c a giai o n I v giai o n II. Ph i h p lao ng v n a n hi u qu s d ng v n t i a s l ph i h p n m ranh gi i c a giai o n II v giai o n III. Giai o n II l giai o n quan tr ng. th y c nh ng ph i h p thu c giai o n II hi u qu h n ph i h p giai o n I v giai o n III, chng ta s em y u t chi ph vo qu trnh phn tch. Tr ng h p 1: Gi s v n nhi u n m c khng ph i ch u chi ph, trong khi lao ng hi m i h i ph i t n chi ph. Nh v y b t c chi ph no c a doanh nghi p u dnh cho lao ng v doanh nghi p s t hi u qu kinh t cao nh t t s lao ng v v n m ph i h p n ng su t trn m t n v lao ng t cao nh t. Ph i h p ny n m ranh gi i giai o n I v giai o n II. S n l ng do m i n v chi ph s gia t ng su t giai o n I v gi m d n trong giai o n II v III. Tr ng h p 2: By gi gi s ton b chi ph pht sinh c a doanh nghi p l do v n trong khi lao ng th a th i. Trong tr ng h p ny th hi u qu kinh t cao nh t ph i h p lao ng v v n m i m ny n ng su t trn m t n v v n t hi u qu cao nh t. Giai o n I v giai o n II lo i b v n ng su t trn m t n v v n u ang gia t ng. Trong giai o n III n ng su t trn m t n v v n v n ng su t trn m t n v chi ph c ng gi m. Hi u qu kinh t s cao nh t ranh gi i c a giai o n II v III. Tr ng h p 3: Gi s lao ng v v n u ph i t n chi ph. Ta th y r ng nh ng gia t ng trong s d ng lao ng trn m i n v v n lm gia t ng n ng su t trn m i n v lao ng l n n ng su t trn m i n v v n. i u ny lm gia t ng chi ph trn m i n v lao ng l n trn m i n v v n, do hi u qu kinh t cao nh t bin gi i c a giai o n I v 65

giai o n II. Tm l i i v i b t k y u t s n xu t no c a doanh nghi p s d ng, chng ta c th ni r ng doanh nghi p ph i s d ng ph i h p gi a cc y u t s n xu t sao cho ph i h p ny n m trong ph m vi giai o n II i v i cc y u t s n su t. 2. L THUY T V CHI PH S N XU T Trong ph n tr c, chng ta xem xt cng ngh s n xu t c a doanh nghi p, m i quan h cho bi t cc y u t u vo c th c chuy n thnh cc u ra nh th no. By gi chng ta s xem cng ngh s n xu t, cng v i gi cc y u t u vo s quy t nh chi ph s n xu t c a doanh nghi p nh th no. V i cng ngh cho tr c c a doanh nghi p, cc nh qu n l ph i xc nh s n xu t nh th no, c th k t h p cc u vo theo nhi u cch khc nhau t o ra cng m t m c s n l ng. Trong ph n ny chng ta s tm hi u cch l a ch n m t ph ng n k t h p t i u cc y u t u vo, chng ta s th y chi ph c a m t doanh nghi p ph thu c nh th no vo m c s n l ng c a n, vo vi c thay i cc chi ph theo th i gian nh th no. Chng ta b t u b ng vi c gi i thch cch xc nh v o l ng chi ph, phn bi t gi a khi ni m chi ph m cc nh kinh t quan tm v s d ng khc v i chi ph m cc k ton vin ch tr ng trong cc bo co c a doanh nghi p nh th no. V c ng xem li u cc c i m cng ngh s n xu t c a doanh nghi p tc ng nh th no n chi ph c trong ng n h n v trong di h n. Tr c khi phn tch chi ph ta xem chi ph c xc nh ra sao, nh ng kho n m c no c coi l chi ph c a doanh nghi p. Chi ph bao g m ti n cng m doanh nghi p tr cho cng nhn v ti n thu nh lm v n phng, nh ng n u doanh nghi p c s n tr s khng thu nh lm v n phng th sao? Chng ta s tr l i trong m i quan h v i quy t nh kinh t m ng i qu n l a ra. 2.1. Cc khi ni m Chi ph kinh t v chi ph k ton M t nh kinh t ngh v chi ph khc v i m t k ton vin - ng i ch quan tm n cc bo co ti chnh c a doanh nghi p. Chi ph k ton bao g m chi ph kh u hao my mc thi t b , m t kho n m c c xc nh d a trn c s qui nh tnh thu . Cc nh kinh t , v c cc nh qu n l n a, h lun quan tm n vi c d tnh chi ph trong t ng lai t i s nh th no v doanh nghi p lm th no phn b l i cc ngu n l c nh m lm gi m chi ph v t ng l i nhu n. Do , chi ph c h i l chi ph lin quan n nh ng c h i b b qua do ngu n l c doanh nghi p khng c s d ng vo cng vi c em l i nhi u gi tr nh t. V d : M t doanh nghi p s h u m t to nh v v v y khng c n ph i tr ti n thu v n phng, nh v y c ph i l chi ph thu v n phng c a doanh nghi p b ng khng hay khng? M t k ton vin s coi chi ph ny b ng khng, nh ng m t nh kinh t ph i th y r ng doanh nghi p ny c th ki m c ti n cho thu v n phng b ng cch em to nh cho m t doanh nghi p khc thu. S ti n cho thu nh b b l ny l chi ph c h i c a vi c s d ng v n phng v ph i c coi nh l m t ph n chi ph kinh doanh. V y chi ph kinh t bao g m chi ph k ton v chi ph c h i. Chi ph k ton: l chi ph b ng ti n m doanh nghi p chi ra mua cc y u t s n xu t trong qu trnh s n xu t kinh doanh bao g m chi ph mua my mc thi t b , xy d ng nh x ng, chi ph mua nguyn, nhin, v t li u, ti n thu t ai, chi ph qu n co, nh ng chi ph ny c ghi chp vo s sch k ton. Chi ph c h i (chi ph n): l ph n gi tr l n nh t c a thu nh p hay l i nhu n b m t i, b i khi th c hi n ph ng n ny ta b qua c h i th c hi n cc ph ng n khc co m c r i ro t ng t . N l chi ph khng th hi n b ng ti n do khng c ghi chp vo s sch k ton. 66

V d : i v i sinh vin, chi ph kinh t cho vi c h c l h c ph, sch v chi ph c h i l ph n thu nh p m sinh vin ph i m t i v th i gian b n h c khng th i lm ki m ti n. Chi ph s n xu t v th i gian. Trong phn tch kinh t th i gian c phn bi t nh t th i, ng n h n v di h n. Nh t th i - l th i gian m doanh nghi p khng th thay i s l ng c a b t k y u t s n xu t no, do s n l ng c a n c nh. Ng n h n l th i gian m doanh nghi p khng th thay i s l ng c a t nh t m t y u t s n xu t, do qui m s n xu t c a n l c nh v s n l ng c th thay i. Di h n l th i gian m doanh nghi p c th thay i s l ng c a b t k y u t s n xu t no, do qui m s n xu t c a n u c th thay i. V trong ng n h n v di h n doanh nghi p c th thay i s n l ng s n xu t do chi ph s n xu t s thay i theo, nn ph n ti p theo ta phn tnh chi ph s n xu t trong ng n h n. 2.2. Phn tch chi ph s n xu t trong ng n h n Trong ng n h n cc y u t s n xu t nh t ai, my mc thi t b l cc y u t s n xu t c nh khng th thay i c. Cc y u t s n xu t nh nguyn v t li u, lao ng c th bi n i. Kho ng th i gian g i l ng n h n tu thu c vo c i m s n xu t c a t ng lo i s n ph m, tu thu c vo ngnh c th , n ch mang tnh t ng i, c th l m t n m hay di h n. Trong ng n h n, qui m s n xu t c a doanh nghi p khng i, cc y u t s n xu t c chia thnh hai lo i l y u t s n xu t bi n i v y u t s n xu t c nh. Do chi ph cho hai y u t ny c ng chia thnh hai lo i t ng ng: chi ph c nh ( nh ph) v chi ph bi n i (bi n ph). Cc lo i chi ph t ng T ng chi ph c nh (TFC: Total fixed cost) L ton b chi ph m doanh nghi p ph i chi ra trong m i n v th i gian cho y u t s n xu t c nh bao g m chi ph kh u hao my mc thi t b , ti n thu nh x ng, ti n l ng cho b my qu n l T ng chi ph c nh s khng thay i theo s thay i c a s n l ng, n l kho ng chi ph ph i tr ngay c khi khng c s n ph m (ch c th lo i tr b ng cch ng c a doanh nghi p). ng bi u di n trn th l ng n m ngang song song v i tr c s n l ng (Hnh 4.8) T ng chi ph bi n i (TVC: Total variable cost): L ton b chi ph m doanh nghi p chi ra mua cc y u t s n xu t bi n i trong m i n v th i gian g m chi ph mua nguyn v t li u, tr ti n l ng cho cng nhn T ng chi ph bi n i ph thu c v ng bi n v i s n l ng v c c i m: - Ban u t c gia t ng c a TVC ch m h n t c gia t ng c a s n l ng. Sau t c gia t ng c a TVC nhanh h n t c gia t ng c a s n l ng. ng TVC ban u c m t l i h ng ln sau h ng xu ng tr c s n l ng (hnh 4.8). - T ng chi ph (TC: Total cost) L ton b chi ph m doanh nghi p ph i chi ra cho t t c cc y u t s n xu t c nh v y u t s n xu t bi n i trong m i n v th i gian. TC = TFC + TVC - T ng chi ph ng bi n v i s n l ng v c c i m t ng t nh t ng chi ph bi n i. ng TC ng d ng v i ng TVC v n m trn ng TVC m t o n b ng v i TFC. Cc lo i chi ph n v - Chi ph c nh trung bnh (AFC - Average fixed cost): L chi ph c nh tnh trung bnh cho m i n v s n ph m, n c xc nh b ng cch l y t ng chi ph c nh chia cho s n l ng t ng ng: AFCi = TFC/Qi 67

- Chi ph c nh trung bnh s cng gi m khi s n l ng cng t ng. ng AFC c d ng hyperbol, l ng cong d c xu ng theo su t chi u di c a tr c honh (hnh 4.9). - Chi ph bi n i trung bnh (AVC: Average variable cost) L chi ph bi n i tnh trung bnh cho m i n v s n ph m t ng ng m i m c s n l ng, n c xc nh b ng cch l y t ng chi ph bi n i chia cho s n l ng t ng ng: AVC = TVCi/Qi ng AVC th ng c d ng ch U, ban u khi gia t ng s n l ng th AVC gi m d n v t c c ti u. N u ti p t c t ng s n l ng th AVC s t ng d n ln.(hnh 4.9) - Chi ph trung bnh (AC: Average cost) L t ng chi ph trung bnh cho m i n v s n ph m t ng ng m i m c s n l ng, n c xc nh b ng cch l y t ng chi ph chia cho s n l ng t ng ng: ACi = TCi/Qi ACi b ng chi ph c nh trung bnh c ng v i chi ph bi n i trung bnh t ng ng m c s n l ng : ACi = AFCi +AVCi ng AC c ng c d ng ch U v n m trn ng AVC m t kho ng b ng AFC (t ng ng v i m i m c s n l ng). - Chi ph bin (MC: marginal cost) i khi cn c g i l chi ph gia t ng l s thay i trong t ng chi ph hay hay trong t ng chi ph bi n i khi thay i m t n v s n l ng: MC = TC / Q = TVC / Q Chi ph bin cho chng ta bi t s ph i t n bao nhiu t ng s n l ng doanh nghi p thm m t n v s n ph m n a. Trn th MC chnh l d cc a ng TC hay TVC. Khi TVC v TC l hm s , chi ph bin c th tnh t ng ng b ng cch l y o hm b c nh t c a t ng chi ph hay c a hm t ng chi ph bi n i: MC = dTC/dQ = dTVC/dQ MC c ng c d ng ch U v l d cc a ng TC hay TVC (hnh 4.9). V d : Trong ng n h n cc lo i chi ph s n xu t c a s n ph m X c a m t DN nh sau: Q 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 TFC 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 1500 TVC 0 1000 1900 2800 3600 4600 5800 7100 8600 10400 TC 1500 2500 3400 4300 5100 6100 7300 8600 10100 11900 0 150 75 50 37.5 30 25 21.4 18.8 0 100 95 93.3 90 92 96.7 101.4 107.5 0 250 170 143 127.5 122 121.7 122.9 126.3 AFC AVC AC MC 100 90 90 80 100 120 130 150 180 200

68

Hnh 4.8. Cc t ng chi ph

Hnh 4.9. Cc chi ph trung bnh v chi ph bin Trn hnh v nh ph FC khng thay i theo s n l ng v c th hi n b ng m t ng n m ngang t i m c s n l ng 1500. Bi n ph b ng khng khi s n l ng b ng khng,v sau ti p t c t ng ln khi s n l ng t ng. ng t ng chi ph c xc nh b ng cch c ng thm nh ph vo bi n ph theo chi u d c (v nh ph khng thay i) nn kho ng cch theo chi u d c gi a hai ng lun b ng 1500. V t ng nh ph l 1500 nn ng AFC gi m lin t c t 150 n khng. Hnh d ng cc ng chi ph ng n h n cn c xc nh b i m i quan h gi a cc ng chi ph bin v chi ph trung bnh. M i quan h gi a MC v i AC v AVC M i quan h gi a AC v MC. - Khi chi ph bin n m d i chi ph trung bnh th AC d c xu ng. => MC < AC th AC gi m d n. - Khi chi ph bin n m trn chi ph trung bnh th chi ph trung bnh t ng ln. => MC > AC th AC t ng d n - Khi chi ph trung bnh t c c ti u, chi ph bin b ng chi ph trung bnh. => MC = ACmin th AC t c c ti u. Ta c ng c th ch ng minh m i quan h trn b ng ph ng php i s : AC = TC/Q L y o hm c hai v ta c: dAC/dQ = (dTC/Q)/dQ = (Q(dTC/dQ) - TC(dQ/dQ))/Q2 = 1/Q((dTC/dQ) - TC/Q) = 1/Q(MC -AC) 69

Do : - Khi AC gi m th dAC/dQ < 0 => MC - AC < 0 => MC < AC - Khi AC t ng th dAC/dQ < 0 => MC - AC > 0 => MC > AC - Khi ACmin th dAC/dQ = 0 => MC - AC = 0 => MC = AC M i quan h gi a ACV v MC: C ng nh m i quan h gi a MC v AC ngh a l: - Khi MC < AC th AVC gi m d n. - Khi MC = AC th AVC t c c ti u. - Khi MC > AC th AVC t ng d n. Nh v y, ng chi ph bin MC lun c t ng AC v AVC t i i m c c ti u c a c hai ng. M i s thay i chi ph c nh khng nh h ng n m i quan h trn (hnh 4.9). S n l ng t i u T i m c s n l ng m chi ph trung bnh th p nh t g i l m c s n l ng t i u, v hi u qu s d ng cc y u t s n xu t cao nh t. Trong v d trn m c s n l ng t i u l Q = 60. S n l ng t i u v i qui m s n xu t cho tr c khng nh t thi t l s n l ng t l i nhu n t i a c a doanh nghi p, v l i nhu n ph thu c vo gi c s n ph m l n chi ph s n xu t s n ph m. Do t l i nhu n t i a, khng nh t thi t doanh nghi p ph i s n xu t m c s n l ng t i u. 2.3. Chi ph s n xu t trong di h n Trong di h n t t c cc y u t s n xu t u thay i, doanh nghi p c th thi t l p b t k qui m s n xu t no theo mu n. Di h n nh l m t chu i ng n h n n i ti p nhau. Khi xem xt doanh nghi p trong m t kho ng th i gian nh t nh v i m t qui m s n xu t c th - t ng ng v i giai o n ng n h n. Nh ng n u xem xt trong m t kho ng th i gian di, doanh nghi p c c h i thay i qui m theo mu n. 2.3.1. T ng chi ph di h n (LTC: long total cost) T ng m r ng s n xu t nu trn, ta c th xc nh c ng t ng chi ph di h n. ng t ng chi ph di h n l ng chi ph th p nh t c th c t ng ng m i m c s n l ng, khi t t c cc y u t s n xu t u bi n i.

Hnh 4.10.

ng m r ng kh n ng s n xu t 70

Hnh 4.11. ng t ng chi ph di h n 2.3.2. Chi ph trung bnh di h n (LAC: long-run average cost) T ng LTC c ng xc nh c ng chi ph di h n b ng cch l y LTC chia cho Q t ng ng: LAC = LTC/Q Ngoi ra, ta c ng c th xy d ng ng LAC qua cc ng SAC. Gi s trong di h n doanh nghi p c ba qui m s n xu t l a ch n c bi u th b i cc ng chi ph trung bnh ng n h n: SAC1, SAC2, SAC3 trn th 4.12. Trong di h n, doanh nghi p s ch n qui m s n xu t no trong ba qui m s n xu t trn. Nguyn t c s n xu t c a doanh nghi p l lun mu n s n xu t v i chi ph t i thi u b t k s n l ng no. Qui m s n xu t m doanh nghi p l a ch n s ph thu c vo s n l ng m doanh nghi p c n s n xu t, c th l: N u mu n s n xu t s n l ng t ng i nh Q1, t i thi u ho chi ph s n xu t doanh nghi p s ch n qui m SAC1, v chi ph trung bnh c a qui m s n xu t SAC1 th p h n chi ph trung bnh c a cc qui m khc.

Hnh 4.12. N u t ng s n l ng ln Q, t i s n l ng ny SAC1 = SAC2, do , trong tr ng h p ny doanh nghi p s l a ch n qui m SAC1 ho c SAC2. N u t ng s n l ng n Q2 : SAC2 < SAC1, do ph i m r ng qui m s n xu t n SAC2. N u s n xu t m c Q: SAC2 = SAC3, c th ch n qui m SAC2 hay SAC3. N u s n 71

Q3: ch n qui m SAC3 T phn tch trn ta c th tm t t: - Trong s n l ng t 0 n Q, doanh nghi p s ch n qui m s n xu t SAC1. Trong s n l ng t Q n Q, doanh nghi p s ch n qui m s n xu t SAC2. Trong s n l ng l n h n hay b ng Q, doanh nghi p s ch n qui m s n xu t SAC3. ng chi ph trung bnh di h n LAC c hnh thnh t cc ph n th p nh t c a cc ng chi ph trung bnh ng n h n c th c t ng ng cc m c s n l ng. - Tuy nhin v m t l thuy t khng ch c ba qui m s n xu t l a ch n m doanh nghi p c th thi t l p b t k qui m s n xu t no theo mu n, khng gi i h n v cc qui m. Do , chng ta c hng lo t cc ng SAC. ng LAC l ng bao c a t t c cc ng SAC - V ng LAC c thi t l p t nh ng ph n r t b c a cc ng SAC, nn c th coi ng LAC ti p xc v i t t c cc ng SAC. -V y ng chi ph trung bnh di h n l ng c chi ph trung bnh th p nh t c th c t ng ng m i m c s n l ng, khi doanh nghi p t do thay i qui m s n xu t theo mu n. Trong di h n b t k s n l ng cho tr c no, LTC v LAC c ng t t i thi u khi cc y u t s n xu t c ph i h p theo nh ng t l h p l, tho i u ki n: MPK/PK = MPL/PL = Thng th ng, ng LAC c ng c d ng ch U. Khi s n l ng t ng ng chi ph trung bnh di h n i xu ng, ngh a l nh ng qui m s n xu t lin t c l n h n s c hi u qu h n nh ng qui m s n xu t nh . Khi s n l ng gia t ng v t qu m c no th ng chi ph trung bnh di h n i ln, ngh a l nh ng qui m s n xu t lin t c l n h n tr nn cng lc cng km hi u qu (hnh 4.13). Trong di h n, doanh nghi p gia t ng s n l ng b ng cch m r ng qui m s n xu t. T , khi ni m kinh t theo qui m v phi kinh t theo qui m c c p nh sau.

xu t

Hnh 4.13. ng chi ph trung bnh di h n Tnh kinh t theo qui m: (chi ph gi m theo qui m): Chi ph trung bnh di h n gi m d n khi gia t ng s n l ng, v t i s n l ng t i u Q* chi ph trung bnh t c c ti u (LACmin), th hi n nh ng qui m s n xu t lin t c l n h n c hi u qu h n so v i cc qui m c hi u qu tr c . Nh ng y u t lm cho LAC gi m, khi m r ng qui m s n xu t gia t ng s n l ng, c g i l tnh kinh t theo qui m, c th bao g m: Khi qui m s n xu t c m r ng, t o i u ki n thu n l i cho vi c phn cng lao 72

ng v chuyn mn ho lao ng ngy cng su v h p l ho s n xu t, k t qu l n ng su t trung bnh ngy cng t ng, chi ph trung bnh gi m d n. Khi qui m s n xu t c m r ng, v n u t c ng t ng ln t ng ng, cho php p d ng cc qui trnh cng ngh m i, my mc thi t b hi n i, lm chi n ng su t lao ng t ng ln, chi ph trung bnh gi m xu ng. Khi qui m s n xu t l n h n t o i u ki n t n d ng c ph li u, ph ph m s n xu t ra cc s n ph m ph , do gi m c chi ph s n xu t c a chnh s n ph m trong khi doanh nghi p c qui m s n xu t nh khng th t n d ng. V d : H p tc x c qui m tr ng b p l n c th t n d ng ph ph m t cy b p nh : v b p v thn cy b p nui b. Nh my ng qui m l n s d ng b ma lm nguyn li u s n xu t gi y, r m t s n xu t c n. Khi qui m s n xu t c m r ng, chi ph my mc thi t b trn m t n v cng su t c a my my mc thi t b l n th ng r h n so v i cc my mc thi t b nh , ng th i khi s d ng m t l ng l n nguyn v t li u s mua v i gi u i, r h n. Chng ta ni r ng doanh nghi p c kinh t theo qui m khi doanh nghi p c th t ng g p i s n l ng c a mnh v i chi ph t ng ln ch a n hai l n. Tnh kinh t theo qui m th ng c o l ng b ng co gin c a chi ph theo s n l ng. EC l ph n tr m thay i c a chi ph s n xu t trung bnh khi s n l ng t ng thm 1%. EC = (TC / TC) / (Q / Q) = (TC / Q) / (TC / Q) = MC / AC - Khi Ec = 1, chi ph bin v chi ph trung bnh b ng nhau, sau chi ph bin t ng khi s n l ng t ng. - Khi Ec < 1, chi ph bin nh h n chi ph trung bnh => Tnh kinh t theo qui m. - Khi Ec > 1, chi ph bin l n h n chi ph trung bnh => Tnh phi kinh t theo qui m. Tnh phi kinh t theo qui m (chi ph t ng theo qui m): LAC t ng ln khi gia t ng s n l ng v t qu s n l ng t i u Q*, th hi n nh ng qui m t ng lin t c l n h n tr nn km hi u qu h n so v i cc qui m nh h n tr c , b c l tnh phi kinh t do: - Khi quy m s n xu t m r ng v t qu m t gi i h n no , th nh ng kh kh n v phn nhi m v i u khi n t ng g p b i, do vi c qu n l doanh nghi p tr nn km hi u qu h n. - S lin l c gi a cc thnh vin qu n tr t i cao gi a cc c p ngy cng l ng l o, cc thng tin ph n nh khng k p th i, d n n hi u qu ho t ng c a cc khu, cc c p ngy cng km hi u qu . - B nh quan liu, gi y t t ng ln, chi ph qu n l t ng ln. - Xu t pht t vi c m r ng qui m s n xu t qu l n, vi c qu n l doanh nghi p km hi u qu , th hi n n ng su t hi u qu theo qui m v chi ph t ng ln theo qui m, b c l tnh kinh t theo qui m. Tm l i, khi m r ng qui m s n xu t, tnh kinh t theo qui m xu t hi n v pht huy tc d ng s lm cho LAC gi m ( ng LAC i xu ng), sau y u t phi kinh t xu t hi n, l n m nh v l n t y u t kinh t , s lm cho LAC t ng ln ( ng LAC i ln). - Tu theo c i m c a m i ngnh khc nhau m ng LAC c d ng khc nhau.

73

Hnh 4.14. Cc d ng ng chi ph trung bnh di h n 2.3.3. Chi ph bin di h n (LMC: long-run marginal cost) Chi ph bin di h n l s thay i trong t ng chi ph di h n khi thay i m t n v s n ph m c s n xu t trong di h n. LMC = (LTC / Q) ng LMC c m i quan h v i LAC c ng t ng t nh m i quan h gi a MC v AC ngh a l: - Khi LMC < LAC th LAC gi m d n. - Khi LMC > LAC th LAC t ng d n. - Khi LMC = LAC th LAC t c c ti u

Hnh 4.15. M i quan h gi a LMC v LAC 2.3.4. Qui m s n xu t t i u Quy m s n xu t t i u l quy m s n xu t c hi u qu nh t trong t t c cc quy m s n xu t m doanh nghi p c th thi t l p. l qui m s n xu t ti p xc v i ng LAC t i i m c c ti u c a c hai ng nh hnh trn. T i Q*: LAC min = SACmin = LMC = SMC*. Nh ng cc Q Q*: th SAC > LAC. Do v y, ch s n l ng t i u Q* doanh nghi p m i thi t l p qui m s n xu t t i u (SAC*). Cn cc s n l ng khc, doanh nghi p s khng thi t l p qui m s n xu t t i u, m doanh nghi p s ch n cc qui m s n xu t khc em l i chi ph th p nh t t ng ng m i m c s n l ng. Nh v y qui m ph h p s n xu t m t m c s n l ng cho tr c v i chi ph s n xu t t i thi u trong di h n, l qui m s n xu t (SAC) ti p xc v i ng LAC t i s n l ng c n s n xu t nh t. 74

l l

Hnh 4.16. Quy m s n xu t t i u M i lin h gi a LMC v SMC Khi doanh nghi p thi t l p c qui m s n xu t h p l t ng ng m i m c s n ng, th lc chi ph bin ng n h n SMC c ng b ng chi ph bin di h n LMC t i s n ng (hnh 4.17): nh ng m c s n l ng Q < Q0 : LMC > SMC nh ng m c s n l ng Q > Q0 : LMC < SMC T i Q0 : LMC = SMC

Hnh 4.17. M i lin h gi a LMC v SMC Trn hnh, m c s n l ng m doanh nghi p s n xu t l Q0 l n h n m c s n l ng t i u trong di h n, qui m c l a ch n l SAC l n h n qui m t i u. T i Q0: LMC = SMC. V i b t k m c s n l ng no khc, n u qui m c l a ch n thch h p v i m c s n l ng y th ta u c LMC = SMC nh trn hnh. CU H I TH O LU N 1. Hy cho m t v d ch ng t quy lu t n ng su t bin gi m d n c a cc y u t u vo? 2. T i sao, trong ng n h n, n ng su t bin c a m t y u t s n xu t ban u t ng v sau gi m st khi s l ng y u t s n xu t t ng ln trong m t qu trnh s n xu t? 3. Khi thu m n thm nhn cng, ng i ch doanh nghi p nn quan tm n n ng su t trung bnh hay n ng su t bin c a nh ng nhn cng ny? 4. Hy cho v d v s thay th gi a v n v lao ng trong m t qu trnh s n xu t. Nh s n xu t nn l a ch n t p h p u vo no s n xu t? 5. Nghin c u hi u su t theo quy m c a m t qu trnh s n xu t c ngh a g trong th c t ? 75

6. M t doanh nghi p c th c hm s n xu t c hi u su t theo quy m t ng, c nh v gi m m i m c s d ng u vo khc nhau khng? 7. M t b n sinh vin i h c s o l ng chi ph c h i c a th i gian h c t p trong tr ng c a mnh nh th no? 8. T i sao ng chi ph bin c a m t doanh nghi p th ng c d ng hnh ch U? 9. N u chi ph bin c a s n xu t l n h n bi n ph trung bnh th i u ny c cho b n bi t bi n ph trung bnh ang t ng hay gi m hay khng? 10. Hy dng hnh v ch ng minh doanh nghi p, mu n t i a ha l i nhu n, ph i t MR = MC. 11. Doanh nghi p c th ng th i t c l i nhu n t i a v doanh thu t i a hay khng? T i sao? 12. T i sao ng MRP c a m t y u t s n xu t chnh l ng c u v y u t u vo c a m t doanh nghi p? BI T P 1. Sau y l s li u v chi ph s n xu t c a m t doanh nghi p L ng s n ph m 0 20 40 60 100 200 300 400 500 1000 (AFC) b. Tnh ph bin t t c cc m c s n l ng. c. N u doanh nghi p ny c th bn t t c s n ph m mnh lm ra gi 11 ng/ n v , tm m c s n l ng c l i nhu n cao nh t, l i nhu n ny b ng bao nhiu? 2. N u doanh nghi p c chi ph s n xu t nh trong cu 26 trn y c ng c u s n ph m l: P = 20 0,04q, trong , P l gi v q l s l ng bn. a. Tm thu bin t ng ng v i cc m c s n l ng nh trong cu 26. b. Tm s l ng s n ph m bn v gi bn c l i nhu n t i a. c. N u doanh nghi p ny c ph bin khng i b ng 4 ng thay v c chi ph s n xu t nh cu 26 v c 2 th tr ng. M t th tr ng c ng c u nh trn (p = 20 0,04q) v m t th tr ng c ng c u p = 10 0,02q. Tm l ng s n ph m v gi bn m doanh nghi p ny bn trong m i th tr ng. 3. Gi i thch t i sao ng ph bin c t ng ph trung bnh v ng bi n ph trung bnh t i i m gi tr nh nh t c a chng. 4. Dng khi ni m hm s n xu t gi i thch nh lu t n ng su t c n bin gi m. 5. Gi d b n l m t sinh vin c m t th i gian nh t nh chu n b cho hai k thi. Hy t ng t ng r ng ch c trch c a b n l s n xu t cc i m thi, v b n ang qu n l hai phn 76

cc m c s n xu t khc nhau: ng)

T ng ph (ngn 1000 1200 1300 1380 1600 2300 3200 4300 5650 13650

a. Tnh bi n ph trung bnh (AVC), t ng ph trung bnh (ATC), v

nh ph trung bnh

x ng, m i phn x ng l m t mn h c trong b n c k thi. Nh ng thng tin v s n ph m bin c a lao ng trong vi c chu n b cho t ng k thi c th gip b n s d ng th i gian h c t p c a b n nh th no? 6. Ng i ch c a m t c a hng nh t lm l y cng vi c k ton c a mnh. Chi ph c h i v cng vi c c a ng i ny nh th no ? 7. N u ph bin c a s n xu t t ng d n th bi n ph trung bnh t ng d n hay gi m d n. Hy gi i thch. N u ph bin c a s n xu t l n h n bi n ph trung bnh th bi n ph trung bnh t ng d n hay gi m d n. Hy gi i thch b ng bi n lu n v ph ng php i s . 8. T i sao ng ph bin, o n n m trn ng bi n ph trung bnh, l ng cung c a ng i s n xu t trong th tr ng c nh tranh? hy gi i thch. 9. Hm s n xu t m t s n ph m cho b i Q = 100KL . K l s n v v n v L l s n v lao ng. N u gi c a v n l 120.000 ng/ngy v lao ng l 30.000 ng/ngy, tm ch ph t i thi u s n xu t 1000 n v u ra. 10. N u b n l ng i qu n l c a m t doanh nghi p s n xu t ng h ang ho t ng trong m t th tr ng c nh tranh v i chi ph s n xu t c a b n bi u hi n b ng C = 100 + Q2, trong Q l m c u ra v C l t ng ph (C tnh b ng ngn ng). nh ph l 100.000 ng. (a) N u gi c a m t chi c ng h l 60.000 ng, b n ph i s n xu t bao nhiu chi c t i a ho c l i nhu n. (b) m c gi t i thi u no m n u gi th p h n m c ny th doanh nghi p ph i ng c a. (c) ng cung s n ph m c a doanh nghi p c a b n c d ng nh th no? 11. M t s n ph m c s n xu t b i 1000 doanh nghi p khc nhau, m i doanh nghi p c chi ph s n xu t c m t trong b ng sau: S nl ng ( n v /tu n) 150 200 250 300 350 400 450 500 Ph bin ( 6,00 6,40 7,00 7,65 8,40 10,00 12,40 17,20 ng) Bi n ph trung bnh 8,80 7,80 7,00 7,10 7,20 7,50 8,00 9,00 T ng ph trung bnh 15,47 12,80 11,00 10,43 10,06 10,00 10,22 11,00

77

N u th tr

ng l hon ton c nh tranh v t ng c u c Gi ( ng/ 3,65 4,40 5,20 6,00 6,80 7,60 8,40 9,20 10,00 10,80 11,60 12,40 13,20 14,00 14,80 nv) L ng c u (ngn 500 475 450 425 400 375 350 325 300 275 250 225 200 175 150

c tnh nh trong b ng sau: nv)

a. Tm gi v t ng cung c a th tr ng b. Tm l ng cung c a m i doanh nghi p c. Tm l i nhu n c a m i doanh nghi p d. Tm i m ng ng s n xu t e. Tm gi cn b ng v s doanh nghi p trong di h n. 12. Doanh nghi p th ng thay th m t y u t s n xu t ny b ng m t y u t khc khi gi y u t thay i, nng dn thay lao ng chn tay b ng my ko khi gi thu lao ng tr nn m c m . Trong nh ng thay i sau y, s thay th no km theo khng thay i k thu t v thay th no c thay i k thu t: a. Khi gi x ng d u t ng, nh my pht i n thay turbin d u b i turbin kh. b. C a hng sch gi m 60% nhn vin bn hng sau khi l p d ch v bn hng qua internet. c. Trong th i k 1970-1995, nh in gi m 200 nhn cng lm ch b n kim lo i v t ng 100 nhn cng lm ch b n i n t trn my tnh. 13. T i sao n u s n l ng bin ang gi m th s n l ng trung bnh lun lun cao h n s n l ng bin. Gi i thch b ng bi n lu n v b ng ph ng php i s . 14. Gi i thch t i sao cc k t lu n v doanh nghi p trong th tr ng c nh tranh sau y l sai, v c n ph i c s a l i nh th no cho ng: a. Doanh nghi p c nh tranh s s n xu t m c gi b ng v i bi n ph trung bnh. b. Doanh nghi p s ng c a khi gi th p h n m c t i thi u c a ph trung bnh c. ng cung c a doanh nghi p ch tu thu c vo ph bin c a n. Quy t nh cung c a doanh nghi p khng tu thu c vo cc lo i ph khc. d. Qui t c P = MC c p d ng cho t t c cc tr ng h p ng MC d c ln, n m ngang, d c xu ng. e. Doanh nghi p c nh tranh ho t ng i u ki n gi b ng ph bin. 15. Gi s hm s n xu t c i b p c a m t trang tr i c d ng (K l v n, L l lao ng): Q = 2 K . L 78

Trong ng n h n, trang tr i v n vay K = 100 v ph i tr ti n li 1 ng trn m t n v v n vay. Gi s ch trang tr i c th thu lao ng m c l ng b ng 1 ng, ng cung ng n h n c i b p c a trang tr i ny c d ng nh th no (q l m t hm theo p); tm m c cung v i gi c i b p b ng 1 ng, 2 ng. 16. Hm s n xu t c a m t s n ph m c d ng (K l v n, L l lao ng): Q = K . L a. Tm s n l ng trung bnh c a lao ng (APL) v c a v n (AP K). V th c a APL v i K = 100. b. Tm s n l ng bin c a L v c a K. c. V ng bi u di n c a ng ng s n l ng q = 10. 17. Tm t l thay th k thu t RTS trn ng isoquant q = 10 v cc i m: K = L = 10; K = 25 L = 4; v K = 4 L = 25. Hm s n xu t ny c RTS gi m d n khng? M TS Thu t ng Hm s n xu t ng ng l ng MP MRTS nh N ng su t bin T l thay th bin k thu t bin Hm s n xu t t l k t h p c Hi u su t theo quy m Tnh kinh t nh quy m Tnh phi kinh t v quy m Chi ph c Chi ph bi n T ng chi ph Chi ph trung bnh Chi ph bin Doanh thu bin L i nhu n T i a ha l i nhu n Gi tr s n ph m bin Chi tiu bin MRP nh i FC VC TC AC MC MR THU T NG Vi t t t Isoquant Marginal product Marginal rate of technical substitution Fixed proportion production function Returns to scale Economies of scale Diseconomies of scale Fixed costs Variable costs Total costs Average cost Marginal cost Marginal revenue Profits Profit maximization Marginal revenue product Marginal expense CS D NG Nguyn ti ng Anh Production function

79

Ch

ng 5. C NH TRANH V

C QUY N

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch c khi ni m th tr ng v phn bi t c cc hnh thi th tr ng - Gi i thch c hnh vi c a cc doanh nghi p trong cc hnh thi th tr ng 1. TH TR NG C NH TRANH HON H O 1.1 Th tr ng c nh tranh hon h o 1.1.1. Khi ni m Th tr ng c nh tranh hon h o l th tr ng trong m i ng i bn v ng i mua u khng th gy nh h ng t i th tr ng. 1.1.2. i u ki n - C v s ng i s n xu t, ng i bn cng m t m t hng ng nh t c cng ph m ch t. - Gi c hng ha hon ton do th tr ng quy t nh. - H th ng th tr ng pht tri n t i a, mua bn hon ton d dng. - Vi c tham gia hay rt kh i m t ngnh no khng b rng bu c b i b t c lu t l no. 1.1.3. Doanh nghi p trong th tr ng c nh tranh hon h o
P P D D O Q O Q P

ng c u c a doanh nghi p

ng c u c a th tr

ng

tr

V khng ng i bn no chi ph i c gi c th tr ng do doanh nghi p ng ng c u n m ngang : P = AR = MR * Doanh thu, chi ph v l i nhu n ng c u n m ngang cho t ng doanh thu (TR) c a doanh nghi p l ng th ng. t i a ha l i nhu n doanh nghi p s n xu t t i m c s n l ng c chnh l ch gi a TR v TC l c c i : theo i u ki n bin : MR = MC c
TR,TC&Pr TC TR

Q Pr

80

1.2. Cung ng s n ph m trong ng n h n 1.2.1. M c cung c a doanh nghi p M c cung c a doanh nghi p c xc nh b i P = MC. Hnh v cho th y tnh tr ng chi ph ng n h n c a doanh nghi p, tr tr ng.
P SMC D C B A SAC SAVC

c 4 m c gi c a th

P4 P3 P2 P1
O

Q1 Q2 Q3 Q4

- N u doanh nghi p ng tr c m c gi P4 doanh nghi p s n xu t t i m c Q4. V P4 > SAC nn doanh nghi p t l i nhu n t i a. - N u g p m c gi P1 (P1 = SAVC) doanh nghi p s n xu t hay khng s n xu t u l nh nhau. Gi P1 c g i : gi ng c a (hay ng ng c a ng ng ho t ng). B t k m c gi no th p h n P1 u n m d i i m c c ti u c a SAVC, doanh nghi p bu c ph i ng ng s n xu t, v ng ng s n xu t th l t h n l s n xu t. - T i m c gi P3 (P3 = SAC) doanh nghi p hu v n. Nh v y t t c cc m c gi trong kho ng t P1 n P3, doanh nghi p khng l l i nhu n nh ng ti p t c s n xu t th t t h n l ng c a. V s n xu t l t h n ng c a, hnh vi ny g i l t i thi u ha thua l trong ng n h n. K t lu n + Doanh nghi p t i a ha l i nhu n khi th tr ng c: P > AC. + Doanh nghi p t i thi u ha thua l khi th tr ng c m c gi : AC > P > AVC. 1.2.2. ng cung ng n h n c a doanh nghi p ng bi u th s l ng s n ph m m doanh nghi p mu n s n xu t t i t ng m c gi l ng cung c a doanh nghi p. ng cung c a doanh nghi p trong ng n h n l ph n pha trn c a ng MC tnh t m c gi: P = SAVC. Rt ra: hm cung c a doanh nghi p l hm MC

MC !

dTC dVC ! dQ dQ

1.2.3. ng cung ng n h n c a th tr ng Cung c a th tr ng l t ng m c cung c a c nhn (doanh nghi p)

cc m c gi :

S V i QS: hm cung c a th Str ng (tnh b ng s l ng). qS: hm cung c a cc doanh nghi p (tnh b ng s l ng). 1.2.4. Th ng d s n xu t (Surplus Production) Khi ni m: Th ng d s n xu t l s chnh l ch gi a gi bn hng ha so v i chi ph c n bin s n xu t ra hng ha.

Q ! 7q

81

P D S

p b
O

E PS

Khi cc y u t khc khng i, trn th ng cung: P= aQ + b: th ng d s n xu t l ph n di n tch n m pha trn ng gi. ( P  b )Q PS ! 2 1.3. Cung ng s n ph m trong di h n 1.3.1. Kh n ng i u ch nh s n xu t Trong di h n doanh nghi p c th thay quy m, a i m c a nh my, doanh nghi p. m c s n l ng no v i chi ph th p nh t. 1.3.2. M c cung c a doanh nghi p
P

ng cung v pha d

i t t c cc u vo s n xu t bao g m c ng LAC cho php n s n xu t b t c

LMC

P4
P3 P2 B

D LAC C

Q2

Q3

Q4

Trong di h n: - N u th tr ng c m c gi P4 i u ki n bin (P = MC) cho php doanh nghi p quy t nh m c s n l ng Q4, t i Q4 : m c gi P4 > LAC doanh nghi p t i a ha l i nhu n. - N u th tr ng c m c gi P3 (P3 = LAC) doanh nghi p hu v n. M c gi P3 c g i l ng ng c a sinh l i v t i b t c m c gi no th p h n P3 trong di h n doanh nghi p ph i r i ngnh, t i b t c m c gi no cao h n P3 doanh nghi p c l i nhu n trn th tr ng n v s n ph m. K t lu n - Doanh nghi p t i a ha l i nhu n khi th tr ng c P > LAC. - Doanh nghi p bu c ph i r i ngnh khi th tr ng c P < LAC. - T i m c P = LAC doanh nghi p ha v n.

82

1.3.3.

ng cung di h n c a doanh nghi p ng cung di h n c a doanh nghi p l ph n pha trn c a ng LMC, b t u t m c gi P = LAC. 1.3.4. Cn b ng c nh tranh di h n Trong th tr ng c nh tranh hon h o, cc doanh nghi p hon ton t do nh p, xu t ngnh.V v y trong di h n tr ng thi cn b ng c a doanh nghi p v ngnh l khng l i, khng l , TR = TC, trn th tr ng P = LAC doanh nghi p ch thu c chi ph c h i. S d doanh nghi p v ngnh c nh tranh t tr ng thi P = LAC l cn b ng di h n b i trong tr ng thi ny khng doanh nghi p no c ng c gia nh p hay rt kh i ngnh, cung c u v gi c th tr ng bnh n, khc v i tr ng thi ang c l i nhu n cao hay ang thua l . 2. C QUY N 2.1. Th tr ng c quy n bn 2.1.1. Khi ni m L th tr ng ch c m t ng i bn duy nh t v m t s n ph m ring bi t, khng c s n ph m thay th . 2.1.2. c i m ng c u c a doanh nghi p ng th i l ng c u c a th tr ng, do doanh nghi p c quy n nh gi s n ph m trong khun kh l: doanh nghi p nh gi th tr ng quy t nh s n l ng, doanh nghi p quy t nh m c s n l ng, th tr ng quy t nh gi. Khng hnh thnh ng cung s n ph m. 2.1.3. Cc l do a n c quy n - c quy n do gi m chi ph nh quy m. - c quy n do s h u nguyn li u ch y u. - c quy n nh s h u b ng pht minh. - c quy n do lu t l gi y php c a chnh ph . 2.2. c quy n bn t i a ha l i nhu n 2.2.1. Trong ng n h n Doanh nghi p c quy n t i a ha l i nhu n t i i u ki n bin: MR = SMC doanh nghi p thu l i nhu n t i a.
P SMC SAC

P1
MR O

Q1

2.2.2. Trong di h n Doanh nghi p c quy n i u ch nh chi ph t i u ki n: LMC = MR = LAC xc nh m c s n l ng t i a ha l i nhu n ng th i l m c s n l ng t i u.

83

LMC LAC

P2

Q1

MR

2.2.3.

nh gi c a doanh nghi p c quy n Hm c u (t c hm AR) v hm MR c m i t ng quan v ton h c, t th hi n thng qua h s co gin c a c u i v i gi (ED) t suy ra:
P ! MR ( ED ) E D 1

ng quan ny

T im cs nl

ng t i a ha l i nhu n th MR = MC, v v y: ED P ! MC ( D ) E 1

2.3. Chi ph x h i cho c quy n bn c quy n t o ra gi cao h n v s n l ng s n xu t th p h n so v i c nh tranh hon h o nn ng i tiu dng b thi t h i cn nh c quy n c l i. N u nh khng c c quy n ng i s n xu t v ng i tiu dng u thu c l i ch nh trong th tr ng c nh tranh hon h o th : x h i m t khng v s c m nh c quy n, ng b ng th ng d tiu dng c ng v i th ng d s n xu t i u ny th hi n hnh v d i y:
Q MC
A B

Pm Pc

Qm

Qc
MR

Di n tch A & B l m t khng cho c quy n. 2.4. Th tr ng c quy n mua 2.4.1. Khi ni m L th tr ng trong ch c m t ng i mua : m t c nhn, m t t p on c quy n. 2.4.2. Nguyn l mua Ng i ta mua hng ha cho n s l ng m n v mua cu i cng em l i ch c n bin ng b ng chi ph tr cho n v cu i cng : ME = MU V i ME (Marginal Expense) chi tiu c n bin: m c chi tr t ng thm khi mua thm m t n v hng ha. Trong c nh tranh hon h o ng i mua ch p nh n gi th tr ng (T t c hng ha m t doanh nghi p mua l cng m t gi). V v y chi tiu c n bin b ng chi tiu bnh qun, b ng gi bn. 84

ME = AE = P V i AE (Average Expense) : chi tiu bnh qun P : gi c hng ha 2.4.3. Chi ph x h i cho c quy n mua i v i ng i mua c quy n th khc h n : ng cung th tr ng l ng chi tiu bnh qun (AE) c a c quy n.V v y ME c a n n m trn AE. Nh c quy n mua s l ng hng ha t i: ME = MU (MU l ng c u) cn gi c c quy t nh b i AE ( ng cung c a th tr ng). Hnh d i y m t : x h i m t khng cho s c m nh c quy n mua l ph n di n tch A & B (t ng t nh c quy n bn)
ME P

S(AE)
A B

Pc Pm
O

D(MU)

Qm

Qc

2.5. Phn bi t gi c 2.5.1. Phn bi t gi c p m t Phn bi t gi c p m t (hay phn bi t i x hon h o) l bn t ng v i gi khc nhau b t c n v s n ph m no c ng c P = MR.
P & MR
E

n v s n ph m

P1
F

MC

C
B

Q1

MR Q2

(D)
Q

Hnh v trn y cho th y khi tnh m t gi cho t t c cc khch hng nh c quy n s n xu t t i: B v i MR = MC s n l ng Q1, gi bn P thu l i nhu n: FP1 AB Khi p d ng chnh sch phn bi t gi, nh c quy n bn t ng s n ph m v i gi khc nhau: s n ph m u tin: P = E s n ph m cu i cng c a Q1 : P = P1. ng c u tr thnh ng MR nh c quy n thu l i nhu n t ng ln b ng P1EA. Nh th nh c quy n m r ng s n xu t n C v i l ng Q2 l i nhu n gia t ng thm: BAC 2.5.2. Phn bi t gi c p hai L t ra cc m c gi theo kh i l ng hng ha hay d ch v bn ra, mua nhi u gi h , mua t gi cao. Hnh d i y bi u th 3 kh i hng ha v i 3 m c gi t ng ng P1, P2, P3 cch phn bi t ny cho php nh c quy n thu c l i nhu n cao h n, ng th i ng i tiu dng c ng c l i nh mua nhi u, gi h . Tuy nhin phn bi t gi c p hai ch th c hi n c trong i u ki n hi u su t t ng d n theo quy m, v cc khch hng c a cc kh i hng ha khng c bn l i hng ha cho nhau.

85

P1 Pm P2 P3
AC MC O
Kh i 1 Kh i 2 Kh i 3

Q
MR

2.5.3. Phn bi t gi c p ba L t ra cc m c gi theo cc nhm khch hng, m i nhm c n nh v i m t ng c u ring bi t ph h p. y l hnh th c phn bi t gi ph bi n nh t cho php nh c quy n t c gi c c quy n, khai thc m i i t ng. Phn bi t ny i h i doanh thu c n bin (MR1, MR2) t cc m c s n l ng Q1, Q2 theo cc D1, D2 ph i b ng nhau v b ng v i doanh thu bin chung v chi ph chung. MR1 = MR2 = MRT = MC Cn s l ng s n ph m: Q1 + Q2 + = QT
P P1 P2 MC D2 MRT

Q1 Q2

QT
MR1 D1 MR2

3. C NH TRANH KHNG HON H O 3.1. Th tr ng c nh tranh khng hon h o L th tr ng h n h p, an xen gi a c nh tranh hon h o v c quy n hon ton, chia lm hai lo i: - C nh tranh c quy n - c quy n nhm C nh tranh c quy n l c nhi u doanh nghi p cng s n xu t v bn m t lo i s n ph m c cng cng d ng nh ng khc nhau v nhn hi u, m u m, ch t l ng, uy tn v gi c . c quy n nhm l c m t s t doanh nghi p cng s n xu t v bn m t lo i hng ha ng nh t ho c khng ng nh t. i u khc bi t gi a c nh tranh c quy n v c quy n nhm l s l ng cc doanh nghi p. Trong c quy n nhm s doanh nghi p t t i m c doanh nghi p ny c th gy nh h ng t i doanh nghi p kia, nh h ng t i th tr ng. Trong c nh tranh c quy n s doanh 86

nghi p nhi u n m c m t doanh nghi p khng th gy nh h ng t i doanh nghi p khc. C hai lo i u bao trm v a c c nh tranh v a c c quy n. - C nh tranh: cc doanh nghi p cng s n xu t v bn m t lo i hng ho c th thay th c cho nhau. ng c u c a doanh nghi p d c xu ng nh ng r t co gin, th hi n s c nh tranh v thay th . c quy n: hng ho khc nhau v m u m, ch t l ng, uy tn v gi c . Do doanh nghi p c kh n ng i u khi n gi c s n ph m trong nh ng i u ki n nh t nh. 3.2. Cn b ng c a doanh nghi p trong c nh tranh v c quy n 3.2.1. Ng n h n
P

P1

SMC

SAC

Q1

MR

Doanh nghi p t i a ha l i nhu n theo i u ki n bin MR = MC. T i m c s n l ng Q1 v i P1 > SAC, doanh nghi p thu l i nhu n t i a t i Q1. Ph n l i nhu n ( ng khung) s thu ht cc doanh nghi p m i nh p ngnh, vi c nh p ngnh c a cc doanh nghi p m i t o ra tr ng thi di h n c a doanh nghi p v ngnh.
LMC P2 D O LAC

Q2

MR

3.2.2. Di h n Khi c cc doanh nghi p m i nh p ngnh lm cho t ng s cc doanh nghi p cung ng s n ph m t ng ln. K t qu l ng c u c a m i doanh nghi p t n t i tr c y s d ch chuy n, chc xu ng v bn tri th . M i doanh nghi p s ch bn c m t s l ng s n ph m t h n tr c y. M t khc do nhi u doanh nghi p c nh tranh h n lm chi ph t ng ln, ng LAC chuy n d n ln pha trn. Hai s d ch chuy n c a ng c u v ng LAC c a doanh nghi p ch d ng l i khi LAC ti p tuy n v i ng c u t i m c s n l ng c MR = MC, k t qu l P = AC hay AR = AC, cc doanh nghi p khng l i, khng l t o th cn b ng di h n c a doanh nghi p v c a ngnh. 3.3. Cn b ng trong c quy n nhm c i m c a c quy n nhm l l thu c l n nhau , do vi c quy t nh s n l ng c a m i doanh nghi p u ph i tnh ton n quy t nh c a doanh nghi p khc. Th hi n m t s tr ng h p sau : 3.3.1. Cn b ng khng h p tc Cn b ng khng h p tc do nh ton h c John Nash a ra vo n m 1951 v v y cn g i l cn b ng Nash: m i doanh nghi p a ra quy t nh nh m thu l i nhu n cao nh t khi bi t hnh ng c a doanh nghi p i th . c i m cn b ng Nash: L i nhu n thu c cao h n c nh tranh hon h o nh ng th p h n l i nhu n khi cc doanh nghi p h p tc v i nhau. 87

C ch : cn b ng Nash d a trn l thuy t tr ch i. Theo l thuy t ny vi c a ra cc quy t nh mang tnh ph thu c l n nhau, trong m i u th ch n l y m t chi n l c. M i doanh nghi p th c hi n chi n l c c a mnh g i l chi n l c th ng soi, tuy nhin k t qu b t l i cho c hai, th cn b ng ny hai bn u b thi t. S nl S n l ng c a doanh nghi p A Cao Th p 1A 0A ng c a doanh nghi p B Th p 1B 3B 3A 2A 0B 2B Cao

Trong hnh v m i bi u th l i nhu n c a doanh nghi p A hay doanh nghi p B khi theo chi n l c s n l ng th p hay cao. Doanh nghi p A s c 3 l i nhu n (3A) n u ch n cao v B c ng v y (3B). v tr cn b ng c hai bn u ch n cao thu l i nhu n 1A = 1B. N u cng ch n th p c hai bn s c 2A = 2B, tuy nhin khng ai ch n th p v khi y i ph ng s ch n cao. 3.3.2. Cn b ng h p tc H p tc l m t th a thu n t nguy n c a cc i th trong c quy n nhm. H p tc t o ra m c cn b ng, v i l i nhu n cao h n cho cc bn h p tc . Theo hnh v trn (ph n a) n n hai i th k m t h p ng cng s n xu t m c th p lc c hai s t l i nhu n 2A = 2B. Hai bn cng c l i v i m c s n l ng cn b ng th p. Tuy nhin s h p tc l kh kh n b i m i doanh nghi p trong c quy n nhm lun mong mu n c nh tranh v i hy v ng t ng thm th tr ng v l i nhu n nhi u h n tr c thi t h i c a i th . Nh ng n u cc doanh nghi p u c nh tranh v i nhau th l i nhu n s th p v khng m t doanh nghi p no lm n t t c . Tnh th l ng nan l . 3.3.3. M hnh ng c u gy M hnh ng c u gy m t m c gi c v s n l ng kh n nh c a cc doanh nghi p c quy n nhm (gi nh cc y u t khc khng i).
P A

PO

MC

QO

MR

M hnh ng c u gy gi i thch : trong c quy n nhm m i doanh nghi p u ng tr c m t ng c u gy t i m c gi hi n hnh (P0) c a ngnh c quy n. cc m c gi cao h n P0 ng c u r t co gin n u doanh nghi p t ng gi s hon ton b t l i v cc i th khc khng t ng. cc m c gi th p h n P0 ng c u t co gin, n u doanh nghi p h gi cc i th c nh tranh h theo c ng hon ton b t l i. i u ny t o th cn b ng kh n nh cho c quy n nhm. ng c u gy nn MR c a doanh nghi p b gin o n, do chi ph c a doanh nghi p c th thay i m khng gy ra s thay i gi v s n l ng. CU H I TH O LU N 1. Chnh ph i khi can thi p vo th tr ng c nh tranh b ng cch nh ra gi tr n hay gi sn c a hng ho. Trong nh ng tr ng h p nh v y, l ng cung khng cn b ng v i l ng c u. Gi tr n th ng a n c u qu cao, trong khi gi sn lm cung qu nhi u. Can thi p 88

ny c th lm t ng thu nh p c a m t nhm ng i s n xu t hay tiu dng, nh ng c ng lm cho th tr ng km hi u qu . Hy gi i thch. 2. C m t s c thu 10% nh vo m t n a s doanh nghi p (nh ng doanh nghi p gy nhi m) trong m t ngnh cng nghi p c s c c nh tranh. S ti n thu c chi cho nh ng doanh nghi p cn l i (nh ng doanh nghi p khng gy nhi m) tr c p 10% trn gi tr s n ph m u ra bn c. N u t t c cc doanh nghi p u c ng chi ph gi ng h t nhau tr c khi chnh sch thu v tr c p ny. i u g s x y ra v i gi c s n ph m, u ra c a t ng doanh nghi p v c a ngnh cng nghi p? 3. Trong b t c m t th tr ng c nh tranh no, vng trn ng gi v d i ng c u l th ng d c a ng i tiu dng; vng trn ng cung v d i ng gi l th ng d c a ng i s n xu t (b ng l i nhu n c ng ti n thu tr cho doanh nghi p trong ngnh s n xu t hay ng i ch h u cc y u t u vo). T ng c a th ng d c a ng i tiu dng v th ng d c a ng i s n xu t l th ng d kinh t (hay cn g i l l i ch x h i), o l ng ng gp thu n c a s n ph m vo m c h u d ng sau khi tr chi ph s n xu t. B n c th tm c m t cch t ch c s n xu t no khc c th ng d kinh t cao h n i m cn b ng c a th tr ng c nh tranh khng? N u cu tr l i l khng, th i m cn b ng t hi u qu phn ph i (cn g i l hi u qu Pareto). Gi i thch. 4. Trong cn b ng di h n c a th tr ng c nh tranh hon ton, t t c cc doanh nghi p trong ngnh c l i nhu n b ng khng. T i sao? 5. Cc gi thi t no c n thi t m t th tr ng l th tr ng c nh tranh hon ton? T i sao m i gi thi t y l quan tr ng? 6. Cn b ng cung c u c a th tr ng c nh tranh hon ton a n l i ch x h i cao nh t (t ng th ng d c a ng i tiu dng v ng i s n xu t). T i sao m t m c gi tr n (gi t i a) l i th ng a n t n th t v ch (deadweight loss)? 7. Li u m c gi t i a c nh t thi t lm cho nh ng ng i tiu dng kh m kh h n khng? Trong nh ng i u ki n no n c th lm cho ng i tiu dng sa st? 8. Gi s chnh ph nh gi t i thi u cho m t s n ph m no . Li u m c gi t i thi u ny c lm cho nh ng nh s n xu t ni chung sa st khng? T i sao? 9. Chnh ph mu n nng cao thu nh p c a nng dn b ng cch tr gi. T i sao cc ch ng trnh tr gi lm cho x h i ph i tr gi nhi u h n so v i vi c c p ti n cho nng dn? 10. Gi i thch s khc nhau c a ng c u s n ph m c a m t ng i s n xu t trong th tr ng hon ton c nh tranh v trong th tr ng c quy n. 11. Doanh nghi p s n xu t my tnh Mkng c nh ph s n xu t 100 tri u ng v s n xu t 1 n v s n ph m doanh nghi p ph i chi 600.000 ng lao ng v 400.000 ng v t li u. V i gi bn 3 tri u ng, khng c khch hng no mua, nh ng n u gi m gi 10.000 ng th Mkng bn c 1000 ci. Tnh ph bin v thu bin c a Mkng v tm gi v s n l ng c quy n c a doanh nghi p ny. 12. Gi i thch t i sao i khi doanh nghi p bn s n ph m m c gi th p h n ph trung bnh. 13. Li t k cc c i m c a th tr ng c nh tranh hon h o v th tr ng c nh tranh khng hon h o. Nu cc tr ng h p c a c nh tranh khng hon h o. B n x p lo i cc doanh nghi p ho c nh ch sau dy thu c vo tr ng h p no: cng ty Microsoft, T ng C c B u i n, Cng ty Honda, nh hng An L c Vin, i H c An Giang? 14. Gi i thch t i sao cc cu ni sau l sai, c n ch nh l i nh th no: a. Nh c quy n t i a ho l i nhu n khi MC = P. b. Co gin gi cng cao, gi c quy n cng cao so v i MC c a nh c quy n. c. Nh c quy n khng xem xt n nguyn t c bin. d. Nh c quy n s tm cch c doanh thu t i a b ng cch t ng l ng hng bn, nh v y h s s n xu t nhi u h n ng i s n xu t c nh tranh, v gi c quy n s th p h n. 89

15. Khi co gin gi c a c u b ng 1, MR b ng bao nhiu? 16. V sao m t ng i bn c quy n c m c ch t i a ho l i nhu n s khng bao gi ho t ng vng m ng c u khng co gin. 17. N u chnh ph quy t nh nh thu trn nh c quy n m c x ng m t n v s n ph m. Hy minh ho tc ng c a thu trn m c s n xu t v gi. Cn b ng sau thu g n hay xa i m cn b ng P = MC? 18. Gi s m t doanh nghi p c quy n hon ton c th th c hi n phn bi t gi c p m t. Gi th p nh t m doanh nghi p n nh l bao nhiu v t ng s n l ng ra sao? 19. So snh l i ch x h i c a th tr ng m t s n ph m s n xu t b i th tr ng c nh tranh hon ton v th tr ng c nh tranh khng hon ton. 20. Chnh ph c th can thi p vo th tr ng c quy n b ng cch nh gi t i a. Lm th no qui nh m c gi t i a sao cho doanh nghi p c quy n s cung c p nhi u l ng s n ph m h n cho th tr ng? 21. Gi i thch tc ng c a m t chnh sch thu theo s n l ng nh trn nh c quy n. N u nh thu khng theo s n l ng, s n l ng v gi c thay i nh th no? 22. M t nh c quy n ng tr c ng c u Q = 144/P2, trong , Q l l ng v P l gi. Bi n ph trung bnh c a doanh nghi p l AVC = Q v chi ph c nh l 5. Hy xc nh gi v s n l ng t i a ho l i nhu n c a doanh nghi p. N u chnh ph can thi p b ng cch nh gi t i a l 4. Doanh nghi p c quy n ny s i u ch nh gi v s n l ng nh th no. N u ch nh ph mu n nh m t m c gi doanh nghi p c quy n s n xu t cng nhi u cng t t, gi ny ph i l bao nhiu? BI T P 1. S n l ng v chi ph s n xu t s n ph m x thu c th tr ng c nh tranh hon h o nh sau: x C 5 5 1 5 7 9 2 7 5 9 0 00

a. Hy xc nh gi nh p ngnh (hay xu t ngnh) v gi ng c a. b. N u gi s n ph m trn th tr ng l 14 /sp tm m c s n l ng t i a ha l i nhu n. Tnh t ng l i nhu n t c? c. N u gi s n ph m trn th tr ng l 5 /sp, doanh nghi p gi i quy t nh th no l t t nh t? T i sao? 2. M t doanh nghi p trong th tr ng c nh tranh hon h o c hm chi ph s n xu t nh sau: TC = Q2 + 100 a. Xc nh hm cung c a doanh nghi p. b. N u gi s n ph m trn th tr ng l 60 /sp tm m c s n l ng t i a ha l i nhu n. Tnh t ng l i nhu n t c c. N u trong th tr ng c 100 doanh nghi p nh nhau, hy thi t l p hm cung c a th tr ng. 3. M t doanh nghi p c quy n c hm c u th tr ng: P = - 1/5 Q + 800 v hm s t ng chi ph s n xu t: TC = 1/5 Q2 + 200Q + 200.000. a. Vi t hm doanh thu bin v chi ph bin b. Xc nh m c s n l ng v gi bn t i a ha l i nhu n . c. Xc nh s n l ng v gi bn t i a ha doanh thu. 4. M t doanh nghi p s n xu t m t lo i s n ph m khng c s n ph m thay th trn th tr ng . Hm c u th tr ng c a s n ph m P = - 1 /4 Q + 500. 90

Hm t ng chi ph bi n i: TVC = 1/ 2 Q2 + 200Q. Hm t ng chi ph c nh: TFC = 20.000 a. N u doanh nghi p bn 300 s n ph m, v y gi bn l bao nhiu, c ph i l tnh tr ng t i a ha l i nhu n hay khng? b. Xc nh m c s n l ng v gi bn t i a ha l i nhu n. Tnh t ng l i nhu n. c. N u chnh ph nh thu l i t c 3000 , m c s n l ng, gi bn, l i nhu n thay i nh th no ? 5. Gi s trong th tr ng c nh tranh hon h o c 80 ng i mua v 60 ng i bn, nh ng ng i mua v nh ng ng i bn c cng hm c u v hm t ng chi ph v m t lo i hng ha ng nh t nh sau: P = -20q + 164 TC = 3q2 + 24q a. Thi t l p hm cung v hm c u th tr ng c a hng ha trn. b. M c gi v s n l ng cn b ng th tr ng l bao nhiu? c. L i nhu n thu c c a m i nh s n xu t l bao nhiu? Trong t ng lai l i nhu n c a m i nh s n xu t s th no ? 6. M t doanh nghi p s n xu t m t lo i s n ph m khng c s n ph m thay th trn th tr ng. Doanh nghi p c nh ng chi ph nh sau: FC = 2400

VC !

Hm c u c a s n ph m: P = - Q + 186. a. Doanh nghi p s n nh gi bn v s n l ng bn l bao nhiu? Thu c bao nhiu l i nhu n? b. N u doanh nghi p ph i tr m t kho n ti n thu khon l 1000, s thu ny nh h ng g n s n l ng v gi bn s n ph m c a doanh nghi p. c. N u doanh nghi p ch u m t kho n thu l 30% tnh trn doanh s , s n l ng v gi bn th no? d. N u x nghi p ch u m c thu 50% tnh trn l i nhu n s n l ng v gi bn ra sao? 7. B My Lan c m t nh hng to l c t i m t a i m v ng v trn qu c l , r t xa cc nh hng khc. B c c quy n cung c p d ch v n u ng v c l ch c u c a s b a n t i nh hng nh sau: Gi (ngn 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0 ng/b a n) L 160 140 120 100 80 60 40 20 10 ng c u (s b a n)

1 Q 2  10Q 10

Gi s ph bin v t ng ph trung bnh c a m t b a n c a nh hng My Lan c nh m c 2 ngn ng. a. N u b My Lan tnh gi m t b a n b ng nhau i v i t t c khch hng, gi ny l bao nhiu? 91

b. Tnh t ng th ng d c a ng lan.

i tiu dng c a t t c khch hng c a nh hng My

c. Tnh th ng d c a nh hng My Lan. d. So v i tr ng h p th tr ng c nh tranh, t ng th ng d b m t l bao nhiu? 8. Gi s m t doanh nghi p c ng c u s n ph m nh sau ( ng c u c co gin gi l h ng s ): Q = 256P-2 V ng ph bin c d ng: MC = 0,001Q a. V th c a ng c u v ng ph bin. b. Tnh v v ng t ng thu c. m c s n l ng no th thu bin MR b ng ph bin MC? 9. ng c u s n ph m c a m t doanh nghi p c d ng: Q = 100 - 2P Ph bin v ph trung bnh c nh m c 10$ m t n v . (a) Doanh nghi p s s n xu t m c no c l i nhu n t i a? (b) Doanh nghi p s s n xu t m c no c t ng thu t i a? (c) Bi u di n trn th cc k t qu trn. 10. M t hng c quy n c 2 nh my, chi ph c a 2 nh my cho b i: TC1(Q1 ) = 10Q12 TC2(Q2 ) = 10Q22 Hng ng tr c ng c u: P = 700 - 5Q Trong Q l t ng l ng s n ph m c a hng Q = Q1 + Q2 a. Tm v v ng chi ph bin c a 2 nh my, ng doanh thu trung bnh AR, ng doanh thu bin MC. Ch ra s n l ng t i a ho l i nhu n c a m i nh my, t ng s n l ng v gi c . b. N u chi ph lao ng gia t ng nh my 1 nh ng khng t ng nh my 2. Hng nn i u ch nh nh th no?

92

Ch

ng 6. TH TR

NG Y U T

S N XU T

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch c c i m c a th tr ng y u t s n xu t. - Phn tch c cc y u t nh h ng n hnh vi c a ng i mua, ng y u t s n xu t. 1. NH NG V N CHUNG 1.1. Gi v thu nh p c a cc y u t s n xu t Y u t s n xu t hay u vo s n xu t chia lm 3 nhm chnh : - Lao ng (s c lao ng). - t ai. - V n (hi n v t). Gi cc y u t s n xu t - Gi c a lao ng: ti n cng (W - Wage). - Gi c a t ai: ti n thu (R - Rent). - Gi c a v n: ti n thu (R). - Gi y u t s n xu t do th tr ng y u t s n xu t quy nh.
Gi y u t sx
D S

i bn trn th tr

ng

PO

QO

ng y u t sx

Hnh 6.1. Th tr ng cc y u t s n xu t Thu nh p c a 1 y u t s n xu t: Thu nh p c a 1 y u t s n xu t l gi c c a y u t s n xu t nhn v i l ng trao i. 1.2. C u v y u t s n xu t C u v y u t s n xu t l c u th pht. Cc doanh nghi p mu n s n xu t ra hng ha v v y h c nhu c u v y u t s n xu t. Doanh nghi p s quy t nh ng th i m c cung ng s n ph m v m c c u v y u t s n xu t. C u v y u t s n xu t c xc nh c th d a trn: - M c tiu v i u ki n t i a ha l i nhu n c a doanh nghi p: TPr max t i MR = MC. - Quy lu t n ng su t c n bin c a y u t s n xu t gi m d n: t l ph i h p t i u cc y u t s n xu t. - Cc quan h th tr ng i v i s n ph m c a doanh nghi p v i v i cc y u t s n xu t: th tr ng c nh tranh hay c quy n

93

2. TH TR NG LAO NG 2.1. C u v lao ng 2.1.1. Khi ni m C u v lao ng l s l ng lao ng m doanh nghi p mong mu n v c kh n ng thu t i cc m c ti n cng khc nhau trong nh ng kho ng th i gian nh t nh. S l ng lao ng c thu ph thu c: - Quy m v c u c a x h i i v i hng ha c a doanh nghi p: s l ng hng ha, gi c hng ha. - M c ti n cng m doanh nghi p c kh n ng v s n sng tr khi thu nhn cng: s bi n i c a s l ng lao ng v ti n cng. - Trnh cng ngh c a s n xu t, trnh ng i lao ng 2.1.2. C u v lao ng v ti n cng Khi xc nh c u v lao ng ph thu c vo ti n cng (W) ta gi nh cc y u t khc khng i: c u v lao ng ngh ch bi n v i ti n l ng.
W

W1 W2
O

A B

DL L1 L2 H6.2 C u v lao
L

ng

2.1.3. Doanh nghi p quy t nh m c thu nhn cng Cc khi ni m phn tch c u v lao ng - S n ph m bin c a lao ng (MPL - Marginal Product of Labour) : l s s n ph m t ng thm khi s d ng thm 1 n v lao ng

MPL !

dTP dL

V i : TP: t ng s n ph m L : lao ng - S n ph m gi tr c n bin c a lao ng (MVPL - Marginal Value Product of Labour). MVP L = P.MPL MVP L l doanh thu t ng thm khi bn s n ph m do t ng thm 1 n v lao ng t o ra, trong i u ki n gi c hng ha khng i. - S n ph m doanh thu c n bin c a lao ng (MRPL - Marginal Revenue Product of Labour): Khi gi c s n ph m thay i s d ng thm m t n v lao ng doanh nghi p thu c MRPL MRPL: l l ng doanh thu t ng thm khi bn s n ph m do t ng thm 1 n v lao ng t o ra. Trong i u ki n gi c s n ph m thay i. MRPL = TR(n+1) - TRn Trong : TRn l t ng doanh thu khi s d ng l ng n n v lao ng. TR(n+1) l t ng doanh thu khi s d ng l ng n+1 n v lao ng. - Chi ph c n bin c a lao ng (MCL - Marginal Cost of Labour). Khi ti n cng khng i: W = MCL 94

dTC dL MCL l chi ph t ng thm khi s d ng thm 1 n v lao ng. * Doanh nghi p quy t nh m c thu nhn cng - i u ki n: gi c s n ph m v ti n l ng khng i. Doanh nghi p thu nhn cng t i m c ti n cng b ng s n ph m gi tr c n bin c a lao ng. dTR W = MVPL MRP ! L dL - i u ki n: gi c s n ph m thay i, ti n l ng khng i . Doanh nghi p thu nhn cng t i m c ti n cng b ng s n ph m doanh thu c n bin c a lao ng. W = MRPL - i u ki n: ti n l ng thay i, gi c s n ph m khng i. Doanh nghi p thu nhn cng t i m c chi ph c n bin c a lao ng b ng v i s n ph m gi tr c n bin c a lao ng. MCL = MVPL - i u ki n: c ti n l ng v gi c s n ph m thay i. Doanh nghi p thu nhn cng t i m c chi ph c n bin c a lao ng b ng v i s n ph m doanh thu c n bin c a lao ng. MCL = MRPL 2.1.4. C u v lao ng c a ngnh C u v lao ng c a ngnh l t ng m c c u c a cc doanh nghi p cc m c gi. Ch ng h n: Trong th tr ng c nh tranh v i gi c hng ha P1, doanh nghi p thu nhn cng t i m c cn b ng MVP L = W1. C ng cc ng MVPL c a cc doanh nghi p c MVPL1 c a ngnh v i m c W1 c i m cn b ng E1 (H6.3) l m c c u lao ng c a ngnh t i W1. Khi ti n cng thay i v i W2 < W1 cung v hng ha c a ngnh gia t ng, gi hng ha h P2 < P1 ng MVPL c a ngnh d ch chuy n sang tri thnh ng MVPL2 v i m c ti n cng W2 c i m cn b ng E2. N i E1 v E2 c ng c u v lao ng c a ngnh. Khi ti n cng thay i: MC L !
W

DL E1 E2 MVPL1 MVPL2

W1 W2
O

H6.3 C u v lao

ng c a ngnh

2.2. Cung v lao ng 2.2.1. Khi ni m Cung v lao ng l t ng s l ng lao ng m l c l ng lao ng ch p nh n lm vi c t i cc m c ti n cng khc nhau trong nh ng kho ng th i gian nh t nh. Cung v lao ng ph thu c vo l c l ng lao ng v mu n c a ng i lao ng. - L c l ng lao ng: t t c cc c nhn ang lm vi c hay ang tm ki m vi c lm. - mu n c a ng i lao ng hay m c cung v lao ng c a c nhn g n v i m c ti n cng th c t v c xc nh b i cc l a ch n v s d ng th i gian khc nhau m t ng i t c th a mn t t nh t v lm vi c v ngh ng i. M t khc, cung v lao ng c a c nhn cn ph thu c m c th a mn v t t c cc hng ha v d ch v do thu nh p c tch l y mang l i, vo tnh tr ng s c kh e, vo gi c hng ha tiu dng Ngoi ra cung v lao ng 95

cn b chi ph i b i l nh v c tinh th n nh : s yu thch cng vi c, ni m tin vo l t s ng

Ngh ng i 24 (gi /ngy) 20 16 12 8 4 0 4 8 12 16 2024 Lm vi c (gi /ngy)

ng cu c

H6.4 L a ch n gi a lao ng v ngh ng i 2.2.2. Cung v lao ng v ti n cng Khi coi cung v lao ng ph thu c vo ti n cng th c t : L= f (Wr ) ta gi nh r ng t t c cc y u t khc khng i. ng cung v lao ng d c ln v vng v pha sau (H6.5) ph n nh khi th a mn v t t c cc hng ha v d ch v cung v lao ng s ngh ch bi n v i ti n l ng th c t .
Wr
M

2.3. Cn b ng th tr ng lao ng Cn b ng th tr ng lao ng l tr ng thi l ng cung v l ng c u trn th tr ng lao ng b ng nhau. Xc nh d ng th i s l ng lao ng cn b ng v m c ti n cng t ng ng. wr wo
O

DL Eo

SL

Lo

Hnh 6.6. Th tr S thay i i m cn b ng th tr ng lao v lao ng c a ngnh gy ra . - Cung v lao ng c a ngnh thay i do s gi m s l ng lao ng gi a cc ngnh. - C u v lao ng c a ngnh thay i do s thay i cng ngh s n xu t c a ngnh

ng la ng ng c a ngnh do s thay bi n bi n ng v ti n l

i cung v c u

ng, v nhu c u t ng

ng v c u hng ha c a ngnh, s

96

3. TH TR NG V N 3.1. V n hi n v t v gi thu v n 3.1.1. V n hi n v t L d tr cc hng ha c s n xu t dng s n xu t ra cc hng ha, d ch v khc. V n hi n v t trong n n kinh t bao g m cc cng c my mc trong cc dy chuy n s n xu t, cc h th ng ng x, ph ng ti n dng lm d ch v v n t i thng tin lin l c. Cc c s t o nn cc d ch v o t o nghin c u khoa h c, cc ph ng ti n ph c v y t , v n ha, gi i tr. V n hi n v t khc v i t ai, v n hi n v t hon ton l k t qu c a s n xu t, cn t ai do thin nhin t o ra, con ng i ch c i t o l i. V n ti chnh l s bi u hi n b ng ti n c a v n hi n v t, v n hi n v t l y u t v t ch t c a qu trnh s n xu t. 3.1.2. Gi thu v n V n hi n v t l y u t s n xu t c ng gi ng nh lao ng, ti n cng l chi ph v v n lao ng. Ti n thu v n l khi ni m m t chi ph cc d ch v v y u t s n xu t, l cc lo i v n hi n v t. M i m c gi thu v n hi n v t th hi n chi ph s d ng cc d ch v v y u t s n xu t.
Gi thu v n = Chi ph d ch v v n

Chi ph d ch v v n ph thu c: - Gi c mua ti s n (v n hi n v t) - Chi ph c h i c a ti s n (li su t) T l kh u hao v b o d ng ti s n Ch ng h n: m t c my gi mua 10.000 USD li su t 5% n m, chi b o d ng v kh u hao my hng n m 1000USD t ng ng 10% gi tr my. V y: Chi ph hng n m = 10.000 (0.05 + 0.1 ) = 1500 USD Chi ph hng n m c a d ch v v n i h i m c gi cho thu ph i b p chi ph c a v n. R = PK (i + rD) V i R: chi ph v d ch v v n ( gi thu v n ) PK : gi c ti s n i : li su t rD : t l kh u hao v b o d ng ti s n T y suy ra gi mua s m ti s n v n: R PK ! i  rD 3.2. C u v d ch v v n M i m c gi thu v n hi n v t th hi n chi ph s d ng cc d ch v y u t s n xu t. T y cho ta khi ni m: s n ph m gi tr c n bin c a v n (MVP K Marginal Value Product of Capital). S n ph m gi tr c n bin c a v n l m c gia t ng doanh thu khi s d ng thm m t n v v n (gi c s n ph m khng i). V i l c l ng lao ng c nh m doanh nghi p ang s d ng th MVPK s gi m xu ng khi l ng v n tnh trn u cng nhn t ng d n ln, m c d gi c s n ph m c a doanh nghi p khng thay i. i u ny do MPK tun theo quy lu t: n ng su t c n bin c a y u t s n xu t gi m d n. ng MVPK c a doanh nghi p d c xu ng.

97

R1 MVPK K K1 Hnh 6.7. C u v v n c a doanh nghi p

O

Hnh 6.7 cho bi t doanh nghi p thu v n t i m c: ti n thu v n b ng v i s n ph m gi tr c n bin c a v n (R1 = MVPK). Nh v y v i m c gi c s n ph m c a doanh nghi p v cc y u t s n xu t khc khng i th MVP K l ng c u c a doanh nghi p i v i DV v n. V i b t c m c ti n thu no th ng MVPK c ng cho m c DV v n t i a ha l i nhu n c a doanh nghi p. ng MVP K c th d ch chuy n ln pha trn hay xu ng d i do cc nguyn nhn: - Gi c s n ph m c a doanh nghi p thay i. - S thay i hi u qu lao ng lm thay i s l ng: MPK. - S thay i k thu t s n xu t lm thay i n ng su t c a v n hi n v t. 3.3. Cung v d ch v v n 3.3.1. Trong ng n h n M c cung cc d ch v v n trong ng n h n l c nh, b i cc ti s n, v t ch t c a s n xu t, nh my, doanh nghi p khng th ngy m t ngy hai c th xy d ng. i v i ton b n n kinh t cung ng cc d ch v v n trong ng n h n l khng i, ng cung l ng th ng ng. 3.3.2. Trong di h n T ng l ng v n trong n n kinh t thay i cc my mc m i c xy d ng, quy m cung ng d ch v v n t ng. i u ny i h i ph i c u t m i v cung ng c a th tr ng v n. c u t m i, cc nh u t ph i t gi cho thu c n c: m c t i thi u c a gi cho thu c n c ph i b ng v i chi ph hng n m c a v n. Trong di h n gi cho thu cng cao, l ng u t v cung ng v n cng l n. ng cung l ng d c ln ph n nh m c cung c a v n t ng cng chi u v i gi cho thu. R SK SK'

Hnh 6.8 ng cung ng n h n v di h n v d ch v v n . 3.4. Cn b ng th tr ng v n 3.4.1. Cn b ng cung c u v d ch v v n kh o st s cn b ng v s i u ch nh trn th tr ng v n cho n gi n, ta s d ng ng cung di h n v DV v n n m ngang, v i ngh a r ng l ng cung thay i m c gi thu khng i.

98

DK E1 SK

R1

K1

Hnh 6.9 Cn b ng th tr ng v n Hnh 6.9 m t cn b ng th tr ng v n c a m t ngnh v i m c thu R1 v l 3.4.2. S i u ch nh ng n h n v di h n

DK' DK SK

ng thu k1.

R1 R2
O

E 1'

E1 E2

SK'

K2

K1

Hnh 6.10 S i u ch nh v n theo ti n cng lao ng Hnh 6.10: ban u ngnh cn b ng t i E1 v i ng cung ng n h n SK v i l ng k1. Gi nh ti n cng t ng lm d ch chuy n DK sang tri DK. Doanh nghi p bu c ph i CB t i E2 ti n thu v n gi m t R1 xu ng R2. Gi R2 khng m b o gi cho thu c n c khng kch thch duy tr hay t ng v n. V n gi m d n, t m c cn b ng m i t i E1 v i l ng k2 gi thu tr v R1. T i cn b ng m i E1 v i gi thu R1 cc ch v n thu c gi cho thu c n c l i s n sng u t t ng l ng v n. 4. TH TR NG T AI 4.1. Cung v c u v t ai 4.1.1. Cung v c u v t ai c i m n i b t c a t ai l ngu n cung c nh c trong ng n h n v di h n. V v y ng cung v t ai l ng th ng ng, hon ton khng co gin. C uv t ai bao g m ton b nhu c u s d ng t ai c a con ng i ph c v cho i s ng c a x h i. V i hai nhu c u c b n: - Nhu c u t ai cho xy d ng nh , c s s n xu t cng nghi p, d ch v , kho bi, c s h t ng g i chung l t xy d ng c b n. - Nhu c u t ai cho s n xu t nng, lm, ng nghi p g i chung l t canh tc. c i mc uv t ai ph thu c vo dn s v nhu c u v t t c cc hng ha v d ch v ph c v cho i s ng x h i. Dn s v nhu c u gia t ng, c u v t ai t ng theo th i gian. 4.1.2. Gi thu t Gi thu t l khi ni m m t chi ph s n xu t cho y u t s n xu t l t ai. Gi thu t do cung v c u v d ch v t ai quy t nh , cung v d ch v t ai c nh gi thu t ai, l gi cn b ng th tr ng do c u v d ch v t ai quy nh.

99

R D

D'

R1 R2
O

La (L t ai nh
S

ng

t ai)

4.2. Gi thu

H6.11. Th tr ng t ai v s phn b ngu n cung c

R

DH' DF DH

R2 R3 R1
O

LF' LF

LH LH

LA

Hnh 6.12 S phn b ngu n cung v t ai. Hnh 6.12 m t : DH l ng c u v t ai xy d ng c b n, DF l ng c u v t ai canh tc. ng cung (S) cho th y t ng l ng cung t ai c nh ph i c phn b cho hai ngnh. M c phn b t ai gi a hai ngnh khng c nh, n u gi thu khc nhau, ch t ai s chuy n l ng cung c a h t ngnh c gi cho thu th p sang ngnh c gi cho thu cao. Do gi cho thu t trong di h n c a hai ngnh ph i b ng nhau, t i m c R1 l ng c u t ai hai ngnh b ng t ng l ng cung (LF + LH = L). Gi thi t chnh ph tr c p cho ngnh xy d ng c b n, lm c u t xy d ng d ch chuy n t DH ln DH. T i l ng t ai nh c : LH ng i thu ph i tr gi cn b ng R2 do nhu c u gia t ng. T i m c LF cc i n ch c xu h ng chuy n t canh tc thnh t xy d ng ang c gi thu cao h n, s d ch chuy n ny t o ra m c cn b ng m i cho m c gi thu cn b ng R3. M c gi thu R3 lm cn b ng ti n thu v phn b cn b ng ngu n cung gi a hai ngnh v i LH v LF. i u ch nh ng n h n v di h n - Trong ng n h n l ng t ai cung c p cho m i ngnh l khng i, ngnh no gia t ng nhu c u ngnh ph i tr gi cao h n. - Trong di h n c s phn b l i ngu n cung c nh cho nhu c u hai ngnh v hnh thnh gi c cn b ng ng th i cho c hai ngnh. 4.3. Gi c c a t ai
Gia ai ! at gia thue at mc suat lai

BI T P 1. M t doanh nghi p trong th? tr ng c nh tranh c hm s s n xu t: Q = 24L - L2 (L l vo lao ng, Q l s n l ng 1 ngy) gi s n ph m 10 USD/ v. a. Vi t hm c u v lao ng v ve? th?. u

100

b. N u gi th? tr ng c a s n ph m l 12 USD/ v ng c u lao ng c a doanh nghi p d?ch chuy n th no? c. V i ti n l ng W = 40 USD/ v lao ng doanh nghi p thu bao nhiu cng nhn mo?i m c gi c s n ph m? 2. Cho cung v c u v lao ng c a doanh nghi p s n xu t hng tiu dng nh sau: 1 W ! L2 30 1 W !  L  19 15 V i W l ti n l ng ngy, L l s l ng lao ng a. Xc nh s l ng lao ng v ti n l ng cn b ng th tr ng. V th . b. Xc nh s n v lao ng d th a c a doanh nghi p khi m c l ng t i thi u c t ra l 8 USD/ ngy . c. Do bi n ng th tr ng hng ho lm c u v lao ng gi m 10% s n v lao ng. Tm cn b ng th tr ng m i. 3. Lai suat giam t 15% xuong 10%, ieu o anh hng nh the nao en gia thue dch vu von va mc quy von cua mot nganh trong ngan han. 4. Mot nha au t xay dng 1 phan xng vi mc au t 10.000 USD (khong ke tien thue at), thi gian s dung cua nha xng 20 nam vi chi ph bao dng bnh quan 100 USD nam, lai suat 5% nam. a. Tnh gia cho thue xng (chi ph hang nam cua von). b. Neu lai suat tang len 7% nam, gia cho thue xng bay gi thay oi nh the nao? c. Het nam th 10 nha au t ban xng c 5000USD (c biet trong 10 nam s dung nha au t a tnh u chi ph hang nam cua xng ).Vay tai san nay co mang lai li nhuan khong ?

101

Ch

ng 7. VAI TR C A NH N C TRONG N N KINH T TH TR NG

M c tiu: Sau khi h c xong ch ng ny, ng i h c c th : - Gi i thch c nh ng tr c tr c c a n n kinh t th tr ng. - Phn tch vai tr c a chnh ph trong n n kinh t th tr ng v ph chnh ph n n n kinh t th tr ng.

ng php tc

ng c a

1. NH NG TR C TR C C A TH TR NG V N N KINH T TH TR NG Trong cc ch ng tr c chng ta phn tch v nh n m nh cc th tr ng c s c c nh tranh h at ng v ph i b o m nh ng i u ki n c n thi t c nh tranh c tun th sao cho cc ti nguyn c th c phn ph i m t cch c hi u qu . Nh ng trn th c t nh ng i u ki n c n thi t c nh tranh khng tun th v gy ra nh ng tr c tr c, khuy t t t c a kinh t th tr ng. Cc ngu n pht sinh d n t i tr c tr c v n c c a kinh t th tr ng c n c h n ch , bao g m: 1.1. Khng t c c c u s n l ng t i u (hi u qu Pareto) do thng tin th tr ng khng y v khng cn x ng N u ng i tiu dng khng c thng tin xc ng v gi c v ch t l ng s n ph m th h th ng th tr ng s v n hnh m t cch km hi u qu . Tnh tr ng thi u thng tin y c th khch l nh ng ng i s n xu t cung c p qu nhi u s n ph m ny v qu t s n ph m khc gy ra tnh tr ng d th a ho c thi u h t hng ha d ch v lm cho gi c thay i. Tnh tr ng thi u thng tin ho c thng tin khng cn x ng c th d n n cc quy t nh sai l m c a c ng i s n xu t v ng i tiu dng, c th ng n ch n m t s th tr ng ti p t c pht tri n, ho c d n t i s v hi u ha c a th tr ng c s c c nh tranh... 1.2. Th l c th tr ng (s c m nh th tr ng) Trong th tr ng c nh tranh hon h o, quy t nh s n xu t c a cc hng h ng theo tiu chu n chi ph c n bin b ng gi c v do v y c ng b ng l i ch bin i v i ng i tiu dng. Doanh nghi p c quy n s l a ch n u ra m MR = MC v bn ra m t s u ra t h n c gi cao h n so v i th tr ng c s c c nh tranh, gy ra m t kho n m t khng . P A PA PB C MR QA QB B D Q MC

Hnh 7.1. S c m nh th tr ng Trong kho ng QA n QB l i ch bin c a x h i l n h n chi ph bin c a x h i, x h i s c l i ch khi t ng s n l ng n QB. Di n tch hnh ABC cho bi t m c l i m x h i nh n c khi t ng s n l ng n QB. 102

nh h ng c a cc ngo i ng M t ngo i ng xu t hi n khi no m t quy t nh s n xu t ho c tiu dng c a c nhn, nh h ng tr c ti p n vi c s n xu t v tiu dng c a nh ng ng i khc m khng thng qua gi c th tr ng. V d : M t doanh nghi p s n xu t da th i ch t c ra m t dng sng m khng ph i ch u m t chi ph no c , m c d gy nn nh ng t n th t cho s t n t i c a cc sinh v t d i dng sng v nh ng h tiu dng n c sng. Ho c m t h xy b n tr ng hoa lm p cho c khu ph , cc gia nh trong ph c h ng nh ng tc ng t vi c tr ng hoa m khng ph i ch u m t chi ph no. Cc ngo i ng d n n s chnh l ch gi a chi ph ho c l i ch c a c nhn v x h i. Nh ng ngo i ng c th l tiu c c ho c tch c c. Nh ng ngo i ng tiu c c th ng d n n s v hi u qu c a s n xu t kinh doanh. 1.4. Vi c cung c p cc s n ph m cng c ng S n ph m cng c ng l lo i hng ha m ngay c khi m t ng i dng, th ng i khc v n c th dng c. Ni cch khc, l v i s n ph m cng c ng, m i ng i u t do h ng th cc l i ch do cc s n ph m mang l i v s h ng th c a ng i ny, khng lm gi m thi u kh n ng h ng th c a ng i khc. S n ph m cng c ng chnh l tr ng h p m ta c tc ng ngo i ng m nh hon ton l l i ch. V d : khng kh trong s ch, qu c phng, an ninh. N u cc c nhn ring l m nh n cung c p cc s n ph m cng c ng s x y ra tnh tr ng cung ng v i s l ng khng y ho c khng c cung ng. y s xu t hi n nh ng k n khng, l nh ng ng i c tiu dng hng ha m khng ph i thanh ton. 1.5. Vi c b o m s cng b ng x h i Cng b ng g n li n v i s phn ph i thu nh p, v i m c tiu nh m lm cho m i thnh vin trong x h i c m c th a d ng h p l. Th tr ng t do c nh tranh t t y u d n t i s phn ha theo khu v c, theo thu nh p, theo gi i tnh, ch ng t c gi a nh ng ng i h at ng kinh t gi ng nhau, gy nn nh ng b t bnh ng. kh c ph c, ph i ti n hnh phn ph i l i thu nh p c a c i thng qua thu tr c p v th a k ho c cc phc l i khc. Nh ng chnh hnh ng l i gy ra s mo m. H th ng gi c , ho t ng thng qua cc th tr ng c nh tranh t do s lm cho l i ch bin c a hng ha b nh thu v i chi ph bin c a n khng cn b ng n a. i m cn b ng m i s khng c hi u qu phn b . X h i s lng ph nh ng ngu n l c do s n xu t nh ng hng ha khc nhau v i nh ng m c s n l ng khng h p l. 2. VAI TR C A CHNH PH TRONG N N KINH T TH TR NG 2.1. Cc ch c n ng kinh t ch y u c a Chnh ph kh c ph c nh ng h n ch c a kinh t th tr ng, Chnh ph th c hi n cc ch c n ng kinh t ch y u sau: 2.1.1. Xy d ng php lu t, cc quy nh v quy ch i u ti t Chnh ph ra h th ng lu t php, trn c s t ra nh ng i u lu t c b n v quy n s h u ti s n v h at ng c a th tr ng. Chnh ph c ng nh chnh quy n cc c p cn l p nn m t h th ng quy nh chi ti t, cc quy ch i u ti t...nh m t o nn m t mi tr ng thu n l i v hnh lang an ton cho s pht tri n c hi u qu c a cc h at ng kinh t . 2.1.2. n nh v c i thi n cc h at ng kinh t Chnh ph thng qua cc chnh sch kinh t v m nh : Ki m sot thu kha, ki m sot s l ng ti n trong n n kinh t ...m c g ng lm d u nh ng dao ng ln xu ng trong chu k kinh doanh, h n ch th t nghi p, l m pht, ph v s tr tr . 2.1.3. Tc ng vi c phn b cc ngu n l c Chnh ph c th tc ng n s phn b ngu n l c b ng cch tr c ti p tc ng n s n xu t ci g, qua s l a ch n c a Chnh ph , qua h th ng php lu t, tc ng n khu phn 103

1.3.

ph i cho ai qua thu v cc kho n chuy n nh ng. Chnh ph c ng c th tc ng n s phn b ngu n l c m t cch gin ti p thng qua thu , tr c p i v i gi c v m c s n l ng s n xu t. 2.1.4. Quy ho ch v t ch c thu ht cc ngu n u t v k t c u h t ng Cc y u t k t c u h t ng kinh t , x h i l i u ki n quan tr ng pht tri n kinh t x h i t n c. T m quan tr ng, quy m c a n i h i Nh oc ph i l ng i ng ra ch m lo t khu quy ho ch, n t ch c ph ih p u t xy d ng v qu n l s d ng. Xy d ng cc chnh sch, cc ch ng trnh tc ng n khu phn ph i l i thu nh p nh m m b o cng b ng x h i; thng th ng l cc ch ng trnh kinh t - x h i, chnh sch thu , tr c p, u t cho cc cng trnh phc l i. 2.2. Ph ng php kh c ph c c a Chnh ph 2.2.1. S d ng cc cng c ti t ch v kh c ph c nh ng th t b i - H th ng php lu t - Cng c ti chnh: thu , tr gi, b o hi m, u t ... - Cng c tn d ng: b o m l u thng ti n t lnh m nh, xc nh li su t ti n g i v ti n vay ngn hng h p l... - T ch c, s d ng v i m i h th ng kinh t chnh ph th c s l cng c c l c nh h ng pht tri n kinh t , kh c ph c cc khuy t t t v tr c tr c c a kinh t th tr ng. 2.2.2. i u ti t c quy n t nhin c quy n t nhin l m t doanh nghi p cung ng ton b hng ha v d ch v trn th tr ng, c s c m nh th tr ng. c quy n t nhin hnh thnh do 3 nguyn nhn: Pht minh sng ch , ki m sot u vo, qui nh c a Chnh ph v c c i m ch y u l ng AC khng u n cong thnh hnh ch U m d c tho i xu ng tr c honh v ti m c n v i tr c honh, ng MC lun n m d i ng AC v khng bao g c t ng AC i m c c ti u. N u khng i u ti t c quy n t nhin th c quy n t nhin s l ng o n ton ngnh v gy ra nh ng tr c tr c nh t nh l t n h i n l i ch c a ng i tiu dng v c a x h i. C 2 ph ng php i u ti t: + i u ti t qua gi: Xc nh cho c quy n t nhin m t m c gi t i a (gi tr n) . + i u ti t qua s n l ng: Xc nh cho c quy n t nhin m t m c s n l ng t i thi u. Ph ng php i u ti t qua s n l ng d c ch p nh n nh t, v l ph ng php th a thu n v th ng l ng. Cc lo i chi ph cho i u ti t th ng g m : chi ph hnh chnh, chi ph t ch c, chi ph b t bu c khc. C n so snh hi u qu , m c tiu i u ti t v i cc chi ph ny. P D

PM MR PC PB PA

M C B A QM QC QB QA Q AC MC

Hnh 7.2. i u ti t 104

c quy n t nhin

Chnh ph khng i u ti t QA v PA (v y thua l ) v QB v PB (v y QTN c l i nhu n) v QC v PC chnh l m c s n l ng t i thi u v m c gi t i a (gi tr n) m Chnh ph quy nh cho c quy n t nhin.

105

106