13.

ELEKTRONSKI IZVORI NAPAJANJA

13.1 UVOD Za izvore napajanja obino se kae da su posljednji koji se razmatraju, a prvi koji uzrokuju probleme u SAU, ili u njihovim elementima. Radi toga, izvori napajanja zahtijevaju odgovarajuu panju kod specificiranja tehnikih zahtjeva i njihovog projektovanja. Tehniki zahtjevi moraju tano odgovarati potrebama gdje se izvori koriste, jer u protivnom ako su ti zahtjevi prestrogi, korisnik se izlae veim trokovima od potrebnih naroito kada se radi o zahtjevima na regulaciju i valovitost izlaznog napona. S druge strane prespecificiranost izlaznih strujnih mogunosti obezbjeuje poveanu pouzdanost elementa SAU ili itavog SAU. Odluka o tome da li razvijati ili kupiti izvor napajanja bazirana je na ekonomskom kriteriju i obino se donosi u korist kupovine od nekog od kompetentnih proizvoaa. Namjena ovoga poglavlja je da se obezbjedi kratak uvid u projektovanje izvora napajanja, i njihovo sistemsko povezivanje za potrebe SAU. Digitalni krugovi zahtijevaju samo oko 4% regulacije napona i optereenja, to se moe obezbijediti pasivnim napajanjem. Linearni krugovi koji rade obino na simetrinom pozitivnom i negativnom naponu napajanja, moraju posjedovati faktor potiskivanja vei od 60 dB na valovitost i naponske varijacije. Zahtijevana regulacija napona je oko 1%, a nivo talasnosti je reda 10 mV. U TABELI 13.1 daju se osnovni parametri izvora napajanja koji za svoj rad koriste razne metode stabilizacije izlaznog napona. Izvori napajanja na bazi zener dioda zadovoljavaju mnoge primjene, mada su izvori na bazi regulatora napona mnogo pogodniji. U daljnjim razmatranjima daju se kratka razmatranja nekih tipinih izvora napajanja, osnovi termikog prorauna, te distribucija i povezivanje istih. TABELA 13.1 Tip izvora Regulacija, % Priguenje, dB ZENER REGULATOR NAPONA LINEARNI PREKIDACKI 2 0,1 0,01 0,01 20 40 60 60

13.2 OSNOVNI TIPOVI IZVORA NAPAJANJA 13.2.1 Pasivni izvor napajanja injenica je da e izlazni stepen izvora napajanja, regulacioni dio, reducirati valovitost izlaznog napona ako se na njegov ulaz dovede to izravnaniji napon. Uproena ema jednog pasivnog izvora punovalno-ispravljenog napona data je na slici 13.1. Galvanska izolacija postie se transformatorom TR sa ekranskim namotajem koji je uzemljen radi zatite od smetnji. Zatita od tranzijenata koji bi mogli otetiti ispravlja i regulator napona koji bi slijedio na izlazu vri se varistorom VR.

SI. 13.1 Pasivni izvor napajanja Kondenzator C, je obino visokonaponski vrijednosti do 0,01 F i slui za filtraciju uma koji dolazi iz mree. Vrijednost napona, struje i valovitosti moraju biti dati prije projektovanja izvora napajanja. Napon na izlazu treba da bude 5-10 V vei od izlaznog napona regulisanog naponskim regulatorom, a izlazna struja sadri komponentu optereenja i mirnu struju naponskog regulatora. Otpor R slui da ogranii struju u sekundarnom krugu izvora napajanja kada je kondenzator C prazan. Vrijednost otpora R manja je od l Izbor vrijednosti kondenzatora C zavisi od otpora optereenja R L i zahtjevane valovitosti na tom optereenju, to ovdje nee biti razmatrano. Da se reducira valovitost u izlaznom krugu moe se upotrijebiti odgovarajui LC filter ili zener dioda sa odgovarajuim radnim naponom i radnom takom. 13.2.2 Izvori na bazi serijskog regulatora napona Dalji korak u poboljanju kvaliteta napona V S sa slike 13.1 je primjena naponskog regulatora koji obezbjeuje daljnje smanjenje valovitosti i poveanje kvaliteta regulacije. Uproena ema izvora napajanja na bazi naponskog regulatora data je na slici 13.2, gdje je naponski regulator predstavljen kao trokrajnik. Potenciometar R P slui za podeavanje nivoa izlaznog napona V R .

SI. 13.2 Regulator sa konstantnom strujom Naponski regulatori se uglavnom danas proizvode za izlazni napon od 5-40 V i za struje od 100 mA-3A,a tipian novo regulacije napona je 0,l%-1% sa guenjem valovitosti do 40 dB. 13.2.3 Prekidaki izvori napajanja Prekidaki izvori su efikasniji, ali i kompleksniji u odnosu na prethodne tipove izvora napajanja. Tipian koeficijent korisnog dejstva je oko 80%. Upotrebom pouzdanih

prekidakih tranzistora i dobrih filtera, mogue je obezbijediti tanost regulacije napona do 0,01% i nivo valovitosti od 1 mV. Principijelna ema izvora napajnja koji radi u prekidakom reimu data je na slici 13.3. Ulazni napon nakon to je punovalno ispravljen ako je izmjenian, opuje se frekvencom od 25 KHz - 50 KHz koritenjem bipolaraih tranzistora. Ovaj napon u vidu pravougaonih impulsa transformie se putem toroidnog transformatora TR i potom punovalno ispravlja i filtrira bilo LC filtrom bilo da se dalje stabilizira upotrebom regulatora napona. Pobuda transisitora T 1 , i T 2 , vri se oscilatorom koji daje takt ovim prekidakim transistorima preko namotaja N 1 i N 2 Visok stepen korisnosti postie se radi toga to transzistori T 1 , i T 2 , rade u prekidakom reimu i to toroidni transformator ima zanemarive gubitke te to je izlazni filter mali radi visokih frekvenci, ime se postie i efikasnije filtriranje izlaznog napona. Regulacija se postie takt oscilatorom koji kontrolie vrijeme voenja i nevoenja transzistora T 1 , i T2 Umjesto izmjeninog napona na ulazu, ovakav izvor moe da bude napajan istosmjernim naponom kada nema ispravljaa na ulazu, a u take A i B dovodi se taj napon koji onda treba pretvoriti u pravougaone impulse, poveati ili smanjiti, ako je potrebno, i ponovo ispraviti i filtrirati. Takvi izvori napajanja zovu se onda DC/DC konvertori, tj. pretvarai istosmjernog napona jednog nivoa u istosmerni napon drugog nivoa uz ostvarivanje galvanske izolacije izmeu ulaznog i izlaznog napona. DC/DC konvertori esto se primjenjuju u sluaju kada je neophodno da se iz jednog izvora napajanja zahtijeva napajanje sa vie razliitih napona. Primjer za ovo je napajanje mirkoprocesorski baziranih sistema, mjernih pretvaraa i logikih krugova. Ovo je ilustrovano na slici 13.4.

SI. 13.4 Distribucija napajanja preko DC/DC konvertora

Kritina komponenta u DC/DC konvertoru sa slike 13.4 je izlazni filterski kondenzator C koji je izloen termikim naprezanjima usljed valovitosti izlaznog napona obzirom da izlazm napon sadri visokofrekventnu komponentu, zbog ega se mora voditi rauna prilikom izbora kondenzatora. Kako se o termikom naprezanju i ostalih komponenti izvora napajanja mora voditi rauna, to e sljedei odjeljak biti posveen toj problematici. 13.3 TERMIKA RAZMATRANJA Elektronska oprema mora biti tako projektovana da prilikom rada svaka njena komponenta bude na temperaturi nioj od dozvoljene. Toplota uvijek tee od toplije ka hladnijoj komponenti, i temperatura hladnije komponente e rasti sve dok postoji prenos toplote. U sluaju da je neophodno odvoenje toplote, ista se odvodi sa te komponente putem nekog rashladnog medija, i dalje u okolinu. Ako se pretpostavi da je dominantno prenoenje toplote kondukcijom, tada se aproksimativno za temperaturu komponente moe napisati relacija T(komponenta) = T(provoenje) + T (strujanje) + T(amibjent) (13.1) Koncept termikog otpora R veoma je pogodan za termika razmatranja elektronskih komponenti, i definisan je relacijom T R = = [ C /W ] (13.2) P K T = PR gdje je: P - provedena, disipirana toplotna snaga, W, - konduktivna duina, m, K - koeficijent termike provodnosti, W/ mC, - popreni presjek, m 2 . U TABELI 13.2 daju se vrijednosti koeficijenta termike provodnosti. TABELA 13.2 Koeficijenti termike provodnosti Materijal k, W/rn C Aluminijum 216,5 Bakar 393,7 elik 70,0 Miran vazduh 0,0275 Staklo 0.0790 Teflon 0,1968 Montiranje elektronskih komponenti na hladnjake moe predstavljati problem za prenos toplote, ako povrina komponente ne ostvaruje dobar kontakt sa hladnjakom. Radi toga lemljenje komponenti, ili upotreba hladnjaka veoma su bitni elementi za odvoenje toplote. Za svaku komponentu proizvoa daje dijagram disipacije u funkciji temperature same komponente (tzv. temperatura spoja) to se na slici 13.5 ilustruje za jedan tipian tranzistor. Pri tome, maksimalna snaga disipacije zavisi od gabarita komponente, prirode kuita u kojoj je komponenta smjetena, to se u svakom konkretnom sluaju daju numeriki podaci.

SI. 13.5 Dijagram disipacija u funkciji temperature spoja za silicijumske komponente

Dijagram termalnog otpora za jedan tipian transistor daje se na slici 13.6.

SI. 13.6 Dijagram termalnog otpora

SI. 13.7 Termalni otpor u funkciji protoka vazduha,

SI. 13.8 Porast temperature u funkciji disipirane snage pri raznim protocima
Kada se hlaenje vri prinudnim strujanjem vazduha, tada se porast temperature po jedinici snage u funkciji protoka moe predstaviti kao na slici 13.7. Ovaj princip se primjenjuje kada je elektronski SAU takav da je nuno prinudno hlaenje tj. odvoenje toplote jer prirodni naini odvoenja nisu dovoljni. Na dijagramu 13.8 dat je porast temperature kuita hladnjaka u funkciji disipacije interne snage pri raznim vrijednostima protoka vazduha. Pri tome, radi se o porastu temperature kuita komponente iznad ambijentne temperature.

Iz dijagrama sa slike 13.8 vidi se da ako je vei protok vazduha za hlaenje, manji je porast temperature za istu snagu disipacije. 13.4 POVEZIVANJE IZVORA NAPAJANJA I UZEMLJENJA Dobra inenjerska praksa kao i standardi iz oblasti elektrotehnike, zahtijevaju da kuita (asije) svih elektrinih i elektronskih ureaja budu uzemljene, tj. da budu na istom potencijalu. Meutim, uprkos uzemljivanju (uzemljenju) elektrine opreme, razliiti dijelovi sistema mogu biti i na razliitim potencijalima koji se mausobno razlikuju za nekoliko stotina volti, a izmeu njih mogu se uspostaviti struje uzemljenja. Idealno uzemljen sistem sa elektrine take gledita za istosmjerne, dc izvore, izvore signala, i slino, mogao bi biti izlovan i odvojen provodnik koji je spojen na ploasto ili ipkasto uzemljenje samo u jednoj taki. Pri tome, ploasto ili ipkasto uzemljenje trebalo bi biti van sfere uticaja naizmjeninog, ac uzemljenja, slika 13.9.

SI. 13.9 Sistem uzemljenja

U elektronskim sistemima upravljanja tehnika uzemljenja koja se upotrebljava, ima znaajan efekat na imunitet od uticaja umova. Svako uzemljenje trebalo bi biti spojeno na odgovarajuu referentnu taku sa vie od jednog provodnika (jednoprovodni sistem uzemljivanja). Bez ogranienja mogla bi biti spojena dva ili vie sistema na zajedniko uzemljenje. Meutim, kako svaki provodnik ima konaan omski i induktivni otpor on uestvuje u zajednikoj impedansi. Varijacije struje koja tee iz jednog sistema mogle bi izazvati promjenu, fluktuaciju, referentnog nultog nivoa u drugom sistemu to bi moglo imati za posljedicu nepravilno funkcionisanje tog sistema. Radi toga razni meunarodni i dravni standardi definiu duinu provodnika za uzemljenje, oznaavanje provodnika, i druge preporuke koje se odnose na sigurnost iz oblasti uzemljivanja i uzemljenja. Jedan od najvanijih parametara je da otpornost izmeu dva uzemljenja kada su potpuno izolovana, bude najmanje 10M . Jedan od najveih problema kod projektovanja i realizacije mikroprocesorskih baziranih SAU je uzemljenje analognih i digitalnih krugova i emitovanje smetnji (umova) iz digitalnog dijela sistema. Tanost analognog sistema zavisi od naponskih nivoa i mora raditi u prisustvu izvora umova budui da su analogni i digitalni ipovi u neposrednom susjedstvu u akvizicionim sistemima.

SI. 13.10 Uzemljavanje dva ureaja

Posebna panja mora biti posveena kod projektovanja tampanih ploa ili oienja tako da analogni dio sistema bude odvojen od digitalnog dijela fizikim pregradama koje mogu biti i veoma tanke. Neka dva elektronska ureaja zahtijevaju ac, dc i signalno uzemljenje. Uzemljenje signala, ac i dc, odvojeno je od metalnih asija ureaja, slike 13.10. Pri tome, struje uzemljenja koje se zatvaraju kroz asiju nisu predvidive radi korozije, boja, i si. Pored toga, asija se obino koristi kao elektrostatika ili elektromagnetna zatita, i ne moe biti efikasna zatita u tom sluaju ako kroz nju teku struje uzemljenja. Primjer spajanja vie senzora sa oklopljenim (irmovanim) kablom dat je na slici 13.11. irm mora biti spojen na jednu taku i to na zajedniku taku koja je zapravo uzemljenje ureaja. Ako su ulazni krugovi aktivni tada se njihova zajednika taka, referentna taka, vezuje na uzemljenje SAU, taka M na slici 13.11.

SI. 13.11 Povezivanje vie senzora i irma

Inae kompletna problematika uzemljivanja i povezivanja na referentnu taku definisana je odgovarajuim internacionalnim i nacionalnim propisima i standardima. Posebna panja posveuje se uzemljavanju raunarskih sistema upravljanja i distribuiranih sistema upravljanja

radi njihove velike osjetljivosti na uticaje raznih smetnji. Ovdje e principijelno biti razmotreni sljedei problemi povezani sa problematikom uzemljivanja: kuita, nivoa napajanja iznad 50 V, nivoa napajanja ispod 50 V, elektrode za uzemljivanje.

Elementarno pravilo koje u ovoj oblsti mora biti potovano je da uzemljenje elektrinog sistema - veza neutralne take na zemlju (nulovani sistem) - mora biti odvojeno od uzemljenja SAU tj. opreme koja ini SAU. Postoji nekoliko rezona da elektrini sistem bude uzemljen: 1. stabilizacija napona i 2. olakano otrkivanje prisustva faze na kuitu (greke na uzemljenju) i smanjenje uticaja raznih vrsta prenapona. Kuita aparata ili opreme definie se kao oklop aparata koji titi osoblje od energiziranih dijelova ili od fizikih oteenja. Kod svih SAU svi metalni dijelovi kroz koje ne tee struja (kuite), moraju biti uzemljeni. Uzemljenje sistema koji se napajaju naponom iznad ili ispod 50V takoe je definisano odgovarajuim propisima i standardima. Poseban problem predstavljaju elektrode za uzemljenja. Kako ovaj problem nije dovoljno tretiran standardima, to se mogu primijeniti principi da elektrode moraju: biti to blie uzemljenim metalnim dijelovima, to blie uzemljenim dijelovima metalnih vodova, ili drugim elektrodama. Ako u konkretnom sluaju postoje na raspolaganju metalne vodovodne cijevi, metalni dijelovi zgrada (armatura), itd. tada se oni mogu iskoristiti kao elektrode, tj. uzemljenja. Kada ni ovih elektroda nema na raspolaganju, tada se prave elektrode u vidu ipki, cijevi, metalnih ploa, ili metalnih traka koje se postavljaju na odgovarajuem odstojanju, to svaki proizvoa ove opreme definie posebno, a u skladu sa propisima. Pored razmaka uzemljenja, definie se i otpor uzemljenja za svaku aplikaciju. Otpor uzemljenja za instalacije distribuiranih sistema upravljanja je < 3 , za programabilne kontrolere i personalne raunare je < 5 i za raunarske sisteme < 1 .

14. KONSTRUKCIJA I MEHANIKA SAU

14.1 UVOD

Elektronski sistemi uopte, a posebno elektronski sistemi automatskog upravljanja sve vie obezbedjuju komfor i sigurnost. Da bi ovi sistemi ispunili projektovanu ulogu,pored osnovnih zahtjeva na funkcionalnost, postavljaju se i mnogi drugi zahtjevi kao to su mehanika konstrukcija, interferencija ovjek sistem, konektori, kablovi za povezivanje sa drugim ureajima i sistemima. Sve ovo utie na siguran i pouzdan rad elektronskih sistema iji otkaz, s druge strane, moe da znai gubitak ljudskih ivota ili priinjavanje ogromnih teta. Ovo se naroito odnosi na otkaze sistema koji su rezultat zamora materijala ili komponenti koji moe biti posledica prekomjernih temperaturnih naprezanja, vibracija, i sl. 14.2 OSNOVNI ELEMENTI MEHANIKE SAU

Osnovni elementi standardne mehanike (mehanike konstrukcije) koja se korist u SAU su: modularni system 19(devetnaest ina) u skladu sa standardima DIN 41494 i IEC48D (sec) 12 gdje su specificirani svi relevantni podaci kao to su mehanike dimenzije i odnosi , modularnost, mogunost kombinovanja , itd. konektori, tehnike oienja saglasno DIN 41611 i IEC 352 i standardi ormari i kutije. Veina elektronskih ureaja i sistema koji se danas susreu u tehnikoj praksi projektovana je u modularnoj formi. Standardizovani moduli nude mnoge prednosti u razvoju, planiranju, proizvodnji, testiranju, servisiranju, odrzavanju i proirenju sistema prema mjeri aplikacije. Osnovni inilac koji ovaj sistem ini modularnim je standardizovani elektronski modul u njihovoj geometriji. Na slici 14.1 dati su najvaniji elementi modularnog mehanikog sistema za elektronske nivoe. Mehaniki sistem 19 ima etiri nivoa : 1. Najvaniji NIVO 1 sadri sve mehanike komponente koje su neophodne za montiranje podskupova. 2. Sledei nivo,NIVO 2 sadri podskupove u formi tampanih ploa, podskupova za montau veih komponenti,itd. 3. NIVO 3 sadri okvir s odgovarajuim podskupovima i njihovim oienjem. Okvir se nekada naziva i subrack. 4. NIVO 4 sadri kutije, rack-ove, ormare za montiranje rack-ova, njihovo oienje i spojeve za vanjskim ureajima.

Sl. 14.1 Elementi modularnog sistema 19 saglasano DIN 41494

Modularni sistem 19 bio je koncipiran u Americi i imao je inovske dimenzije. U cilju da se odri kompatibilnost i smanji cijena proizvodnje, ameriki sistem nostrifikovan je u Evropi, ali dimenzijama u metrikom sistemu mjera. Pored izvornih dimenzija dodate su jo dvije nove: raster komponenti na tampanim ploama je 2,54 mm ili 0.1, dimenzije ormara koje su metrike. Na slici 14.2 date su osnovne dimenzije sistema 19. Sve komponente sistema 19 imaju standardne dimenzije. Dimenzije srednjih panela nemaju tane dimenzije irine u odnosu na izvorni sistem. irina je data kao <nxT(T=5,08 mm ; 0,2), to zavisi od tolerancija proizvodjaa, a n=1,....,84. Najee dimenzije prednjih panela su: <3xT=15,24 mm(0.6);<4xT=20,32 mm(0.8);<6xT=30,48 mm(1.2) Standardna visina prednjeg panela je nxU gdje je U=1,75=44,45 mm, a n=1,2,,9. Debljina prednjeg panela je 0.1=2,54 mm.

Sl. 14.2 Osnovne dimenzije elemenata sistema 19

Sl. 14.3 Dimenzije prednjih ploa

Dimenzije tampanih ploa standardizovane su prema standardu DIN 41492 part 2 i IEC 48D(sec) 12 kao tzv. Evropa format sa dimenzijama HbxDb=100x160mm2.Referentna visina tanpane ploe je 100mm. tampana ploa veliine koja odgovara visini rack-a od 6U naziva se dupla Evropa format.Njena dimenzija je HbxDb=233,35x160mm2. Visina je dobijena kao 100+3U=100+3*44,45=233,35mm. Maksimalna irina ploe Db je 280mm, a minimalna standardizovana 100mm. Dimenzije rack-ova, konektora, kutija, i ormara za smjetaj elektronske opreme takoe su standardizovani, a svi detalji nalaze se u (46). Standardne dimenzije ormara date su na slici 14.1.

Na slici 14.3 date su dimenzije prednjih ploa, a na slici 14.4 dimenzije tampanih ploa.

Sl. 14.4 Dimenzije tampanih ploa

14.3 OSNOVNI ELEMENTI VIBRACIONE ANALIZE ELEKTRONSKIH SAU

Sistem automatskog upravljanja i njihovi elementi mogu biti podvrgnuti razliitim formama vibracija u irokaom opsegu frekvencija i ubrzanja. Sigurno se moe rei za svaki element SAU, da e bar nekoliko puta u svom radnom vijeku, biti izloen nekoj vrsti vibracija. Ako vibracije ne potiu od radnog mjesta gdje je oprema ugraena da funkcionie, one mogu poticati iz procesa proizvodnje ili usled transporta. Pored neeljenih vibracija koje mogu uzrokovati otkaz, postoje i intencionalne vibracije koje su u funkciji rada ureaja kao npr. ultrasonine vibracije koje iste neke medicinske instrumente. Mehanike vibracije mogu poticati iz razliitih izvora kao to su razni kuanski aparati, letilice, drumska vozila itd. Kod aviona i podmornica vibracije u najveoj mjeri potiu od rada motora i pogonskih agregata,ali i od interakcije sa okolnim medijima usled djelovanja aerodinamikih sila i momenata. Pod vibracijom se podrazumjeva kretanje neke strukture ili tijela naprijed i nazad.Ako se kretanje ponavlja, sa svim svojim karakteristikama, posle nekog vremena, ono se naziva periodino kretanje.Ovo kretanje moze biti veoma kompleksno, ali ako se ponavlja i nakon dugog vremena, naziva se periodino. Ako se kretanje nikada ne ponovi, ono se naziva sluajno kretanje. Jednostavno harmonijsko kretanje najjednostavniji je oblik kretanja, i predstavljeno je na Slici 14.5.

Sl. 14.5 Jednostavno harmonijsko kretanje

Maksimalni pomjeraj naziva se amplituda vibracija.

ok se definie kao prelazni uslov gdje je ravnotea sistema naruena naglim djelovanjem sile ili inkrementa sile, ili naglom izmjenom pravca ili velicine vektora brzine. U relativno laganim strukturama kakve su strukture aviona i projektila, ok nije lako prenijeti. Uticaj sila esto rezultira u prelaznom tipu vibracija koje utiu na prirodnu frekvenciju oscilovanja aviona. Kod linearnih vibracija duplo veoj sili odgovara duplo vei pomak. Naprezanja koja izazivaju trajne,plastine deformacije, nee biti razmatrana. Nain na koji neki sistem vibrira zove se mod. Svakom vibracionom modu odgovara odreena prirodna frekvencija vibracija, i svaki vibracioni mod predstavlja stepen slobode. Sistem s jednim stepenom slobode imaju samo jedan vibracioni mod i samo jednu rezonantnu frekvenciju. Sistem sa est stepeni slobode ima est vibracionih modova i est rezonantnih frekvencija. Prosta greda na slici 14.6 moe imati beskonaan broj vibracionih modova.

Sl. 14.6 Prosta greda koja moe imati vei broj vibracionih modova
Najmanja rezonantna frekvencija ili prvi harmonik zove se fundamentalni mod; ona ima najveu amplitudu i obino prouzrokuje najvee naprezanje. Drugi harmonik ima manji pomak od prvog harmonika, pa izaziva i manje naprezanje. Porastom rezonantne frekvencije, pomak opada. Vibracioni vorovi su neoslonjene take na vibrirajuem tijelu koje imaju nulti pomak, taka A za drugi harmonik na slici 14.4. Ovi vorovi, se obino poklapaju sa torzionim ili savijajuim modovima.Prvi harmonik sa slike 14.4 nema vibracionih vorova, a trei harmonik prouzrokuje dva vibraciona vora. Vibrirajue ploe mogu imati pravolinijske savijajue vorove i krune vorove, slika 14.7

Sl. 14.7.Tipini harmonski modovi za : a) krunu membranu sa prva etiri vora ; b) kvadratna ploa sa prva tri vora.
Znak (+) znai da je pomak u tom polju pozitivan,a znak(-) da je pomak u tom polju negativan.Crtkane linije oznaavaju mjesta sa nultim pomakom. Pored ovih modova mogu se pojaviti i kuplovani modovi kod sistema sa vie od jednog stepena slobode. Elektronski ureaji i oprema koji se koriste u avionima i raketama esto imaju nepravilan i udnovat oblik jednostavno da bi dozvolili maksimalno iskoritenje zapremine.Budui da su zapremina i tezina sasvim kritini,elektronski ureaji imaju veoma veliku gustinu pakovanja od 800-1100 kg/m3 to zavisi od uslova rada. Srednja masa elektronskih ureaja u avijaciji je od 5-40 kg.

Frekventni spektar vibracija u avionima varira od 3-2000 Hz sa nivoima ubrzanja od 1g-20g. Najvei nivo ubrzanja javlja se u vertikalnom pravcu pri opsegu frekvencije 100-400 Hz. Najnii nivo ubrzanja ima se u uzdunom pravcu i kree se oko 1g za isti opseg frekvencije. Raketni projektili imaju frekventni opseg frekvencije vibracija od 3-5000 Hz. Donja frekvencija se javlja zahvaljujui modovima savijanja strukture,a nivoi ubrzanja kreu se od 5g-30g pri frekvencijama iznad 1000 Hz. Kod super soninih aviona i raketa ea je pojava sluajnih vibracija nego periodinih.Meutim, ispitivanja korienjem sinusnih test vibracija daju sasvim zadovoljavajue sisteme. Kako je pojava vibracija relativno visokih frekvencija u avionima i projektilima veoma esta do 200 Hz, teko je projektovati SAU koji ima rezonantnu frekvencu iznad ovog nivoa. Poveanje rezonantne frekvence mogue je postici punjenjem kuita (kutije) elektronskog ureaja zalivnom masom,ali to nije praktino radi odravanja i otklanjanja kvarova, te radi poveane cijene kotanja ureaja. Jedan od naina da se ublae efekti vibracija je primjena amortizera na koje se montira elektronska kutija. Kod upotrebe amortizera mora se voditi rauna da : ako postoje rashladne povrine za odvoenje disipirane toplote, one moraju tako biti povezane sa amortizerima da je i u tom sluaju obezbjeeno odvoenje toplote, sistem oienja i kablova mora biti tako projektovan da ne doe do oteenja usljed poveanog njihanja radi postojanja amortizera, dobar amortizer vibracija nije dobar izolator okova i obrnuto, o emu se mora voditi rauna kod projektovanja. Sistem automatskog upravljanja na brodovima i podmornicama obino su veih dimenzija i mase, jer ne postoji problem ekonomije volumena i mase.Spektar frekvencije vibracija koje se susreu na brodovima i podmornicama, varira od 1Hz-50 Hz,a maksimalno ubrzanje od 1g potie od rada motora i propelera. Pored ovih optih uslova,treba voditi rauna o montai i privrenju elektronskih i drugih komponenti, tampanim ploama, kuitima u koje se smanjuju ureaji za SAU, te u nainu privrenja na ''radnom''mjestu,uvaavajui sve uslove ambijenta.