Bao Cao Tinh Hinh Tre em Viet Nam 2010

BO CO PHN TCH TNH HNH
TR EM TI VIT NAM
2010
1 BO CO PHN TCH TNH HNH TR EM TI VIT NAM 2010
LI CM N
Bo co Phn tch tnh hnh tr em Vit Nam c xy dng trong 2 nm vi s cng
tc cht ch gia UNICEF v Chnh ph Vit Nam. Bo co ny bt ngun trong bi
cnh nh gi gia k Chng trnh hp tc gia Chnh ph Vit Nam v UNICEF.
Qu Nhi ng Lin hp quc chn thnh cm n s cng tc ca Chnh ph Vit Nam
trong qu trnh xy dng Bo co Phn tch ny, c bit l s cng tc ca B K
hoch v u t, Vn phng Chnh ph, B Ti chnh, B Ngoi giao, B Y t, B Gio
dc v o to, B Nng nghip v Pht trin nng thn, B T php, Tng cc Thng
k v y Ban Vn ha, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng ca Quc hi.
Chng ti c bit cm n nhng ng gp ca B Lao ng, Thng binh v X hi
(B L-TB&XH), c quan qun l nh nc v cc vn tr em.
Nghin cu, phn tch v bo co ban u c thc hin bi mt nhm chuyn gia bao
gm Tin s Rebeca Rios Kohn (trng nhm), Tin s V Xun Nguyt Hng v ng
Nguyn Tam Giang.
Ti liu ny c s tham vn vi nhiu t chc, bao gm cc c quan Lin hp
quc, cc t chc Phi chnh ph trong nc v quc t v cc vin v cc chuyn gia
nghin cu. Ba hi tho tham vn c t chc vo nm 2008, vi s tham gia ca
cc c quan i tc c lin quan. Mt chuyn cng tc thc a c thc hin tnh
ng Thp vo nm 2008, nhm nghin cu c chnh quyn a phng cung cp
thng tin su v c th v tnh hnh tr em tnh.
Cc cn b UNICEF Vit Nam sa i v cp nht ti liu d tho, v hon thin bo
co cui cng.
UNICEF chn thnh cm n tt c nhng ngi tham gia ng gp vo vic xut bn
ti liu ny.
LI M U
Bo co Phn tch tnh hnh tr em Vit Nam l mc quan trng trong qu trnh nghin
cu, ghi chp ti liu, phn tch v tm hiu v tnh hnh tr em Vit Nam. Mc d bo
co ny do UNICEF xy dng, nhng n i din cho s cng tc mnh m gia
UNICEF v Chnh ph Vit Nam v quyn tr em.
Phn tch ny ly cch tip cn da trn quyn con ngi, xem xt tnh hnh tr em da
trn quan im cc nguyn tc chnh v quyn con ngi nh bnh ng, khng phn
bit i x v trch nhim gii trnh. Gi tr ca cch tip cn ny l n phn tch cc vn
cp su hn, nguyn nhn vic cc quyn khng c p ng c tm hiu
cn k v c hiu r hn. Do Phn tch ny l ng gp ng ch cho vic hiu
tnh hnh tr em- nam v n, nng thn v thnh th, dn tc Kinh v dn tc thiu s, tr
em giu v tr em ngho hin nay Vit Nam.
Nhng pht hin ca bo co khng nh nhng tin b ng k ca Vit Nam cho tr
em. Nhng cng ch ra nhng lnh vc m cn phi c nhiu tin b hn na, v c
tnh cp bch ca n. Nhng lnh vc ny bao gm gim s chnh lch ngy cng gia
tng, thc y nui con bng sa m, gio dc ha nhp v bo v tr em c hon cnh
c bit kh khn. Mc d tp trung vo nhng kt qu quan trng t c cho tr em,
Phn tch ny nghin cu nhng chng trnh cha c hon thnh v nhng vn
mi ny sinh t qu trnh chuyn i kinh t v x hi cha tng c tin l Vit Nam.
Vit Nam l quc gia u tin Chu v th hai trn th gii ph chun Cng c v
Quyn tr em. y l cam kt rt r rng ca Vit Nam i vi tr em, v sau c
thc hin bng s u t v u tin cho tr em trong nhng nm qua. Phn tch tnh
hnh ny ghi nhn nhng thnh tu , v ku gi Vit Nam tip tc tin phong trong vic
thc hin quyn tr em Vit Nam. UNICEF, cng vi tt c cc c quan UN, s vn l
i tc kin nh trong n lc ny.
UNICEF Vit Nam
MC LC
LI CM N ...................................................................................................................... 1
LI M U ...................................................................................................................... 2
MC LC ......................................................................................................................... 3
DANH SCH HNH ............................................................................................................. 9
DANH SCH BNG ......................................................................................................... 12
DANH SCH CC T VIT TT ..................................................................................... 13
TM TT ....................................................................................................................... 17
KT LUN ....................................................................................................................... 26
GII THIU ...................................................................................................................... 27
Phng php lun tng th ......................................................................................... 27
Nhng hn ch v tr ngi ..................................................................................... 28
Khun kh khi nim: S dng tip cn trn c s quyn con ngi i vi
Phn tch tnh hnh ................................................................................................. 29
CHNG 1: BI CNH PHT TRIN CA QUC GIA ................................................. 31
GII THIU ...................................................................................................................... 32
1.1 MT S THNG TIN C BN V NC CNG HA X HI CH NGHA
VIT NAM ............................................................................................................... 32

1.1.1 a l .............................................................................................................. 32
1.1.2 Cc s kin lch s gn y .......................................................................... 33
1.1.3 H thng chnh tr ........................................................................................... 34
1.1.4 Xu th nhn khu hc .................................................................................... 35
1.1.5 Tn gio v Vn ha Vit Nam ...................................................................... 37
1.1.6 Bnh ng gii v Trao quyn cho ph n ..................................................... 37
1.1.7 Mi trng, Thin tai v Bin i Kh hu ..................................................... 38
1.1.8 Mi trng vin tr ......................................................................................... 39
1.2 QU TRNH I MI V NHNG XU HNG PHT TRIN KINH T,
X HI GN Y .................................................................................................. 40

1.2.1 Khi qut v qu trnh i Mi .................................................................... 40
1.2.2 Cp nht tnh hnh pht trin kinh t-x hi .................................................. 40
1.2.3 Tin t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K (MDG) .................. 41
1.2.4 Nhng thch thc cn tn ti ......................................................................... 41
1.3. NGHO TR EM ................................................................................................ 43
PH LC 1.1: TM TT CC TIN B T C VI MDG V VDG ...................... 47
CHNG 2: BI CNH TH CH V QUN TR QUC GIA ....................................... 49
GII THIU ...................................................................................................................... 50
2.1 CC CAM KT CA VIT NAM V QUYN TR EM .......................................... 50
2.2 CI CCH PHP LUT QUC GIA V CC CHNH SCH V QUYN TR EM .... 51

2.2.1 Cc chnh sch v chng trnh quc gia nhm thc y, bo v quyn
tr em v m bo phc li ca tr em ......................................................... 53
2.2.2. Cc chnh sch v chng trnh x hi lin quan trc tip n vic thc
hin quyn tr em .......................................................................................... 54
2.2.3. Cc chnh sch phc li v an sinh x hi ..................................................... 55
2.3 VAI TR V NNG LC CA CC C QUAN CHU TRCH NHIM................. 57

2.3.1 Vai tr ca ng Cng sn ............................................................................ 57
2.3.2 Vai tr ca Quc hi v Hi ng Nhn dn cc cp .................................... 57
2.3.3. Vai tr ca Chnh ph ................................................................................... 59
2.3.4 Vai tr ca cc B ngnh v Chnh quyn a phng ................................. 60
2.3.5. Vai tr ca b my t php ............................................................................ 63
2.3.6. Vai tr ca Gia nh ...................................................................................... 64
2.3.7. T chc, c quan cung cp dch v cng lp v ngoi cng lp cho
tr em ............................................................................................................. 65
2.3.8. Vai tr ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng,
cc t chc phi chnh ph quc t v phng tin thng tin i chng .............. 67
2.3.9 Cc i tc h tr pht trin chnh thc (ODA) ............................................ 69
2.4. CC C CH XY DNG CHNH SCH V LP K HOCH ............................ 69

2.4.1 Mi lin h gia chnh sch, lp k hoch v lp ngn sch ........................ 69
2.4.2. Phn cp qun l trong cng tc lp k hoch v lp ngn sch .................. 71
2.4.3 Xu hng ti kha v phn b ngn sch ..................................................... 73
2.4.4. C ch theo di gim st, bo co v nh gi ............................................. 76
2.4.5 Theo di gim st quyn tr em .................................................................... 77
NHNG PHT HIN CHNH-PHP LUT, CHNH SCH V QUN TR QUC GIA ....... 79
PH LC 2.1: NI DUNG Y CC QUI NH PHP LUT LIN QUAN TI
CHNG NY ........................................................................................ 81
PH LC 2.2: TM TT CC PHT HIN V KHUYN NGH CA Y BAN CRC
CHO VIT NAM, 2003 V 2006 ............................................................... 82
PH LC 2.3: CC IU C QUC T LIN QUAN TI TR EM V PH N ...... 87
CHNG 3: QUYN C SINH TN V CHM SC SC KHE CA TR EM ....... 89
3.1 GII THIU ............................................................................................................. 90

3.1.1 H thng y t .................................................................................................. 91
3.2 SINH TN V SC KHO TR EM....................................................................... 92

3.2.1 T vong tr di 1 tui v t vong tr em ni chung ................................. 92
3.2.2 Cc bnh thng gp tr em ..................................................................... 93
3.2.3 Tim chng .................................................................................................... 93
3.2.4 Tnh trng dinh dng ................................................................................... 95
3.2.5 An ton thc phm v cc bnh mc phi do n ung ................................ 99
3.2.6 Nui con bng sa m v cho tr n b sung ............................................ 100
3.2.7 Ri lon do thiu it (RLTI) .......................................................................... 100
3.2.8 Thiu mu do thiu st ................................................................................ 101
3.2.9 Thiu vitamin A ........................................................................................... 101
3.2.10 Tr khuyt tt ............................................................................................... 102

3.2.11 Bo ph: vn mi .................................................................................... 103
3.2.12 Chng trnh quc gia v sc kho tr em ................................................. 103
3.2.13 Phn tch nguyn nhn v quyn c chm sc sc kho ca tr em ..... 107
3.2.14 Phn tch nguyn nhn v t vong tr di 1 tui v t vong tr em
ni chung ......................................................................................................111
3.2.15 Phn tch nguyn nhn suy dinh dng tr em .......................................... 112
3.2.16 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim .................................... 113
3.3 SC KHO V THNH NIN ................................................................................ 114

3.3.1 Chng trnh quc gia v sc kho v thnh nin ...................................... 116
3.3.2 Phn tch nguyn nhn v Sc kho v thnh nin ..................................... 117
3.3.3 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim ............................... 118
3.4. SC KHE B M V SC KHE SINH SN ................................................... 118

3.4.1 T vong b m ............................................................................................ 118
3.4.2 Sc kho sinh sn ....................................................................................... 119
3.4.3 Vn mi pht sinh - Mt cn bng gii tnh ........................................... 119
3.4.4 Nhng n lc quc gia v Sc kho b m v Sc kho sinh sn ............ 120
3.4.5 Phn tch nguyn nhn v t vong b m ................................................... 120
3.4.6 Phn tch nguyn nhn v sc kho sinh sn ............................................. 122
3.5. HIV V AIDS ......................................................................................................... 123

3.5.1 Ly truyn HIV thanh nin ........................................................................ 123
3.5.2 Ly truyn HIV t m sang con ................................................................... 125
3.5.3 HIV tr em v Tr nhim HIV/AIDS .......................................................... 128
3.5.4 Chng trnh quc gia v HIV v AIDS ....................................................... 130
3.5.5 Phn tch nguyn nhn v HIV/AIDS ........................................................... 133
3.6. NC V V SINH .............................................................................................. 136

3.6.1 S dng nc h gia nh v trng hc ................................................ 136
3.6.2 Nh tiu h gia nh .................................................................................... 139
3.6.3 Nhim Asen trong nc ngm ..................................................................... 141
3.6.4 nhim nc v bnh t ........................................................................... 142
3.6.5 Cc n lc quc gia v nc v v sinh ...................................................... 142
3.6.6 Phn tch nguyn nhn v Nc sch v V sinh ...................................... 143
3.7. THNG TCH TR EM .................................................................................. 145

3.7.1 Thng tch do tai nn giao thng .............................................................. 146
3.7.2 ui nc tr em ..................................................................................... 147
3.7.3 Thng tch do ng c ............................................................................... 148
3.7.4 Tr b thng tch do ng, bng v vt sc nhn ......................................... 148
3.7.5 Thng tch do bom mn cn st li ........................................................... 149
3.7.6 Nhng n lc ca quc gia v thng tch tr em ................................... 149
3.7.7 Phn tch nguyn nhn v thng tch tr em ......................................... 150
3.7.8 Vai tr v nng lc ca cc c quan hu quan chu trch nhim ...................... 152
NHNG PHT HIN CHNH - QUYN C SINH TN V CHM SC SC
KHE TR EM ............................................................................................................... 153
PH LC 3.1: CC IU KHON CA CNG C QUYN TR EM LIN QUAN
TI CHNG 3 ..................................................................................... 155
PH LC 3.2: CC NGUYN TC QUC T V QUYN CON NGI V HIV/AIDS .. 157
PH LUC 3.3: QUYN TR EM V HIV/AIDS: TM TT KHUYN CO CA Y
BAN CNG C V QUYN TR EM ............................................... 159
PH LC 3.4: CC CHNG TRNH, CHNH SCH CHNH PH BAN HNH
V NC V V SINH .......................................................................... 164
CHNG 4: QUYN C HC TP V PHT TRIN ............................................ 165
GII THIU .................................................................................................................... 166
4.1 TNG QUAN V QUYN C GIO DC VIT NAM ................................ 167

4.1.1 Cc bn chu trch nhim trong h thng gio dc .................................... 169
4.1.2 Phn b ngn sch v qun l ti chnh ...................................................... 171
4.1.3 Phn cp v qun l gio dc ..................................................................... 173
4.1.4 X hi ha gio dc ..................................................................................... 173
4.2. PHT TRIN TR TH V GIO DC MM NON ............................................. 174

4.2.1 Gio dc mm non ..................................................................................... 175
4.2.2 p ng quc gia i vi pht trin tr th v gio dc mm non ............. 177
4.2.3 Phn tch nguyn nhn - kt qu: pht trin tr th v gio dc mm non ..... 178
4.2.4 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim ................................ 179
4.3. GIO DC TIU HC V TRUNG HC .............................................................. 181

4.3.1 Gio dc tiu hc ......................................................................................... 182
4.3.2 Gio dc trung hc ....................................................................................... 184
4.3.3 p ng quc gia i vi gio dc tiu hc v trung hc ............................ 185
4.3.4 Phn tch nguyn nhn - kt qu: Gio dc tiu hc v trung hc .............. 186
4.3.5 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim ................................ 191
4.4. GIO DC CHO TR EM C NHU CU C BIT ........................................... 192

4.4.1 Gio dc cho tr khuyt tt .......................................................................... 193
4.4.2 Gio dc cho tr em dn tc thiu s (DTTS) ............................................. 197
4.5. CC HOT NG VN HA, TH THAO V GII TR .................................... 202
NHNG PHT HIN CHNH: QUYN C HC TP V PHT TRIN ................. 206
CHNG 5: QUYN C TN TRNG V BO V .............................................. 209
GII THIU .................................................................................................................... 210
5.1 CC VN BO V TR EM VIT NAM ......................................................... 213

5.1.1 ng k khai sinh ......................................................................................... 213
5.1.2 Tr em thiu s chm sc ca cha m ....................................................... 215
5.1.3 Cc hnh thc bo hnh i vi tr em ........................................................ 219
5.1.4 Xm hi tr em (xm hi thn th, tinh thn v tnh dc i vi tr em)
v sao nhng i vi tr em ......................................................................... 220

5.1.5 Bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi v bun bn tr em .......... 224
5.1.6 Lao ng tr em .......................................................................................... 226
5.1.7 Tr em sng v lm vic trn ng ph ................................................... 228
5.1.8 Tr em nhp c ........................................................................................... 229
5.1.9 Ngi cha thnh nin vi phm php lut ................................................... 231
5.1.10 Tr em b nh hng bi vic s dng tri php cc cht ma ty v
cc cht hng thn .................................................................................... 235
5.1.11 Tr em b nh hng bi HIV v AIDS ......................................................... 235
5.1.12 Tr em khuyt tt ........................................................................................ 238
5.2 N LC QUC GIA V BO V TR EM ........................................................... 243

5.2.1 Khun kh php lut v bo v tr em Vit Nam ........................................ 243
5.2.2 Cc K hoch, Chnh sch, Chng trnh Quc gia v cc bin php
Bo v Tr em .............................................................................................. 249
5.3 PHN TCH NGUYN NHN .............................................................................. 255

5.3.1 Thiu khun kh hon chnh v php lut, quy nh v chnh sch ............ 257
5.3.2 H thng bo v tr em cn yu, cc chnh sch v dch v phc li x
hi cha ph hp ......................................................................................... 259
5.3.3 Cc nhn t kinh t v x hi ....................................................................... 262
5.3.4 Nhn thc ca ton x hi, gia nh v tr em v quyn ca tr em cn
hn ch ....................................................................................................... 265
5.4 VAI TR V NNG LC CA CC C QUAN CHU TRCH NHIM................ 266

5.4.1 Thm quyn hnh ng v thc v nhim v, cc trch nhim v
ngha v ....................................................................................................... 266
5.4.2 Nng lc chuyn mn v cc nng lc cn thit khc (nh k nng lm
cha m, truyn thng v iu phi) ............................................................. 267
5.4.3. Nhn thc v quyn v ngha v v ng c thc hin ngha v ................ 269
5.4.4 C s vt cht v dch v ph hp thc hin ngha v v kh nng
tip cn, kim sot cc ngun lc ti chnh v con ngi ........................... 270
NHNG PHT HIN CHNH - QUYN C TN TRNG V BO V .................. 271
PH LC 5.1: CC IU KHON CA CRC LIN QUAN N CHNG 5 .............. 273
PH LC 5.2: CC KHUYN NGH CA Y BAN CRC I VI VIC THC HIN
NGH NH TH B SUNG CRC ......................................................... 277
CHNG 6: QUYN THAM GIA ................................................................................... 279
GII THIU .................................................................................................................... 280
6. 1 NGHA CA S THAM GIA CA TR EM ....................................................... 280
6.2 KHI QUT S THAM GIA CA TR EM TRONG BI CNH KINH T,
VN HA, CHNH TR V X HI CA VIT NAM ............................................. 282
6.3 S THAM GIA CA TR EM TRONG MI TRNG GIA NH ........................ 282
6.4 S THAM GIA CA TR EM TRONG MI TRNG HC NG ................. 284
6.5 S THAM GIA CA TR EM TRONG CNG NG, CC C S CHM
SC TP TRUNG V CC TH TC PHP L .................................................. 286

6.5.1. Trong cng ng .......................................................................................... 286
6.5.2. Ti cc c quan, t chc.............................................................................. 287
6.5.3 Trong cc th tc php l ............................................................................. 287
6.6 CC N LC QUC GIA ..................................................................................... 288
6.7 PHN TCH NGUYN NHN .............................................................................. 290
6.8 VAI TR V NNG LC CA CC C QUAN CHU TRCH NHIM .............. 291
6.9 CC VN NY SINH ...................................................................................... 292
NHNG PHT HIN CHNH - QUYN THAM GIA ....................................................... 293
CHNG 7: KHUYN NGH ......................................................................................... 295
DANH SCH TI LIU THAM KHO ............................................................................ 299
DANH SCH HNH
Hnh 0-1: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t, 2008 18
Hnh 0-2: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t theo vng, 2008 18
Hnh 0-3: S khc bit gia cc vng v cc ch s lin quan ti tr em, 2006 23
Hnh 1.1 Bn hnh chnh Vit Nam 33
Hnh 1.2: Thp dn s, Vit Nam, nm 1999 v nm 2007 36
Hnh 1.3: Mt dn s theo vng ca Vit Nam nm 2009 36
Hnh 1.4: Xu hng gim ngho tin t theo nhm dn tc, 1993-2008 42
Hnh 1.5: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t, 2008 45
Hnh 1.6: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t theo vng, 2008 45
Hnh 1.7: S trng lp gia cch tip cn a chiu v cch tip cn tin t
trong vic o lng ngho tr em 46
Hnh 2.1: Tng ngn sch cho bo tr x hi, 2004 - 2008 (t ng Vit Nam) v
ngn sch Nh nc chi cho bo tr x hi (%) phn trm 56
Hnh 2.2: Mi quan h gia cc c quan nh nc vi trch nhim bo v
quyn tr em 62
Hnh 2.3: T l hc sinh trong cc c s gio dc ngoi cng lp, 2008-2009 66
Hnh 2.4: Cc bc trong qu trnh lp k hoch 72
Hnh 2.5: T trng ngn sch dnh cho gio dc v y t trong tng chi tiu
Ngn sch nh nc giai on 2000-2007 (phn trm) 73
Hnh 2.6: T l chi tiu Ngn sch Nh nc trn GDP t nm 2002 n 2008
(phn trm) 74
Hnh 2.7: Chi tiu ca h gia nh theo loi chi tiu trong nm 2002 v 2006 75
Hnh 3.1: T l t vong tr s sinh v tr di 5 tui theo gii tnh, a phng
v dn tc, 2006 92
Hnh 3.2: T l tr em 12-23 thng tui c tim chng phng cc bnh tr,
2006 94
Hnh 3.3: Tnh trng thiu cn tr em di 5 tui theo gii tnh, a phng
v dn tc, 2006 96
Hnh 3.4: Tnh trng thiu cn tr em theo nhm tui, 2006 97
Hnh 3.5: Tnh trng thiu cn tr em theo nhm thu nhp, 2006 98
Hnh 3.6: Tnh trng suy dinh dng do ci cc tr em di 5 tui, giai on
1999-2008 99
Hnh 3.7: Xu hng phn b ngn sch nh nc trong Y t, 2002-2006
(t ng VN) 108
Hnh 3.8: S lng nhn vin y t trn 10.000 dn: so snh Vit Nam vi cc
nc khc, 2004 110
Hnh 3.9: Nguyn nhn gy t vong tr di 5 tui, 2001-2002 112
Hnh 3.10: T l t vong b m theo khu vc v dn tc, giai on 2000-2001 119
Hnh 3.11: T l sinh c h sinh l nhn vin y t c chuyn mn theo dn
tc, 2006 121
Hnh 3.12: 10 tnh c t l c HIV trn 100.000 dn cao nht, 2008 124
Hnh 3.13: T l nhim mi HIV trc y v d bo theo nhm i tng nguy
c v theo nm Vit Nam, 1995-2019 126
Hnh 3.14: Kin thc ca ph n v HIV v AIDS theo khu vc sinh sng, trnh
hc vn, nhm thu nhp v dn tc, 2006 127
Hnh 3.15: c lng s lng ph n mang thai c HIV Vit Nam,
19902012 128
Hnh 3. 16: S lng tr em (0-14 tui) chung sng vi HIV Vit Nam
19902012 129
Hnh 3.17: Thi i vi ngi c HIV v AIDS theo vng, 2006 130
Hnh 3.18: T l ph n tui t 15-49 c hiu bit ton din v ly truyn HIV
theo vng, 2006 134
Hnh 3.19: T l h gia nh s dng ngun nc c ci thin v nh tiu
hp v sinh phn theo khu vc sinh sng v dn tc, 2006 137
Hnh 3.20: Ngun nc ung trong trng hc, 2007 (phn trm) 139
Hnh 3.21: T l h gia nh s dng ngun nc c ci thin v nh tiu
hp v sinh theo vng, 2006 140
Hnh 3.22: Nguyn nhn t vong do thng tch tr em v thiu nin t
0-19 tui nm 2007 145
Hnh 4.1: Xu hng t l nhp hc ng tui bc tiu hc v trung hc c s
t nm 1994-1995 n nm 2006-2007 (phn trm) 168
Hnh 4.2: T l nhp hc ng tui bc tiu hc cc nc ng Nam , 2006
(phn trm) 169
Hnh 4.3: T trng ngn sch nh nc chi cho gio dc theo bc hc, 2008
(phn trm) 171
Hnh 4.4: Phn b ngn sch gio dc theo bc hc: 2001-2008 (thc t) v
2010-2014 (d kin) 172
Hnh 4.5: T l tr 0-59 thng tui c cc thnh vin trong gia nh tham gia
vo cc hot ng thc y vic hc tp v sn sng n trng ca
tr, theo nhm thu nhp, 2006 (phn trm) 174
Hnh 4.6: T l tr em t 0-59 thng tui nh do tr khc di 10 tui trng
trong tun qua, phn theo trnh hc vn ca ngi m (phn trm) 175
Hnh 4.7: T l nhp hc chung bc mm non, t nm hc 2000-2001 n nm
hc 2005-1006 176
Hnh 4.8: T l tr t 36-59 thng tui i hc bt c loi hnh lp hc no do
chng trnh gio dc mm non t chc, phn theo nhm thu nhp,
2006 (phn trm) 177
Hnh 4.9: T l hc sinh/sinh vin n tng bc hc, nm hc 2004-2005 n
nm hc 2006-2007 182
Hnh 4.10: T l nhp hc ng tui bc tiu hc, theo vng, nm hc 2006-2007 182
Hnh 4.11: T l hon thnh tiu hc ng tui theo vng, 2006 183
Hnh 4.12: T l hon thnh trung hc c s theo vng min, nm hc 2006-2007 185
Hnh 4.13: Chi ph cho gio dc: t trng chi ph ca h gia nh cho gio dc,
theo mc chi, 2002 - 2006 187
Hnh 4.14: Mc chi trung bnh u ngi cho gio dc, theo nhm thu nhp,
2006 (nghn ng VN) 188
Hnh 4.15: T l hon thnh tiu hc theo dn tc, 2006 198
Hnh 4.16: T l tr em t 0-59 thng tui sng trong gia nh c t 3 quyn sch
thiu nhi tr ln, theo nhm thu nhp, 2006. 204
Hnh 5.1: Xu hng chi ngn sch nh nc cho tr em cn s bo v c bit
giai on 2001 v 2007 (t ng VN) 213
Hnh 5.2: S ca cho nhn con nui trong nc v quc t t 2000 n 2008 218
Hnh 5.3: S v xm hi tnh dc tr em c bo co t nm 2005 n 2007 223
Hnh 5.4: S v vi phm php lut hnh chnh v hnh s ca tr em di 18
tui t 2001 n 2006 232
Hnh 5.5: T l tr em phm php theo nhm tui t 2002 n 2006 233
Hnh 5.6: S ca phm ti do ngi cha thnh nin thc hin phn theo loi ti,
(t nm 2001 n thng 6 nm 2006) 233
Hnh 5.7: Cc vn i vi tr b nh hng bi HIV/AIDS 237
Hnh 5.8: Cc loi khuyt tt theo nhm tui, 2003 (phn trm) 240
Hnh 5.9: H tr ca ngi dn i vi tr em khuyt tt, Nng, 2009
(phn trm) 241
Hnh 5.10: Khung phn tch nguyn nhn trong Bo v tr em 256
Hnh 6.1 Nc thang tham gia 281
DANH SCH BNG
Bng 1.1 Pht trin kinh t v m Vit Nam giai on 2005-2008 40
Bng 1.2: Xu hng ngho gia cc vng, 1993-2006 42
Bng 1.3: Xu hng chnh lch thu nhp bnh qun hng thng theo u ngi
gia nhm ng phn v h gia nh ngho nht v giu nht v h s
GINI, 2002-2008 43
Bng 2.1: Cc vn bn qui phm php lut chnh ca Vit Nam v bo v quyn
tr em 52
Bng 4.1 . T l trng v hc sinh cng lp v t thc, phn theo bc hc bt
buc, nm hc 2008-2009 (phn trm) 173
Bng 4.2: S phng hc bc mm non, phn theo loi hnh xy dng, t 2005
n 2008 178
Bng 4.3. Xu hng ca mt s ch s gio dc tiu hc v trung hc c s,
nm hc 2004-2005 n nm hc 2006-2007 181
Bng 4.4: Kt qu hc tp mn ting Vit v Ton ca hc sinh lp 5 theo nhm
dn tc, nm hc 2006-2007 184
Bng 4.5 Thi gian hc trn lp bc tiu hc chu , 2009 (s gi trn mt
nm) 188
Bng 4.6 T l chuyn cn ng tui cp tiu hc v trung hc, theo dn tc
v gii, 2006 189
Bng 4.7 Tr khuyt tt (TKT) bc tiu hc, nm hc 2002-03 n 2005-2006 194
Bng 4.8 Mt s ch s gio dc, phn theo dn tc (phn trm) 197
Bng 4.9 T l tr t 0-59 thng tui chi cc chi khc nhau, theo vng
v khu vc dn c, 2006 203
Bng 5.1: Con nui t Vit Nam ti cc quc gia nhn con nui chnh,
2002-2008 217
Bng 5.2: c tnh tnh hnh lao ng tr em trong tui t 6 17 theo gii
tnh v ni c tr 227
Bng 5.3: T l tr em khuyt tt phn chia theo gii tnh v ni nng thn,
thnh th, NSDC 2003 239
DANH SCH CC T VIT TT
ADB Ngn hng Pht trin Chu
AFAO Lin on cc t chc v AIDS ca xtrylia
AIDS Hi chng suy gim min dch mc phi
APEC Din n Hp tc Kinh t chu Thi Bnh Dng
ART Liu php iu tr cc bnh gy ra bi AIDS
ARV Thuc khng vi rt
ASEAN Hip hi cc quc gia ng Nam
BCG Vc xin phng bnh lao
BCH TW Ban Chp hnh Trung ng ng Cng sn Vit Nam
B CA B Cng an
B GD&T B Gio dc v o to
B KH&T B K hoch & u t
B L-TB&XH B Lao ng, Thng binh v X hi
B NN&PTNT B Nng nghip v Pht trin Nng thn
B TC B Ti chnh
B TN&MT B Ti nguyn v Mi trng
B TP B T php
B VH-TT&DL B Vn ha, Th thao v Du lch
B YT B Y t
CBRC Trung tm phc hi chc nng da vo cng ng
CEDAW Cng c v xa b mi hnh thc phn bit i x vi ph n
CHXHCNVN Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam
CLPT KTXH Chin lc Pht trin Kinh t-X hi
CRC Cng c Quyn Tr em
CRPD Cng c Quyn ca Ngi khuyt tt
CT 135-II Chng trnh Pht trin Kinh t X hi cho khu vc min ni v
vng dn tc thiu s giai on 2006-2010
CTHQG Chng trnh Hnh ng Quc gia
CTMTQG Chng trnh Mc tiu Quc gia
DAD C s D liu pht trin
DFID C quan pht trin quc t Anh
DPT Vc xin phng ho g, bch hu, un vn
DTTS Dn tc thiu s
CSVN ng Cng sn Vit Nam
TMS iu tra mc sng h gia nh Vit Nam
EFA Gio dc cho mi ngi
EU Lin minh Chu u
FDI u t trc tip nc ngoi
GACA Cc c quan iu phi vin tr Chnh ph
GDP Tng sn phm quc ni
GFATM Qu ton cu phng chng AIDS, lao v st rt
GNI Tng thu nhp quc dn
GS&G Gim st v nh gi
HbV Vc xin phng vim gan B
HDI Ch s pht trin con ngi
HIV Vi rt suy gim min dch ngi
HPG Nhm i tc Y t
ILO T chc Lao ng Quc t
IMF Qu Tin t Quc t
IMR T l t vong tr di 1 tui
IOM T chc Di c Quc t
KAP iu tra kin thc, thi , thc hnh
KHPT KTXH K hoch Pht trin Kinh t-X hi
KSMS Kho st mc sng h gia nh Vit Nam
MDG Mc tiu Pht trin Thin nin k
MICS iu tra cc Mc tiu tr em v ph n
NCCD Ban iu phi cc hot ng h tr ngi khuyt tt Vit Nam
NGO T chc Phi Chnh ph
NSIS H Thng Ch tiu Thng k quc gia
ODA H tr Pht trin chnh thc
OHCHR Vn phng Cao y Nhn quyn LHQ
PEPFAR K hoch khn cp i ph vi AIDS ca Tng thng Hoa k
PHCN Phc hi chc nng
PMTCT Phng ly truyn t m sang con
PPP S ngang gi ca sc mua
QH Quc hi
RHIYA Sng kin Sc khe Sinh sn cho Thanh nin chu
RLTI Ri lon thiu It
SARS Hi chng h hp cp tnh nng
SAVY iu tra quc gia v V thnh nin v Thanh nin Vit Nam
SKSS Sc khe sinh sn
S GD&T S Gio dc v o to
S KH&T S K hoch v u t
S L-TB&XH S Lao ng, Thng bnh v X hi
S TC S Ti chnh
S YT S Y t
TCMR Tim chng M rng
TCTK Tng cc Thng k
TTDS&N Tng iu Tra Dn s v Nh
THCS Trung hc c s
THPT Trung hc ph thng
TPHCM Thnh ph H Ch Minh
TTYT Trung tm Y t
U5MR T l t vong tr di 5 tui
UB ATGT y ban An ton Giao thng Quc gia
UB DS-G&TE y ban Dn s, Gia nh v Tr em
UB VH GD-TTN&N y ban Vn ha, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng
UBDT y ban Dn tc
UBND y ban Nhn dn
UN Lin hp quc
UNAIDS Chng trnh phi hp ca Lin hp quc v HIV/AIDs
UNCT Nhm cc c quan Lin hp quc
UNDAF Khun kh h tr pht trin ca Lin hp quc
UNDG Nhm Pht trin Lin hp quc
UNDP Chng trnh pht trin Lin hp quc
UNESCO T chc Gio dc, Khoa hc v Vn ha ca Lin hp quc
UNFPA Qu Dn S Lin hp quc
UNGASS Phin hp c bit ca i Hi ng Lin hp quc
UNICEF Qu Nhi ng Lin hp quc
UNIDO T chc Pht trin Cng nghip Lin hp quc
UNODC Vn phng phng chng ma ty v ti phm ca Lin hp quc
USD la M
y ban CRC y ban Quyn tr em
VAAC Cc Phng chng AIDS
VDD C s d liu pht trin Vit Nam
VDDQG Vin Dinh dng Quc gia
VDG Mc tiu Pht trin ca Vit Nam
Vin KHXH Vin Khoa hc X hi Vit Nam
Vin QLKTT Vin Qun l Kinh t Trung ng
VMIS iu tra Chn thng Lin trng
WB Ngn hng Th gii
WHO T chc Y t Th gii
WTO T chc Thng mi Th gii
Lu v cch tnh t gi: V bn Phn tch tnh hnh ny c vit trong khong thi gian
t thng 1 nm 2008 ti thng 6 nm 2010, trong thi gian ny t gi ng Vit Nam v
USD thay i t 17.000 ng /1 USD ln ti 19.500 ng/ 1 USD. V th, cc ngun
khc nhau c s dng trong ti liu ny c tnh theo t gi trao i gia hai loi
tin t.
TM TT
Vit Nam t c nhng thnh cng nhanh chng v kinh t v tin b ng k v
x hi ch trong hai thp k qua, t c v th quc gia c thu nhp di trung bnh
nm 2009. L quc gia dn u khu vc Chu - Thi Bnh Dng trong vic t c
hu ht cc Mc tiu Pht Trin Thin Nin k (MDG) cp quc gia v ang trong k
hoch t c cc mc tiu khc vo nm 2015. Vit Nam l quc gia u tin Chu
, v th hai trn th gii ph chun Cng c Quyn Tr em (CRC) vo nm 1990, v
tip tc th hin s lnh o c tm nhn cho xp x 30 triu tr em (khong mt phn
ba tng dn s). Vit Nam r rng t c nhng tin b ln cho tr em v trong
thi gian kh ngn.
Nhng vn cn mt b phn tr em v v thnh nin Vit Nam tip tc sng trong iu
kin cha c hng quyn v cha ha nhp vi x hi. V d, chm sc y t c cht
lng, gio dc trung hc v nc sch vn cha tip cn c mt cch bnh ng
vi mi tr em.Tnh trng khng ha nhp x hi do mt vi nhn t gy ra bao gm s
chnh lch v kinh t, bt bnh ng gii v s khc bit ng k gia vng nng thn
v thnh th, cng nh gia cc vng a l. Ngi dn tc thiu s vn l nhm ngi
ngho nht v t c hng li nht t s pht trin kinh t ca quc gia. Ngho i
vn khin mt s tr em b hc, sng lang thang hoc tham gia vo cc hnh vi c nguy
c nh lm mi dm kim sng.
C nhng nhn t kinh t v chnh tr quan trng l gii s pht trin kinh t x hi ln
trong thi gian gn y. Nhng nhn t ny bao gm qu trnh i mi, l s chuyn
i m hnh kinh t to ra nhng chuyn bin chnh v mt kinh t cha tng c ca t
nc. Gn y, nhng thay i v pht trin v kinh t x hi nhanh chng trong
mi nm qua, v nhng tin b t c lin quan n MDGs to ra bi cnh ton
din cho t nc. Vit Nam c nhng cam kt quan trng i vi cc iu c quc
t nhn quyn, v lng ghp nhng cam kt ny vo cc vn bn lut php v chnh
sch quc gia quan trng ci thin cuc sng ca tr em. Vic phn b ngn sch cho
cc lnh vc x hi (c bit l y t v gio dc) v i vi gim ngho tng, cho thy
cam kt ngy cng gia tng ca Chnh ph.
Vn bt bnh ng gii vn c mt s thch thc. Nhng thch thc ny bao gm t
l t vong b m cao, c bit khu vc vng ni v vng su vng xa, bun bn ph
n, bo lc gia nh, mt cn bng trong t l gii tnh khi sinh v t l no ph thai cao.
Tr em ngho Vit Nam hin nay cn ph bin v cn nghim trng hn nhng g
ngi ta thng ngh. iu ny l bi v nhng k thut v phng php c s dng
o lng ngho tr em Vit Nam, tp trung vo nhng tr em sng trong cc h
gia nh c xc nh l ngho theo chun ngho v tin t ca quc gia, trn thc t
c nhng hn ch quan trng. Do cn phi ngh v ngho tr em theo cch mi, bao
gm s dng cc bin php mi o lng ngho tr em, v nhng cch mi lng
ghp cc mi quan tm v tr em ngho vo thit k v thc thi cc chnh sch cng.
Vit Nam gn y xy dng cch tip cn a chiu i vi ngho tr em, da vo mt s
nhm: gio dc, y t, dinh dng, ni , nc v v sinh, lao ng tr em, gii tr, ha nhp
x hi v bo v. S dng cch tip cn ny, khong 1/3 s tr em di 16 tui l ngho. S
lng ny xp x 7 triu tr em. Khng c s khc bit no ng k gia nam v n, nhng
c s khc bit ln gia khu vc thnh th-nng thn, v s khc bit gia cc vng min.
Cch o lng a chiu ny v ngho v tin t xc nh c cc nhm tr em khc nhau,
cho thy hai cch ny a ra hai bc tranh khc nhau v ngho tr em.
Hnh 0- 1: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t, 2008
5
26
13
61
21
13
34
22
62
29
0
10
20
30
40
50
60
70
Thnh th Nng thn Tr em dn tc
Kinh/Hoa
Tr em dn tc
Thiu s
Chung
Ngho tr em tin t Ngho tr em a chiu
P
h
n

t
r
m
Ngun: GSO (2010) Kt qu kho st Mc sng h gia nh Vit Nam 2008
Hnh 0- 2: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t theo vng, 2008
12
41
26
33
3
16
11
46
22
39
13
53
0
10
20
30
40
50
60
ng bng
sng Hng
Vng trung du
v min ni
pha Bc
Bc Trung b
v Duyn hi
min Trung
Ty nguyn ng bc ng bng sng
Cu long

Ngho tr em tin t Ngho tr em da chiu

P
h
n

t
r
m
Bn cnh khun kh php lut su rng v quyn tr em, Vit Nam cng thc hin
mt s cc chnh sch v chng trnh quc gia quan trng thc y v bo v
phc li ca tr em. Nhng chng trnh v chnh sch ny bao gm cc Chng trnh
Mc tiu Quc gia, cc Chng trnh hnh ng v tr em v cc chnh sch phc li v
an sinh x hi.
C nhiu c quan chu trch nhim chnh i vi quyn tr em. ng Cng Sn Vit
Nam lnh o Nh nc v cc t chc on th x hi v chnh tr thng qua cc
chng trnh, chin lc, chnh sch, ngh quyt v ch th v mt chnh tr, v bng cch
gim st vic thc hin cc chng trnh ny. Quc Hi, thc hin vai tr gim st ti
cao cc hot ng ca Nh nc bao gm mt s y Ban lm vic trc tip lin quan
n tr em, nh y Ban Vn ha, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng (UB VH-GD-
TTN&N), y Ban Cc vn x hi, y ban Kinh t v y Ban Ti chnh v Ngn sch.
Trong Chnh ph, B Lao ng, Thng binh v X hi (B L-TB&XH) chu trch nhim
qun l nh nc i vi quyn tr em, cng vi cc B ngnh c lin quan khc ng
vai tr ch cht trong cc lnh vc tng ng ca h nh B Y t v sc khe b m
v tr em, v B Gio dc v o to i vi gio dc tiu hc, trung hc v mm non.
Ngnh t php ng vai tr quan trng, v Vit Nam c nhng n lc khng ngng
ci thin khun kh php l cho tr em v lm r c cu t chc v hot ng ca ta n.
Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip ang dn dn pht trin, v vai tr quan trng
ca cc t chc ny ngy cng c tha nhn. Cc t chc on th thuc Mt trn
T quc hot ng rt tch cc cp c s. Cc c quan truyn thng tham gia vo
vic ci thin truyn thng lin quan n quyn tr em, bao gm nng cao nhn thc v
cc vn ch cht.
Gia nh l nn tng v l n v x hi c bn Vit Nam. Hin nay c xu hng tin
ti gia nh ht nhn, c nhiu h gia nh do n gii lm ch h hn v c s gia tng
v v gia nh. Vai tr v gii trong gia nh vn cn hin hu.
Mt tp hp cc i tng chu trch nhim quan trng i vi tr em l cc nh cung
cp dch v cng lp v ngoi cng lp. Trong thp k qua, khu vc t nhn ng
vai tr ngy cng quan trng trong vic cung cp cc dch v x hi lin quan n tr em,
kt qu l cc chnh sch ca Chnh ph v x hi ha cc dch v x hi c bn. Theo
chnh sch ny, ph ngi s dng c a ra. Nm 2006, cc h gia nh dnh
hn 6% tng chi tiu hng thng vo gio dc v t l tng t dnh cho y t, hi tng
t nm 2002 khi cc t l ny l di 6%. Xu hng hin nay cho thy c s bt bnh
ng gia tng v cht lng v s lng cc dch v cng gia ngui dn thnh th v
nng thn, v gia ngi giu v ngi ngho. Cc iu kin kinh t km pht trin cng
cn tr vic cung cp cc dch v cng c lin quan n tr em cc tnh ngho (ch
yu l nng thn).
Vic lp k hoch v lp ngn sch kh phc tp v din ra nhiu cp. Khun kh lp
k hoch quan trng nht l K hoch Pht trin kinh t-x hi quc gia 5 nm (KHPT
KTXH) trn c s cc k hoch ca ngnh v cc KHPT KTXH nm c xy dng
cc cp a phng. Vit Nam hin ang ci cch cc qu trnh lp k hoch v lp ngn
sch ph hp hn vi nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha v vi
bi cnh phn cp qun l nh nc. Phn b ngn sch cho quyn tr em c bao
gm trong dng ngn sch cho ngnh nh y t c bn v gio dc. Chi ngn sch nh
nc cho cc lnh vc x hi, c bit l y t, gio dc ang tng dn, y t chim 4% v
gio dc v o to chim gn 14% chi ngn sch trung ng trong nm 2007, so vi
3% v 11% tng ng trong nm 2000.
Chnh ph u t vo vic xy dng v tng cng cc h thng gim st. c
cc ch s lin quan c th n tr em v cc cuc kho st quc gia thu thp d liu v
tr em. V hin ang thc hin vic iu phi v tp hp tt c cc d liu lin quan n
quyn tr em v cc ch s vo h thng d liu trung ng. Hin cha c c quan gim
st quyn tr em c lp, nh y Ban Quyn Tr em khuyn ngh nm 2003, mc d
c nhiu c quan (V d Quc Hi, B L-TB&XH v Tng cc Thng k) gim st tc
ng ca cc lut php, chnh sch v sng kin c th lin quan n tr em.
S sng cn ca tr em
T vong tr em di 1 tui v tr nh gim xung cn mt na trong giai on t
nm 1990-2006, nhng nhng cch bit vn cn tn ti, vi vic t l t vong cao hn
khu vc dn tc thiu s, ngi rt ngho v nhng ngi sng vng su vng xa.
Bnh tt tr em cn ph bin bao gm cc ly nhim ng h hp, tiu chy, v st
xut huyt. bao ph ca tim chng thng l cao trong c nc, nhng cng c s
khc nhau gia cc vng. Vit Nam c t l tr em suy dinh dng th thp ci cao (3
tr em di 5 tui th c 1 em b suy dinh dng th thp ci), v t l nui con bng sa
m hon ton i vi tr di 6 thng tui cn rt thp (17%). Vic b sung cc vi cht
c bao ph rng nhng vn cn c thch thc.
Cc chng trnh k hoch ha gia nh quc gia nhm vo i tng cc cp v
chng, ch cha xem xt n nhng thanh nin cha kt hn nhng c hot ng tnh
dc. Thanh nin v v thnh nin cha c kin thc y v sc khe sinh sn, c
nhiu em nam (29%) cha nhn thc c v cc ly nhim qua ng tnh dc so vi
cc em n (17%) khu vc nng thn. T l t vong b m c tnh 75 trn 100.000 ca
sinh sng vo nm 2008, nhng t l ny ngi dn tc thiu s v vng ni, vng su
vng xa cn cao hn 4 ln. Mt vn pht sinh quan trng l t l mt cn bng gii
tnh khi sinh (112 tr trai so vi 100 tr gi).
Khong 243.000 ngi sng chung vi HIV v AIDS vo nm 2009, v con s ny c th
cao hn do thiu xt nghim HIV. c tnh khong trong 10 ngi nhim HIV dng tnh
Vit Nam th c 1 ngi di 19 tui v hn mt na cc ca nhim HIV ri vo nhm
ngi tr tui t 20 29 tui. Mc d t l c HIV ang tng ph n mang thai, nhng
mt s t c cung cp thng tin u n v HIV v AIDS trong cc ln khm thai. Dch
bnh HIV v AIDS hin khng ch cn xut hin nhm ngi c nguy c cao; tr em c
nguy c b nhim HIV cao nht bao gm tr em lang thang, tr em s dng ma ty v tr
em lm mi dm. K th v phn bit i x vi ngi b nh hng bi HIV v AIDS vn
cn ph bin.
T l dng nc sch v v sinh ci thin (89% dn s tip cn vi nc sch vo
nm 2006), v hu ht cc trng hc c ngun nc v nh tiu (tng ng vi 80%
v 73%), nhng cha n 1 na trong s ny p ng cc tiu chun quc gia. S khc
bit trong tip cn vi nc sch v v sinh cn r rng gia cc vng v thnh phn
dn tc. Nc v v sinh khng an ton l thch thc chnh Vit Nam, gy ra khong
mt na s bnh ly nhim trong c nc.
Thng tch tr em l nguyn nhn hng u dn n t vong tr em t 1 tui
tr ln. Trong nm 2007, c 7.894 tr em v thanh nin la tui t 0-19 cht v cc
nguyn nhn lin quan n thng tch. Hu ht cc thng tch gy t vong l do ui
nc, tai nn giao thng, b vt sc nhn m vo v b ng c. Khung php l cn
cha y v vic thc thi cc vn bn lut php ban hnh cn yu. Mt nguy c
mi i vi phc li ca tr em l s nhn thc km ca cha m, ngi chm sc v cc
cn b c trch nhim v tm quan trng ca phng chng tai nn thng tch v nhng
cch tip cn tt nht trong lnh vc ny.
C nhiu chnh sch quc gia, chng trnh, chin lc, quyt nh, ngh nh v
cc chun mc c xy dng h tr quyn tr em i vi y t v sng
cn. C nhng thch thc tim n i vi p ng ca quc gia: Cn phi c s iu
phi tt hn gia cc ngnh v cc B trong vic p ng vi cc vn lng ghp nh
dinh dng, thng tch tr em, v HIV v AIDS, cn phi phn b ngn sch nhiu hn
cho y t (c bit l y t d phng v chm sc sc khe ban u), cn phi c cc quy
trnh gim st v nh gi thu thp s liu nh k tt hn. bao ph, cht lng v
s ph hp ca cc dch v y t trong c nc, c bit l khu vc vng ni vng su,
vng xa, ni dn s ch yu l ngi dn tc thiu s, cng cn phi c ci thin.
Mi B ngnh c lin quan c trch nhim c th trong lnh vc sng cn v sc khe
ca tr em. B Y t r rng l c trch nhim tng th, nhng vai tr ca B NN-PTNT
(v d trong vic thit k cc chun mc, cung cp dch v v iu phi cp nc nng
thn), B GD&T (p dng cc chun mc c thit k cho trng hc an ton cho tr
em) v B L-TB&XH (trong vn ng, huy ng cc ngun lc, v iu phi cc hot
ng lng ghp phng nga thng tch tr em) cng rt quan trng.
Mt ch xuyn sut trong lnh vc sng cn ca tr em l s u t cha y c
v ti chnh v ngun nhn lc. Mc d chi tiu cng v y t tng ng k trong thi
gian qua, nhng vn c nhng khu vc cha c ngun lc (nh thiu v nng lc
cn b y t a phng thp, thu thp d liu, sc khe sinh sn v thnh nin, v sinh
c nhn v v sinh mi trng) vn cn tn ti. Mt vn quan trng khc l s khc
bit v bao ph v vic s dng cc dch v y t gia cc vng, gia khu vc nng
thn v thnh th, gia cc nhm dn tc. Cc dch v y t i lc cha thn thin vi
ngi s dng (cn b y t thng thiu k nng trong vic tham vn, xt nghim v duy
tr tnh bo mt thng tin), hoc cha c trang b cung cp cc dch v mc
m chun quc gia i hi. Cha m v nhng ngi chm sc thng thiu kin
thc v nng lc v cch chm sc sc khe, bao gm vic cho tr s sinh v tr nh
n, v gi v sinh c nhn c bn.
Cng c nhng kh khn v mi trng, nh thiu nc mt s ni, c th nh
hng ti tin b v sng cn v sc khe tr em. Chm sc sc khe sinh sn cha
c ghi nhn hoc c thc hin y . B GD&T thc hin gio dc v gii tnh
v sc khe sinh sn trong nh trng. Ph n tip cn hn ch vi thng tin v cc dch
v sc khe sinh sn, v hnh vi ca h lin quan n vic s dng cc bin php trnh
thai v cc dch v trc khi sinh c xu hng do cc mi quan h trong gia nh v mi
quan h gii tnh truyn thng, trnh hc vn v cc iu kin kinh t quyt nh.
Gio dc v pht trin tr em
c nhng tin b ng k trong nhng nm gn y lin quan n chm sc v pht
trin tr th, vi 79% tr em tui t 3-5 i hc mu gio nm 2008. Mt vn
ny sinh l phm vi chm sc v gim st ca cha m, vi 19% tr em t 0-59 thng tui
hoc l b nh mt mnh hoc l c tr khc di 10 tui trng nom trong nm
2006. T l nhp hc tiu hc vt 90% tt c cc nhm dn s tr dn tc thiu s v
cng l nhm ngi ngho nht trong dn s. T l chuyn tip sang trung hc c s l
91%. Mc d c nhiu sng kin ca B Gio dc v o to trong vic trin khai m
hnh trng hc thn thin, hc sinh tch cc v ci thin chng trnh ging dy, vic
p dng phng php dy hc tch cc vn cn l mt thch thc.
Hc sinh dn tc thiu s chim khong 18% s hc sinh tiu hc v 15% s hc sinh
trung hc c s. T l nhp hc tiu hc ca tr em dn tc thiu s l khong 80%,
v t l hon thnh bc hc ny l khong 68% v 45% cho bc trung hc. Tr em dn
tc thiu s sng ch yu vng ni, thng l xa trng hc. Nu cc em c th n
trng, th ro cn ngn ng li l cn tr chnh i vi vic t c gio dc c cht
lng. Ting Vit l ngn ng dy hc chnh, v hu ht tr em dn tc thiu s khng
ni ting Vit khi cc em bt u i hc. V gio vin thng khng th dy bng ting
dn tc. T l tr em gi ngi dn tc thiu s nhp hc v i hc thp nht trong bt k
nhm no. Nhm tr ny cng c t l lu ban v b hc cao nht, t l hon thnh bc
tiu hc thp nht v t l chuyn tip t tiu hc sang trung hc thp nht.
Khong 52% tr em khuyt tt khng i hc. C ba cch tip cn i vi gio dc cho
tr em khuyt tt Vit Nam: trng hc chuyn bit (ch nhn tr khuyt tt), trng
hc hi nhp (trng hc c bit cho tr em khuyt tt vo hc chung vi mi trng
hc tp ha nhp) v trng hc ha nhp (trng hc bnh thng thc hin m hnh
gio dc ha nhp c th to iu kin nhn 2 tr em khuyt tt vo mt lp).
Vit Nam u t vo vic thc y quyn tr em i vi vui chi v gii tr. Cc
trng hc l a im quan trng cho tr em vui chi v tham gia vo cc hot ng
vui chi. Tr em ti mt s vng nng thn Vit Nam c th bt u ph gip vic nh t
lc 6 tui v khi tr ln hn, cc em c th c giao cho nhng cng vic quan trng.
Cng vi trch nhim hc hnh, iu ny gim s quan tm v thi gian cho vic vui
chi. Chnh ph u t xy dng cc c s gii tr cho tr em v t chc cc hot
ng vui chi v gii tr khc nhau, nhng vn cn phi u t nhiu hn vo khu vc
vng ni, vng su vng xa, ni tr em c t tip cn vi cc ni vui chi, gii tr.
p ng quc gia i vi gio dc rt n tng. Trong lnh vc chm sc v pht
trin tr th, v d nh Chnh ph nu r rng mc tiu l ci thin phc li ca
tr em theo cch ton din, t nn tng cho tnh cch v gip cc em tip tc hc tiu
hc. Cc vn bn quy phm php lut chnh trong gio dc bao gm Lut Ph cp Gio
dc tiu hc nm 1991 ( t c), Lut Gio dc nm 2005 v K hoch Chin lc
pht trin gio dc 2001-2010 nhm mc tiu duy tr ph cp gio dc tiu hc v t
c ph cp trung hc c s vo nm 2010. c K hoch hnh ng quc gia v
gio dc cho tr em khuyt tt 2001-2010, v chnh sch gio dc ha nhp ang c
xy dng. Khun kh php l ca Vit Nam h tr mnh m cho vic s dng ting m
trong trng hc, v Chnh ph ang th nghim mt s m hnh dy hc song ng
nhm thc hin cc chnh sch ph hp nht cho tr em dn tc thiu s. Phn b ngn
sch nh nc cho gio dc v o to tng, v l mt phn quan trng trong chi tiu
cng (khong 16 % trong nm 2007). Tuy nhin, cc h gia nh cng dnh mt phn ln
thu nhp ca mnh chi cho gio dc, nhiu h gia nh da vo cc lp hc thm b
sung cho chng trnh hc bnh thng trng.
B Gio dc v o to chu trch nhim xy dng, theo di, gim st v thc hin gio
dc (mm non, tiu hc, trung hc, dn tc thiu s/song ng v nhu cu c bit) trong
c nc. B ny cng iu phi v thc hin cc hot ng ngoi kha. Chnh quyn a
phng chu trch nhim cung cp v iu phi cc trng trung hc, tiu hc v mm
non. Mc d ngnh ny thc thi cc hot ng mnh m, nhng Chnh ph cng ghi
nhn rng h thng qun l gio dc tt c cc cp (trung ng, tnh, huyn v trng
hc) cn phi ci thin hn na.
Chi ph gio dc tip tc tng ng k, vi chi ph bnh qun cho gio dc theo chi tiu
ca h gia nh tng gp i t nm 2002 n nm 2006 (t 1.211.000 ng hoc xp
x 67 USD hng nm vo nm 2006). Hc ph l phn ln nht trong chi ph cho gio dc
(khong 30%), nhng cha m cng phi tr cc khon nh ng gp qu lp, ng phc,
sch gio khoa, dng c hc tp v hc thm. C rt t gio vin c cht lng, c bit
l gio vin ngi dn tc thiu s. Trng hc thng thiu nh v sinh, nc sch, sch
v cc ti liu hc hoc ch vui chi an ton. Trng hc vng ni, vng su vng xa l
nhng ni thit thi nht. B Gio dc v o to bt u tch cc h tr vic hc song
ng nhm xa b ro cn v ngn ng m tr em dn tc thiu s ang gp phi. V c t
gio vin c cht lng dy tr chm pht trin hoc tip thu chm, dn n nhng
thch thc cho tr em khuyt tt. Mc d Vit Nam lm tt trong vic gim cch bit v
gii trong gio dc, vn c nhng khong cch quan trng trong thnh tu t c cho
tr em nam v n, c bit l cc nhm dn tc thiu s. Mt kh khn c th i vi
gio dc ha nhp, c bit l i vi tr em khuyt tt, l nhu cu cn phi c s gn kt
v iu phi gia cc B ngnh c lin quan, xt ti bn cht lng ghp ca gio dc ha
nhp. V phng din vui chi gii tr, mc d c nhng n lc ca Chnh ph , nhng
hu ht cc hot ng vui chi gii tr vn ch c khu vc thnh th.
Hnh 0- 3: S khc bit gia cc vng v cc ch s lin quan ti tr em, 2006
15.5
13.8
36.16
36.16
36.16
36.16
120
100
80
60
40
20
0
10
80
63
50
58
80
100
46
48
Nam B
44,4
68,5
15,5
39,8
34,7
13,8
96,2
66,9
20,9
81,3
68,8
23,6
59,6
58,6
32,4
32,3
10,7
87,3
43,8
15,7
91,7
64,1
57,1
15,8
87,7
64,3
C Nc
Ngun: TCTK & UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006
Bo v tr em
Bo v tr em Vit Nam nhn chung c tip cn t quan im: nhiu nhm tr em
cn s bo v c bit khc nhau. Nhng cch tip cn h thng, tp trung vo vic xy
dng cc h thng php l v an sinh x hi cho tt c nhng tr em d b tn thng,
ang dn c a ra. phm vi nht nh, nhng hon cnh kh khn m nhiu tr
em Vit Nam phi i mt ny sinh do s thay i v mt kinh t x hi gn y, theo
sau l s chuyn dch nhanh chng sang nn kinh t th trng. C khong cch rng
gia ngi giu v ngi ngho, th ha v di c ang pht trin nhanh chng, v
gia nh ang tr nn ph bin hn v cc gi tr truyn thng ang dn b xi mn.
Vic s dng v lc i vi thn th (thng l nh) nh l hnh pht hoc i vi vic
dy d con ci thng thy Vit Nam, nhng vn cha c nh ngha c th no v
lm dng thn th tr em trong lut php hin hnh. Lm dng tnh dc tr em ang l
vn Vit Nam. C c nam v n di 18 tui tham gia vo hot ng tnh dc v
mc ch thng mi, v tr em gi tham gia vo hot ng mi dm ny tui nh
hn. Khong 15% ph n lm mi dm l di 18 tui. Gia nh ngho, trnh hc vn
thp v chc nng gia nh thay i cng nm trong nhng nguyn nhn chnh dn n
tnh trng bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi. Bun bn tr em v ph n l
mt vn cn quan tm bao gm bun bn trong nc v gia cc nc.
Theo B L-TB&XH, trong nm 2007, c tch c 2,5 triu tr em sng trong hon cnh
c bit bao gm 168.000 tr em m ci v tr em khng c cha m chm sc,
27.000 tr em lao ng sm, hn 13.000 tr em lang thang, hn 14.500 tr sng trong
cc trung tm, 3.800 tr em s dng ma ty, v t nht c 900 tr em b lm dng tnh
dc. Nm 2006, khong 16% tr em tui t 5-14 tui tham gia vo lao ng tr em.
C nhiu tr em lao ng khu vc nng thn hn thnh th. Hnh thc lao ng tr
em ti t nht c Chnh ph xc nh l mi dm tr em, lm vic trong cc hm m,
lm vic ti cc t im t nhn lm xy dng v bi rc.
Con s c tnh tr em lang thang nhiu bin ng, v c tnh khong 13.000 trong
nm 2007. Hu ht tr em lang thang xut thn t cc tnh ngho v trong cc gia nh
ngho, ng con; khong 37% trong s l tr m ci. Tr em lang thang c nguy c
s dng ma ty cao, nhim HIV, b bc lt tnh dc v bun bn v tham gia vo hot
ng ti phm. S tr em b nh hng bi HIV v AIDS ang tng nhanh chng.
Theo bo co ca B L-TB&XH nm 2008, t l khuyt tt l 6.3% trong tng dn s.
Trong nhm dn tui t 0-18 tui, tng s tr em khuyt tt c bo co l 662.000
(2,4% tng s dn trong nhm tui ny). Dng khuyt tt ph bin nht tr em l
khuyt tt vn ng, nh hng ti 1/3 s tr em khuyt tt.
S v thnh nin lm tri php lut ang tng. T nm 2001 n thng 6 nm 2006,
gn 28.000 v thnh nin phm ti v b truy t. B T php bo co trong nm 2009 c
15.589 v thnh nin lm tri php lut. Cc trng hp phm ti ph bin nht l trm
cp, gy mt trt t cng cng, c gy thng tch, la o chim ot ti sn, nghin
ma ty v cp, git.
Trong s cc vn bn lut php c lin quan trong lnh vc bo v tr em chnh l
Lut Bo V, Chm sc v Gio dc tr em, B lut Hnh s, Lut Hn nhn v Gia nh,
B lut Lao ng. Mt lnh vc quan trng cn hnh ng l Cng c Hague v nhn
con nui m Vit Nam cha ph chun. Cn phi tng cng hn na khun kh php
l, v d nh bng cch nh ngha nhng khi nim chnh nh lm dng tr em mt cch
r rng hn. Chin lc Bo v Tr em hin ang c B L-TB&XH xy dng nhm
mang li s gn kt ln hn i vi cc vn bn lut php v chnh sch trong lnh vc
a dng ny.
Cc c quan chu trch nhim chnh trong lnh vc bo v tr em bao gm gia nh,
cc c quan nh nc v cc t chc khc chu trch nhim xy dng h thng an sinh
x hi. B L-TB&XH l c quan ch qun v chm sc v bo v tr em, gn y
thnh lp Cc Chm sc v Bo v tr em. Mc d bn cht ca vn bo v tr em
mang tnh lin ngnh, cn phi xc nh r vai tr v trch nhim r rng v thc y
vic lp k hoch, lp ngn sch v thc thi mang tnh lin ngnh. Cng cn phi c
nhiu cn b lm cng tc x hi hn (mt ngnh ngh mi Vit Nam). Cc gio vin,
cn b y t, cng an, cn b t php v nhng nh chuyn mn khc lm vic trong lnh
vc tr em cn s bo v c bit cn phi c o to c th. Cng cn phi tng
kin thc v quyn tr em v ngha v ca cha m, ngi chm sc, h hng v tr em
nu xem h c hon thnh ngha v ca mnh i vi tr em khng. Phn b ngun lc
cho bo v tr em vn cn cha .
Thch thc chnh trong lnh vc bo v tr em bao gm vic cha c mt h thng an
sinh x hi hiu qu v mnh m v thiu cc dch v bo v v dch v x hi chuyn
nghip c kh nng p ng y cho tr em d b tn thng. Cha c tnh lin tc
trong dch v v bo v tr em c th m bo s bo v v an sinh cho tr em
mi lc mi ni v tt c cc cp. Cng ch c mt s hn ch cc dch v chuyn bit
cho tr em c nguy c (v d nh chng trnh h tr trng hc). Mt c ch hoc h
thng phng nga, pht hin sm v xc nh r tr em d b tn thng v cc gia nh
c nguy c, gn vi can thip sm v chuyn tuyn n cc dch v c bit vn cha
c xy dng. Mc d Chnh ph thc y cc gii php chm sc da vo cng ng
hn l chm sc trong trung tm, nhng s cc m hnh chm sc thay th cho nhng
tr em c nguy c v thit thi vn cn hn ch. Vit Nam vn cha c mt c quan
chuyn trch hoc th tc ring cho vic iu tra cc khiu ni v lm dng tr em. Cn
thiu d liu quc gia ng tin cy v cc vn bo v tr em, bao gm s tr em b
lm dng, bun bn hoc bc lt tnh dc.
S tham gia ca tr em
Quyn c tham gia ca tr em l mt khi nim tng i mi Vit Nam. Tr em
tham gia vo nhiu hot ng trong gia nh, nh trng v cng ng v chng t
mnh c kh nng ng gp c ngha vo nhng qu trnh ny.
Gia nh l mi trng mang tnh bo v tt cho tr em. Mt s c im nht nh ca
gia nh truyn thng Vit Nam t ra nhng thch thc cho s tham gia y ca
tr em, nh nim tin rng tr ngoan th phi lun lun nghe li. Trong gia nh, gii tnh
v tui xc nh a v ca mt con ngi, tr em gi thng c v tr km hn tr trai,
v ngi gi thng c knh trng v c coi l khn ngoan hn ngi tr.
trng hc, c nhng n lc ng k trong vic xy dng v thc thi cc phng
php dy hc cng tham gia hn nhng cn phi o to v nng cao nng lc hn na
cho gio vin. i Thiu nin ng vai tr quan trng trong vic thc y cc hot ng
ca hc sinh. Hnh pht thn th v bt nt nh hng ti s tham gia ca tr em trong
cc hot ng trng. Ro cn ngn ng cn tr tr em dn tc thiu s tip cn y
vi thng tin, v do khng c tham gia y .
Trong cc cng ng, thng c s nhn mnh vo vic p ng nhng li ch cho tr
em (v d nh t chc cc lin hoan cho tr em v h tr tr em i hc). C s ch trng
mnh m ca truyn thng i vi cc vn tr em, nhng tr em thng c m
t mt cch b ng hoc theo cch chiu l. Quyn c by t kin ca tr em nhn
chung cn cha c thc hin y hoc nht qun trong cc th ch v th tc
php l, mc d lut php c quy nh v s tham gia ny.
C nhiu vn bn qui phm php lut c cp n quyn tham gia ca tr em. Trong
s cc vn bn chnh th c Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em (2004), B Lut
t tng dn s (2004), Lut Hn nhn v Gia nh (2000), B Lut Hnh s (2003), v
Lut Khiu ni v T co (2005). Chnh ph c nhng n lc tr em tham gia vo
cc cu lc b, din n, hi tho v tham vn to iu kin cho ting ni ca tr em
c ngi ln l cc nh hoch nh lng nghe. Nhng can thip chnh yu khc bao
gm nng cao nng lc cho cc nh hoch nh chnh sch v nhng dn trnh vin tr
em v tham gia v thc y cc phng php dy hc cng tham gia trong trng hc.
C Chnh ph v cc t chc on th u ng vai tr quan trng trong vic t chc cc
hot ng ca tr em.
Mc d ghi nhn nhng n lc quan trng c cp trn, cng phi thy rng cc
sng kin tr em tham gia nhn chung vn cn ri rc v khng c s tham gia y
ca tr em. Cn thiu nhn thc v k nng chung ngi ln v thanh nin v cc
qu trnh cng tham gia tt c cc cp. mt s ni, cng thiu cc iu kin thun
li cho tr em tham gia, nh thiu s tng ng v ngn ng c s dng trong
cc th tc php l, v mi trng c s vt cht cha thn thin v ph hp vi tr em,
cc ti liu tham kho cha y hoc nhng h tr chun b khc cho tr em cha
. Cc vn ny sinh trong lnh vc ny bao gm tng tip cn i vi Internet mang
n c c hi tham gia nhiu hn cng nh bao gm c nguy c (v d nh nguy c tr
em l i tng ca vn ha phm khiu dm hoc nghin internet, nhng cng c th
l c hi cho tr em tip cn vi nhiu thng tin hn v nhn thc hn v quyn v trch
nhim ca mnh). Nhng vn ny sinh khc bao gm s xi mn cc gi tr truyn
thng c t lu nay, v ng lc trong gia nh ang bin i c th dn n khong
cch th h.
KT LUN
c nhng thnh tu to ln t c Vit Nam trong vic thc hin quyn tr em.
n tng l, Vit Nam t c nhng thnh cng ny trong cha y 20 nm, v
vi thu nhp bnh qun trn u ngi di 1.000 USD cho ti nm 2008.
Phn tch ny cng ch ra 2 thch thc vn cn tn ti:
Chm tin b nht trong vic gim suy dinh dng (th thp ci), tng nui con
bng sa m v thc y v sinh c nhn/v sinh mi trng.
Cn phi c n lc ln hn tng cng cng bng trong gio dc, c bit
l cho tr em dn tc thiu s, tr em khuyt tt, tr em b nh hng bi HIV v
AIDS v tr em gi.
Nhng thch thc ny sinh cng khng km phn quan trng, mc d mt s hin cn
cha c nghin cu hay cn t c hiu n. Phn tch tnh hnh ny a ra nhng
khuyn ngh u tin sau:
Gim s bt bnh ng: Cc ch tiu t c cho tr em dn tc thiu s thp
hn rt nhiu ln so vi cc ch tiu t c tr em ngi Kinh hoc Hoa. S
bt bnh ng tng t r rng tr em vng nng thn so vi thnh th, v gia
nhm dn c thu nhp cao nht v thp nht. Cn c cc dch v x hi c bn
tip cn c v c cht lng gim s bt bnh ng. Cn phi nh gi
vai tr ngy cng gia tng ca khu vc t nhn trong cc dch v x hi, v vai tr
cn thit ca tng cng th ch, thanh tra v gim st ca Chnh ph.
Ci thin cht lng, tin cy, tnh chnh xc v hiu bit v d liu lin quan
n quyn tr em. H thng d liu u n trong cc B ngnh c lin quan cn
phi c ci thin tt c cc cp, v cn phi thc y cc chnh sch da trn
bng chng.
Thc y cc cch tip cn lin ngnh v lng ghp trong thc hin quyn tr
em. iu ny bao gm thit lp mt khun kh php l v chnh sch mang tnh
gn kt cao hn cho tr em. Mt thnh t quan trng khc l p dng cch tip cn
a chiu i vi ngho tr em. Mt thnh t th ba ca cch tip cn lng ghp
l bao gm mt cch tip cn xy dng h thng i vi bo v tr em.
Tng cng phn cp qun l, cn phi c h tr bi dng ngn sch minh
bch v y , cng nh vi cc cn b c trch nhim v c trang b, o to
y .
Ci thin hiu qu s dng ngun lc trong lnh vc x hi. Chnh ph tng
chi vo ngnh y t v gio dc, nhng tnh hiu qu ca u t cng cng quan
trng.
GII THIU
Cc mc tiu chnh ca Phn tch tnh hnh ti Vit Nam l:
Tp hp cc kin thc, tng v phn tch trn c s cc bng chng lin quan 1.
ti tr em Vit Nam
ng gp vo nghin cu quc gia, thit lp chnh sch, php lut v ngn sch v 2.
li ch ca tr em
Gp phn lm ti liu tham kho cho vic xy dng cc k hoch quc gia, cc 3.
chng trnh v cc qu trnh khc
nh gi v phn tch vic thc hin quyn tr em Vit Nam, da trn s liu 4.
nh tnh v nh lng sn c ca thng k quc gia v cc phn tch t nhiu
ngun quc t v trong nc.
Phng php lun tng th
Phn tch ny p dng cch tip cn da trn quyn con ngi. Do , phn tch ny
nghin cu mc mi tr em Vit Nam c hng quyn nh c cp
trong Cng c Quyn Tr em (CRC) v Cng c v Xa b cc Hnh thc Phn bit
i x i vi Ph n (CEDAW) v cc chun mc php l quc t, hip c v cng
c khc.
Cch tip cn ny i hi phi c mt phn tch ton din v tnh hnh ca tt c tr em
di 18 tui hin ang sng Vit Nam v tp trung cng nhiu cng tt vo nhng i
tng kh khn nht trong vic tip cn. Cn lu c bit n tnh hnh cc nhm thit
thi nh tr em dn tc thiu s ang sng cc vng nng thn xa xi. Phn tch ny
cng tp trung vo tr c hon cnh c bit nh tr em lang thang, tr di c, tr em
lm tri php lut, v cc tr khc. Cng cn lu c bit n cc hnh v v gi tr lin
quan n gia nh, truyn thng v vn ho Vit Nam nh hng n vic thc hin cc
quyn tr em.
Cch tip cn da vo quyn con ngi s dng CRC v CEDAW l nhng vn bn
tham kho quan trng v c hng dn bi nguyn tc v quyn con ngi (ph
qut, bnh ng v khng phn bit i x, trch nhim gii trnh v tham gia). N phi
c cn c vo mt phn tch nhng nguyn nhn v c cu hoc gc r, nguyn nhn
gin tip v nguyn nhn trc tip nh hng n vic hng quyn ca tr em. Phn
tch nguyn nhn-kt qu ny c coi l ht nhn trong bt k Phn tch tnh hnh no.
Theo cch tip cn ny, cn phi xc nh tt c cc bn chu trch nhim cho vic m
bo quyn tr em c tn trng, bo v v thc hin y v nh gi phm vi no
cc bn ny c hoc cn thiu nng lc thc hin ngha v ca mnh.
Nhm thc hin mt phn tch ton din nh vy, nhiu ngun ti liu v nghin cu
ng tin cy c s dng tham kho. Tham vn vi Chnh ph v cc i tc
pht trin cng c t chc. c cc n lc nhm ch yu da vo d liu v
phn tch chnh thc ca Chnh ph, b sung bng thng tin t cc ngun ti liu
c xut bn khc. Mc ch l nhm to ra mt bc tranh khch quan v ton din v
tnh hnh tr em Vit Nam hin nay.
Cc phn tch v pht hin ca Phn tch tnh hnh ny c da trn nhng ngun sau y:
Xem xt k cc nghin cu hin ti, cc bo co, kho st, s liu thc t (nh
iu tra nh gi cc mc tiu ph n v tr em v Kho st mc sng h gia
nh Vit Nam), v cc t liu thng tin v cc lut, chnh sch v chng trnh
ca Chnh ph Vit Nam. Rt nhiu cc ngun trong nc v quc t khc bao
gm y Ban CRC cng c tham kho;
Cc pht hin ca 3 hi tho c tin hnh vi cc cn b cp cao ca Chnh
ph, cn b Lin Hp Quc v i din cc t chc phi chnh ph quc t;
Tham vn v phng vn cc cn b Chnh ph cp trung ng v a phng;
Tham vn vi cc i tc pht trin quan trng bao gm cc c quan Lin hp
quc, cc vin nghin cu, cc c quan vin tr, cc t chc phi chnh ph trong
v ngoi nc, cc t chc ph n v thanh nin;
Cc tho lun trong qu trnh cng tc ca nhm Phn tch tnh hnh n tnh
ng Thp
R sot k ca cc B ngnh c lin quan n quyn tr em Vit Nam i vi
cc bn d tho ca bo co Phn tch tnh hnh ny.
Nhng hn ch v tr ngi
C mt s hn ch v tr ngi trong vic chun b Phn tch tnh hnh. u tin phi k
n vic cc d liu c i khi mu thun nhau, khng nht qun, phn tn v khng
phi lc no cng cp nht. Cng c nhng vn trong qu trnh thu thp thng tin, v
phn ln trong s khng c phn t y , chng hn v gii tnh, nhm tui, v
v tr a l, vv.
Tr ngi th hai l thiu thi gian nhm t c s ng thun v nguyn nhn trc
tip, gin tip v gc r ca cc vn c xc nh. Do , phn tch tnh hnh ny
khng xc nh cc nguyn nhn 3 cp mt cch c h thng, m tp trung vo vic
trnh by mt bc tranh nguyn nhn ton din t cc thng tin, d liu hin c. Kh
khn c lin quan n thi gian l cc thng tin thu thp c rt hn ch trong qu trnh
nghin cu nn kh c th a ra nhng nh gi y v hn ch nng lc ca tt
c cc c quan thc thi, nhng ngi c ngha v v trch nhim trong vic thc hin
quyn tr em c th. Do vy, cn phi tip tc nghin cu nhng thiu ht v nng lc
c nhn din qua Phn tch tnh hnh ny.
Tr ngi th ba l do thc t thi gian v ngun lc rt hn ch, khng th c c s
tham gia v ng gp ca tr em vo Phn tch ny. S tham gia ca tr em i hi thi
gian v phi s dng cc phng php lun hiu qu m bo s tham gia ca cc
em l ch thc v c ngha. L ra Chng 6 (tp trung vo s tham gia) c th c
hng li to ln t s ng gp ca tr em. Vn tham gia, tuy vy, c nhc ti
v vn ny cha bao gi c cp ti trong Phn tch tnh hnh Vit nam.
Khun kh khi nim: S dng tip cn trn c s quyn con ngi i vi
Phn tch tnh hnh
1

Phn tch nhng nguyn nhn gc r, gin tip v trc tip
Cc thch thc pht trin c nhng nguyn nhn gc r v cu trc, gin tip v trc
tip. Nhng nguyn nhn ny c mi lin h vi nhau v cng nh hng ti cc nhm
khc nhau trong x hi. Phn tch nguyn nhn lm ni bt cc nhn t lin quan v gip
hiu r s tng tc ca cc nhn t ny tc ng ln cng ng, tr em v gia nh.
T , nhm xc nh nhng gii php c th c v nhng s can thip hiu qu nht.
Nguyn tc chung l:
Nguyn nhn trc tip quyt nh hin trng ca vn .
Nguyn nhn gin tip thng l xut pht t cc chnh sch, lut v s thiu
cc ngun lc. Chng cho thy nhng vn phc tp lin quan v i hi s
can thip cn nhiu thi gian t c kt qu (t nht l 5 nm) .
Nguyn nhn cu trc/ gc r cho thy cc iu kin i hi s can thip di hn
nhm thay i thi v hnh vi ca x hi cc cp khc nhau, bao gm gia
nh, cng ng v cp ra quyt nh cao hn.
Cc Chun mc, Th ch, Mi trng v Khung Chnh sch v Php l
Phn tch trn c s quyn cho thy khong cch trong cc chun mc, th ch,
khung chnh sch v php l v mi trng cho php. iu ny i hi vic hiu bit
r hn v bi cnh quc gia, v cc nhn t to ra v duy tr s bt bnh ng v s tch
bit vi x hi. iu ny cng bao gm c vic hiu lm th no lut, cc chun mc x
hi, thc hnh truyn thng v p ng th ch nh hng mt cch tiu cc hoc tch
cc n vic th hng quyn con ngi. Quan trng nht l, phn tch c tnh ti vic
thc hin iu c quc t v cc khuyn ngh v c ch gim st quyn con ngi. Tt
c nhng kha cnh ny c xem xt trong qu trnh xy dng Phn tch tnh hnh ny
Xc nh ngi c quyn v c quan chu trch nhim
Mt yu t c bn ca cch tip cn trn c s quyn con ngi l s tha nhn rng
con ngi l nhng ngi c quyn v l ch th ch cht v s pht trin ca ring
mnh, hn l ngi tip nhn th ng cc li ch ca pht trin. iu ny i hi tha
nhn nhng bn phn tng ng ca cc c quan chu trch nhim, bao gm c
nhng ch th nh nc v phi nh nc, nhm tn trng, bo v v thc hin quyn
ca h. Thng qua phn tch vai tr v trch nhim, mi quan h gia ngi c quyn
v bn chu trch nhim c xem xt. Bc ny i hi vic lit k nhng ngi c
quyn cng vi nhng bn chu trch nhim, trong mi lin h ti quyn tr em c th, v
t , so snh vi nhng mi quan h.
Xc nh Vai tr v Trch nhim ca c quan chu trch nhim tt c cc cp
Tip cn trn c s quyn con ngi i hi xc nh tt c c quan chu trch nhim mi
cp. Bc ny rt quan trng nhm quyt nh cp can thip no l hiu qu nht vi
ngun lc bao gm nng lc ca nhng bn c trch nhim thc thi.
1
Phn ny da ch yu vo ti liu UN (2003) Human Rights Based Approach to Development Cooperation - Towards a
Common Understanding Among UN Agencies (Cch tip cn da vo Quyn con ngi i vi Hp tc pht trin-
hng ti hiu bit chung gia cc c quan UN)
Mc d Nh nc l bn chu trch nhim chnh trong phm vi quc gia, cng ng quc
t ni chung cng c trch nhim thc y quyn tr em. Do vy, cc th tc gim st v
trch nhim gii trnh cng cn m rng ra i vi nhng t chc quc t bao gm cng
ng cc nh ti tr, cc t chc lin chnh ph, cc t chc phi chnh ph quc t cng
nh khu vc t nhn, nhng ngi m hnh ng ca h c th tc ng ti vic thc
hin quyn tr em ti Vit Nam
2
.
Hiu bit v Mi quan h gia ngi c quyn v c quan chu trch nhim
Thng c s phc tp trong mi quan h gia ngi c quyn v c quan chu trch
nhim. C quan chu trch nhim th khng c kh nng p ng cc bn phn v mt s
quyn ca h khng c p ng. Mi quan h gia ngi c quyn v c quan chu
trch nhim lin kt gia c nhn v cng ng vi nhau v vi cc cp cao hn ca x
hi v tt c u c nh hng n vic thc thi quyn tr em.
Xc nh mc thiu ht nng lc ca ngi c quyn v c quan chu
trch nhim
Mt khi tt c nhng ch th c lin quan c xc nh, bc tip theo l nh gi
nhu cu nng lc ca h. khu phn tch ny, quan trng l t ra cc cu hi:
Nng lc no m ngi c quyn ang thiu i quyn ca h? 1.
Nng lc no m nhng th ch hay c nhn ang thiu thc hin ngha v 2.
ca h vi t cch l bn chu trch nhim?
nh ngha nng lc: Mt nh ngha xc tch v c nht tr rng ri v nng lc trong
bi cnh ny l kh nng thc hin mt cch hiu qu cc chc nng t ra v t c
cc mc tiu, xc nh v gii quyt cc vn . Trong thut ng pht trin, nng lc l
tng cc nhn t cho php cc c nhn, cng ng, th ch, t chc hoc Chnh ph thc
hin mt cch y cc vai tr v trch nhim tng ng. Cc yu t ca nng lc bao
gm: kin thc, k nng; ng lc, trch nhim v quyn lc; cc ngun lc vt cht v t
chc; v s hin din ca mt h thng cc gi tr, chun mc v cc ch th.
3

Theo cch tip cn trn c s quyn con ngi, cc hp phn sau gn lin vi xy dng
nng lc:
4
Trch nhim/ng lc/Cam kt/ s lnh o trc ht bn chu trch nhim
cn nhn thc c vai tr m h ang nm gi nhm thc hin bn phn ca h.
Quyn hnh c nhn hoc nhm cm thy hoc bit rng h c th hnh ng.
Lut php, cc chun mc v lut l chnh thc v khng chnh thc, truyn thng
v vn ho quyt nh mnh m iu g c php v khng c php.
Tip cn v kim sot ngun lc Cui cng, cn phi c con ngi (k nng,
kin thc, thi gian, cam kt), ngun lc kinh t v ngun lc t chc to iu
kin cho ngi c quyn hay bn chu trch nhim c th hnh ng trn thc t.
2
OHCHR (2006) Principles and Guidelines for a Human Rights Approach to Poverty Reduction Strategies (Cc nguyn
tc v Hng dn v cch tip cn Quyn con ngi i vi cc Chin lc Gim Ngho)
3
Theo nh ngha ca UN Staff College
4
Jonsson U. (2003) Human Rights Approach to Development Programming. UNICEF Kenya (Cch tip cn v quyn con
ngi i vi vic lp chng trnh pht trin)
CHNG 1:
BI CNH PHT TRIN CA
QUC GIA
GII THIU
Chng ny gm nhng thng tin c bn v nhiu lnh vc ca Vit Nam. Tip theo l
tng quan v qu trnh ci cch i Mi, cc xu hng pht trin kinh t x hi hng
ti Mc Tiu Pht Trin Thin Nin K (MDG). S nghim trng ca cc thm ha khn
cp v thin tai v vic Chnh ph Vit Nam chun b nh th no i ph cng nh
gim nh nhng nh hng ca thin tai cng s c cp. Phn cui chng nu
ln mt s vn v Ngho tr em.
1.1 Mt s thng tin c bn v nc Cng ha X hi ch ngha Vit Nam
1.1.1 a l
Vit Nam c a hnh hp nm tri di ng Nam . Din tch lnh th l 331.689km
2

trn t lin v hn 1 triu km
2
lnh hi. Vit Nam c ng bin gii di khong 4.550
km, tip gip vi nc Cng ha Nhn dn Trung Hoa v pha Bc, Cng ha Dn ch
Nhn dn Lo v Vng quc Campuchia v pha Ty. ng bin di 3.260km tip
gip vi Vnh Bc B, Bin ng v Vnh Thi Lan.
5
Ba phn t din tch t Vit Nam l ni i, phn nhiu c bao ph bi rng. t
trng trt ch chim 28% tng din tch t; 80% din tch t canh tc c ti tiu.
Hu ht din tch t c ti tiu tt l vng thp, nn cc khu vc c mt dn
c ng nht l khu vc ng bng sng Hng min Bc v ng bng sng Cu
Long min Nam.
Vit Nam c 8 vng kinh t l ng bng sng Hng, ng Bc, Ty Bc, Bc Trung b,
duyn hi Nam Trung B, Ty nguyn, ng Nam b v ng bng sng Cu Long. Vit
Nam c tt c 2.860 con sng ln, nh. Hai con sng quan trng nht l sng Hng v
sng Cu Long chim 75% tng lu lng ca tt c cc con sng trong c nc.
5
B Ngoi giao (2006): Cc thng tin c bn v danh mc ca nc Cng ha x hi ch ngha Vit Nam
Hnh 1. 1 Bn hnh chnh Vit Nam

1.1.2 Cc s kin lch s gn y
Mc d Vit Nam tuyn b ginh c lp khi Php v Nht nm 1945, nhng Php vn
duy tr kim sot n nm 1954, khi Hip nh Geneva c k kt gia Php v Vit
Nam, phn chia t nc thnh hai min Nam v Bc. Cuc khng chin chng M bt
u nm 1959 v ko di n nm 1973 khi Hip nh ha bnh Paris c k kt. Thng
li thng 4 nm 1975 thng nht t nc, chm dt cuc u tranh lu di v nn
c lp dn tc ca nhn dn Vit Nam. Nm 1976, t nc i tn l nc Cng ha
X hi ch ngha Vit Nam. Sau khi thng nht, Vit Nam i mt vi tnh trng kinh t
kh khn v b cm vn quc t. Cng cuc ci cch kinh t th trng c khi xng
vo cui nhng nm 80 vi chnh sch i Mi.
Vit Nam gia nhp Hip hi cc Quc gia ng Nam (ASEAN) vo nm 1995 v Din
n Hp tc Kinh t Chu Thi bnh dng (APEC) vo nm 1998. Vit Nam tr thnh
thnh vin th 150 ca T chc Thng mi Th gii (WTO) vo thng 1 nm 2007.
Thng 10 nm 2007, Vit Nam c bu l thnh vin khng thng trc ca Hi ng
Bo an Lin Hp Quc nhim k 2008-2009.
1.1.3 H thng chnh tr
ng Cng Sn Vit Nam (CSVN) ra ng li pht trin t nc v a ra cc
ch trng chnh sch ln, v Nh Nc s thc hin cc ng li, chnh sch ny.
i hi i biu ng ton quc t chc 5 nm mt ln. Hin nay, ng c hn 3 triu
ng vin. B Chnh tr l c quan lnh o chin lc ca ng bao gm 14 y vin
c bu bi 160 y vin ca BCH TW ng ti i Hi ng ton quc kha 10 nm
2006.
Quc Hi l c quan lp php, hp 2 k mt nm. Hin php Vit Nam ln u tin c
thng qua nm 1946. Cc Hin php tip theo c Quc hi thng qua vo cc nm
1959, 1980 v 1992. Ba bn Hin php ny th hin s pht trin quan trng theo hng
tin n nh nc php quyn, do dn v v dn. Nm 2001, Hin php 1992 c sa
i, tng cng hn na vai tr ca Quc hi l c quan i din ti cao ca nhn dn.
Ch tch nc l ngi ng u nh nc. Ch tch nc do Quc hi bu ra trong s
nhng i biu Quc hi theo nhim k 5 nm. Ch tch nc c Ph Ch tch nc,
Th tng, Chnh n Ta n Nhn dn ti cao, Vin trng Vin Kim st Nhn dn Ti
cao, sau Quc hi bu cc chc danh ny. Th tng c cc Ph Th tng v
cc thnh vin Chnh ph, sau cc chc danh ny do Ch tch nc b nhim (theo
s ph chun ca Quc hi). Hin nay, Chnh ph Vit Nam bao gm 18 B, 4 c quan
ngang B v mt s c quan khc (xem Chng 2).
T chc hnh chnh ca Nh nc Vit Nam gm 4 cp: trung ng, tnh/thnh, qun/
huyn v x/phng. Vit Nam c 63 tnh/thnh ph trc thuc trung ng vi 646 n
v hnh chnh cp qun/huyn, th x v thnh ph cp tnh v 10.438 n v hnh chnh
x/phng
6
. H thng chnh tr cc cp a phng tng t nh cp trung ng,
bao gm c quan ng, y ban Nhn dn v Hi ng Nhn dn. cc cp chnh
quyn a phng (tnh/thnh, qun/huyn, x/phng), Hi ng Nhn dn do dn trc
tip bu c nhim k 5 nm. y ban Nhn dn l do Hi ng Nhn dn ngh v l c
quan hnh chnh Nh nc cp a phng.
6
TCTK (2009) Nin gim thng k 2008
1.1.4 Xu th nhn khu hc
Theo kt qu Tng iu tra dn s gn y nht
7
, dn s Vit Nam khong 85,8 triu
ngi vo nm 2009. T l n cao hn nam (50,5% l n v 49,5% l nam). Phn ln
dn s sng khu vc nng thn, ch c 29,6% dn s sng cc khu vc thnh th.
Dn s thnh th tng 8% k t nm 2007 v Vit Nam l mt trong nhng nc c
mt dn s tp trung ng nht th gii.
Mc d Vit Nam c nhng tin b ng k trong vic gim tc tng dn s (t
1,7% nm 1995 xung cn 1,4% vo nm 2001 v 1,2% vo nm 2009), nhng dn s
Vit Nam c d on l s tip tc tng nhanh chng. Vit Nam c dn s tr, vi hn
1 na dn s c tui di 25, iu t ra nhng thch thc cho vic pht trin bn
vng.
Dn s Vit Nam phn b khng ng u do mt dn c thay i theo iu kin kinh
t v a l. Xp x khong 42% dn s vng ng bng sng Hng v ng bng sng
Cu Long vi 16,7% tng din tch trn ton quc, trong khi ch c 8,9% dn s sng
vng Ty Bc v Ty Nguyn trn din tch chim 47% tng din tch c nc. Mt
dn s cao nht l cc thnh ph ln nh H Ni v thnh ph H Ch Minh.
Vic gim tng t sut sinh (s con trung bnh m ngi ph n c th c trong cuc i
ca mnh da vo t l sinh ph bin) l mt trong nhng thay i nhn khu hc quan
trng nht trong nhng nm gn y. Cc chin dch k hoch ha gia nh c tin
hnh trong 20 nm qua, nhn mnh vo vic thu hp quy m gia nh xung ch cn 2
con, gp phn to ln vo vic gim tng t sut sinh t 2,3 vo nm 1999 xung cn
2,0 vo nm 2009.
Vo nm 2007, tr em tui di 16 chim 27,7% tng dn s. Trong nhm tui ny,
t l tr em trai v gi ln lt l 52% v 48% tng dn s)
8
. Bn cnh , do kt qu
ca vic nng cao cht lng sng v chm sc sc khe c ci thin, tui th ca
ngi dn tng t 67,8 tui vo nm 1999 ln 73,7 tui vo nm 2005
9
. Nhng yu
t ny lm thay i trong thp dn s gia nm 1999 v nm 2007 nh th hin trong
Hnh 1.2, vi xu hng hp dn y v rng dn nh thp.
S tng dn t l sinh con trai l mt xu hng mi trong bin ng dn s Vit Nam.
C 2 l do chnh cho s chuyn dch ny: cc chng trnh k hoch ha gia nh
khuyn khch quy m gia nh khng qu hai con v truyn thng thch con trai hn con
gi. Vic tip cn cc cng ngh xc nh gii tnh thai nhi trong thi k mang thai cng
l mt nhn t. Nm 2008, t s gii tnh khi sinh cp quc gia c c tnh l 112
10
.
Con s ny vt qu t sut gii tnh khi sinh thng thng l 105-106 nu ch theo cc
yu t sinh hc. C nhng vn quan trng lin quan n s mt cn bng t l gii
tnh khi sinh ny, bao gm bt bnh ng v gii, s thch c con trai hn v trong tng
lai s thiu ph n tr tui kt hn.
7
Ban ch o Tng iu tra Dn s v Nh Trung ng (2009): Kt qu iu tra mu m rng ca Tng iu tra Dn
s Vit Nam 2009
8
TCTK (2008) Kt qu iu tra Bin ng Dn s v k hoch ha gia nh nm 2007
9
UNDP (2007) Human Development Report 2007/2008 (Bo co pht trin con ngi 2007/2008)
10
UNFPA (2009) Vietnam Population 2008 (Thc trng Dn s Vit Nam nm 2008)
Hnh 1. 2: Thp dn s, Vit Nam, nm 1999 v nm 2007
Vit Nam 1/4/1999
Nam N Nam N
Vit Nam 1/4/2007
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
0-4
5-9
10-14
15-19
20-24
25-29
30-34
35-39
40-44
45-49
50-54
55-59
60-64
65-69
70-74
75-79
80+
Ngun: TCTK (2007) iu tra Bin ng dn s v K hoch ha gia nh.
Trong nhng nm gn y, c s thu hp v quy m h gia nh Vit Nam trung bnh
t 4,4 ngi vo nm 2002 xung cn 4,2 ngi vo nm 2006 vi cc h gia nh
truyn thng, a th h ang gim dn
11
. S chuyn dch ny din ra kh rng ri cc
khu vc thnh th, v mt s khu vc nng thn kinh t pht trin ni cc quy m gia
nh nh hn c a thch hn khi kinh t c ci thin.
Hnh 1. 3: Mt dn s theo vng ca Vit Nam nm 2009
Ngun: Ban ch o Tng iu tra Dn s v Nh Trung ng (2009): Kt qu iu tra mu m rng ca Tng iu tra
Dn s Vit Nam 2009
Di c trong nc l mt bin i ln na v nhn khu hc din ra gn y. Mt phn
tch s liu Tng iu tra Dn s nm 1999 cho thy di c t nng thn ra thnh th
lm tng thm mt phn ba dn s thnh th trong khong thi gian 1994-1999. Theo kt
qu Tng iu tra dn s 2009, dn s thnh th tng 30%, vi t l tng bnh qun
hng nm l 3,4% t nm 1999-2009. Dn s phn b khng ng u, v c s khc
bit ln gia cc vng, trong vng ng bng sng Hng c mt dn s dy c
nht, v vng Ty Nguyn l c dn s tha tht nht.
11
TCTK (2007) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006
Cc khu cng nghip v khu vc thnh th tip tc thu ht dn di c v khi Vit Nam
pht trin, s phn b dn s s chuyn dch t nng thn ra thnh th - ni c cc c
hi kinh t mi. Tnh Bnh Dng (tng 341%) v TP HCM (116%) l 2 a phng thu
ht s dn di c nht vo nm 2009, v vng Ty Nguyn v ng Nam B c t l dn
nhp c thun ln lt l 112% v 107%. Dng nh c t l ln trong s dn di c
khng c h khu v iu ny khin h gp kh khn trong vic tip cn vi cc dch v
x hi nh chm sc sc khe v gio dc ti cc thnh ph ni h n sinh sng. Mt
s lng ng k tr em di c t nng thn ra cc khu vc thnh th rt d b tn thng
di nhiu hnh thc khc nhau, s c cp chi tit hn trong Chng 5.
1.1.5 Tn gio v Vn ha Vit Nam
Vn ha Vit Nam l mt trong nhng nn vn ha lu i nht khu vc ng Nam .
Tri qua thi k di di s nh hng ca Trung Quc nn nn vn ha ca Vit Nam
mang nhiu nt ng . Mc d chu nh hng ng k t nc ngoi, ngi Vit Nam
vn gi c nhiu phong tc truyn thng in hnh. Nhng phong tc ny c vai tr v
cng quan trng trong i sng hng ngy ca ngi Vit Nam.
Vit Nam l ngi nh ca 54 dn tc anh em, trong ngi Kinh l dn tc a s,
chim 86% tng dn s
12
. Ngi Kinh sinh sng nhng vng t thp, ven bin v
hai ng bng (sng Hng v sng Cu Long ) trong khi ngi Hoa ch chim hn 1%
dn s nhng li sng nhiu cc khu vc thnh th. Tr ngi Khmer (tp trung ng
bng sng Cu Long ) v ngi Chm (sinh sng dc duyn hi Nam Trung B), phn
ln cc nhm dn tc thiu s khc u phn b ri rc cc vng ni cao
13

o Pht l tn gio ph bin nht vi 10 triu tn , o Thin Cha c 6 triu tn .
Cc tn gio chnh khc bao gm Cao i (2,3 triu), Ha Ho (1,2 triu), o Tin Lnh
(1 triu) v o Hi (70.000).
14

1.1.6 Bnh ng gii v Trao quyn cho ph n
a v ca ph n v vn bnh ng gii ci thin nhiu cng vi nhng thnh tu
kinh t v x hi ca t nc. Vit Nam ph chun Cng c xa b mi hnh thc
phn bit i x vi ph n (CEDAW) - theo Nh nc c trch nhim xa b cc ro
cn i vi s pht trin ca ph n v v ng thi thc y bnh ng thng qua cc
hnh ng tch cc. Quyn bnh ng v khng phn bit i x cng c coi trng
trong Hin php ca Vit Nam v c th hin trong cc lut trong nc bao gm Lut
Bnh ng Gii (2006) v Lut Phng chng Bo lc Gia nh (2007).
Mt du hiu tin b khc l hin nay ph n t trnh gn bng nam gii v t l bit
ch: 90,5% ph n bit c, so vi 96% nam gii
15
. S tham gia ca ph n trong lc
lng lao ng c tr lng cng tng nhanh, c bit l ph n tui hai mi.
Trong khong thi gian t 1997 ti nm 2007, t l ph n trong tui t 15 tui tr ln
lm vic trong cc ngnh ngh c tr lng tng t xp x 15-21%
16
. Ph n cng
ngy cng nng ng hn trong lnh vc chnh tr, iu ny c th hin trong cuc bu
c i biu Quc hi gn y nht vo nm 2007. Hn mt phn t trong s 493 i biu
mi l ph n.
12
B Ngoi giao (2006) Thng tin c bn v danh b nc CHXHCN Vit Nam
13
Baulch B., Hung T. Pham and B. Reilly (2007) Ethnic minority and household welfare in Vietnam: Empirical
Evidence from 1993 to 2004 (An sinh cho H gia nh v ngi dn tc Vit Nam: Bng chng theo kinh nghim t
nm 1993-2004)
14
B Ngoi giao (2006) Thng tin c bn v danh b nc CHXHCN Vit Nam
15
TCTK (2007) Kt qu Kho st mc sng h gia nh Vit Nam nm 2006
16
B L-TB&XH, Trung tm thng tin Th trng Lao ng (2009) Xu hng vic lm Vit Nam
Mc d t c nhng tin b ng k, vn bnh ng gii trong gia nh v
ngoi x hi vn cn l mt thch thc i vi hu ht nhng ngi Vit Nam do b nh
hng nng n bi phong tc v truyn thng. Nam gii vn c coi l ngi ng
u gia nh, iu ny quyt nh s phn cng lao ng v s hu ti sn da vo
gii. T l nam gii ng tn s hu rung hoc t rng nhiu hn gp 5 ln so vi
ph n. Hn 80% ngi v vn phi lm phn ln cc cng vic ni tr v chm sc
con ci, trong khi t l ny ngi chng ch l 3%
17
. Vn c s bt bnh ng ng k
v phng din ph n tip cn vi cc c hi kinh t, thu nhp v cc loi hnh ngh
nghip. S liu kho st cng cho thy s khc bit trong mi trng lm vic, thu nhp
ca nam gii cao hn 1,5 ln thu nhp ca n gii
18
. Nhiu thch thc khc vn cn tn
ti trong c t l ph n t vong khi sinh vn cn cao, (c bit cc vng ni, vng
su vng xa), bun bn ph n, bo lc gia nh v t l ph thai cao.
1.1.7 Mi trng, Thin tai v Bin i Kh hu
S tng trng kinh t nhanh chng, di c, th ha v p lc dn s gy ra nhng
p lc ng k i vi mi trng Vit Nam v mi quan tm hin nay l nhng p lc
ny ang ngy cng e da s bn vng v mi trng ca quc gia
19
. Cc chuyn gia
mi trng nht tr cho rng Vit Nam ang phi i mt vi 5 mi e da mi trng
nghim trng: bao ph v cht lng rng b thoi ha; ngun ti nguyn t b suy
thoi v t nng nghip b gim ng k do b khai thc qu mc, thiu nc sch v
nhim nc, nhim mi trng do th ha din ra nhanh chng, v cc mi e da
lin quan n bin i kh hu.
Vit Nam k Ngh nh th Kyoto vo thng 9 nm 2002, sau , vo thng 4 nm
2007, Chnh ph ban hnh K hoch Hnh ng thc hin Ngh nh th giai on
2007-2010. K hoch Hnh ng ny bao gm cc chng trnh s dng nng lng ti
sinh, tit kim nng lng, ti trng rng v cc bin php bo v rng.
20

Vit Nam l mt trong nhng quc gia chu nhiu thin tai nht do c im kh hu v
a hnh. Mi e da thin tai thng xuyn v nng n nht l bo v l lt. Bo nh
hng ti khu vc duyn hi tri di v l lt xy ra sut ma ma trn phm vi khp
ng bng rng ln. Trong giai on 1994-2006, thin tai khin 7.900 ngi cht,
thit hi kinh t c tnh ln ti hn 3 t USD, tng ng 1,5% - 2,2% tng sn phm
quc ni (GDP) hng nm
21
. Trong nm 2009, c hai cn bo mnh- Ketsana v Mirinae
tn cng Vit Nam, gy nh hng ti 18 tnh Bc Trung B, Nam Trung B v Ty
Nguyn, khin gn 300 ngi cht v gy thit hi c tnh khong 1 t USD. Nhn nhn
chung trn th gii thy rng ngi ngho l nhng ngi d b nh hng nht do bin
i kh hu bi v h sng cc khu vc c nguy c cao hn v cuc sng ca h ph
thuc vo ti nguyn thin nhin.
Khi thin tai ngy cng kh d on v bit trc, cng vi tnh trng th ha din ra
nhanh chng ngoi tm kim sot v s suy thoi mi trng gia tng, vic qun l thin
tai tr nn ngy cng quan trng v iu t ra mt s thch thc vi Chnh ph.
Chnh ph thnh lp y ban Phng chng Lt bo Trung ng (thuc B Nng nghip
v Pht trin nng thn), c quan chnh chu trch nhim iu phi cc n lc nhm gim
nh v kim sot thin tai. C quan ny phi hp lm vic vi cc B ngnh lin quan
17
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam (2008) Kt qu iu tra quc gia v
gia nhVit Nam 2006- Nhng pht hin chnh
18
Population Reference Bureau (2003) An Overview of Population and Development in Viet Nam (Khi qut dn s v
pht trin Vit Nam)
19
ASEAN (khng ngy) Industrial Pollution Prevention Makes Sense in Viet Nam (Phng nga nhim cng nghip
Vit Nam)
20
Vin QLKTT (2008) Thng tin chuyn S 3-2008: Bin i kh hu ton cu: Gii php ca Vit Nam.
21
c tnh da trn d liu ca Ban ch o v phng chng lt bo trung ng (B NN-PTNT)
khc, cc c quan chc trch a phng v cc t chc on th khc nhau. Chnh ph
hin cng ang thc hin Chin lc ln th hai v K hoch Hnh ng Phng chng
v Gim nh Thin tai giai on 2001-2010 v gn y ban hnh Chin lc Quc gia
v Phng chng, ng ph v Gim nh thin tai ti nm 2020. Nhng chin lc ny
nhm huy ng tt c cc ngun lc c th phng nga, ng ph v gim nh nhng
nh hng ca thin tai n nm 2020 mt cch hiu qu.
Ngoi nhng c quan chc nng chu trch nhim chnh v qun l thin tai, phn ln
ngi dn, cc doanh nghip t nhn, cc c quan Chnh ph v cc t chc hin vn
cha nhn thc y rng nhng hot ng ca h lin kt cht ch vi cc nguy c
tai ha tim n. Cc KHPT KTXH , nhng quy hoch pht trin c s h tng hin nay
cn cha quan tm y n nh hng thin tai tim n, dn n cc quyt nh u
t cn cha ng n, c th lng ph ngun lc v gy thit hi nghim trng khi thin
tai xy ra. Cc bin php phng chng v gim nh thit hi vn cn mang tnh cht
hnh chnh v cha quan tm thch ng ti phn tch kinh t x hi. H thng qun l
thin tai hin nay cn thiu phn tch nguy c thin tai mt cch ton din v cc khuyn
ngh c lin quan ti vic phng chng trc khi thin tai xy ra v cc k hoch gim
nh thin tai, h thng ny cng cha ra cc bin php khi phc v ti thit sau
thin tai.
1.1.8 Mi trng vin tr
Vit Nam c ghi nhn l quc gia s dng vin tr hiu qu, l mt trong s t cc
quc gia trn th gii p dng Tuyn b Paris v Hiu qu Vin tr vo hon cnh
Vit Nam. Nm 2005, Chnh ph v cc i tc pht trin a ra Tuyn b H Ni v
Hiu qu Vin tr, v gim st cht ch vic thc hin vn kin ny. Mc tiu ca Vit
Nam trong nhiu trng hp cn cao hn cc cc mc tiu ca Tuyn b Paris.
Nm 2009, Vit Nam nhn 3,6 t USD h tr pht trin chnh thc (ODA), tng ng
vi 2,4% tng thu nhp quc dn (GNI) ca Vit Nam
22
. Cc d n c h tr thng
qua ODA tng ng vi khong 16% tng u t Vit Nam, hay 33% tng u t
vo lnh vc cng. Cam kt vin tr cho nm 2010 cao nht t trc ti nay: 8 t USD
c cam kt ti Hi Ngh Tham vn cc nh ti tr c t chc vo thng 12 nm
2009. Mc d nhn c nhiu vin tr ODA, nhng Vit Nam vn khng phi l quc
gia ph thuc vo vin tr.
Cc c quan iu phi vin tr Chnh ph (GACA), bao gm B K hoch v u t, B
Ti chnh, B Ngoi giao v Vn phng Chnh ph ng vai tr quan trng trong qun l
ODA. Mt s ngh nh v thng t c ban hnh gn y lin quan n lnh vc ny,
ngh nh quan trng nht l Ngh nh 131, thit lp vai tr v trch nhim c th ca nh
ti tr v cc c quan thc hin ca Chnh ph tt c cc cp. Vit Nam cng thnh
lp Nhm Hiu qu vin tr lm din n thng xuyn cho Chnh ph v cc i tc
pht trin tho lun cc vn lin quan n vic ci thin v nng cao hiu qu vin tr
theo Tuyn b Pari v Tuyn b H Ni.
Vit Nam l mt trong 8 nc th im sng kin Mt Lin Hp Quc. 14 c quan Lin
Hp Quc cng nhau cam kt vi Mt K hoch chung (khun kh chng trnh hp
tc), Mt Ngn sch chung, Mt Hng dn Thc hin Hot ng chung, Mt Ngi nh
chung, Mt Lnh o v Mt K hoch Qun l chung.
22
MPI (2010) ODA disbursement hits record high in 2009 [online], accessed athttp://www.mpi.gov.vn/portal/page/
portal/mpi_en/32343?pers_id=417323&item_id=8445317&p_details=1 on 19 july 2010 (gii ngn ODA t mc cao
nm 2009)
1.2 Qu trnh i Mi v nhng xu hng pht trin kinh t-x hi gn y
1.2.1 Khi qut v qu trnh i Mi
Bt u vo nhng nm 80, Vit Nam khi xng cng cuc i mi kinh t vi tn
gi i mi. i mi ra nhng ci cch tng tc chuyn t nn kinh t k hoch
tp trung sang nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. Chng trnh
ny ci cch cc hp tc x nng nghip, xa b kim sot v gi c i vi cc sn
phm nng nghip v cho php nng dn bn cc sn phm ca mnh ra th trng.
Cng cuc ny khuyn khch cc doanh nghip t nhn v u t nc ngoi (k c
doanh nghip do nc ngoi s hu), d b nhng ro cn thng mi trong nc v
to dng mt nn kinh t m hn, thc y cc ngnh cng nghip phc v xut khu.
cng nh khuyn khch pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, Chnh ph cng ci cch
khi doanh nghip nh nc bng cch ct gim ng k bao cp trc tip.
Cuc ci cch hnh chnh v kinh t c tip tc thc hin n cui nhng nm 90.
Sau khi gia nhp ASEAN v APEC v k kt mt s hip nh thng mi song phng,
Vit Nam tr thnh thnh vin th 150 ca T chc Thng Mi th gii (WTO) vo nm
2006. Kt qu ca nhng bc pht trin quan trng ny l Vit Nam hin c xem l quc
gia hi nhp y vo nn kinh t ton cu. Gn y, nhm tng cng cc th ch
qun l v iu hnh ph hp vi nn kinh t th trng, hai bin php chnh sch quan trng
c Chnh ph thng qua l chng tham nhng v phn cp qun l.
1.2.2 Cp nht tnh hnh pht trin kinh t-x hi
Trong hai thp k qua, nn kinh t Vit Nam t mc tng trng bnh qun hng
nm 7,5%/nm, mc d c b gin on do nh hng ca cuc khng hong ti chnh
ng nm 1997-1998. GDP bnh qun u ngi cng tng mnh, trung bnh 6,5%/
nm v t mc 834USD/ngi vo nm 2007. Vo nm 2008, con s ny tng ln
1.034 USD, chnh thc a t nc ti v th quc gia c thu nhp di trung bnh.
GDP tng 5,2% vo nm 2009, bt chp cuc khng hong ti chnh ton cu dn ti s
st gim ln ca cc nn kinh t trn th gii.
Mc d lun gi mc tng trng kinh t cao, nhng mi trng kinh t v m vn duy tr
n nh cho n nm 2007 vi t l lm pht thp v thm ht ti khon vng lai mc
c th chp nhn c. N nc ngoi cng c duy tr mc khim tn. Tuy nhin,
nm 2007, nn kinh t phi gp kh khn vi t l lm pht gia tng, cao hn mc tng
trng GDP. Trong nm 2008, t l lm pht tng ln 23%
23
, nhng vo nm 2009, t l
ny gim xung khong 6,9%. Chnh ph nhanh chng chuyn cc u tin ca mnh
t vic n nh nn kinh t sang duy tr tng trng v thng qua cc bin php kch
thch ngn chn s suy gim cc hot ng kinh t v gim thiu cc tc ng x hi.
Vo cui nm 2009, nn kinh t Vit Nam l mt trong nhng nn kinh t tng trng
nhanh nht th gii
24

Bng 1. 1: Pht trin kinh t v m Vit Nam giai on 2005-2008
Ch s 2005 2006 2007 2008
Tng trng GDP thc t (%) 8,4 8,2 8,5 6,2
GDP trn u ngi (USD) (theo gi hin thi) 639 723 834 1.034
T l lm pht (%) 8,3 7,5 8,3 23,0
Ngun: TCTK (2008) Thng co bo ch v s liu thng k kinh t x hi 2008
23
TCTK (2008) Thng co bo ch v s liu pht trin kinh t x hi nm 2008
24
World Bank (2009) Taking Stock An Update on Vietnams Recent Economic Development (im li- Cp nht v
Pht trin kinh t Vit Nam gn y)
Ngun lc chnh khin kinh t Vit Nam tng trng n tng l t trng u t cao,
tng trng cng nghip nhanh, thnh phn kinh t t nhn bng n v xut khu tng
nhanh chng. Kt qu ca vic m ca th trng ni a v tng hi nhp kinh t quc
t l xut khu tng trung bnh khong 19%/nm. Nm 2008, xut khu t k lc 62,7 t
USD, hay xp x 68% GDP. V th ca Vit Nam thay i t mt nc phi nhp khu
go trc nm 1986, tr thnh nc xut khu hng u th gii v mt s sn phm
nng nghip, bao gm go v c ph cng nh v cc sn phm tiu dng nh hng
may mc v giy dp.
Tng trng kinh t Vit Nam nhn chung c coi l c li cho ngi ngho v tng
trng kinh t cao mang li nhng ci thin ng k v phc li cho ngi dn.
Cc Bo co v Pht trin con ngi ca UNDP cho thy rng Ch s pht trin con
ngi ca Vit Nam (HDI) ci thin lin tc v hin ang cao hn so vi xp hng v
pht trin kinh t. Nm 2007, HDI ca Vit Nam l 0,725 v xp hng 116 trong s 182
nc, trong khi ch s GDP ca Vit Nam (GDP trn u ngi tnh theo PPP) xp th
126 trong tng trong s cc nc tng t trong nm 2006
25
. Bn cnh , vi kt qu
ca tng trng kinh t, ngho i cng gim mnh trong thp k qua. Nm 2006, t l
ngho Vit Nam gim xung t gn 60% vo u nhng nm 1990 xung cn 16%
vo nm 2006
26
v c tnh 14% vo nm 2008, theo KSMS nm 2008
27
. Nm 2006, t
l ngho cao hn nhiu khu vc nng thn (18,1%) so vi khu vc thnh th (3,1%)
v t l ngho ngi dn tc thiu s cao hn nhiu (49,8%) so vi ngi Kinh/Hoa
(8,5%).
1.2.3 Tin t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K (MDG)
Trong Chin lc Pht trin Kinh t-X hi 2001-2010, Chnh ph ra 12 Mc tiu
Pht trin Vit Nam (VDG), vi cc mc tiu x hi v gim ngho cho n nm 2010.
Cc VDG phn nh y cc MDG v ng thi tnh n nhng c im pht trin
c th Vit Nam
28
, quc gia c k vng s t c hu ht cc MDG, ngoi tr
mc tiu lin quan n HIV v AIDS (Ph lc 1.1). Mt s mc tiu, nh gim ngho v
hon thnh ph cp gio dc tiu hc t c trc thi hn nh l nm 2015.
C MDG v VDG u bao gm mt s ch s lin quan trc tip n tr em. Tm tt
cc tin b ca Vit Nam trong vic t c cc ch s pht trin chnh ny c th thy
trong Ph lc 1.1. Mc d t c tin b n tng trong giai on 1990-2005, Ph
lc 1.1 cho thy mc d Vit Nam s c kh nng t c cc MDG vo nm 2015,
nhng khng nht thit l s hon thnh tt c cc mc tiu pht trin quc gia vo thi
hn nm 2010.
1.2.4 Nhng thch thc cn tn ti
Mc d t c nhng tin b ng k v tng trng kinh t v gim ngho, Vit
Nam vn tip tc phi i mt vi mt s thch thc v pht trin cn phi xem xt trong
cc chin lc v chnh sch pht trin ca t nc.
1.2.4.1 S khc bit v gim ngho cc vng v theo nhm dn tc
Mc d ngho vn tip tc gim, nhng tnh trng ngho vn cn tp trung nhng
ngi sng khu vc nng thn v min ni (nhng ngi sng khu vc ny chim
25
UNDP (2009) Human Development Report. (Bo co pht trin con ngi )
26
TCTK (2007) Kt qu ca Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006
27
TCTK (2010) Kt qu Kho st Mc sng h gia nh Vit Nam nm 2008
28
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2005) Vit Nam ang t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin k
90% tng s ngi sng trong ngho i
29
. Vng c t l ngho cao nht bao gm Ty
Bc, Bc Trung B v Ty Nguyn (Bng 1.2).
KSMS nm 2008 cho thy t tin b trong vic gim ngho ngi dn tc thiu s, t l
ngho ch gim t 52,3% nm 2006 xung cn 49,8% vo nm 2008. T l ny t hn rt
nhiu so vi t l gim ngho ngi Kinh (gim xung t 10,3% xung cn 8,5%).
Hnh 1. 4: Xu hng gim ngho tin t theo nhm dn tc, 1993-2008
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
1993 1998 2002 2004 2006 2008
Dn tc thiu s
Ngun: Ngn hng Th gii (2007) Bo co Pht trin Vit Nam 2008: Bo tr x hi v Ngn hng Th gii (2009) im
li Cp nht v Tnh hnh pht trin kinh t gn y ca Vit Nam
Bng 1. 2: Xu hng ngho tin t gia cc vng, 1993-2006
1993 1998 2002 2004 2006
Min ni pha Bc 81,5 64,2 43,9 35,4 30,2
ng Bc 38,4 29,4 25,0
Ty Bc 68,0 58,6 49,0
ng bng sng Hng 62,7 29,3 22,4 12,1 8,8
Bc Trung b 74,5 48,1 43,9 31,9 29,1
Duyn hi Nam Trung B 47,2 34,5 25,2 19,0 12,6
Ty Nguyn 70,0 52,4 51,8 33,1 28,6
ng Nam B 37,0 12,2 10,6 5,4 5,8
ng bng sng Cu Long 47,1 36,9 23,4 15,9 10,3
C nc 58,1 37,4 28,9 19,5 16,0
Ngun: World Bank (2007) Viet Nam Development Report 2008: (Bo co Pht trin Vit Nam)
29
IMF (2006) Viet Nam Poverty Reduction Strategy Paper. Annual Progress Report (Ti liu chin lc gim ngho cho
Vit Nam: Bo co tin hng nm)
Nh minh ha trong Bng 1.2, tc gim ngho t nm 1993-2006 khng u trong
c nc. ng bng sng Hng v khu vc min ni pha Bc
30
l nhng in hnh v
tc gim ngho nhanh nht (gim ln lt l 54 v 51 im phn trm), trong khi
tc gim ngho khu vc ng Nam B v Duyn hi Nam Trung B th chm hn
rt nhiu so vi mc trung bnh ca c nc. Nhn chung, t l gim ngho chung Vit
Nam trong giai on ny l kh n tng.
Nhiu nghin cu cho thy cc nhm dn tc thiu s chim t l ngy cng gia tng
trong s ngi ngho v c nguy c b tt hu so vi s pht trin chung ca t nc
31
.
C bng chng cho thy cc nhm dn tc thiu s khng ch ngho cc khu vc min
ni hoc vng su vng xa m cn c khu vc ng bng c mc tng trng kinh t
cao. iu ny cho thy mc d a l l mt nhn t quan trng gii thch v tr thit thi
ca cc nhm dn tc thiu s Vit Nam, nhng khng phi l l do duy nht gy ra
ngho
32
. gim ngho hu ht cc nhm dn tc thiu s v thu hp khong cch
gia cc nhm dn tc, Chnh ph xy dng cc mc tiu c th cho vic pht trin
dn tc thiu s trong nhiu chnh sch v chng trnh (xem Chng 2).
1.2.4.2 Khong cch giu ngho ngy cng ln
S liu t cc cuc kho st mc sng h gia nh ti Vit Nam giai on 2002-2008
cho thy thu nhp v chi tiu theo u ngi ca ngi ngho ang tng, nhng khng
tng nhanh bng cc nhm kh gi hn. Khong cch gia ngi giu v ngi ngho
trong tng dn s ngy cng ln v phng din thu nhp (xem Bng 1.3). Nm 2008,
thu nhp bnh qun hng thng theo u ngi ca nhm dn s ngho nht thp hn
8,9 ln so vi nhm dn s giu nht. T l ny tng hn so vi c tnh cho nm
2006 l 8,4 ln, u thng nht vi xu hng bt bnh ng ang tng dn (nm 2002 l
8,3 ln v nm 2001 l 8,1 ln). H s GINI da vo thu nhp - mt thc o bt bnh
ng thng c s dng tng t 0,42 vo nm 2002 ln 0,43 vo nm 2008 (Bng
1.3), cho thy xu hng phn phi thu nhp km bnh ng hn Vit Nam.
Bng 1. 3: Xu hng chnh lch thu nhp bnh qun hng thng theo u ngi
gia nhm ng phn v h gia nh ngho nht v giu nht v h s GINI, 2002-2008
2002 2004 2006 2008
Khong cch giu nht/ngho nht 8,1 8,3 8,4 8,9
H s GINI 0,42 0,42 0,42 0,43
Ngun: TCTK (2010) Kt qu Kho st Mc sng h gia nh Vit Nam nm 2008.
1.3. Ngho tr em
33
Hai thp k tng trng kinh t nhanh v cc chnh sch tin b ca Chnh ph gp
phn tch cc gim ngho tr em Vit Nam. Nhng tnh trng ngho tr em Vit
Nam gi y dng nh ph bin hn v nhiu hn nhng g ta thng ngh. l do
30
Min ni pha Bc c chia thnh khu vc ng Bc v khu vc Ty Bc vo nm 2000. S liu trc nm 2000
khng th tch ring c
31
Swinkels R. and C. Turk (2006) Explaining Ethnic Minority Poverty in Viet Nam: a summary of recent trends and current
challenges. (L gii vn ngho dn tc thiu s ti Vit Nam: tm tt cc xu hng gn y v cc thch thc hin ti)
32
Baulch B., Hung T. Pham and B. Reilly (2007) Ethnic minority and household welfare in Vietnam: Empirical Evidence
from 1993 to 2004 (An sinh cho H gia nh v ngi dn tc Vit Nam: Bng chng theo kinh nghim t nm
1993-2004)
33
Phn ny ch yu da vo ti liu B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2008) Tr em ngho Vit Nam. sng u?
Xy dng v p dng cch tip cn a chiu i vi ngho tr em
cc phng php v k thut o lng ngho tr em Vit Nam (tp trung vo nhng
tr em sng trong cc h gia nh c xc nh l ngho theo chun ngho tin t ca
quc gia)c nhng hn ch ln. Cch nh gi ny khng th cho chng ta bit liu cc
nhu cu c bn ca tr c c p ng hay cha. Thc ra n li lm lc hng s
quan tm i vi cc nhu cu c bn ca tr em (nhng nhu cu ny khc bit so vi
nhu cu ca ngi ln) v v th c xu hng khng phn nh c nhiu kha cnh
m tr em khng c hng quyn.
Da vo Cng c Quyn Tr em, gn y Vit Nam xy dng phng thc tip cn
ngho tr em a chiu, c trng cho Vit nam, tp trung vo kt qu tc ng ti tr
em, v ly tr em lm trung tm. Cch tip cn ny da vo cc lnh vc ngho nh gio
dc, sc khe, dinh dng, nh , nc sch v v sinh mi trng, lao ng tr em,
gii tr, ha nhp x hi v bo v. Cch tip cn a chiu ny cho php o lng ngho
tr em cc cp tng hp, bng cch tnh ton T l Ngho Tr em v Ch s Ngho
Tr em
p dng cch tip cn mi ny i vi b s liu MICS v KSMS nm 2006 cho thy c
khong mt phn ba tr em di 16 tui c xc nh l ngho, ngha l T l Ngho
tr em l 30 phn trm. T l ny tng ng vi khong 7 triu tr em. Theo cc b
s liu ny, vo nm 2006, cc lnh vc ng quan tm nht ca ngho tr em l dinh
dng, nc sch v v sinh mi trng, vui chi gii tr v chm sc sc khe. Mt
phn ba tr em di 5 tui suy dinh dng th thp ci. C ba tr em th c hn mt em
khng c tim chng y trc 5 tui. Gn mt na s tr em khng c tip cn
vi cc cng trnh v sinh ti gia nh v hai phn ba s tr em khng c ly mt quyn
truyn thiu nhi hoc truyn tranh c. Bn cnh , cc b s liu ny cng cho thy
khng c s khc bit ln gia tr em trai v tr em gi, nhng gia thnh th v nng
thn c khong cch rt ln, tr em sng nng thn phi chu tnh trng ngho hn tr
em sng thnh th (40% so vi 10%). Hn th na, cng c s khc bit rt ln gia
cc vng. T l ngho tr em cao nht khu vc min ni pha Bc, Ty Bc (64% -
78%) v ng Bc, ng bng sng Cu Long (56-60%). T l ngho tr em cao ng
bng sng Cu Long l mt iu ng ngc nhin v khu vc ny c coi l mt trong
nhng khu vc pht trin tt hn v kinh t v gim ngho tin t. Tr em dn tc thiu
s phi i mt vi nguy c ngho i cao hn (vo khong 62-78%) so vi tr em dn
tc Kinh hoc Hoa (24-28%).
S liu KSMS nm 2008 khng nh bc tranh trn y v ngho tr em a chiu Vit
Nam (Hnh 1.5 v 1.6). Mc d t l ngho tr em a chiu gim xung 28,9%, phn tch
cc phn t tip tc cho thy nhng bt bnh ng ln. Trn thc t, t l ngho tr em
a chiu cao i vi tr em sng khu vc nng thn, tr em dn tc thiu s, tr em
sng vng Ty Bc v vng ng bng sng Cu Long. Vng ng bng sng Cu
Long hin c t l ngho tr em cao nht (52,8%).
34
34
TCTK (2010) Kt qu Kho st Mc sng h gia nh Vit Nam nm 2008
Hnh 1.5: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t, 2008
5
26
13
61
21
13
34
22
62
29
0
10
20
30
40
50
60
70
Thnh th Nng thn Tr em dn tc
Kinh/Hoa
Tr em dn tc
Thiu s
Chung
Ngho tr em tin t Ngho tr em a chiu
P
h
n

t
r
m
Hnh 1.6: Ngho tr em a chiu v ngho tr em tin t theo vng, 2008
12
41
26
33
3
16
11
46
22
39
13
53
0
10
20
30
40
50
60
ng bng
sng Hng
Vng trung du
v min ni
pha Bc
Bc Trung b
v Duyn hi
min Trung
Ty nguyn ng bc ng bng sng
Cu long

Ngho tr em tin t Ngho tr em da chiu

P
h
n

t
r
m
Phn tch cc t l ngho a chiu v ngho tin t c tnh ton trn c s cc b s
liu MICS v KSMS nm 2006 cho thy c 2 phng php o lng xc nh cc nhm
tr em ngho kh khc nhau; hai cch o lng ny khng a ra cng mt bc tranh v
ngho tr em mc d c th c mt s trng lp. Mc d 18% tr em c xc nh l
ngho theo t l ngho tr em a chiu (nhm A) v 11% theo t l ngho tin t (nhm
B), 12% tr em c xc nh l ngho bi c hai cch o lng (nhm AB).
Hnh 1.7: S trng lp gia cch tip cn a chiu v cch tip cn tin t trong
vic o lng ngho tr em

Ngun: B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2008) Tr em ngho Vit Nam sng u? Xy dng v p dng cch tip
cn a chiu i vi ngho tr em.
Nu thit k chnh sch v cc bin php xc nh i tng ch da vo mt phng
php tnh ton ngho tr em s b qua mt s lng ng k tr em. Nu ch s dng
phng php tip cn tin t th s khng bao gm c nhng tr em trong nhm A.
Mc d nhng em ny sng trong cc h gia nh c thu nhp cao hn chun ngho
quc gia, song cc em vn phi chu ngho trong cc lnh vc nc sch v v sinh mi
trng, chm sc sc khe, vui chi gii tr v nh .
Cng nh vy, cc chnh sch gim ngho nu ch da vo phng php tip cn ngho
tr em a chiu s khng bao gm nhng tr ch trong nhm B sng trong cc h gia
nh c mc thu nhp di chun ngho. Nhng tr em ny c th c tip cn vi
cc dch v cung cp ring cho cc i tng ngho tin t nhng cc ngun lc c th
khng t c ngng ca cc ch s v gio dc, chm sc sc khe, hoc ha
nhp x hi v bo v. Do , cc chnh sch da vo vic kt hp c hai cch nh gi
ngho s m bo chc chn hn vic xc nh c i tng tr em ngho, d theo
quan im ngho v mt tin t hay ngho a chiu.
Nhm A 18% (ch ngho
a chiu, khng ngho
tin t)
Nhm AB 12%
(c ngho a chiu
v ngho tin t)
Nhm B 11% (khng
ngho a chiu, ch
ngho tin t
Nhm C 59%
(khng ngho
a chiu, khng
ngho tin t)
Ph lc 1.1: Tm tt cc tin b t c vi MDG v VDG
35
MDG cho ti nm 2015 VDG cho ti nm 2010 Tin b t c
cc mc tiu PT
35
1. Xa b tnh trng ngho cng cc:
(1) Gim mt na t l ngi dn
c thu nhp di 1 USD/ngy trong
giai on t 1990 n 2015,
1. Gim t l h ngho:
(1) Gim 50% t l dn sng di chun ngho
quc t trong giai on 2001-2010.
(1) 58% (1993);
14% (2008)
Ngun: TCTK (1993,
2010)
2. t ph cp gio dc tiu hc:
(1) m bo cho tr em trai cng
nh gi khp mi ni hon thnh
y chng trnh gio dc tiu
hc vo nm 2015
2. Ph cp v ci thin cht lng gio dc
(1) Tng t l nhp hc tiu hc ng tui ln ti
97% vo nm 2005 v 99% vo nm 2010.
(2) Tng t l nhp hc trung hc c s ng tui
ln 80% nm 2005 v 90% nm 2010.
(2) 69% (1994-
1995); 96% (2006-
2007)
(3) 33% (1994-
1995); 88% (2006-
2007)
Ngun: GSO (2009)
C s d liu Pht
trin Vit Nam
(VDD),
3. Tng cng bnh ng nam n
v nng cao v th cho ph n
(1) Phn u xa b chnh lch
gia nam v n bc tiu hc v
trung hc vo nm 2005 v tt
c cc cp hc chm nht vo nm
2015.
3. Bnh ng gii, nng cao v th cho ph n v
m bo quyn cho tr em n
(1) Xa b chnh lch v gii cp gio dc tiu
hc v trung hc c s vo nm 2010.
(1) Ch s bnh ng
gii:
- Tiu hc : 1,00
(2006);
- Trung hc: 1,02
(2006)
Ngun: TCTK v
UNICEF Vit Nam
(2007)
4. Gim t l t vong tr em
(1) Gim hai phn ba t l t vong
tr di 5 tui trong giai on t
1990 n 2015.
4. Gim t l sinh, t l t vong v suy dinh
dng ca tr em
(1) Gim t l t vong tr em di 5 tui xung
cn 27 trn 1.000 ca sinh sng vo nm 2010
(2) Gim t l t vong tr di 1 tui xung cn 20
trn 1.000 ca sinh sng vo nm 2010
(3) Gim t l suy dinh dng tr em di 5 tui
xung di 20% vo nm 2010.
(1) 58 (1990); 26
(2008)
(2) 37 (2000); 16
(2007)
(3) 45 (1990); 20
(2008)
Ngun: B YT v
HPG (2009)
5. Tng cng sc khe b m
(1) Gim ba phn t t l t vong
cc b m trong giai on t 1990
n 2015.
5. Tng cng sc khe b m
(1) Gim t l t vong cc b m xung cn 70
trn 10.000 ca sinh sng vo nm 2010 trong
c bit ch trng ti cc vng kh khn .
(1) 200-249 (1990);
75 (2008)
Ngun: B YT v
HPG (2009)
35
S liu c lm trn d so snh.
6. Phng chng HIV/AIDS, st rt v
cc bnh khc
(1) Chn ng v bt u y li
tnh trng lan rng ca bnh dch
HIV/AIDS vo nm 2015,
(2) Chn ng v bt u y li
tnh trng mc bnh st rt v cc
bnh ch yu khc vo nm 2015.
6. Phng chng HIV/AIDS, st rt v cc bnh
khc
(1) Kim ch mc tng t l ly nhim HIV/AIDS
vo nm 2005 v gim mt na mc tng t l ly
nhim vo nm 2010.
(1) 0.004 (1991);
0,43 (2009)
(2) T l st rt tnh
theo 100.000 dn
203,5 (2003) ; 70,2
(2008)
Ngun: B YT v
HPG (2009)
7. m bo bn vng v mi trng
(1) Lng ghp cc nguyn tc pht
trin bn vng trong cc chnh sch
chng trnh quc gia v y li
tnh trng suy gim ti nguyn mi
trng.
(2) Gim mt na t l ngi dn
khng c tip cn bn vng vi
nc sch vo nm 2015.
7. m bo bn vng v mi trng
(1) m bo cho 85% dn c nng thn v 95%
dn c thnh th s dng nc sch vo nm
2010.
(1) Nng thn: 73%
(2002) ; 89% (2008)
(2) Thnh th: 90%
(2002); 97% (2008)
Ngun: TCTK (2000,
2010)

CHNG 2:
BI CNH TH CH
V QUN TR QUC GIA
GII THIU
Chng ny gii thiu php lut, chnh sch chnh lin quan ti quyn tr em, cc c
quan nh nc v t chc ngoi nh nc ( bn chu trch nhim), v qun tr quc gia
c vai tr quan trng trong vic thc hin Cng c Quyn Tr em (CRC).
Hp 2.1: Nhng iu khon chnh trong Cng c Quyn Tr em v Hin php nc
CHXHCNVN lin quan n chng ny
Cng c Quyn Tr em
iu 2 : Khng phn bit i x
iu 3: Li ch tt nht ca Tr em
iu 4: Nh nc c trch nhim thc hin Cng c Quyn Tr em
Hin php Nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam nm 1992
iu 63: Cng dn n v nam c quyn ngang nhau v mi mt chnh tr, kinh t, vn ho, x hi v
gia nh. Nghim cm mi hnh vi phn bit i x vi ph n, xc phm nhn phm ph n.
iu 65: Tr em c gia nh, Nh nc v x hi bo v, chm sc v gio dc.
CRC l t tng ch o ca chng ny, c bit l iu 2, 3 v 4 p dng i vi vic
thc hin ton b Cng c iu 2 qui nh nguyn tc khng phn bit i x, ku gi
cc Quc gia thnh vin phi m bo cho mi tr em c tip cn bnh ng vi cc
quyn c tuyn b trong Cng c. iu 3 qui nh rng trong tt c nhng hnh
ng lin quan n tr em, cho d l do cc c quan nh nc hay t nhn, to n,
c quan hnh php, hay c quan lp php tin hnh th li ch tt nht ca tr em phi
l mi quan tm hng u. Nguyn tc ny c bit quan trng khi gii quyt mu thun
gia nhng tiu chun quc t vi cc kha cnh vn ha khc nhau hoc khi ny sinh
cc cu hi v vic thc hin nhng qui tc nht nh trong nc do c s cnh tranh v
li ch.
iu 4 c tn iu khon thc hin i hi cc Quc gia thnh vin phi tin hnh cc
bin php t php, hnh chnh v cc bin php ph hp khc nhm thc hin tt c cc
quyn c cp trong Cng c Quyn Tr em. iu khon ny chnh thc qui
nh rng i vi cc quyn v kinh t, x hi v vn ha, cc Quc gia thnh vin thc
hin cc bin php huy ng ti a nhng ngun lc sn c ca mnh v trong khun
kh hp tc quc t khi cn thit.
2.1 Cc cam kt ca Vit Nam v quyn tr em
Vit Nam l nc u tin chu v l nc th hai trn th gii ph chun CRC v
c hai Ngh nh th b sung ca Cng c ny. Vit Nam trnh cc bo co nh k
th nht v th hai ln y ban CRC vo nm 1993 v nm 2002, v bo co kt hp ln
th ba v th t vo thng 5 nm 2009. Nhng bo co quc gia ny cung cp nhiu
thng tin v cc bin php lp php, hnh chnh t php, v cc bin php khc c
tinhnh nhm thc y vic thc hin CRC Vit Nam.
Khuyn ngh Kt lun ca y ban CRC a ra vo cc nm 2003 v 2006 ghi nhn
bc tin b ca Vit Nam trong vic thc hin CRC v cc Ngh nh th Khng bt
buc ca Cng c. Tuy nhin, y ban CRC cng khuyn ngh Vit Nam tip tc ci
thin khun kh php l cho quyn tr em v vic thc thi cc quy nh ny. Trong nhng
khuyn ngh ca mnh, y ban nhn mnh vic cn phi ph bin ni dung cc bo
co quc gia ca Vit Nam, cng vi Cc khuyn ngh kt lun ca y ban ti ng o
qun chng nhm nng cao nhn thc v CRC v thc y vic thc hin Cng c.
36

Nh nu trong bo co quc gia v vic thc hin CRC gn y nht, Chnh ph Vit
Nam tip tc p dng cc bin php nhm m bo cc quyn ca tr em thng qua:
Tng cng s gim st v lnh o ca Nh nc v chnh quyn cc cp i
vi cng tc bo v, chm sc v gio dc tr em, ng thi khuyn khch s
tham gia ca tt c cc t chc, on th x hi, chnh tr, kinh t, gia nh v
trng hc;
Thc hin hiu qu php lut v chnh sch hin hnh ca Vit Nam lin quan
n tr em; tip tc cng c h thng lut php v cc chnh sch thc hin v
bo v cc quyn ca tr em, tun th cc qui nh ca php lut quc t. ng
thi tp trung vo vic lng ghp mt cch hiu qu cc vn tr em vo k
hoch pht trin kinh t-x hi ca c nc v tng a phng;
Tng ngun lc hin c cho bo v, chm sc v gio dc tr em t ngn sch
Nh nc v cc ngun c ng gp bi cc t chc trong nc, quc t v
c nhn;
Tng cng v cng c c cu t chc cc c quan Chnh ph chu trch nhim
v lnh vc tr em, v gio dc, o to cn b v cng tc vin, tnh nguyn
vin.
Nng cp c s d liu, thu thp v chia s thng tin lin quan n tr em;
tng cng nh gi, kim tra v gim st vic thc hin cc quyn ca tr em;
Ch trng hn na nghin cu khoa hc nhm p ng cc yu cu ngy cng
cao v bo v, chm sc v gio dc tr em.
Bo co nhn mnh Chnh ph Vit Nam cam kt thc hin cc quyn ca tr em y
hn v mong mun hp tc mt cch hiu qu vi Chnh ph cc nc, cc t chc
quc t v cc t chc Phi chnh ph hot ng trong lnh vc quyn tr em.
37
y Ban CRC, v cc c quan lin quan ti cc iu c quc t v quyn con ngi
khc, cng khuyn ngh Vit Nam thit lp mt c ch c lp nhm gim st quyn
con ngi Vit Nam. Cc c quan ny cng nu bt nhu cu cn phi tng cng b
my t php m bo vic thc thi hiu qu cc cng c quc t ph chun.
2.2 Ci cch lut php quc gia v cc chnh sch v quyn tr em
Cc nguyn tc c bn ca CRC c lng ghp vo Lut Bo V, Chm sc v
Gio Dc tr em c Quc Hi Vit Nam thng qua nm 2004 v cc ngh nh hng
dn thc hin. Tuy nhin, Lut ny nh ngha tr em l nhng ngi di 16 tui, trong
khi CRC nh ngha tr em l ngi di 18 tui.
Mt im ng ch khc ca Lut nm 2004 l, so vi CRC, Lut ny c quy nh
ngha v ca tr em. Mc ch l thc y hnh vi c trch nhim t khi cn nh tui, v
gi gn nt vn ha Vit Nam.
36
Xem Ph lc 2.2 v tm tt cc khuyn ngh v kt lun chnh ca y ban CRC nm 2003 v 2006.
37
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam thc hin CRC giai on
2002-2007
Bng 2. 1: Cc vn bn qui phm php lut chnh ca Vit Nam v bo v quyn tr em
Vn bn v nm ban hnh Cc qui nh lin quan ti quyn tr em
Hin php (1992) Qui nh cc quyn c bn ca cng dn Vit nam bao gm tr em.
B Lut Dn s (1995 ,
sa i nm 2005)
Qui nh nguyn tc i x bnh ng i vi cng dn Vit Nam khng
phn bit i x trn c s dn tc, gii tnh, v tr x hi v kinh t, tn
gio, cng nhn cc quyn ca c nhn.
Lut Bo v, Chm sc v
Gio dc Tr em (2004)
Cc nguyn tc c bn v quyn tr em; cng nhn nhiu quyn v mt
s ngha v ca tr em; trch nhim ca cc bn khc nhau, cc ngun ti
chnh v hp tc quc t bo v quyn tr em.
Lut Thanh nin (2005) Qui nh cc trch nhim ca nhng i tng c trch nhim nh Nh
nc, gia nh, v x hi trong vic bo v quyn ca tr em trong tui
t 16 n 18.
B lut Hnh s (1999 v
sa i nm 2003)
Mt s qui nh lin quan ti cc bin php i x vi nn nhn v nhn
chng l tr em.
B lut Lao ng (Ban
hnh nm 1994, c sa
i nm 2002)
Xc nh tui i vi vic tuyn dng lao ng v cm mi hnh thc lao
ng tr em.
Php lnh Phng chng
mi dm (2003)
Gm cc qui nh v phng chng t nn mi dm v cc bin php gii
quyt tnh trng mi dm tr em.
Lut Gio dc
(sa i nm 2004)
Ngoi cc nguyn tc gio dc tr em, Lut cn c cc qui nh nhm x
l tnh trng bo lc hc ng v khuyn khch pht trin cc trng hc
bn hu tr em.
B lut T tng dn s
(sa i nm 2004)
Qui nh cc th tc trong khng n dn s; cc th tc xem xt v vic lin
quan ti quyn tr em v ph n.
Lut Phng chng bo lc
gia nh (2007)
Qui nh Bo lc gia nh (bao gm c bo lc i vi tr em) l hnh vi
phm php.
Lut Hn nhn v gia nh
(sa i nm 2000)
Khuyn khch bnh ng gii trong hn nhn, i x bnh ng vi con trai
v con gi, v nhn mnh vic i x cng bng gia cc tr em c sinh
ra trong v ngoi gi th.
Php lnh X pht hnh
chnh (2002)
Bao gm cc quy nh c th i vi x pht v thnh nin vi phm php lut.
Lut Ngha v qun s
(1981 sa i nm 2005)
Qui nh tui nhp ng l 18 tui v a ra cc bin php nhm m bo
khng tuyn tr em t hn 18 tui.
Lut Phng chng HIV/
AIDS (2006)
Bao gm cc bin php phng chng HIV/AIDS, bao gm chm sc, iu tr
v h tr ngi nhim HIV ni chung v tr em ni ring.
Lut Bnh ng Gii (2006) Qui nh cc nguyn tc v bin php nhm m bo bnh ng gii trong
x hi v trong gia nh.
Lut t ai (sa i nm
2003)
Qui nh s cn thit cp t xy dng cc cng trnh vui chi gii tr dnh
cho tr em.
Lut in nh (2006) Qui nh t l phim sn xut cho tr em ca cc cng ty lm phim, v s
lng phim dnh cho tr em c chiu ti cc rp chiu phim cng cng.
Ngun: Do tc gi tm tt t cc vn bn qui phm php lut khc nhau
2.2.1 Cc chnh sch v chng trnh quc gia nhm thc y, bo v quyn tr
em v m bo phc li ca tr em
Chnh ph Vit Nam thc hin hng lot chng trnh v chnh sch trong nhng
nm gn y nhm h tr vic thc hin CRC, v bo v cc quyn tr em. Cc chng
trnh cp quc gia ny khng ch hng ti vic y nhanh tin thc hin cc quyn
tr em, m cn nhm gim thiu s cch bit gia cc vng min, cc nhm x hi v
dn tc v tr em c hon cnh c bit. Mt bc ng ch l ln u tin Chnh ph
a quyn tr em vo k hoch pht trin kinh t - x hi (KHPT KTXH) ca quc gia
giai on 2006-2010. Cng vi cc mc tiu pht trin khc, c hai mc tiu mi v
pht trin x hi c a vo KHPT KTXH, l 70% s x/phng c cng nhn
l ph hp vi tr em v 90% s tr em c hon cnh c bit c chm sc v bo
v.
38
iu ny cho thy s tha nhn ngy cng tng i vi tm quan trng ca cc
quyn tr em trong cng cuc pht trin kinh t - x hi ca t nc.
Trong giai on 2001 -2010, Chnh ph a ra mt s Chng trnh Mc tiu Quc
gia (gim ngho, cp nc v v sinh nng thn, phng chng cc bnh x hi, bnh
dch nguy him v HIV/AIDS; gio dc v o to, v ci thin iu kin vn ha v gii
tr ) trc tip hoc gin tip h tr vic thc hin CRC v bo v cc quyn tr em.
Cc chng trnh c lin quan trong lnh vc gim ngho gm c:
Cc Chng trnh mc tiu quc gia v gim ngho; giai on 2006-2010. c
tnh c khong 4 t US$ c u t cho cuc chin chng i ngho trong giai
on ny.
39
Chng trnh to nhng chnh sch h tr ngi ngho v cc h
gia nh ngho, cc x ngho v cc x c bit kh khn vng ven bin v hi
o. Chng trnh c nhiu hnh thc h tr, v d nh cung cp tn dng u
i, cung cp t trng trt v cng c cho cc h gia nh dn tc thiu s v
xy dng c s h tng cho cc x c hon cnh c bit kh khn vng ven
bin v hi o; ci thin kh nng tip cn vi cc dch v x hi (nh chm sc
sc khe, gio dc, h tr nh , nc sch v tr gip php l); v nng cao
nng lc v nhn thc v gim ngho. Mt trong cc mc tiu quan trng ca
chng trnh l h tr con em cc h gia nh ngho c th tip tc i hc thng
qua vic min hoc gim hc ph v cc khon ng gp xy dng trng cho hc sinh.
Chng trnh Mc tiu Quc gia v Pht trin Kinh t - X hi ca cc X c bit
kh khn ti cc vng dn tc thiu s v min ni (Chng trnh 135 - II): Giai
on I ca chng trnh ny c thc hin t nm 1998 theo quyt nh s
135/1998/Q-TTg ca Th tng Chnh ph. Giai on u ca chng trnh
c thc hin ti 1.000 x ngho nht v dn dn c m rng bao ph
2.410 x ngho nht vo nm 2005. Trong giai on 2 (2006-2010), chng trnh
c m rng phm vi thc hin ti cc bn lng vng su vng xa v khu vc
min ni. Cc bn lng ny b thiu nc sch, ng x v c s h tng cn
ngho nn nhm gim t l h ngho sng ti cc x vng xa c hon cnh c
bit kh khn, cung cp nc sch, cc iu kin v sinh mi trng v in
nng, nhm tng t l i hc ca tr em tui n trng. Mc ch khc
nhm bao gm ci thin kh nng tip cn cc h tr php l, tip tc hng dn
cc k nng sn xut cho ngi ngho, kim sot cc bnh nguy him v bnh
x hi, xy dng ng x pht trin th trng nng thn.
38
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2006) K hoch pht trin kinh t-x hi Vit Nam giai on 2006-2010
39
Centre for Analysis and Forecasting, VASS, and Institute of Development Studies, University of Sussex (2007) A review
of ethnic minority policies and programmes in Viet Nam. (R sot cc chnh sch v chng trnh dn tc thiu s
Vit Nam)
Chng trnh 62 huyn ngho nht (Ngh quyt 30A): Trong nm 2008, Th
tng ban hnh ch th tng cng cc chng trnh gim ngho. Nhm thc
hin ch th ny, B L-TB&XH thc hin mt kho st c bn. Kho st ny
xc nh ra 62 huyn (bao gm xp x 480.000 h dn tng ng 2,4 triu
ngi) thuc din ngho. Chng trnh ny nhm gim t l ngho nhng
huyn ny xung di 40% vo nm 2010; gim t l ngho trung bnh ca tnh
c nhng huyn ny vo nm 2015; v gim t l ngho trung bnh ca vng vo
nm 2020. Hp phn chnh ca chng trnh ny l: h tr ng x, nh sinh
hot cng ng, v.v. tng sn sut, h tr nh , y t v nc sinh hot, ci thin
tip cn vi gio dc v dy ngh; v nng cao nng lc v gim ngho.
Mt nghin cu nm 2009 cho thy c 41 chng trnh gim ngho khc nhau Vit
Nam. Nhng chng trnh ny bao gm cc chng trnh lin ngnh (V d Chng
trnh 135-II), cc d n v chnh sch c th ca ngnh (h tr nh cho cc h gia
nh ngho); cc d n quc gia c tc ng n ngho (V d kin c ha trng hc
Quyt nh s 20/2008/Q-TTg ngy 1/2/2008), h tr theo nhm cho ngi dn tc
thiu s hoc ngi ngho (V d cho vay u i i vi ngi dn tc thiu s c hon
cnh c bit kh khn; h tr theo vng (V d h tr pht trin kinh t-x hi cc x
dc bin gii Vit Nam-Lo-Campuchia), h tr theo vng c hp phn ngho (h tr
pht trin kinh t x hi Ty nguyn) v nhng hng dn hoc chun mc khc v
gim ngho.
Vi nhiu chng trnh v chnh sch nh vy, i lc c s chng cho trong vic thit
k chng trnh, nhng ng ngc nhin l c t chng cho trong vic thc hin. Tuy
nhin, gia cc chng trnh ny cn t c iu phi, vic thit k gim ngho mang
tnh ri rc, dn n phn tn tc ng, kh khn trong vic lng ghp cc chng trnh
vo ngn sch thng xuyn, vic gim st, nh gi phc tp, cha hiu qu trong s
dng ngn sch v qu nhiu chng trnh mt s ngnh
40
.
2.2.2. Cc chnh sch v chng trnh x hi lin quan trc tip n vic thc
hin quyn tr em
Hai Chng trnh Hnh ng Quc gia (CTHQG) v Tr em giai on 1991 2000 v
2001 2010 c xy dng v thc hin. CTHQG hin thi nhm to ra nhng
iu kin thun li nht p ng nhu cu v thc hin cc quyn ca tr em, ngn
chn v hn ch nhng nguy c gy hi cho tr em, v xy dng mt mi trng an
ton v lnh mnh tr em Vit Nam c bo v, chm sc, c gio dc v pht
trin ton din.
Chng trnh t ra nhng mc tiu c th, c gii hn thi gian thc hin v sc
khe, dinh dng, gio dc v kh nng tip cn ca tr em vi nc sch v cc iu
kin v sinh mi trng, tham gia cc hot ng vn ha v gii tr. Chng trnh gm
c mc ch bo v tr em khi tt c cc hnh thc bo lc v phn bit i x, v bao
gm cc mc tiu c th lin quan ti chm sc tr m ci, phc hi v iu tr cho tr
em khuyt tt, gim s lng cc ca chn thng v tai nn tr em. Cng c nhng
mc tiu i vi tr em ng ph, tr phi lm nhng cng vic nguy him, lm dng
tnh dc v bun bn tr em, tr em nghin ma ty, ti phm tr em, v tr em b nh
hng bi HIV/AIDS. Tuy nhin, vic thc hin CTHQG ny l mt thch thc to ln
do khng ngun ngn sch cn thit cho mi hot ng ca chng trnh.
40
Jones R., Trn Th Hnh, Nguyn Anh Phong v Trng Th Thu Trang (2009) R sot tng quan cc chng trnh
d n gim ngho Vit Nam
2.2.3. Cc chnh sch phc li v an sinh x hi
T u nhng nm 1990, Vit Nam dn dn chuyn i sang h thng phi kt hp
trong nh nc cung cp h tng c s cho cc dch v c bn v mt h thng
mng li an sinh cho nhng b phn dn c nht nh.
Hng chc triu ngi Vit Nam, gm c nhng ngi dn nhp c khng c h khu
phi da vo nhng cng vic thuc khu vc phi chnh thc kim sng hoc kim
thm thu nhp, trong khi cc chnh sch qun l ca nh nc nhm iu tit thnh
phn ny cn thiu. Vic lm trong thnh phn khng chnh thc cng c nhng nguy
c b nh hng nht nh theo quan im v An sinh x hi; nhng ngi lm vic
trong thnh phn khng chnh thc thng t c bo v khi nhng c sc (V d
mt thu nhp t xut, sc khe yu) hn so vi nhng ngi lm trong thnh phn
kinh t chnh thc. Nhng ngi lm trong thnh phn kinh t khng chnh thc dng
nh khng c bao gm trong cc k hoch an sinh x hi bt buc (v d bo him y
t, bo him vic lm) v do dng nh ph thuc vo cc chng trnh t nguyn
thng km hiu qu hn, thm ch c khi cc chng trnh ny c bao ph ti tt c
cc i tng. Do khon t chi tr i vi mt s dch v x hi c bn cao, nhng h
gia nh ngho hoc cn ngho (v c bit l ph n, tr em, ng bo dn tc thiu s,
v nhng ngi b au m kinh nin trong tng lp dn c ngho v cn ngho ny) rt
c th khng tip cn c vi cc dch v x hi c cht lng, iu ny c bit ph
bin i vi cc dch v gio dc v y t.
Cc nh lnh o Vit Nam th hin mong mun xy dng c ch phc li c kh
nng m bo mi ngi dn Vit Nam u c th tip cn c vi nhng dch v x
hi thit yu theo nhu cu. Tuy nhin, mt nghin cu gn y ca UNDP ch ra rng
h thng an sinh x hi ca Vit Nam mang tnh ly thoi, mang li li ch cho mt b
phn dn s kh gi hn l cho nhng ngi ngho nht
41
.Chnh ph hin ang m rng
phm vi cc mng li an sinh x hi v cc chng trnh bo him c th phc v hng
triu ngi Vit Nam, nhng chng trnh ny min gim chi ph y t cho tr em di 6
tui, v chm sc sc khe min ph cho ngi ngho, nhng tc ng ca n mi ch
vic gim bt ch khng phi chu ton b nhng gnh nng to ln v cc chi ph y t v
gio dc.
Theo bn d tho ln th 8 ca Chin lc An sinh x hi do B L-TB&XH xy dng
nu t nm 2004-2008, tng ngn sch cho an sinh x hi l 207,000 t ng ( 11,8
t USD), trong , ngn sch nh nc ng gp 132.900 t ng (tng ng 8,3%
ngn sch nh nc v 2,6% GDP trong cng giai on). Hnh di y cho thy t
trng chi tiu v h tr th trng lao ng, bo him y t v x hi, tr gip x hi (bao
gm tr gip thng xuyn v cu tr khn cp, gim ngho v cc dch v x hi) v
gim st, nh gi, truyn thng
42
.
41
UNDP (2008) How Progressive is Social Security in Viet Nam?( An sinh x hi Vit Nam ly tin n mc no?)
42
B L-TB&XH (2010) Chin lc An sinh X hi (d tho ln 8)
Hnh 2. 1: Tng ngn sch cho bo tr x hi, 2004 - 2008 (t ng Vit Nam) v
ngn sch Nh nc chi cho bo tr x hi (%) phn trm
75,047
150,000
200,000
250,000
7,346
65,500
58,300
131,146
1,047
70,500
3,500
75,047
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
0.4%
Pht trin th trng lao ng
7,346
65,500
58,300
131,146
1,047
70,500
3,500
75,047
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
Pht trin th
trng lao ng
Cc chnh sch v
bo him y t
v bo him X hi
H tr X hi
Ngn sch Nh Nc Ngn sch ngoi
Tng

13.0%
36.3%

Bo him y t cho cc i tng
chnh sch

Lng hu v h tr cho bo him
tht nghip

H tr X hi
7,346
65,500
58,300
131,146
1,047
70,500
3,500
75,047
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000

5.5%
13.0%
36.3%
44.8%

nh gi, gim st v qun l h
thng bo tr X hi

Ngn sch Nh Nc phn b cho Bo tr X Hi
7,346
65,500
58,300
131,146
1,047
70,500
3,500
75,047
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000

Ngun: B L-TB&XH (2010) D tho ln 8 Chin lc An sinh X hi
D tho Chin lc An sinh X hi bao gm 6 mc tiu chnh
Mc tiu 1: Ci thin s bnh ng trong th trng lao ng bng cch h tr nhng
ngi ngho v d b tn thng tip cn c vi dy ngh v vic lm, ci thin cc
iu kin lm vic v mc sng, v tng t l tham gia vo bo him x hi t nguyn.
Mc tiu 2: Pht trin h thng bo him x hi bng cch m rng bao ph cng
nh nhm mc tiu c th vo cc nhm c nguy c, m bo s n nh v ti chnh
i vi bo him x hi cc li ch ca n tip tc ci thin i sng ngi dn.
Mc tiu 3: Tng tnh hiu qu ca y t cng v t c mc tiu bo him y t ton
dn vo nm 2014. Ci thin cht lng v tnh hiu qu ca y t mi ngi dn c
th tip cn c, c bit l ngi dn tc thiu s, vng su vng xa v vng ni.
Mc tiu 4: Pht trin h thng tr gip x hi linh hot, c th ng ph vi cc bin c/
ri ro mt cch nhanh nhy. M rng phm vi tr gip x hi che ph tt c cc nhm
c nguy c b tn thng. m bo tip cn vi nhng nhu cu c bn nh nc sinh
hot, in, thng tin v v sinh.
Mc tiu 5: Gim ngho mt cch bn vng v ngn chn gia tng bt bnh ng. Kim
sot s khng bnh ng v thu nhp gia cc nhm dn c v vng cng nh ci thin
tip cn vi cc dch v x hi c bn. Tp trung cc chng trnh gim ngho v u t
vo cc vng v khu vc c th cn nht. Bo v hiu qu tr em v ph n ngho, d b
tn thng, b lm dng
Mc tiu 6: m bo rng tt c mi ngi, c bit l ngi ngho v d b tn thng,
c th tip cn vi cc dch v x hi (bao gm gio dc, y t, ni , nc sinh hot,
in, thng tin, v sinh v tr gip php l) Ci thin cht lng v tnh hiu qu ca
cc dch v x hi cc khu vc ng bo dn tc thiu s v vng su vng xa. Tng
cng tip cn ca ngi dn nhp c vi cc dch v x hi khu vc thnh th
43
.
2.3 Vai tr v Nng lc ca cc c quan chu trch nhim
Cc c quan qun tr cng hiu qu l nn tng i vi pht trin con ngi v to ra mt
mi trng thun li xa i gim ngho, thc y bnh ng v bo v quyn tr em.
2.3.1 Vai tr ca ng Cng sn
iu 4 Hin php ca Vit Nam xc nh r vai tr ca ng Cng sn Vit Nam
(CSVN) l lc lng lnh o Nh nc v x hi. Tuy nhin, CSVN lnh o thng
qua cc c s ca mnh trn ton quc v cc on th/n v trong x hi ph hp vi
Hin php v php lut. cp quc gia, CSVN lnh o Nh nc, cc t chc chnh
tr v x hi, cc on th qun chng thng qua cc chng trnh, chin lc, chnh
sch, ngh quyt v ch th mang tnh chnh tr, v thng qua theo di gim st vic thc
hin ca cc t chc ny. Nh c nu trong iu l ca CSVN, CSVN lnh o
Nh nc v x hi thng qua cc chnh sch v mt t tng v t chc.
Hu ht lnh o ti cc c quan Nh nc l ng vin v h c yu cu phi tun
th mi ch o, ngh quyt v ch th ca ng. Cng tng t nh vy, song song vi
vic phi tun th lut php v cc qui nh, cc c quan Nh nc ti cc cp a phng
cn phi tun theo cc ngh quyt v ch th do cp y ng a phng a ra.
Trong c cu t chc ca Trung ng CSVN, Ban Tuyn gio Trung ng, c thnh
lp trn c s hp nht Ban T tung Vn ha Trung ng v Ban Khoa gio Trung
ng theo Quyt nh s 45/Q-TW ca B Chnh tr nm 2007, c mt s chc nng
hot ng lin quan ti quyn tr em. V d, Ban ny chu trch nhim chun b cc chnh
sch ch o ca ng v cc vn lin quan ti quyn tr em sau s c B
Chnh tr hoc Ban Chp hnh Trung ng ng thng qua .
CSVN th hin s quan tm su sc ti cng tc chm sc, bo v v gio dc tr
em. Thng 6 nm 2000, Ch th 55/CT-TW v vic Tng cng vai tr lnh o ca ng
trong cc hot ng chm sc, gio dc v bo v tr em c ban hnh. Thng qua
Ch th ny, CSVN mong mun c mt s ci thin tch cc v mt nhn thc v hnh
ng v tr em ti cc chi b ng, chnh quyn a phng, cc t chc x hi, cc gia
nh v x hi cp c s.
2.3.2 Vai tr ca Quc hi v Hi ng Nhn dn cc cp
Quc hi nc CHXHCNVN c bu theo nhim k nm nm theo nguyn tc ph
thng u phiu. Quc hi c ba chc nng chnh: lp php, gim st v quyt nh
nhng vn c tm quan trng mang tnh quc gia. Quc hi l c quan duy nht c
quyn thng qua Hin php v cc lut, cng nh quyt nh chng trnh xy dng
43
B L-TB&XH (2010) Chin lc An sinh X hi (d tho ln 8)
php lut. Quc hi a ra cc quyt nh v k hoch pht trin kinh t - x hi, cc
chnh sch kinh t v m quan trng nht ca t nc v ph chun ngn sch nh
nc, bao gm vic phn b ngn sch ti cc B ngnh, cc c quan trung ng, cc
tnh, thnh.
Theo qui nh ca Hin php, Quc hi thc hin chc nng gim st ti cao mi hot
ng ca Nh nc. Nm 2007, Quc hi kha 12 c bu vi 493 i biu trong
c 25% s i biu l ph n. Quc hi hp hai k trong mt nm v c th thnh lp
cc y ban t vn v nhng vn c th. Theo Lut T chc Quc hi sa i nm
2007 th cc c quan ca Quc hi gm c y Ban Thng v Quc Hi, Hi ng Dn
tc v 9 y ban trong c 5 y ban sau c cc chc nng lin quan ti quyn tr em:
y ban Vn ha, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng ng vai tr quan trng
trong vic thm tra cc d n lut v cc vn thuc lnh vc ca y ban. y
ban chu trch nhim thm tra Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em (2004),
Lut Thanh nin, Lut Gio dc, Lut in nh v Lut Th dc th thao. y ban
cng chu trch nhim gim st vic thi hnh cc lut ny v cc lut c lin quan
khc, gim st cc hot ng ca Chnh ph v vic thc hin cc chnh sch ca
Chnh ph. Trong giai on 2002 2008, y ban bo co v vic thc hin cc
lut lin quan ti tr em ca chnh quyn trung ng v a phng. y ban ny c
39 thnh vin trong c 14 thnh vin thng trc.
y ban Cc vn X hi chu trch nhim thm tra cc d lut v cc lnh
vc lao ng, chm sc sc khe, tn gio, v cc kha cnh x hi khc. Ti thi
im hin ti y ban xem xt ni dung mt s d lut c lin quan ti quyn
tr em nh B Lut Lao ng, Lut Phng chng HIV/AIDS, Lut Bnh ng gii v
Lut Phng chng Bo lc Gia nh. y ban cng gim st vic thc hin cc lut
lin quan ti cc vn x hi cng nh cc hot ng v chnh sch c lin quan
khc ca Chnh ph. y ban c 40 thnh vin trong c 12 thnh vin thng trc.
y ban Kinh t c cc chc nng lin quan n quyn tr em, chu trch nhim
xem xt v gim st cc Chng trnh ca Chnh ph, cc d n v k hoch pht
trin kinh t v x hi v bo co ca Chnh ph v vic thc hin cc nhim v v
k hoch pht trin kinh t - x hi. y ban ny cng gim st vic thc hin cc
lut v cc vn bn php quy trong lnh vc qun l tin t v kinh t. y ban ny
c 36 thnh vin vi 14 thnh vin chuyn trch.
y ban Ti chnh v Ngn sch chu trch nhim xem xt cc d ton, phn b
ngn sch, gim st v quyt ton Ngn sch Nh nc. y ban ny xem xt
cc d tho lut v ngh nh trong lnh vc ngn sch v ti chnh. y ban cng
gim st cc hot ng ca Chnh ph v cc B ngnh trong vic thc hin ngn
sch Nh nc. y ban c 35 thnh vin v 10 thnh vin chuyn trch.
y Ban Php lut chu trch nhim thm tra tt c cc d n lut, bao gm cc
lut lin quan n bo v quyn tr em th d nh sa i B lut Hnh s, cc
iu khon ca B lut T tng Hnh s v Lut Phng chng bun bn ngi.
Hi ng Dn tc a ra khuyn ngh v cc vn dn tc Quc hi xem xt, gim
st vic thc hin cc chnh sch dn tc thiu s, bao gm nhng chnh sch tc ng
ti tr em; xut chng trnh v k hoch pht trin cc vng min ni ni sinh sng
ca nhiu dn tc thiu s; v thng xuyn t vn cho Chnh ph v cc vn ny.
Cng ging nh cc y ban khc ca Quc hi trn, Hi ng Dn tc s bo co vi
Quc hi v nhng hot ng ca mnh.
cp a phng, Hi ng Nhn dn thng qua cc k hoch pht trin kinh t - x
hi v cc chnh sch ca a phng v dnh u tin cc ngun ngn sch ph hp
vi cc lut v qui nh ca nh nc. Hi ng Nhn dn tnh c thm quyn ph duyt
phn b ngn sch ba cp Chnh quyn a phng (tnh, huyn v x)
c th hon thnh trch nhim ca mnh, cc i biu Quc hi v Hi ng Nhn
dn cn phi c thng tin v nhng vn c lin quan. H cn phi nm c cc
cng c quc t m Vit Nam ph chun, yu cu hi ha php lut quc gia vi
cc iu c quc t v thng qua ngn sch thc hin.
Mc d Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em nm 2004 l bc tin quan trng,
tuy nhin, Lut ch trnh by nhng nguyn tc chung i vi vic thc hin cc quyn
tr em Vit Nam. Cn phi c cc hng dn v qui nh c th h tr vic thc
hin quyn tr em. Trong nhng nm gn y, cc i tc pht trin h tr nng cao
nhn thc ca Quc Hi v CRC v nhng vn bn khc v quyn con ngi cng nh
ngha v, trch nhim ca Nh nc. Tuy nhin, do cc i biu Quc hi v Hi ng
Nhn dn u c bu ln theo tng nhim k nht nh, phi lp li cc hot ng tp
hun cho cc i biu mi c bu nhim k sau. V nhiu i biu hot ng khng
chuyn trch do h khng c nhiu thi gian cho vic nng cao nng lc v quyn tr
em. Trong nhim k 2007-2012, ch c 29% i biu Quc hi l i biu chuyn trch,
mc d s ny c cao hn mt cht i vi UB VH GD-TTN&N l 36%
44
.
2.3.3. Vai tr ca Chnh ph
Lut T chc Chnh ph nm 2001 qui nh Chnh ph Vit Nam l c quan hnh php
ca Quc hi v do vy, l c quan hnh chnh cao nht ca Nh nc. Chnh ph bo
co v chu trch nhim trc c Quc hi v Ch tch nc. Chnh ph c vai tr trng
yu trong thc thi Hin php v php lut, m bo vic thc hin cc ch th v chnh
tr, kinh t, x hi v i ngoi, cng nh trong vic qun l nh nc mt cch hiu qu
t cp trung ng ti cc cp a phng. Chnh ph cn chu trch nhim i vi qu
trnh xy dng chnh sch v ch o cc c quan Chnh ph d tho cc vn bn qui
phm php lut. Qu trnh d tho ph thuc vo kin v tham vn t pha cc B v
cc s ngnh ti a phng.
Chnh ph do Th tng lnh o c thm quyn ban hnh mt s loi vn bn qui
phm php lut nh Ngh nh v Quyt nh Php lnh do y Ban Thng v Quc hi
thng qua v Lut phi c trnh ln Quc hi thng qua. Cc B ch qun ban
hnh cc Quyt nh v Thng t nhm hng dn c th vic thc hin cc vn bn qui
phm php lut cp cao hn. Qu trnh xy dng lut, cc qui nh v chnh sch vn
tn nhiu thi gian nhng trong thc t cn b ko di hn na do vic thc hin lut,
qui nh v chnh sch li ph thuc vo nhng hng dn v qui nh phi c cc c
quan ca Chnh ph ban hnh. Cn lu rng tc ng thc s ca lut php thng
khng nm nhng ni dung tng quan hoc chnh sch c ban hnh t u, m
cc hng dn thc hin c ban hnh sau .
45
44
World Bank (2009) Viet Nam Development Report 2010: Modern Institutions. (Bo co pht trin Vit Nam 2010: Cc
th ch hin i)
45
Overseas Development Institute (2004) Understanding the Pro-poor Political Change: the Policy Process in Viet Nam
(Tm hiu s thay i chnh tr v ngi ngho - Qu trnh chnh sch Vit Nam)
2.3.4 Vai tr ca cc B ngnh v Chnh quyn a phng
Cc c quan nh nc quan trng lin quan ti quyn tr em c m t di y v
tip tc c cp ti trong cc chng tip theo l:
B Lao ng, Thng binh v X hi (B L-TB&XH): Theo Ngh nh 186/2007/
N-CP ngy 25/12/2007, B L-TB&XH c chc nng qun l nh nc trong
cc lnh vc vic lm, dy ngh, lao ng, lng v tr cp, bo him x hi, an
ton lao ng, bo tr x hi, chm sc v bo v tr em, bnh ng gii, ngn
chn v u tranh vi t nn x hi trn ton quc; B cng c trch nhim qun
l nh nc v cc dch v cng thuc lnh vc ca B. B L-TB&XH c vai tr
trch nhim hng u trong lnh vc bo v v chm sc tr em Vit Nam.
B Y t (B YT): c cc chc nng qun l nh nc trong lnh vc y t, y t iu
tr v d phng, v tt c cc dch v cng do B qun l. B Y t chu trch nhim
ci thin cht lng cc dch v y t nhm m bo tr em c chm sc y
v mt sc khe t khi mi sinh ra cho n khi tr thnh ngi ln, v quan
tm c bit ti tr em c hon cnh c bit. Theo Ngh nh 188/2007/N-CP
ngy 27/12/2007, B Y t c giao thm nhim v qun l v cc vn dn
s v k hoch ha gia nh, vn thuc trch nhim ca y ban Dn s Gia nh
v Tr em trc kia.
B Gio dc v o to (B GD&T): trch nhim hng u ca B GD-T l xy
dng cc chng trnh v chnh sch nhm m bo quyn c hc tp ca
tr em, thng qua cc chnh sch v phng php gio dc nhm h tr tr em b
thit thi cc em c th ha nhp vi h thng gio dc; v xc nh r cng
tc ci cch chng trnh gio dc, sch gio khoa, chng trnh hc, o to cho
gio vin.
B Vn ha, Th thao v Du lch (B VH-TT&DL): chu trch nhim iu phi qu
trnh xy dng chnh sch v chng trnh nhm ngn chn tnh trng bo lc
trong gia nh; xy dng v pht trin khi nim gia nh vn ha; t chc vic
thu thp v lu tr thng tin lin quan ti gia nh, v a ra cc hng dn v
xem xt nhng kinh nghim thc t trong qu trnh m rng cc gia nh vn
ha; v gio dc cng ng v phong cch sng v cch ng x trong gia nh
truyn thng ca Vit Nam. Cc vn lin quan ti gia nh vn l trch nhim
ca y ban Dn s Gia nh v Tr em trc kia, nay do B VH-TT&DL m
nhn
46
.
B Cng an (B CA): chu trch nhim p dng cc bin php ngn chn cc hnh
vi vi phm cc quyn tr em, gio dc v ci to thanh thiu nin lm tri php lut.
B T php: Theo Ngh nh 93/2008/N-CP, B T php c chc nng qun l
nh nc trong lnh vc son tho v thc thi cc vn bn php l; kim tra cc
vn bn php l; ph bin v gio dc cc vn bn php l; cung cp tr gip
php l cho tr em; qun l hot ng cho nhn con nui (trong nc v nc
ngoi); nh hng nhn thc v gio dc v php lut bo v tr em.
B Nng nghip v Pht trin Nng thn (B NN&PTNT): chu trch nhim xy
dng v thc hin cc chnh sch v cung cp nc sch v v sinh mi trng
nng thn. B NN&PTNT l c quan chu trch nhim thc hin Chng trnh Mc
tiu Quc gia v Nc sch v V sinh mi trng nng thn.
46
Trch nhim lin quan n y t trc y ca UBDS-G&TE hin do B Y t qun l.
B Ti nguyn v Mi trng (B TNMT): Theo Ngh nh s 25/ 2008/ N-CP
ngy 4/3/ 2008, chu trch nhim hng dn vic thc hin cc vn bn php lut
v qun l v bo tn ngun nc; theo di gim st vic thc hin chin lc,
chng trnh v chnh sch ngn chn v u tranh vi vic tn ph ngun nc;
v phi hp vi cc B ngnh khc nhm m bo s dng v bo tn hiu qu
ngun nc.
B K hoch u t (B KH&T): c trch nhim qun l nh nc trong lnh
vc lp k hoch v u t, bao gm c cng tc c vn ton din cho cc chin
lc, chng trnh v k hoch pht trin kinh t x hi. Do , B KH&T chu
trch nhim i vi cc k hoch pht trin kinh t x hi hng nm v di hn;
v huy ng cc ngun lc trong nc v quc t phc v cc hot ng pht
trin kinh t x hi.
B Ti chnh (B TC): chu trch nhim hng dn cc B ngnh khc v cc y
ban nhn dn lp d ton ngn sch hng nm v di hn dnh cho tr em, v
xut cc chnh sch nhm huy ng ngun lc ti chnh phc v cc hot
ng v quyn tr em.
y ban Dn tc (UBDT) tham mu v cc vn dn tc thiu s, phi hp vi
cc B ngnh v cc c quan khc xy dng v thc hin cc chnh sch, chin
lc, k hoch v chng trnh hnh ng lin quan ti cc vn dn tc thiu
s; y ban cng l c quan chu trch nhim thc hin chng trnh mc tiu quc
gia dnh cho cc x c bit kh khn cc vng dn tc thiu s, min ni trong
giai on 2006 2010 (chng trnh 135 giai on II).
Tng cc Thng k (TCTK): c chc nng thng k quc gia v qun l hot
ng thng k ca cc B ngnh. Ngoi h thng bo co ca cc b ngnh v
ca a phng, TCTK cn tin hnh cc cuc Tng iu tra v cc kho st,
iu tra chn mu nh Tng iu tra Dn s v Nh (cc nm 1989, 1999 v
2009), cc cuc kho st h gia nh quan trng nh Kho st mc sng h gia
nh Vit Nam (KSMS), iu tra cc mc tiu tr em v ph n (MICS), iu tra
Y t v Nhn khu hc (DHS), iu tra Gia nh, iu tra v Thanh thiu nin Vit
Nam (SAVY), iu tra Bin ng dn s v k hoch ha gia nh, nhm cung cp
cc thng tin c bn v tnh hnh ca tr em v ph n Vit Nam.
y ban Nhn dn cp tnh, cp huyn v cp x chu trch nhim thc hin quyn tr
em trong a phng ca mnh theo quyn hn c Chnh ph giao ph. C th l y
ban Nhn dn s chu trch nhim phn b ngun ti chnh ti cc trng hc, trm y t,
trung tm th thao, cc nh vn ha, cc khu vui chi gii tr dnh cho tr em. Tt c cc
B c nu trn y u c cc s ngnh tng ng ti a phng hot ng di
s qun l ca y ban Nhn dn. Cc s ngnh ti a phng thc s l nhng n v
thc hin cc chnh sch v qui nh v quyn tr em ti a bn. Ngoi ra, y ban Nhn
dn cc cp phi hp cht ch vi Hi ng Nhn dn trong vic xy dng v thc hin
cng tc lp k hoch hot ng v k hoch ngn sch pht trin x hi ti a phng.
Hnh 2. 2: Mi quan h gia cc c quan nh nc vi trch nhim bo v quyn
tr em
CHNH PH VIT NAM
QUC HI
CC Y BAN
HI NG NHN DN TNH Y BAN NHN DN TNH
HI NG NHN DN HUYN
Y BAN NHN DN HUYN
HI NG NHN DN X
Y BAN NHN DN X
CC B: GD&T, Y T, L - TB&XH, TI CHNH, KH&T, vv...
CC S: GD&T, Y T, L - TB&XH, TI CHNH, KH&T, vv...
CC PHNG CHC NNG
CC CN B CHUYN MN
T
R
E
M
Vic thc hin quyn tr em ca cc B ngnh v cc c quan chc nng a phng
hin cn nhiu bt cp. Th nht, hu ht cc cn b chu trch nhim v thc hin
quyn tr em ti cp c s thiu kin thc v k nng chuyn mn mt cch c h
thng lm vic vi tr em. Hn ch ny c nhn mnh trong Bo co Quc gia
gn y c Vit Nam trnh ln y ban CRC.
47
Cng tc x hi gn y mi bt u
c cng nhn l mt ngh chuyn mn Vit Nam. Cc dch v x hi cho cc nhm
tr em d b tn thng ch yu c thc hin thng qua cc n lc tnh nguyn v
cc t chc phi li nhun hn l t pha cc cn b chuyn trch c o to v tr
lng.
48
Th hai, mc d B L-TB&XH l c quan u mi trong iu phi cc hot ng c t
chc ca nh nc v quyn tr em,nhng c ch iu phi cp a phng vn cha
r rng. Cc Chm sc v Bo v Tr em thuc B L-TB&XH c thnh lp vo
cui nm 2008, vn tr em c quan tm nhiu hn B L-TB&XH nhng Cc
vn cha xy dng c mt mng li v c cu t chc ca Cc cp a phng.
Th ba, vic gii th cc y ban DS-G&TE ti a phng c kh nng s nh hng
ti vic thc hin cc chc nng qun l nh nc lin quan ti tr em. Cc cn b
trc y ca y ban DS-G&TE cp tnh c thuyn chuyn ti lm vic ti S
L-TB&XH a phng hoc S Y t hoc cc c quan khc. Hin khng c cn b lm
vic chuyn trch v cc vn ca tr em cp x.
Th t, cc cn b trung ng c nhiu c hi hn trong vic tip cn ti nhn thc
quyn tr em v cc trch nhim ca h trong cng tc bo v quyn tr em hn l cc
cn b di a phng. S cch bit ny cng tn ti gia cc c quan lp php v cc
c quan thc hin. iu ny nhiu kh nng gy ra s thiu nht qun trong vic u tin
u t hoc phn b ngn sch ti cp a phng, c bit l khi xt ti thc t qu
trnh phn cp qun l ang c y mnh ti Vit Nam.
47
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co quc gia ln 3 v 4 v thc hin CRC giai on 2002-2007
48
UNICEF (2005) Nghin cu Ngun Nhn lc v Nhu cu o to trong Pht trin Lnh vc Cng tc X hi Vit Nam
Th nm, vic xem xt v gii quyt cc vn tr em theo phng php tip cn da
trn quyn l mt khi nim tng i mi Vit Nam. Cn phi c thi gian cc h
thng lp php, hnh php v t php nhn nhn tr em l ch th nm gi cc quyn
ca mnh. Mc d, Vit Nam thc hin nhng ci cch php lut ng k, nhng vn
cn phi c thm nhiu n lc nhm nh gi nhu cu nng lc v pht trin nng lc
dnh cho cc c quan qun tr cng m bo rng trong thc t, quyn ca mi tr
em Vit Nam u phi c tn trng, bo v v thc hin. Mt iu ng lu l cn
tin hnh nh gi nhu cu nng lc ti nhiu cp khc nhau c nhn, t chc, mi
trng hot ng v vic ny cn phi c thc hin mt cch ph hp.
Th su, cc vn quyn tr em phi c xem xt v gii quyt thng qua mt
phng php tip cn a ngnh v mang tnh tng hp. Vic thc hin cc chng trnh
v chnh sch lin quan ti cc quyn tr em cng i hi phi c s phi hp cht ch
gia cp trung ng v a phng. Mc d s phi hp v hp tc lin ngnh gia cc
c quan nh nc c y mnh trong nhng nm gn y, vn ang tn ti mt
s thch thc, c bit l trong bi cnh Chnh ph c cu li v gii th y ban DS-
G&TE. Cng tc phi hp gia cc B ngnh a phng cn phi c tng cng
hn na. Do cc hot ng chnh h tr quyn tr em thc cht c tin hnh ti cp
c s, nu phi hp khng tt s gy ra trng lp v ni dung hot ng v s dng cc
ngun lc cng km hiu qu.
2.3.5. Vai tr ca b my t php
H thng ta n ca Vit Nam bao gm Ta n Nhn dn cp qun huyn, Ta n Nhn
dn tnh v Ta n Nhn dn Ti cao (c quan t php cao nht). Hin php Vit Nam
qui nh b my t php c quyn c lp chnh thc.
Nm 2008, Lut Xy dng v ban hnh cc vn bn quy phm php lut (lut v lut)
c thng qua. Lut ny yu cu Chnh ph phi cng b tt c cc d tho lut 60
ngy trc khi thng qua ngi dn c th gp trc khi lut c thc thi. y l
bc quan trng trong qu trnh ci cch lut php ca Vit Nam
49
.
Theo bo co nh k ln th 3 v th 4 gi y ban CRC, Vit Nam c nhng n lc
khng mt mi nhm tng cng v ci tin h thng t php. Khi vic nh r c cu t
chc v quyn hn ca cc ta n th s tip cn ca ngi dn vi lut php cng
c tng cng nhm m bo cc phn quyt cng bng v khng thin v, v nhm
thc y vic bo v quyn con ngi mt cch c hiu qu.
50
Phm cht v nng lc
ca cc thm phn, hi thm ca Ta n Nhn dn v cc kim st vin ti tt c cc
cp, cng nh s lng v cht lng cn b t php c ci thin v nng cao.
i ng lut s, cng chng vin, thanh tra ta n v cc th ch php l v ngi ngho
ti tt c cc tnh, thnh ph u c nng cao cht lng.
Tuy nhin, hin vn tn ti cc hn ch v nng lc ca b my t php nhm bo v
quyn tr em ni chung v c bit l cc quyn ca tr v thnh nin vi phm php lut
ni ring. Vic Vit Nam ang xem xt thnh lp mt Ta n Tr em/Gia nh l mt nhn
t tch cc; Chnh ph v CSVN ang ng h mnh m qu trnh ny
51
.
49
th ch hin i)
50
2002-2007
51
Xem thm Chng 5
2.3.6. Vai tr ca Gia nh
Mc d theo lut quc t v quyn con ngi th Nh nc chu trch nhim hng u
trong thc hin CRC. Cng c ny cng nu bt vai tr quan trng ca gia nh, ngi
gim h hp php hoc nhng ngi khc c trch nhim vi tr em, trong vic bo v
cc quyn tr em v v m bo phc li cho cc em.
Gia nh l n v c bn ca x hi Vit Nam v c coi l nn tng vn ha v x
hi ca t nc. Theo truyn thng, phn ln cc gia nh Vit Nam u bao gm ba
th h chung sng di mt mi nh. Tuy nhin, qu trnh hin i ha cng vi cc thay
i v x hi v ng lc kinh t ang lm thay i cu trc gia nh. Xu hng ngy
cng ph bin hin nay l cc gia nh ht nhn v t th h chung sng. Ngy cng c
nhiu gia nh do ph n lm ch h v nhiu gia nh b v. Theo kt qu iu tra
Gia nh thc hin nm 2006 th m hnh gia nh hai th h chung sng l ph bin
chim 63,4% v t l cc gia nh ba th h chung sng c chiu hng gim.
52

M hnh gia nh Vit Nam truyn thng coi nam gii l ch gia nh. Thc trng ny da
trn quan nim chung cho rng s thnh vng ca ton b gia nh c u tin hn
so vi li ch ca c nhn tng thnh vin trong gia nh. Mc d vai tr ca ngi ph
n trong x hi thay i trong thi gian gn y, gia nh hin vn l mt th ch gia
trng do nam gii kim sot. Trong cc kt lun khuyn ngh phn hi bo co kt hp
k nm v k su ca Vit Nam, y Ban Cng c Xa b mi Hnh thc phn bit i
x vi Ph n th hin mi quan ngi ca mnh v s tn ti dai dng ca thi
trng nam khinh n v nhng rp khun thm cn c , bao gm c vic thch sinh con
trai, lin quan ti cc vai tr v trch nhim ca ph n v nam gii trong gia nh v ca
ton th cng ng. Ti liu ny ch ra rng nhng rp khun cng nhc ny to ra
ro cn ng k i vi vic thc hin Cng c, l nguyn nhn su xa ca tnh trng
bo lc i vi ph n v t ph n vo v tr thit thi trong mt s lnh vc
53
Trong qu trnh xem xt mi trng gia nh Vit Nam, y Ban CRC th hin mi lo
ngi su sc rng, nh c tha nhn trong Bo co Quc gia ca Vit Nam trnh
ln y ban, tnh trng ly tn ca gia nh bao gm c vic ly hn, ang tng ln v l
mt nguyn nhn gp phn lm gia tng s lng tr em vi phm php lut, tr em lang
thang v lm dng cc cht ma ty. y ban cng th hin mi lo ngi v khong cch
ngy cng ln gia cc gia nh ngho v giu, v nhn thy rng s ngho i khin tr
em phi i mt vi ri ro b bc lt v lm dng cao hn. Do , y ban khuyn ngh
Chnh ph cn tng cng n lc nhm xy dng mt chnh sch gia nh ton din v
ci thin cc dch v h tr x hi dnh cho nhng gia nh ngho thng qua vic thit
lp mt h thng nhn vin cng tc x hi chuyn nghip trong cng ng nhm t vn
v h tr cho ngi dn. y ban cng khuyn ngh cn tng cng h tr ti chnh cho
cc gia nh kh khn v kinh t, c bit l trong khun kh nhng k hoch pht trin
v gim ngho dnh cho cc vng nng thn v cc vng su, vng xa.
54
Hin php v cc lut ban hnh gn y cho thy Chnh ph sn sng thc y cc
quyn tr em, qui nh trch nhim cha m phi bo v cc quyn v quyn li ca con
em cng nh nguyn tc cha m cn tn trng kin ca con ci. iu 64 Hin php
nc Vit Nam Dn ch Cng ha nm 1946 khng nh cch y hn 60 nm: Gia
nh l t bo ca x hi. Nh nc bo h hn nhn v gia nh. iu 56 Hin php
nm 1992 nu r rng tr em c gia nh, Nh nc v X hi bo v, chm sc v
52
B VH-TT&DL, v cc c quan khc (2008) iu tra Gia nh Vit Nam 2006
53
UN (2007) Concluding Comments of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women: Viet Nam -
CEDAW/C/VNM/CO/6. (Nhn xt kt lun ca y Ban Xa b Phn bit i x vi Ph n)
54
UN (2003) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet Nam (Cc kt lun ca y Ban
v Quyn Tr em i vi Vit Nam)
gio dc. iu 40 qui nh Nh nc, gia nh, x hi v cng dn c trch nhim bo
v, chm sc b m v tr em.
55
Mt s vn bn lut c th c ban hnh qui nh r bn phn v ngha v ca cc bn
trong hn nhn k c trch nhim lm cha m, nh c nu trong danh sch di y:
Lut Hn nhn v Gia nh (nm 2000): qui nh cc cp v chng c ngha v
thc hin k hoch ha gia nh v bo v ph n trong thi gian mang thai,
ngi chng khng c ly hn cho ti khi con sinh ra c mt tui. Lut ny
sa i quy nh trong Lut nm 1986 nhm cho php ngi ph n c th c con
m khng c chng, v qui nh hnh ng nh v v lm dng tr em l tri
php lut. iu 34 qui nh cha m c ngha v v quyn yu thng, nui dy,
chm sc; bo v cc quyn v quyn li hp php ca con ci; tn trng kin
ca con ci;
Ngha v ca gia nh phi bo v v to iu kin thc y s pht trin ca tr
em c cng c thm trong Chin lc Gia nh Vit Nam giai on 2005-2010
nhm mc tiu tng cng nng lc v nng cao vai tr ca gia nh, thng qua
h tr pht trin kinh t h gia nh v cc dch v gia nh (bao gm c h tr
cc gia nh ngho) nhm khuyn khch s phn vinh, tin b, bnh ng, hnh
phc v gia nh c qui m nh (theo chnh sch dn s ca Vit Nam, mi cp
v chng c hai con).
56
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em (2004) ghi nhn nguyn tc li ch v
quyn li ca tr em cn c u tin hng u trong tt c cc hot ng ca
cc c quan, t chc, gia nh v c nhn. Lut ch r nhng trch nhim lin
quan ti tr em ca cc c quan chnh quyn, gia nh v x hi.
57
Lut Thanh nin (2005) xc nh trch nhim ca Nh nc, gia nh v x hi
trong vic bo v v nui dng lp thanh nin tr t 16 n 18 tui. Lut cn qui
nh Nh nc s p dng CRC i vi tt c cc em di 18 tui.
Lut Bnh ng Gii (2007) qui nh cc nguyn tc v bnh ng gii trong mi
lnh vc x hi nh chnh tr, kinh t, lao ng, gio dc v gia nh. V d,
trong lnh vc gio dc, cn b nh nc l n ang nui con nh di 3 tui s
c h tr khi tham gia cc hot ng tp hun o to. Lut cng qui nh
ngha v ca cc t chc, gia nh v c nhn trong qu trnh thc hin bnh ng gii.
Lut Phng chng Bo lc Gia nh (2007). Thng ip chnh c Lut chuyn
ti l hnh vi bo lc gia nh l vi phm php lut v khng phi l chuyn ni b
trong gia nh. Lut a ra cc bin php phng chng bo lc gia nh, bo v
v h tr nn nhn. Trch nhim ca cc t chc, gia nh v c nhn trong vic
chng bo lc gia nh v cc bin php gii quyt tnh trng bo lc gia nh
cng c qui nh r.
2.3.7. T chc, c quan cung cp dch v cng lp v ngoi cng lp cho tr em
Trong thp k va qua, khu vc t nhn ng vai tr ngy cng quan trng trong vic
cung cp cc dch v x hi lin quan ti tr em. y chnh l kt qu ca qu trnh
thc hin chnh sch x hi ha trong vic cung cp cc dch v cng do Chnh ph
55
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006) Bo co r sot nh gi chnh sch php lut ca Vit Nam v phng
chng lm dng, xm hi tr em
56
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006): Sd
57
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006) Sd
xng. Trong nm 2005, Chnh ph ban hnh Ngh quyt 05/2005/NQ-CP nhm
y nhanh chnh sch x hi ha trong lnh vc cung cp cc dch v gio dc, y t,
vn ha v th thao. Ngoi ra, Chnh ph cn ban hnh Ngh nh 53/2006/N-CP ngy
25/05/2006 qui nh mt s bin php khuyn khch pht trin cc c s dch v cng
ngoi cng lp.
Nhng Ngh nh ny t ra mt khun kh php l cho khu vc t nhn tham gia
vo vic cung cp cc dch v x hi. c mt s lng ng k cc nh cung cp
dch v x hi ngoi cng lp c thnh lp trong nhng nm gn y. Xu hng ny
s c tip tc, c bit l trong bi cnh mi y khi Vit Nam tr thnh thnh vin
ca T chc Thng mi Th gii (WTO) v cc nh u t nc ngoi c php
tham gia vo cc lnh vc gio dc, y t v mt s cc lnh vc khc cung cp dch v
cho tr em sau nm 2009.
Vai tr hin ti ca khu vc t nhn trong vic cung cp cc dch v gio dc c th
hin trong Hnh 2.3.
Hnh 2. 3: T l hc sinh trong cc c s gio dc ngoi cng lp, 2008-2009
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
51.1
0.6 1.1
21.2
Ngun: S liu thng k ca B GD&T nm hc 2008-2009 truy cp ngy 28 thng 5 nm 2010 ti;
http://www.moet.gov.vn/?page=11.11&view=1579
H thng y t bao gm cc c s t nhn v c s cng lp: c 13.500 c s y t cng
58

v hn 35.000 c s y t t nhn ( ch yu l phng khm)
59
. Mt kho st cp quc gia
v lnh vc y t cho thy cc phng khm t nhn n tip khong 60% tng s bnh
nhn khm bnh ngoi tr. Tuy nhin, mc d khu vc t nhn ng vai tr ng k
trong vic cung cp cc dch v cp cu (32% trong tng s ca thm khm bnh nhn),
thnh phn ny vn gp phn rt khim tn trong iu tr ni tr (ch 2% trong tng s
iu tr ni tr)
60
. Ring trong nm 2007 c 22 bnh vin t nhn c c quan chc
nng cc a phng v B YT cp giy php.
61
Vit Nam, Nh nc chu trch nhim cung cp cc dch v x hi, bao gm cc bnh
vin cng, cc c s y t, trng cng lp, nh tr, trung tm th thao cng cng v cc
trung tm vn ha a phng. Nhng c s ny thng hot ng di s gim st
ca cc c quan ca Chnh ph nh cc B ngnh c lin quan hoc cc c quan chnh
58
B YT (2008) Nin gim thng k y t nm 2007
59
B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2009) Bo co chung tng quan ngnh y t nm 2009: Ngun nhn lc cho y t
60
B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2009) Sd
61
B TC (2008) Bo co vic thc hin chnh sch thc y cc c s cung cp dch v cng ngoi nh nc ti Vit Nam
quyn a phng. V mt nguyn tc, nhng c s ny c ngn sch nh nc ti tr
v c k vng s cung cp dch v c cht lng cho tr em theo k hoch nh nc
ra. Cc c s cng ng vai tr chnh trong gio dc, chim hu ht tt c cc trng
tiu hc, khong mt na s trng mm non v 2/3 s trng trung hc. Trong lnh vc y
t, cc c s y t cng ng vai tr quan trng trong vic cung cp cc dch v y t c bn
cho tr em c khu vc nng thn v thnh th.
Nhn chung, nng lc ca cc nh cung cp dch v cng dnh cho tr em c ci
thin mt cch ng k. Chng hn nh s cc c s o to mm non tng ln gn
30% trong khi s gio vin tng 19% trong giai on t nm 2000 n 2006. Tng t
nh vy, s trng hc cc cp tng 12% v s gio vin ging dy tng khong 20%
trong cng k.
62
Cng khong thi gian , s c s y t trong lnh vc chm sc sc
khe ch tng nh (tng khong 1%) nhng s lng cn b y t li tng ln mt cch
ng k (15%).
63
Mt iu quan trng cn lu l s pht trin ca cc c s dch v ngoi cng lp hin
ch tp trung ti a bn cc thnh ph ln v nhng khu vc kinh t kh. V cng nh
cc quc gia khc, cc c s dch v cng c trang b cng ngh hin i, thit b tin
tin v c i ng bc s v gio vin c cht lng thng tp trung cc thnh ph v
nhng khu vc pht trin trong khi cc c s dch v nng thn v min ni thng
thiu thn c v trang thit b ln ngun nhn lc cn thit c th cung cp nhng dch
v y cho tr em.
Thc trng ny c phn nh trong cc s liu thng k: nm 2006, 98% ph n sng
thnh th sinh con vi s tr gip ca n h sinh c trnh , so vi 85% khu vc nng
thn. vng su vng xa thuc khu vc Ty Bc v ng Bc, ch c 58% ph n c
cn b y t c nng lc tr gip trong qu trnh sinh . Mc d 90% ph n mang thai
khu vc thnh th sinh con trong cc c s y t, th nng thn ch c 56%
64
. Xu hng
hin ti cho thy s chnh lch ng k trong vic cung cp cc dch v cng khu vc
nng thn v thnh th, gia ngi giu v ngi ngho.
Cc iu kin kinh t km pht trin cng cn tr vic cung cp cc dch v cng phc v
tr em nng thn v cc tnh ngho. Ngn sch a phng ca cc tnh ny thng rt
t v ngun ti chnh dnh cho cc dch v cng phc v tr em cn hn ch. Ngn sch
a phng ch trang tri cho cc khon chi thng xuyn (chi ph qun l v lng
cho gio vin, nhn vin y t). nng cp hay pht trin cc dch v cng, cc tnh ny
phi trng ch vo h tr t ngn sch trung ng thng qua nhiu chng trnh mc tiu
quc gia khc nhau (xem Chng 1).
2.3.8. Vai tr ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun
chng, cc t chc phi chnh ph quc t v phng tin thng tin i chng
Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng khc nhau lin quan ti
vic thc y thc hin quyn tr em Vit Nam. Cc t chc ny bao gm cc t chc x
hi chnh tr v on th qun chng, cc t chc da vo cng ng, truyn thng, tn
gio v cc vin nghin cu, qua ngi dn c th tham gia vo i sng chnh tr x hi
chung. Trong nhng nm gn y cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun
chng dn hnh thnh vi s lng nhiu hn v vai tr quan trng ca h ngy cng
c tha nhn rng ri ti Vit Nam.
Cc on th qun chng v ang ng mt vai tr quan trng trong h thng chnh tr
v trong lch s ca nh nc x hi ch ngha. Tht kh phn loi v cc t chc ny
62
TCTK (2007) Nin gim thng k Vit Nam 2006
63
TCTK (2007) sd
64
TCTK v UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006
khng thc s l cc t chc phi chnh ph theo cch hiu ca quc t m l cc thnh
vin ca Mt trn T quc Vit Nam. Cc t chc ny bao gm Hi Ph n vi 13,6 triu
thnh vin v on Thanh nin vi 6,1 triu thnh vin, c hai t chc ny hot ng rt
tch cc (c bit l ti cc cp c s) vng nng thn.
Theo Lut Mt trn T quc nm 1999 th Mt trn T quc v cc t chc thnh vin
c tham gia vo qu trnh xy dng chnh sch, huy ng s ng h cho cc chnh
sch chnh thc v pht biu cc vn quan tm ca ngi dn ti cc lnh o chnh
tr. Ngoi ra, y ban Php lut Quc hi s mi i din t cc on th qun chng do
Mt trn T quc ng u ng gp kin cho cc d n lut v cc qui nh mi
ca nh nc. Cc on th qun chng do c v th thun li trong vic tham gia
vi cc c quan chc nng cp nh nc v a phng trong qu trnh lp k hoch v
thc y quyn tr em.
Tuy nhin, khng phi tt c cc d n lut, chng trnh v chnh sch u c a
ra hi kin ca nhng i tng c lin quan, c bit l i vi nhng i tng trc
tip b tc ng. Khng r rng l nhng kin ng gp ca cc t chc chnh tr, x hi,
ngh nghip v on th qun chng s c xem xt ti mc no trong qu trnh xy
dng lut. Ngoi ra, hot ng ca cc t chc ny s ch yu tp trung vo vic chia s
thng tin v cung cp dch v cho tr em thng qua mi quan h i tc vi cc t chc
Nh nc hoc n v cng khc. Vai tr ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v
on th qun chng trong vic theo di gim st v nh gi cng tc thc hin cc lut,
chng trnh v chnh sch v quyn tr em hin cn rt hn ch. Nm 2008, Hi Bo
v Quyn tr em Vit Nam c thnh lp l mt bc tin quan trng tng cng nng
lc ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng v quyn tr em,
bao gm vic gim st thc hin quyn tr em.
Vo thi im hin ti, c nhiu t chc NGO quc t ang hot ng ti Vit Nam, nhiu
t chc trong s hot ng tch cc trong vic thc y quyn tr em nh T chc Cu
tr Tr em (Save the Children), Tm nhn Th gii (World Vision), Qu Tr em (Child Fund),
OxFam, v Plan International Cc t chc ny h tr vic thc hin CRC Vit Nam
thng qua nhiu hot ng nh y mnh s tip cn cc dch v mt cch bnh ng, tin
hnh cc hot ng tuyn truyn ng h quyn tr em, ph bin cc in hnh v khuyn
khch s tham gia ca tr em v nhiu hot ng khc. Nm 2009, ln u tin mt nhm
cc t chc NGO son tho bo co b sung vi s tham gia ca tr em nhiu vng min
khc nhau, song song vi Bo co quc gia ln th 3 v th 4 ca Chnh ph. Bo co ny
s c trnh y ban CRC xem xt cng vi bo co ca Chnh ph.
i Truyn hnh Vit Nam, i Ting ni Vit Nam v cc i pht thanh, cc t bo
hng u trung ng, bo tnh, cc tp ch v bn tin ngnh u tham gia tuyn
truyn cc thng ip v quyn tr em. Phng tin thng tin i chng cng ng vai
tr quan trng trong vic nng cao nhn thc ca x hi, thay i thi ca ngi dn
i vi vic vi phm quyn tr em. Mt ng gp tim nng quan trng ca phng tin
thng tin i chng l kh nng cung cp nhng thng tin quan trng cho cc nhm thit
thi v cch tip cn cc dch v x hi v cch thc nm bt c hu ht cc c hi sn c.
Tuy nhin, ngi ngho vng nng thn (c bit l vng su, vng xa v vng dn
tc thiu s) khng c tip cn nhiu vi cc lung thng tin chnh thng. Trong nm
2006, c khong 78% s dn c tivi mu, nhng s h gia nh nng thn c tivi mu
ch l 73%. Cng tng t nh vy, 8% dn s s hu mt my tnh, nhng t l bnh
qun ny cha nu r s khc bit ln gia cc h gia nh nng thn (ch c 3%) v
cc h gia nh thnh th (21%).
65
Mc d lnh vc truyn thng t c nhiu tin
b nhng bao ph dch v v ni dung mt s chng trnh vn cn hn ch i vi
nhiu vng trong c nc.
65
Vic tng cng nng lc ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip, on th qun
chng v phng tin thng tin i chng nhm thc y v bo v cc quyn ca tr
em l quan trng khi nhn nhn vai tr c bn v tim nng to ln ca cc t chc ny
nhm mang li nhng ng gp c gi tr. Trn c s Chnh ph Vit Nam v ang
hng ti xy dng nhng n v qun tr cng hiu qu, n lc ny ca Chnh ph s
tip tc cn ti s tham gia v nhng ng gp c gi tr ca cc t chc x hi dn s
v t pha khu vc t nhn.
2.3.9 Cc i tc h tr pht trin chnh thc (ODA)
ODA vn l ngun h tr quan trng i vi pht trin kinh t x hi v gim ngho
Vit Nam. Trong nhng nm gn y, ngun vn ODA cam kt cho Vit Nam tng
u. Tuy nhin, Vit Nam khng phi l nc ph thuc vo vin tr - vin tr khng
hon li ch chim 0,5% GDP nm 2008
66
.
Theo Bo co Quc gia ca Chnh ph trnh y ban CRC, trong s 5,4 t USD vn ODA
cam kt vo nm 2007, 17% c chi cho gio dc, y t v cc dch v x hi khc c
tc ng n quyn tr em
67
.
Trong lnh vc quyn tr em, cc c quan Lin Hp Quc gi vai tr quan trng hng
u trong vic h tr Vit Nam thc hin cc cam kt ca CRC v Cng c Xa b
Mi hnh thc Phn bit i x vi Ph n v cc vn kin quc t khc v quyn con
ngi, cng nh h tr cc n lc hi ha php lut trong nc vi cc iu c quc
t. Quan trng hn l, s h tr ca cc c quan Lin Hp Quc cng tp trung vo vic
gip cc B v chnh quyn cc a phng thc hin cc chnh sch, lut php v qui
nh lin quan ti quyn tr em. Cc c quan Lin Hp Quc h tr qu trnh ny ch
yu thng qua cc hot ng xy dng nng lc, h tr k thut, chia s kinh nghim
ca quc t.
2.4. Cc c ch xy dng chnh sch v lp k hoch
2.4.1 Mi lin h gia chnh sch, lp k hoch v lp ngn sch
H thng lp k hoch ti Vit Nam bao gm cc k hoch di hn (cc chin lc v k
hoch tng th cho giai on 10 nm), cc k hoch trung hn (cho giai on 5 nm) v
cc k hoch hng nm. Cng c cc k hoch pht trin kinh t - x hi cc cp hnh
chnh (quc gia, cp tnh, cp huyn hoc cp x). Vit Nam cng xy dng nhng k
hoch tng th cho s pht trin di hn trong tng lnh vc c th ca nn kinh t. Cc
chin lc, k hoch trung hn v hng nm u lin quan n nhau, mc d khng phi
lc no cc k hoch ny cng c iu phi y .
Vit Nam ang thc hin Chin lc Pht trin Kinh t - X hi giai on 2001 2010 v
K hoch Pht trin Kinh t X hi (KHPT KTXH) 5 nm giai on 2006 2010. y l cc
ti liu k hoch quan trng nht th hin tm nhn ca t nc, nh hng v mc tiu
pht trin kinh t - x hi cng nh cc bin php chnh sch cn theo ui. Cn c vo k
hoch 5 nm, KHPT KTXH hng nm s c xy dng cn c vo k hoch 5 nm vi
mt b cc mc tiu pht trin (thng qua cc mc tiu/ch s pht trin) cn phi t c,
cc bin php cn thc hin, v cc ngun lc cn thit trong nm k hoch.
Vit Nam hin ang ci cch quy trnh lp k hoch v lp ngn sch ph hp hn
vi nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch ngha. V d, qu trnh xt duyt
v thc hin ngn sch tr nn minh bch hn cng vi vai tr ngy cng quan trng
66
th ch hin i)
67
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co quc gia ln 3 v 4 v thc hin CRC giai on 2002-2007
ca Quc hi. Nm 2009, Th tng ban hnh Ch th s 571/CT-TTg ngy 3/6/2009
v xy dng KHPT KTXH 5 nm (2011-2015), theo i mi cch tip cn trong lp k
hoch mang tnh chin lc hn. Nhng thay i ny, bao gm vic p dng qun l
da vo kt qu, chuyn t bnh thnh tch sang bo co chnh xc hn cc kh khn
i vi vic thc thi k hoch, s dng cch lp k hoch da vo bng chng v cch
tip cn lp k hoch lin ngnh c s tham gia hn.
Mt phn quan trng trong cng tc lp k hoch pht trin hng nm l d ton phn
b ngun lc mt cch chnh xc. Hng nm, Th tng ban hnh ch th v vic xy
dng KHPT KTXH hng nm v k hoch ngn sch nh nc, da vo B KH&T
phi hng dn cc B ngnh c lin quan v chnh quyn a phng. cp trung
ng, d ton ngn sch u t c bn dnh cho k hoch pht trin ca cc ngnh v
cc tnh s c trnh ln B KH&T v sau l B Ti chnh xem xt vic phn b
ngn sch. Ti cp a phng, d ton s c trnh ln cc S ngnh tng ng
cp tnh. B K hoch v u t v B Ti chnh sau s cng phi hp lm vic
a ra k hoch phn b ngn sch thng nht cho c nc. K hoch ny sau s
c Quc hi ph chun. cp a phng, Hi ng Nhn dn l c quan quyt nh
k hoch phn b ngn sch ca tnh.
Hin ti ngn sch dnh cho thc hin quyn tr em khng c mt dng ngn sch ring
trong ngn sch nh nc bi v n c lng ghp vo ngn sch theo ngnh ca cc
B. Do , ngn sch nh nc phn b cho tr em i qua mt vi knh khc nhau.
cp trung ng, n c th l khon ngn sch Nh nc phn b cho cc B (ti cc
V/c quan thuc B c chc nng lin quan ti quyn tr em) thc hin cc hot
ng c k hoch lin quan ti tr em trong ngnh. Cc B cng nhn c mt khon
ngn sch dnh cho vic thc hin cc chng trnh mc tiu phc v tr em v cc k
hoch hnh ng c lin quan. Ti cp a phng, ngoi cc chng trnh quc gia cho
tr em c thc hin bi cc B ngnh, ngn sch Nh nc vic h tr quyn tr em
c th ly t khon phn b ngn sch a phng, nhng iu ny ph thuc rt nhiu
vo cam kt ca lnh o a phng i vi quyn tr em
68
. Ngoi tr cc chng trnh
mc tiu, th c cu phn b ngn sch ny ch yu tp trung cho tng ngnh, trong khi
cc hot ng lin quan ti quyn tr em cn phi c tin hnh trn c s lin quan
ti nhiu ngnh, nhiu lnh vc.
H thng th ch lp k hoch hot ng v k hoch ngn sch ny to ra nhng thch
thc sau y:
Khng phi mi c quan chc nng Chnh ph u p dng phng php tip
cn chin lc trong cng tc xy dng k hoch pht trin. Do cha c mt vn
bn php l qui nh r rng vic p dng phng php kh mi v tip cn lp
k hoch mang tnh chin lc nn cc cn b lp k hoch cn t ra min
cng khi chuyn t phng php lp k hoch c sang phng php mi tin
tin hn. Nhiu cn b chnh quyn cha c k nng v kin thc c th s
dng c phng php tip cn lp k hoch mi ny, c bit l t chc cc
cuc hp tham vn vi cc bn c lin quan, phn tch ti chnh, lp ngn sch,
chun b k hoch pht trin s dng cch tip cn da vo kt qu.
Mc d KHPT KTXH cp quc gia giai on 2006 2010 bao gm cc b ch
s pht trin kinh t, x hi v mi trng (k c nhng ch s lin quan ti tr
em), nhng cha c p dng ti cp a phng do thiu vn bn php l c
th qui nh vic lng ghp vn tr em v cc kha cnh x hi vo qu trnh
lp k hoch cc cp a phng. Tuy nhin, mt s trng hp th im thc
68
Vin QLKTT (2008): nh gi hn ch nng lc a phng ca B KH&T v Phn tch KHPT KTXH
hin ti mt s a phng vi s h tr ca cc i tc pht trin quc t qua
chnh quyn a phng a cc ch s v quyn tr em trong KHPT KTXH a
phng. Vic ph duyt Chin lc Thng k quc gia v sa i H Thng Ch
tiu Thng k Quc gia (NSIS) trong nm 2010 s gip lm r cc ch s chnh
lin quan n vic lp k hoch kinh t x hi. Danh sch cc ch s NSIS cng
bao gm cc ch s quan trng v tr em, nh suy dinh dng tr em v kt qu
gio dc.
Cc mc tiu pht trin, bin php chnh sch v phn b ngun lc trong nhng
k hoch pht trin a phng v pht trin ngnh khng thng xuyn c
kt ni vi nhau. iu ny cng c th c quan st thy trong mt s k
hoch/ chng trnh hnh ng lin quan ti tr em v KHPT KTXH ti a
phng cc cp. Tnh trng ri rc thiu kt ni gia cc k hoch, chng trnh
v ngun lc phn b r rng gy ra nhiu kh khn hn i vi vic thc
hin cc chng trnh v k hoch v quyn tr em. Ngoi ra, tnh trng ny cng
dn ti thiu s kt hp ng b gia chi xy dng c bn v chi thng xuyn,
gy ra tnh trng thiu hiu qu ca vic qun l cc ngun lc cng.
Mc d ngn sch dnh cho cc hot ng lin quan ti tr em tng ln nhng
hin vn cha p ng c nhu cu. Ngoi tr cc chi ph dnh cho gio dc
v chm sc sc khe min ph cho tr em di su tui (c tnh ton theo qui
m dn s, v do , c th hy vng s tng ng k trong tng lai), th ngn
sch phn b cho cc hot ng khc ang phi cnh tranh vi cc khon u tin
chi tiu khc ca cc B v chnh quyn cc a phng.
2.4.2. Phn cp qun l trong cng tc lp k hoch v lp ngn sch
Qu trnh phn cp qun l to ra mt tc ng r rng ti cng tc lp k hoch, huy
ng ngun lc v d ton ngn sch. Cc tin b t c tnh ti nay cho thy
chnh quyn cc a phng ang c mt vai tr ngy cng quan trng trong vic t
c cc mc tiu pht trin ca quc gia.
Lut Ngn sch Nh nc nm 2002 (c thc thi t nm 2004) phn nh xu hng
phn cp qun l. Lut ny trao cho Hi ng Nhn dn cp tnh nhng quyn hn mi
cho php h dnh u tin v ngun lc, k c quyt nh vic phn b ngn sch cho
cc ngnh kinh t x hi khc nhau v chuyn giao cho hai cp qun l hnh chnh thp
hn (cp huyn v cp x). Hi ng Nhn dn tnh cng c trao thm nhng thm
quyn v trch nhim r rng hn lin quan ti huy ng ngun lc. Cng tc lp k
hoch a phng hin nay c thc hin qua chuyn giao t cp trung ng ti cp
tnh cho nhng giai on n nh t ba n nm nm. Tuy nhin, nhng tnh ngho hn
vn cn phi da vo chnh quyn trung ng i vi phn ln ngn sch KHPT KTXH
hng nm ca mnh, cc khon ny thng s c chuyn cho cc tnh theo mt s
lnh vc c th no , do vy hn ch quyn t ch ca h.
Lut u t (2005) v Ngh nh 131 (2006) qui nh vic qun l ngun vn ODA tng
cng hn na quyn lc ca cc c quan chc nng chnh quyn a phng trong
vic huy ng v s dng cc ngun lc trong nc v quc t nhm t c cc mc
tiu pht trin. Theo qui nh ca cc vn bn php lut ny, cc B v chnh quyn cc
tnh c y quyn huy ng, thm nh, thc hin v nh gi cc chng trnh/d n
u t trong nc v nc ngoi trong phm vi ngnh hoc a phng ca h, ngoi
tr cc chng trnh v d n c tm quan trng cp quc gia i hi phi c s chp
thun ca Quc hi. Cng cn phi tuyt i tun th nhng k hoch pht trin tng th
theo ngnh v theo a phng cng nh cc qui nh v php lut c Chnh ph
thng qua.
Hin ti, theo c tnh khong mt na chi tiu ngn sch l do cc tnh, cc huyn
v x kim sot. Tuy nhin, cc tin b trong qu trnh chuyn i phng php lp k
hoch t c sang mi cc cp a phng tt hu so vi tin phn cp qun l.
Qu trnh lp k hoch hin thi bao gm 7 bc nh c trnh by trong Hnh 2.4:
Hnh 2. 4: Cc bc trong qu trnh lp k hoch

Bc 1
Bc 2
Bc 3
Bc 4
Bc 5
Bc 6
Bc 7

y ban Nhn dn tnh trnh k hoch ln Hi ng
Nhn dn tnh v B KH&T
S K hoch u t trnh bn d tho ln y ban
Nhn dn tnh xin kin ng gp
S K hoch u t c mt nhm cng tc ti cc S,
cc huyn v cc cng ty tho lun v d tho
S K hoch u t tng hp k hoch v d ton
ngn sch vo mt bn d tho k hoch pht trin
kinh t - x hi chung ca tnh
Cc S/ban,ngnh, cc huyn v cng ty nh nc
chun b k hoch v d ton ngn sch, v trnh
ln S K hoch u t tng hp
S K hoch u t hng dn Lp k hoch cho cc
huyn, cc S/ban, ngnh
Quyt nh ca Ch tch y ban
Nhn dn tnh v xy dng k hoch
pht trin kinh t - x hi v ngn
sch hng nm cho tnh
B KHT hng dn
cng tc lp k hoch
cho cc tnh
Ngun: B KH&T v UNDP (2006) nh gi Nng lc a phng D n tng cng nng lc Chnh quyn a phng
Qu trnh ny, hu ht c thc hin t trn xung v khng h tr vic phn cp qun
l mt cch hiu qu, khuyn khch s tham gia ca cng ng hoc lng ghp cc
Chng trnh Mc tiu Quc gia (CTMTQG) vo KHPT KTXH. Thi gian dnh cho cng
tc lp k hoch pht trin kinh t - x hi ti a phng l qu t (ch hn mt thng)
phn tch cc nhu cu, c hi v thch thc ca a phng mt cch cn thn. Quy
trnh lp k hoch mi nhm gii quyt nhiu thch thc trong s ny.
Thnh cng ca qu trnh phn cp qun l ti Vit Nam v kh nng m bo s pht
trin ton din chc chn s ph thuc vo nng lc ca chnh quyn a phng trong
vic thc thi cng tc lp k hoch mang tnh chin lc. Nu nh vy, c th la chn
c nhng chnh sch hiu qu c hu thun bi ngun ngn sch tha ng, v
c theo di gim st thng qua mt b ch s pht trin cp tnh thch hp. Nhiu kh
nng s c mt s kh khn gia quyn chi tiu ca cc tnh (trc y cha c giao
quyn ny) v nng lc cn hn ch ca h trong vic lp k hoch hng ti cc mc
tiu pht trin. i ph vi tnh trng ny mt s i tc pht trin quc t ang c
gng h tr chnh quyn a phng qua cc hot ng tng cng nng lc trong cng
tc lp k hoch v lp ngn sch. Ngi ta cho rng s thay i v quy trnh s mt
mt thi gian v nhng tc ng thc s c l s ch c nhn thy mt cch r nt
sau vi nm.
Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng ngy cng tham gia
tch cc hn vo nhng n lc pht trin cp a phng. Php lnh v Dn ch C
s c ban hnh vo nm 2007 thay th cho Ngh nh v dn ch c s. Php lnh
i hi chnh quyn cc a phng phi tng cng s tham gia v trch nhim gii
trnh; tham vn nhn dn a phng v d tho k hoch v theo di gim st cc
khon chi; v phi cng b thng tin v cc lut, chnh sch, th tc hnh chnh, cng tc
lp k hoch ngn sch v cc khon chi tiu thc t.
2.4.3 Xu hng ti kha v phn b ngn sch
Ngn sch Nh nc l ngun quan trng nht thc hin quyn tr em Vit Nam.
Cc ngun khc bao gm ng gp ca gia nh, khu vc t nhn, cc t chc x hi.
Vin tr nc ngoi l mt ngun lc quan trng gip Vit Nam thc hin CRC mt cch
c hiu qu.
Ngh nh s 36/2005/N-CP chi tit ha vic thc hin Lut Bo v, Chm sc v Gio
dc Tr em giao trch nhim cho B TC v B KH&T phi m bo rng cc k hoch
bo v, chm sc v gio dc tr em c a vo cc k hoch pht trin kinh t - x
hi hng nm v k hoch di hn. Cc B ny cng c trch nhim m bo c cc c
ch huy ng ngun lc ti chnh cho cc hot ng ph hp.
Trong nhng nm gn y, chi tiu ngn sch Nh nc cho cc lnh vc x hi tng
mt cch u n. Chi tiu ngn sch Nh nc (chi u t v chi thng xuyn) cho
gio dc tng t 11% nm 2005 n 14% nm 2007, trong khi chi tiu cho lnh vc y
t, vn ha v th thao c xu hng tng 1% (xem Hnh 2.5). Ngn sch nh nc dnh
mt t l ng k (khong 53%) cho cc khon chi thng xuyn trong gio dc v o
to cho cc cp tiu hc v trung hc.
69
Hnh 2. 5: T trng ngn sch dnh cho gio dc v y t trong tng chi tiu Ngn
sch nh nc giai on 2000-2007 (phn trm)
Ngun: TCTK (2009) Nin gim thng k 2008.
69
Nguyn Th Lan (2008) Vic thc hin cc Cng c Quc t v Quyn tr em ca Vit Nam
Xt v t trng ca GDP, chi ngn sch nh nc cho cc lnh vc chnh lin quan n
tr em bao gm gio dc, y t, tr cp x hi, c xu hng tch cc nh c th hin
trong Hnh 2.6.
Hnh 2. 6: T l Chi tiu Ngn sch Nh nc trn GDP t nm 2002 n 2008
(phn trm)
Ngun: World Bank (2009) Viet Nam Development Report 2010: Modern Institutions (Bo co Pht trin Vit Nam 2010:
Cc th ch hin i)
Cng vi vic tng ngn sch Nh nc chi cho cc lnh vc x hi c lin quan cht
ch vi vic thc hin cc quyn ca tr em Vit Nam ngn sch Nh nc chi cho cc
chng trnh mc tiu quc gia lin quan ti tr em cng tng ln. Trong giai on
2006-2010, khong 46.311 t ng (2,57 t USD) ngn sch dnh cho cc chng trnh
v chnh sch gim ngho. Hu ht cc chng trnh u c ngn sch trung ng
v a phng h tr. Trong s hn 40 chng trnh gim ngho trong c nc, c 13
chng trnh nhn c phn ln cc ngun ngn sch nh nc hin c. 13 chng
trnh ny bao gm cc chng trnh lin quan c th ti quyn tr em, nh Chng trnh
135-II (Tng ngn sch 18.000 t ng hoc 1 t USD), Chng trnh Mc tiu Quc gia
v gim ngho (tng ngn sch 3.400 t ng hoc 180 triu USD), v Chng trnh y t
cho ngi ngho (tng ngn sch l 1.300 t ng hoc khong 69 triu USD)
70
.
K t khi Vit Nam m ca nn kinh t v tng cng quan h hp tc vi cc i tc
pht trin quc t th lung vn ODA vo Vit Nam gia tng. Theo d liu ca B
KH&T v cc d n s dng vn ODA,
71
khong 18,3 t USD c gii ngn trong
giai on t nm 1993 n nm 2007, 18% s c s dng trong lnh vc x hi
nh gio dc, chm sc sc khe, cc dch v x hi khc v truyn thng. Hn 650
70
Jones R., Trn Th Hnh, Nguyn Anh Phong v Trng Th Thu Trang (2009) R sot tng quan cc chng trnh d
n gim ngho Vit Nam
71
C s d liu H tr Pht trin B KH&T (DAD). Truy cp ti: http://dad.mpi.gov.vn/dad
triu USD t ngun ODA c chi cho gio dc tiu hc v trung hc. Trong lnh vc
chm sc sc khe, vn ODA h tr vic xy dng v thc hin cc vn bn php lut,
sc khe sinh sn, dn s v k hoch ha gia nh, phng chng HIV/AIDS v bnh tt,
tng cng h thng bnh vin vi con s ln ti 500 triu USD trong giai on 1993 2007.
Mt ngun ti chnh ng k khc dnh cho cc hot ng lin quan n quyn tr em
Vit Nam c huy ng t nhn dn theo hnh thc ng gp ca cc gia nh, khu vc
t nhn, cc t chc x hi v cc c nhn. tng quan trng nht ca chnh sch x
hi ha ny l song song vi vai tr chnh ca Nh nc trong vic ti tr cho cc dch
v x hi th Chnh ph khuyn khch s ng gp ca cng ng qua hnh thc trc tip
hoc gin tip u t vo lnh vc cung cp dch v hoc chia s chi ph.
Mt trong cc bin php c p dng l vic a vo p dng c ch thu l ph i
vi cc dch v cng nh chm sc sc khe, gio dc (tr gio dc bc tiu hc). Theo
Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2002 cho thy t l chi ph tnh theo u
ngi i vi cc dch v x hi c bn trong tng chi ph tiu dng ca c thng l: gio
dc 6,1%, chm sc sc khe 5,6%; v vn ha, th thao, gii tr chim 1,1%. Con s
ny trong nm 2004 tng ln tng ng l 6,3%, 7,0% v 1,3%.
72
V trong nm 2006,
con s ny tng ng l 6,4%, 6,4% v 1,5%.
73
Vit Nam l mt trong nhng nc c
t l ngi bnh phi t thanh ton chi ph y t cao nht trong khu vc, c tnh khong
70%.
74
(Xem Hnh 2.7)
Hnh 2. 7: Chi tiu ca h gia nh theo loi chi tiu trong nm 2002 v 2006
Ngun: TCTK (2002) KSMS 2002 v TCTK (2007) KSMS 2006
Mt phn khc nm trong chnh sch x hi ha ca Chnh ph l huy ng khu vc t
nhn, bao gm c vn u t trc tip nc ngoi dnh cho u t v cung cp cc dch
v x hi cng. Tuy nhin, mc u t ca t nhn vo cc dch v cng dnh cho tr
em hin vn cn rt hn ch.
Trong nhng nm gn y, ti Vit Nam xy dng c mt h thng cc Qu Bo tr
Tr em. H thng ny ang hot ng tt c cc tnh, 80% s huyn v 70% cc x. Cc
Qu ny tch cc huy ng cc ngun ngn sch ngoi Nh nc ln ti 2 triu USD/nm
chi cho cc hot ng bo v, gio dc v chm sc sc khe tr em.
75
72
73
74
UNICEF Vit Nam(2008) Phn tch tnh hnh cng bng y t
75
Nguyn Th Lan (2008) Vic thc hin cc Cng c Quc t v Quyn tr em ca Vit Nam
Mt s qu ngoi nh nc khc cng xut hin Vit Nam nh Qu Tm lng Vng,
Qu Khuyn hc, Qu H tr Ti nng tr, Qu H tr Hc sinh ngho vt kh Cc
qu ny c cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng xy
dng, qun l v trc tip h tr tr em theo nhiu cch khc nhau.
Vi tt c nhng c ch gy qu ny cc cp khc nhau v mang li cho nhiu nhm
khc nhau, v vi nhng Chng Trnh Mc tiu Quc gia khc nhau v cc chin lc
u t ngnh cp quc gia, c nguy c phn tn, trng lp v chng cho gia cc
hot ng ny. R rng cn phi iu phi cc chng trnh ny a vo mt khun kh
an sinh x hi chung cho c t nc.
Nhn thy c iu ny, nm 2009, B L-TB&XH tin phong trong n lc thit lp
mt h thng an sinh x hi ph qut v ton din, gn kt hn. H thng ny c tim
nng c tc ng ln hn i vi vic bo v nhng ngi c nguy c d b tn thng
nht, v m bo s pht trin kinh t x hi bnh ng v bn vng cho mi ngi dn
Vit Nam, nam cng nh n, b trai cng nh b gi.
2.4.4. C ch theo di gim st, bo co v nh gi
Vit Nam nhim v theo di, gim st v nh gi vic thc hin chnh sch, cng tc
lp k hoch v ngn sch thng c giao cho cc c quan Nh nc. V d nh:
Quc hi chu trch nhim gim st cc chng trnh v chnh sch mc tiu quc
gia, vic thc hin k hoch v ngn sch nh nc theo Lut v Cc hot ng
Gim st ca Quc hi;
Chnh ph (tc l cc B KH&T, B TC v cc B khc) chu trch nhim theo
di gim st v nh gi vic thc hin cc k hoch ngnh v k hoch vng,
vic phn b v chi tiu ngn sch;
Hi ng Nhn dn v y ban Nhn dn cc cp chu trch nhim gim st vic
thc hin cc k hoch, phn b v s dng ngn sch ti a phng
Nhn chung, hin cha c vn bn php l no hng dn cc hot ng gim st v
nh gi (GS&G) ca cc c quan Nh nc i vi cc k hoch, chnh sch v
chng trnh. Ch c mt trng hp ngoi l l Quyt nh 555/2007/Q-BKH trong
nm 2007 ca B KH-T yu cu cc B v chnh quyn cc a phng phi t xy
dng mt khun kh GS&G cho KHPT KTXH 2006-2010 ca B ngnh v a phng.
Tuy nhin, khng phi tt c trong s h u thc hin c iu ny.
Hin vn cha r cc c quan Nh nc s gim st v nh gi cc k hoch v chnh
sch ca mnh nh th no. Do , cc bo co thng l nh gi nh tnh, thiu bng
chng y v nh lng v khng nh gi c mt cch h thng tc ng ca
chnh sch. L do chnh ca tnh trng ny l: i) Nng lc GS&G ca cc B v chnh
quyn a phng cn yu; ii) mc d GS&G c xem l mt chc nng thng
xuyn ca cc c quan nh nc, th nhiu c quan khng thc thi chc nng ny
mt cch y ; iii) ngun lc ginh cho GS&G cn hn ch v thng khng c
a vo nh mt mc chi trong k hoch phn b ngn sch cho cc c quan nh nc.
Vit Nam hin cha c mt c ch GS&G c lp c th phn tch cc chnh sch
v k hoch pht trin. Cc i tc pht trin quc t h tr thc hin mt s nh gi
c lp nhm nh gi tc ng ca mt vi chng trnh mc tiu v chnh sch quc
gia. S tham gia ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng
vo cc hot ng ny cn hn ch.
Vit Nam dn dn xy dng c mt h thng d liu kinh t - x hi ton din ti cp
quc gia v cp a phng. Lut Thng k c thng qua vo nm 2005 cng vi cc vn
bn hng dn thc hin tip theo to ra mt c s php l cho chnh quyn trung ng
v a phng c th thu thp thng tin v nhng ch s pht trin trong KHPT KTXH v Cc
Mc tiu Pht trin ca Vit Nam. Lut Thng k cng qui nh rng d liu thng k phi
thn thin vi ngi s dng v cc bn lin quan c th tip cn c.
Tuy vy, mc d trong khi cc d liu v lnh vc kinh t c thng k kh y
th d liu v x hi vn cn kh hn ch. Thng thy s thiu nht qun v d liu
khi cc c quan chnh quyn khc nhau c th bo co cc s liu khng ging nhau v
cng mt ch s. Cc s liu kho st quc gia do TCTK cng b ni chung c xem l
c tin cy cao, trong khi s liu hnh chnh th khng c nh vy,
2.4.5 Theo di gim st quyn tr em
Trong cc Kt lun v Khuyn ngh a ra vo nm 2003, y ban CRC khuyn ngh
Vit Nam phi m rng h thng thu thp d liu ca mnh nhm a vo cc s liu
thng k v tnh trng bc lt tr em v kinh t v lm dng tr em, v phi s dng tt
c cc d liu v ch s xy dng, theo di gim st v nh gi cc chnh sch,
chng trnh v d n nhm thc hin CRC mt cch c hiu qu. Ngoi ra, y ban
cng khuyn ngh Vit Nam cn thit lp mt c ch theo di gim st c lp nhm
thc y v bo v cc quyn ca tr em.
K t khi c cc khuyn ngh ny, Bo co quc gia nh k ln 3 v ln 4 nm 2008
trnh ln y Ban CRC trong nu vic thu thp thng tin v d liu lin quan ti tr em
c ci thin v mt s cuc kho st thng xuyn cung cp d liu v tr em.
Cc thng tin v d liu ny hin nay l ngun quan trng hng u theo di gim st
vic thc hin CRC v c s dng xy dng, thc hin cc chnh sch, k hoch
v chng trnh lin quan n tr em.
Di y l danh sch lit k cc n lc ch yu ca Chnh ph nhm nng cao cht
lng v s lng cc ch s v tr em v d liu v tr em.
Mt b cc ch s c xy dng nhm theo di gim st cc thay i trong
cu trc v chc nng ca gia nh. Trong lnh vc bo v tr em, c nhng ch
s v lm dng tnh dc tr em v mc ch thng mi, t php tr v thnh nin,
tr em lang thang, v cc ch s v ph n v tr em dn tc thiu s.
iu tra nh gi cc mc tiu Tr em v Ph n (MICS) c TCTK thc hin
nm nm mt ln vi s h tr ca UNICEF. Mc tiu chnh ca kho st ny l
nhm nh gi thc trng ca tr em v ph n Vit Nam, theo di gim st cc
Mc tiu pht trin Thin nin k v Th gii ph hp vi Tr em, K hoch Hnh
ng Quc gia v Tr em giai on 2001 2010. Mt mc ch quan trng khc l
tng cng k nng chuyn mn ca cc c quan thng k cp quc gia trong
vic thit k v thc hin kho st cng nh phn tch d liu.
Kho st Mc sng H gia nh Vit nam do TCTK thc hin 2 nm mt ln vi s
h tr ca cc i tc pht trin. Cc cuc iu tra ny bao gm nhng d liu
lin quan ti thu nhp, chi tiu bao gm chi tiu trc tip cho tr em nh gio dc,
chm sc sc khe, gii tr ca cc h gia nh.
D liu cng c thu thp t cc cuc Tng iu tra dn s v cc cuc kho st
khc cp quc gia v lao ng v vic lm, chm sc sc khe, sc khe sinh
sn v thnh nin, tr v thnh nin v thanh nin, bin ng dn s. Cuc iu
tra u tin v gia nh trn qui m ton quc c y ban Dn s, Gia nh v
Tr em trc y, Tng cc Thng k, Vin Nghin cu Gia nh v Gii, v
UNICEF thc hin Vit Nam vo nm 2006.
Mc d c kh nhiu d liu v tr em c thu thp, tuy nhin chng vn cn phn
tn v dn tri gia cc B v cc c quan nh nc khc nhau, khin cho vic thy
c ton cnh r rng v thc trng quyn tr em ti Vit Nam l rt kh thc hin.
Hin ngi ta vn cn t ra cc cu hi v tin vy v tnh nht qun ca cc s liu
v v tnh trng hn ch chia s v cng b thng tin mt cch rng ri. Nm 2008, B
L-TB&XH bt u chun ha cc h thng ch s quyn tr em cc B ngnh v vi
Tng cc Thng k.
Trong Chnh ph, nhim v theo di gim st v nh gi vic thc hin quyn tr em
c giao cho cc B v c quan trung ng khc. Ti a phng, cc S ngnh cng
chu trch nhim thc hin hot ng theo di gim st v nh gi trong phm vi a
phng ca mnh. Nng lc ca cc t chc v c nhn chu trch nhim theo di gim
st v nh gi vic thc hin quyn tr em c cp quc gia v a phng vn cn rt
hn ch. H thng lp k hoch hin nay khng da vo kt qu, dn ti kh khn trong
vic nh gi cc n lc pht trin ng gp th no vo vic t c cc mc tiu.
V vy nhng hn ch ny l thch thc chnh cn phi c gii quyt thng qua cc n
lc xy dng nng lc.
Vic tham gia ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng
trong vic gim st thc hin CRC vn cn hn ch v cha c c ch r rng cho
nhng t chc ny tham gia tch cc hn. Tuy nhin, c nhng bc pht trin y
ha hn gn y, nh vic thnh lp Hi Bo v Quyn Tr em Vit Nam v vic hon
thnh Bo co b sung ca cc t chc NGO trnh y ban CRC song song vi bo co
quc gia.
Nhng pht hin chnh - Bi cnh th ch v qun tr quc gia
Vit Nam l quc gia u tin chu v l quc gia th hai trn th gii
ph chun Cng c Quyn tr em. Cc nguyn tc c bn ca Cng c
Quyn tr em c a vo cc vn bn lut quc gia, trong quan
trng nht l Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em nm 2004. Lut ny
quy nh tui ca tr em l di 16 tui v ng thi quy nh c ngha v v
quyn ca tr em.
Bn cnh mt khun kh php l kh ton din h tr quyn tr em, Vit Nam
cn c nhiu chng trnh v chnh sch quc gia khuyn khch v bo v
phc li ca tr em, bao gm cc Chng trnh Mc tiu Quc gia, cc
Chng trnh hnh ng v tr em, cc chnh sch phc li x hi v an sinh
x hi.
C rt nhiu bn c trch nhim chnh i vi quyn tr em. ng Cng sn
Vit Nam lnh o Nh nc v cc t chc chnh tr x hi. Quc hi thc
hin quyn gim st ti cao cc hot ng ca Nh nc v bao gm mt s
y ban c chc nng trc tip lin quan ti tr em. Trong khun kh ca Chnh
ph, B Lao ng, Thng binh v X hi chu trch nhim chung v quyn tr
em v cng vi cc B ngnh lin quan gi vai tr quan trng trong tng lnh
vc tng ng ca mnh. C quan t php ng mt vai tr quan trng v Vit
Nam n lc khng ngng ci tin khun kh php l cho tr em v lm r
c cu t chc cng nh nhim v ca cc ta n.
Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip ang dn dn pht trin, v vai tr
quan trng ca cc t chc ny ngy cng c tha nhn. Cc t chc on
th nm trong Mt trn T quc Vit Nam rt nng ng cp c s. C quan
thng tin i chng tham gia vo vic tng cng cc hot ng truyn thng
lin quan ti quyn tr em, bao gm vic nng cao nhn thc v nhng vn
ch cht. Mc d c nhiu tin b v phm vi truyn thng, song vn cn
mt s hn ch, v d vo nm 2006 ch c 74% h gia nh nng thn c ti vi
mu. Cc i tc pht trin quc t, bao gm cc c quan Lin Hp Quc,
h tr Vit Nam thc hin cc cam kt quc gia v quc t lin quan ti tr em
nh Cc Mc tiu pht trin Thin nin k.
Gia nh l nn tng v l n v x hi c bn Vit Nam. Hin ang c xu
hng pht trin hnh thc gia nh ht nhn v s h gia nh do ph n lm
ch h cng nhiu hn cng nh c s gia tng cc v v gia nh. Gia
nh truyn thng ca Vit Nam da trn c s nhn din chung, theo phc
li ca gia nh m rng c s u tin. Vai tr gii trong gia nh vn hin hu
vi thc t l hu ht quyn ra quyt nh tp trung vo ch h l nam gii. Mt
din bin c bit quan trng v mt lut php trong nm 2007 c lin quan ti
gia nh l s ra i ca Lut Phng chng bo lc gia nh, coi bo lc gia
nh l vi phm php lut.
Mt nhm cc ch th quan trng khc i vi tr em l cc bn cung cp dch
v cng lp v ngoi cng lp. Trong thp k va qua, khu vc t nhn ngy
cng gi vai tr quan trng trong vic cung cp cc dch v x hi c lin quan
ti tr em do chnh sch ca Chnh ph i vi vic x hi ha vic cung cp
cc dch v x hi c bn. Cc bn cung cp dch v thuc khu vc t nhn c
xu hng tp trung cc thnh ph ln v cc khu vc c mc pht trin kinh
t cao. Cung cp dch v thuc khu vc nh nc c nhiu ci thin ng k,
c bit trong lnh vc gio dc v y t. Hin nay cho thy s bt bnh ng ang
gia tng gia khu vc thnh th v nng thn, gia ngi giu v ngi ngho, v
cht lng v s lng cc dch v cng c cung cp. Tnh trng kinh t km
pht trin cng cn tr vic cung cp cc dch v cng lin quan ti tr em khu
vc nng thn v cc tnh ngho.
Vic lp k hoch v ngn sch kh phc tp v din ra nhiu cp. Khung lp
k hoch quan trng nht l KHPT KTXH 5 nm ca quc gia v da vo , cc
k hoch ngnh v KHPT KTXH hng nm c xy dng cc cp a phng.
Vit Nam hin ang trong qu trnh ci cch quy trnh lp k hoch v ngn sch
m bo ph hp hn vi nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch
ngha v vi bi cnh phi tp trung ha. Phn b ngn sch cho cc quyn ca tr
em khng th hin hng mc ring trong ngn sch quc gia m c gp vo
trong cc hng mc ngn sch ca ngnh nh gio dc v chm sc sc khe
ban u. Cc thch thc lin quan ti vic lp k hoch bao gm: hiu bit cha
y v cc cch tip cn lp k hoch chin lc; lng ghp cha nht qun
cc u tin v mc tiu lin quan ti tr em trong KHPT KTXH ; phn b ngn
sch cha y cho cc dch v lin quan ti tr em; v khng thi gian
lp k hoch lng ghp v c s tham gia cc cp a phng.
Chi tiu ngn sch Nh nc cho cc lnh vc x hi, c bit l y t v gio dc
tng u n. Nm 2007, gio dc v o to chim 13,5%, v y t chim 4.1%
tng chi tiu ngn sch nh nc. Theo chnh sch x hi ha, ph s dng c
a vo p dng v cc h gia nh ang dnh ra mt t trng nhiu hn trong
tng chi tiu hng thng cho cc khon chi tr pht sinh v dch v x hi c bn;
nm 2006, 6.4% tng chi tiu hng thng ca cc h gia nh l cho gio dc v
6.4% l cho chm sc sc khe.
Chnh ph u t vo vic xy dng v tng cng cc h thng gim st
quyn tr em. Cc ch s c th cho tr em v cc cuc iu tra quc gia thng
xuyn thu thp s liu v tr em cng nh cc cng vic do B L-TB&XH thc
hin iu phi v tp hp tt c cc ch bo v s liu lin quan ti quyn tr
em vo mt h thng tp trung di s gim st ca B. Vic gim st tc ng
ca cc lut, chnh sch hoc sng kin c th lin quan ti quyn tr em
c nhiu ch th tin hnh bao gm Quc hi, cc B ngnh lin quan nh B
L-TB&XH v Tng cc TK.
Ph lc 2.1: Ni dung y cc qui nh php lut lin
quan ti chng ny
Cng c Quyn Tr em
iu 2: Khng phn bit i x
Cc quc gia thnh vin phi tn trng v bo m cc quyn c nu ra trong 1.
Cng c ny i vi mi tr em thuc thm quyn ca h m khng c bt c mt
s phn bit i x no, bt k tr em, cha m hay ngi gim h php l ca tr em
thuc chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, chnh kin g khc, ngun
gc quc gia, dn tc hay x hi, ti sn, khuyt tt, xut thn gia nh v nhng mi
tng quan khc.
Cc quc gia thnh vin phi thi hnh tt c cc bin php thch hp m bo cho 2.
tr em c bo v trnh khi tt c cc hnh thc phn bit i x hoc trng pht
trn c s a v, hot ng, nhng kin pht biu hoc tn ngng ca cha m,
ngi gim h php l hoc nhng thnh vin gia nh khc ca tr em.
iu 3: Li ch tt nht ca Tr em
Trong tt c nhng hnh ng lin quan n tr em, d do cc c quan phc li x 1.
hi cng hay t, to n, cc nh chc trch hnh chnh hay c quan lp php tin
hnh th li ch tt nht ca tr em phi l mi quan tm hng u.
Cc quc gia thnh vin cam kt bo m cho tr em c bo v v chm sc bt 2.
c khi no cn v hnh phc ca tr em, c tnh n nhng quyn v ngha v ca
cha m, ngi gim h php l hoc nhng c nhn khc chu trch nhim v mt
php l i vi tr em v nhm mc ch , s thc thi tt c cc bin php thch
hp v lp php v hnh chnh.
Cc quc gia thnh vin phi m bo rng nhng t chc, c quan v c s chu 3.
trch nhim chm sc hoc bo v tr em s theo ng nhng tiu chun do cc nh
chc trch c thm quyn quyt nh, c bit trong cc lnh vc an ton, sc kho,
v s lng v s ph hp ca i ng nhn vin cc c quan cng nh v s
gim st thnh tho.
iu 4: Ngha v ca Nh nc thc hin CRC
Cc quc gia thnh vin phi thi hnh tt c nhng bin php lp php, hnh chnh thch
hp v cc bin php khc thc hin nhng quyn c tha nhn trong Cng c
ny. V nhng quyn kinh t, x hi v vn ho, cc quc gia thnh vin phi thi hnh
nhng bin php nh vy mc ti a trong phm vi cc ngun lc sn c ca mnh v
khi cn thit trong phm vi khun kh hp tc quc t.
Hin php nc CHXHCN Vit Nam
iu 63: Cng dn nam v n c quyn ngang nhau v mi mt chnh tr, kinh t, vn
ho, x hi v gia nh. Nghim cm mi hnh vi phn bit i x vi ph n, xc phm
nhn phm ph n.
Ph lc 2.2: Tm tt cc pht hin v khuyn ngh ca y
Ban CRC cho Vit nam, 2003 v 2006
A) Kin ngh ca y Ban CRC
y mnh nhng n lc nhm m bo rng lut php trong nc tun th hon
ton cc nguyn tc v qui nh ca Cng c, c bit l trong lnh vc t php
i vi tr em v thnh nin
Phn b y cc ngun lc cho y ban DS-G&TE Quc gia y ban c th
iu phi v theo di gim st hiu qu tt c cc c quan t chc ang hot ng
thc hin Cng c v cc k hoch, chng trnh quc gia v tr em.
Thit lp mt c ch c lp v hiu qu nhm theo di gim st vic thc y v
bo v cc quyn tr em. Khi xng thc hin mt n thnh lp C quan
Thanh tra v cc vn lin quan ti Tr em
Dnh u tin phn b ngn sch nhm m bo vic thc hin cc quyn kinh
t, x hi v vn ha ca tr em. Tng cng phn b ngun lc o to
ngun nhn lc c k nng trong lnh vc cng tc x hi, bo v tr em v t vn.
Pht trin h thng thu thp d liu tip nhn s liu thng k v bc lt v
lm dng tr em vi mc ch kinh t. S dng tt c d liu v ch s xy
dng, theo di gim st v nh gi cc chnh sch, chng trnh v d n nhm
thc hin hiu qu CRC .
Nng cao tnh minh bch v to iu kin thun li cho vic phi hp cc hot
ng hp tc vi cc t chc Phi chnh ph Quc t thc hin CRC .
o to, tp hun cho tt c cc chuyn vin lm cng tc vi tr em v v tr em
v cc qui nh v nguyn tc ca CRC, c bit l cc i biu quc hi, vin
chc thi hnh lut php, cn b cng chc, cn b a phng, nhn vin lm vic
trong cc c s v ni tm gi tr em, nhn vin y t bao gm c chuyn vin tm
l v nhn vin cng tc x hi.
Ph bin ni dung CRC cho thnh vin cc nhm dn tc thiu s, v m bo
ton b ni dung ca Cng c c dch ra ting a phng, nu kh thi.
Sa i php lut trong nc m bo ph hp hon ton vi cc qui nh ca
iu 2 CRC v, c th l lut php phi nghim cm hnh vi phn bit i x vi
tr em khuyt tt.
y mnh cc n lc nhm xa b cch bit trong vic tip cn v cht lng
chm sc sc khe v gio dc gia cc vng min v dn tc thiu s.
Phi hp vi cc lnh o cng ng dn tc nghin cu nhm xc nh mc
tc ng ca tnh trng phn bit i x vi tr em ngi dn tc thiu s v xy
dng cc chnh sch v chng trnh nhm gii quyt nguyn nhn su xa ca bt
k mt s phn bit i x no.
Sa i lut php nhm m bo rng trong tt c nhng hnh ng lin quan
n tr em, d do cc c quan phc li x hi cng hay t, to n, cc nh chc
trch hnh chnh hay c quan lp php tin hnh th li ch tt nht ca tr em phi
l mi quan tm hng u.
Tin hnh nghin cu phm vi v nguyn nhn cc v t vong do tai nn, v tng
cng n lc nhm gim cc v t vong lin quan ti tai nn thng qua khng k
cc bin php khc cc chin dch nng cao nhn thc v cc chng trnh gio
dc hng ti cc bc cha m, tr em v ton th cng ng.
Tin hnh cc chin dch nng cao nhn thc v quyn tr em quan im ca
tr em c xem xt v tr em c tham gia vo mi vn nh hng ti cc em.
m bo rng trong tt c cc ta n v cc th tc t tng nh hng ti tr em,
cc em c quyn th hin quan im ca mnh v quan im phi c xem xt
di gc v quyn li ca cc em.
Thc y v to iu kin thun li, trong phm vi cc ta n v c quan hnh
chnh, s tn trng quan im v s tham gia ca tr em trong mi vn nh
hng ti cc em.
y mnh cc n lc nhm m bo mi tr em u c ng k khai sinh, dnh
s quan tm c bit cho tr em nng thn v min ni.
Thit lp mt h thng quc gia chuyn tip nhn, theo di gim st, v iu tra
cc t co lm dng v b ri tr em, v khi cn c th a v vic ra truy t mt
cch thn trng v quan tm n li ch ca tr em.
o to, tp hun cho cn b thi hnh php lut, nhn vin lm cng tc x hi v
cc cng t vin v phng thc x l cc t co lin quan lm dng tr em mt
cch t nh ph hp vi li ch ca tr em.
Thit lp mt h thng quc gia d tip cn nhm cung cp t vn v h tr cho tr
em l nn nhn ca bo lc cng nh nhn chng tr em.
Xy dng mt c ch thu thp d liu v th phm v nn nhn ca tnh trng lm
dng v b ri.
Nghim cm mi hnh pht v thn th ti nh, ti trng hc v ti cc c s khc.
Tin hnh cc chin dch gio dc cng ng v cc hu qu tiu cc ca vic i
x tn t vi tr em, v xc tin cc hnh thc k lut tch cc phi bo lc thay th
cho hnh pht v thn th.
y mnh cc n lc nhm xy dng mt chnh sch gia nh ton din.
Ci thin cc h tr v gip ca x hi cho cc gia nh d b tn thng thng
qua vic xy dng mt h thng nhn vin cng tc x hi chuyn nghip trong
cng ng nhm cung cp cc t vn v h tr.
Tng cng h tr ti chnh cho cc gia nh thit thi v kh khn v kinh t trong
phm vi cc k hoch pht trin v gim ngho cho nng thn v vng su vng xa.
y mnh n lc thc thi cc lut v qui nh trong nc v vic cho nhn con
nui v ph chun Cng c Hague 1993 v Bo v Tr em v Hp tc trong lnh
vc cho nhn con nui gia cc quc gia (s 33).
Tng cng thc hin Chin lc Dinh dng Quc gia.
Tp hun cho cc b m, cng nh nhn vin y t thn bn v cc b truyn
thng, v li ch ca vic nui con bng sa m ton b trong su thng u tin
v thc hin cc bin php hn ch phn phi v s dng sa cng thc dnh cho
tr em.
Tng cng cc ngun lc sn c cho nhng trung tm y t cp huyn v trm y
t cp x.
Tin hnh cc bin php thch hp ngn chn s lan truyn ca cc bnh d ly
lan.
Dnh u tin cho vic xy dng v m rng cc cng trnh h tng v nc v v
sinh nng thn v min ni v m bo rng tt c cc nhm dn c d b tn
thng c th tip cn bnh ng v nc sch v cc iu kin v sinh.
u tranh vi tc ng hy hoi ti tr em ca tnh trng nhim mi trng.
Tin hnh mt kho st ton din v s tr em khuyt tt.
H tr ti chnh cho cc tr em khuyt tt gp kh khn v kinh t nhm m bo
cho cc em c th tip cn vi cc dch v v trang thit b phc hi chc nng.
M rng cc chng trnh hin c nhm ci thin kh nng tip cn v i li ca tr
em khuyt tt ti cc cng trnh v khu vc cng cng.
m bo c tnh ti s tn trng cc quyn tr em trong qu trnh xy dng v
thc hin cc chnh sch v chin lc phng chng HIV/AIDS.
Tin hnh mi bin php ngn nga mt cch hiu qu tnh trng a tr em
nhim v b nh hng bi HIV/AIDS vo cc c s tp trung cch ly.
Tin hnh mi bin php ph hp nhm ngn chn vic k th v phn bit i x
vi tr em sng chung vi HIV/AIDS, c bit l thng qua cc chin dch gio dc
cng ng.
Tin hnh mi bin php thch hp nhm tng t l tr em i hc mu gio, c bit
l i vi tr em gi v vng nng thn, v m bo quyn ca mi tr em c
gio dc tiu hc min ph v c cht lng.
Tng mc h tr ti chnh cho hc sinh, sinh vin thuc cc gia nh kh khn v
kinh t tt c cc cp, bao gm c hc sinh mu gio.
Tuyn dng v o to mt s lng gio vin nhiu hn t cc nhm dn tc
thiu s, v tip tc c cc hnh thc ng vin cc gio vin ang dy hc ti min
ni v vng su vng xa.
Dnh u tin cho cc vng nng thn, min ni, vng su vng xa trong cc
chng trnh ang thc hin nhm ci thin cht lng dy hc v chng trnh
hc, v trong cng tc xy dng v pht trin c s h tng trng hc.
Tip tc y mnh cc chin lc v chng trnh cp quc gia v cp vng trong
vic phng chng t nn bc lt tnh dc v bun ngi.
o to cc cn b thi hnh lut php, cn b cng tc x hi v cc cng t vin
v phng php tip nhn, theo di gim st, iu tra v khi t cc v vic t co
mt cch hiu qu, theo cch thc t nh ph hp vi quyn li ca tr em.
m bo mi nn nhn ca t bun ngi, lm dng v bc lt tnh dc c th tip
cn vi cc chng trnh phc hi v ti ha nhp thch hp v vi cc dch v
khng lm nh hng ti t trng ca h.
Ph chun Ngh nh th Ngn chn, Trit tiu v Trng pht hnh ng bun
ngi, c bit l lin quan ti nn nhn l Ph n v Tr em, b sung Cng c
Lin Hp Quc v phng chng Ti phm c t chc xuyn quc gia.
Ph chun v thc hin Cng c 138 ca T chc Lao ng Quc t v tui i
lm ti thiu.
Xy dng v thc hin mt h thng theo di gim st ton din v tnh trng lao
ng tr em.
Tip tc y mnh Chng trnh Hnh ng Quc gia bo v Tr em c Hon cnh
Kh khn (1999 2002) v tin hnh mt nghin cu v nguyn nhn tr em lang
thang v lm vic ngoi ng ph.
m bo tun th nghim ngt cc tiu chun t php i vi tr v thnh nin.
Thng qua mt b lut c lp v t php i vi tr v thnh nin v xy dng mt
h thng ta n dnh cho tr v thnh nin.
Ci thin iu kin trong cc trung tm tm gi tr v thnh nin v m bo rng
vic tc quyn t do ca cc em ch c s dng nh mt bin php cui cng.
Xy dng mt h thng cc qui nh cho cc dch v ti ha nhp v phc hi chc
nng thch hp v tng cng s lng cc nhn vin cng tc x hi chuyn
nghip cung cp cc dch v cho nhng ngi phm ti cn t tui.
m bo rng mi tr em b kt ti vi phm php lut u c lut s bo cha hoc
nhn c cc h tr ph hp khc.
Ph bin rng ri ni dung cc bo co c trnh ln y Ban CRC, cng vi
cc h s tm tt v pht hin kt lun cui cng m y ban thng qua.
B) Cc khuyn ngh ch yu ca y Ban CRC v bo co ca Vit Nam v Ngh
nh th Khng bt buc lin quan ti tnh trng bun bn Tr em, mi dm Tr
em v sch bo khiu dm Tr em
76
Tng cng cc bin php tuyn truyn ni dung iu khon ca Ngh nh th
Khng bt buc trong qun chng, v tip tc t chc tp hun ph hp v ni
dung Ngh nh th.
Tin hnh nghin cu bn cht v mc ca tnh trng bun bn tr em, mi
dm Tr em v sch bo khiu dm Tr em.
Sa i B lut Hnh s v cc lut khc nhm hnh s ha mt cch dt khot tt
c cc hnh vi lit k trong iu khon 3 ca Ngh nh th Khng bt buc khi cc
hnh ng c thc hin i vi ngi di 18 tui.
Thc hin chng trnh lin ngnh giai on 2006 2010 v phng chng mi
dm. Ngn chn s gia tng ca cc hnh thc ti phm lin quan ti du lch tnh dc.
76
UN (2003) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet Nam - CRC/C15/Add.200 (Cc
kt lun ca y Ban v Quyn Tr em i vi Vit Nam)
Dnh u tin phn b cc ngun ngn sch cho cc dch v dnh cho nn nhn tr
em v gia nh cc em.
m bo rng nn nhn tr em ca bt k ti phm no c qui nh theo Ngh
nh th Khng bt buc s khng b x l hnh s hoc trng pht v tt c cc
bin php kh thi c thc hin nhm ngn chn vic bi nh nhn phm hoc
cch ly v mt x hi i vi nhng tr em ny.
Tin hnh cc bin php thch hp m bo tt c nhng c nhn lin quan ti
vic cho v nhn tr em lm con nui phi tun th cc vn kin php l quc t
hin ang c hiu lc.
Tip tc chng nn bun ngi v mc ch bc lt tnh dc.
C) Cc Pht hin chnh ca y Ban CRC v bo co ca Vit Nam v Ngh nh
th Khng bt buc lin quan ti tnh trng tr em tham gia cc xung t c v
trang
77
Lut php nghim cm hon ton vic tuyn dng tr em di 15 tui phc v
trong cc lc lng/cc nhm v trang v vic cc em tham gia trc tip vo
cc cuc xung t.
Lut php nghim cm hon ton vic vi phm cc iu khon qui nh ca Ngh
nh th Khng bt buc lin quan ti vic tuyn dng v a tr em tham gia vo
cc cuc xung t, v thit lp nhng quyn hn php l ngoi giao x l nhng
ti phm ny.
m bo tin hnh tp hun v cc iu khon qui nh ca CRC v Ngh nh th
Khng bt buc.
Trong trng hp khng c giy khai sinh, phi m bo tui tuyn dng c
quyt nh bi cc bin php ng tin cy khc, bao gm c bin php kim tra y t.
t ra mt tui ti thiu i vi tr em d tuyn t nguyn v ngn cm vic
a tr em tham gia tch cc vo cc xung t k c khi c nhng tnh hung c
bit.
77
UN (2003) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet Nam - CRC/C15/Add.200 (Cc
Ph lc 2.3: Cc iu c quc t lin quan ti Tr em v
Ph n
Ngy Vit Nam gia nhp Lin Hp Quc: 20 thng 9 nm 1977
iu c quc t Tnh trng Ngy ph
chun
H s bo co
Cng c Xa b mi hnh
thc Phn bit i x i vi
Ph n
k
29.7.1980
ph
chun
17.2.1982
Bo co kt hp ln th hai v ln th t
c xem xt trong phin lm vic thng
7 nm 2001; bo co kt hp ln th nm
v ln th su c xem xt trong phin
lm vic thng 1 nm 2007.
Cng c Quyn Tr em k
26.1.1990
ph
chun
20.2.1990
(khng bo
lu)
y Ban CRC xem xt bo co nh k
ln th hai (thng 1.2003); bo co kt
hp th ba v th t c kt hp
trnh nm 2009.
Ngh nh th Khng bt buc:
Bun bn Tr em
k
8.9.2000
ph
chun
20.12.2001
(Bo lu
iu 5)
Bo co s b ban u c trnh
vo thng 11.2005 v c y Ban CRC
xem xt trong nm 2006. Cc bo co
tip theo s c lng ghp trong bo
co nh k v CRC ca quc gia thnh
vin.
Ngh nh th Khng bt buc:
Tr em tham gia cc xung t
v trang
k
8.9.2000
ph
chun
12.2.2002
Bo co u tin c trnh v c
y Ban CRC xem xt vo nm 2005.
Cc bo co tip theo s c lng ghp
trong bo co nh k v CRC ca quc
gia thnh vin.
Cng c v Cc quyn Kinh
t, Vn ha v X hi
Gia nhp
24.9.1982
Khng p
dng
Bo co s b ban u c trnh
nm 1990 v c y ban v cc Quyn
Kinh t, Vn ha v X hi xem xt vo
thng 5.1993. Bo co nh k ln th hai
v ln th ba c kt hp trnh vo
nm 2000. Bo co nh k th t hin
ang c chun b.
Cng c v Cc quyn Dn
s v Chnh tr
Gia nhp
24.9.1982
Khng p
dng
Bo co nh k ln th hai c y
ban Quyn con ngi xem xt vo thng
3 nm 2002; bo co ln th ba n k
np vo ngy 1.8.2004
Ngh nh th Khng bt buc
(Cng c v Cc quyn Dn
s v Chnh tr)
Cha k Khng p
dng
Ngh nh th Khng bt buc
ca Cng c Xa b mi hnh
thc Phn bit i x i vi
Ph n
Cha k Cha c
hnh ng
cho ti nay
Cng c Phng chng Ti
phm c t chc Xuyn quc gia
k
13.12.2000
Cha ph
chun
Vit Nam ang xem xt ph chun Cng
c ny
Ngh nh th v Ngn chn,
Trit tiu v Trng pht hnh
ng bun ngi, c bit l
lin quan ti nn nhn l Ph
n v Tr em
Cha k Cha ph
chun
Vit Nam ang xem xt ph chun Cng
c ny
iu c quc t Tnh trng Ngy ph
chun
H s bo co
Cng c Quc t v vic Xa
b mi Hnh thc Phn bit
Chng tc
Gia nhp
9.6.1982
Khng p
dng
trnh cc bo co nh k t th
su n th chn v c y ban xem xt
(thng By/thng Tm nm 2001); Bo
co th mi v th mi mt c
trnh vo ngy 9.7.2003.
Cng c Hague v Bo v
Tr em v Hp tc trong lnh
vc cho nhn con nui gia
cc quc gia
Cha k ang xem
xt k
Cng c v s Nht tr Hn
nhn, Tui ti thiu Kt hn
v ng k Kt hn
Cha k Cha c
hnh ng
cho ti nay
Tuyn ngn Xa b Bo lc i
vi Ph n
Cha k Cha c
hnh ng
cho ti nay
Cng c v Tui ti thiu
c Tuyn dng vo Lm vic
(ILO 138)
k
24.6.2003
ph
chun
24.6.2003
nh ra tui ti thiu l 15
Cng c v vic Ngn chn
v Hnh ng tc th nhm
Xa b nhng Hnh thc Lao
ng Tr em Ti t nht (ILO
182)
k
19.12.2000
ph
chun
19.12.2000
gi bo co u tin theo yu cu ca
T chc Lao ng Quc t.
Cng c Quc t v Quyn
ca Ngi khuyt tt
k
Thng
10.2007
Cha ph
chun
Ngun: Thng tin cp nht t trang web www.ohchr.org v International Bureau for Childrens Rights (2006) Making
Childrens Rights Work Country Proles on Cambodia, Sri Lanka, Timor Leste and Viet Nam (Thc hin quyn tr em
hiu qu- Thng tin quc gia ca Campuchia, Sri lanka, ng Timor v Vit Nam)
CHNG 3:
QUYN C SINH TN
V CHM SC SC KHE
CA TR EM
3.1 Gii thiu
Chng ny cp n quyn c sng, mt nguyn tc ph cp v quyn con ngi
lun c cao trong tt c cc vn kin quc t v quyn con ngi, trong c
Cng c Quyn Tr em (CRC). iu 6 cng nhn mi tr em u c quyn c sng,
sinh tn v pht trin. ngha ca iu ny l Nh nc cn p dng mi bin php
thch hp nhm bo m v tn trng quyn c sng. y l nhng bin php tch
cc v v vy c ra nhm bo v cuc sng, nh tng tui th trung bnh, gim t
vong tr di 1 tui v tr em ni chung, phng chng bnh tt v phc hi sc kho,
cung cp dinh dng v nc sch. Quan trng hn ht l Nh nc phi ngn
chn bt k hnh ng no c th ch cp i cuc sng ca tr, ng thi cn thc
hin cc bin php bo v cuc sng, v m bo ti mc ti a c th s sinh tn ca
tr em.
78
Hp 3:1 Cc iu khon quan trng t Cng c Quyn tr em v Hin php nc CHXHCN
Vit Nam lin quan n chng ny
Cng c Quyn tr em
iu 6: Quyn c sng ca tr em
iu 7: Quyn c ng k khai sinh ngay sau khi sinh ca tr em
iu 18: Trch nhim chung ca c b v m trong nui dy d tr
iu 24: Quyn c chm sc sc kho vi tiu chun cao nht ca tr em
Hin php Vit Nam nm 1992
iu 61: Cng dn c quyn hng ch bo v sc kho
iu 65: Tr em c hng s bo tr, chm sc v gio dc ca gia nh, nh nc v x hi
Mi ngi u c quyn c hng nhng tiu chun chm sc sc khe cao nht c
th. iu ny l cn bn c c mt cuc sng ng ngha ca n.
79
Quyn c
chm sc sc kho ca tr em ph thuc vo vic thc hin cc quyn khc, nh quyn
c sng, khng b phn bit i x v c bnh ng, c n, c gio dc, c
tn trng cuc sng ring t, c tip cn thng tin, c s dng nc sch v tin
nghi v sinh. Quyn c khai sinh ca tr em, nh c cng nhn trong iu 7 ca
CRC, gi vai tr thit yu trong vic thc hin nhiu quyn khc bao gm quyn c
chm sc sc kho. V vy, khng th nh gi thp tm quan trng ca vic khai sinh.
Chng ny phn tch quyn c chm sc sc kho v tip cn cc dch v y t nh
nu trong iu 24 CRC. Nh nc phi cng nhn quyn c hng tiu chun
chm sc sc kho cao nht c th ca mi tr em m khng c s phn bit i x
no. Bng mi ngun lc sn c, Nh nc phi phn u m bo khng mt tr
em no b tc quyn tip cn cc dch v chm sc sc kho. iu ny c ngha l mi
tr em d sng u u c tip cn cc c s y t. Cn dnh s quan tm c bit cho
nhng tr em c iu kin kh khn nht, nh tr dn tc thiu s, tr di c v lang thang.
78
OHCHR (1997) Manual on Human Rights Reporting [Ti liu v bo co Quyn con ngi]
79
Committee on Economic Social and Cultural Rights (2000) The right to the highest attainable standard of health (Quyn
c hng tiu chun y t cao nht)
Quyn c cung cp y nc sch c cng nhn l mt quyn con ngi c
bn. CRC (iu 24, khon 2(c)) quy nh l mt trong nhng iu kin tin quyt
t c nhng tiu chun chm sc sc khe cao nht c th. y ban Lin Hp Quc
v cc Quyn Kinh t, X hi v Vn ho ch r gi tr thc s ca quyn s dng
nc rng: quyn c s dng nc r rng l mt trong nhng yu t c bn m
bo mt mc sng ph hp, nht l khi y cn l mt trong nhng iu kin c bn
nht ca s sng.
80
3.1.1 H thng y t
B Y t (B YT) l c quan Chnh ph chu trch nhim chm sc v bo v sc khe
ngi dn. Ngh nh s 49/2003/N-CP quy nh vai tr v chc nng ca B YT l c
quan Chnh ph thc hin qun l nh nc v chm sc v bo v sc kho nhn dn.
Mi tnh c mt S y t thuc s qun l ca y ban nhn dn tnh (UBND). Hot ng
ca S Y t cc tnh ngho ch yu ph thuc vo ngn sch trung ng cho vic trin
khai cc chnh sch ca B YT. S Y t c nhim v h tr UBND tnh trong qun l cng
tc chm sc sc kho a phng. C cu t chc, nhn s v hot ng ca S Y
t do UBND tnh gim st, qun l, cn v mt chuyn mn vn thuc s kim tra, gim
st ca B YT.
Mi huyn c mt Phng Y t huyn v mt Trung tm y t huyn thc hin c hai chc
nng nh mt bnh vin v mt trung tm y t d phng. Mt s a phng thc
hin ci cch c cu t chc, tch ring hai chc nng, thnh lp mt Bnh vin huyn
v Trung tm y t Huyn tch ring (trung tm y t Huyn tp trung vo y t d phng).
Cc Trung tm y t Huyn c trch nhim qun l cc trm y t x trong huyn. Bnh
vin huyn (hay Trung tm y t Huyn mt s a phng) vn thuc quyn qun l
ca S Y T nhng cng c nhim v gim st chuyn mn thng xuyn v o to
nhn vin y t x.
Trm Y t x c chc nng thc hin chm sc sc kho ban u tuyn x, bao gm
chm sc sc kho b m tr em (k c cp cu s cp sn khoa), k hoch ho gia
nh, iu tr nhim khun h hp cp, tim chng v iu tr cc bnh thng thng.
Trng trm y t x thng thng l bc s, nhng trong mt s trng hp c th l y
s. Mt mng li trm y t x rng khp c thit lp trn c nc trong my chc
nm qua da trn c im dn c v a l. tuyn thn bn cng c mt mng li
nhn vin y t v cng tc vin dn s v cng tc vin dinh dng a cng tc y t
n tng h gia nh trn a bn ph trch.
H thng y t t nhn cng pht trin nhanh chng. Nhiu thy thuc lm vic trong nh
nc t chc khm cha t vo bui chiu v bui ti, ch yu ngay ti nh nhm c
thm thu nhp. Thy thuc ngh hu c th c cp php hnh ngh y t t nhn c
trong v ngoi gi hnh chnh. Ngi hnh ngh y t t nhn ch yu thc hin khm
cha v, cng nh cc c s y t nh nc, phi chp hnh ng lut php hin hnh.
C s y t a khoa chim a s c s y t t nhn, khng k nh thuc. c tnh c
khong 70% c s y t t nhn hot ng khu vc thnh th.
81
K t khi thc hin chnh sch i mi v hi nhp quc t, ngnh y t t nhiu
thnh tu ng k. Nhiu loi bnh c khng ch v loi tr. Cc mc tiu pht
trin thin nin k cho phn ln cc ch s y t c bn t c hoc vt. Trong
80
WHO (2003) The Right to Water (Quyn tip cn nc sach)
81
Ton b on trn v cu trc ca h thng y t trch t: B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2008) Bo co chung
tng quan ngnh y t nm 2007; v UNICEF Vit Nam (2009) Cng bng y t Vit Nam: Phn tch thc trng tp trung
vo t vong b m v tr em.
vng 20 nm qua Chnh ph cng c v pht trin h thng y t nhm tng cng
s bnh ng, hiu qu v pht trin. Mt trong nhng thnh tu ng k nht l phm
vi bao ph tim chng cao gip lm gim t l t vong tr di 1 tui v tr em ni
chung. Trong vng 30 nm qua, t l t vong tr di 1 tui gim v tui th trung
bnh khi sinh tng ng k. Hin nay, Vit Nam c tui th trung bnh cao hn cc
nc c mc thu nhp cao hn nh Philippin, Trung quc v Thi lan.
82
Cam kt ca Chnh ph trong vic m bo quyn c chm sc sc kho ca tr em
th hin qua nhng n lc v u t ln nhm ph cp tim chng tr em, phng chng
suy dinh dng, ci thin tip cn ti nc sch, tin nghi v sinh, v mi y l chnh
sch khm cha bnh min ph cho tr em di 6 tui. Chng ny s trnh by chi tit
v nhng n lc ny v nhng kt qu t c.
3.2 Sinh tn v sc kho tr em
3.2.1 T vong tr di 1 tui v t vong tr em ni chung
Vit Nam t c nhng thnh tu n tng trong vic gim t vong tr di 1 tui
v tr em ni chung. T l t vong tr di 1 tui (IMR) gim t 36,7 trn 1.000 tr
sng t nm 2000 xung cn 15 vo nm 2008.
83
T l t vong tr di 5 tui (U5MR)
cng gim ng k trong nhng nm gn y, t 58 (trn 1,000 tr sng) nm
1990 xung 26 vo nm 2008.
84

Hnh 3.1 trnh by cc kt qu c tnh v t l t vong tr di 1 tui v tr di 5 tui
theo gii tnh, a phng v dn tc theo iu tra MICS 2006, l d liu mi nht cho
php phn t. S khc bit ln nht l gia thnh th v nng thn v gia dn tc Kinh
vi cc dn tc khc. Mc khc bit nh nht tn ti gia nam v n, vi li th cho tr
em n.
T l tr s sinh nh cn cng gim t nm 2000 n 2005, t 7,3% xung 5,1%, nh
vy l t vt ch tiu quc gia l thp hn 7%.
85
Hnh 3. 1: T l t vong tr s sinh v tr di 5 tui theo gii tnh, a phng
v dn tc, 2006
0
5
10
15
20
25
30
35
40
22
27
23
28
21
25
14
16
24
30
25
20
27
35
Ngun: TCTK v UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006
82
B YT (2006) Bo co y t Vit Nam
83
B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2009) Bo co chung tng quan ngnh y t nm 2009
84
B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K
85
3.2.2 Cc bnh thng gp tr em
Trong thp k qua, s tr t vong do tiu chy gim ng k Vit Nam nh nhng
n lc trong tuyn truyn nng cao nhn thc, thay i hnh vi, tng cng cung cp
nc sch v iu kin v sinh. Theo MICS 2006, 95% tr em mc tiu chy c iu
tr ti nh bng mt hay nhiu bin php c khuyn co, 65% c iu tr b dch
ng ung hoc tng cng ung b sung cc loi dch. Nhn chung, kt qu cho thy
cc b m c th xc nh t nht mt loi cht lng ph hp (nh sa m, nc cm/
cho) phng nga mt nc.
86

Tuy nhin, theo mt nh gi thc trng mi y tp trung vo t vong b m v tr
em, s liu ca MICS 2006 cho thy c s khc bit ng k v t l mc tiu chy gia
nhng tr di 5 tui so vi cc loi bnh tr em thng thng khc.
87
Theo nh gi
s dng phn tch a tham s ny, nhng yu t ch yu gp phn gy nn s khc bit
ny l trnh hc vn ca ngi ln trong gia nh (ch khng ch l trnh ca b
m) v dn tc.
MICS 2006 cng thu thp s liu v iu tr cc trng hp nghi ng vim phi, cho thy
55% tr di 5 tui trong kho st c iu tr bng khng sinh. Kin thc ca b
m v hai du hiu nguy him ca bnh vim phi (l th nhanh v th kh) khc nhau
gia cc vng c kho st, cng nh theo trnh hc vn ca m v trnh kinh
t, x hi ca h gia nh. Kin thc v cc du hiu nguy him ca bnh vim phi cao
nht vng ng bng sng Hng, v thp nht vng ng Nam b l vng giu nht
trong c nc.
88
Nhiu ngi Vit Nam sinh sng nhng vng st rt lu hnh bao gm vng ni pha
Bc, vng ven bin Trung b, mt s ni vng ng Nam b v Ty nguyn. Cc bin
php phng chng, c bit l dng mn tm thuc tr mui, lm gim ng k t l
t vong do st rt tr em, v trong nhng nm gn y khng c ca t vong do st rt
no tr di 1 tui v tr em ni chung c bo co.
Kt qu MICS 2006 cho thy 95% tr di 5 tui i ng c dng mn, v khng c s
khc bit ng k no v gii tnh, tui, iu kin kinh t hoc dn tc. Tuy nhin,
nh gi thc trng gn y v cng bng trong y t v t vong b m v tr em cho
thy c s khc bit ng k trong t l mc bnh st rt, cao hn nhng ngi ngho
hn. Hai tc nhn chnh gy s khc bit l thu nhp v dn tc.
89

3.2.3 Tim chng
Chng trnh tim chng m rng (TCMR) l mt trong nhng chng trnh y t u tin
quc gia thnh cng nht. Xut pht vi t l tim chng ban u ch c 39% nm 1986,
mc tiu ph cp tim chng t c v t l bao ph tim chng ton quc hin
l trn 95%. Chng trnh TCMR quc gia phng chng 6 bnh c bn (lao, bch hu,
ho g, un vn, si v bi lit). T nm 1997, vc xin phng vim no Nht Bn, t v
thng hn cng c a vo chng trnh TCMR v c cung cp cho nhng
vng nguy c cao. Nm 2003, 3 mi tim vc xin vim gan B c thc hin tt c 64
tnh thnh. K hoch loi tr bnh si quc gia c bt u t nm 2006, nh vc-
xin si mi hai c t chc tim cc trng hc, t bao ph tim phng l
97% vo nm 2008.
86
TCTK v UNICEF Vit nam (2007) MICS 2006
87
UNICEF Vit Nam (2009) Cng bng y t Vit Nam: Phn tch thc trng tp trung vo t vong b m v tr em
88
89
B YT v UNICEF Vit Nam (2009) Cng bng y t Vit Nam: Phn tch thc trng tp trung vo t vong b m v tr em
K t nm 2005, mt tr em Vit Nam c coi l tim chng y sau khi c tim
nhng loi vc xin sau: vc xin BCG phng bnh lao, 3 liu vc xin DPT phng ho g,
bch hu, un vn, 3 liu vc xin phng bi lit, 1 liu vc xin si v 3 liu vc xin phng
vim gan B. Bm kim tim t hy c s dng trong hu ht tt c cc bui tim
chng. Nh thnh cng ca chng trnh tim chng nn thanh ton c bnh bi
lit vo nm 2000 v loi tr un vn s sinh vo nm 2005. n nm 2008, chng
trnh bo co t l bao ph l 95% i vi 6 loi vc xin trn phm vi ton quc.
90
Theo MICS 2006, 66% tng s tr 12-23 thng tui c tim chng y phng
chng 6 bnh nu trn.
91
Hnh 3.2 trnh by t l tim chng theo gii tnh, a phng
v dn tc. Khc bit ln nht l gia ngi Kinh v cc dn tc khc (72% so vi 36%),
tip n l theo khu vc thnh th v nng thn (82% so vi 61%). T l tim chng tr
em gi cao hn i cht so vi tr em trai (68% so vi 64%). Vng Ty Bc ch c 38%
tr c tim chng y so vi 78% vng ng bng sng Hng. Tuy nhin, c
mu vng Ty Bc l qu nh c c so snh ng tin cy.
Hnh 3. 2: T l tr em 12-23 thng tui c tim chng phng cc bnh tr, 2006
Mt nghin cu v Chng trnh Tim chng m rng thc hin nm 2009 6 tnh i
din cho cc khu vc hnh chnh v sinh thi ca Vit Nam cho thy y l chng trnh
u tin hng u ca cc S y t tnh v c bit l y t tuyn x. Nghin cu kt lun
rng s cam kt cao l cha kho trin khai chng trnh thnh cng. Mc d vic
trin khai chng trnh TCMR cn c s khc bit ln tu theo mt dn s v iu
kin a l nhng chng trnh TCMR c thit lp thnh cng.
92

Hot ng tim chng c thc hin t nht mi thng mt ngy ti hu ht cc trm y
t x, v vi ln trong mt nm m rng ti nhng cng ng vng su, vng xa bao
90
UNICEF, WHO, GAVI (2009) National EPI Review Report (Bo co nh gi Chng trnh Tim chng M rng quc gia)
91
92
UNICEF, WHO, GAVI (2009) National EPI Review Report (Bo co nh gi Chng trnh Tim chng M rng quc
gia) (d tho 16 thng 4 nm 2009)
ph a bn rng hn. Chng trnh TCMR ch yu do cn b y t x thc hin vi cc
bui tim chng c t chc thng xuyn u n. Gn y, cc bnh vin tnh v
bnh vin huyn bt u t chc tim chng vc-xin phng vim gan B v lao ti bnh
vin cho tr mi sinh. Hot ng tim chng ti cc c s t nhn cng bt u m rng
cc thnh ph ln, v cc c s y t nh nc cng t chc tim phng cc bnh
ngoi chng trnh TCMR c thu ph.
93

Trong vi nm gn y, t l bao ph nhn chung l cao, tuy vn cn c mt s hn ch
nht nh, v d do c mt s trng hp phn ng sau khi tim vc-xin phng vim gan
B sau sinh c bo co trong nm 2007, dn n t l tim phng vim gan B gim
mnh trong na cui nm 2007. Tuy t l tim phng si v vim gan B 3 mi tng tr
li nhng t l tim phng vim gan B s sinh vn ch t 25% do ngi dn vn lo ngi
v vn an ton.
94
nhng vng d tip cn, nhu cu tim chng ca ngi dn rng khp trong cng
ng nh vn ng x hi c hiu qu, s dng cc t chc on th a phng,
phng tin thng tin i chng v i khi c bo ch a phng. Mng li nhn vin
y t thn bn rng khp cng gp phn bo m bao ph tim chng cao trn c
nc. Tuy nhin, nh trnh by trong Hnh 3.2, vn cn mt s i tng cha c
tim chng y do kh tip cn, v cn c chin lc c bit i vi cc cng ng
dn tc thiu s v nhm dn s di c. Bo co nh gi thc trng v cng bng trong
y t v t vong b m v tr em gn y kt lun rng mc d tim chng c nhng
tin b rt ln, vn tn ti s bt bnh ng ng k trong tim chng y theo ng
lch i vi cc tui cn c tim. Thu nhp, dn tc v hc vn ca ngi ln, cng
nh iu kin d tip cn ti c s y t, l nhng tc nhn chnh gp phn gy ra bt
bnh ng c nhn thy trong tim chng.
95
Nhiu khon chi ph hot ng, nht l chi ph i li tuyn c s, vn tip tc do ngi
dn t trang tri do thiu ngn sch. Hot ng tim phng trong chng trnh TCMR
u c min ph tt c cc khu vc c iu tra. Tuy vy, vn cn b sung ngun
ti chnh m bo trang tri y chi ph i li v chi ph hot ng khc p ng
nhu cu t ra. Ngoi ra, cn gii quyt vn tng cng nng lc v b tr nhn s
gip Vit Nam t c cc mc tiu TCMR trong tng lai.
96
3.2.4 Tnh trng dinh dng
C ba ch s thng c s dng xc nh tnh trng dinh dng ca tr l cn
nng theo tui (thiu cn), chiu cao theo tui (ci cc) v cn nng theo chiu cao (gy
mn). Hnh 3.3 trnh by s liu MICS 2006 v t l thiu cn nng v va tr di 5
tui theo gii tnh, a phng v dn tc.
97
Vin Dinh dng quc gia (VDDQG) cng
a ra cc s liu c tnh hng nm v xu hng tnh trng dinh dng ca tr em
bng cc iu tra nhn trc hc trn phm vi ton quc. Kt qu cho thy t l suy dinh
dng do thiu cn (va v nng kt hp) tr di 5 tui gim t 34% xung 20%
t nm 2000 n 2008.
98
Theo s liu Mics 2006, t l ny co nht vng Ty bc v
thp nht vng ng Nam (29% so vi 11%).
93
UNICEF, WHO, GAVI (2009) Sd
94
UNICEF, WHO, GAVI (2009) Sd
95
96
UNICEF, WHO, GAVI (2009) National EPI Review Report (Bo co nh gi Chng trnh Tim chng M rng quc gia))
97
Suy dinh dng va (nng) tr c nh ngha l c cn nng theo chiu cao ln thp hn chun quc t hn 2
lch chun (3 lch chun)
98
Vin Dinh Dng Quc Gia (2009) S liu thng k v tnh hnh dinh dng ca tr em trong nhng nm qua. ng
tic l trn trang web ny ch c s liu c tnh ca cc tnh.
Tnh trng suy dinh dng do thiu cn l kh cao tr em dn tc thiu s so vi tr
ngi Kinh (30% so vi 18%) v tr em nng thn so vi tr thnh th (22% so vi 12%).
Chnh lch v t l suy dinh dng do thiu cn mc va v nng theo gii tnh l kh
nh, trong tr em gi t b thiu cn hn so vi tr em trai mt cht.
Hnh 3.3: Tnh trng thiu cn tr em di 5 tui theo gii tnh, a phng v
dn tc, 2006
35
30
25
20
15
10
5
0
21,1
19,2
12,3
22
18
29,7
5,1 5,0
3,1
5,5
4,2
8,7
Nng Va
Ngun: TCTK v UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006.
Hnh 3.4 trnh by s liu ca MICS 2006 v t l tr thiu cn theo thng tui. T l
suy dinh dng cn nng theo tui va v nng u tng nhanh t 6 thng n 2
nm tui. y l thi k tr c nhu cu dinh dng rt cao v cng l thi k tr b cai
sa. Tr c th c cho n vi thc n b sung cht lng thp, khin tr d mc tiu
chy v cc bnh ng h hp hn. T l suy dinh dng tr tip tc tng n 5 tui
nhng c chm hn so vi hai nm u i.
Hnh 3. 4: Tnh trng thiu cn tr em theo nhm tui, 2006
30
25
20
15
10
5
0
< 6 thng 6 - 11 thng 12 - 23
thng
24 - 35
thng
36 - 47
thng
48 - 59
thng
Nng Va
8,9
8,1
18,2
21
24,3
26
1,4 1,5
5,4
5,6
6,5
5,2
Ngun: TCTK v UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006.
S liu ca Mics 2006 cng cho thy tnh trng suy dinh dng Vit Nam tip tc c s
lin h cht ch vi thu nhp h gia nh (Hnh 3.5). Do thu nhp h gia nh v khu vc
cng nh yu t a bn nng thn thnh th v dn tc c lin h mt thit Vit Nam
nn vn t ra l tham s no trong s cc yu t ny ng vai tr ln nht trong s
khc bit v tnh trng dinh dng ca tr. Nghin cu gn y v cng bng trong y t
cho thy rng thu nhp di hn ca h gia nh l gii cho a s cc khc bit v cn
nng theo tui thp v chiu cao theo tui thp, cn dn tc v cc yu t khc nh trnh
hc vn c vai tr kh nh trong mc chnh lch quan st c.
99

99
Hnh 3. 5: Tnh trng thiu cn tr em theo nhm thu nhp, 2006
30
25
20
15
10
5
0
Ngho nht Ngho Trung bnh Giu Giu nht
Nng Va
28,5
6,8
25,1
6,5
17,3
15,8
10,4
4,3
3,2 3,6
Suy dinh dng chiu cao theo tui (hay ci cc) gn y c coi l mt ch s quan
trng phn nh cht lng sng ca tr. Ngoi ra cn c mi lin quan cht ch gia
ci cc v tim nng pht trin kinh t, x hi thc t ca tng c nhn cng nh ton
b dn s. Do ci cc c hnh thnh sn t trong phi thai trong ba thng u thai
k nn t l ci cc cao cng nu bt tm quan trng ca vic ci thin tnh trng dinh
dng ca b m v chm sc tin sn.
100

Mc d Vit Nam c nhng bc tin ng k trong vic gim t l tr thiu cn
nhng vn cn hn 1/3 s tr em Vit Nam b ci cc. Theo s liu iu tra ca VDDQG
t nm 1999 n 2008, mc gim t l ci cc chm hn so vi mc gim t l thiu cn
(xem Hnh 3.6).
S liu ca VDDQG nm 2008 cho thy c 33% tr di 5 tui Vit Nam b ci cc,
a Vit Nam vo danh sch 36 nc vi 90% tng s tr ci cc trn ton th gii. T
l ci cc cao nht Ty nguyn (41%) v cc khu vc kh khn khc ni ng bo
thiu s sinh sng (35% ng Bc b v 36% khu vc Ty Bc).
100
Victora C.G. et al. Maternal and Child under-nutrition: consequences for adult health and human capital (Thiu dinh
dng B m v Tr em: hu qu cho sc khe ca ngi ln v ngun nhn lc)
Hnh 3. 6: Tnh trng suy dinh dng do ci cc tr em di 5 tui, giai on
1999-2008
Ngun: Kt qu kho st dinh dng quc gia 1999-2008 Truy cp ngy 14 thng 6 nm 2010 ti: http://viendinhduong.vn/
news/vi/106/61/a/so-lieu-thong-ke-ve-tinh-trang-dinh-duong-tre-em-qua-cac-nam.aspx
Ch thch: Mc tng trong nm 2006 l do thay i trong tiu chun tng trng ca WHO.
3.2.5 An ton thc phm v cc bnh mc phi do n ung
Theo T chc Y t Th gii (WHO), hn 80% dn s gp phi nhng vn v an ton
thc phm nm 2003. 50 triu ngi Vit Nam trong c 18 triu tr em khng c
tip cn vi nh v sinh t tiu chun ca Chnh ph.
101
Hu qu l gy ra cc bnh do
cc vi trng nguy him trong thc n, nc v t. V sinh c nhn cha tt bao gm
khng ra tay, dng c nu nng v n ung bn v thc n cha chn gy ra cc
bnh tiu chy (nh l, t)
102
, cng nh cc ly nhim khc nh k sinh trng hay mt
ht. Cc ho cht nguy him nh kim loi nng nh thy ngn, ch, thuc tr su, cc
d cht khng sinh, aatoxin, ergo toxin v mycotoxin cng gy ra cc vn khc nh
khuyt tt v suy dinh dng.
Cng trong bo co nm 2003, WHO nhn nh Vit Nam l nc c t l nhim k sinh
trng ng rut cao mc 80% tr ln hu ht cc tnh thnh. Nguyn nhn l do
thiu tin nghi v sinh, dn s qu ng v tp qun s dng phn ti lm phn bn
trong nng nghip. K sinh trng ng rut lm suy gim pht trin th cht v tr no
v c coi l mt trong nhng nguyn nhn trc tip dn n t l suy dinh dng cao
tr em Vit Nam. Nhiu bnh k sinh trng ng rut c th d dng kim sot bng
cc can thip thng xuyn vi chi ph thp nh ty giun (ch cn 2 -la l mua
c 100 liu Albendazole), v thuc c th c phn phi hiu qu ti trng hc
hoc kt hp vi cc chin dch ung Vitamin A trn ton quc.
B YT bo co theo Quyt nh s 2027/2001/Q-BYT ca B Y t v Quy ch tm thi
v tiu chun v sinh, an ton thc phm, mi t chc, c nhn kinh doanh thc phm
ti Vit Nam phi cng b tiu chun cht lng, v sinh, an ton sn phm thc phm.
Quy nh ny i hi thanh tra hoc c quan y t c thm quyn kim tra cc c s ny
khi c khiu ni hay c du hiu vi phm cc quy nh v cht lng, v sinh, an ton
101
WHO (2003) Report of the WHO informal consultation on the use of praziquantel during pregnancy/lactation and
Albendazole/Mebendazole in children under 24 months (Bo co tham vn khng chnh thc ca WHO v vic s dng
thuc ty giun trong thi k mang thai/cho con b v bnh Albendazole/Mebendazole tr di 24 thng tui)
102
Nm 2007 min Bc Vit Nam c 1.880 ca nhim tiu chy cp, trong c 240 ca xc nhn t. Nm 2008 c
2.490 ca tiu chy cp, trong c 377 ca xt nghim dng tnh vi t. y ban ton cu ca WHO v phng
chng t. Tnh hnh bnh t Vit Nam. Cp nht ngy 25/11/2009. Truy cp ti http://www.who.int/cholera/countries/
VietNamCountryProle2008.pdf ngy 18/09/2009
thc phm. Tuy nhin, c nhiu kh khn, vng mc trong thc hin quyt nh ny do
thiu phng tin kim tra ph hp, thiu nhn lc trnh .
103
Cc Qun l V sinh An ton Thc phm hin ang xy dng Lut Thc phm trnh
Quc hi xem xt v hy vng c thng qua trong nm 2010.
3.2.6 Nui con bng sa m v cho tr n b sung
Theo B YT, 58% cc b m Vit Nam bt u cho con b trong gi u sau sinh v
88% bt u cho b trong vng 24 gi u.
104
MICS 2006 cho thy c s khc bit ng
k gia vng nng thn v thnh th, trong nng thn c t l nui con hon ton bng
sa m cao hn hn. Tnh trn ton quc, ch c 17% tr di 6 thng tui c nui
hon ton bng sa m. Khong 70% tr t 6-9 thng tui c b m kt hp vi n
dm vi thc n c hoc long. 12-15 thng tui c 78% tr em vn b m. Tr em
trai thng c b m hon ton ti 6 thng nhiu hn tr em gi.
Ch nui dng tr nh trong nm u i cng c nh gi trong MICS 2006.
Ch nui dng tr nh c coi l y khi tr di 6 thng tui c b m hon
ton, tr t 6-8 thng tui c b m km n dm t nht hai ln mt ngy, v tr 9-11
thng tui c b m km n dm t nht ba ln mt ngy. Vit Nam, ch c 42% tr
t 0-11 thng tui c nui dng y theo nh ngha trn. Tr em trai di 1 tui
bnh qun c nui dng y hn tr em gi (45% so vi 38%).
105

Cc b m lm vic bn ngoi thng gp kh khn trong vic nui con hon ton
bng sa m trong 6 thng. Cc b m i lm thng cho tr n dm sau khi ht thi
gian ngh thng l 4 thng. Trong Lut Lao ng Vit Nam c quy nh v ngh v
nui con bng sa m. Tuy nhin, trn thc t Lut lao ng ch p dng cho ph n lm
vic c quan t chc chnh thng. Hn na, nhiu b m i lm khu vc thnh th c
kh nng mua sa bt v thng chu nhiu nh hng bi cc k xo qung co ca
cc nh sn xut sa bt.
106
Nhiu b m khng nhn thc c li ch ca vic nui
con hon ton bng sa m v thng xuyn b tip xc vi cc hnh thc qung co v
sn phm thay th sa m. Cc sn phm thay th sa m xut hin nhiu cc bnh
vin v rt t nhn vin y t nhn thc mt cch y v li ch ca vic nui con hon
ton bng sa m. Nhn vin y t cng chu nh hng t cc cng ty sa, v ch cn
thanh kim tra mc hn ch cng pht hin rt nhiu vi phm Lut qung co sn
phm thay th sa m ca Chnh ph trong nm 2007.
107

3.2.7 Ri lon do thiu it (RLTI)
Ngay t thp nin 1970, Vit Nam tin hnh cc chng trnh cung cp mui it cho
cng ng dn c min ni. Tuy nhin, kt qu Tng iu tra v Tnh trng bu c
nm 1993 cho thy c n 94% dn s c nguy c thiu it, trong 22% l tr em c
nguy c. V vy, Chnh ph bt u cung cp mui it trn ton quc k t nm 1994.
n nm 2000, cc mc tiu v phng chng RLTI c lng ghp vo Chin lc Dinh
dng Quc gia 2001-2010. Theo iu tra RLTI nm 2005, 93% h gia nh s dng
103
104
105
TCTK v UNICEF Vit nam (2007) MICS 2006. Cn lu rng mt s s chnh lch khng c ngha thng k, do s
lng tr s sinh t 0-11 thng tui kh nh trong mu iu tra MICS.
106
107
B YT, V Thanh Tra (2007) Bo co thanh tra v gim st vic thc hin Ngh nh 21/2006 ca Chnh ph v vic
kinh doanh v s dng cc sn phm dinh dng dnh cho tr nh
y mui it v ch c 3% tr 8-10 tui b bu c.
108
Mc d Vit Nam thnh cng
trong vic loi tr hu ht cc trng hp RLTI v t c mc tiu Ph cp s dng
Mui It ra cho nm 2005 nhng vn cn mt s khu vc nh ng bng sng Cu
long, ng Nam b v ven bin Nam trung b cha t c mc tiu ny.
109

Da trn nhng kt qu kh quan t iu tra 2006, chng trnh phng chng RLTI
c a ra ngoi Chng trnh Mc tiu Quc gia v trch nhim qun l c a
li cho Bnh vin Ni tit thuc B Y t. Tuy nhin trong giai on chuyn giao, cng tc
gim st cc hot ng a phng khng c m bo, gy nh hng ti n lc
kim sot RLTI ni chung. C s php l ca hot ng Ph cp s dng mui It cng
b thu hp vo nm 2006 khi Ngh nh ca Chnh ph s 163/2005/ND-CP v ph cp
mui it c thng qua, m khng c quy nh bt buc s dng mui it trong sinh
hot. S d c quyt nh ny c l l do Vit Nam mi gia nhp WTO v khng c
php hn ch cng nghip sn xut mui.
Tnh n nm 2009, c du hiu r rng cho thy kt qu ca nm 2005 khng cn
c duy tr bn vng. Kt qu gim st Ph cp s dng mui It a phng 2007-
2009 ca Bnh vin Ni tit trung ng cho thy mc s dng mui it gim trn ton
quc, nht l cc khu vc ng bng sng Cu Long v ven bin Trung b, dn n
nguy c th h sau chu ri lon do thiu it.
110
phng chng ri lon thiu it thng
qua ph cp ton dn s dng mui it i hi c s lnh o iu phi gia ngnh y t
v ngnh mui.
3.2.8 Thiu mu do thiu st
Thiu mu do thiu st l mt loi thiu vi cht dinh dng nghim trng, c bit ph
n tui sinh . Thiu mu do thiu st vn c t l lu hnh cao ph n mang
thai v tr di 5 tui ti Vit Nam. Bo co gim st dinh dng quc gia nm 2008
ca VDDQG xc nhn tnh trng thiu mu do thiu st gn y cha ci thin c
nhiu, khi t l lu hnh vn l 34% tr em di 5 tui v 38% ph n c thai.
111

Trong thi k tr nh v thi k mang thai ca ph n, nhu cu st cao hn bnh thng.
ng thi s hp th st cng b cn tr bi mt s loi thc phm nht nh, v c qu
nhiu st b mt i do nhim k sinh trng ng rut hay st rt. Trong iu kin Vit
Nam, khu phn n bnh thng khng th p ng nhu cu ca c th. Ph n c
thai v tr em l nhng i tng c nguy c thiu st v thiu mu cao nht. Ph n
mang thai v tin mang thai cn c chm sc trc khi sinh tt v kp thi, bao gm
nng cao mc hp th st, b sung axit folic dng vin, cc loi vi cht dinh dng hay
cc thc phm c b sung hm lng st.
3.2.9 Thiu vitamin A
Nm 1987, Chnh ph thng qua Chng trnh quc gia Phng chng thiu Vitamin A.
Nm 1988, chng trnh ny c trin khai th im mt s huyn sau m rng ra
ton quc vo nm 1993. Nhng nm u ca chng trnh, tt c tr em t 6-59 thng
tui u c b sung vitamin A hai ln mt nm. Kt qu l nm 1994, Vit Nam
tuyn b xo bnh kh mt.
108
iu tra nh gi t l lu hnh bu c v xt nghim mc it nc tiu tr em, Bnh vin Ni tit (2005), trch dn
t TCTK v UNICEF Vit nam (2007) MICS 2006.
109
UN ti Vit Nam (2005) The Millennium Development Goals and Vietnams Socio-Economic Development Plan
2006-2010 (Cc Mc tiu Pht trin Thin nin k v K hoch Pht trin Kinh t-X hi ca Vit Nam 2006-2010)
110
Bnh vin Ni tit (2007, 2008, 2009) Kho st v tnh trng RLTI cc vng sinh thi khc nhau ti Vit Nam
111
Vin Dinh Dng Quc Gia (2008) Bo co gim st dinh dng quc gia ti 63 tnh thnh Vit Nam.
K t nm 1997, tr em 6-36 thng tui tip tc c tham gia chng trnh. Nm 2000,
hot ng b sung Vitamin A c a vo Chin lc Dinh dng quc gia 2001-2010
v tr thnh mt trong nhng hot ng y t c bn trn c nc. S liu t h thng
bo co ca Chnh ph t 2000 n 2008 cho bit hn 90% tr em thuc i tng can
thip c b sung Vitamin A 6 thng mt ln.
112
S liu MICS 2006 cng xc nhn
bao ph cao ca can thip ny, t 89% nm 2006. Gim st dinh dng quc gia nm
2008 cho thy 14% tr em di 5 tui c vitamin A huyt thanh mc thp
T u nm 2007, hot ng phn phi Vitamin A c kt hp vi cung cp thuc
ty giun cho tr em 18 tnh thnh c tnh trng suy dinh dng nghim trng nht.
113

Vic lng ghp hai chng trnh can thip ny c th gim c t l giun sn v thiu
mu cng nh gim chi ph phn phi da trn bng chng t cc nc khc nh
Npan.
114
3.2.10 Tr khuyt tt
Vit Nam k Cng c Quyn ca Ngi khuyt tt ngy 22 thng Mi nm 2007. iu
ny gip cho tr khuyt tt (TKT) ang ngy cng c quan tm hn. Tuy nhin c
c nhng s liu ng tin cy v TKT l mt thch thc ln, mt phn v cc c quan
ban ngnh khc nhau ca Chnh ph hin vn ang s dng nhng khi nim khc nhau
v TKT. Nhng thng tin chi tit hn v TKT s c cp y hn trong Chng 4
v 5.
Vit Nam, nhn thc ca cc gia nh v nhu cu chm sc sc khe v dinh dng
i vi TKT hin vn cn rt hn ch. Rt nhiu gia nh khng nhn thy nhu cu phi
chm sc sc khe nhiu hn cho tr, hoc khng bit chm sc sc khe cho tr nh
vy u, hoc khng c kh nng tip cn ti cc dch v ngay c khi dch v c
tn ti. Theo bo co nm 2004, nhn thc ca cc gia nh c TKT v cc dch v phc
hi chc nng ti cng ng rt hn ch
115
. Khong mt phn ba gia nh c TKT cha
tng bao gi tm kim cc dch v iu tr cho TKT. Khong mt phn nm TKT c bo
co c s dng cc dch v phc hi chc nng v cc thit b h tr nh cc b phn
gi, cc b phn ghp, cc thit b tr thnh, tr nhn v xe ln. Tuy nhin, i vi cc
khuyt tt c bit, c di 10% tr c kh khn v vn ng v 2% tr c kh khn v
nghe c s dng bt k dch v phc hi chc nng hoc cc thit b h tr no.
Vit Nam c mt mng li phc hi chc nng da vo cng ng kh tt trn 46
tnh thnh. Theo bo co, khong 74% ngi khuyt tt sng ti cc a phng c
hng li t mng li ny
116
. C 10 trung tm phc hi chc nng cung cp cc dch v
chm sc cho TKT ti cng ng 7 tnh.
Nh quan st thy nhiu chng trnh phc hi chc nng da vo cng ng, sng
lc sm v cc can thip n gin ti cng ng do cc cn b ti cng ng c hiu
qu trong vic nng cao cuc sng v chc nng ca ngi khuyt tt, bao gm c
khuyt tt v th lc, v nghe v mt s loi hnh khuyt tt khc. Tuy nhin h thng
phc hi chc nng da vo cng ng thng khng thn thin vi tr. K c khi
khuyt tt c pht hin sm, th iu ny cng khng lin quan n vic cung cp
nhng h tr v t vn ph hp cho gia nh c TKT. N cng khng c kt hp vi
112 Vin Dinh Dng Quc Gia(2008) Kho st bao ph Vitamin A
113 ADB (2006) Grant Implementation Manual: Vietnam: Improving Vitamin A Nutrition and De-worming for Poor and
Vulnerable Children. (Ti liu hng dn thc hin: Vit Nam: Ci thin tnh trng dinh dng thng qua b sung
Vitamin A v ty giun cho tr em ngho v d b tn thng)
114 WHO (2004) How to add de-worming to vitamin A distribution (Lm th no b sung thuc ty giun cho vic cung
cp Vitamin A
115 B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2004) Phn tch tnh hnh Tr khuyt tt Vit Nam
116 B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2009) Xy dng mi trng bo v tr em Vit Nam: nh gi php lut v
chnh sch bo v tr em, c bit l tr em c hon cnh c bit Vit Nam
mt k hoch can thip x l nhng vn phc tp hn v nhng vn v chm
pht trin, v hin nay cng cha c mt h thng quy chun quc gia hoc cng c
nh gi s pht trin v cc nhu cu c bit ca tr.
Pht hin sm khuyt tt v can thip sm cha thc s c pht trin. V vy tr
thng c a n cc c s y t cha bnh hn l phng bnh. Vic cha
bnh cng thng b chm hn cn thit v khng c pht hin sm. Trong h thng
chm sc sc khe ban u, vic quan tm n d phng khuyt tt vn cn rt hn
ch, c bit trong trng hp cc gia nh c nhiu TKT. Cc dch v y t c bit,
nh dch v sng lc s sinh v t vn v gen trong y khoa hin nay vn cn v cng
hn ch. Tuy nhin, k c khi c pht hin sm v can thip sm, cc dch v ny cng
khng c lin kt vi cc chng trnh hc ban u, hoc cc chng trnh tin hc
ng, p ng nhu cu ca TKT v to iu kin tt cho tr n trng sau ny.
Trong khi , nng lc ca cc nhn vin y t v nhng cn b khc trong cng ng
cn hn ch. H c th khng kh nng t vn v h tr cho cha m TKT, cng nh
hng dn cc trng hp khuyt tt phc tp hn chuyn tuyn ti cc dch v c
bit. Cc quy nh hng dn v cng c cho cng tc sng lc, can thip v h thng
chuyn tuyn cng khng c sn gip nhn vin y t thc hin c nhim v ti
cng ng.
3.2.11 Bo ph: vn mi
Mc d suy dinh dng tr em vn l mt trong nhng vn sc kho nhc nhi
nht nhng ngy cng c nhiu tr em Vit Nam b bo ph. Tnh trng bo ph ph bin
nht tr em thuc cc gia nh c thu nhp cao hoc tng i t con. B Y t cho bit
ba n ca ngi Vit chuyn t thiu thn sang d tha nh tng trng kinh t
cao v mc sng c ci thin. Mt nguyn nhn khc lin quan l nhng bt hp l
trong nui dng tr s sinh v tr nh. Kinh nghim quc t cho thy tr c cho b
bnh thng b tha cn.
117

D vn tha cn tr hin ch chim trn 1% tr di 5 tui v di 1% tr t 5 n
10 tui, B Y t vn khuyn co rng tnh trng bo ph tr em thng dn ti bo ph
tui trng thnh. V vy y l mt vn i hi phi c bin php can thip v c
th dn ti nhng bnh nng khc nh tiu ng hoc bnh tim.
118
3.2.12 Chng trnh quc gia v sc kho tr em
Nm 2003, trong phc p bo co ca Vit Nam gi y ban CRC, y ban khuyn
co Vit Nam nn gii quyt mt s vn nh trnh by di y. Nhiu vn vn
ph hp vi tnh hnh hin nay v c cp n trong Chng ny.
Hp 3.2: Kt lun ca y ban CRC v nhng vn sc khe tr em ti Vit Nam (2003)
y ban khuyn co Chnh ph cn:
Tng cng n lc, xo b bt bnh ng trong tip cn v cht lng chm sc sc kho gia cc
vng v cc dn tc thiu s.
117
Ong K., P. Emmett, S. Noble, A. Ness, the ALSPAC study team, D. Dunger (2006) Dietary energy intake at age 4-months
predicts postnatal weight gain and childhood body mass index (Ch n khi 4 thng tui d on cn nng t c
sau sinh v ch s khi c th ca tr em)
118
Tin hnh nghin cu v quy m v nguyn nhn gy t vong do tai nn v tng cng n lc gim
t vong do tai nn v cng vi nhiu bin php khc, gim t vong do tai nn bng cc chin dch
nng cao nhn thc v chng trnh tuyn truyn nhm vo cc bc ph huynh, tr em v cng
chng ni chung.
y mnh trin khai Chin lc Dinh Dng Quc gia, c bit l nng thn
Tng bc khuyn khch v gio dc b m, cng nh nhn vin y t thn bn v cc b khng
chuyn v li ch ca vic nui con hon ton bng sa m trong su thng u v c bin php
hn ch cung ng sa cng nghip;
Tng u t cho cc trung tm y t huyn v trm y t x, bo m cc n v ny c nhn lc
v c s vt cht, nht l trong vic chm sc sc kho b m v tr s sinh;
Thc hin mi bin php ph hp ngn chn s ly lan bnh truyn nhim, nht l thng hn
v t.
u tin xy dng v m rng c s h tng cp nc v cng trnh v sinh nng thn v min
ni, bo m cho mi i tng d b tn thng u c tip cn bnh ng trong cung ng nc
sch v tin nghi v sinh.
Tin hnh kho st ton din s lng tr khuyt tt nhm nh gi mc tip cn ti cc c s
phc hi chc nng v cc dch v x hi khc, h tr ti chnh cho tr em khuyt tt thit thi v
kinh t nhm bo m cc em c tip cn cc c s v phng tin phc hi chc nng.
Ngun: UN (2003) Kt lun ca y ban Quyn Tr em v nhng vn sc khe tr em ti Vit Nam (2003)
Trong bo co thng k mi nht gi y ban Quyn Tr Em nm 2008, Chnh ph Vit
Nam nhn nh cc vn cn quan tm ch yu v sc kho tr em nh sau:
Bt bnh ng trong c hi tip cn dch v y t i vi tr em vng su, vng xa,
tr lang thang, con em cc gia nh ng dn, tr m ci, tr khuyt tt, tr nhim
HIV/AIDS, tr di c lm vic.
Cn c cc bin php tp trung hn phng nga, pht hin sm v can thip
gim thiu s lng tr khuyt tt.
T l mc bnh v t vong s sinh cha c s ci thin ng k.
Cht lng dch v cp cu v chm sc bnh nhi cc c s chuyn gi v
trong thi gian chuyn gi t c s a phng ln bnh vin tuyn trn cha p
ng c yu cu.
T l suy dinh dng tr di 5 tui vn cao so vi cc nc lng ging.
Hn ch i vi vic nui con bng sa m: thi gian ngh 4 thng, cn hn ch
trong vic gim st cc hot ng hot ng qung co, tip th sn phm thay th sa m.
Trn 30% h dn khng tip cn c vi nc sch v sng trong cc iu kin
khng hp v sinh, dn n tng nguy c tiu chy v nhim trng tr em.
Nhng bnh dch mi nh h hp cp tnh nng (SARS), cm g, tay-chn-ming
v.v l nhng nguy c cao i vi tr em.
T l tai nn v thng tch tr em tng (ch yu do ui nc, tai nn giao
thng, bng, ng c thc n v do ri, ng).
T l ph n mang thai nhim HIV/AIDS cng tng, dn n tng nguy c ly
truyn HIV t m sang con.
Vn cn khc bit ln trong tnh trng sc kho ca tr em gia cc khu vc a
l khc nhau. T l t vong v suy dinh dng min ni v nng thn cao hn
nhiu thnh th v thnh ph. Mt t l ln tr min ni v nng thn khng c
tip cn vi cc dch v y t c bn.
Bo co, thng k v sc kho tr em cn hn ch, nht l bo co, thng k v s
lng tr mi sinh (do ng k khai sinh mun), tr b thng tch, tai nn v nhim
HIV/AIDS hoc b nh hng bi HIV/AIDS.
Do thiu vn u t nn dn ti thiu thn nhng dch v c bn phc v tr em v
cht lng cn thp. Vn cn nhiu thiu thn v c s vt cht v phng tin
chm sc sc kho b m tr em tuyn c s.
Thiu bc s nhi khoa do o to bc s nhi khoa cha c quan tm y .
119

Trong hn 20 nm qua, Chnh ph ban hnh mt s vn bn php lut th hin quyt
tm cao trong chm sc bo v sc khe tr em Vit Nam. Trong quan trng nht l
cc vn bn sau:
Lut bo v, chm sc, gio dc tr em nm 1991 quy nh mi tr em di 6 tui
c chm sc sc kho min ph.
Lut sa i v bo v, chm sc, gio dc tr em nm 2004 ln u tin khng
ch xc nh r quyn ca tr nh c chm sc sc kho min ph m cn quy
nh chi tit trch nhim ca Nh nc v ngnh y t trong vic m bo cc quyn
ny. Ngn sch nh nc c s dng m bo chm sc sc kho min ph
cho tr di 6 tui.
Ngh nh s 36/2005/N-CP (3/2005) hng dn chi tit cc iu khon chnh
ca Lut sa i, bao gm iu 18, quy nh mi tr em di 6 tui c chm
sc sc kho min ph ti cc c s y t cng. Ngn sch dnh cho vic khm
cha bnh min ph c phn b cho cc c s y t v a vo p dng c ch
thanh ton vin ph.
Lut Bo him Y t (11/2008) v Ngh nh s 62/2009/N-CP hng dn trin khai
Lut Bo him y t thay th cho c ch thanh ton vin ph cho tr em di 6 tui
c bo him y t bt u t thng 7/2009.
K hoch hnh ng quc gia v s sng cn ca tr giai on 2009-2015 (thng
7 nm 2009) nhm tng cng v m rng bao ph cc can thip c bn v sc
khe v s sng cn ca tr, v gim s khc bit v cc kt qu v sc khe tr
em gia cc vng kinh t - x hi khc nhau.
Php lnh Ngi tn tt ban hnh (1998).
Ngh nh 67/2007/N-CP ngy 20/9/2004 v chnh sch h tr nhm i tng
c bo tr x hi, trong c TKT, vi cc mc h tr khc nhau ty thuc
vo tnh trng v hon cnh.
Quyt nh s 65/2005/Q-TTg ngy 25 thng 3 nm 2005, ph duyt k hoch
2005-2010 v chm sc tr m ci, tr b b ri, tr b khuyt tt nng, tr l nn
nhn ca cc ha cht c hi v tr b HIV.
119
2002-2007
Quyt nh s 239/2006/Q-TTg ngy 24 thng 10 nm 2006, ph duyt k hoch
h tr ngi khuyt tt giai on 2006-2010.
Quyt nh s 139/2002/Q-TTg ngy 15 thng 10 nm 2002 v vic khm, cha
bnh cho ngi ngho.
Quyt nh s 950/2007/Q-TTg v vic u t xy dng cc trm y t cc vng
kh khn.
Quyt nh s 47/2008/Q-TTg v vic s dng vn tri phiu Chnh ph nng
cp cc bnh vin huyn.
Quyt nh 930/Q-TTg ngy v vic s dng vn tri phiu Chnh ph nng
cp cc bnh vin a khoa tnh cc vng kh khn.
Trong giai on t 1/5/2005 n 30/6/2006, Chnh ph u t 25 triu -la cho
chng trnh khm cha bnh min ph cho tr em di 6 tui. n thng 6 nm 2006,
c 8,5 triu tr em di 6 tui (tng ng vi 96% tng s tr em di 6 tui trong
c nc) c cp th khm cha bnh min ph.
120
Nhiu tr em thuc cc gia nh
kh khn v kinh t mc bnh tim bm sinh, cc bnh v mu, d tt xng khp v cc
bnh khc, c hng ch iu tr v cc dch v y t tin tin min ph.
121

Nm 1996, Chin lc iu tr lng ghp tr bnh c p dng nhm nng cao cht
lng chm sc sc kho tr em ngay t c s. Nm 1999, B Y t ban hnh Quyt
nh m rng trin khai iu tr lng ghp tr bnh, nh l mt trong nhng chin lc
ca ngnh y t t cc mc tiu quc gia v chm sc v bo v sc kho nhn dn
cho n nm 2020.
Bt u t thng 1/2000, Chin lc iu tr lng ghp tr bnh c a vo
chng trnh ging dy cho sinh vin y khoa nm th 4 v th 6 ti trng i hc Y
dc Thnh ph H Ch Minh.
122
Theo trang web ca WHO Vit Nam, iu tr lng
ghp tr bnh hin nay c ging dy tt c cc trng y v c hng ngn cn b
y t c tp hun ni dung ny. Tuy nhin vic trin khai vn cn gp nhiu kh khn

nh chi ph cao v trin khai ti vng su, vng xa v min ni, nht l khi s lng v
nng lc ca nhn vin y t cn hn ch.
Chin lc dinh dng quc gia (2001-2010) tp trung vo ci thin tnh trng dinh
dng v chm sc b m v tr em, cng nh tng cng tip cn dinh dng hp
l cho tt c cc nhm dn tc thiu s. Chin lc ku gi lng ghp v phi hp lin
ngnh vi s tham gia tch cc hn ca gia nh v cng ng. y l c s gip gim
ng k tnh trng suy dinh dng tr, nht l trong nhng nm u thp k, nhng
mc gim t c ti cc tnh thnh khc nhau, lm tng bt bnh ng. Chin lc ny
cng cn nhiu hn ch trong n lc gim t l ci cc Vit Nam, cho thy tnh trng
dinh dng ca b m vn l mt vn tn ng v cha c gii quyt trit trong
chin lc.
gip ngi dn gnh nng chi ph khm cha bnh, Chnh ph ra mc tiu
ln l ph cp bo him y t ton dn trc nm 2014. Chnh ph cng thnh lp Qu
Chm sc sc kho Ngi ngho nhm khm cha bnh v cp thuc thit yu min
120
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Bo co nghin cu: nh gi trin khai khm cha bnh min ph cho tr em di
su tui ti cc c s y t nh nc v t l t vong, m hnh bnh tt v iu tr
121
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2007) Bo co quc gia nh gi gia k Chng trnh thc hin Mt th
gii ph hp vi Tr em
122
Phm Th Yn, T Anh Ton, Nguyn Th Hng ip v Nguyn Th Minh Huyn (2005). Bo co iu tr lng ghp
cc bnh tr em Vit Nam
ph cho 14,3 triu ngi ngho (theo Quyt nh 139/2002/Q-TTg). Tuy vy, trn thc
t, nhng n lc phi hp ny mi ch bao ph c khong 43% dn s.
123

D kin s lng nhng ngi c th hng Qu bo him y t cho ngi ngho s
tng ln trong thi gian ti khi chun ngho quc gia mi v cao hn c xc lp, t
tng s ngi c xp vo din ngho. Quc hi thng qua Lut Bo him y t vo
thng 12/2008, bt u c hiu lc t ngy 1/7/2009.
C 5 trn 13 chng trnh mc tiu y t quc gia c ni dung lin quan n cc vn
v sc kho tr em, bao gm:
Chng trnh tim chng m rng;
Phng chng suy dinh dng tr em, bao gm Nui con bng sa m v Nui
dng tr s sinh v tr nh;
Phng chng st rt;
Chng trnh chm sc sc kho sinh sn;
Phng chng HIV/AIDS, bao gm Phng trnh ly truyn t m sang con .
Ngoi ra, d n quc gia trc y v ly nhim h hp cp cng c lng ghp vo
chin lc iu tr lng ghp tr bnh, ng thi chng trnh quc gia v phng chng
cc bnh tiu chy hin nay c coi l mt hot ng thng quy trong phng chng
cc bnh truyn nhim tuyn tnh v c s.
3.2.13 Phn tch nguyn nhn v quyn c chm sc sc kho ca tr em
Ngoi nhng nguyn nhn nu trn cn mt s nhn t khc lm hn ch tip cn c
s y t v khin nhiu b m v tr em khng c hng y quyn c hng
tiu chun sc kho cao nht c th. WHO ch ra rng khi cn b y t khng c tr
lng y th mt c ch tiu chun kp s c to ra, trong ngi c kh nng
chi tr c hng cht lng chm sc tt hn ngi ngho. Cc nguyn nhn cn
tr vic thc hin y quyn c chm sc sc kho cng tng t nh i vi
cc dch v x hi khc: mc tip cn v chi ph s dng; cht lng dch v; nng lc
ca c s a phng v ngn sch.
124
3.2.13.1 Qun l nh nc v y t
Trong 5 nm qua din ra mt qu trnh ci cch hnh chnh cng ton din trong h
thng y t tp trung vo bn lnh vc chnh l ci cch th ch, ci cch c ch hnh
chnh, ci cch nhn s v ci cch ti chnh cng. Tuy vn cn mt s tn ti nhng
cng t c nhng tin b ng k.
125
Cha c khung chnh sch tng th xy dng cc chnh sch c th cho ngnh y t.
Quy trnh xy dng chnh sch vn thc hin theo hng t trn xung, khng c nhiu
s tham gia ca cc bn lin quan, nht l ngi dn v thanh thiu nin. Do hn ch
thng tin v s liu ng tin cy nn khng phi lc no vic lp k hoch cng da trn
bng chng. Hot ng gim st trin khai chnh sch, chin lc khng phi lc no
cng hiu qu, quy trnh gim st cha r rng, nng lc ca cn b thc hin gim
123
124
UN ti Vit Nam (2004) Bo co nh gi chung ca UN v Vit Nam
125
st khng phi lc no cng p ng. Nhu cu cp bch l nng cao cht lng xy
dng k hoch y t bng cch nng cao nng lc lp k hoch v h thng thng tin h
tr lp k hoch y t.
126
Mt nghin cu gn y ca Vin Chin lc, Chnh sch Y t cho thy c ch chu
trch nhim cn cha c r rng. S d nh vy l do cn cha phn cng r rng
chc nng, nhim v cc cp khc nhau v gia cc i tng lin quan trong ngnh
y t, cng nh cn thiu c ch iu phi gia cc ngnh v trong bn thn h thng y t.
127
3.1.13.2. u t nh nc vo y t
Nm 2006, chi tiu y t ca Chnh ph l khong 10 -la M trn u ngi, ch chim
khong 27% tng chi tiu y t ca ton x hi. y l mc thp hn nhiu so vi cc
nc nh Innxia v Philipin vi chi tiu nh nc chim ln lt 47% v 37% tng
chi y t.
128
Tuy nhin, chi y t t ngn sch nh nc Vit Nam tng ng vi cc
nc khc, cho thy ngn sch ca Vit Nam vn cn kh hn ch.
Tuy nhin, nm 2006 u t ca Chnh ph vo y t tng ng k, c v tr cp trc
tip cho cc c s, u t vo h tng v tr cp m rng phm vi ph cp bo him y
t cho cc i tng v tr em kh khn (xem Hnh 3.7). Ngoi ra, Ngh quyt Quc hi
s 18/2008/NQ-QH12 v tng cng trin khai ch trng, chnh sch vn ng x hi
nhm nng cao cht lng chm sc sc kho nhn dn i hi phi tng chi tiu ngn
sch nh nc cho y t.
Hnh 3. 7: Xu hng phn b ngn sch nh nc trong Y t, 2002-2006 (t ng VN)
Ngun: B Y t (2004) Ti khon Y t quc gia, 1998-2003, v kt qu tnh ton da trn s liu ca Bo him x hi
Vit Nam 2006. Bo co 4461 v nh gi thu nhp, chi tiu v qu bo him y t,
Theo Ngh quyt Quc hi s 18, chi tiu nh nc cho y t d phng phi t t nht
30% tng chi tiu. Theo Ti khon y t quc gia, trong nm 2005, t trng ngn sch nh
nc phn b cho y t d phng chim 28%. Phn ln chi tiu y t d phng c thc
hin thng qua cc chng trnh y t quc gia do trung ng qun l, chim 39% tng
126
127
128
s chi tiu y t trung ng, trong khi ch c 21% trong tng chi tiu cho y t tuyn tnh
dnh cho y t d phng.
129

D c nhiu ha hn nhng vic p dng c ch thu vin ph vo u nhng nm 1990
v t ch ti chnh i tr c s y t cng theo Ngh nh s 10/20/CP v sau ny l
Ngh nh s 43/2006/N-CP lm tng p lc buc c s y t phi tng ngun thu t
vin ph, dn n mc chi ph tin ti (t bnh nhn) chim mt t trng ln trong chi tiu
y t ca ton x hi (61% nm 2006). Nm 2007, bo him y t ch bao ph c 42%
dn s, trong c thm 8,5 triu tr em c hng chng trnh khm cha bnh
min ph cho tr em di 6 tui. Mc du vy, phn chi ph tin ti vn to gnh nng
cho cc h ngho v cn tr ngi dn i khm cha bnh, khin Vit Nam l mt trong
nhng nc c t l chi ph y t thm khc cao nht th gii.
130 131

Cc c s y t tuyn di cng b nh hng. Mt nghin cu nm 2007 v chm sc
sc kho tr em di 6 tui pht hin thy cc c s y t tuyn trn c s ca bnh nhi
thp hn li nhn c nhiu ngn sch hn cc c s y t tuyn di c s bnh
nhn cao hn. Chi ph khm cha min ph cho tr di 6 tui ch yu gm chi tiu
thuc men v s dng thit b y t (xt nghim, chn on hnh nh), ch c mt phn
nh c s dng cho i ng nhn vin nn khng khuyn khch ci thin cht lng
chm sc tr em.
132
3.2.13.3 Cht lng dch v trong ngnh y t
Mi phn tch u ch ra nhu cu cp thit cn nng cao cht lng dch v ca ngnh y
t. Mt nghin cu gn y v h thng y t khng nh rng:
S khc bit v tnh hnh y t gia cc vng, khu vc v cc nhm thu nhp vn l vn
ln cn c Chnh ph v ngnh y t ban hnh cc chnh sch ph hp hn v
phn b ngn sch, pht trin ngun nhn lc, c ch lng bng v i ng ph hp
cho nhn vin y t cng vi chin lc pht trin kinh t, x hi, vn ho v x hi ho
ton din cho cc hot ng chm sc sc kho nhn dn.
133
B Y t c tnh ch c 14% cc bnh vin tuyn tnh v tuyn huyn c nhn lc v
trang thit b p ng nhu cu chm sc sn khoa. Nhn lc y t tuyn x cn thiu
c v s lng v cht lng v mt s x cn cha c bc s bin ch.
134
Cc ch s lun phn nh mt s chnh lch ng k v chm sc sc khe i vi
ngi Kinh v cc dn tc thiu s, trong iu kin ca cc dn tc thiu s ngy
mt xu i do sng vng su, vng xa khin nhn vin y t kh tip cn, ng thi cn
gp thm kh khn do kh hu khc nghit, l lt ko di cn tr giao thng, i li. in
hnh l t l t vong b m cao min ni, vng su, vng xa (min Trung v min ni
pha Bc) do mt s nguyn nhn nh khm thai khng y , khng c nhn vin y t
chuyn mn v bin chng thai sn do khng c cp cu sn ph kp thi.
135
C bng chng cho thy ngi dn thiu tin tng vo cht lng chm sc sc kho
ban u, nht l tuyn x, khin nhiu bnh nhn b qua iu tr ti c s. Nu chm
129
130
Doorslaer E et al. (2007) Catastrophic payments for health care in Asia (cc chi tr khng khip cho chm sc y t
Chu ))
131
TCTK (2007) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006
132
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Bo co nghin cu: nh gi trin khai khm cha bnh min ph cho tr em di
133
134
135
sc sc kho ban u tuyn x c tng cng th c kh nng s gim c s
bnh nhn vt tuyn iu tr v nng cao hiu qu ca h thng chuyn tuyn.
Hot ng thanh kim tra v ch o kp thi mt s lng ln cc bnh x, nh thuc t
nhn xut hin trong mi nm qua c coi l cha y , cho nn khng th nh
gi c cht lng dch v.
136
3.2.13.4 Nhn lc y t
Ngun nhn lc y t tng c v s lng v cht lng trong thi gian qua. Hin t l
t 6,45 bc s trn 10.000 dn.
137
T l ny thp hn nhiu so vi khu vc Ty Thi
Bnh dng nhng cng gn bng t l ca khu vc ng Nam . Tuy nhin, so snh
ny vn cn c phn khp khing do s khc nhau trong nh ngha v thiu nht qun
v bao ph ca khu vc nh nc v t nhn. T l y t v h sinh trn u ngi
Vit Nam thp hn so vi c hai khu vc trn trong khi t l dc s trn u ngi bng
vi cc nc khc trong khu vc, trong 70% dc s ch c trnh trung cp tr
xung (xem Hnh 3.8).
Hnh 3. 8: S lng nhn vin y t trn 10.000 dn: so snh Vit Nam vi cc nc
khc, 2004
25
20
15
10
5
0
Bc s Y t v n h sinh Dc s
6
8
3
13,9
20,2
4,5
13,1
12,9
3,1
5,2
12,2
3,7
Ngun: H thng thng tin thng k ca WHO, truy cp ngy 02/09/2009 ti http://apps.who.int/whosis/data/Search.jsp
Nng lc cn hn ch ca hu ht nhn vin y t l mt vn khc ca h thng y t.
o to nhn vin y t cn thi gian cng nh cn lin tc nng cao kin thc. Vic
xc nh v o to nhn ti y t cng cha c cc nh qun l nhn s ca B Y t
quan tm y .
Ngoi ra, c cu phn b cn b hin hnh cn cha hp l, c gia cc vng v trong
tng vng. Mc d vng ni v cao nguyn c t l phn b trung tm y t x trn dn s
nhiu hn nhng mt s vng su, vng xa vn thiu nhn vin y t. S lng nhn vin
y t chuyn mn trn u ngi min ni v vng su thp hn ng k so vi vng
ng bng.
138
Cc tnh ny gp kh khn trong thu ht bc s v cc cn b c trnh
khc v lm vic tuyn x, nht l nhng a phng vng su, vng xa.
136
UN ti Vit Nam (2004) United Nations Common Country Assessment for Viet Nam (nh gi chung ca UN v Vit Nam
137
B YT (2007) Nin gim thng k y t 2006
138
3.2.13.5 H thng thng tin y t gn lin vi cng tc lp k hoch
Mt trong nhng tr ngi ln nht nh hng n hiu qu chung ca ngnh y t l cng
tc qun l thng tin y t. H thng thng tin qun l y t Vit Nam l mt h thng
thng tin chung thuc qun l ca V K hoch Ti chnh. H thng thng tin ny l mt
mng li vn hnh cc tuyn trung ng, tnh, huyn v x. Mt s vn v nng
lc cn tn ti bao gm:
139
u t vo h thng y t cn thp, s lng nhn vin nng lc cn thiu trong
thu thp v x l d liu, nht l c s;
Qun tr d liu cn yu do thiu c s h tng v nhn lc, chng hn, s liu ban
u a phng thng c nhp trn giy sau mi c x l trn my
tnh c nhn;
Ph bin v s dng cc sn phm thng tin cn hn ch, k c cc thng tin quan
trng v kt qu hot ng y t v cc kt qu y t do h thng qun l thng tin y
t thu thp c.
Mt v d cho cc yu km ny th hin trong kt qu nghin cu nm 2007 v qu khm
cha bnh cho ngi ngho. Do yu km ca h thng gim st, nhu cu khm cha
nhi khoa theo chnh sch khm cha bnh min ph cho tr em di 6 tui khng c
p ng y bng cch tng ging bnh v cc u t khc. Cc khu vc v nhm
dn c cha c cung cp th khm cha bnh cha c xc nh r rng v quyn
c khm cha bnh ca tr cha c bo m. nh gi ny cn pht hin rng tr
em trai c tip cn cc dch v y t vi t l cao gp hai ln tr em gi. iu ny c
th c pht hin sm hn nu h thng thng tin c thit k ch trng hn v gii.
140
Mt v d khc trong bo co tin hon thnh cc MDG, trong xc nh nhu cu
phi phn t s liu v sc kho sinh sn theo gii tnh, tui, dn tc v tnh trng di
c nhm xy dng chnh sch hiu qu.
141
3.2.14 Phn tch nguyn nhn v t vong tr di 1 tui v t vong tr em ni
chung
Mc d cho ti nay t c nhng bc tin quan trng nhng do mt s nguyn
nhn, t l bnh tt v t vong tr di 1 tui vn cha th gim hn na. T vong
tr s sinh chim t trng ln nht trong t l t vong ca tr di 1 tui, chim gn 60%
tng s t vong ca tr di 1 tui v 40% tng s t vong ca tr di 5 tui. Cc
nguyn nhn gy t vong s sinh l xut huyt, nhim trng, gim thn nhit v tnh
trng dinh dng km trong thai k.
142

B Y t nhn nh cc nguyn nhn chnh gy t vong s sinh l non v cn nng s
sinh thp, tr b ngt khi sinh, vim phi v nhim trng mu. y l nhng nguyn nhn
u c th phng trnh c nu i ng cn b y t c o to tt v theo di thai
139
B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2008) Sd v B YT v UNICEF Vit Nam(2008) Phn tch tnh hnh cng
bng y t
140
B YT v UNICEF Vit Nam(2007) Bo co nghin cu: nh gi trin khai khm cha bnh min ph cho tr em di
141
UN ti Vit Nam (2005) The Millennium Development Goals and Vietnams Socio-Economic Development Plan 2006-2010
(cc mc tiu pht trin thin nin k v k hoch pht trin kinh t-x hi ca Vit Nam 2006-2010)
142
WHO (2005) Maternal mortality in Vietnam, 2000-2001: an in-depth analysis of causes and determinants (t l t vong
M Vit Nam, 2000-2001: Phn tch su v nguyn nhn v nhn t quyt nh)
sn, h sinh v chm sc hu sn.
143
Mt nguyn nhn su xa ca t vong s sinh l
do mt b phn ln ph n vng nng thn, min ni cha c tip cn cc dch v
chm sc y t c bn bao gm khm thai, h sinh, chm sc hu sn, tim phng, chm
sc nh k v iu tr.
144
Tuy a s cc ca t vong di 1 tui u xy ra trong thng u
sau sinh nhng t l t vong s sinh vn cha c coi l mt ch s quc gia cn theo
di v nhiu c s y t vn cha ghi chp y v nguyn nhn t vong.
Thc t l khng phi tt c tr em sinh ra u c ng k khai sinh ngay sau khi sinh
cng l mt yu t lm s liu thng k khng c chnh xc. Trn mt na s tr s
sinh t vong trc mt thng tui khng c khai sinh cng nh khng c khai bo
t vong hay ch c khai bo sau khi sinh ti 6 thng. Tr em gi c t l khai sinh
mun c bit cao. V vy, Vit Nam cn ci thin c ch ng k khai sinh v cht lng
thng k t vong tr di 1 tui c c cc s liu chnh xc hn.
145

Mt nh gi thc trng gn y kt lun rng c mt s chnh lch tng i trong
t l t vong tr em Vit Nam, trong t l t vong ph n ngho v con ci ca h
cao hn lin tc k t nm 1992/93 (th hin tng t l t vong tr em qua mt s nm),
mc d t l t vong tr di 1 tui ni chung gim ng k trong thi k ny.
146

Nghin cu ny cng pht hin thy s chnh lch tng i trong t l t vong tr di
1 tui gia cc tnh, vi t l cc tnh ngho cao hn, ch yu do khc bit trong thu
nhp ca cc h gia nh, dn tc v t l mc st rt cp tnh. Hnh 3.9 cho bit s liu
t iu tra Y t quc gia Vit Nam 2001-2002 v nguyn nhn gy t vong tr di 5
tui do h gia nh t khai bo trong vng 3 nm trc cuc iu tra.
Hnh 3. 9: Nguyn nhn gy t vong tr di 5 tui, 2001-2002
Ngun: B Y t v TCTK (2003) iu tra y t quc gia 2001-2002.
3.2.15 Phn tch nguyn nhn suy dinh dng tr em
Suy dinh dng Vit Nam l kt qu ca nhiu nguyn nhn kt hp: Cc nguyn
nhn trc tip bao gm khng thc n dinh dng v cc bnh thng gp tr nh
143
144
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2007) Bo co quc gia nh gi gia k vn kin Mt th gii ph hp vi
Tr em
145
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2007) Sd
146
B YT v UNICEF Vit Nam(2008) Phn tch tnh hnh cng bng y t. Kt qu v bt bnh ng ko di t nm 1992/93
khng chc chn v n kh nhy cm vi php o ch s mc sng c s dng (nhu nhp h gia nh trn u ngi,
tiu dng h gia nh trn u ngi hay ch s giu ngho da trn c im h gia nh v mc s hu hng tiu
dng lu bn ca h gia nh.
nhim giun sn, k sinh trng. iu kin sinh hot v v sinh km, hn ch tip cn nc
sch, thiu an ton thc phm gia nh, tip cn cha y ti cc dch v chm sc
sc khe mt s vng su, vng xa, v cc tp qun nui dng v chm sc b m,
tr di 1 tui v tr nh cn hn ch. T l nui con bng sa m rt thp mt phn do
vic s dng nc v cht lng sm, cc cng ty sa li dng s li lng trong thc thi
cc quy nh quc gia v tip th cc sn phm thay th sa m v cc cng ty sa cung
cp thng tin sai lch cho cc b m v c x hi.
T l suy dinh dng cao hn r rng cc vng dn tc thiu s v ngi ngho
nng thn c trnh hc vn thp. Cc yu t vn ho x hi c cho l cc nguyn
nhn su xa ca tnh trng suy dinh dng v ngay c nhng vng c mc sng cao nh
ng nam b v ng bng sng Hng vn c t l tr thiu cn v ci cc cao mt cch
bt bnh thng. Mc d c nhiu gia nh khng n nhng trn thc t ton quc
khng b thiu lng thc: nn nng nghip Vit Nam tng trng nhanh chng v mt
s lng ln cc sn phm nng sn nh go, tri cy v rau qu c xut khu.
Bo co chung tng quan ngnh y t nm 2007 cho rng cc nguyn nhn gy suy dinh
dng c lin quan n cc phng php nui dng tr bt hp l, thiu cn khi sinh,
bnh tt v iu tr sau sinh, nhim giun sn v b, m b suy dinh dng .
147
Bo co
cn cho bit nhng yu t nh iu kin v sinh km, i n v gia nh ng ngi
cng gp phn gy tnh trng ny. Thiu chm sc sc kho v dinh dng thch hp
cho b m trong giai on tin mang thai cng l yu t gp phn gy nn tnh trng suy
dinh dng v c bit dn ti tnh trng ci cc m cho n nay vn l nhng vn
ln Vit Nam.
3.2.16 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim v sc kho tr em
148
3.2.16.1. C s cung cp dch v y t l ngi chu trch nhim u tin:
B Y t cng vi mng li cc t chc v c s y t cc cp ang n lc hon thnh
vai tr, chc nng chnh c giao t cc mc tiu v gim t l t vong b m v
tr em. Tuy nhin, cc c s y t vn cn nhiu hn ch c v s lng ln cht lng,
c bit l min ni, vng su, vng xa v vng dn tc thiu s.
Cng vi pht trin kinh t x hi, Nh nc cng cn u t nhiu hn v ti chnh,
nhn lc v nng lc qun l p ng vi nhiu thay i do cc yu t th trng
mang li, nh tnh trng di dn nhanh chng, th ho v bt bnh ng trong thu nhp
ngy cng tng. ng thi, Nh nc vn phi tip tc u t vo nhng lnh vc y t
cha t c mc tiu v sc kho tr em hoc ang trong tnh trng dang d nh
suy dinh dng hoc iu kin v sinh.
Nng lc qun l thng tin y t cn cha tt, c bit l cc tuyn di. Nng lc thu
thp, phn tch v s dng cc s liu ng tin cy cng nh c ch khuyn khch cn
thit nng cao hiu qu lp k hoch a phng cn hn ch..
3.2.16.2. Cha m, ngi chm sc v nhng ngi c trch nhim khc cng ng
Cc thnh vin trong gia nh, ch yu l cha m v nhng ngi chm sc khc nh
ng b, ng vai tr quan trng trong chm sc sc khe ban u v chm sc tr. H
l nhng ngi chm sc u tin cho b m v tr em cp h gia nh v cng ng.
Kin thc v tp qun ca h rt quan trng trong vic bo m s sinh tn v s pht
trin ca tr. Tuy nhin, nhiu ni nhng k nng thc hnh chm sc sc kho chnh
147
B YT v Nhm i tc v Y t ti Vit Nam (2008) Bo co chung tng quan ngnh y t nm 2007
148
Lu rng phn ln ni dung phn tch tip theo cp n ton b h thng y t ni chung ch khng ch ring sc
khe tr em.
nh nui con hon ton bng sa m, n dm bng thc n giu dinh dng v pht
hin kp thi cc du hiu nguy him ca bnh vim phi ca h vn cn nhiu hn ch.
cng ng, nhng ngi chu trch nhim v sc kho tr em cn bao gm trng
lng/thn bn v nhng ngi lng ging. y l nhng ngi thng c kh nng
h tr c th trong cc vn v chm sc sc kho b m, tr em. Cc on th a
phng (on thanh nin, Hi ph n) c trch nhim nng cao nhn thc, ng thi h
tr cho nhng ngi chu trch nhim trc tip, c bit l trong trng hp c nhng
kh khn v vn ho hoc kinh t.
3.3 Sc kho v thnh nin
Trong nhng nm gn y, c nhiu thay i trong x hi Vit Nam, to ra nhng thch
thc mi i vi sc kho ca v thnh nin v thanh nin nh HIV/AIDS, tai nn thng
tch, cht gy nghin v thiu tip cn dch v y t c cht lng (c bit l chm sc
sc khe sinh sn). Hin nay, 43% dn s Vit Nam ang tui di 24, trong c
18% t 15 n 24 tui.
149

UN nh ngha v thnh nin l ngi t 10-19 tui, cn thanh nin l ngi t 14-24 tui.
Tui lp gia nh theo quy nh ca php lut Vit Nam hin nay l 18 tui i vi ph
n v 20 tui i vi nam gii. Hu ht cc cuc hn nhn u tun theo quy nh v tui
ny. Theo s liu kho st h gia nh, tui trung bnh cho ln kt hn u tin tng
t 25,3 ln 26,6 i vi nam gii v 22,7 ln 23,2 i vi ph n t nm 1999 n 2006,
ng thi t l to hn (tnh theo phn trm ca tng s cuc kt hn) gim t 2,2
xung 1,6 i vi nam v t 9,0 xung 6,1 i vi n.
150 151

Kt hn sm lm tng nguy c v sc kho ph n tr, c bit l nhng ngi sng
vng su vng xa v min ni do t c tip cn cc dch v y t hn so vi ph n
cc vng khc trong nc. So vi nhiu nc ang pht trin khc, tnh trng c thai
v sinh con sm tui v thnh nin khng ph bin Vit Nam. iu tra nh gi v
thanh nin Vit Nam (SAVY) nm 2005 cho thy sinh hot tnh dc cn rt t nhm tui
t 14-17, v ch c 6% ph n tr trong mu nghin cu sinh con u lng trc 18
tui. Khong 30% thanh nin tham gia iu tra cho rng quan h tnh dc trc hn nhn
l chp nhn c khi c s ng ca c hai bn, khi sp ci hoc khi c th phng
trnh thai.
152
Chng trnh quc gia k hoch ho gia nh Vit Nam cung cp cc bin php
trnh thai v thng tin v sc kho sinh sn cho cc nhm dn s khc nhau, c bit l
cc cp v chng. Cc dch v ny cng c cung cp cho i tng v thnh nin v
thanh nin nhng vic tip cn vn cn hn ch. Tuy nhin, SAVY 2005 cho thy thanh
nin c s nhn thc kh tt i vi cc ch v sc kho sinh sn, nht l v k
hoch ha gia nh, cch phng trnh thai, tuy chnh xc trong hiu bit cn cha cao
nh mong i. Nhn thc v dy th nhm tr em gi 14-17 tui cao hn nhm n
ln tui hn, cho thy c tin b trong kin thc v c s ci m hn v nhng vn
ny. Theo SAVY 2005, kin thc v thi i vi s dng bao cao su trong gii tr
kh cao vi 98% em gi c kho st v 99% em trai c kho st bit c rng s
dng bao cao su c th ngn nga c thai.
153

149
TCTK (2008) Kt qu iu tra Bin ng Dn s v k hoch ha gia nh nm 2007: Cc pht hin chnh
150
TCTK (2001) Bo co chuyn v hn nhn, tnh trng sinh sn v t vong Vit Nam: Cc cp , xu hng v s
khc bit
151
TCTK (2007) Kt qa kho st v Bin ng Dn s v k hoch ha gia nh 1-4-2006
152
B YT, TCTK, WHO v UNICEF Vit Nam (2005) iu tra Quc gia v V thnh nin v Thanh nin Vit Nam (SAVY)
153
B YT, TCTK, WHO v UNICEF Vit Nam (2005) Sd
T l ph thai Vit Nam cn cao v khc nhau. Tng hp cc nghin cu v sc khe
sinh sn Vit Nam giai on 2001-2005 cho bit t l ph thai ghi nhn c t 1,5 -
1,7 tui sinh (15 49 tui). Nghin cu trn cn nhn mnh thm rng t l ph
thai ph n c gia nh c xu hng n nh nhng s ca ph thai ph n tr,
cha lp gia nh c tng. Nghin cu cng cho bit nhng nguyn nhn ca tnh trng
ph thai, trong c s dng bin php trnh thai khng ng cch.
154
Tuy nhin, s liu
thng k ng tin cy vn cn him, c th do nhng vn k th lin quan ti vn
ph thai.
155
S liu v mc ph bin v t l mc bnh ly truyn qua ng sinh sn v ly
truyn qua ng tnh dc cng rt him v km tin cy. Ph n v thnh nin v ph n
tr thng khng i khm ph khoa v ngi ni v cc vn nhy cm ny, ch yu do
k th lin quan n bnh ly truyn qua ng tnh dc. Theo thng k ca B Y t, t l
mc bnh ly truyn qua ng tnh dc trong dn s ni chung thp, trong t l lu
l 6 trn 100.000 dn v giang mai l 3 trn 100.000 dn vo nm 2007.
156
Theo SAVY
2005, cc thanh nin c kho st c mc nhn thc cao hn v cc bnh vim
gan B, bnh Lu, v bnh giang mai (62-72%) so vi cc bnh vim nhim ly truyn
qua ng tnh dc khc nh bnh Chlamydia v bnh Trichomonas (ch c 7-25%). Mt
kho st v sc kho sinh sn thanh thiu nin nm 2004 cho bit 23% thanh thiu nin
khng bit g v bnh ly truyn qua ng tnh dc. nng thn t l ngi khng bit
v bnh ly truyn qua ng tnh dc l 40%, trong nam nhiu hn n.
157
Trong s ca nhim HIV/AIDS c ghi nhn c khong 10% thanh nin di 20 tui v
khong 50% cc ca nhim mi HIV xy ra ngi di 25 tui.
158
thanh nin v v
thnh nin, ly nhim HIV thng c lin quan ti s dng ma tu v tnh dc khng an
ton. Nhiu thanh thiu nin vn khng s dng bao cao su d c i cht kin thc
v HIV/AIDS. SAVY 2005 cho thy ch c 14% i tng c kho st s dng bin
php trnh thai. C s khc bit ln gia vic s dng bin php trnh thai nhm
lp gia nh (72%) v nhm cha lp gia nh (4%). Bao cao su l bin php c s
dng nhiu nht cho ln quan h tnh dc u tin i vi nhm lp gia nh (42%).
Cc c nhn cha lp gia nh cho bit t l s dng bao cao su cao hn so vi cc bin
php trnh thai khc trong ln quan h tnh dc u tin (80%). Nm 2006, ch c 46%
ph n tui 15-19 c kin thc ton din v ly truyn HIV/AIDS. Mt vn khc
lm tng nguy c nhim HIV/AIDS thanh thiu nin l s lng ph n tr tham gia
hnh ngh mi dm. Theo B LTBXH, s ph n hnh ngh mi dm ang tr ha. C
khong 15% ph n hnh ngh mi dm di 18 tui.
159
Mt vn ng quan tm na lin quan n thanh thiu nin l ht thuc l, hin tr
thnh mt vn sc kho ln Vit Nam, c bit l nam gii.
160
Tui bt u ht
thuc bnh qun l 17 tui. Tuy vy, hu ht n thanh thiu nin khng ht thuc v ph
n ht thuc b coi l khng ph hp trong x hi Vit Nam. Theo Kho st Mc sng
h gia nh Vit Nam 2006 (KSMSG), t l ht thuc l nam gii t 15 tui tr ln l
47%, trong khi ph n l di 2%.
161
154
UNFPA (2007) Research on reproductive health in Viet Nam: a review for the period 2000-2005 (Nghin cu v sc khe
sinh sn Vit Nam: nh gi giai on 2000-2005)
155
156
B YT (2008) Nin gim thng k y t 2007
157
UNFPA v EU (2005) Final report on baseline survey for Reproductive Health Initiative for Youth in Asia (RHIYA) Viet
Nam. (Bo co cui cng ca kho st trc can thip cho Sng kin Sc khe sinh sn cho thanh nin Chu )
158
B YT (2008) Bo co Quc gia ln th ba v vic theo di thc hin Tuyn B Cam kt v HIV v AIDS
159
B L-TB&XH (2009) Bo co nh gi 5 nm thc hin Php lnh phng chng mi dm (2003-2008)
160
UN ti Vit Nam (2004) United Nations Common Country Assessment for Viet Nam (nh gi chung ca UN v Vit Nam)
161
Nm 2004, Vit Nam thng qua Cng c khung v phng chng tc hi thuc l. Th
tng ph chun k hoch trin khai cng c ny vo thng 8/2009. B Y t ang phi
hp vi cc B ngnh khc xy dng d tho Lut Phng chng tc hi thuc l, nhm
to c s php l vng chc hn na c cc hnh ng ton din trong phng chng
tc hi thuc l.
Nhng nm gn y ngy cng xut hin nhiu lo ngi v cc vn lin quan n sc
kho tm thn tr em, nh chng bing n, ngi i hc, nghin chi game, trm cm
v t t. Theo Trung tm tm l v tm thn tr em, c n 20% tr em b cc chng ri
lon tm thn. Mt trong nhng kh khn i vi ngnh y t l hin ti Vit Nam cha c
bc s c trnh chuyn mn chn on v iu tr vn ny.
162

3.3.1 Chng trnh quc gia v sc kho v thnh nin
Tuy sc kho v thnh nin l mt lnh vc kh mi Vit Nam nhng vn c coi
l mt trong nhng u tin trong Chin lc quc gia v sc kho sinh sn giai on
2001-2010. Da trn cc kt qu chnh t iu tra nh gi v thanh thiu nin Vit Nam
(SAVY ) nm 2003, K hoch tng th quc gia v Bo v, Chm sc v Tng cng
chm sc sc kho v thnh nin v thanh nin giai on 2006-2010 (v Tm nhn
ti 2020) c xy dng v a vo thc hin t nm 2006. Cc mc tiu c th
chnh ca k hoch tng th l:
1. Nng cao kin thc, k nng, hnh vi ca tr v thnh nin v thanh nin trong t
bo v v chm sc sc khe;
2. Xy dng ch trng, chnh sch v h tr cc chng trnh v bo v, chm sc
v tng cng chm sc sc kho v thnh nin v thanh nin;
3. To iu kin h tr cc hot ng bo v, chm sc v tng cng chm sc
sc kho v thnh nin v thanh nin;
4. Tng cng tip cn cc dch v ph hp v c th p ng nhu cu ca v thnh
nin v thanh nin, m bo cng bng trong chm sc sc kho cho mi i
tng thanh thiu nin;
5. H tr c bit cho cc i tng v thnh nin v thanh nin c hon cnh c
bit kh khn.
Quyt nh s 4617/2007- Q-BYT ca B YT v Thc hin Hng dn trin khai cc
dch v chm sc sc kho sinh sn v tnh dc thn thin vi thanh nin xut 4 loi
hnh ch yu chm sc sc kho sinh sn v thnh nin nh sau:
Thng tin - Gio dc - Truyn thng v sc khe sinh sn v gii, k nng sng, 1.
tnh dc v tnh dc an ton, t vn v bo lc v lm dng tnh dc;
Cc dch v lm sng, nh khm ph khoa; k hoch ho gia nh; chm sc tin 2.
sn, h sinh v hu sn; no ph thai an ton v chm sc sau ph thai; iu tr
bnh ly truyn qua ng tnh dc v phng chng ly truyn t m sang con;
Cc dch v cn lm sng, nh thai sn, bnh ly truyn qua ng tnh dc, HIV 3.
v cc xt nghim sc khe sinh sn khc;
Hot ng chuyn tuyn i vi tt c cc dch v trn. 4.
162
B YT (2006) Sd
Tt c cc dch v nu trn u c lng ghp vo h thng chm sc sc kho sinh
sn hin c tt c cc tuyn, k c c s nh nc v t nhn.
Chin lc Dn s ca Vit Nam v Chin lc quc gia v sc khe sinh sn giai on
20012010 bao gm chm sc sc kho sinh sn v thnh nin v cung cp cc dch v
cho thanh thiu nin. Ln u tin, ph n trong tui sinh sn, nam gii, thanh nin v
v thnh nin u tr thnh i tng ca cc hot ng thay i hnh vi. Chin lc ny
nhn mnh nng cao cht lng gio dc v o to v dn s, k hoch ho gia nh,
sc kho sinh sn v gii tnh c trong v ngoi trng hc. Cht lng ca cc dch v
chm sc sc kho sinh sn v h thng cung ng dch v s c ci thin nhm gim
t l c thai ngoi mun v gim s ca no ph thai, c bit l v thnh nin.
T nm 2008, chm sc sc khe sinh sn tr thnh mt n trong chng trnh
mc tiu quc gia v phng chng bnh tt trong sc khe tnh dc v sinh sn ca
v thnh nin l mt hp phn chnh vi nhiu loi can thip c tin hnh.
3.3.2 Phn tch nguyn nhn v Sc kho v thnh nin
C nhiu nguyn nhn gy tr ngi cho tr v thnh nin v thanh nin trong chm sc
sc kho sinh sn. Mt tr ngi ln l cung ng khng cc dch v v thng tin cn
thit cho nhm i tng ln ny. Trong mt s trng hp, cc nh hoch nh chnh
sch, on th x hi nh cc t chc qun chng, t chc a phng, trng hc,
nhn vin y t cng nh cha m, khng cp n vn ny mt cch r rng.
Phn ln xut pht t quan im ca h cho rng gio dc gii tnh s khin gii tr tip
xc sm vi cc thng tin khng ph hp v lm tng hot ng tnh dc ca i tng
ny.
Mt tr ngi ln na l thnh kin ni chung ca x hi i vi quan h tnh dc tin hn
nhn v vic n thanh thiu nin cha lp gia nh s dng cc bin php trnh thai.
Gii tr nhn chung rt quan tm tm hiu v quan h tnh dc v cc vn lin quan
nhng vn cn nhng cn tr v vn ha v s tip cn cn hn ch ti cc thng tin,
truyn thng v gio dc v cc ch ny.
3.3.2.1 Hn ch trong tip cn chm sc sc kho sinh sn ca v thnh nin v
thanh nin
Cc dch v ca Chng trnh K hoch ho gia nh quc gia vn cn hn ch cho
thanh thiu nin cha lp gia nh. Mc d c mt s n lc nng cao kin thc v
sc kho sinh sn, tnh dc an ton v cc bin php trnh thai cho v thnh nin v
thanh nin nhng cc dch v thng hn ch v khng sc thay i hnh vi.
3.3.2.2 Ro cn i vi gio dc gii tnh v sc kho sinh sn trng hc
Cng thng nh nhiu nc, gio vin thng cm thy khng thoi mi khi ni v
cc vn tnh dc v sc khe sinh sn trc tr v thnh nin v thanh nin. L do
mt phn v h t thy cn c o to thm c th ging dy v ch ny. Khi
vn sc kho sinh sn c tho lun trong trng hc, n thng ch c coi l
mt phn ca b mn sinh hc, v khng bao gm cc kha cnh tnh cm ca vn
tnh dc. HIV/AIDS i khi vn b gn vi cc t nn x hi v hu qu l nhng thanh
thiu nin khng phi l ngi bn dm hay ngi s dng ma tu s khng nhn thc
c rng h cng c nguy c ly nhim. S liu ca SAVY 2005 cho thy hu ht
thanh thiu nin Vit Nam vn cha c quan nim tch cc v s dng bao cao su, dn
n t l s dng bao cao su thp.
3.3.2.3 Nng lc ca h thng sc khe sinh sn cn hn ch trong vic p
ng nhu cu sc khe sinh sn v thnh vin
Ni chung khng c quy nh php lut no hn ch chm sc sc kho sinh sn cho tr
v thnh nin nhng nng lc ca h thng cung cp dch v hin hnh vn cn hn ch
m bo y quyn c chm sc sc kho sinh sn ca v thnh nin. Cn phi
nng cao nng lc ca cc dch v sc khe sinh sn p ng c cc nhu cu sc
khe sinh sn ca v thnh vin nh c quy nh trong cc chnh sch ca quc
gia. Chng hn, tuy Chin lc dn s Vit Nam giai on 2001-2010 v mt nguyn tc
nhm ti thanh thiu nin nhng vn ch trng ti cc cp v chng hn.
3.3.2.4 Thiu u t cho cc chng trnh sc kho sinh sn v thnh nin
Cc dch v SKSS v thng tin dnh cho tr v thnh nin v thanh nin cn cha c
u t y . Hu ht cc chng trnh v hot ng v sc kho sinh sn v thnh
nin u mi ch l cc d n th im vi ngun ti chnh ch yu t ti tr quc t. Cn
t d n th im c nhn rng ra cc a phng khc v v vy tnh bn vng l mt
vn i vi nhiu d n th im hin nay.
3.3.3 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim
Nhiu vn nu trn v nng lc ca ngi chu trch nhim trong h thng y t ni
chung Vit Nam cng l nhng vn cn tn ti trong chm sc sc khe v thnh
nin. S liu cn thiu, nhiu nhn vin y t cha c kin thc v k nng cn thit
p ng nhng vn v sc khe v thnh nin, gia nh v cn b x hi khng cm
thy thoi mi khi cp n vn ny. Hu qu l tr v thnh nin cm thy kh tip
cn c vi nhng thng tin c gi tr v sc khe sinh sn v nhng vn sc khe
khc, cng nh kh t tip cn c vi nhng dch v chm sc ny. Theo Bo co
tnh hnh chung quc gia v Vit Nam ca UN nm 2004, Mt s chng trnh dnh cho
thanh nin c ln k hoch v xy dng theo kiu p t t trn xung di v thin
v cc quy nh v bt buc hn l khuyn khch tham gia v i thoi. Cc chng
trnh ny qu nhn mnh n vic lm sao gii tr trnh xa nhng vn v t nn
x hi thay v ng vin pht huy tim nng ca gii tr trong vic xy dng mi trng
bo v. Cn quan tm hn na ti quyn c cp nht thng tin ca gii tr.
163

3.4. Sc khe b m v Sc khe sinh sn
3.4.1 T vong b m
Theo Bo co y t tng hp thng nin 2007, t l t vong b m gim t
85/100.000 tr sng nm 2002 xung cn 75/100.000 tr sng nm 2008.
164
Theo
Tng iu tra dn s 2009, t l t vong b m l 69 trn 100,000 ca sinh sng.
C s khc bit ln gia nng thn v thnh th. Mt nghin cu chuyn su v t vong
b m Vit Nam cho bit t sut t vong m cao hn vng Ty Bc, Ty Nguyn v
khuyn ngh cn nghin cu thm xc nh cc nguyn nhn chnh v tm cc bin
php can thip hiu qu. Nghin cu ny cng khng nh nhng s khc bit ln v t
l t vong m gia cc vng (t l ny l 269/100.000 tr sng min ni v trung
du so vi 81/100.000 tr sng ng bng), gia ngi Kinh v cc dn tc thiu s
(81/100.000 ca sng v 316/100.000 ca sng), gia nng thn v thnh th (145 v
79/100.000 ca sng) (xem Hnh 3.10).
165

163
UN ti Vit Nam (2004) United Nations Common Country Assessment for Viet Nam (nh gi chung ca UN v Vit Nam)
164
165
WHO (2005) Maternal mortality in Vietnam, 2000-2001: an in-depth analysis of causes and determinants (t l t vong
Hnh 3. 10: T l t vong b m theo khu vc v dn tc, giai on 2000-2001
Ngun: WHO (2005) T l t vong b m Vit Nam, 2000-2001
3.4.2 Sc kho sinh sn
Theo Php lnh s 08/2008/UBTVQH12, cc cp v chng Vit Nam c php c
khng qu hai con, tr cc trng hp c bit c Chnh ph quy nh. Trong thp k
qua, t l tng dn s ca Vit Nam gim ng k t 2,0% xung hn 1% mt nm.
Tng t sut sinh gim t 2,3 nm 1999 xung 2,1 nm 2008.
166
Tuy nhin, cc vng
kh khn vn tip tc duy tr t l sinh cao: Tng t sut sinh Ty Nguyn v min ni
pha bc ln lt l 2,7 v 2,3 so vi 2,1 ng bng sng Hng.
Mt nghin cu mi y kt lun rng Vit Nam c mc khc bit tng i v
t sut sinh, trong ph n ngho c xu hng c nhiu con hn. Cc nguyn nhn
chnh gii thch cho s khc bit ny l trnh hc vn ca ph n v thu nhp ca h
gia nh.
167
Nghin cu ny cng kt lun rng cc yu t kinh t x hi trc y gp
phn to ra s chnh lch thin v ph n giu trong s dng bin php trnh thai hin
i gim dn theo thi gian, c l ch yu nh hiu qu ca chng trnh k hoch
ho gia nh quc gia.
3.4.3 Vn mi pht sinh - Mt cn bng gii tnh
Vit Nam hin nay ngy cng c nhiu lo ngi v mt cn bng t sut v gii khi sinh
(s b trai sinh ra so vi 100 b gi). T sut gii tnh khi sinh ca c nc nm 2008
c c tnh l 112, da trn kho st bin ng dn s hng nm trn 378.000 h gia
nh. S liu ny cao hn mc d tnh l 105-106 da trn cc yu t sinh hc thun
tu. Nguyn nhn ca t sut gii kh cao Vit Nam l do p lc phi tun th chnh
sch ch cho php c 2 con, cng vi vn ha thch con trai hn v s ph bin rng ri
ca dch v siu m v no ph thai.
168

b m Vit Nam, 2000-2001: Phn tch su v nguyn nhn v nhn t quyt nh)
166
UNFPA (2009) Viet Nam Population 2008 (Tnh hnh Dn s Vit Nam nm 2008)
167
168
UNFPA (2009) Viet Nam Population 2008 (Tnh hnh Dn s Vit Nam nm 2008)
3.4.4 Nhng n lc quc gia v Sc kho b m v Sc kho sinh sn
Vn v sc kho b m v sc kho sinh sn c lin quan trc tip vi quyn ca
ngi ph n v bnh ng gii. Mt bo co v chnh sch bnh ng gii ca Vit Nam
cho thy c s tn thnh v ng h rng ri i vi vn ny. Hin php Vit Nam quy
nh nam gii v ph n u c hng quyn bnh ng v mi mt:
Nh nc, x hi, gia nh v mi c nhn u c trch nhim chm sc v bo v sc
kho cho b m v tr em; thc hin chng trnh dn s v k hoch ha gia nh.
Nm 2007, Quc hi thng qua Lut bnh ng gii, th ch ha cc c cu, h thng
v cc quy trnh cn thit thc hin bnh ng gii. Lut ny cng quy nh trch
nhim ca Chnh ph, cc c quan Nh nc, cc c quan v t chc khc, cng nh
gia nh v ngi dn trong vic m bo bnh ng gii Vit Nam. Trong Lut cn
quy nh cc ch ti i vi vi phm lut bnh ng gii. B lut ny l khung php l
thc hin cc quyn bnh ng c bo m trong hin php.
Lut Bo v sc kho nhn dn 1989, iu 44 quy nh rng ph n c quyn no ph
thai nu c nguyn vng, c khm v iu tr cc bnh ph khoa, c chm sc tin
sn v c chm sc y t trong khi sinh ti cc c s y t, v B Y t c nhim v
cng c v m rng mng li chm sc sn khoa v s sinh ti tn c s nhm m
bo chm sc y t cho ph n. y l nhng quy nh php lut r rng v vng chc
v quyn chm sc sc khe ca b m.
Cn c nhiu k hoch, chng trnh v chin lc quc gia tp trung vo sc kho sinh
sn gm Chng trnh Gio dc v o to quc gia v sc kho sinh sn v pht trin
dn s, Chin lc quc gia v Sc kho sinh sn giai on 20012010, K hoch tng
th Lm m an ton giai on 2001-2005 v 2007-2010, Chin lc Dn s Vit Nam
giai on 20012010, v D n Chm sc sc khe sinh sn trong Chng trnh mc
tiu quc gia giai on 2006-2010 c ph duyt v trin khai t nm 2008.
3.4.5 Phn tch nguyn nhn v t vong b m
Nhng nguyn nhn trc tip hng u gy t vong m l bng huyt sau , nhim
trng mu, sn git, bin chng do no ph thai khng an ton v chuyn d ko di
hoc tc nghn. Cc bin chng do no ph thai chim 12% nguyn nhn gy t vong
m. Hu ht cc trng hp t vong ny u c th phng trnh nh chm sc thai c
cht lng tt, h sinh ph hp v tip cn nhanh n cc c s cp cu sn khoa c
cht lng c cung cp cc loi thuc cp cu, khng sinh, truyn dch cng nh
can thip ngoi khoa cn thit.
Theo mt nghin cu nm 2005 v t vong b m, nhng yu t gp phn gy t vong
m l: 46% cc trng hp do chm tr trong quyt nh tm n c s y t ; 41% do
s chm tr trong vic chuyn sn ph n c s y t ph hp v ng xa, ng xu
hoc thiu phng tin i li; v 40% do chm tr trong iu tr thit yu, thiu nhn vin
y t c o to tt v chuyn mn, thiu thuc men hay cc thit b cn thit.
169
Vi trng hp t vong b m xy ra trong v ngay sau sinh, bin php can thip
quan trng nht bo m lm m an ton l phi c cn b y t c o to chuyn
mn mi ca sinh , v phi c sn phng tin vn chuyn cp cu sn khoa.
170

169
WHO (2005) Maternal mortality in Viet Nam, 2000-2001: an in-depth analysis of causes and determinants (t l t vong
M Vit Nam, 2000-2001: Phn tch su v nguyn nhn v nhn t quyt nh)
170
Cn lu rng thut ng nhn vin y t chuyn mn c s dng Vit Nam khng tng ng vi thut ng
ca WHO v h sinh c trnh . Do , cc s liu quc gia v t l ca sinh c nhn vin y t chuyn mn
khng phn nh t l ca sinh c h sinh c trnh .
Vic sn c v p ng c yu cu chuyn tuyn cp cu sn khoa mang tnh sng
cn. Theo MICS 2006, 88% cc ca sinh c h sinh chuyn mn thc hin, trong
phn ln ph n (69%) c bc s , 15% c y t/ n h sinh v 4% c tr l h sinh.
C s khc bit kh cao trong t l ca sinh c h sinh chuyn mn thc hin gia cc
vng v a bn (thnh th so vi nng thn), trnh hc vn v ch s giu ngho, trong
dn tc ca ngi ph n ng gp phn ln vo s khc bit ny (96% ngi Kinh
so vi 46% ngi dn tc khc) (xem Hnh 3.11).
171
Hnh 3. 11: T l sinh c h sinh l nhn vin y t c chuyn mn theo dn tc,
2006
96,4
45,8
Ngun: TCTK v UNICEF Vit Nam (2007) MICS 2006,
bao ph chm sc tin sn Vit Nam l kh cao. Theo MICS 2006, hu ht ph
n ngi Kinh u c nhn vin y t c trnh chm sc tin sn. Tuy nhin, ch c
63% ph n cc dn tc khc c nhn vin y t c trnh chm sc tin sn. Trnh
hc vn thp, iu kin kinh t ngho nn hn v tui ca b m l nhng yu t
quyt nh b m c c chm sc tin sn ti c s y t c chuyn mn hay khng.
172

MICS 2006 cng cho thy ph n c thai giu hn thng c tim chng y cc
mi phng un vn. iu cho thy c th c nhiu ph n kh khn v kinh t cha
thc hin s ln thm khm thai theo khuyn co.
173

171
172
TCTK v UNICEF Vit nam (2007) Sd
173
3.4.6 Phn tch nguyn nhn v sc kho sinh sn
Mc d Vit Nam ang n lc t c bnh ng gii v ph chun Cng c Xo
b mi hnh thc phn bit i x vi ph n (CEDAW), nhng ph n vn cn gp
nhiu hn ch trong tip cn dch v v thng tin chm sc sc kho, c bit l trong
chm sc sc kho sinh sn vng su, vng xa, v t l t vong b m cao hn
nhng vng ny. Nguyn nhn su xa l quan nim vn ha v tnh dc gy kh khn
cho ph n khi yu cu s dng bao cao su hoc tho lun v cc vn sc kho
sinh sn vi chng hoc bn tnh, gia nh v vi ngi khc.
174
Cn nng cao hiu bit
v nhn thc ca cng chng ngi ph n cm thy thoi mi hn trong bn bc
v cc vn sc khe sinh sn vi chng/bn tnh v nhn vin y t. y ban CEDAW
by t mi quan tm ti sc kho sinh sn ca ph n v t l ph thai cao nhm
ph n tr c chng cng nh quan nim c h v sc kho sinh sn coi l trch
nhim ring ca ngi ph n
175
Nh cp trn, sc kho b m c lin quan trc tip vi thng tin v dch v y
v k hoch ho gia nh. Mc d t l s dng bin php trnh thai mc 76% trong
s cc ph n kt hn Vit Nam c coi l tng i cao, vic s dng cc bin
php truyn thng vn ang c thc hin (15%)
176
. Cn tng cng thng tin, truyn
thng, gio dc v t vn v cc bin php trnh thai hin i.
Mt nghin cu gn y v cc vn sc khe sinh sn ph n cc dn tc thiu
s Ty Nguyn
177
cho thy mc nhn thc v sc khe sinh sn ca ph n m ch
c kho st nhn chung cn thp (70%). Ngoi ra, iu kin sng ngho nn, in
hnh l thiu nc sch, khng c nh tiu, khin ph n d b bnh nhim trng trong
thai k. Nghin cu ny cng cho bit nhu cu chm sc sc khe sinh sn nhn chung
cn thp. L do chnh theo li nhng ph n khng n c s y t khm thai trong thi
gian mang thai l v qu xa khng i b ti c, cn i li bng phng tin khc th
qu tn km. Nghin cu ny cng nhn mnh s thiu thn c s vt cht, nng lc v
trnh nhn lc, nht l trong lnh vc chm sc sc khe b m ti cc bnh vin a
khoa v trung tm sc khe sinh sn.
C nhiu yu t v nng lc ca cc bn chu trch nhim trong h thng y t lin quan
ti mt lot cc vn y t, bao gm t vong b m v sc khe sinh sn. Cc yu t
ny gm cha cung cp dch v, cht lng dch v cn hn ch v nhn lc cha
c o to y .
Vn bnh ng gii l vn quan trng khi m vn sc kho sinh sn (k c k
hoch ho gia nh) vn c coi l vic ca ring ngi ph n, m khng phi ca
nam gii. iu ny c ngha l trong gia nh, ngi ph n phi gnh vc trch nhim
thc hin chm sc sc kho sinh sn cn nam gii dng nh khng c ngha v ny.
174
UN ti Vit Nam (2005) The Millennium Development Goals and Viet Nam Socio-Economic Development Plan
2006-2010 (Cc Mc tiu pht trin thin nin k v k hoch pht trin kinh t-x hi ca Vit Nam 2006-2010)
175
UN (2007) Concluding Comments of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women: Viet Nam
(Nhn xt kt lun ca y Ban Xa b Phn bit i x vi Ph n)
176
177
B YT v Vin X Hi hc Vit Nam (2007) Bo co, Hnh vi tm kim Dch v Chm sc sc khe sinh sn, v vic
s dng cc dch v ny ph n ngi dn tc thiu s ti vng Ty Nguyn ca Vit Nam
3.5. HIV v AIDS
178
Tnh n nm 2009, theo c tnh c 243.000 ngi Vit Nam sng chung vi HIV
v AIDS. Trong s ny, c khong 60.000 ngi (25%) l ph n, v t l ny ang ngy
cng tng do ly nhim t nam gii sang v v bn tnh khc gii, cng nh do tim
chch ma tu.
179
S lng ngi chung sng vi HIV d kin s tng ln khong 280.000
ngi vo nm 2012, trong c khong 5.700 tr em (khong 2%). Tuy nhin, con s
ny c duy tr ch yu l do t l t vong do AIDS gim v c nhiu ngi c
tip cn v s dng thuc ARV hn. Trn thc t, t l nhim mi gim u t khong
67 ngi trn 100.000 dn nm 2000 xung 39 trn 100.000 dn nm 2007
180
vi t l
nhim ton quc c tnh khong 0,43% nm 2009, gim so vi mc 0,53% nm 2005.
Dch bnh HIV Vit Nam bao gm nhiu dch cc tnh trn ton quc. Thi gian bt
u ca s ly nhim cc tnh l rt khc nhau. Th d, HIV thnh ph H Ch Minh
v vng duyn hi ng bc bt u sm nht, trong khi vic ly nhim HIV cc vng
khc, nh in Bin, Sn La v Yn Bi th mi gn y. Theo gim st trng im, c
mt du hiu l s lan truyn HIV gia nhng ngi tim chch ma ty tng trong giai
on 1996-2002 nhng sau li gim mt s tnh, t 29% trong nm 2002 xung cn
18,4% trong nm 2004 (cc s liu phn t). Ly nhim HIV t cc mu gim st trng
im ly t cng ng khong 15% (trong khong t 0% - 55%). T l ly nhim HIV cao
nht trong s nhng ngi tim chch ma ty trong nm 2009 thnh ph H Ch Minh
(55,1%), Cn Th (41%), in Bin (43%), Thi Nguyn (34%), Qung Ninh (29%), Gia
Lai (33,3%) and Bnh Dng (32,4%).
181
Ly nhim HIV cn lan rng trong s ngi tim
chch ma ty cc tnh mi, nht l vng Ty bc, ni c t l hin nhim ang tng
nhanh (xem Hnh 3.12).
182
Hin nay dch lan ra c cc nhm dn c khc, nh ng
tnh nam (TN), bn tnh v ngi quan h vi gi mi dm, bn tnh ca ngi TCMT.
Hnh 3.13 cho thy xu hng thay i ca con ng ly truyn HIV Vit Nam. Cng
cn lu rng cc s liu c tnh ny ch yu c tng hp t cc gim st trng
im ch c thc hin mt s a phng trn c nc. nhng ni khng thc
hin gim st trng im v d nh tnh Sn La, l ni mi pht hin c t l ly nhim
rt cao trong nhm TCMT.
183
V mt a l, cho n nay HIV c bo co xut hin
khp cc tnh thnh trong c nc, ti 96% trong s 659 huyn v hn 66% 10.732
phng/x.
184
V l do ny nn cc c tnh dch t c th phn nh cha chnh xc tnh
hnh thc t, trong ph n v tr em l nhng i tng c bit d b tn thng bi
HIV.
3.5.1 Ly truyn HIV thanh nin
Theo c tnh c 10 ngi dng tnh vi HIV Vit Nam c mt ngi di 19 tui
v hn mt na cc trng hp nhim HIV ri vo s i tng t 20 n 29 tui.
185

Nguyn nhn chnh ca ly truyn HIV trong nhm ny l hnh vi tnh dc thiu an ton
v tim chch ma tu. Tnh hnh ny cng tng t nh cc nc khc trong khu vc,
178
Vn v HIV/AIDS cng c cp n trong chng 5 trn phng din bo v tr em.
179
B YT (2009) c tnh v D bo nhim HIV/AIDS ti Vit Nam, 2007-2012
180
B YT (2008) Bo co Quc gia ln th ba v vic theo di thc hin Tuyn B Cam kt v HIV v AIDS; B YT (2009)
c tnh v D bo nhim HIV/AIDS ti Vit Nam, 2007-2012
181
Cc phng chng HIV/AIDS (2009) iu tra Gim st Trng im 2009: mu da vo cng ng
182
183
B YT (2009) Sd
184
B YT (2008) Bo co Quc gia ln th ba v vic theo di thc hin Tuyn B Cam kt v HIV v AIDS, Bo co gii
on thng Ging nm 2006- thng 12 nm 2007
185
on thng 1 nm 2006- thng 12 nm 2007
tuy nhin cn thiu cc s liu v nhng tc nhn c th dn n nguy c nhim HIV ca
tr v thnh nin Vit Nam.
186
Hu ht thanh nin c kin thc kh tt v HIV v AIDS
nhng mc hiu bit v HIV v AIDS mt s nhm cn thp, nht l ph n.
187
D
sao, cng nh cc nc khc, hiu bit v HIV v AIDS khng phi lc no cng c
biu hin thnh hnh vi d phng ly nhim. y khng phi l iu g mi v ni chung
c hiu qu th kin thc phi i km vi k nng (chng hn k nng sng) cng nh
nhng dch v nh t vn thn thin vi thanh nin, tip cn n bm, kim tim sch v
bao cao su.
Hnh 3. 12: 10 tnh c t l c HIV trn 100.000 dn cao nht, 2008
1
3
4
5
6
8
9
10
7
2
Ngun: BYT (2009) Bo co 120/BC-BYT thng 2 nm 2009
186
Commission on AIDS in Asia (2008) Redening AIDS in Asia: Report of the Commission on AIDS in Asia (nh ngha li
v AIDS Chu : bo co ca y Ban v AIDS Chu )
187
B YT (2005) iu tra Quc gia v V thnh nin v Thanh nin Vit Nam (SAVY) v ng tc gi B L-TB&XH v
UNICEF Vit Nam(2007) nh gi nguy c d b tn thng bi HIV/AIDS, ng ph v phng nga LNQTD/HIV,
chm sc v h tr nhu cu ca tr em sng trong trung tm tui 14-19 ti cc c s gio dc v lao ng x hi
v cc trng gio dng c la chn ti Vit Nam
Tnh T l trn 100.000 dn
1. Quang Ninh 689
2. Thnh ph HCM 678
3. in Bin 617
4. Son La 548
5. Hi Phng 502
6. Ha Noi 446
7. Ba Ria Vung Tau 433
8. Thai Nguyen 422
9. Yen Bai 389
10. Bac Can 383
Tuy s lng tr em gi di 18 tui tham gia hot ng mi dm ang tng c th l
mt nhn t nhng Vit Nam, tim chch ma tu vn c coi l ph bin hn v
thnh nin.
188
Cn c vo t l hin nhim HIV rt cao ngi tim chch ma ty th
y c l chnh l hnh vi nguy c ch yu i tng ny.
189
Tuy nhin, s liu v tim
chch ma ty cha c phn theo tui v mi c rt t nghin cu v i tng ny.
Nhng nghin cu c thc hin v v thnh nin trong cc c s gio dc lao ng
v x hi, nh cc trung tm 05/06, cho thy t l tng i cao c sinh hot tnh dc
sm nhm i tng ny, ti 40% cc em bo co c sinh hot tnh dc trc tui
16.
190
y cng l mt vn ng lo ngi do c t l cao nhim HIV lin quan n s
dng ma tu cc i tng tr tui trong cc trung tm 05/06.
Hai tc nhn quan trng khc lin quan n tnh hnh ly truyn HIV v thnh nin nu
trn l dn tc v di c. y cng vy, tuy tm quan trng ca cc m hnh tip cn
dch v phng trnh, chm sc v iu tr HIV v AIDS ca nhm dn tc v di c
c tha nhn rng ri,
191
nhng vn cha c nhiu thng tin v tnh hnh ny Vit
Nam v s lin quan nh th no gia vn ny vi tr em v v thnh nin. Nhng
nhn t ny mt khc li lin quan ti t l b hc cao hc sinh trung hc c s, nht l
con em nhng gia nh kh khn v kinh t v ngi dn tc thiu s (xem Chng 4).
3.5.2 Ly truyn HIV t m sang con
S lng ph n mang thai c HIV c tnh l 4.100 ngi nm 2008,
192
d tnh s tng
ln 4.800 trong nm 2012.
193
S liu quc gia hin nay v t l hin nhim HIV ph n
mang thai l 0,25%.
194
Tuy nhin, cc con s ny c th cn cha nh gi ng thc
trng. S thiu thn c s h tng y t nhiu ni trong hot ng cung cp cc dch
v khm thai v xt nghim HIVc ngha l ph n cc vng su, vng xa khng nm
trong din gim st trng im. y l mt vn thc s ng quan tm nhng ni
c t l nhim HIV cao nhm tim chch ma ty, nh cc tnh ty bc in Bin, Sn
La v Lai Chu.
188
B L-TB&XH (2009) Bo co nh gi 5 nm thc hin Php lnh phng chng mi dm (2003-2008)
189
B CA, B L-TB&XH , B YT, on Thanh nin, UNODC (2005) Bo co cc kt qu kho st, d n G22: Gim t
l ly nhim HIV do lm dng ma ty Vit Nam
190
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam(2007) nh gi nguy c d b tn thng bi HIV/AIDS, ng ph v phng
nga LNQTD/HIV, chm sc v h tr nhu cu ca tr em sng trong trung tm tui 14-19 ti cc c s gio
dc v lao ng x hi v cc trng gio dng c la chn ti Vit Nam
191
Rivers, K., P. Aggleton (undated) Adolescent Sexuality, Gender and the HIV Epidemic (Gii tnh v thnh nin, Gii v
Bnh dch HIV)
192
B YT, WHO v UNICEF (2009) 2009 Bo co chung ton cu v ng ph ca ngnh y t i vi HIV v AIDS
193
194
B YT (2008) Bo co Gim st trng im
Hnh 3. 13: T l nhim mi HIV trc y v d bo theo nhm i tng nguy c
v theo nm Vit Nam, 1995-2019
Client IDU MSW MSM FSW Nam t nguy c N t nguy c
1995 2000 2005 2010 2015 2019
100
80
60
40
20
0
Ngun: T chc FHI (2007): D n Phn tch v Tuyn truyn: Kch bn m hnh bnh dch c bn Chu
Ghi ch: Khch= khch hng ca i tng hnh ngh mi dm; IDU= i tng tim chch ma ty; MSW= nam gii lm
ngh mi dm; MSM= ng tnh nam; FSW= n lm ngh mi dm.
Thc trng ny c th hin qua cc s liu quc gia, trong trn tng s 2.304.700
ph n mang thai nm 2008 ch c 249.300 ph n c xt nghim HIV v nhn kt
qu. Trong s 4.100 ph n mang thai c HIV theo c tnh, ch c mt phn ba (1.350)
trong s h c s dng thuc ARV d phng ly truyn HIV t m sang con,
nhng s liu ny cng bao gm c nhng ngi ch c s dng mt liu nevirapine
duy nht hay ch bt u c iu tr d phng ngay sau khi chuyn d.
195

MICS 2006 cho bit ch c 28% s ph n c cung cp thng tin v bnh tt trong
nhng ln khm thai .
196
y l iu quan trng v kin thc chung v HIV ca ph n
mc thp; mc d 93% s ph n c iu tra bit rng HIV c th ly truyn t m
sang con nhng ch c 46% bit tt c ba ng ly truyn HIV. ng ch l nhng
ph n c t kin thc v bnh tt thng sng nng thn, l nhng ngi dn tc
thiu s, trnh hc vn thp v thuc nhm h gia nh ngho nht (xem Hnh 3.14).
197

Nu khng c nhng can thip hiu qu th s lng ph n mang thai c HIV d kin
s tng ti gn 5.000 ngi trong nm 2012 (xem Hnh 3.15).
195
B YT, WHO v UNICEF Vit Nam (2009) Bo co chung ton cu nm 2009 v ng ph ca ngnh y t i vi HIV
v AIDS
196
197
Hnh 3. 14: Kin thc ca ph n v HIV v AIDS theo khu vc sinh sng, trnh
hc vn, nhm thu nhp v dn tc, 2006
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Nh nu trong cc hng dn quc t, d phng hiu qu ly truyn HIV t m
sang con, vic p dng chin lc tip cn theo 4 thnh t l rt cn thit. Ngoi vic bt
u s dng thuc ARV d phng tun th 28
198
(v cc bin php khc trong thai k
v lc sinh) th cn phi phng nga ly nhim HIV cc ph n trong tui sinh ,
gim tnh trng mang thai ngoi mun ph n chung sng vi HIV v chm sc, h
tr thng xuyn cho b m v chu b sau khi sinh.
199
S tham gia ca nam gii s
tng cng ng k hiu qu ngn nga ly truyn t m sang con.
200
thnh cng trong trin khai chin lc ny i hi phi c c s h tng vng chc
cung cp cc dch v lin quan n sc khe b m v tr em, bao gm t vn xt
nghim t nguyn v b mt v HIV, c s lin h cht ch gia cc dch v chm sc
sc kho tnh dc v sinh sn, v h thng theo di gim st hiu qu. Vit Nam hin
c nhng m hnh tt trong cung cp cc dch v nu trn, c bit l TPHCM v
mt s tnh khc ni c nhng chng trnh phng chng HIV v AIDS c trin
khai t vi nm nay. B YT cng hon thnh th im m hnh phng chng ly truyn
t m sang con ton din da trn phng thc 4 thnh t 4 tnh.
201
Tuy nhin, m
hnh ny cn cha c trin khai nhn rng ton quc, vi mc tiu ch l 40 trn 63
tnh thnh trn c nc ti nm 2010.
Ngoi chi ph trin khai nhn rng, cn mt thch thc ln na trong vic bo m hiu
qu cng tc iu phi gia cc bn lin quan. Khng ch c khi cc c quan nh nc
nh Cc PC HIV/AIDS, V Sc khe b m tr em v cc c quan cp tnh m cn c
198
Hng dn c chnh sa ca WHO hin nay ang khuyn ngh s dng thuc ARV trong 14 tun trong iu tr d
phng
199
WHO (2006) Dng thuc khng vi-rt trong iu tr ph n c thai v phng trnh ly nhim HIV tr s sinh: tin ti
ph cp ton dn
200
UNICEF (2008) S tham gia ca nam gii trong phng trnh ly truyn t m sang con Vit Nam
201
UNICEF (2008) Project Assessment Report on the Prevention of Mother-to-Child transmission of HIV (Bo co nh
gi d n phng nga ly nhim HIV t M sang con)
cc t chc on th khc nh Hi Ph n. Cc c quan ti tr ang tham gia h tr
phng chng ly truyn t m sang con cng c nhng u tin v cch tip cn ca mnh.
Hnh 3.15: c lng s lng ph n mang thai c HIV Vit Nam, 19902012
S

p
h

t
h
a
i
Ngun: B Y t (2009) c tnh v d bo HIV/AIDS 2007-2012,
3.5.3 HIV tr em v Tr nhim HIV/AIDS
Cha s liu v s tr b nh hng bi HIV v AIDS, k c tr m ci do AIDS v tr
chung sng vi HIV. Theo cc c tnh mi y, hin c 4.700 tr em di 15 tui ang
chung sng vi HIV, con s ny d bo s tng nhanh ln 5.700 em vo nm 2012 (xem
Hnh 3.16).
202
Trong s nhng em ny, t hn 1.500 em (31%) hin ang c iu tr
ART.
203
Tuy nhin, nhng s liu ny c th qu thp v cc s liu hin c ch bao gm
tr c iu tr ART cc c s c d n h tr (ch yu l ti tr quc t) ang thu
thp s liu mt cch c h thng. ng thi, ch c s liu v tr em di 15 tui v
cha c s liu v s tr em n 18 tui.
S liu v tc ng ca HIV v AIDS v mt sc kho, gio dc v tm sinh l x hi i
vi tr em cng rt khan him. Tr em sng chung vi HIV phi i mt vi nhiu vn
bao gm khng c tip cn iu tr ART, chm sc sc kho ni chung, t l i hc
thp do cc vn v sc kho hay do s k th, phn bit i x v nhng kh khn
trong ho nhp cng ng. S chm tr n c s y t khm cha bnh l mt vn
ln v tr em c HIV thng ch n c s y t khi c triu chng.
V vy, nhng kh khn chnh khng ch l m rng iu tr ART m cn lm sao tng
cng h thng theo di phng chng ly truyn t m sang con, bao gm xt nghim
HIV m bo chn on sm, xy dng c ch h tr x hi tng cng tun
th iu tr ART cng nh gii quyt vn k th, phn bit i x trong cng ng. H
thng theo di v nh gi cng cn c ci thin nhm bo m thu thp thng tin,
bo co v s dng hiu qu s liu thu thp c.
202
203
B YT, WHO v UNICEF Vit Nam (2009) Bo co chung ton cu nm 2009 v ng ph ca ngnh y t i vi HIV
v AIDS
Hnh 3. 16: S lng tr em (0-14 tui) chung sng vi HIV Vit Nam 19902012
Ngun: B Y t (2009).c tnh v d bo HIV/AIDS 2007-2012,
S phn bit i x v k th i vi ngi sng chung vi HIV v AIDS v gia nh h
vn tn ti Vit Nam. Cc bo co cho thy hu ht ngi chung sng vi HIV/AIDS
kh c cng ng chp nhn cng nh tr em thuc cc gia nh c thnh vin nhim
HIV b xa lnh trng hc, c s y t hay b ym th.
204
MICS 2006 cho thy, hn 1/3
s ngi (36%) cho bit nu c mt ngi trong gia nh c HIV th h s mun gi b
mt v thng tin ny. 44% cho bit h s khng mua rau ti t ngi c HIV/AIDS.
205

Mt so snh theo khu vc cho thy mt na v 3/4 cc i tng kho st tt c cc
khu vc th c t nht mt phn bit i vi ngi chung sng vi HIV (xem Hnh 3.17).
Ngoi nhng hu qu v tm l x hi, nn k th v phn bit i x cn to ra nhng
ro cn ln ngn cn nhng ngi sng chung vi HIV v AIDS tip cn n cc dch v
y t, bao gm c phng chng ly truyn t m sang con. Nhng vn ny cng lm
cn tr vic tun th iu tr ART i vi c tr em v ngi ln.
204
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tnh hnh gia nh v tr em b nh hng bi HIV/AIDS ti Vit Nam Tng
quan quc gia
205
Hnh 3. 17: Thi i vi ngi c HIV v AIDS theo vng, 2006
80
60
40
20
0
4,1
29,7
23,9
34,4
42,3
37,4
40,1
4,7
8,4 7,7
10,3
6,2
11,8
24,5
42,3
45,7
54,5
9
44,2 43,2
32,6
26,9
48,8
23,5
36,4
30.8
41,9
31,5
37,5
31,4
24,4
44,8
51,4
26,9
35,5
37,2
32,6
43,1
32,5
41,2
62,6
57,7
62,8
67,4
68,6
73,1
75,5
69,2
3.5.4 Chng trnh quc gia v HIV v AIDS
Hp 3.3: Kt lun ca y ban CRC v HIV/AIDS ti Vit Nam (2003):
y ban xut Quc gia tham kho Hng dn v HIV/AIDS v Quyn con ngi (E/CN.4/1997/37,
ph lc I), v:
Lng ghp vic tn trng quyn tr em vo qu trnh xy dng v thc hin cc chnh sch v
chin lc phng chng HIV/AIDS, c bit nhn mnh vo bn nguyn tc chung ca Cng
c v chng phn bit i x (iu 2), li ch ti cao ca tr em (iu 3), quyn c sng
(iu 6) v tn trng kin ca tr em (iu 12);
Thc hin mi bin php hiu qu nhm trnh a tr em b nh hng bi HIV/AIDS vo cc
c s gio dng;
Thc hin cc bin php hiu qu nhm trnh k th v phn bit i x i vi tr em c HIV/
AIDS, c bit thng qua cc chin dch gio dc cng chng.
Ngun: Kt lun ca y ban CRC, UN (2003).
Phng chng HIV v AIDS, chm sc ngi nhim HIV l mt trong tm Mc tiu pht
trin thin nin k (MDG) v Vit Nam cam kt ngn chn dch bnh ny cng nh s
bt u gim ly lan HIV/AIDS t nm 2015 (MDG s 6). Tuy nhin, Bo co v MDG
2008 nh gi Mc tiu s 6 l kh thc hin c.
206
Cho n gn y, Vit Nam,
ngi ta vn cho rng dch bnh ny ch yu ch khu tr hai nhm dn c nguy c
206
cao l tim chch ma tu v mi dm nam/n, rng HIV/AIDS ch yu ch xut hin hai
thnh ph ln ca t nc l TPHCM v H Ni. V vy, Chnh ph ra cc ch
trng, chnh sch phng chng dch bnh ny ch trng i tng nghin chch ma
tu v mi dm, c gng khng ch dch bnh trong hai nhm i tng nguy c cao
ny.
207

Tip cn ban u c Chnh ph p dng nng cao nhn thc v HIV/AIDS l lit
k cn bnh ny vo danh sch cc t nn x hi, qua to ra s s hi trong dn
chng nhm khuyn khch h thay i hnh vi. Tuy nhin theo nh kinh nghim ca cc
nc khc trong khu vc,
208
cch tip cn ny tuy c hiu qu trong thng tin cho ngi
dn v cn bnh, nhng li nh hng n n lc khuyn khch s dng bao cao su, xt
nghim t nguyn v thi khng phn bit i x i vi ngi c HIV v AIDS.
Hin nay, Chnh ph thay i cch tip cn v ni chung xo b quan nim coi y
l mt t nn x hi. Cc tuyn b chnh thc gn y khng cn nhc ti HIV/AIDS
theo cch ny na. Chnh ph nhn thc c rng d c th khng ch c mt
dch nh bng cch khoanh vng ngi c HIV dng tnh nhng s khng hiu qu v
di hn v s lm tng k th v phn bit i x.
209
B L-TBXH mi y th hin s
quan tm v chm sc da vo cng ng thay v s dng cc c s gio dng vi
nhn thc rng cch ny hiu qu v ph hp vi kh nng hn trong di hn.
Trong hn mt thp k qua, Vit Nam th hin quyt tm thc hin nhng bin php
mnh m chng li i dch HIV/AIDS thng qua mt s hot ng ca Chnh ph sau
y:
Nm 2003, Th tng ra ch th v y mnh phng chng HIV/AIDS, bao gm
phng trnh, chm sc v iu tr theo c ch a ngnh.
Cng trong nm 2003, Chnh ph cam kt iu tr cho tt c b m v tr em c xt
nghim dng tnh vi HIV, 70% ngi c HIV dng tnh c s dng dch v y
t, sng lc ton b mu dng truyn cho bnh nhn.
Nm 2004, Chnh ph khng nh mt ln na quyt tm chng HIV/AIDS bng
ph duyt Chin lc quc gia v phng chng HIV/AIDS n nm 2010 v tm
nhn n nm 2020. Mc ch ca chin lc l khng ch t l nhim HIV/AIDS
trong dn s di 0,3% tnh vo nm 2010 v khng tng nhng nm sau.
Nm 2005, Chnh ph thnh lp Cc Phng chng HIV/AIDS (VAAC). Vit Nam
hng ng Chin dch Tr em v AIDS ton cu bng cch tham gia vo qu trnh
son tho v thng qua Ku gi hnh ng H Ni. Thnh tu ny t c vi
s phi hp ca nhiu i tc trong c cc c quan UN v cc t chc phi chnh
ph quc t, qua thnh lp mt nhm iu phi a ngnh xy dng K hoch
hnh ng quc gia v Tr em b nh hng bi HIV v AIDS n nm 2010, tm
nhn n 2020, hon thnh vo nm 2008 v k kt vo thng 6/2009.
210

Nm 2006, Lut Phng chng HIV c thng qua v bt u c hiu
lc t nm 2007, th hin mt bc tin quan trng i vi nhng ngi chung
sng vi HIV. Lut ra mt lot cc bin php x hi, k thut v y t cn thc
hin. y l c s php l quan trng bo v ngi c HIV v l cng c tch cc
phng chng k th, phn bit i x. Cc bin php bao gm quyn xt nghim
207
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam(2005) Tr em b nh hng bi HIV/AIDS Vit Nam- Bo co php l
208
AFAO (2002) Positive Living (November-December issue) (Sng tch cc)
209
210
B L-TB&XH (2008) K hoch hnh ng quc gia v tr em b nh hng bi HIV v AIDS ti nm 2010, vi tm nhn
n nm 2020 a ra nh gi ton din v thc trng ca quc gia v d bo trong tng lai
HIV t nguyn v b mt; quyn tip cn thng tin v c chm sc sc kho;
quyn c lm vic v hc hnh; quyn sng khng b phn bit i x v quyn
c tham gia y vo cc hot ng x hi. Lut ny cng cho php m rng
cc bin php gim tc hi nh l cc bin php can thip cn thit ng ph vi
dch bnh HIV Vit Nam.
Chin lc quc gia v Phng v chng HIV/AIDS Vit Nam giai 20042010, tm
nhn n nm 2020 p dng hu ht cc bi hc kinh nghim tt nht ca quc t
trong phng chng, chm sc, h tr v iu tr HIV/AIDS, bao gm c cc bin
php gim tc hi cho ngi nghin ma tu v mi dm. Chin lc khng nh s
m rng cc dch v t vn v xt nghim t nguyn tt c cc tnh thnh v ti
50% s huyn vo nm 2010. Chin lc cng khng nh s cung cp iu tr
ART cho 70% bnh nhn vo nm 2010.
Ngn sch quc gia dnh cho HIV/AIDS trong nm 2008 l khong 7 triu -la M,
gim 2,4 triu -la so vi mc ngn sch 9,4 triu -la nm 2007.
211 212 213
V y l
ngn sch trin khai chng trnh ca 18 B ngnh c cc S trn 64 tnh thnh nn
ngn sch phn b cho tng chng trnh v hot ng vn cn kh hn ch.
Mc phn b ngn sch nh nc thp nu so snh vi tng s ngn sch phng chng
HIV v AIDS ca cc nh ti tr quc t. 60% ngn sch trong Chng trnh phng
chng AIDS quc gia c cung cp bi vin tr pht trin quc t. Cc nh ti tr chnh
l K hoch khn cp i ph vi AIDS ca Tng thng Hoa K (PEPFAR), Qu ton cu
phng chng AIDS, lao v st rt (GFATM), C quan Pht trin quc t Anh (DFID); ADB
v Ngn hng Th gii (WB).
ng gp ti chnh ca cc nh ti tr quc t gia tng ng k. H tr cho cc
chng trnh phng chng HIV tng t 13 triu -la nm 2005 ln 47,15 triu -la
nm 2006. PEPFAR h tr cho Vit Nam hn 17,3 triu -la trong nm 2004 v tng
ln 65,8 triu -la nm 2007 h tr cc chng trnh phng chng, iu tr, chm sc
ton din HIV/AIDS.
214
Ngn sch phn b ca PEPFAR cho nm ti chnh 2008-2009 l
trn 84,7 triu -la.
215
Theo bo co mi nht ca UNGASS v HIV/AIDS, khong 45%
tng ngn sch cho nm 2007 (k c ngn sch nh nc v ngun ti tr) c phn
b cho hot ng d phng.
216
Tuy ng gp ca cc nh ti tr quc t gip Vit Nam tng mnh v ci thin hot
ng phng chng, iu tr, chm sc, h tr nhng khng th hy vng s h tr ny s
tip din v thi hn. V vy cn xem xt tnh bn vng di hn ca nhng hot ng h
tr , tng cng nng lc lp k hoch, phn b ngn sch v cung cp dch v trong
nc i vi i tng tr em cc chng trnh c th tip tc k c khi ngun vn ti
tr thuyn gim.
211
ADB (2009) Key Indicators for Asia and the Pacic http://www.adb.org/documents/books/key_indicators/ (Nhng ch s
chnh cho Chu v Thi Bnh Dng)
212
B YT (2009) Bo co tng kt cng tc phng chng HIV/AIDS nm 2008 v k hoch hot ng nm 2009
213
214
PEPFAR (undated) Partnership to Fight HIV/AIDS in Viet Nam[online] Quan h i tc phng chng HIV/AIDS Vit nam
215
PEPFAR (undated) Viet Nam scal year 2008 Country PEPFAR Operational Plan (COP)[online] (Nm ti chnh Vit
Nam 2008, K hoch hot ng PEPFAR)
216
3.5.5 Phn tch nguyn nhn v HIV/AIDS
Mt trong nhng nguyn nhn chnh ca bnh dch HIV/AIDS Vit Nam l s tc ng
qua li gia cc yu t nhn khu, cc xu hng kinh t v di bin ng dn s.
217
HIV
va l nguyn nhn su xa va l hu qu ca tnh trng i ngho Vit Nam. Mc
d tim chch ma tu v mi dm l nhng nhn t chnh lm ly lan dch bnh nhng
di dn cng ang tr thnh mt yu t quan trng lm tng s lng ngi mc bnh.
Tnh trng di c ang ngy cng tng nhm v thnh nin nng thn, do b hp dn bi
cuc sng th ang pht trin nhanh chng, ha hn nhiu vic lm v mt li sng
hp dn hn. Khi khng tm c vic lm, phn ln nhng ngi ny quay ra kim
sng trn ng ph, do d c nguy c b tn thng do TCMT v mi dm. Theo B
LTBXH, trong tng s 20.000 trng hp hnh ngh mi dm c theo di nm 2006
c 14% l tr em v v thnh nin, hu ht l n t nng thn v b hc.
218
3.5.5.1 Thiu kin thc, k nng, dch v lin quan n HIV/AIDS
Thiu kin thc l mt trong nhng nguyn nhn trc tip cn tr vic tng cng phng
chng ly truyn HIV. Tuy nhin, kin thc ch c gi tr hn ch nu thiu k nng sng
v cc dch v nh phn pht bao cao su, s dng bm, kim tim sch, t vn v xt
nghim t nguyn. Nhn chung, hu ht ph n Vit Nam c cung cp thng tin v
lm xt nghim HIV u sng thnh th, c trnh vn ho v iu kin kinh t cao
hn.
Tuy cc kho st thc hin Vit Nam cho bit hu nh tt c ph n u c nghe ni
v AIDS nhng ch c hn mt na s ngi c kho st bit c ba cch phng ly
truyn HIV. Ph n sng khu vc Ty nguyn c mc hiu bit thp hn ph n cc
vng khc (xem Hnh 3.18). T l ph n c s hiu bit ton din v HIV/AIDS thnh
th cao hn nhiu v tng dn theo trnh hc vn.
219
a s ph n cha tng bit v
AIDS u thuc dn tc thiu s, thuc h ngho nht, c trnh hc vn thp, ch yu
vng Ty bc v Ty nguyn. y cng l nhng khu vc ph n t c tip cn nht
vi dch v t vn v xt nghim t nguyn, v c mc tng t l nhim HIV cao nht.
3.5.5.2 Nguy c ca tr v thnh nin
Bo co nm 2008 ca y ban AIDS Chu ch ra rng dch bnh HIV v AIDS trong
khu vc ang tng do ly truyn HIV gia cc nhm i tng c hnh vi nguy c cao,
nht l ngi tim chch ma ty, mi dm v ng tnh nam.
220
Bo co ny t du hi
v hot ng ca cng ng ti tr v a s ngn sch phng chng HIV/AIDS c s
dng vo cc hot ng chng trnh hng i tng n thanh nin l nhng ngi
c hnh vi ri ro tng i thp.
Tuy nhin, d vic m bo ngi hnh ngh mi dm v tim chch ma ty bo v bn
tnh gim s ca nhim HIV/AIDS xy ra bn ngoi cc nhm i tng c hnh vi
nguy c cao l quan trng
221
, hiu qu ca cc bin php trong giai on ny cn hn
ch. Kh khn i vi Vit Nam l lm th no xc nh i tng v thnh nin c
nguy c trong bi cnh di bin ng dn s cao c th cung cp cho nhng ngi
217
218
219
220
Commission on AIDS in Asia (2008) Redening AIDS in Asia: Report of the Commission on AIDS in Asia (nh ngha li
v AIDS Chu : bo co ca y Ban v AIDS Chu )
221
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam(2005) Tr em b nh hng bi HIV/AIDS Vit Nam - Bo co php l
ny kin thc, k nng, dch v phng chng HIV sm, trc khi h tham gia vo hnh vi
nguy c cao. gii quyt vn ny mi lin h vi cc hot ng trong h thng gio
dc l rt quan trng.
Hnh 3.18: T l ph n tui t 15-49 c hiu bit ton din v ly truyn HIV theo
vng, 2006
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
70,3
65,9
84
64,3
53,5
83,8
68,7
50,8
41,5
38
46,9
27,5
57,6
34,3
43,2
36,8
34,2
34,8
20,6
52,5
27
85,2
49,3
4
42,5
3.5.5.3 K th x hi v phn bit i x
Vit Nam, nhng ngi nhim v b nh hng bi HIV/AIDS thng phi chu s k
th ca x hi lin quan n cn bnh tng b coi l mt t nn x hi ny. Nhiu ngi
chung sng vi HIV/AIDS thng n trnh xt nghim hoc khng chu tm n cc c
s y t v s b x hi k th. Mc d khng khai bo l bt hp php v c th b pht
nng nhng theo c tnh ca WHO vn c ti 80% cc trng hp nhim khng c
bo co.
222
V vy, khng d xc nh nhng tr em v gia nh b nh hng bi HIV/
AIDS cng nh nhiu tr em c HIV ch trnh din khi bnh giai on mun v iu
tr giai on l rt kh khn v tn km.
Hp 3.4 : Cc hnh ng cn thit nhm kim sot dch bnh vo nm 2015 c nu trong bo
co tin Mc tiu pht trin thin nin k 2008 :
Tip tc nng cao nng lc qun l ca y ban phng chng HIV quc gia v ci cch hot ng
trin khai hin nay. Thc hin ci cch theo phng hng vch ra trong k hoch hnh ng
cho php trin khai Chin lc quc gia v phng chng HIV trong khun kh Ba Mt l: mt c
quan iu phi trung ng, mt k hoch hnh ng v mt h thng theo di, nh gi;
Tng cng cc chng trnh thng tin, gio dc, truyn thng nng cao nhn thc v thay i
hnh vi c nhn v cng ng. c bit nhn mnh nhm i tng 20-29 tui;
Tng cng k nng t vn cho t vn vin v HIV a phng nhng ngi ny t chc t
vn cho i tng trong chn on v iu tr HIV;
Tng cng cng tc ch o tt c cc cp; thng xuyn gim st, kim tra, nh gi kt qu
trin khai chng trnh phng chng HIV; coi phng chng HIV l mt u tin trong chin lc
pht trin kinh t, x hi;
Khuyn khch cc chng trnh phng chng HIV; huy ng s tham gia ca cc t chc x hi, cng
ng v c nhn trong n lc ngn chn s ly lan HIV;
222

Lng ghp cc hot ng phng chng HIV vo cc hot ng cng ng, th thao v vn ho,
hi tho tp hun v t chc din n nhm thu ht s quan tm ca x hi i vi vn phng
chng v dit tr HIV/AIDS;
Pht trin dch v chm sc sc kho cho ngi dng tnh vi HIV da trn phi hp cht ch
vi cc ban ngnh v c s y t cc cp, k c s dng thnh vin gia nh v cng ng lm
nng ct a cng tc iu tr c cht lng ti ngi chung sng vi HIV;
Cng c h thng gim st quc gia v HIV v AIDS bng cch xy dng phng xt nghim khu
vc v quc t t tiu chun quc t nhm pht hin HIV cc vin, bnh vin trung ng;
Tng cng bnh ng trong tip cn iu tr ARV, h tr h thng iu tr thng qua ci thin
cht lng iu tr ca Trung tm phng chng AIDS quc gia v cc c s iu tr khc.
Hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi c y ban Lin Hp Quc v
quyn con ngi thng qua nm 1996 nu r nh nc phi c cc hnh ng sau
i ph hiu qu v da vo quyn con ngi i vi HIV v AIDS: xc nh trch nhim
th ch ph hp; sa i lut v cung cp cc dch v h tr; to iu kin cho mt
mi trng h tr nhng nhm i tng c nguy c nhim HIV/AIDS v nhng ngi
chung sng vi HIV/AIDS.
223
Chnh ph Vit Nam nhn thc c mt s hn ch trong trin khai hiu qu cc
chng trnh phng ly lan bnh, nh: mng li chm sc sc kho tr em cha y
, thiu chnh sch ph hp i vi tr c HIV v nhng ngi chm sc tr c HIV.
224

Cn xy dng chin lc h tr cho nhng tr em ny bng cch hp tc vi cc bc
cha m c HIV/AIDS, o to ngh hoc gio dc cu ni cho tr m ci cng nh h tr
cuc sng tnh cm cho tr em b nh hng ca AIDS. Cc nghin cu cho thy cn t
chc t vn ph hp trc v sau xt nghim cho ph n mang thai c HIV dng tnh,
lm xt nghim HIV kp thi cho tr s sinh, t chc iu tr ARV cho c b m v tr em,
h tr x hi, nhm lm gim s lng tr s sinh b m b ri.
225
Mt bo co nm 2008 ca Vit Nam c gi n Phin hp c bit ca i hi ng
Lin hip Quc v HIV/AIDS (UNGASS) nhn mnh nhu cu phi ci thin h thng
gim st HIV v thit lp mt h thng gim st v nh gi hiu qu.
226
Cc vn tn
ti ch yu khc gm: ban hnh v thc thi hiu qu lut php, quy ch, chnh sch; tng
cng i ng nhn lc v nhng thiu thn v ngun ti chnh.
B Y t l c quan chu trch nhim chnh v phng chng HIV/AIDS, chm sc v iu
tr nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS v nhng thnh vin gia nh b nh hng.
B Y t chu trch nhim iu phi v qun l chung cho chng trnh iu tr ARV quc
gia, bao gm c cc khung php l, chnh sch, xc nh chi ph nhn rng hot ng v
huy ng vn, lp k hoch ngun nhn lc v cng c h thng y t.
V ng ph chung v nng lc ca ton ngnh y t, cn lu rng Vit Nam c li th
nh mng li y t rng khp v cc t chc da vo cng ng. Tuy nhin, nng lc
223
UN Economic and Social Council (2002) Report of the Secretary General on the Second International Consultation
on HIV/AIDS and Human Rights, 1996 (Bo co ca Tng Th k v tham vn quc t ln 2 v HIV/AIDS v Quyn
con ngi)
224
International Bureau for Childrens Rights (2006) Making Childrens Rights Work Country Proles on Cambodia, Sri
Lanka, Timor Leste and Viet Nam (Thc hin quyn tr em hiu qu- Thng tin quc gia ca Campuchia, Sri lanka,
nG Timor v Vit Nam)
225
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tnh hnh gia nh v tr em b nh hng bi HIV/AIDS ti Vit Nam
Tng quan quc gia
226
ca cc c quan Chnh ph cc cp trong qun l v ch o cng tc HIV/AIDS (k c
hot ng nhn rng iu tr ARV), cn c nng cao hn na v cng cn tp hun
cho cn b cc c s y t v t vn, xt nghim v gi bo mt thng tin.
227
(Xem Ph lc 3.1 v CRC v HIV/AIDS, Ph lc 3.2 v Cc nguyn tc quc t v quyn
con ngi v HIV/AIDS, v Ph lc 3.3 Quyn ca tr em v HIV/AIDS: Tm tt nhn xt
ca y ban CRC ).
3.6. Nc v v sinh
Cc s liu khc nhau c a ra cho cng mt ch s v trn thc t cc ban ngnh
khc nhau s dng cc nh ngha khc nhau, dn n kh khn trong thu thp d liu
tin cy v vn ny. Chng hn, B Y t trong Bo co Y t nm 2006 nu rng:
nh ngha nc sch y ch bao gm cc ngun nc c th coi l nc sch,
v vy t l ngi dn c iu kin tip cn nc sch trong iu tra ny cao hn cc
ngun thng tin khc c nh ngha chnh xc hn v nc sch, nhng vn c s khc
bit v tip cn nc sch gia cc vng, gia nng thn v thnh th. T l ngi dn
c s dng ngun nc sch l 81% dn s nhng t l ny thp hn cc vng
Ty Bc, ng bng sng Cu long v khu vc Ty nguyn.
228
Bn cnh cn c cc tiu chun khc nhau v cht lng nc gia WHO (Hng
dn cht lng nc n ung) v B Y t. Do cha th bit liu nc n Vit Nam
c t tiu chun quc gia hay khng v cc s liu hin c u da trn loi ngun nc
s dng ch khng da trn tiu chun cht lng nc. Cc c s xt nghim hin c
cng khng trang thit b xc nh cht lng nc. V vy, cn phi c chnh sch
r rng trong c s thng nht v tiu chun gia cc c quan y t trong nc v
quc t v cc c quan cp nc.
3.6.1 S dng nc h gia nh v trng hc
Theo MICS 2006, 89% dn s Vit Nam ang c s dng ngun nc n c
ci thin (Hnh 3.19) gm: nc my, nc t vi cng cng, nc ging khoan, ging
c bo v, nc sui c bo v, nc ma v nc ng chai. Tuy cc ngun nc
c ci thin c th an ton hn cc ngun cha ci thin nhng khng c ngha l
nc t cc ngun ny u an ton theo tiu chun ca B YT. T l tip cn vi cc
ngun nc c ci thin th cao hn nng thn (97% so vi 86%). T l ny
cng khc nhau gia cc vng. Ty Bc vi 73% dn s c s dng ngun nc n
ung ci thin l thp nht so vi cc vng khc, tip n l ng bng sng Cu
long vi t l 79%. Nhm dn s kh gi hn v c trnh vn ho cao hn c t l s
dng nhiu ngun nc n ung c ci thin hn, hn na c s chnh lch r rng
gia ngi Kinh (92%) v ngi dn tc thiu s (74%).
229

Trong Bo co Y t Vit Nam nm 2006 B Y t cho bit rng Chnh ph u t xy
dng cc nh my nc cung cp nc sch cho dn c thnh th nhng mi ch
phc v c 54% ngi dn thnh th. T l h gia nh thnh th s dng nc ging
vn cn cao. B Y t cn cho bit thm rng ngun nc ny p ng c cc tiu
chun v sinh i vi nhu cu sinh hot ca h gia nh. Nc thi chy vo h thng
cng thot nc v mt s trng hp c x l bng cc bin php cng nghip. Tuy
nhin, B Y t cng nu r thc trng: Trn thc t, nc t nhng ngun nh ging
o, ging khoan, nc ma u cha c qua x l trong khi tnh trng nhim t,
227
2002-2007
228
229
khng kh v nc mt ang ngy cng tng. V vy, thc ra y khng phi l nc
sch v an ton. Thm ch, nc my cc thnh ph nhiu khi cng khng phi l
nc sch tht s. mt s vng v mt s vng i khi thnh th, k c cc thnh
ph ln nh H Ni v HCMC, nc my cng c th b nhim.
230
Bo co y t Vit Nam 2006 cn cho bit thm rng tng s dn nng thn s dng
nc sch t chun quc gia tnh n cui nm 2005 l khong 40 triu ngi, tng
thm 23 triu ngi so vi nm 1998 v tng trung bnh mi nm 4,3%. c tnh t l
ngi dn nng thn c tip cn vi nc sch l 60% tnh n cui nm 2005.
231
Hnh 3. 19: T l h gia nh s dng ngun nc c ci thin v nh tiu
hp v sinh phn theo khu vc sinh sng v dn tc, 2006
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
89
64,3
61,1
97,1
89,5
87
86,2
55,8
52,4
91,6
69,8
66,7
72,5
30,2
26,5
Ch thch: Cc ngun nc n ung c ci thin gm: nc my dn vo khu dn c, nc my dn vo khu vc, nc
my cng cng, nc ging khoan, ging o c bo v, nc sui c bo v, nc ma v nc ng chai. Ngun
nc cha c ci thin gm: nc ging khng bo v, nc sui khng bo v, nc trn xe tc, xe ko cha nc
bng cc thng/chum nc mt. Phng tin x l phn hp v sinh gm: x vo h thng ng thot nc thi, x vo
b pht t hoi, nh tiu o ci tin c ng thng hi, nh tiu thm di nc v nh tiu kh phn. Cc phng tin
x l phn mt v sinh gm: x vo nhng ni khc, x ra bt c ch no khng bit, h tiu l thin, h tiu khng c h
thm di, h tiu thng, h tiu x thng xung cc ngun nc mt, khng c nh tiu, bi rm, cnh ng hay v cc
cch x khc.
230
231
B YT (2006) Sd
Theo MICS 2006, hu ht cc h gia nh (90%) c ngun nc n dn v tn ni
v ch c s t h (di 2%) vn phi dnh ra 30 pht mi ngy cho vic ly nc. Tuy
nhin, t l h gia nh c ngun nc ti nh ng Bc b v Ty Bc thp hn cc
khu vc khc (ln lt 85% v 70%). Trong a s cc h dn khng c sn ngun nc
ti nh, ngi ln ph n thng l ngi i ly nc (59%), tip n l ngi ln nam
gii trng thnh (31%). T l h gia nh c ph n i ly nc cc dn tc khng
phi ngi Kinh cao hn (72% so vi 51% cc h ngi Kinh).
232

Theo iu tra quc gia v nc v v sinh mi trng nm 2006, cc h gia nh nng
thn s dng 6 loi ngun nc cho n ung v nu nng chnh l: nc ging khoan
(33%), nc ging o (31%), nc ma (2%), nc my (12%), nc sui (8%) v
nc sng, h, ao (11%). Khong ngi c hi cho bit thng xuyn hoc thnh
thong c ung nc cha un si, (ln lt l 12% v 14%). T l ngi c kho
st thng xuyn ung nc cha un si cao nht l ngi dn tc thiu s Ba Na
(73%), tip n l ngi Gia Rai (49%).
233
iu tra quc gia trn cng cho bit ngun nc chnh s dng trong trng hc nng
thn Vit Nam l: nc my (33%), ging o (22%), nc ma (9%), nc sng, h,
ao (5%), nc sui (5%) v ging khoan (2%). iu tra ny cn cho bit 20% trng hc
cha c ngun nc no v hn mt na s trng hc (53%) khng c nc ung cho
hc sinh trong gi hc.
234

Kt qu t mt iu tra gn y khc (Hnh 3.20) cho bit 20% s trng hc khng
c ngun nc, vi t l thp nht thuc v cc trng ph thng (4%) v cao nht l
trng mm non (34%). Trn 90% cc trng vng ng Nam b, ng bng sng
Hng v ven bin bc trung b c mt s loi ngun nc, trong khi ch c khong 2/3
cc trng (t 64% n 71%) Ty nguyn, ven bin Nam trung b, ng bc b v
Ty bc c mt ngun nc no .
235

232
233
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Tm tt iu tra thc trng V sinh mi trng v V sinh c nhn nng thn
Vit Nam
234
B YT v UNICEF Vit Nam(2007) V sinh mi trng trng hc v mt s ni cng cng Vit Nam
235
Vit Nam
Hnh 3. 20: Ngun nc ung trong trng hc, 2007 (phn trm)
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
33,9
16,3
4,1
3,1
4,6
3,3 2,8
7,6
4,1
3,6
5,4
5,1
1,7
0,8
2,8
14,6
24,8
30,4 30,5
32,6
39,6
9,8
7,9
10,6
Ngun: B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Tnh hnh v sinh mi trng Trng hc v mt s a im cng cng
Vit Nam,
3.6.2 Nh tiu h gia nh
Ch c 18 % ngi Vit Nam bit rng vic s dng nh tiu hp v sinh c lin quan
n phng chng cc bnh tiu chy v k sinh trng.
236
Nh tiu c ci thin bao
gm: nh tiu x nc ni vi h thng cng thi, nh tiu t hoi, nh tiu o ci tin
c ng thng hi, nh tiu thm di nc v nh tiu kh phn. Theo c tnh ch c
18% nh tiu nng thn t tiu chun v sinh ca B Y t ban hnh nm 2005 (Quyt
nh s 08/2005/Q-BYT).
237
Theo MICS 2006, 64% cc h gia nh Vit Nam s dng
cc nh tiu hp v sinh (xem Hnh 3.21).
238

Khc vi tnh hnh s dng ngun nc ung c ci thin, trong t l gia nh s dng
nh tiu hp v sinh c khc bit v kinh t, x hi ln. Cn c nhng khc bit r nt
theo trnh hc vn ca ngi ch h (t 37% cc h c ch h khng hon thnh
cp hc no ti 90% cc h c ch h hc ht ph thng trung hc) v theo thu nhp
(15% nhm 20% ngho nht so vi 98% nhm 20% giu nht).
Hnh 3.21 cho bit t l h gia nh s dng nh tiu hp v sinh theo khu vc. Hai khu
vc c mc s dng thp nht l Ty bc v ng bng sng Cu Long (ln lt l 32%
v 35%), tip n l Ty nguyn (48%). Tuy nhin, chnh lch gia cc vng trong s
dng ngun nc c ci thin nh hn rt nhiu.
236
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Sd
237
238
Hnh 3. 21: T l h gia nh s dng ngun nc c ci thin v nh tiu hp
v sinh theo vng, 2006
0
20
40
60
80
100
89
64,3
61,1
98,9
87,8
86,8
84,4
59,6
56,1
72,6
32,3
27,9
91,7
68,8
64,3
89,1
64,1
59,5
83,3
48
44,4
93,6
80
75,8
78,9
34,7
31,4
S liu MICS 2006 cho thy ch khong mt na s tr em t 0 n 2 tui c kho st
c phn c vo nhng ni an ton. S liu t iu tra quc gia 2006 cho bit 30%
h gia nh nng thn s dng phn ngi bn rung v ch c 21% trong s cc h ny
phn trong 6 thng (theo quy nh) trc khi s dng lm phn bn.
239

Tt c cc kho st gn y c thc hin v tnh trng v sinh nng thn Vit Nam
u thng nht v tnh trng mt v sinh ni chung. Ch c 18% s h gia nh nng
thn, 12% trng hc nng thn v 37% trm y t x c nh tiu hp v sinh t tiu
chun ca B Y t.
240

Cc iu tra cho bit cc h ngho nng thn khng iu kin xy nh tiu hp v
sinh. Kin thc v nh tiu hp v sinh c bit thp cc dn tc t ngi. Ngoi ra,
mt b phn ln dn c sng min ni v ngi dn tc t ngi khng cho vic xy
nh tiu hp v sinh l u tin. iu kin v sinh cc trng hc vng nng thn rt
km, hu nh khng c tin nghi ra tay cho hc sinh. R rng khi xy dng trng,
nhng yu t ring t, ph hp vi tr em v nhy cm gii cha c quan tm ng mc.
239
Vit Nam
240
B YT v UNICEF Vit Nam(2007) Sd
Hp 3.5: Kt qu kho st tnh trng nh tiu hp v sinh trng hc
73% trng hc c nh tiu; trong 5% trng c nh tiu khng s dng c; nguyn
nhn chnh l do thiu nc di.
55% trng hc c cc kiu nh tiu thuc loi hp v sinh nhng khng t tiu chun v
sinh ca B Y T.
23% trng hc c nh tiu t tiu chun xy dng.
14% trng hc c nh tiu t tiu chun s dng v bo qun.
12% trng hc c nh tiu t c tiu chun v xy dng, s dng v bo qun.
21% trng hc c hc sinh i tin trong rng, vn, cnh ng, b bin, b sui v trn sng.
70% trng c khu vc tiu tin.
Ngun: Cc Y t d phng v Mi trng, B YT v UNICEF Vit Nam (2007).
Kin thc v hnh vi v sinh cng l vn ng lo ngi. Chng hn ch c 2% dn s
nng thn nhn thc c rng ra tay bng x phng l cn thit phng chng cc
bnh ly nhim. Ch c 12% dn c vng nng thn ra tay bng x phng trc khi
n v 16% ra tay sau khi i i tin.
Mc d trng c a vo sch gio khoa ni dung ra tay bng x phng sau khi i
i tin v tiu tin, ch c 36% trng hc c ch ra tay v 5% c x phng ra tay.
T l hc sinh thc hnh ra tay bng x phng rt thp, ch mc 5%.
241
3.6.3 Nhim Asen trong nc ngm
Nc ging khoan c s dng t nhng nm 1990 nhm ci thin vn nc sch
v v sinh nng thn. Theo MICS 2006, 24% h gia nh (bao gm 31% vng ng bng
sng Hng v 29% vng ng bng sng Cu Long) s dng nc ging khoan. Tuy
nhin, vic pht hin ra Asen trong nc ngm ti Vit Nam gn y gy quan ngi v
an ton ca nc ging khoan.
Nhim Asen trong nc ngm l mt vn ln ng lo ngi na Vit Nam. Tc
th ho cao khin nhiu ngi phi t khoan ging gn cc khu cng nghip v nh my,
dn n nguy c phi dng nc b nhim Asen. Mt s hot ng nng nghip s dng
nhiu phn bn ho hc v thuc tr su c Asen cng gp phn lm nhim ngun
nc ngm. V vy, hm lng Asen mc nguy him n sc kho c th thy trong
nc n v thc phm mt vi ni.
Ch c th pht hin Asen bng xt nghim: y l cht v hnh, khng mi, khng v v
cc biu hin bnh thng ch xut hin sau 5-15 nm b nhim. Mt bo co nghin cu
cho bit vng ng bng sng Hng v sng Cu long c nhiu ging nc khoan c
mc Asen vt ngng cho php ca WHO.
242
Cho n nay cha c trng hp nhim c Asen chnh thc no Vit Nam cho d cc
nghin cu gn y tm thy cc bng chng ca bnh ny mt s cng ng dn
c v pht hin c mt s bnh nhn nghi ng nhim c Asen. Mt s nghin cu
xc nh c mt s khu vc trn c nc nh H Ni, H Nam, H Ty, Hng Yn,
241
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) V sinh mi trng trng hc v mt s ni cng cng Vit Nam
242
UNICEF Vit Nam (2004) Arsenic Contamination in Viet Nam, A Situation Overview and the Mitigation Measures
Required (Nhim Arsen Vit Nam: khi qut tnh hnh v cc bin php gim thiu cn thit)
Nam nh, Ninh Bnh, Thi Bnh v ng Thp c nng Asen trong nc ging khoan
vt qu tiu chun cho php v cht lng nc ung ca Vit Nam v WHO.
243

3.6.4 nhim nc v bnh t
Tnh trng nhim bn nc l mt vn c quan tm nhiu trong thi gian gn y.
Mt t dch t bng pht vo gia thng 3/2008, v theo cc cn B ngnh y t dch
ny lan ra 16 tnh thnh trn c nc. Nguyn nhn ca t dch ny l s nhim
ngun nc dn ti nhim thc phm, c bit l rau xanh. ng ch l do nhiu
ngi khng c nh tiu hp v sinh nn thng i tin xung sng hoc cnh ng
gy nn s pht tn vi khun. Tnh hnh cng kh kim sot nhng vng nng thn c
nng dn s dng phn ti bn rau.
3.6.5 Cc n lc quc gia v nc v v sinh
Hp 3.6: Khuyn co ca y ban CRC v nhng vn sc khe, nc v v sinh Vit Nam
(2003)
y ban xut Quc gia u tin xy dng v m rng c s h tng cp nc v v sinh nng
thn v min ni, m bo tt c cc nhm dn c thit thi c tip cn bnh ng ngun nc
ung an ton v cc tin nghi v sinh. Nh nc tip tc nhng n lc, k c n lc hp tc quc t
trong vic phng trnh nhng tc hi t nhim mi trng n tr em, nh vic s dng ha cht
khng kim sot c.
Ngun: Kt lun ca y ban CRC v Vit Nam, UN (2003).
Tip cn nc sch v v sinh nng thn Vit Nam phn no c ci thin. Phn
ln bc ci thin ny l kt qu ca cc chng trnh, d n v h tr ca Chnh ph
thng qua Chng trnh mc tiu quc gia v nc sch v v sinh mi trng nng
thn. Tuy vy, vn cn quan tm hn ti thc trng v sinh trng hc, trm y t x, y
ban nhn dn x v cc a im cng cng khc, khng ch do t l bao ph thp m
cn do vic s dng v bo qun cng trnh v sinh cn km.
K t nhng nm 1990, Chnh ph ban hnh v trin khai mt s chng trnh vi
mc tiu ci thin iu kin nc sch v v sinh mi trng cho ngi dn nng thn,
cng nh ngi dn tc thiu s. Chin lc nc sch v v sinh nng thn n nm
2020 theo quyt nh s 104/2000/Q-Ttg l mt trong nhng chnh sch mi nht ca
Chnh ph v nc sch v v sinh.
Theo B NN&PTNT, vic trin khai cc chng trnh ny ci thin c tnh hnh s
dng nc v v sinh mi trng ngi dn nng thn, k c ngi dn tc thiu s.
Mc tiu ca chin lc ny l n nm 2010, 85% dn c nng thn c cung cp t
nht 60 lt nc sch hng ngy v n nm 2020 ton b dn c nng thn s c s
dng nc sch. Bo co y t Vit Nam 2006 cho bit t c mc tiu 60% h gia
nh nng thn c nc sch trong giai on 1999-2005.
244
243
UNICEF Vit Nam (2004) Sd
244
Nm 2005, B YT ban hnh quyt nh s 08/2005/Q-BYT quy nh tiu chun ca
ngnh y t v cc loi nh tiu hp v sinh (gm nh tiu hai ngn phn ti ch, nh
tiu o c ng thng hi ci tin, nh tiu thm di nc) v nh tiu t hoi. Theo B
Y t, cc loi nh tiu c coi l t tiu chun k thut nu p ng c cc yu cu
sau: 1) cch ly c phn ngi v trnh tip xc trc tip vi ngi, ng vt hay cn
trng; 2) kh nng tiu dit c cc vect truyn bnh t phn ngi (nh virt, vi
khun, trng giun v.v.), 3) khng gy nhim mi trng.
Nm 2003, K hoch Hnh ng Quc gia v phng chng Asen c trnh ln Chnh
ph vi mc tiu gii quyt nhim Asen trong ngun nc thng qua nghin cu v
cc bin php gim thiu. K hoch ny c Th tng ph duyt nm 2006.
3.6.6 Phn tch nguyn nhn v Nc sch v V sinh
Mt trong nhng nguyn nhn trc tip cn tr tin b l s cha quan tm v u t
ng mc ca nh nc do cn nhiu u tin quan trng khc. Vic thiu nhn thc
trong ngi dn ni chung th hin r trong nhng t dch t gn y cc thnh ph
chnh cng nh cc khu vc nng thn do s dng nc thi b nhim bn v cha qua
x l trng rau xanh. Vn thy r l ngi dn cha nhn thc c y rng
mnh ang phi tiu th cc loi rau nhim bn mc d c ti 883 ca nhim bnh t
c chnh thc ghi nhn trong nm 2008.
245

Cht lng nc cc trng hc, trm y t x v cc a im cng cng nng
thn cha c chnh quyn quan tm ng mc. Trng hc cha c ngi ph trch
dn dp nh v sinh trong khi hc sinh cha bit cch s dng nh v sinh ng qui
cch. Ban lnh o trng v i ng gio vin cn c trch nhim gim st cht ch v
hng dn hc sinh s dng cng trnh v sinh. Tuy nhin, hu ht cc trng cha c
hng dn hc sinh bit cch s dng ng cch cc cng trnh v sinh.
246
Cn tng
cng tp hun k nng sng cho gio vin v vn ny.
mt s vng (c bit l cc tnh H Giang, Cao Bng v Ninh Thun), c nc mt
v nc ngm u khan him. Cng vi phn b u t khng y , cn b y t thiu
nng lc/k nng v v sinh v c ch trin khai cha hon thin gp phn dn n
t l bao ph cp v s dng nc tng i thp cc tnh ny.
Theo bo co chung ca Chnh ph/UNICEF 2007, nhng c quan c trch nhim chnh
trong trin khai cc bin php cn thit nng cao iu kin v sinh trng hc gm
cc B ngnh, trng hc v chnh quyn a phng nh cc lnh o x.
247
Cc kin
ngh ca bo co ku gi cc bn lin quan thc hin y trch nhim: (1) tng cng
u t, (2) thit k v xy dng cc cng trnh cn thit ni cng cng v trng hc;
(3) hp tc vi cc c quan qun l nh nc khc v cung cp nc sch v v sinh;
(4) gim st vic bo qun cng trnh; (5) nng cao nhn thc v v sinh mi trng, thu
lm rc, bo v ngun nc v bo v trng hc.
Bo co cn a ra mt s kin ngh c th cho Chng trnh mc tiu quc gia v nc
sch v v sinh mi trng nng thn nh sau: (1) u t thm ngn sch v u t xy
dng ngun nc sch; (2) s dng cc thit k thch hp vi iu kin a l v kinh t
ca tng vng, u tin vng su vng xa, vng kh khn; (3) cung cp nc my v xy
245
TCTK (2008) Thng co bo ch v s liu pht trin kinh t x hi nm 2008
246
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) V sinh mi trng trng hc v mt s ni cng cng Vit Nam.
247
dng nh tiu t hoi ni cng cng v trng hc; (4) hp tc v trao i vi ngnh
gio dc v y t nng cao nhn thc v trch nhim ca ngi s dng.
Kin ngh ca bo co i vi B GD&T gm: (1) huy ng ngun lc t nhiu ngun
khc nhau n nm 2010 m bo cc trng c cng tnh nc sch v v sinh,
c bit l cc trng min ni v vng ngho; (2) s dng cc thit k tiu chun
v ngun nc v cng trnh v sinh trong tt c cc thit k khi xy dng trng hc
v m bo ban gim hiu v tp th gio vin c giao trch nhim chnh thc trong
qun l s dng v bo qun cng trnh v sinh ca nh trng; (3) xy dng hng
dn chi tit v chn loi nh tiu, v s dng v bo qun ngun nc v cng trnh v
sinh kt hp vi B YT v Chng trnh mc tiu quc gia v Nc sch v v sinh mi
trng nng thn; (4) s dng ngn sch Nh nc hoc cc ngun ngn sch cng
khc thu ngi dn v sinh bo qun cc cng trnh v sinh v mua x phng s
dng cho cc khu vc ra tay trong trng hc.
Kin ngh dnh cho B YT l tip tc xy dng, th nghim, nh gi v hon thin cc
m hnh hiu qu v v sinh mi trng trng hc nh ra tay bng x phng, ci
thin v sinh mi trng v v sinh c nhn trng hc, v sc kho hc ng
nhm ph bin cc m hnh ny. Cn phi hp vi B GD&T, Chng trnh mc tiu
quc gia v nc sch v v sinh mi trng nng thn ca B NN&PTNT v B XD
trong trin khai cc hot ng ny.
Kin ngh dnh cho cc trng hc gm: (1) m bo cung cp nc sch v v sinh
mi trng bng cch xy dng cng trnh cp nc v v sinh theo tiu chun v cung
cp x phng ra tay trong trng hc; (2) tin hnh tp hun k nng truyn thng
cho gio vin; (3) hng dn hc sinh v nc sch v s dng cng trnh v sinh ng
cch; (4) thu cng nhn dn v sinh nh tiu, m bo v sinh mi trng v v sinh c
nhn.
V vn nhim Asen, nhim v ca cc B ngnh v chnh quyn a phng l phi
bo m: (1) sng lc v xt nghim pht hin Asen, c bit l cc ging khoan; (2)
nng cao nhn thc ca ngi dn v t chc v hu qu i vi sc khe ca vic
ung nc nhim Asen; (3) nng cao nng lc y t d phng v cc cn b ph trch
cp nc v v sinh nng thn tuyn tnh/huyn trong cc chng trnh/d n hoc c
trong trong lp k hoch tng th cho cp nc v v sinh nng thn; (4) thu thp s liu
v trao i thng tin v nhim Asen; (5) o to cn b k thut v tuyn truyn vin; (6)
pht trin cc ngun cung cp nc ung thay th khng c Asen.
248
Thng 3/2008, B GD&T ph duyt thit k tiu chun cng trnh v sinh ph hp vi
tr em trong trng hc, hin ang c trin khai p dng trn ton quc. Trc y,
B GD&T ch ban hnh quy nh v s hc sinh ti a tnh trn s nh v sinh v mt
vung nh tiu tin m khng c qui nh v khu vc ra tay. Ngoi ra, cc vn kn
o v gii tnh cng cha c quan tm ng mc khi xy dng cc cng trnh v
sinh trng hc, khng thoi mi v tin dng cho hc sinh n.
Tm li, r rng cc vn v v sinh cn c coi nh mt u tin ln ca quc gia.
Vn ny i hi phi u t nhiu hn na v nhn lc v ti lc cng nh s tham
gia tch cc hn ca chnh quyn v cng ng a phng, m bo tnh bn vng
ca cc dch v c cung cp. Ngoi ra, cn y mnh hp tc vi khu vc t nhn
tranh th cc phng n xy dng chi ph thp cho cc h dn nng thn cng nh
trnh k thut v k nng tip th ca t nhn nhm nng cao np sng v sinh ca
ngi dn.
248
UNICEF Vit Nam (2004) Arsenic Contamination in Viet Nam, A Situation Overview and the Mitigation Measures
Required (Nhim Arsen Vit Nam: khi qut tnh hnh v cc bin php gim thiu cn c)
3.7. Thng tch tr em
Thng tch tr em tr thnh mt vn sc kho cng ng ang ngy cng
c cc nh hoch nh chnh sch Vit Nam quan tm. y l mt nguyn nhn bnh
tt v t vong hng u tr t mt n 18 tui. Theo kt qu ca iu tra lin trng
v thng tch Vit Nam thc hin nm 2001, a s ca t vong do thng tch tr l
ui nc, tai nn giao thng ng b, thng tch do vt nhn sc v ng c.
249
Nm
2007, theo bo co v t vong do thng tch ca B Y t cng b, c 7.894 tr em v v
thnh nin 0-19 tui t vong do thng tch.
250
Cng theo nghin cu ny, nguyn nhn thng tch dn n t vong c s khc nhau
tu thuc tui. V d, ui nc l nguyn nhn ph bin nht gy t vong tr
tui 1-15, trong khi thng tch do tai nn giao thng l nguyn nhn ph bin nht gy
t vong v thnh nin t 15-18 tui.
251
Ng c, bng, ng, ng vt cn l nhng
nguyn nhn hng th ba gy t vong. Ngoi ra, nhng vng cn tn d nhiu bom
mn v vt liu n cn st li sau chin tranh c nhiu trng hp thng tch nghim
trng do bom mn.
Hnh 3. 22: Nguyn nhn t vong do thng tch tr em v thiu nin t 0-19 tui
nm 2007
Ngun: B LTBXH (2010) nh gi Tnh trng thng tch tr em ti Vit Nam
249
Trng H Y T Cng cng H Ni (2003) iu tra Lin trng v Chn thng Vit Nam
250
B YT (2009) Thng k t l t vong do thng tch nm 2007
251
Trng H Y T Cng cng H Ni (2004) Bo co kho st trc can thip v tnh hnh thng tch v cc yu t
lin quan n thng tch tr em di 18 tui 6 tnh : Hi Phng, Hi Dng, Qung Tr, Tha Thin Hu, Cn
Th, v ng Thp
Cng nh m hnh ph bin trn th gii, tr em trai thng gp thng tch nhiu hn
tr em gi, c bit l thng tch do tai nn giao thng. Nguyn nhn v tui ca cc
thng tch khng gy t vong c s khc bit vi cc thng tch gy t vong. Theo
mt iu tra ban u v tnh hnh thng tch tin hnh 24 x nm 2003, c 5 nguyn
nhn ph bin nht gy thng tch khng t vong tr di 18 tui (tnh trn 100.000
tr) l: ng (1.559), tai nn giao thng ng b (822), ng vt cn/tn cng (816),
thng tch do vt sc nhn (419), v bng (324). Bng v ng l cc nguyn nhn gy
thng tch khng t vong ph bin nht tr di nm tui, trong khi tai nn giao thng
v ng l nhng nguyn nhn gy thng tch khng t vong nhiu nht tr em v v
thnh nin trong tui 5-18.
Ngoi ra, thng tch khng gy t vong cng c s a dng theo a im xy ra. a s
cc trng hp xy ra nh (52%), ngoi ra l cc thng tch xy ra trn cc ng
lin x/lin thn (20%) v trng hc (9%).
252
Gnh nng v thng tch rt ln khng ch cho gia nh nn nhn m cn cho ton x
hi bi n dn n nhng chi ph y t v x hi ng k, nht l cc trng hp thng
tch gy khuyt tt vnh vin. Theo c tnh ca mt nghin cu, tng chi ph quc gia v
tai nn giao thng ng b Vit Nam nm 2004 tng ng vi 1,4% GDP.
253

3.7.1 Thng tch do tai nn giao thng
Bo co nm 2007 v t vong do thng tch ca B y t cho bit tai nn giao thng
gy ra 28% s ca t vong tui 0-19. Trong thp k qua, s lng ngi cht do tai
nn giao thng tng dn u do s tai nn giao thng tng gp 4 ln. Thng k giao
thng 6 thng u nm 2006 ca y ban an ton giao thng Quc gia cho thy s ngi
t vong do tai nn giao thng tng 9% so vi cng k nm 2005. Hn na, c mi thanh
nin cht do tai nn giao thng li c hng trm thanh nin khc b thng tch nng hay
tn ph.
254

Hu ht tai nn giao thng ng b v tai nn giao thng ni chung Vit Nam u lin
quan n xe my. S lng phng tin trong nc cng gia tng nhanh chng, trong
xe my tng hn 400% t nm 1996. S lng xe my tng t khong 4 triu nm
1996 ln gn 30 triu vo nm 2009.
255
Theo bo co v t vong do thng tch, 2.186
tr em v v thnh nin di 19 tui t vong do tai nn giao thng trong nm 2007.
Kt qu VMIS 2001 cho thy thanh nin thnh th c s tai nn giao thng cao gn
gp hai ln thanh nin nng thn. iu tra nh gi v thanh nin Vit Nam (SAVY) nm
2003 cho thy t l thanh nin thnh th b tai nn giao thng cao hn nhiu so vi thanh
nin nng thn, k c nam ln n mi tui. S d nh vy ch yu l do mt
giao thng cao thnh th. Trong s nhng thanh nin b tai nn giao thng thnh th,
tui 15-19 chim t l cao nht. Hu ht thanh nin thnh th bit i xe my t 15 tui
(bt chp quy nh ca lut php l 18 tui) v c nhiu c hi s hu xe my hn l tr
cng la nng thn.
256
Cc em trai b cht do tai nn giao thng nhiu hn cc em gi,
khuynh hng ton cu ny cng c thy Vit Nam.
257
252
Trng H Y T Cng cng H Ni (2004) Sd
253
Trinh Thuy Anh, Trinh Tu Anh v Nguyen Xuan Dao (2005) The cost of road trafc accidents in Vietnam Proceedings of
the Eastern Asia Society for Transportation Studies (Chi ph cho tai nn giao thng Vit Nam).
254
UNICEF Vit Nam (2006) Riding a ne line A qualitative analysis of trafc behaviours of Ha Noi youth (Phn tch nh
tnh v hnh vi giao thng ca thanh nin H Ni)
255
y ban An ton Giao thng (2010) Chin lc m bo an ton giao thng quc gia n nm 2020 v tm nhn n
nm 2030. D tho ngy 9 thng 6 nm 2010 [trc tuyn]
256
257
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2010) Bo co tng hp - phng chng tai nn thng tch tr em Vit Nam
Phn ln cc chn thng u thanh nin u l hu qu ca tai nn giao thng.
258

Theo s liu t 54 tnh thnh ca B Y t trong nm 2008 c 495.545 v chn thng
u. Trong s ny, t l nn nhn di 14 tui l 13%. Gn 50% s tr em b chn
thng no khng i m bo him.
259

Ngun s liu cng cho bit 21% s ca nhp vin v tai nn giao thng l tr em
v v thnh nin trong tui 0-19. T khi Ngh quyt 32 c ban hnh nm 2007,
tt c mi ngi u phi i m bo him khi i xe my v k t 15/12/2007, vic
i m bo him c thc thi cht ch trn ton quc vi hi vng gim ng k
t l t vong v chn thng u. Kt qu gim st chn thng bnh vin Vit
c cho thy trong 6 thng t thng 3 n thng 10/2006, t l c i m bo him
ch chim 5% tt c cc trng hp gp chn thng do tai nn giao thng.
260

ng tic, quy nh v i m bo him gn y mi c cng ch vi tr em
di 6 tui.
thnh th, tnh hnh thc thi lut php v giao thng (ngoi quy nh i m bo
him) i vi thanh thiu nin iu khin hay i xe my cn yu. Nhng hnh vi i
xe nguy him nh i qu tc quy nh, lng lch, vt u, dng xe t ngt, ung
ru bia khi li xe thng khng b pht trit , tr khi gy ra tai nn. Nn ua xe
my cng rt ph bin trn cc ng ph. Nghin cu nh tnh v thanh nin cho
thy s coi thng v lut l giao thng ch khng phi do khng bit v cc lut
ny l nguyn nhn khin thanh nin c hnh vi li xe nguy him. Tuy nhin, a s
thanh nin c hi u cho bit s thay i hnh vi nu b cnh st buc phi lm
nh vy. ng tic l lc lng cnh st hu ht cc khu vc thnh th u khng
qun s, lng thp cng nh khng th i ph vi s lng qu ln thanh nin
i xe my nn cha th x l vn mt cch hiu qu hn.
261
3.7.2 ui nc tr em
Theo s liu thng k ca B Y t, ui nc l nguyn nhn gy ra 3.786 trng hp
t vong cho tr em v v thnh nin t 0 n 19 tui nm 2007. Trong s cc trng hp
t vong ny, khong 36% xy ra tr em t 0 n 4 tui, 48% tr t 5 n 14 tui v
16% tr em v v thnh nin t 15 n 19 tui.
262
Nguyn nhn, tui v tnh hung
t vong do ui nc c nhiu khc bit gia cc vng. Chng hn, khu vc ng
bng Cu Long, hu ht tr cht ui di 5 tui v thng cht ui do b ng xung
nc, thng l t trn nh, trn thuyn hoc cu tu. cc tnh min trung nh Qung
Tr v Hu, hu ht tr ui nc trn 6 tui b ui nc khi ang chi gn hoc trong
h hoc cc con sui su hoc khi i chn tru b. Hi Phng, ui nc tr 0-4 tui
xy ra quanh nm trong khi ui nc tr 6-13 tui ch yu xy ra vo ma h khi tr
c ngh h v chi cc ao, h gn nh.
ui nc tr em xy ra do thiu nhn thc, thiu s gim st ca ngi ln, khng
bit bi, mi trng sng v phng tin giao thng thiu an ton. tt c cc a im
nghin cu, hu ht tr b ui nc u c s cu ti ch (83%), 43% c chuyn
n cc c s y t hi sc hoc iu tr. Vic ngi dn s dng cc bin php cp
258
B YT (2007) Thng k t l t vong do tai nn thng tch giai on 2005-2006
259
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2010) Bo co tng hp - phng chng tai nn thng tch tr em Vit Nam
260
Kt qu s b v gim st tai nn thng tch nm 1007
261
262
B YT (2009) Thng k t l t vong do thng tch giai on 2005-2006
cu truyn thng vn rt ph bin d khng phi lc no cng hiu qu v thm ch c
th dn n t vong cho nn nhn. Cc bin php ny bao gm dc ngc ngi v gi
cho nc chy ra hay t ngi vo trong chum, lm nng chum bng cch ln qua ln
li trn la lm m ngi.
263
3.7.3 Thng tch do ng c
Nhiu trng hp b ng c do cc sn phm ho cht, cht c trong rau qu, cy
cnh, hi sn v do b ng vt v cn trng c cht c cn/t. Ngoi ra, thuc tr su,
cc loi thuc v dc phm ang ngy cng c s dng ph bin Vit Nam nhng
khng c ct tr cn thn trong t c kho h gia nh cng thng gy ng c.
Nm 2007, t l cht do ng c tr em t 0-19 tui l 0.4/100,000
264
. Bo co ca B
YT v t vong do thng tch giai on 2005-2006 cho thy ng c l nguyn nhn th
ba gy t vong do thng tch khng ch tui 0-10.
265

Theo mt nghin cu nm 2003, t l ng c tr s sinh l cao nht. Ng c thc n
chim hn 2/5 s trng hp ng c (44%), ng c do n rau, qu nhim c chim
khong trng hp (25%), ng c do kh ga hay khi chim hn 15% cc trng hp
ng c tr s sinh. Dng thuc qu liu chim khong 12% s ca ng c tr s
sinh, trong khi ng c t cht lng chim 4% cc trng hp ng c s sinh.
266
3.7.4 Tr b thng tch do ng, bng v vt sc nhn
Theo VMIS 2001, ng l nguyn nhn hng u gy thng tch khng t vong tr em
v v thnh nin 1-19 tui (1.322/100.000 em) nhng ch l nguyn nhn hng th su
gy thng tch c t vong (5/100.000 em). Tr em trai b ng c t l cao hn ng k
so vi tr em gi. a im ng c khc nhau theo tui ca tr. Chng hn, hu ht
cc trng hp b ng xy ra trong hoc gn nh i vi trng hp tr di 4 tui.
Ng li hu qu kinh t nghim trng cho nn nhn v gia nh do tn km v phi
nm vin v tr phi ngh hc.
Bng l mt nguyn nhn hng u khc gy thng tch tr. Theo VMIS 2001, t
l thng tch do bng tr em v v thnh nin 1-19 tui l 201/100.000 em, trong
khi bo co ca B Y t v t l t vong do thng tch trong nm 2005-2006 cho thy
bng l nguyn nhn th t gy t vong do thng tch khng ch tr em v v
thnh nin 0-19 tui.
267
Nm 2007, t l cht do bng tr em trung bnh Vit Nam l
0,27/100.000, trong nhm tui 0-4 tui c t l cao nht (0,78/100.000).
268
Bng, c bit bng nhit, l mt trong nhng nguyn nhn hng u gy thng tch
khng t vong tr di 5 tui. Nc nng, tc nhn chnh gy bng nhit l nguyn
nhn ca hu ht cc trng hp bng tng la tui. Bng nhit chim 84% s trng
hp thng tch do bng, bng do la chim 9%, trong khi bng do chy ln chim 6%
cc trng hp bng tr em. tr nh b bng d vng bng khng su hay khng
rng nhng vn c nguy c t vong hay nh hng nng n n s pht trin th cht
v nhn thc sau ny. Cc vt so li c th gy bin dng, tn tt cho tr v cn can
thip phu thut nhiu.
263
B YT v UNICEF Vit Nam (2006) Nghin cu v ui nc tr em ti mt s x Vit Nam v kin ngh cc bin
php phng chng ph hp
264
B YT (2008) Bo co v tai nn thng tch gy t vong Vit Nam
265
266
267
268
B YT (2008) Bo co v tai nn thng tch gy t vong Vit Nam
Theo VMIS 2001, thng tch do vt sc nhn gy ra xp th ba trong s nhng nguyn
nhn hng u gy t vong do thng tch tr em v v thnh nin 1-19 tui. T l tr
thng tch khng t vong do vt sc nhn l 720/100.000, trong khi t l t vong do
thng tch ny l 6/100.000 tr 1-19 tui. Tng t cc loi hnh thng tch khc, tr
em trai c t l thng tch do vt sc nhn cao hn ng k so vi tr em gi. Hu ht
cc thng tch do vt sc nhn (96%) gy ra do dao hoc cc vt tng t dao, gn
mt na (44%) cc trng hp xy ra trong hoc gn, 28% xy ra nng tri/cnh
ng.
269
3.7.5 Thng tch do bom mn cn st li
Hin nay Vit Nam cn st li nhiu bom mn v cc vt liu n l hu qu li sau
nhiu nm chin tranh. Theo B QP, c tnh c ti 800.000 tn bom mn cn st li nm
ri rc trn c nc, nh hng n 6,6 triu hecta t ai.
270

Tr em c bit c nguy c cao vi bom mn cn st li v cc em thng tng nhm
y l chi. Mt nghin cu nm 2009 cho bit trong 5 nm qua, 6 tnh b nh
hng nng n nht c 437 trng hp t vong v 489 trng hp thng tch do
bom mn. Khong 25% cc thng tch ny l tr 14 tui tr xung, trong ch c
18% tr em gi.
Cn nng cao nhn thc ca cha m, gio vin, lnh o cng ng v.v, c bit l tr
em, v mi nguy him v cc bin php phng nga an ton khi x l bom mn. Cng
nn lu rng Vit Nam cha tham gia Cng c v Cm s dng, tng tr, sn xut,
vn chuyn v tiu hy cc loi mn st thng.
271
3.7.6 Nhng n lc ca quc gia v phng chng thng tch tr em
Hp 3.7: Khuyn ngh ca y ban CRC v thng tch tr em ti Vit Nam (2003)
y ban ghi nhn nhng n lc ca Quc gia, c bit l Chng trnh Hnh ng quc gia kim sot
tai nn (2000) v kin ngh Nh nc tin hnh nghin cu v phm vi v nguyn nhn t vong do tai
nn, y mnh hot ng gim t vong do tai nn thng qua cc chin dch nng cao nhn thc, chng
trnh gio dc cng nh cc bin php khc, vi nh hng i tng l cha m, tr em v cng chng
ni chung.
Ngun: Kt lun ca y ban CRC v Vit Nam, UN (2003).
Nm 2001, Chnh ph ban hnh Chnh sch quc gia v Phng chng tai nn, thng
tch, coi thng tch l mt trong nhng vn x hi u tin trong k hoch pht trin
5 nm. Gim gnh nng thng tch tr em l mt trong nhng mc tiu ca Chng
trnh Hnh ng quc gia v tr em 2001-2010, cng nh mt trong cc mc tiu trong
chng trnh Th Gii ph hp cho Tr em. c nhng hot ng nng cao nng lc
trong xy dng, trin khai k hoch hnh ng v phng chng thng tch v xy
dng, trin khai c cc m hnh phng chng thng tch cho tr em 6 tnh thnh.
269
270
Trang web ca Trung tm cng ngh v r ph bom mn, http://www.bomicent.vn/
271
Bomicen and Viet Nam Veterans of America Foundation (2009) Report on Viet Nam Unexploded Ordinance and Landmine
Impact Assessment and Rapid Technical Response: in six provinces of Nghe An, Ha Tinh, Quang Binh, Quang Tri, Thua
Thien Hue and Quang Ngai H Ni (Bo co v D n iu tra, kho st v nh gi tc ng ca s nhim bom mn,
vt n cn st li sau chin tranh Vit Nam)
Trong nhng nm gn y, Chnh ph thc hin mt s bc i quan trng nhm ci
thin s an ton cho tr em. Nm 2006, B YT ban hnh quyt nh ra cc tiu ch
an ton cng ng p dng trn ton quc, kt qu l tnh n 2009 c 8 x c
nh gi v cng nhn l cng ng an ton cp quc t v 34 x/phng c cng
nhn l cng ng an ton cp quc gia. Nm 2008, B YT thng qua K hoch Hnh
ng phng chng thng tch n nm 2010 v nh hng n 2020. B GD&T cng
ban hnh Quyt nh v An ton hc ng nm 2007 nhm tng cng an ton mi
trng hc ng cho hc sinh.
Thng 6 nm 2007, Chnh ph ban hnh v thc thi Ngh quyt 32/2007/NQ-CP nhm
tng cng an ton giao thng, gim n tc v quan trng hn c l lm gim thng
tch do tai nn giao thng bng cc bin php: (1) tng cng an ton giao thng thng
qua nh trng v bo ch; (2) ci to c s h tng ng b, ng thy v cc
phng tin giao thng cng cng; (3) p dng cc bin php thc thi nghim khc v
lut an ton giao thng. K t ngy 15/12/2007 quy nh i m bo him bt buc
i vi tt c mi ngi (tr tr em) khi i xe my. Cc nh lnh o ca Quc hi, cc
B ngnh, on th qun chng v hi ng nhn dn mt s tnh tham gia tho lun
v vn thng tch tr em v xut bin php trong mt hi ngh cp cao do Quc
hi ch tr vo thng 2/2008.
Nm 2006, vn gim thng tch tr em tr thnh mt tiu ch quan trng trong m
hnh X, phng ph hp vi tr em c p dng Vit Nam theo m hnh Th gii
ph hp vi tr em nhm xy dng mi trng x hi v gia nh bo m cho s pht
trin y ca tr em. Tip theo , y ban dn s, gia nh v tr em trc y
ban hnh vn bn hng dn yu cu y ban nhn dn cc tnh v cc s ban ngnh
lin quan cn quan tm nhiu hn ti an ton cho tr em trong thng hnh ng v tr
em hng nm (thng 6). Ngoi ra, UBDSGTE trc y cng ng h mnh m vic
a hot ng chm sc v iu tr cho tr em b thng tch vo chnh sch khm cha
bnh min ph cho tr di 6 tui.
T gia nm 2007, B L-TB&XH c giao ch tr iu phi cng tc phng chng
thng tch tr em. B bt u xy dng k hoch hnh ng phng chng thng
tch tr em cho cc nm 2008-2010 v xy dng mt k hoch lin ngnh v phng
chng ui nc. Ngoi ra, cc chuyn gia t cc n v trung ng t chc tp hun
cho cc bc s nng ct tuyn tnh v d phng v iu tr s cu bng (Vin bng quc
gia), ng c (Trung tm chng c) v k thut chm sc chn thng c bn (Bnh
vin Vit c). Cc on th qun chng nh on Thanh nin, Hi Ph n, Hi nng
dn bt u lng ghp cc vn v phng chng thng tch tr em vo cc hot
ng ca mnh.
D c nhiu c gng nh trn nhng vn cn c nhiu s quan tm hn na ca nh
nc, hp tc hiu qu, gio dc v khuyn khch s tham gia ca cng ng, cng nh
b sung cc ngun ti chnh bo v tr em Vit Nam phng trnh thng tch v cc
tc hi ca thng tch.
3.7.7 Phn tch nguyn nhn v thng tch tr em
Kt qu ca nhiu kho st cho bit mt s nguyn nhn trc tip, gin tip v nguyn
nhn su xa ca tnh trng thng tch tr em nh sau:
Tr em nh mt mnh hoc thiu s gim st ca ngi ln: Nhiu ph huynh lm vic
t sng sm n ti khuya v con ci nh mt mnh. Tnh trng ny c bit ph
bin l cc vng nng thn ch yu lm ngh nng nn b m phi ra ng lm vic.
S thay i c cu gia nh c bit l nng thn do i hi ca cuc sng hin i
hnh thnh nn nhiu gia nh ht nhn v m hnh gia nh truyn thng nhiu th h
thng c nhiu ngi trng nom tr dn dn mt i. Mc d c cc nh tr v
trng mu gio, nhn chung u l nhng mi trng an ton cho tr nhng t l tr
di 5 tui i mu gio nng thn cn thp hn ng k so vi thnh th, nht l gia
nh kh khn v kinh t.
272
L do l nhng gia nh ny khng tin gi con nh tr
hoc mu gio, v thng c t c s nui dy tr ti vng nng thn hn thnh th.
Mi trng sng thiu an ton: Tr em nhng ni gn sng, knh rch, ao mng, gn
bin hoc nhng vng c nguy c l lt cao thng c nhiu nguy c d b ui nc.
nng thn lun c nhiu nguy c thng tch cho tr v c s vt cht hn ch, ngho
nn. V d nhiu cy cu vng ng bng sng Cu Long rt nh, c v khng c tay
vn. Rt nhiu con ng vng nng thn nh, g gh v khng c nh sng vo bui
ti lm tr em c nguy c b ng. Tnh trng thiu sn chi cho tr l mt vn na gp
phn gim an ton cho tr. Ngoi ra cn cc vn v an ton trong nh v nhiu tr tip
xc vi thuc tr su, h thng in v khu vc bp thiu an ton. Hn na, Vit Nam
mt s ni cn st li nhiu bom mn v vt liu n.
Cha m thiu thc v nguy c thng tch: Nhiu bc cha m do l l nn t quan tm
n vn bo v con ci trnh thng tch. Do h b qua mt s vic n gin
nhm to ra mi trng an ton cho tr, v d khng y np ging, b nc, khng
trng coi bp l hoc cht ha hc, thuc tr su gn tm vi ca tr. Ngoi ra, mt
s cha m thng mang con nh n ch lm vic, thm ch trn tu thuyn nh cc
gia nh lm ngh chi li lm tng nguy c cht ui tr em.
Mt s tr nh phi lm vic: y l mt trong nhng nguyn nhn chnh gy thng
tch tr em nhng vng nng thn ngho. Nhiu tr em b thng tch nghim trng
hoc b tai nn khi lm vic. V d, nhiu tr em gi b bng khi gip cha m nu cm,
nhiu tr b thng bi cc vt sc khi gip cha m thu hoch ma mng.
Mt s thng tch khng c iu tr: Nhiu ngi b thng tch t quyt nh khng
n bnh vin hoc cc c s y t v ngi tn tin. Cho n gn y, Bo him y t Vit
Nam cn cha chi tr cho iu tr thng tch.
Tr em khng c dy bi: y l mt trong nhng nguyn nhn hng u lin quan
trc tip ti tnh trng ui nc tr em. Theo mt nghin cu nm 2006, 76% s
ngi c hi cho rng khng bit bi l nguyn nhn hng u gy ui nc. Thc
t, theo nghin cu ny c ti 45 trn 46 tr em b ui nc khng bit bi.
273

Kh khn v kinh t: Do l l, ngi hoc kh khn v kinh t m nhiu gia nh khng
thc hin cc bin php an ton bao gm lm hng ro quanh b ao, t cc du hiu
cnh bo h hoc cc khu vc c nc nguy him hay che y b, thng ng nc.
Kh khn v kinh t cng dn ti s thiu thn trng mu gio, vn tr cng nh
thiu cc gio vin mu gio, c nui dy tr c trnh .
Thiu lut php, quy nh c th: y l mt vn quan trng trong phng chng
thng tch tr em. Cn phi y mnh trin khai cc quy nh hin c phng chng
tai nn v thng tch cho tr em.
Thc thi lut giao thng cn yu: Vn thc thi lut giao thng hin nay cn yu. Tuy
nhin, gn y c nhng n lc tch cc trong vic thc thi quy nh i m bo him
bt buc khi i xe my. Cn xem xt thm v vn thiu ht nhn lc trong lc lng
272
273
B YT v UNICEF Vit Nam (2006) Nghin cu v ui nc tr em ti mt s x Vit Nam v kin ngh cc bin
php phng chng ph hp
cnh st cng nh cc ch i ng tng cng cng tc thc thi cc quy nh
php lut v an ton giao thng.
Nhn thc ca cc cp ra quyt nh cn thp: Nhn thc cn thp ca cc nh hoch
nh chnh sch cng nh ca cng ng cc nh ti tr v hu qu ca thng tch tr
em, t l t vong v mc bnh do thng tch, cng nh gnh nng kinh t m gia nh
v x hi phi gnh chu l mt yu t na gp phn vo vic tnh trng thng tch tr
em cha c gii quyt mt cch trit .
Thiu tiu chun thit k v xy dng ph hp: Tiu chun thit k v xy dng nh ca,
sn chi cn thp cng gp phn lm gim an ton v tng thng tch tr.
Cha m l ngi chu trch nhim chnh v sc kho ca tr. Tuy nhin, cn nhiu c
quan khc c chung trch nhim bo v tr em phng trnh thng tch. Cc c quan
bao gm: B YT, B L-TB&XH, B GD&T, B CA, B TP, B GTVT v nhiu thnh
phn x hi khc, bao gm c cc nh qun l gio dc v gio vin.
B L-TB&XH, c quan ch tr trong vn thng tch tr em, ang gi vai tr ch
o trong vic vn ng chnh sch phng chng thng tch tr em. Cn coi yu cu
thit k v to sn chi cho tr em l mt u tin quan trng ca cc cp chnh quyn
a phng. Ngoi ra, cng cn nng cao nng lc ca cc c s y t a phng c
th thc hin s cu v chm sc chn thng ban u. Hn na, cn quan tm hn
n vic cung cp cc kin thc v s cu cho ton dn. Do c nhiu thnh phn lin
quan trong vn phng chng thng tch tr em nn cn t ln hng u vic nng
cao nhn thc ca cng chng thng qua cc phng tin truyn thng i chng v cc
phng tin truyn thng khc. Cc on th qun chng nh on Thanh nin, Hi Ph n
c kh nng v cng cn ng vai tr quan trng trong hot ng nng cao nhn thc.
Nhng pht hin chnh - quyn c sinh tn v chm sc
sc khe tr em
S sng cn v sc khe ca tr em: T l t vong ca tr di 1 tui v tr em ni
chung gim mt na trong giai on t nm 1990 ti nm 2006 mc d vn cn
nhng bt bnh ng. Cc bnh ph bin tr em bao gm vim ng h hp cp,
tiu chy, st xut huyt v suy dinh dng. bao ph tim chng v cung cp
Vitamin A kh cao vi mt s s khc bit. T l ci cc cao v t l nui con hon
ton bng sa m thp l thch thc i vi vic t c cc mc tiu gim t l
suy dinh dng. Tnh hnh b sung vi cht dinh dng tuy c mc bao ph rng
nhng cn kh khn trong duy tr.
Sc khe v thnh nin: cc chng trnh k hoch ha gia nh quc gia bao
ph cho cc nhm i tng khc nhau, c bit l cc cp v chng v nhng cha
ch y n thanh nin cha kt hn nhng c quan h tnh dc. V thnh
nin v thanh nin cn c hiu bit hn ch v sc khe sinh sn tuy hu ht khng
quan h tnh dc sm. Nhiu nam gii (29%) khng bit v cc bnh ly truyn qua
ng tnh dc hn n gii (17%). Bnh ly truyn qua ng sinh sn v bnh ly
truyn qua ng tnh dc v thnh nin v thanh nin cha c thng k y
, v mc nhn thc v nguy c ly nhim HIV cn thp. Nhng vn mi
pht sinh nh ht thuc, ung ru bia (nam ht thuc nhiu hn n), t l tai nn
xe my cao v cc vn v sc khe tm thn.
Sc khe b m v sc kho sinh sn: t l t vong m gim t 85 xung 75 trn
100.000 ca sng t 2002 ti 2008, nhng cn cao ti hn 4 ln vng dn tc
thiu s v nng thn vng su, vng xa, min ni. Mt vn v SKSS mi pht
sinh l s mt cn bng t l gii tnh khi sinh (112 tr em trai / 100 tr em gi nm 2008).
HIV/AIDS: Cc ca HIV dng tnh tng t 96.000 nm 1999 ln 245.000 nm
2003 (c l do t l xt nghim HIV tng); s hin mc HIV ph n c thai tng gp
10 ln t 1995 ti 2005, tuy nhin rt t ph n c thai c thng xuyn cung cp
thng tin v HIV/AIDS trong nhng ln khm thai. Dch HIV khng cn ch b hp
nhng nhm c nguy c cao. Tr em c nguy c cao nhim HIV bao gm tr lang
thang, tr em s dng ma ty v hnh ngh mi dm. S k th v phn bit i x
i vi nhng ngi b nhim bi HIV/AIDS vn cn ph bin.
Nc v V sinh: bao ph nc sch v v sinh c ci thin (ln lt l
89% dn s v 64% h gia nh). Hu ht cc trng hc c ngun nc v nh v
sinh (ln lt l 80% v 73%), nhng rt t ni p ng c tiu chun quc gia
(ln lt l 46% v 12%). Ch c 18% dn s c nhn thc v nh tiu hp v sinh
v 5% s hc sinh thc hin ra tay bng x phng. Chnh lch gia cc khu vc
v dn tc cn ln. Nc v v sinh khng an ton gy ra mt na s ca bnh
truyn nhim ph bin Vit Nam.
Tai nn thng tch tr em: thng tch tr thnh nguyn nhn ng k gy
t vong tr em 1-19 tui. Nguyn nhn chnh gy t vong gm ui nc, tai nn
giao thng, thng tch do vt sc nhn, ng c. Hu ht cc thng tch khng t
vong l do ng, ng vt cn, tai nn giao thng, thng tch do vt sc nhn v bng.
Mt lot cc chnh sch, chng trnh, chin lc quc gia, quyt nh, ngh nh,
tiu chun c ban hnh, bo m quyn sng c chm sc sc khe v
c sng cn ca tr em. Cc thch thc tim n i vi n lc quc gia bao gm:
(1) s cn thit phi tng cng iu phi lin ngnh, lin b nhm tng cng x
l cc vn chung nh suy dinh dng, tai nn thng tch tr em hoc HIV/AIDS;
(2) s cn thit phi tng phn b ngn sch cho y t ni chung v y t d phng
cng nh chm sc sc khe ban u ni ring; (3) s cn thit phi ci thin cc
quy trnh thu thp s liu, gim st v nh gi thng quy; (4) i hi phi tng
cng phm vi bao ph, cht lng v s ph hp ca cc dch v chm sc sc
khe trn ton quc, c bit l min ni, vng su, vng xa c nhiu nhm ng
bo dn tc thiu s sinh sng.
Mi B ngnh hu quan c trch nhim c th v s sng cn v sc khe ca
tr em. B Y t tt nhin c chc nng bao trm nhng vai tr ca B NN&PTNT
(nh v tiu chun thit k, cung cp dch v, iu phi cp nc nng thn), B
GD&T (nh p dng thit k tiu chun vo xy dng trng hc an ton cho tr
em), v B L-TB&XH (nh tuyn truyn, vn ng, huy ng ngun lc, iu phi
lin ngnh trong phng chng tai nn thng tch tr em) cng rt quan trng v tnh
cht lin quan trong nhiu lnh vc ca cc vn v s sng cn ca tr em.
Trng hc cng c trch nhim c th trong vic khuyn khch nc sch v v
sinh mi trng, v sinh c nhn, phng chng tai nn thng tch tr em, nng cao
nng lc cho gio vin v thc hnh chm sc sc khe an ton.
Mt vn lin tc c cp ti trong lnh vc ny l tnh trng thiu u t
c v ti chnh v nhn lc. Mc d chi tiu y t tng ng k trong thi gian va
qua nhng vn cn nhng mt cha c u t ng mc. Cn u t ngun
lc ci thin s lng v nng lc i ng y t a phng (nht l vng su,
vng xa), thu thp s liu, sc khe sinh sn v thnh nin, v sinh mi trng v v
sinh sinh hot. Mt vn quan trng v ko di khc l s chnh lch v bao
ph v t l s dng dch v y t gia cc vng, gia thnh th v nng thn gia
cc dn tc v nhm thu nhp. Nhng s khc bit ny phi c thu hp ng k
Vit Nam c th m bo y quyn c chm sc sc khe v s sng cn
ca mi tr em.
Cc dch v y t khng phi lc no cng thun li cho ngi s dng, do nhn
vin y t thiu k nng t vn, xt nghim v gi b mt, hoc thiu trang thit b hay
cha c khuyn khch y cung cp dch v mc yu cu theo chun/
hng dn quc gia. Cha m v ngi chm sc thiu cc kin thc v cc thc
hnh y t quan trng, chng hn nh nui tr s sinh v tr nh, k nng chm sc
hay v sinh c bn. Cc thnh phn chu trch nhim chnh khc nh trng thn,
hng xm v on th qun chng a phng cn h tr cho nhng ngi chu
trch nhim trc tip nh gia nh v c s y t. Ngoi ra cn c nhng kh khn
ln v mi trng, nh ngun nc khan him mt s vng nng thn, nh hng
ti cc thnh qu v s sng cn v sc khe tr em.
V sc khe sinh sn, mt vn phc tp l nhng k vng v vai tr v gii theo
truyn thng. Ph n vn b coi l phi c trch nhim v chm sc sc khe sinh
sn. Chm sc sc khe sinh sn v thnh nin cha c nhn nhn hay trin khai
y v gio dc sc khe sinh sn v tnh dc trng hc vn l mt vn
nhy cm. Ph n t c tip cn thng tin v dch v sc khe sinh sn ph hp
cng nh hnh vi ca h lin quan ti s dng bin php trnh thai v cc dch v
tin sn thng b chi phi bi cc quan h gia nh v tnh dc mang tnh truyn
thng, trnh hc vn v iu kin kinh t. S k th v phn bit i x lin quan
ti HIV/AIDS v bnh ly truyn qua ng tnh dc vn l nhng tr ngi ln.
V thng tch tr em, khun kh php l vn cha hon thin, thc thi lut php
cn tng i yu. Tuy y l mt trong nhng nguy c mi i vi sc khe ca tr
em nhng nhn thc ca cha m, ngi chm sc v cc cp c thm quyn v tm
quan trng trong phng chng tai nn thng tch v nhng phng thc tt nht
thc hin phng chng tai nn thng tch vn cn thp. Nh, trng hc v ni vui
chi u cn c m bo an ton cho tr em ng thi bn thn tr em cng cn
c trang b cc k nng cn thit phng nga tai nn thng tch (nh bi li, s cu).
Ph lc 3.1: Cc iu khon ca Cng c Quyn Tr Em lin
quan ti chng 3
Cc quc gia thnh vin phi tn trng cc quyn c qui nh trong Cng c 1.
i vi tng tr em trong phm vi quyn hn ca mnh m khng c s phn
bit i x di bt k hnh thc no, khng k chng tc ca tr em, b m hay
ngi bo tr hp php, mu da, gii tnh, ngn ng, quan im chnh tr hay
quan im khc, quc tch, dn tc hay xut thn x hi, ti sn, khuyt tt, bm
sinh hay cc yu t khc.
Cc quc gia thnh vin phi thc hin mi bin php ph hp m bo tr 2.
c bo v trnh mi hnh thc phn bit i x hay ngc i do a v, hot
ng, kin hay tn ngng ca cha m, ngi bo tr hp php hay cc thnh
vin gia nh.
iu 6: Quyn c sng
Cc quc gia thnh vin tha nhn rng mi tr em sinh ra u c quyn c sng. 1.
Cc quc gia thnh vin phi m bo n mc ti a s sng cn v pht trin 2.
ca tr.
iu 7: Quyn c khai sinh
Tr em phi c khai sinh ngay sau khi sinh v c quyn c t tn ngay sau 1.
khi sinh, cng nh quyn c c quc tch v quyn c bit v c cha m
chm sc, nu c.
Cc quc gia thnh vin phi m bo thc thi nhng quyn ny theo lut php 2.
quc gia v ngha v theo cc cam kt quc t trong lnh vc ny, c bit l i
vi nhng trng hp tr khng c quc tch.
iu 18: Trch nhim chung ca c cha v m trong nui dy tr em
Cc quc gia thnh vin phi c c gng cao nht m bo cng nhn mt 1.
nguyn tc l c cha v m u c trch nhim chung trong vic nui dy tr. Cha
m hay ngi bo tr hp php, tu trng hp, c trch nhim chnh v nui dy
tr. Quyn li cao nht ca tr phi c t ln hng u.
bo m v thc y nhng quyn nu trong Cng c, cc quc gia thnh 2.
vin cn phi c s h tr thch hp i vi cha m hoc ngi bo tr hp php
h thc hin trch nhim nui dy tr v phi m bo c cc c s, phng
tin v dch v cho vic chm sc tr.
Cc quc gia thnh vin phi c cc bin php ph hp m bo tr em c cha 3.
m i lm c quyn hng cc dch v v tin nghi chm sc tr ph hp.
iu 24: Quyn c hng cc tiu chun sc kho cao nht ca tr em
Cc quc gia thnh vin cng nhn quyn c hng nhng tiu chun sc 1.
kho cao nht v c s dng cc c s iu tr m au v phc hi sc kho
ca tr em. Cc quc gia thnh vin phi n lc m bo khng mt tr em
no b tc quyn tip cn cc dch v y t ny.
Cc quc gia thnh vin phi kin tr thc hin y cc quyn ny, c th l s 2.
dng cc bin php thch hp nhm:
(a) gim t l t vong tr di 1 tui v tr em ni chung;
(b) m bo cung cp cc h tr y t v chm sc sc kho cn thit cho
mi tr em, c bit l chm sc sc kho ban u;
(c) phng chng bnh tt v suy dinh dng, bao gm c hot ng trong
khun kh chm sc sc kho ban u, thng qua ng dng cng ngh
hin c, thng qua cung cp y thc n dng cht v nc sch,
cng vi cc bin php khc, trong c tnh n cc nguy c v nhim
mi trng;
(d) m bo chm sc sc kho trc v sau sinh ph hp cho b m;
(e) m bo mi thnh phn x hi, c bit l cha m v tr em, c thng
tin, tip cn gio dc v c h tr trong vic s dng cc kin thc c
bn v sc kho v dinh dng tr em, li ch ca vic nui con hon
ton bng sa m, v sinh sinh hot v mi trng, phng chng tai nn
thng tch;
(f) pht trin y t d phng, hng dn cha m, gio dc v cung cp dch v
k hoch ho gia nh.
3. Cc quc gia thnh vin phi p dng mi bin php ph hp v hiu qu nhm
xo b nhng tp tc truyn thng c hi cho sc kho tr em.
4. Cc quc gia thnh vin phi xc tin, khuyn khch hp tc quc t nhm tng
bc thc hin y cc quyn c cng nhn trong iu khon ny. V vn
ny, cn c bit ch n nhu cu ca cc nc ang pht trin.
Ph lc 3.2: Cc nguyn tc quc t v quyn con ngi v
HIV/AIDS
274
Nguyn tc v quyn con ngi Trch nhim ca quc gia v HIV/AIDS
Quyn khng b phn bit i x, c bo v bnh
ng v cng bng trc php lut
Khng c s dng tnh trng HIV/AIDS t chi
iu tr hay c hi gio dc, vic lm, chm sc sc
khe, i li, an sinh x hi, nh hay c tr.
Quyn c sng Khng c t chi bt k c nhn no mun xt
nghim v iu tr; phi qun l v cung cp bnh
ng cc bin php d phng v iu tr cho mi
nhm i tng, k c ngi c thu nhp thp, dn
tc thiu s, ph n v tr em.
Quyn c hng cc tiu chun cao nht v sc
khe th cht v tinh thn
Khng c t chi iu tr cho ngi nhim HIV
v cc bnh nhim trng c hi. Mi c nhn u
phi c to iu kin thc hin quyn li ca
mnh trong s dng cc bin php d phng (dng
bao cao su, bm kim tim sch). Phi m bo an
ton ngun cung cp mu quc gia khng bt k
kh nng chi tr ca ngi bnh.
Quyn t do v an ton ca con ngi Ngi nhim HIV phi c chnh quyn a
phng bo v khng b k th, phn bit i x,
khng b cch ly, c lp, bt gi da trn tnh trng
lin quan n HIV.
Quyn t do i li Ngi nhim HIV khng b a vo cc c s gim
st hay cch ly da trn tnh trng lin quan n
HIV; mi c nhn u c quyn la chn ni m
khng b phn bit i x v nh .
Quyn tm kim v c php c tr Khng c t chi t nn chnh tr i vi ngi
nhim HIV.
Quyn b mt ring t Khng c bt buc c nhn lm xt nghim; khng
c chia s hay cng b kt qu xt nghim nu
khng c s ng ca c nhn; khng c t
chi quyn t do v thin hng tnh dc gia nhng
ngi trng thnh nu t ng thun v khng p
dng bin php hnh s
Quyn c t do pht biu kin, quan im v
quyn c t do tip nhn v ph bin thng tin
Nhng ngi c HIV dng tnh c quyn c
bo v trnh phn bit i x v quyn t do tha
nhn tnh trng ca mnh; mi c nhn u c
quyn c bit thng tin v bnh tt v cc bin
php t phng trnh ly nhim (nh s dng bao
cao su, dng chung bm kim tim); cc phng
tin truyn thng phi tn trng ngi nhim HIV,
trnh nh kin, k th.
Quyn c t do hi hp Cc t chc h tr AIDS c t do hi hp; khng
c kim duyt hot ng ca h da trn tnh
trng HIV hay s lin quan vi hot ng mi dm v
s dng ma tu. Ngi nhim HIV c quyn tham gia
cc t chc ca ngi khng b nhim HIV/AIDS nh
cng on hay on th.
Quyn c lm vic Ngi nhim HIV c bo v trnh phn bit i
x trong cng vic.
274
Quyn c kt hn v lp gia nh Khng c tin hnh xt nghim bt buc tin hn
nhn t chi kt hn vi ngi ngi nhim HIV;
khng c t vn nh hng khuyn khch ph n
nhim HIV ph thai m khng gii thch cn k nguy
c ly truyn thc s t m sang con.
Quyn bnh ng trong hc hnh Cc trng khng c t chi tip nhn hc sinh
da trn tnh trng HIV v khng c phn bit
i x hc sinh trong trng do tnh trng HIV ca
hc sinh hay ph huynh hc sinh.
Quyn c c mc sng v ch an sinh x hi
ph hp
Cung cp cc h tr v phc li cho ngi khuyt
tt sng chung vi HIV/AIDS; ngi c HIV dng
tnh c bo tr trnh tht nghip, v gia c v
ngho i; ngi c HIV dng tnh c i x
u i trong ch phc li x hi nh ngi tn
tt.
Quyn c hng an sinh, h tr v phc li x
hi
Ngi trng thnh v tr em c HIV dng tnh
c hng h tr, phc li v cc quyn li x
hi.
Quyn c chia s tin b khoa hc v li ch lin
quan
Mi cng dn u c quyn bnh ng c xt
nghim HIV, iu tr ART v iu tr cc nhim trng
c hi do HIV/AIDS.
Quyn c tham gia vo i sng x hi v vn
ho
Chng k th v phn bit i x vi ngi c HIV
dng tnh; khuyn khch v bo lnh h tham
gia vo vic xy dng v trin khai xy dng chin
lc, hoch nh chnh sch v thit k chng
trnh v HIV/AIDS.
Quyn khng b tra tn, i x hay chu cc hnh
pht tn nhn, v nhn o hay h thp nhn phm
Nghim cm mi hnh vi k th v phn bit i x,
k c xc phm thn th. Khng c c hnh vi
cch ly v nh kin x hi su sc. Bo v ngi
b giam gi trnh ly nhim, nh s dng bao cao
su v bm kim tim an ton nh t v cc c
s giam cm cng bc khc. Bo v t nhn
trnh hnh vi cng hip, xm hi tnh dc v
khng c cng bc t nhn tham gia khng t
nguyn vo hot ng th nghim thuc, vc xin.
Quyn ca ph n v tr em Ph n v tr em c quyn c phng trnh,
thng tin v chm sc ph hp cho bn thn hay
thnh vin gia nh b nhim/nh hng. Ph n
v tr em c quyn c nh nc bo tr ng
thi ph n go chng v tr m ci c quyn
hng h tr trong chm sc cc thnh vin gia
nh hoc bn b b ly nhim.
Ph luc 3.3: Quyn tr em v HIV/AIDS: Tm tt khuyn co
ca y ban Cng c v quyn tr em
Quyn tr em iu
khon
Khuyn co ca y ban CRC v trch nhim ca
quc gia i vi tr em b ly nhim v chu nh
hng ca HIV/AIDS
Khng phn bit i x
Cc quc gia thnh vin phi
m bo mi quyn nu trong
Cng c m khng c bt k
hnh thc phn bit no, bt
k chng tc ca tr em hay
cha m hay ngi gim h hp
php, mu da, gii tnh, ngn
ng, tn gio, chnh kin hay
quan im khc, quc tch, dn
tc hoc xut thn x hi, ti
sn, khuyt tt, bm sinh hay
cc yu t khc
iu 2 y ban gii thch cc yu t khc trong iu 2 Cng
c bao gm tnh trng HIV/AIDS ca tr em hoc cha
m. Lut php, chnh sch, chin lc v tp qun phi
xo b mi hnh thc phn bit i x gp phn lm
tng tc ng ca bnh dch ny. Cn c cc chin lc
thc y cc chng trnh gio dc v o to c xy
dng nhm thay i thi phn bit i x v k th
lin quan n HIV/AIDS. Quc gia thnh vin cn: m
bo tip cn thng tin, y t v dch v x hi; hn ch s
rung b ca gia nh, cng ng v x hi; m bo tr
em nng thn v vng su vng xa l i tng d b
ly nhim c bo v; gim t tng trng nam khinh
n v phn bit i x v thin hng tnh dc.
Quyn li cao nht ca tr em
l mi quan tm hng u
Quyn li cao nht ca tr em
phi lun l mi quan tm hng
u trong cc hot ng lin
quan n tr em. Quyn li ca
tr em c v tr ngang bng vi
quyn li ca cha m, gia nh,
cng ng v quc gia.
iu 3 Cc chnh sch v chng trnh d phng, chm sc
v iu tr HIV/AIDS nhn chung thng c xy dng
dnh cho ngi trng thnh m cha quan tm ng
mc ti nguyn tc t quyn li cao nht ca tr em
ln hng u. Cc quc gia thnh vin cn coi tr em
l trung tm ca cc hot ng phng chng dch HIV;
thc hin cc chin lc d phng v chm sc p
ng nhu cu ca tr em.
Sng, tn ti v pht trin
Quyn c tn ti v pht trin
bao gm c c hi tr em
c hng phc li t cc
chnh sch v hot ng ca
Chnh ph, gip tr em pht
trin khi trng thnh. Tn ti
v pht trin c hiu l iu
kin tin thc hin mi
quyn khc.
iu 6 Cc quc gia phi bo v tr em trnh ly nhim HIV;
cung cp thng tin v cc k nng sng cn thit cho tr
v thnh nin v tin hnh cc bin php bo tr c bit
cho nhng ngi c nguy c hay nhu cu cp thit nht.
Ngha v ca Quc gia trong vic thc hin quyn c
sng, tn ti v pht trin cng nhn mnh yu cu phi
quan tm thch ng n i sng tnh dc cng nh
cc hnh vi, li sng ca tr em, cho d nhng hnh
vi, li sng khng ph hp vi nhng g c coi l
chp nhn c theo cc tiu ch vn ho hin hnh i
vi mt tui no . Cc chng trnh phng chng
ch t hiu qu khi nh gi ng thc t cuc sng
ca v thnh nin, ng thi tc ng n i sng tnh
dc bng cch bo m bnh ng trong tip cn thng
tin, k nng sng v cc bin php phng trnh ph hp.
Tn trng kin v quyn
tham gia ca tr em
Cn lng nghe, tn trng v cn
nhc quan im ca tr em.
Tr em c quyn tham gia vo
cc qu trnh quyt sch c nh
hng n mnh.
iu 12 Tr em c quyn tham gia, tu theo mc trng
thnh ca cc em, vo hot ng nng cao nhn thc
thng qua pht biu v nh hng ca HIV/AIDS n
cuc sng ca cc em v vo vic xy dng cc chng
trnh, chnh sch v HIV/AIDS. Cc bin php can thip
s em li li ch nhiu nht cho tr em khi tr c
tham gia tch cc vo nh gi nhu cu, xy dng gii
php, chin lc v trin khai ch khng ch n thun
l nhng i tng ra quyt nh. Cn khuyn khch s
tham gia ca tr vi t cch ngi gio dc cng trang la
c trong v ngoi trng hc. Cc quc gia, t chc quc
t v t chc phi chnh ph cn to lp mi trng h tr
v thun li tr em thc hin cc sng kin ca mnh v
tham gia y c cp cng ng v quc gia vo xy
dng khi nim, thit k, trin khai, iu phi, gim st v
nh gi cc chnh sch, chng trnh HIV.
Tip cn thng tin iu 17 Tr em c quyn c tip cn cc thng tin v d
phng v chm sc HIV/AIDS thng qua cc knh chnh
thc v khng chnh thc. Cc quc gia thnh vin phi
cn lu rng tr em cn c cc thng tin y , ph
hp v kp thi ty theo mc tip thu, la tui, nng
lc ca tr cng nh gip tr bit cch quan h tnh dc
mt cch ch ng v c trch nhim t bo v mnh
trnh ly nhim HIV. Cc quc gia thnh vin phi m
bo tr em c kh nng tip thu kin thc v k
nng v t bo v mnh v ngi khc khi bt u
bit sinh hot tnh dc. Cc quc gia cn thng xuyn
theo di v nh gi hiu qu ca gio dc trong vic
gim s th , k th v phn bit i x cng nh i
ph vi ni s hi v cc nhn thc sai lm.
Quyn c chm sc sc
kho, gio dc gii tnh, gio
dc v cung cp cc dch v
k hoch ho gia nh
iu 24 Cc dch v y t nhy cm cho tr em v v thnh nin.
Cc quc gia thnh vin cn m bo cc c s y t c
nhn lc c trnh , bit tn trng y quyn ca
tr em v ring t v trnh phn bit i x khi cc em
tip cn thng tin, t vn xt nghim t nguyn HIV, hiu
bit v tnh trng HIV, cc dch v y t ring t v gii tnh
v sc kho sinh sn, cung cp bin php trnh thai min
ph hay chi ph thp cng nh chm sc, iu tr HIV nu
cn.
T vn v iu tr t nguyn: Kh nng tip cn cc
dch v t vn v xt nghim HIV t nguyn v ring t,
c quan tm thch ng ti mc trng thnh ca tr
c vai tr quan trng i vi quyn v sc kho ca tr.
Cc Quc gia thnh vin cn m bo mi tr em u
c s dng cc dch v t vn v xt nghim HIV t
nguyn, ring t. Cc quc gia thnh vin phi hn ch
quy nh xt nghim HIV/AIDS bt buc i vi tr em
trong mi trng hp v trnh thc hin quy nh ny.
Tuy mc trng thnh ca tr s quyt nh cn c s
ng trc tip ca tr em hay ca cha m, ngi gim
h ca cc em hay khng nhng cc Quc gia thnh vin
phi m bo trc khi tin hnh bt k xt nghim HIV
no, d do nhn vin y t thc hin i vi nhng tr em
ti khm cha mt bnh khc hay l do khc, cc nguy
c v li ch ca nhng xt nghim ny cng phi c
truyn t y a ra quyt nh c cn c.
Phng chng LTMSC: Cc quc gia phi tin hnh mi
bin php c th phng trnh ly truyn t m sang
con theo cc tiu chun quc t v t vn, xt nghim,
chm sc v iu tr; ph n c thai phi c t vn v
h tr y c nhng quyt nh ng n; ph n
c thai phi c t vn v h tr y v nui con
hon ton bng sa m cng nh cc loi sa thay th v
cc la chn khc.
iu tr ART v iu tr y t: Xem Hng dn sa i
s 6 trong Hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con
ngi; Cc quc gia thnh vin phi m bo tr em
v v thnh nin c tip cn thng xuyn v bnh ng
vi hot ng iu tr, chm sc ton din, bao gm iu
tr ART, cung cp dinh dng y , h tr tinh thn v
tm l, chm sc ti gia nh, cng ng v ti nh. Cc
quc gia cn m phn cung cp dc phm chi ph
thp. Cc quc gia cn nghin cu cc vng mc trong
chm sc cng bng khc phc. Khng bao gi c
s dng tr em lm i tng nghin cu trc khi kt
qu can thip c kim chng bng th nghim
ngi trng thnh.
Mc sng ph hp iu 27 Cc quc gia thnh vin phi khuyn khch v nng cao
nng lc ca gia nh v cng ng c tr m ci do
AIDS bng cch to cho cc em mt mc sng ph hp
pht trin th cht, tinh thn, tnh cm, o c, kinh
t v x hi, bao gm c chm sc tm l nu cn. Nh
nc cn ng h v bo v quyn tha k v s hu
ca tr em.
B mt ring t iu 16 Cc quc gia thnh vin phi m bo bo gi b mt
kt qu xt nghim HIV, ph hp vi ngha v bo v
quyn ring t ca tr em, c trong y t v phc li x
hi, cng nh khng c tit l thng tin v tnh trng
HIV ca tr em vi ngi th ba, k c cha m nu
khng c s ng ca cc em.
Khng b chia r khi cha m
v gia nh
iu 9 Cn h tr tr em c sng trong c cu gia nh
hin c ti mc ti a c th. Tr m ci c chm sc
v bo v tt nht khi c sng chung cng cc anh
ch em rut cng nh trong s chm sc ca ngi thn
hay cc thnh vin gia nh. Nu khng th thc hin
c iu ny th cc quc gia thnh vin cn c bin
php cm sc thay th theo kiu gia nh, ti mc ti a
cho php (nh nhn con nui). y ban khuyn co ch
nn s dng bin php chm sc gio dng di bt
k hnh thc no khi khng cn gii php no khc. Nu
a tr vo tri gio dng, cn c cc bin php y
bo v quyn ca tr v ngn chn mi loi hnh
lm dng v bc lt tr em. Cn c bin php cht ch
m bo cc tri gio dng p ng cc tiu chun
c th v chm sc v tun th php lut v bo v tr
em. Cc quc gia cn h tr cc gia nh tr em khng
c ngi ln trng nom.
Bo v chng bo hnh iu 19 Tr em chung sng vi HIV/AIDS phi c bo v
chng bo hnh di bt k hnh thc no, k c tn
thng tm l do k th.
Bo tr v h tr c bit ca
nh nc
iu 20 Cc quc gia cn gip cc gia nh chu nh hng
bi HIV/AIDS, tr m ci, cc tr em v gia nh b nh
hng khc.
Quyn ca tr em khuyt tt iu 23 Cung cp y dch v tng t nh tr tn tt khc.
An sinh v bo him x hi iu 26 Phi bo v quyn ca nhng thnh vin nguy c trong
x hi v cc quc gia thnh vin cn ghi nh ngha v
ca mnh trong bo v quyn ca tr em b ly nhim
hay nh hng ca HIV/AIDS. Vic cung cp bng
chng xc nh nhn thn ca tr m ci, tr b b ri v
tr b nh hng bi HIV/AIDS l ht sc quan trng. V
vy, nh nc phi c c ch ng k khai sinh y .
Gio dc v vui chi iu 28, 31 Cc quc gia thnh vin phi m bo gio dc tiu hc
cho mi tr em, k c tr b ly nhim, m ci hay chu
nh hng khc t HIV/AIDS. Cc quc gia thnh vin
phi c nhng quy nh ph hp m bo cho tr
b nh hng bi HIV/AIDS c i hc. Cc quc gia
phi h tr cc gia nh b nh hng bi AIDS bng
cc bin php gip h tip tc cho con ci i hc v
m bo con em cc gia nh b nh hng bi AIDS
khng b phn bit i x trng hc cng nh c
vui chi cng cc tr em khc. Nh nc cng phi m
bo trng hc l mi trng an ton cho tr em,
trnh hnh vi xm hi hay cng bc tnh dc.
Trnh bc lt, lm dng, v
s dng cc cht kch thch
bt hp php
iu 32,
33, 34, 36
Bc lt, bo hnh, lm dng tnh dc v kinh t: Cc
quc gia thnh vin c ngha v bo v tr em trnh mi
hnh thc bc lt kinh t v tnh dc, bo m tr em
khng tr thnh con mi cho cc ng dy mi dm,
trnh tr thc hin bt k cng vic no c kh nng
gy tn hi v gio dc, sc khe, hay s pht trin th
lc, tm l, tinh thn, o c, x hi ca cc em. Cc
quc gia thnh vin phi kin quyt bo v tr em trnh
bc lt tnh dc v kinh t, nn bun bn tr em v cung
cp cc dch v h tr v chm sc cho nhng tr b
lm dng. Cn c cc c ch pht hin sm hnh vi bo
lc v lm dng.
Lm dng cht kch thch: Nh nc cn ban hnh
cc chnh sch v chng trnh vi mc tiu gim lm
dng cht kch thch v ly truyn HIV. Cn nng cao
hiu bit v cc hnh vi lm dng cht kch thch tr
em, k c tc ng t s th v xm phm cc quyn
tr em i vi nhng hnh vi ny. Cc chnh sch v
chng trnh c mc tiu gim s dng cc cht cm v
ly nhim HIV phi nhn thc c s nhy cm v li
sng nht nh ca tr, k c tr v thnh nin, trong bi
cnh phng chng HIV/AIDS. Cc quc gia thnh vin
phi trin khai cc chng trnh nhm gim cc tc nhn
khin tr lm dng cht kch thch, iu tr v h tr tr
lm dng cc cht ny.
Trnh bt cc, bun bn, tra
tn, hnh h
iu 35, 37 S bo v ca nh nc l rt quan trng tr em b
nh hng bi HIV khng b bt cc, bun bn, tra tn,
hnh h.
Phc hi th cht, tm l v
ti ha nhp x h
iu 39 Cc quc gia phi c bin php t vn cho tr em v gia
nh cc em hi phc sau nhng thng tn khi sng
trong mi trng gia nh b nh hng bi AIDS hay
bn thn cc em b ly nhim HIV c th tr thnh
nhng thnh vin thc s hu ch cho x hi.
Ph lc 3.4: Cc chng trnh, chnh sch Chnh ph ban
hnh v nc v v sinh
Ngy S vn bn Ni dung
29/4/1994 Ch th s 200/TTg Nc sch v v sinh nng thn
31/7/1998 Quyt nh s 135/1998/Q-TTg Chng trnh pht trin kinh t x hi min ni, vng su,
vng xa (Chng trnh 135)
3/12/1998 Quyt nh s 237/1998/Q-TTg Chng trnh mc tiu quc gia v cp nc v v sinh
nng thn
25/8/2000 Quyt nh s 104/2000/Q-TTg Chin dch quc gia v nc v v sinh n nm 2020
cho cc vng nng thn (tun l NS&VSMT)
19/3/2002 Quyt nh s 42/Q-TTg Qun l chng trnh quc gia
16/4/2004 Quyt nh s 62/2004/Q-TTg Chnh sch tn dng trin khai chin dch quc gia v
nc sch v v sinh nng thn
20/7/2004 Quyt nh s 134/2004/Q-TTg Chnh sch h tr t ai, sn xut, t ai nh c, nh
v cp nc cho cc vng dn tc thiu s ngho
11/12/2006 Quyt nh s 277/2006/Q-TTg Chng trnh mc tiu quc gia v cp nc v v sinh
mi trng nng thn giai an 2006-2010 (CTMTQG II)
CHNG 4:
QUYN C HC TP
V PHT TRIN
GII THIU
Chng ny bn v quyn c hc tp v pht trin ca tr em Vit Nam. Quyn
ny c qui nh bi iu 28 trong Cng c Quyn tr em (CRC), trong cng nhn
gio dc l mt quyn cn bn v nhn mnh rng vic thc hin quyn c gio dc
cn c m bo lin tc v trn c s bnh ng v c hi.
Hp 4.1. Cng c Quyn tr em cng nhn nhng quyn sau l nhng quyn c lin quan
trc tip ti Chng ny
iu 23: Quyn ca tr khuyt tt
iu 28: Quyn c gio dc
(a) Gio dc tiu hc l bt buc v min ph vi tt c tr em
(b) Khuyn khch pht trin cc loi hnh gio dc trung hc khc nhau
(c) Bng mi cch c th m bo tt c mi ngi c kh nng c tip cn gio dc
i hc
(d) Tt c tr em c th tip cn nhng thng tin v hng dn v gio dc v dy ngh
(e) C nhng bin php khuyn khch cc em i hc chuyn cn v gim t l b hc.
iu 29: Tr em c quyn pht trin ti a tim nng ca mnh
iu 31: Tr em c quyn tham gia nhng hot ng vn ha, ngh thut, vui chi gii tr
iu 29 CRC quy nh gio dc phi hng ti s pht trin ti a tim nng ca tr v
xy dng s tn trng quyn con ngi. iu 31 cao quyn ca tr c tham gia
vo cc hot ng vn ha, ngh thut, gii tr ph hp vi la tui nhm tng cng
phc li cho tr em.
Quyn c gio dc cng c h tr bi cc cam kt quc t, trong ng k nht
l Mc tiu Pht trin Thin nin k v Gio dc cho Mi ngi. Gio dc cho Mi ngi
c 155 nc k kt trong c Vit Nam v i din ca khong 150 t chc
Chnh ph v phi chnh ph ti hi ngh th gii ti Jomtien, Thi Lan, nm 1990. Mt ln
na Gio dc cho Mi ngi khng nh quyn c gio dc ca con ngi, c bit l
vic m bo tt c tr em c tip cn vi gio dc tiu hc v nhm gim ng k t
l m ch trc khi kt thc thp k ny.
Khung hnh ng Dakar c 164 Chnh ph thng qua ti Din n Gio dc Th Gii
Dakar, Senegal nm 2000, cam kt tng cng cc c hi hc tp cho tt c tr em,
thanh thiu nin v ngi ln, v cam kt n nm 2015 s t mc tiu 6 lnh vc: (i)
chm sc v gio dc mm non; (ii) ph cp gio dc tiu hc; (iii) nhu cu hc tp cho
thanh thiu nin v ngi ln; (iv) xa m ch cho ngi ln; (v) bnh ng gii; v (vi)
cht lng.
Ph cp Gio dc Tiu hc v bnh ng gii tt c cc cp gio dc cng c
cp trong Mc tiu Pht trin Thin nin k (MDGs), trong c ra mt lot ch tiu
cn phi t c trong khong thi gian nht nh vi hn cui l nm 2015.
Gio dc, c bit l gio dc cho tr em gi, gp phn vo vic thc hin cc quyn
khc. Gio dc cho tr em gi gn kt cht ch vi vic gim t l t vong tr em v b
m, ci thin tnh trng dinh dng v sc khe ca tr em, gim t l sinh, tng cng
vai tr ca ph n trong gia nh v s tham gia ca ph n vo cc hot ng chnh
tr. Gio dc cng gn lin vi vic tng nng sut v tng trng kinh t, bo v tr em
gi khi HIV/AIDS, lm dng v bc lt. Do , gio dc khng ch l mt quyn m cn
l phng tin gip tr thc hin cc quyn khc chng hn nh quyn c chm sc
sc khe, dinh dng, c bo v v tham gia.
Chng ny a ra mt ci nhn tng quan v tnh hnh gio dc v pht trin ca tr
em Vit Nam, sau s tho lun v cc vn lin quan ti gio dc mm non, gio
dc tiu hc v trung hc
275
, gio dc cho tr cn s quan tm c bit, v cui cng l
cc hot ng vn ha, vui chi gii tr v th thao. Mt phn tch nguyn nhn - kt qu
c s dng phn tch su hn nhng nguyn nhn nh hng ti quyn ca tr
em trong h thng gio dc. Vai tr v nng lc ca nhng c quan c trch nhim cng
c phn tch.
4.1 Tng quan v Quyn c Gio dc Vit Nam
Hin php Vit Nam m bo rng gio dc l mt quyn (iu 59) v quy nh rng Nh
nc, x hi v gia nh c trch nhim bo v, chm sc v gio dc tr em (iu 65)
nh nu trong Hp 4.2.
Hp 4.2. iu khon chnh ca Hin php nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam
iu 5: Cc dn tc c quyn s dng ting ni, ch vit ring.
iu 35: Pht trin gio dc l quc sch hng u. Mc tiu ca gio dc l hnh thnh v
bi dng nhn cch, phm cht v nng lc ca cng dn; o to nhng ngi
lao ng c ngh, nng ng v sng to, c nim t ho dn tc, c o c, c
ch vn ln gp phn lm cho dn giu nc mnh, p ng yu cu ca s
nghip xy dng v bo v T quc.
iu 36: Nh nc u tin cho u t gio dc v khuyn khch cc ngun u t khc. Nh
nc thc hin chnh sch u tin bo m pht trin gio dc min ni, cc vng
dn tc thiu s v cc vng c bit kh khn.
iu 59: Hc tp l quyn v ngha v ca cng dn. Bc tiu hc l bt buc, khng phi tr
hc ph. Cng dn c quyn hc vn ho v hc ngh bng nhiu hnh thc. Nh
nc v x hi to iu kin cho tr em khuyt tt v nhng tr em thit thi khc
c hc vn ho v hc ngh ph hp.
iu 63: Quyn bnh ng v khng phn bit i x i vi ph n
iu 65: Gia nh, nh nc v x hi c trch nhim bo v, chm sc v gio dc Tr em.
Lut Gio dc hin nay c sa i v thng qua ti phin hp th 7 ca Quc Hi vo
thng 6 nm 2005, c hiu lc t ngy 1 thng 1 nm 2006, thay th Lut Gio dc nm
1998. Lut bao gm 120 iu lin quan ti: cc quy nh; h thng gio dc quc dn;
nh trng v cc t chc gio dc khc; gio vin; hc sinh; qun l nh nc trong
gio dc; khen thng v x l vi phm; v cc iu khon thi hnh. Lut Bo v, Chm
sc v Gio dc tr em (c hiu lc t nm 1991 v c sa i nm 2004) cng
cp n trch nhim ca Chnh ph, B ngnh v cc t chc c lin quan n bo v,
chm sc v gio dc tr em.
Cam kt ca Chnh ph Vit Nam trong gio dc c th hin qua vic coi gio dc l
mt b phn cn bn trong cc chin lc v k hoch pht trin quc gia chng hn
nh Chin lc ton din v Tng trng v Gim ngho; Chin lc Pht trin Kinh t
X hi giai on 2001-2010 v K hoch Pht trin Kinh t X hi 5 nm giai on 2006-
275
Gio dc tiu hc v trung hc c gp vo mt phn v hai cp hc ny u cng thuc gio dc ph thng theo
quy nh trong Lut Gio dc 2005
2010. Cc chin lc v k hoch c th v gio dc gm c K hoch Chin lc Pht
trin Gio dc giai on 2001-2010 v Chng trnh Mc tiu Quc gia v Gio dc v
o to (2008).
Chin lc Pht trin Kinh t X hi giai on 2001-2010 ku gi s thay i cn bn
trong gio dc nhm p ng cc yu cu v ngun nhn lc trong giai on cng
nghip ha v hin i ha. p ng c yu cu ny, K hoch Chin lc Pht
trin Gio dc giai on 2001-2010 ra 3 mc tiu chnh: hin i ha gio dc; o
to nhn lc c trnh chuyn mn cao trong cc lnh vc khoa hc v cng ngh, v
qun l kinh doanh cng nh o to cng nhn lnh ngh; i mi tt c cc cp gio
dc vi i ng ging dy ng o hn v c cht lng hn, ci thin qun l gio
dc, v xy dng mt khun kh php l mnh m hn cho gio dc. By lnh vc sau
y c xc nh t cc mc tiu: (1) i mi mc tiu, ni dung v chng
trnh; (2) xy dng i ng gio vin v hin i ha cc phng php ging dy; (3)
i mi qun l gio dc; (4) i mi h thng gio dc quc dn v pht trin h thng
trng hc; (5) tng ngun lc ti chnh v h tng c s gio dc; (6) tng cng s
tham gia ca x hi; (7) tng cng hp tc quc t.
Nm 2003, Chnh ph thng qua K hoch hnh ng Gio dc cho Mi ngi giai
on 2003-2015
276
, nhm m bo rng n nm 2015 tt c tr em (c bit l tr em
gi cn s bo v c bit, tr thit thi nht v tr thuc cc nhm dn tc thiu s)
c tip cn vi gio dc c cht lng. S cam kt ca Vit Nam trong vic xa b
bt bnh ng gii trong gio dc cng c th hin trong K hoch hnh ng Quc
gia v Gio dc cho Mi ngi (EFA) v Mc tiu 3 ca Mc tiu Pht trin Thin nin
k (MDG) nhm xa b khong cch gii trong gio dc tiu hc v trung hc vo nm
2005 v t bnh ng gii trong gio dc vo nm 2015.
Hnh 4. 1: Xu hng t l nhp hc ng tui bc tiu hc v trung hc c s t
nm 1994-1995 n nm 2006-2007 (phn trm)
100
80
60
40
20
0
1994 - 1995 2000 - 2001 2002 - 2003 2004 - 2005 2006 - 2007
33,48
64,75
69,19
74,4
78,22 78,98
85,69 86,92
88,05
95,96
95,04
93,65 94,17
96,07 96,37
92,65
93,8
68,87
Ngun TCTK (2009) C s d liu pht trin Vit Nam [online] ti http://vdd.gso.gov.vn/ [truy cp ngy 14/06/2010]
276
B GD&T (2003) K hoch Hnh ng Gio dc cho mi ngi 2003-2015
Vit Nam c nhng tin b ng k t nm 1994. T l nhp hc bc tiu hc v trung
hc tng mnh trong giai on t nm 1994/95 n nm 1999/2000 trong Hnh 4.1: t
l nhp hc ng tui bc tiu hc tng t 69% ln 94%, v t l nhp hc ng tui bc
trung hc c s tng t 34% ln 65%. T l nhp hc ng tui ca c bc tiu hc v
trung hc c s u ang c duy tr t l cao.
Vit Nam t thnh tu rt kh quan so vi cc nc trong khu vc ng Nam .
Chng hn, t l nhp hc tinh bc tiu hc ca c nc nm 2006 l 95%, cao hn
so vi t l ny ca cc nc c GDP cao hn, chng hn nh Philippines v Thi Lan
(Hnh 4.2).
Hnh 4. 2: T l nhp hc ng tui bc tiu hc cc nc ng Nam , 2006
(phn trm)
Myanmar
100
80
60
40
20
0
90
96
84
100 100
91
94
95
Ngun: UNESCO (2010) Bo co ton cu v Gim st EFA ca UNESCO nm 2009, cho tt c cc nc tr Vit Nam.
TCTK (2009) C s D liu Pht trin Vit Nam, cp nht thng 7 nm 2009
4.1.1 Cc c quan chu trch nhim trong h thng gio dc
H thng gio dc v o to ca Vit Nam c chia thnh 4 bc hc:
mm non dnh cho tr t 3 thng n 6 tui;
gio dc ph thng bao gm 5 nm tiu hc (t lp 1 n lp 5), 4 nm trung hc
c s (t lp 6 n lp 9) v 3 nm trung hc ph thng (t lp 10 n lp 12);
gio dc ngh nghip (gio dc chuyn nghip v dy ngh);
gio dc i hc.
Cc c quan chu trch nhim trong lnh vc gio dc bao gm cc B ngnh ca Chnh
ph, cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip, on th qun chng v cng ng a
phng.
4.1.1.1 Cc B ngnh Chnh ph v cc t chc on th
Lut Gio dc quy nh rng Nh nc thc hin qun l h thng gio dc quc gia; tp
trung vo cht lng gio dc, thc hin phi tp trung ha trong qun l gio dc; tng
cng tnh t ch v trch nhim gii trnh ca cc t chc gio dc.
B GD&T l c quan Chnh ph thc hin chc nng qun l nh nc v cc cp gio
dc trn ton quc; thc hin chc nng qun l nh nc v cc dch v cng; v l
c quan qun l ngn sch nh nc thc hin cc nhim v trong phm vi qun l hp
php ca B. Lut Gio dc nm 2005 quy nh rng cc c quan ngang B v cc B,
ngnh khc c trch nhim hp tc vi B GD&T ty theo nng lc ca t chc .
Theo Lut Gio dc 2005, Chnh ph trnh Quc hi nhng quyt nh v cc hng dn
quan trng c nh hng n quyn hc tp v trch nhim ca cng dn. Chnh ph
cng phi trnh Quc hi xem xt v thng qua nhng chng trnh gio dc sa i,
bo co hng nm ln Quc hi v hot ng v thc hin ngn sch gio dc.
Lut cng quy nh rng y ban Nhn dn cc cp chu trch nhim: m bo cc iu
kin ti chnh, c s h tng, gio vin v thit b dy hc cho cc c s cng lp chu
s qun l trc tip ca mnh, p ng cc yu cu m rng quy m, ci thin cht
lng v hiu qu gio dc a phng mnh. Hi ng Nhn dn cp tnh quy nh
hc ph, ph nhp hc i vi cc c s gio dc cng lp trong tnh, theo xut ca y
ban Nhn dn cng cp.
B TC, phi hp vi B GD&T v lnh o c quan qun l nh nc v dy ngh,
ra mc hc ph v ph nhp hc i vi cc t chc gio dc cng lp thuc s qun l
ca cp trung ng.
Lut cng qui nh cc c quan nh nc, t chc chnh tr v cc t chc khc, cc n
v lc lng v trang nhn dn v mi ngi dn phi c trch nhim chng hn:
Gip nh trng t chc cc hot ng gio dc v nghin cu; a)
Gip to mi trng gio dc lnh mnh v ngn nga cc hot ng c th gy b)
hu qu xu ln thanh thiu nin;
H tr hc sinh trong cc hot ng gii tr lnh mnh, vn ha, th dc, th thao; c)
ng gp lao ng, ngun lc v ti chnh vo s nghip pht trin gio dc ty d)
thuc kh nng ca mnh.
Lut cn qui nh trch nhim cho Mt trn T quc Vit Nam v cc t chc thnh
vin trong vic huy ng nhn dn phc v s nghip gio dc. on Thanh nin
Cng sn H Ch Minh c nhim v phi hp vi nh trng gio dc thanh thiu
nin v huy ng cc on vin v thanh nin nu gng hc tp, rn luyn v tham
gia s nghip gio dc.
4.1.1.2 Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip, on th qun chng v cng
ng a phng
S xut hin ca cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v on th qun chng cn
kh mi m. Cc t chc ny thng do ngi dn a phng hoc nhng ngi c
quan tm c bit cc vn x hi v nhm tr c th chng hn nh tr m ci b nh
hng HIV v AIDS hoc tr khuyt tt thnh lp.
Lut Gio dc quy nh cha, m hoc ngi gim h c trch nhim to iu kin cho tr
em di s gim h ca mnh c hc tp, o to v tham gia vo nhng hot ng
ca nh trng. Lut cng khng nh rng tt c cc thnh vin trong gia nh c trch
nhim to mi trng thun li cho s pht trin ton din (v o c, tr tu, th cht
v thm m) ca tr. Ngi ln c trch nhim gio dc, lm gng v phi hp vi nh
trng ci thin cht lng v hiu qu gio dc. Lut cng quy nh cn thnh lp
mt ban i din ph huynh hc sinh do cha m hc sinh hoc ngi gim h mi lp
hoc mi trng bu ra lin lc vi nh trng v nhng vn gio dc.
4.1.2 Phn b ngn sch v qun l ti chnh
Trc khi t nc chuyn sang nn kinh t th trng theo nh hng x hi ch
ngha, h thng gio dc Vit Nam ch yu da vo ngun ngn sch nh nc. Ngun
kinh ph gio dc hin nay c thu t cc khon hc ph, ph nhp hc v ng k, ph
hot ng t vn v chuyn giao cng ngh, thu nhp t kinh doanh v dch v cc hot
ng gio dc, u t trong v ngoi nc vo cc t chc gio dc, ti tr t cc t
chc v cc c nhn trong nc v quc t (theo quy nh ca php lut)
277
.
Ngn sch nh nc cho gio dc v o to tng ln cng vi s tng trng GDP
cao v n nh. T trng chi gio dc v o to trong GDP nm 2001 l 3,2% v tng
ln 4,7% nm 2007. T trng ngn sch nh nc chi cho gio dc v o to tng t
13% nm 2001 ln 16% trong nm 2007
278
. K hoch Chin lc Pht trin Gio dc giai
on 2001-2010 cho thy chin lc ca Chnh ph l tng t l phn trm ngn sch
nh nc chi cho gio dc ln t nht l 20% trong nm 2010.
279

Hnh 4. 3: Phn b ngn sch nh nc cho gio dc theo bc hc, 2008 (phn trm)
Trng trung cp k thut, 3,8
Gio dc THCS & 23,5
Dy ngh, 9,8
8,5
Ngun: B GD&T (2009) n i mi c ch ti chnh Gio dc Giai on 2009-2014
277
Nguyen Quang Kinh and Nguyen Quoc Chi (2008) Education in Vietnam: Development History, Challenges and
Solutions (Gio dc Vit Nam: Lch s pht trin, Thch thc v Gii php)
278
World Bank (2008) Vietnam Development Report 2009: Capital Matters (Bo co Pht trin Vit Nam 2009: Nhng
vn v vn)
279
B GD&T (2009) n i mi C ch Ti chnh Gio dc Giai on 2009-2014
Trong ngnh gio dc v o to, gio dc tiu hc lin tc nhn c khon phn
b ln nht t ngn sch nh nc chi cho gio dc, sau l gio dc trung hc c
s. Nm 2008, tng ngn sch nh nc chi cho gio dc l 81.419 t ng (4.568,71
triu USD
280
), trong 23.204 t ng (1.302,06 triu USD) cho gio dc tiu hc, chim
28.5% tng ngn sch, xem Hnh 4.3
281
. Gio dc mm non nhn c 8,5% tng ngn
sch gio dc, thp th hai trong tt c cc bc hc. Theo Ngn hng Th gii, nm
2002 lng v th lao chim 71,3% tng chi ngn sch thng xuyn trong ngnh gio
dc
282
.
B GD&T c tnh rng ngn sch nh nc cho gio dc s tip tc tng v t
184.311 t ng (10.342,34 triu USD) vo nm 2014, hn gp i ngn sch cho nm
2008 (Hnh 4.4). Gio dc tiu hc d kin s tip tc c phn b nhiu nht, tuy
nhin t trng ngn sch nh nc chi cho gio dc tiu hc s gim mt na im phn
trm vo nm 2014, tip theo l gio dc trung hc c s gim xung cn 22%.
Trong khi t trng ngn sch cho gio dc tiu hc v trung hc d kin s n nh, th t
trng ngn sch cho gio dc cao ng v i hc d kin tng t 10,7% nm 2008 ln
12.4% vo nm 2014. Xu hng ny phn nh xu th tng dn s trong c nc cng
nh nhu cu gio dc i hc ngy cng tng khi Vit Nam ang c nhng tin b khng
ngng nng cao trnh gio dc ca nhn dn.
Hnh 4. 4: Phn b ngn sch nh nc cho gio dc theo bc hc (n v: 100 t
ng): 2001-2008 (thc t) v 2010-2014 (d kin)
60.00
50.00
40.00
30.00
20.00
10.00
0.00
6,38
10,25
17,11
23,30
29,65
38,93
52,16
4,20
3,29
7,58
11,83
19,13
22,36
29,71
39,81
22,86
17,06
12,17
20,46
15,27
12,27
9,12
15,11
11,28
8,22
6,92
4,10
2,55
1,36
2001 2004 2006 2008 2010 2012 2014
Ngun: B GD&T (2009). n i mi C ch Ti chnh Gio dc Giai on 2009-2014
280
S tin tng ng tnh theo USD trong chng ny c tnh trn c s t gi hi oi ca UN l 17.821ng/
USD vo ngy 30 thng 9 nm 2009
281
B GD&T(2009) n i mi C ch Ti chnh Gio dc giai on 2009-2014
282
World Bank (2005) Viet Nam, Managing Public Expenditure for Poverty Reduction and Growth Volume II: Sectoral
Issues Public Expenditure Review and Integrated Fiduciary Assessment. (Vit Nam, Qun l chi tiu cng Tng
trng v Gim ngho- nh gi tng hp chi tiu cng, u thu mua sm cng v trch nhim ti chnh Tp 2:
Cc vn chuyn ngnh)
4.1.3 Phn cp v qun l gio dc
Vic qun l ngn sch nh nc trong gio dc ang c phn cp theo xu hng ngy
cng trao quyn t ch cho chnh quyn a phng cng nh cho cc t chc hot ng
trong lnh vc ny
283
. Chnh quyn a phng chu trch nhim phn b ngn sch cho gio
dc ph thng v cho cc t chc o to do a phng qun l. B GD&T chu trch
nhim qun l nh nc i vi gio dc mm non, gio dc tiu hc v trung hc cn B
L-TB&XH qun l dy ngh.
y ban Nhn dn cp huyn chu trch nhim qun l cc trng tiu hc v trung hc
c s cn y ban Nhn dn cp tnh chu trch nhim qun l cc trng trung hc ph
thng. S Gio dc v o to tham mu cho y ban Nhn dn tnh trong vic qun
l ngnh gio dc. Phng Gio dc v o to huyn tham mu cho y ban Nhn dn
huyn trong vic qun l gio dc.
Gn y vn tham nhng trong h thng gio dc ngy cng c ch v vi
nhng v tham nhng c a tin trn cc phng tin truyn thng quc gia. Nhiu
bng chng cho thy tham nhng th hin di nhiu hnh thc khc nhau, k c vic
nhn tin v hi l nng im cho hc sinh, yu cu cha m hc sinh phi ng tin
hc thm, nhng hnh vi phi o c lin quan n tuyn chn v nng bc gio
vin. Nhiu v tham v bin th ti sn nh trng ca cc nhn vin qun l trng
c ng ti.
284
xa b tham nhng v gian ln trong gio dc, nm 2007, B
GD&T pht ng phong tro Hai Khng: ni khng vi tiu cc trong thi c v
bnh thnh tch trong gio dc.
4.1.4 X hi ha gio dc
Lut Gio dc nm 2005, quy nh rng: (a) Nh nc v ton th nhn dn c trch
nhim chm lo s nghip gio dc v xy dng mt x hi hc tp; (b) Nh nc thc
hin a dng ho cc loi hnh trng v cc hnh thc gio dc; khuyn khch cc t
chc, c nhn tham gia pht trin s nghip gio dc; v (c) Mi t chc, gia nh v
cng dn c trch nhim chm lo s nghip gio dc.
Vi ch trng x hi ha , gio dc bn cng v t thc c m rng ng k. T
l trng mu gio v nh tr t thc tng t 30% nm 1994 ln 58% nm 2004
285
. T l
trng trung hc ph thng t thc tng t 20% trong nm 1994 ln 21,2 % trong nm
hc 2008-2009. Trong nm hc 2008-2009, ch c 0,6% trng tiu hc v 0,3% trng
ph thng c s l trng t thc trong khi , con s ny l 20,8 % i vi trng trung
hc ph thng (Bng 4.1).
Bng 4. 1 . T l trng v hc sinh cng lp v ngoi cng lp, phn theo bc hc
bt buc, nm hc 2008-2009 (phn trm)
Loi hnh Tiu hc Trung hc c s Trung hc ph thng
Trng Hc sinh Trng Hc sinh Trng Hc sinh
Cng lp 99,4 99,4 99,7 98,9 79,2 78,8
Ngoi cng lp 0,6 0,6 0,3 1,1 20,8 21,2
Ngun: Thng k B Gio dc v o to cho nm hc 2008-2009 ti: http://www.moet.gov.vn/?page=11.11&view=1579
[truy cp ngy 28 thng 5 nm 2010]
283
World Bank (2005) Viet Nam, Managing Public Expenditure for Poverty Reduction and Growth Volume II: Sectoral
Issues Public Expenditure Review and Integrated Fiduciary Assessment. (Vit Nam, Qun l chi tiu cng Tng
trng v Gim ngho- nh gi tng hp chi tiu cng, u thu mua sm cng v trch nhim ti chnh Tp 2:
Cc vn chuyn ngnh)
284
Nguyn nh C (2007) Tham nhng trong Gio dc Vit Nam
285
Nguyen Quang Kinh and Nguyen Quoc Chi (2008) Education in Vietnam: Development History, Challenges and
Solutions(Gio dc Vit Nam: Lch s pht trin, Thch thc v Gii php)
Trong khi mc ch ca vic x hi ha l huy ng cc ngun lc x hi (ngoi u t
ca nh nc) u t cho gio dc th x hi ha hu ht cc a phng li c
hiu l huy ng cc ngun lc trc ht l ca ngi s dng dch v b p
nhng thiu ht v ngun vn.
4.2. Pht trin tr th v gio dc mm non
nh ngha mm non rt khc nhau ty tng quc gia v khu vc trn th gii, tuy nhin
y ban CRC coi tt c tr t khi sinh ra, tri qua sut giai on mu gio v chuyn tip
ln tiu hc u thuc nhm ny.
286

iu tra MICS 2006 ch ra rng c khong 57% tr di 5 tui cng vi ngi ln tham
gia vo t nht l 4 hot ng nhm thc y vic hc tp v sn sng n trng ca
cc em. Nhng hot ng ny bao gm: c hoc xem truyn tranh; k chuyn, ht hoc
a tr i chi.
thnh th ngi ln tham gia vo cc hot ng ny vi tr em nhiu hn so vi
vng nng thn v cng c s khc bit ln gia cc vng min v a v kinh t x hi
ca h gia nh
287
. T l ngi ln vng ng bng sng Hng tham gia vo hot ng
hc tp ca tr nh cao nht (64%), t l thp nht l vng Ty Bc (45%) v vng
ng bng Sng Cu Long (48%). H gia nh kh gi nht c t l tham gia hot ng
hc tp cao nht (hn 70%) trong khi h ngho nht mc thp nht (di 50%), nh
biu din trong Hnh 4.5.
Hnh 4. 5: T l tr 0-59 thng tui c cc thnh vin trong gia nh tham gia vo
cc hot ng thc y vic hc tp v sn sng n trng ca tr, theo nhm
thu nhp, 2006 (phn trm)
80
60
40
20
0
48
50,1
54,2
58,3
70,7
Ngun: TCTK v UNICEF (2007) MICS2006
286
UN Committee on the Rights of the Child (2005) General comment 7. CRC/C/GL/7. (Nhn xt chung s 7)
287
Cng vi cha m, anh ch rut v cc thnh vin khc trong gia nh chng hn nh ng
b, cng trng nom cc em nh, c vng nng thn v thnh th. Tuy nhin, vn cn
mt s tr khng c trng nom y . MICS 2006 cho thy 19% tr di 5 tui
Vit Nam phi nh mt mnh hoc ch c anh ch di 10 tui trng nom trong tun
trc thi im din ra iu tra.
T l ny i vi cc em gi (20%) c cao hn mt cht i vi cc em trai (17%). T l
tr em vng nng thn (22%) khng c chm sc y cng cao hn tr em
thnh th (10%). Tuy nhin, yu t nh hng nht chnh l trnh hc vn ca ngi
m (Hnh 4.6). Trong s em ch c anh ch di 10 tui trng nom, hn 1/4 tr c m
cha tng i hc trong khi t l ny tr c m hc ht trung hc ph thng ch l 6%.
Hnh 4. 6: T l tr em t 0-59 thng tui nh do tr khc di 10 tui trng trong
tun qua, phn theo trnh hc vn ca ngi m (phn trm)
30
20
10
0
26,5
16,5
12,8
6,2
Ngun: TCTK v UNICEF (2007) MICS 2006
4.2.1 Gio dc mm non
Theo bo co nm ca V Gio dc Mm non nm 2008/09, t l nhp hc chung ca
cc em di 3 tui l 20%, t 3-5 tui l 79% v 5 tui l 99%.
T l nhp hc bc mm non trong 5 nm qua, t nm 2000/01 n 2005/06 tng ln: t
l i hc nh tr tng t 11% ln 13%; mu gio t 3-5 tui tng t 49% ln 58%; v t l
tr 5 tui i hc mu gio tng t 72% ln 88% (Hnh 4.7).
Hnh 4. 7: T l nhp hc chung bc gio dc mm non, t nm hc 2000-2001 n
nm hc 2005-2006
100
80
60
40
20
0
2000/01
72
49
11 11
12 12
13 13
50
54
58
62
58
76 76 74
86 88
2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06
Ngun: UNCESCO (2008) Asia and the Pacic Education for All (EFA) Mid-Decade Asessment: Mekong sub-region
Synthesis Report.(Gio dc cho mi ngi Chu v Thi Bnh Dng. nh gi gia thp k: Bo co tng hp tiu
vng sng M Kng).
MICS 2006 cho thy c s khc bit ng k v t l chuyn cn gia khu vc nng thn
v thnh th vi 75% tr em thnh th i hc mm non so vi 51% nng thn. Cng c
s khc bit v gii vi 53% tr em trai i hc mm non so vi 61% tr em gi.
Hn 80% tr t cc gia nh kh gi nht i hc mm non trong khi t l ny ca tr t
cc h gia nh ngho nht ch c 36% (Hnh 4.8).
Trnh hc vn ca m cng ng vai tr quyt nh trong vic cho con i hc mm
non. T l i hc ca cc em c m khng i hc l 47%, ch hc ht tiu hc l 52%
trong khi t l ny ca cc em c m hc ht trung hc c s l 72%. T l ny cao hn
(83%) con em ca cc b m hc ht trung hc ph thng.
S tng quan gia t l nhp hc v trnh hc vn ca m cho thy nhng bc cha
m c hc thc sn sng cho con ci i hc mm non hn cc bc cha m c trnh
hc vn hn ch v/hoc h cng hiu r hn tm quan trng ca gio dc mm non.
T l tr hc lp mt tng hc qua mu gio cng l mt yu t quan trng nh
gi s sn sng i hc. Nhn chung, theo c tnh ca V Gio dc Mm non, B
GD&T, nm 2006, 87% tr i hc lp mt nm trc i hc mu gio. Khng c s
khc bit ln gia thnh th v nng thn hay gia cc vng min ngoi tr khu vc ng
bng sng Cu Long vi t l thp hn ng k l 69% i hc mu gio
288
.
288
Hnh 4. 8: T l tr t 36-59 thng tui i hc mu gio, phn theo nhm thu nhp,
2006 (phn trm)
100
80
60
40
20
0
35, 7
48, 9
56, 7
61, 7
80, 7
4.2.2 p ng quc gia i vi pht trin tr th v gio dc mm non
Lut Gio dc nm 2005, iu 21 quy nh mc tiu ca gio dc mm non phi thc
hin vic nui dng, chm sc v gio dc tr t 3 thng n 6 tui, vi mc tiu l
gip tr pht trin v mt th cht, tnh cm, tr tu v thm m hnh thnh cc yu t
cn bn v nhn cch cng nh chun b cho tr i hc tiu hc. Cc th ch gio dc
mm non gm: nh tr (tip nhn tr t 3 thng n 3 tui); mu gio (tip nhn tr t
3-6 tui) v trng mm non c c lp nh tr v mu gio cho tr t 3 thng n 6
tui.
Nm 1999, ngn sch gio dc mm non ch chim 5,4% tng ngn sch gio dc ca
nh nc. Tuy nhin, t trng ngn sch nh nc dnh cho gio dc mm non lin tc
tng, v t 8,5% trong nm 2008
289
.
B GD&T cn khng nh thm rng trong tng lai, mc tiu, nhim v v phng
php gio dc mm non phi m bo nhng tiu ch sau
290
:
L bc hc u tin trong h thng gio dc quc dn, gp phn gip ngi Vit
Nam c gio dc ton din v mi mt.
Phi ph hp vi tui v khu vc. Ni dung v phng php phi nht qun v
ph hp vi gio dc tiu hc v trung hc.
Phi c tnh thc t v theo kp nhng ng dng mi trn th gii
289
B GD&T (2008) n i mi C ch Ti chnh Gio dc giai on 2009-2014
290
B GD&T (2006) Ti liu d n Gio dc tr th
Phi bnh ng v khng phn bit i x vi tr em vng su, vng xa v vng
c bit kh khn. Gio dc mu gio phi c u tin thch ng, c bit cho
tr 5 tui.
Ci thin trang thit b v nng cao cht lng o to gio vin vi trch nhim
ca nh nc.
Nh nc cn ch trng hn ti gio dc mm non c bit l khu vc nng
thn ngho.
iu l Trng mm non mi (Quyt nh s 14/2008/Q-BGDT, ngy 7 thng 4 nm
2008 ca B GD&T) c bit ku gi cc t chc cung cp dch v chm sc tr th
cn to dng mi trng hc tp v gio dc tt nht cho tr khuyt tt gip cc em
cng tham gia vo hot ng hc tp vi cc em khc c mu gio v nh tr.
4.2.3 Phn tch nguyn nhn - kt qu: pht trin tr th v gio dc mm non
MICS 2006 cho thy c rt nhiu em nh c bit l cc em di 3 tui khng c
chm sc y trong nhng nm u i. Hu ht cc em nh ny vng nng thn
v nhng khu vc xa xi ho lnh, c bit l cc em thuc nhm dn tc thiu s.
Mt nguyn nhn ca vn ny l cha m cha nhn thc c gi tr ca pht trin
tr th. Trong nhiu trng hp, nguyn nhn su xa hn cn do cha m c trnh hc
vn thp, c bit l ngi m.
Mt nguyn nhn trc tip khc l cc em khng c tip cn vi sch bo v chi,
v mt thc t l nhng gia nh ngho hn, ngi ln cn phi bn tm vi vic kim
sng. Mc d nhng gia nh kh gi hn cng chu p lc bi thi gian lm vic ko
di, nhng dng nh h c ngun lc kinh t hn gi con n trng mm non,
ni con ci h c iu kin tip xc vi cc tr em v ngi ln khc v vi cc chi.
Theo iu tra mc sng h gia nh nm 2006, khong 28% h gia nh cho bit thiu
c s vt cht l thch thc ln nht ca gio dc mm non, mc d s lng phng
hc cho gio dc mm non tng ln. Trong khong thi gian t nm 2005 n 2008,
tng sng phng hc kin c tng ln hn 10.000 phng (nhng s phng hc bn kin
c gim xung tng ng v 8.000 phng). Tuy nhin, s phng hc tm tng ln (t l
phn trm tng t 11% ln 13% th hin trong Bng 4.2)
Bng 4.2: S phng hc bc mm non, phn theo loi hnh xy dng, t 2005 n 2008
Loi hnh xy dng 2005 2006 2007 2008
Kin c 34.798 36.598 36.598 44.991
Bn kin c 60.752 56.570 56.570 52.327
Tm 11.990 11.370 11.372 14.877
Tng s 107.540 104.538 104.540 112.195
T l phng hc tm (%) 11 11 11 13
Ngun: B GD&T (2009) n i mi C ch Ti chnh Gio dc giai on 2009-2014.
B GD&T xc nh 3 thch thc chnh i vi ngnh gio dc mm non
291
. Thch
thc u tin l thiu gio vin c trnh . Thch thc th hai l thiu trang thit b,
chi v dng dy hc (ch c mt phn t s phng hc c chi v dng dy
hc c th chp nhn c). Thch thc th ba v cng l thch thc ng k nht,
theo B GD&T, l lm th no cn i gia nhu cu tng s lng v nng cao cht
lng v gio vin v trang thit b.
Mt thch thc khc l thiu d liu v gio dc mm non. Cha c mt nghin cu c
h thng no v nhu cu gio dc mm non hoc tm hiu cch chm sc tr ti gia nh.
m bo vic lp k hoch da trn bng chng v xy dng c nhng can thip
mc tiu, cn c s ch o su st hn na ca B GD&T trong vic thu thp v phn
tch s liu, thng tin lin quan n gio dc mm non.
B GD&T xy dng c ch gim st kim tra cht lng cc c s cung cp dch
v chm sc mm non, tuy nhin vic ng dng cn hn ch. Chun pht trin tr 5 tui
ca B GD&T sau khi hon tt v c a vo thc hin s gip gii quyt thch thc
ny. Chun pht trin tr 5 tui l mt cng c nh gi s pht trin v hc tp ca tr
v cho php cc cp qun l gio dc kim tra c cht lng chm sc tr ti cc c
s gio dc. Ngoi ra, vic thc hin chng trnh mm non mi ban hnh nm 2009
cng s gp phn gii quyt thch thc ny v chng trnh mi gip cc cp qun l
nng cao c cht lng chm sc, gio dc tr ti cc c s gio dc mm non.
B GD&T l c quan chnh thc chu trch nhim gim st v iu phi gio dc mm
non v xy dng chin lc, chng trnh, hng dn v chun trong gio dc mm non.
Chnh ph Vit Nam xc nh trch nhim ca tng c quan ch cht nh sau
292
:
1) B Gio dc v o to
Ch tr, phi hp vi cc B, ban ngnh on th c lin quan khc trong vic xy
dng cc chng trnh, n chi tit v c th ha cc ni dung ca n Pht
trin Gio dc Mm non quc gia trin khai thc hin;
Phi hp vi B KH&T xy dng chng trnh u t cho cc mc tiu pht trin
gio dc mm non c trin khai v thc hin trong giai on 2006-2015 v trnh
Th tng ph duyt;
T chc gim st v bo co nh k ln Chnh ph v Th tng v tnh hnh thc
hin n;
Phi hp vi cc B ngnh khc trong cc hot ng truyn thng lin quan n
gio dc mm non;
Theo di t l tr nhp hc;
Hng dn v tng cng k nng chm sc v gio dc tr;
Kim sot cht lng gio dc mm non, bin son ti liu cho gio vin;
Bao qut tnh hnh qun l gio dc cc cp;
Tuyn truyn, ph bin kin thc v chm sc tr nh cho cha m
291
292
2) B K hoch v u t
Ch tr v phi hp vi B GD&T thm nh v trnh Chng trnh mc tiu gio
dc mm non giai on 2006-2010 ln Th tng ph duyt;
Phi hp vi B Ti chnh v B GD&T xy dng chng trnh u t cho gio
dc mm non cp a phng v sa i vic phn b ngn sch gio dc mm
non mt cch c h thng.
3) B Ti chnh
m bo ngn sch cho Chng trnh mc tiu gio dc mm non v thng
xuyn gim st v mt ti chnh theo ng quy nh ti chnh quc gia.
Ch tr v phi hp vi B GD&T v cc cp c thm quyn lin quan ci tin/i
mi cng nh hng dn cho a phng d bo ngn sch cho gio dc mm
non v cc chnh sch ti chnh khc lin quan n vic thc hin chng trnh
mc tiu gio dc mm non.
4) B Ni v
Ch tr, phi hp vi B GD&T v cc B, ngnh lin quan khc xy dng chun
mi v gio vin mm non cng nh cc chnh sch khc nhm thc hin n
pht trin gio dc mm non.
5) B Y t
Ch tr, phi hp vi B GD&T trong cc chng trnh nh tim chng m rng,
kim sot dch bch, lng ghp chm sc sc khe v dinh dng vi cc chng
trnh tng cng v o to gio vin mm non.
Phi hp vi B GD&T ph bin kin thc v k nng cng nh cung cp dch v
chm sc v gio dc tr em ti gia nh.
6) B Lao ng, Thng binh v X hi
Ch tr, phi hp vi B GD&T xy dng, kim tra v gim st vic thc hin cc
chnh sch lin quan n an sinh x hi, bo him y t v cc chnh sch x hi
khc i vi gio vin mm non v tr em trong tui gio dc mm non.
Ch tr, phi hp vi B GD&T trong vic gim st tnh hnh thc hin quyn tr
em trong vic tip nhn gio dc mm non (trc y thuc y ban Dn s, Gia
nh v Tr em).
7) y ban Nhn dn cc tnh v thnh ph trc thuc trung ng
Xy dng chng trnh hot ng, ra cc mc tiu c th, trch nhim thc hin
cp a phng.
Ch o vic lp k hoch v xy dng trng mm non, k hoch o to gio
vin, huy ng hc sinh n trng.
Ch o vic u t cho c s h tng, sn chi, dng dy v hc thc hin
chng trnh gio dc mm non; m bo phn b ngn sch cho gio dc mm
non theo quy nh hin hnh ca Chnh ph;
Ch o vic p dng v thc hin cc chnh sch cho gio vin theo quy nh ca
Chnh ph.
8) Mt trn T quc Vit Nam, Hi Lin hip Ph n Vit Nam, Hi Khuyn hc Vit Nam
v cc t chc x hi khc tch cc tham gia huy ng tr em ti cc lp mm non v
tng cng truyn thng v ph bin kin thc chm sc gio dc tr th cho cc gia
nh.
Trch nhim xut chnh sch lin quan n tr em v gia nh c con di 2 tui
trc y l ca y ban Dn s, Gia nh v Tr em, nay thuc B G&T, B L-
TB&XH, B Y t v B VH-TT&DL ty thuc vo tnh cht ca tng chnh sch.
H thng hnh chnh bc mm non c chia thnh 3 cp (i) Trung ng, V Gio dc
Mm non thuc B G&T; (ii) Cp tnh, phng Gio dc Mm non v c s dch v gio
dc v o to tnh; v (iii) cp huyn, phng Gio dc Mm non ph trch nh tr, mu
gio, trng mm non, nhm chm sc tr ti gia nh v gio dc cha m.
Cn c mt s c quan khc chu trch nhim cung cp v iu phi hot ng chm
sc tr th bao gm chnh quyn a phng v c cc c s t thc. Tuy nhin, vn tn
ti nhng thch thc lin quan n vic nng cao nng lc h thng gio dc mm non
nhm p ng nhu cu chm sc v gio dc tr em thuc h gia nh ngho, d b tn
thng.
4.3. Gio dc tiu hc v trung hc
T l nhp hc ng tui ca c bc tiu hc v trung hc c s tng lin tc, xem
Bng 4.3, tuy nhin t l hon thnh c hai cp u gim.
Bng 4.3. Xu hng ca mt s ch s gio dc tiu hc v trung hc c s, nm
hc 2004-2005 n nm hc 2006-2007
2004-2005 2005-2006 2006-2007
T l nhp hc ng tui bc tiu hc 94,6 95,0 96,0
T l hon thnh bc tiu hc 83,7 92,4 85,6
T l nhp hc ng tui bc THCS 77,6 76,6 78,3
T l hon thnh bc THCS 80,6 81,9 76,6
Ngun: B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K.
Tnh theo s trung bnh c nc, Vit Nam t mc bnh ng gii kh tt. S hc sinh
n c hai cp tiu hc v trung hc chim gn mt na. cp cao ng v i hc, t
l n cn cao hn nam, (Hnh 4.9).
Hnh 4.9: T l hc sinh/sinh vin n tng bc hc, nm hc 2004-2005 n nm
hc 2006-2007
0
10
20
30
40
50
60
Tiu hc Trung hc c s Trung hc ph thng Cao ng i hc
2004 - 2005 2005 - 2006 2006 - 2007
47,7
48,2
48,5
48,3
48,6
48,2
48,9
49,4
49,3
50,5
53 53,8
47,0
47,2
55,0
P
h
n

t
r
m
Ngun: B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K
4.3.1 Gio dc Tiu hc
Tr em 6 tui bt u bc vo tiu hc, v hc qua 5 lp hc (nm hc).Trong nm hc
2006-1007, t l nhp hc ng tui bc tiu hc l 96% trong t l hc sinh gi chim
gn mt na (49%)
293
. S khc bit gia cc vng trong c nc l kh nh. Khu vc
ng bng sng Hng c t l cao nht l 98% trong khi Khu vc Ty Nguyn c t l
thp nht l 94%, th hin trong Hnh 4.10.
Hnh 4.10: T l nhp hc ng tui bc tiu hc, theo vng, nm hc 2006-2007
60
80
100
40
20
0
98,0
94,7
95,9
94,3
95,1
93,8
97,4 96,1 96,0
Ngun: B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K
293
Theo MICS 2006, trong nm hc 2006-2007 tng s c 94% tr 6 tui i hc lp 1 trong
s tr em trai cao hn, chim 96% v tr em gi chim 92%
294
. T l tr em i hc
vng nng thn (94%) cao hn thnh th (92%) mt cht. Theo iu tra ny th khng c
s khc bit ln gia cc h gia nh c mc sng khc nhau.
Cuc iu tra cng a ra nhng bng chng cho thy trnh hc vn ca ngi m
c nh hng tch cc ti vic tr c i lp 1, cho d s khc bit khng ng k.
Khu vc ng bng sng Hng c t l nhp hc cao nht vi 99% cn hai khu vc min
ni pha bc th c t l thp nht vi 87% v 89%.
MICS 2006 c tnh phn ln cc em vo hc lp mt (98%) s hc n ht lp nm
v khng c s khc bit ln gia khu vc nng thn v thnh th. T l ny bao gm c
nhng em lu ban bc tiu hc.
Tuy nhin, MICS 2006 cng cho thy c s khc bit r rt gia cc vng v t l hon
thnh tiu hc (Hnh 4.11). T l hon thnh tiu hc vng Ty Bc l thp nht, ch c
50%, sau n Ty Nguyn ch vi 65%. S chnh lch ln ln ti 40 im phn trm
gia khu vc c t l cao nht l ng bng sng Hng (90%) vi khu vc c t l thp
nht l Ty Bc (49%).
Hnh 4.11: T l hon thnh tiu hc ng tui theo vng, 2006
100
80
60
40
20
0
90,2
78,1
49,4
88,3
84,1
65,3
85,9
73,2
Ngun: TCTK v UNICCEF (2007) MICS 2006
Hu ht tr hon thnh tiu hc u chuyn ln trung hc c s. T l chuyn tip l 91%
v khng c s khc bit ln gia cc khu vc v gia khu vc thnh th v nng thn
295
.
Mt nghin cu v kt qu hc tp ca hc sinh lp 5 mn ting Vit v Ton tin hnh
trong nm hc 2006-2007 cho thy c s khc bit ln gia hc sinh ngi Kinh v hc
sinh ngi dn tc thiu s, th hin trong Bng 4.4
296
. Trong khi c ti ba phn t hc
sinh ngi Kinh t chun trong mn ting Vit th ch c cha n mt na s hc sinh
ngi dn tc thiu s t chun. Nghin cu ny cng cho thy s hc sinh dn tc
thiu s (37%) khng t chun mn ting Vit cao gp ba ln s hc sinh ngi Kinh
(14%). Cng c s khc bit tng t nh vy i vi mn Ton.
294
295
296
B GD&T (2008) Bo co nh gi cc kt qu hc ting Vit v mn Ton tr em lp 5, nm hc 2006-2007
Bng 4.4. Kt qu hc tp mn ting Vit v Ton ca hc sinh lp 5 theo nhm
dn tc, nm hc 2006-2007
Ting Vit Ton
im s Kinh DTTS im s Kinh DTTS
t chun T 23 n 40 75,3 47,8 T 25 n 40 78,7 49,9
Cn chun T 19 n <23 10,4 15,0 T 20 n <25 11,9 20,3
Di chun T 0 n <19 14,3 37,1 T 0 n <20 9,4 29,8
Ngun: B GD&T (2008) Bo co nh gi cc kt qu hc ting Vit v mn Ton tr em lp 5, nm hc 2006-2007
4.3.2 Gio dc trung hc
Gio dc trung hc Vit Nam c chia thnh 2 bc gm bc c s dnh cho tr t
11-14 tui (lp 6 lp 9) v bc ph thng dnh cho tr t 15-17 tui (lp 10 lp 12).
V t c ph cp gio dc tiu hc nn Chnh ph ra mc tiu t ph cp gio
dc trung hc c s vo nm 2010
297
.
Bo co Mc tiu Pht trin Thin nin k nm 2008 cho thy t l nhp hc ng tui
bc trung hc c s l 79% trong nm hc 2006-2007, vi 83% khu vc thnh th v
78% khu vc nng thn
298
. Vng ng bng sng Hng c t l cao nht vi 87% cn
vng Ty Bc c t l thp nht, ch vi 61%.
Bo co ny cng ch ra rng t l hon thnh trung hc c s trong nm 2004-2005 l
81%, v tng ln mt cht trong nm 2005-2006 (ln 82%) nhng li gim xung cn
77% vo nm hc 2006-2007. Trong nm hc 2006-2007, vng ng bng sng Hng c
t l cao nht (92%) cn vng ng bng sng Cu Long th c t l thp nht (59%), th
hin trong Hnh 4.12.
Ngoi ra, bo co ny cng cho thy s tr em dn tc thiu s theo hc trung hc c
s tip tc tng. Trong nm hc 2005-2006, tr em dn tc thiu s chim 14,2% tng
s hc sinh, v c tng ln ti 15% trong nm hc tip theo. T l ny khc nhau ng k
gia cc vng min trn c nc: 45% khu vc ng Bc, 80% khu vc Ty Bc v
30% khu vc Ty Nguyn. Trong cng thi k, t trng hc sinh dn tc thiu s i hc
trung hc ph thng l 10%.
297
Ph cp y c nh ngha l, Huy ng 95% hc sinh hon thnh tiu hc thnh th v 80% cc x c
iu kin kinh t x hi kh khn m bo 90% hc sinh THCS thnh th v 75% cc x c iu kin kinh t x
hi kh khn hon thnh trung hc c s. [Ngun: B GD&T (2005) Ti liu Hng dn Ph cp gio dc trung
hc c s]
298
Hnh 4.12: T l hon thnh trung hc c s theo vng min, nm hc 2006-2007
100
80
60
40
20
0
91,6
80,2
71,5
81,8
79,9
71,0
74,4
58,7
76,6
Ngun: B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin k.
Mt s hc sinh khng theo hc trung hc c s song khng hn l b hc mt s
c th cn ang phi lu ban hc li cc lp tiu hc. c tnh c ti 5% tr tui
trung hc c s vn ang hc li tiu hc v 16% th cha bao gi i hc trung hc c
s hoc b hc
299
.
MICS 2006 khng cho thy s khc bit v gii t l i hc trung hc vng nng thn.
Tuy nhin, t l tr em gi thnh th i hc trung hc c s (91%) cao hn t l tr em trai
(86%). bc trung hc, t l ny tng ln theo mc sng ca h gia nh v trnh hc
vn ca ngi m i vi cc tr em trai v tr em gi. T l nhp hc ng tui cp trung
hc trong cc h ngho nht l 60% trong khi con s l 92% trong cc h giu nht. T
l ny trong s tr c m khng i hc l 66%, cn i vi tr c m c trnh trung hc
ph thng l 95%
300
.
4.3.3 p ng quc gia i vi gio dc tiu hc v trung hc
Nm 1991, Quc hi thng qua Lut Ph cp Gio dc Tiu hc, Lut Gio dc u
tin ca Vit Nam. iu I ca Lut ny quy nh: Nh nc thc thi chnh sch Ph cp
Gio dc Tiu hc bt buc t lp 1 n lp 5 i vi tt c tr em Vit Nam t 6 n 14
tui.
Nm 2005, Quc hi ph duyt Lut Gio dc sa i. Lut bao gm cc mc v iu
khon lin quan n Gio dc cho Mi ngi. Mc 1, iu 26 quy nh Gio dc tiu hc
c thc hin trong 5 nm hc, t lp 1 n lp 5.
Cam kt mnh m ca Vit Nam i vi gio dc cng c th hin thng qua vic ban
hnh Chin lc Quc gia v Gio dc cho Mi ngi vo u thp nin 90, ra mt
s mc tiu quc gia v ch tiu c th cho n nm 2000. y l kt qu thc hin cam
kt quc t m Chnh ph Vit Nam tham gia ti Hi ngh Gio dc Th gii Dakar
nm 2000 nhm xy dng mt k hoch di hn. K hoch Hnh ng Gio dc cho Mi
ngi giai on 2003-2015 (k hoch EFA) nu c th rng quyn c gio dc ca
tr em v ngi ln l nhn t then cht trong Lut Gio dc Vit Nam v Vit Nam dnh
299
300
nhiu n lc v ngun lc thc hin quyn ny. Bn K hoch EFA bao gm 4 hp
phn chnh: chm sc tr th v gio dc mm non, gio dc tiu hc, gio dc trung
hc c s v gio dc phi chnh quy.
K hoch EFA nh gi c th nhng ngun lc cn thit t c tng mc tiu, ng
thi xc nh nhng chi ph ti chnh v cc ngun ngn sch c th. K hoch khng nh
ngn sch Nh nc gi vai tr l ngun ngn sch ch yu thc hin k hoch, v cc
khon chi ca Chnh ph cho gio dc d kin s tng t 3,7% nm 2002 ln 4,2% GDP vo
nm 2015. K hoch EFA d on xa hn rng vi s tng trng thu ngn sch, ngn sch
Nh nc s h tr ti chnh cho t trng gio dc 20% trong ngn sch nh nc.
ng thi, bn k hoch cng xc nh rng vic tng u t c l khng h tr ti
chnh cho tt c cc chng trnh hnh ng vi qui m nh d kin. Tuy nhin, k hoch
d kin rng vic hin i ha qun l gio dc c hiu qu v vic thc hin nghim tc K
hoch EFA s gip t c cc mc tiu trng yu vo nm 2015.
Trong K hoch Chin lc Pht trin Gio dc 2001-2010, Chnh ph c gng nhiu
hn xy dng cc chnh sch v nhng can thip nhm duy tr Ph cp Gio dc
Tiu hc, p ng mc tiu Ph cp Gio dc Trung hc C s vo nm 2010 v t t l
nhp hc mm non l 95%.
Nng cao cht lng gio dc l mt trong nhng u tin gn y ca ngnh gio dc.
Kt qu ca n l ci cch chng trnh ging dy cp tiu hc v trung hc, v xy
dng cc chun quc gia v hc tp. Nm 2008, B GD&T pht ng phong tro thi
ua ton quc Trng hc thn thin, hc sinh tch cc, vi mc tiu hnh thnh mt
mi trng gio dc an ton, thn thin v hiu qu, ph hp vi cc iu kin a
phng v p ng nhu cu x hi, nhm thc y tnh nng ng v sng to ca hc
sinh trong hc tp v cc hot ng x hi.
301
i vi tr em khng th n trng, hin nay c hnh thc gio dc thay th c thc
hin thng qua cc lp hc lu ng, lp hc ha nhp, lp hc tnh thng bng cc
tit hc min ph cho tr em ngho v cc hnh thc khc. Cc m hnh ny c dnh
cho tr em c nguy c b hc, tr khuyt tt, tr em ng ph, lao ng tr em, v con
em ca cc ng dn.
302
Mc d vy, vo thi im thc hin phn tch ny khng c s
liu nn khng bit c c bao nhiu tr em tham gia m hnh gio dc ny v m hnh
ny p ng nhu cu hc tp ca tr em n mc no.
4.3.4 Phn tch nguyn nhn - kt qu: gio dc tiu hc v trung hc
4.3.4.1 Hc ph v cc chi ph hc ng khc
Theo lut, hc sinh cp tiu hc cc trng cng lp khng phi ng hc ph. Tuy
nhin, cc gia nh c con em i hc vn phi chi tr cc chi ph khc nh i li, ng
phc, v sch v hc tp. Ph huynh hc sinh cng phi tr cc chi ph khc do nh
trng hoc cp x t ra, bao gm ph an ninh trng hc xy dng trng, v tin
mn sch. nhng vng cao ngho kh, tr em dn tc, tr em con h ngho nhp
hc tiu hc c c min gim cc khon tin chnh theo quy nh ca Chng trnh
mc tiu quc gia v Gim ngho v Chng trnh 135 II
303
. Nhng d sao chi ph
hc ng vn l mt tr ngi ln i vi cc gia nh ny. Theo Ngn hng Th gii, c
khong 30% cc h gia nh dn tc thiu s cho bit c t nht mt tr v b hc trc
301
B GD&T (2008) Ch th s 40/2008/CT-BGDDT
302
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2007) Bo co quc gia nh gi gia k vic Vit Nam thc hin vn kin
Mt th gii ph hp vi Tr em
303
Ph huynh phi ng cc khon bt buc v t nguyn. Cc khon bt buc gm c l ph thi v xy dng trng
nhng khon ny c coi nh thu ngn sch, c thu v s dng ti trng.
khi hon thnh cp hc so snh vi t l 16% cc h gia nh ngi Kinh
304
. L do
chnh l v chi ph i hc cao.
iu tra mc sng h gia nh nm 2006 cho thy chi ph trung bnh dnh cho gio dc
v o to cho mt h gia nh l 1.211.000 ng (67 USD) mt nm, chi ph gn gp
i so vi mc chi ph nm 2002. Trong tt c cc nm tin hnh iu tra (2002, 2004 v
2006), khon chi cao nht chnh l hc ph, chim gn 30% tng chi ph. T trng hc ph
l 27,8% tng s nm 2002, tng ln ti 32,3% vo nm 2004. Con s ny li gim
xung 31,8% vo nm 2006, nhng d sao vn cao hn t l nm 2002 - (Hnh 4.13)
Hnh 4.13: Chi ph cho gio dc: t trng chi ph ca h gia nh cho gio dc, theo
mc chi, 2002 - 2006
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
2002 2004 2006
14,4
19,9
8,9
10,7
7,7
10,7
27,8
12,6
16,9
8,5
11,4
7,7
11
32,3 31,8
6,9
6,2
9,6
7,8
16,5
21
P
h
n

t
r
m
Ngun: TCTK (2007) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006
305
iu tra Mc sng H Gia nh nm 2006 cng ch ra rng cc h gia nh chi tiu
mt khon ng k cho gio dc tiu hc mc d khng phi ng hc ph. Hnh 4.14
cng cho thy, kinh ph gio dc tiu hc khc nhau ng k theo mc thu nhp ca h
gia nh: nhng h ngho nht chi tng ng 13 USD, trong khi nhng h giu nht
chi nhiu gp nm ln, khong 64 USD.
304
World Bank (2009) Country Social Analysis: Ethnicity and Development in Vietnam Ha Noi (nh gi X hi Quc
gia:Dn tc v s pht trin Vit Nam)
305
Theo Kho st mc sng h gia nh (VHLSS) 2006, mc chi cho gio dc bnh qun u ngi ca h gia nh trong
nm 2004 v 2006 ln lt l 826.000 ng v 1.211.000 ng. Tuy nhin, tng cc hng mc l 784.000 ng v
1.090.000 ng cho 2004 v 2006. V th, c t l cho tng hng mc, cc con s c tnh trn li c s dng
trong bo co ny.
Hnh 4.14: Mc chi trung bnh u ngi cho gio dc, theo nhm thu nhp, 2006
(nghn ng VN)
7.000
6.000
5.000
4.000
3.000
2.000
1.000
0
831
382
227
205
968
493
314
400
1,158
647
412
544
1,767
1,046
706
1.076
1,649
1,161
1,356
2,191
1,408
718
479
760
Ngun: TCTK (2007) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006
Nhiu tr em khng c n trng hay khng th hon thnh cp tiu hc n gin l
v kh khn kinh t, hoc cc em phi lm vic gip gia nh. Lm th no duy tr v
tng t l nhp hc ca hc sinh tiu hc v m bo cc em s hon thnh gio dc tiu
hc bt buc vn l mt thch thc ng k.
hon thnh ph cp trung hc c s, cn phi gii quyt mt s kh khn, trong
c vn lin quan n cc khon ph huynh phi chi tr trc tip. Nhng chi ph ny
cao hn nhng khon phi chi cho tiu hc v khin cho vic n trng ca tr em
vng su vng xa hoc tr em trong nhng gia nh c thu nhp thp gp nhiu kh
khn.
4.3.4.2 Thi gian hc trn lp cn hn ch
Bng 4. 5. Thi gian hc trn lp bc tiu hc chu , 2009 (s gi trn mt nm)
Quc gia Gi trn mt nm
c 884
Innxia 1260
Malaysia 776
Philippines 1182
Hn Quc 802
Thi Lan 740
Vit Nam <700
Ngun: i vi Vit Nam: Ngn hng Th gii (2009). Ti liu nh gi D n - Chng trnh m bo Cht lng Gio
dc trong trng hc. i vi cc nc khc: Vin Thng k UNESCO (2009). Tp san Gio dc Ton cu 2009: So snh
S liu thng k Gio dc trn ton Th gii
Theo Ngn hng Th gii, lng thi gian dnh cho ging dy tiu hc Vit Nam hng
nm cha n 700 gi, l nhc im chnh ca h thng gio dc
306
. Khong 45%
hc sinh vn ang hc na ngy (di 30 tit hc mt tun, tng ng khong 20 gi
mt tun). V vy, Vit Nam b xp mc rt thp so vi cc nc khc trong khu vc.
(Bng 4.5). Cng trong bo co , c mi lin h tch cc r rng gia cc trng c t
l hc sinh i hc c ngy hoc ln na ngy (hc sinh hc ti thiu 30 tit, hoc 6 bui,
mt tun) v cc trng c im thp mn Ton v ting Vit. Thi lng hc trn lp t
ch yu l do s phn b gio vin khng hiu qu v do khi lng cng vic ca gio
vin t (t l s dng gio vin thp). L do khc l do thiu ngun lc nh trng.
4.3.4.3 Bt bnh ng gii ti nng thn v vng dn tc thiu s
Chnh ph nhn thy mt s tr ngi chnh cho vic thc hin gio dc trong mt s
nhm dn c, c bit l gia cc nhm dn tc thiu s. T l chuyn cn cp tiu
hc chia theo gii l khng khc nhau gia dn tc Kinh v nhm dn tc thiu s. T l
chuyn cn cp trung hc thp hn, v c mt cht khc bit v gii tnh, t l chuyn
cn n cao hn nam cht nh trong nhm dn tc Kinh trong khi t l chuyn cn trong
nhm n dn tc thiu s li thp hn nam. T l chuyn cn trong s hc sinh dn tc
thiu s thp hn dn tc Kinh, theo s liu Bng 4.6.
C bng chng cho thy khi h gia nh nng thn ngho phi la chn cho con trai hay
con gi i hc, nhn chung con gi s khng c i hc. Vic ny hin nhin dn n t
l gio dc trung hc thp v s thiu nng lc ca ph n. ng thi, n cng lm cho
t l lao ng n trong cc ngnh nng nghip, lm nghip v ng nghip tng cao, v
vng mt ph n trong cc v tr qun l v lnh o.
307
Bng 4.6. T l chuyn cn ng tui cp tiu hc v trung hc, theo dn tc v
gii, 2006
Kinh Dn tc thiu s
Nam N Nam N
T l chuyn cn cp tiu hc 95.7 95.7 93.8 93.8
T l chuyn cn cp trung hc 80.0 82.6 67.8 61.6
cp trung hc, vn gii vn cha c lng ghp y trong cc khung chnh
sch quc gia. Mt trong nhng kh khn l thiu cc s liu ng tin cy v nh gi
lin quan n vic tr em gi chuyn tip t cp tiu hc ln trung hc c s, lm nh
hng n vic xy dng nhng chnh sch c hiu qu.
308
Cn phi lng ghp vn
gii vo cc chnh sch, chin lc v cc hot ng thc tin, v s dng cc s liu
phn t gim st vn bnh ng gii.
Bnh ng gii, c bit l bnh ng gii cho em gi dn tc thiu s vn cha c
quan tm y . Nghin cu ca B GD&T, UNESCO v UNICEF ch ra mt trong
306
World Bank (2009) Project Appraisal Document on a Proposed Credit in the Amount of SDR 85.4 Million (USD 127
Million Equivalent) to the Socialist Republic of Vietnam for a School Education Quality Assurance Programme. (Vn
bn Thm nh d n v khon tn dng xut 85,4 triu SDR (tng ng 127 triu USD) cho Cng ha X hi
Ch ngha Vit Nam vi chng trnh m bo cht lng gio dc trng hc)
307
B GD&T, UNESCO v UNICEF (2008) Chuyn cp ca tr em gi ngi dn tc thiu s t tiu hc ln trung hc
c s
308
B GD&T, UNESCO, UNICEF (2008). Chuyn cp ca tr em gi ngi dn tc thiu s t tiu hc ln trung hc c s
nhng nguyn nhn khin tr em gi dn tc thiu s khng hc tip ln trung hc l v
cc gia nh cn cha cao gi tr gio dc cho tr em gi m thng chuyn c hi
cho tr em trai
309
. ng bo dn tc thiu s xc nh ro cn i vi quyn c gio
dc ca cc em gi dn tc thiu s bao gm: nhng kh khn v ti chnh v kinh t
ca gia nh; tr em gi cn phi lm vic gip gia nh; ph huynh v cc em gi
nh gi sai v gi tr gio dc; cht lng dy v hc trng thp; v c cu trng
hc khng y .
4.3.4.4 Thiu gio vin c trnh
Vic thiu ht gio vin cng tc ng n nhng n lc, nht l n lc t ph cp gio
dc trung hc c s (THCS) vo nm 2010.
310
Gio vin tiu hc c trnh tng i
kh. Tuy nhin, vng su vng xa, min ni v dn tc thiu s, vn cn c mt s
lng gio vin tiu hc cha t chun
311
. Chnh ph c nhiu gii php h tr t
chun cho nhng gio vin ny thng qua nhiu chng trnh, d n gio dc, bao gm
D n Pht trin gio vin tiu hc v D n Gio dc tiu hc cho Tr em thit thi.
Gio vin dy cc mn m thut, ht, nhc v gio dc th cht, v cc mn hc mi
nh tin hc v ngoi ng cng ang thiu. Cng cn phi nghin cu k hn tnh ph
hp ca cc gio trnh, cc phng php dy hc v nh gi. H thng gio dc v o
to hin nay khng p ng yu cu cn thit ca lc lng lao ng, vi thc t l
hu ht cc chng trnh ging dy dng nh khng gn vi nhu cu ca nn kinh t
th trng nh hng x hi ch ngha ca Vit Nam.
4.3.4.5 Hc sinh khng tiu chun nhng vn ln lp
Kt qu phng vn ni dung ny cho thy gio vin b p lc trc vic hc sinh chuyn
cp. iu ny dn n vic mt s gio vin gian ln bng cch cho cc hc sinh
khng tiu chun ln lp bo co thnh tch ln lp ca mnh. Vic ny rt phn
tc dng vi chnh nhng hc sinh ny v cc em khng th theo kp trnh ca lp
trn, do s cng lm tng kh nng b hc ca hc sinh. xa b nhng tiu cc
ny, B GD&T trin khai cuc vn ng Hai Khng: Ni khng vi tiu cc trong thi
c v bnh thnh tch trong gio dc trong nm 2007.
309
B GD&T, UNESCO, UNICEF (2008). Sd
310
311
UN ti Vit Nam (2005) The Millennium Development Goals and Vietnams Socio-Economic Development Plan 2006-2010
(Cc Mc tiu Pht trin Thin nin k v K hoch Pht trin Kinh t-X hi ca Vit Nam 2006-2010)
Hp 4.3 Nhng thch thc trong ngnh Gio dc n nm 2015
Yu cu xy dng mt lc lng lao ng ngy cng c kh nng vn dng nhng cng ngh
phc tp, p ng c cc loi hnh t chc kinh t v khu vc cng, theo kp nhng tin b
ton cu;
To bc chuyn bin quan trng t tp trung vo s lng sang cht lng gio dc i hi
phi thc s ci tin ni dung gio dc, phng php s phm, kt qu hc tp, h thng kim
tra, thi dy v hc, v c h thng qun l gio dc;
Tr em thit thi phi c n trng v t ha nhp vo x hi hin i s cn phi c
cc hng tip cn khc nhau v phc tp hn cc hng tip cn trc y;
Nhu cu xut hin ngy cng r nt ca chu trnh gio dc c bn 9 nm lin tc cho mi
ngi;
Thay i v nhn khu hc nh hng n dn s trong tui n trng v t ra nhng
nhim v to ln v t chc v x hi trong vic phn b li gio vin v c s h tng;
ng lc gn lin vi vic phn cp qun l v dn n nhng bin i su sc trong m hnh
v trch nhim-quyn hn-trch nhim gii trnh tt c cc cp qun l gio dc v quyn
hn gia tng cho chnh quyn a phng;
Mt hng tip cn mi trong vic phn b ti chnh cho gio dc v da trn c s nng lc
v trao quyn t ch nhiu hn cho nh trng;
Tng bc a ra nhng thay i su sc v cch thc qun l h thng gio dc, y l iu
kin cn thit nhm gii quyt nhng thch thc khc.
Ngun: B GD&T (2003). K hoch Hnh ng GDCMN 2003-2015
i vi gio dc tiu hc v trung hc, B GD&T c trch nhim:
Ban hnh cc quy nh thnh lp cc trng ph thng, xy dng cc mc tiu (a)
chng trnh nghip v, ni dung chng trnh, phng php gio dc v o to;
Xt duyt v cho php xut bn sch gio khoa v ti liu thng tin trong lnh vc (b)
gio dc v o to;
Xy dng qui chun nh gi kt qu gio dc v o to; (c)
Quy nh cc tiu chun cho vic cung cp cc trang thit b, vic s dng v (d)
bo dng c s vt cht trong trng hc; nghin cu v thit k cc m hnh
trng hc;
Phi hp vi cc c quan c lin quan trong vic hnh thnh cc tiu ch v s (e)
lng chun gio vin;
Hng dn v r sot vic thc hin cc mc tiu, chng trnh, ni dung, k (f)
hoch v nhng quy nh trong gio dc v o to, v nhng quy nh v chuyn
mn i vi tng m hnh trng, lp;
T chc qun l thng nht vic o to, bi dng v s dng cn b ging dy (g)
tt c cc cp ph hp vi mc tiu, chng trnh v ni dung o to cho cc
trng cng lp, bn cng, dn lp v t thc;
Thc hin thanh tra gio dc trn ton quc; (h)
Thc thi nhng nhim v trn thng qua: (i)
16 c quan/n v gip B trng thc hin chc nng qun l nh nc;
63 S GD&T cp tnh vi hn 500 Phng Gio dc cp huyn;
2 Vin nghin cu v mt s n v hnh chnh s nghip trc thuc ca B
GD&T;
Khong 100 trng i hc v cao ng.
Chnh ph nhn thy rng lin quan n gio dc tiu hc th H thng qun l gio dc
tt c cc cp (trung ng, tnh, huyn, trng hc) cha hi iu kin thc hin
ci cch gio dc, bn cnh cc nh qun l vn thiu nng lc v cha c o
to m nhim nhng nhim v mi mt cch hiu qu khi c phn quyn
312
. S
liu gio dc phc v cng tc lp k hoch v xy dng chnh sch cn thiu v khng
ph hp. B GD&T ang pht trin mt H thng Thng tin v Qun l Gio dc gii
quyt vn ny.
Nng lc qun l d liu ca B GD&T cn hn ch, nh hng ti ti kh nng tip
cn vi ngun d liu cp nht v nhng phn tch lin quan n quyn c gio dc,
nht l ca nhng nhm i tng thit thi. Xu hng bo co thnh tch ca a s
b st nhm cha c tip cn. V d, ph cp gio dc trung hc c s coi nh c
hon thnh nu 80% tr em trong khu vc thit thi c tip cn gio dc trung hc
c s. ng ra cn phi a ra nhng can thip mang tnh mc tiu hn gii quyt
nhng nhu cu v kh khn c th ca nhm tr em ny trong gio dc, nhng cch lm
trn v tnh lm cho 20% cn li tip tc b b qua v b lng qun.
iu c bit quan trng l phi xy dng nng lc th ch gii quyt tnh trng b
cch ly v d b tn thng ca mt s nhm tr em, trong c tr em dn tc thiu
s, tr b nhim HIV/AIDS, v tr khuyt tt. V vn ny, cn tuyn dng gio vin l
ngi dn tc thiu s, ni c ting dn tc v o to h tr thnh nhng gio vin.
Tp hun v gii cho cc nh qun l gio dc, cc lnh o, gio vin trong nh trng,
cng nh lnh o cng ng l chin lc quan trng nhm gii quyt vn bt bnh
ng gii hin nay.
4.4. Gio dc cho tr em c nhu cu c bit
C nhiu nhm tr vn cn b sao nhng v chu thit thi cha c thc hin quyn
gio dc. Nhng tr em ny bao gm tr khuyt tt, tr v gia c v tr ng ph, tr
m ci, tr b lm dng, tr di c, tr b nhim HIV/AIDS, tr sng trong cc trng gio
dng, tr em dn tc thiu s, tr sng vng su vng xa, tr em lao ng trong ngh
c, tr em lao ng hoc to hn, tr vi phm php lut. Do hon cnh kh khn v d b
tn thng, nhiu em trong s ny khng c i hc.
Ti thi im vit bo co, phn tch tnh hnh ny ch c y s liu v tnh hnh gio
dc ca hai trong s cc nhm trn: nhm tr em khuyt tt v tr em dn tc thiu s.
(Chng 5 s phn tch tnh hnh ca nhiu nhm tr em khc cng cn cc bin php
bo v c bit). Do , phn ny ch tp trung vo hai nhm tr em ny. Mc d vy,
vic thiu d liu v cc nhm tr em thit thi nu trn l vn cn quan tm nu
khng c s liu v phn tch v tnh hnh ca tt c cc tr chu thit thi s kh c th
312
B GD&T (2003) K hoch hnh ng Gio dc cho mi ngi 2003-2015
m bo rng h thng gio dc c th p ng c nhu cu gio dc ca cc em, v
gii quyt nhng vn cn bn dn ti tnh trng tr em chu thit thi.
4.4.1 Gio dc cho tr khuyt tt
4.4.1.1 Thc trng
Tr em khuyt tt cho d sng vi gia nh hay cc trung tm, vic gio dc cc em tr
thnh nhng thnh vin ha nhp x hi v c lp v ti chnh u c cng mt thch
thc. Nghin cu do B L-TB&XH v UNICEF thc hin nm 2004 cho thy hn mt
na (52%) tr khuyt tt khng c tip cn gio dc
313
. Nghin cu cng cho thy
ch c mt s t tr em nhm ny c tip cn vi tr gip x hi m cc em c quyn
c hng v a s tr em khuyt tt Vit Nam khng hon thnh tiu hc.
Trc nm 1990, chnh sch v chin lc gio dc cho tr khuyt tt Vit Nam l a
cc em vo cc trng v cc lp hc chuyn bit trong cc trng bnh thng hoc
cc trung tm. Tnh hnh thay i vo nhng nm 1990 khi CRC c ph chun,
thc y mt x hi ha nhp, mt x hi cng nhn tr khuyt tt l ch th c
hng quyn; iu ny tc ng n nhng mt s thay i trong ngnh gio dc
nhiu ni trn th gii, trong c Vit Nam. Hin nay c 3 hng tip cn gio dc cho
tr khuyt tt tr khuyt tt Vit Nam
314
:
Cc trng chuyn bit: y l nhng trng ring bit ch dnh cho tr khuyt tt
Cc trng hi nhp: y l nhng trng c bit chuyn tip tr khuyt tt vo
cc c s gio dc ha nhp v tr thnh trung tm ngun cho gio dc ha
nhp. a s cc trng ny tip tc thc hin phng thc a mt s hc sinh
khuyt tt vo cc lp gio dc ring bit v cng nhn thm cc hc sinh khng
khuyt tt.
Cc trng ha nhp: y l nhng trng bnh thng thc hin m hnh gio
dc ha nhp vi mi lp ch c ti a hai hc sinh khuyt tt.
Theo B GD&T, Vit Nam c trn 100 trng chuyn bit chm sc khong 7.000 tr b
khuyt tt nng
315
. Cc trng ny dy d, o to ngh, chm sc th cht v chm sc
y t cho cc em.
Gio dc ha nhp bt u Vit Nam t nm 1990 do Trung tm Nghin cu Gio
dc c bit thuc Vin khoa hc Gio dc Vit Nam thuc B GD&T v thc hin.
Hin nay B xy dng gio dc ha nhp mt thnh mc tiu chnh sch, nhm gio
dc tt c tr em trong mt bi cnh gio dc chung
316
. Mc tiu ny c bit hng ti
nhng em b tch khi h thng gio dc chung v cc l do lin quan n vn gii,
dn tc, vng su vng xa, i ngho v khuyt tt. Gio dc ha nhp thc y tng
rng vi cc phng php gio dc tt v c s h tr ca cng ng, tt c tr em u
c hng li t vic hc chung trong mt lp hc bnh thng. cng c xem
l phng php hiu qu to ra cng ng, trng hc v x hi khng phn bit i
x. Theo chnh sch quc gia u tin a tr khuyt tt (TKT) v tr em thuc cc nhm
thit thi khc vo gio dc chnh quy, gio dc ha nhp tr thnh m hnh chuyn
ti dch v gio dc c a chung.
313
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2004) Phn tch tnh hnh v tr em khuyt tt Vit Nam
314
USAID and Management Systems International (2005) Viet Nam Disability Situation Assessment and Program Review
(nh gi tnh hnh khuyt tt Vit Nam v nh gi Chng trnh)
315
B GD&T (2005), K yu Hi tho Mi nm thc hin Gio dc Ha nhp tr em khuyt tt Vit Nam
316
Seelman K. D. Inclusive Education in Vietnam: A Snapshot (Gio dc ha nhp Vit Nam: Tng quan)
Nh nu, tr b khuyt tt mc nh v trung bnh c khuyn khch hc tp
cng vi cc tr em khc trong cng ng bnh thng. Gio dc ha nhp c thc
hin c 63 tnh thnh vi s tham gia ca hn 300.000 TKT. Nhiu lp c Vng b
bn gm nhng ngi bn cng lp sn sng h tr TKT trong trng hc.
317
B GD&T t mc tiu vo nm 2010 t c 70% TKT ra nhp hc ha nhp cp
tiu hc
318
. y l mt thch thc ln v t l nhp hc ha nhp ca TKT gn y nht
ch l 31% vo nm hc 2005/2006, cho d t l ny tng rt nhanh trong vng mt
thi gian ngn, theo s liu trong Bng 4.7.
Bng 4.7. Tr khuyt tt (TKT) bc tiu hc, nm hc 2002-2003 n 2005-2006
2002/03 2003/04 2004/05 2005/06
S TKT trong tui tiu hc 768.000 752.000 736.000 721.000
S TKT tham gia gio dc ha nhp 70.000 100.000 120.700 223.700
T l TKT tham gia gio dc ha nhp 9,1% 13,3% 16,4% 31,0%
S TKT tham gia gio dc c bit 7.000 7.500 12.900 6.900
T l TKT tham gia gio dc c bit 0,9% 1,0% 1,8% 1,0%
T l TKT tham gia gio dc ha nhp hoc gio dc c bit 10,0% 14,3% 18,2% 32,0%
Ngun: UNCESCO (2008) Asia and the Pacic Education for All (EFA) Mid-Decade Asessment: Mekong sub-region
Synthesis Report. (Gio dc cho mi ngi Chu v Thi Bnh Dng. nh gi gia thp k: Bo co tng hp tiu
vng sng M Kng).
4.4.1.2 p ng quc gia i vi Gio dc tr khuyt tt
Ngy 22 thng 10 nm 2007, Vit Nam k Cng c Quyn Ngi khuyt tt, tr thnh
mt trong 20 quc gia u tin k vo bn cng c ny. Danh sch nhng vn kin
c xy dng trong vng 10 nm qua h tr tr em thit thi trong gio dc gm c:
Php lnh v ngi tn tt ban hnh nm 1998;
Quyt nh s 161/2002/Q-TTg, ra ngy 15 thng 11 nm 2002, bao gm v mt
s chnh sch pht trin gio dc mm non;
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em nm 2004;
Quyt nh s 19/2004/Q-TTg, ban hnh ngy 12 thng 2 nm 2004 v vic ph
duyt chng trnh ngn nga v gii quyt tnh trng tr lang thang, tr em b lm
dng tnh dc, v tr em phi lao ng nng nhc, trong mi trng c hi, nguy him;
Lut Gio dc nm 2005;
Thng t lin tch s 22/2005/TTLT-BLTBXH-BTC-BGD&T, ngy 10 thng 8 nm
2005, hng dn thc thi cc chnh sch h tr thc hin ph cp gio dc trung
hc c s, trong quy nh hc sinh khuyt tt thuc cc gia nh ngho c
min hc ph v cc khon ng gp xy dng trng;
Ngh nh s 36/2005/N-CP, ban hnh ngy 17 thng 3 nm 2005, hng dn
vic thc hin Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em nm 2004;
317
Bergstad J. and J. Granli (2004) Thinking about Disabilities in a Primary Inclusive Education Class in Viet Nam (Suy ngh
v khuyt tt trong mt lp hc ha nhp bc tiu hc Vit Nam)
318
B GD&T (2001) K hoch Chin lc Pht trin Gio dc 2001-2010
Quyt nh s 65/2005/Q-TTg, ban hnh ngy 25 thng 3 nm 2005, v vic ph
duyt n Chm sc tr m ci khng ni nng ta, tr b b ri, tr b khuyt
tt nng, tr l nn nhn ca cht c ha hc v tr b nhim HIV/AIDs da vo
cng ng giai on 2005-2010;
Quyt nh s 75/2006/N-CP, ban hnh ngy 2 thng 8 nm 2006, hng dn
vic thc hin Lut Gio dc 2005;
Quyt nh s 23/2006/Q-BGDT, ban hnh ngy 22 thng 5 nm 2006 v Gio
dc Ha nhp cho ngi khuyt tt;
Quyt nh s 239/2006/Q-TTg, ban hnh ngy 24 thng 10 nm 2006, v vic
ph duyt k hoch h tr ngi khuyt tt giai on 2006-2010;
Quyt nh s 14/2007/Q-BGT, ban hnh ngy 4 thng 5 nm 2007, v chun
gio vin tiu hc;
Quyt nh s 55/2007/Q-BGDT, ban hnh ngy 28 thng 9 nm 2007 v Quy
nh Mc cht lng ti thiu ca trng tiu hc.
Ngh nh 67/2007/N-CP do Th tng Chnh ph ban hnh ngy 20 thng 9 nm
2004 v chnh sch h tr nhm i tng hng bo tr x hi, trong c TKT,
vi cc mc h tr khc nhau ty thuc vo tnh trng v hon cnh ca cc em;
Nm 2008, Chnh ph bt u tin trnh D tho Chnh sch Gio dc Ha nhp
319

nhm lng ghp vo K hoch Chin lc Pht trin Gio dc quc gia giai on 2011
2020. Mt chng trnh mc tiu quc gia cho tr b thit thi, v mt bn K hoch
Hnh ng Quc gia dnh ring cho gio dc ha nhp s c xy dng sau khi bn
K hoch Chin lc c hon thnh.
K hoch Hnh ng Quc gia v Gio dc cho TKT, trong hng dn cc cn b cp
tnh thc hin gio dc ha nhp, c xy dng da trn 3 vn kin nu trn ca Chnh
ph: K hoch Hnh ng Quc gia v Gio dc cho TKT Vit Nam 2001-2010; Chin
lc Pht trin Gio dc 2001-2010; v K hoch Quc gia v Gio dc cho mi ngi
2003-2015. K hoch Hnh ng v Gio dc cho TKT bao gm nhng cam kt thc
hin o to gio vin dy ha nhp; bin son sch ch ni cho ngi m; thng nht
ngn ng k hiu v hnh thnh cc phng php gio dc ha nhp.
B GD&T cng thnh lp cc c s gio dc v o to cho TKT nh mt phn ca h
thng gio dc quc gia.
Gio dc cho TKT cng c lng ghp vo tt c cc cp gio dc t mm non n
trung hc. Chnh ph cng n lc nng cao nng lc gio vin v cng ngh thng tin
v truyn thng nhm h tr vic ging dy trn lp. V d, phn mm Edmark c gii
thiu nhm gip cc gio vin t chc cc hot ng trong lp mu gio si ni hn.
320
4.4.1.3 Phn tch nguyn nhn - kt qu: Gio dc cho TKT
Cho n nay, chnh sch ca Chnh ph v gio dc ha nhp vn cha ng b. Gio
dc ha nhp thiu khung php l pht trin theo kp vi s pht trin quc t; cc
chnh sch v chng trnh khng ngun lc v ti chnh, nhn s v h thng dch
v h tr. Nhiu vn bn ca Chnh ph v gio dc ha nhp cha c xu chui
thnh mt h thng ng b v nht qun, v cng khng cp ti cc ni dung quan
319
B GD&T (2008) Chnh sch Gio dc ha nhp
320
trng ca gio dc ha nhp. Mt phn l bi cc ti liu hin hnh v gio dc ha nhp
v gio dc cho tr em thit thi cha c phi hp mt cch hiu qu, v v th cha
c thc hin trong thc t. Tuy nhin, d tho Chnh sch gio dc ha nhp nm
2008 hy vng s gii quyt c thch thc ny
321
.
D liu chnh xc v s lng TKT v bn cht khuyt tt ca tr vn cn hn ch. Mt
s nh nghin cu s liu thng k nhiu huyn khc nhau ca Vit Nam cho bit vn
phn loi khuyt tt thng khng nht qun v phng php nghin cu thng
khng chnh xc
322
. (Xem phn tch Chng 5 v nhng vn xung quanh s liu lin
quan n tr em cn s bo v c bit, trong bao gm TKT)
Mt bn phn tch tnh hnh tng th gn y (2004) v TKT Vit Nam ch ra mt s
ro cn v thch thc nh hng n kt qu ca vic thnh lp cc trng ha nhp
323
.
l: thiu ngun lc, thiu gio vin c trnh , khng trang thit b v cc ti liu
dy v hc khc; h tng c s kh tip cn i vi tr khuyt tt; k hoch v chng
trnh ging dy khng ph hp. Nhng nguyn nhn trc tip l: thiu s quan tm v
h tr ca Chnh ph trong vic thc thi chnh sch hin hnh; thiu ngun lc; thiu
k nng v chuyn mn nghip v; thi tiu cc i vi nhng vn lin quan n
khuyt tt; thiu k hoch ph hp vi tnh hnh thc t; thiu s iu phi v hp tc
gia cc bn lin quan thuc cc B khc nhau v gia cc chuyn gia; cha c s trao
i v phi hp gia cc chuyn gia v ngi thc hin; thiu nhng thng tin ph hp;
v thiu s hp tc vi khu vc v quc t.
Quan nim sai v tr khuyt tt
Mc d Vit Nam cam kt mnh m v mt vn ha i vi gio dc, nhng c hin
tng c mt s ngi li xem khuyt tt l hu qu ca mt hnh vi sai tri no ca
t tin, hoc l s trng pht cho nhng vic lm tht c t kip trc
324
. Do m tn
nh vy nn nhiu gia nh c TKT c th cm thy xu h v khng cho con em h n
trng.
Tuy nhin, mt nghin cu nm 2005 ch ra 5 c tnh vn ha v x hi Vit Nam c th
h tr gio dc ha nhp v ph hp vi nguyn tc tip cn da trn quyn ph cp v
khng phn bit i x: (1) vng nng thn, ngi dn sng chung vi nhau qua nhiu
th h; v th tinh thn on kt v phi hp lun c cao, (2) h t tng cng sn
tp trung vo vic mang li bnh ng v cng bng x hi cho mi ngi, trong c
c TKT; (3) khng phn bit i x l mt ni dung ct li ca chng trnh ging dy i
vi tt c tr em trong nh trng; (4) Pht Gio, hnh thc tn gio chnh chim i a
s Vit Nam, c dy rng mt con nga au, c tu b c; v (5) gio dc ha nhp
ph hp vi chnh sch x hi ha gio dc ca ng Cng sn Vit Nam nhm tn
dng ngun lc sn c a phng ni tr sinh sng
325
.
Tm li, c hng lot cc nguyn nhn, t vic thiu cam kt chnh tr cho n nhng
thnh kin x hi lu i i vi khuyt tt v thiu s liu chnh xc v cc loi khuyt
tt. Ci thin vn s liu c l l iu kin tin quyt v thit yu gip xy dng chnh
sch v cc c ch php lut mt cch hiu qu.
321
B GD&T (2008) Chnh sch Gio dc ha nhp (d tho ln 7, ngy 17/1/2008)
322
B GD&T (2008) Chnh sch Gio dc ha nhp (d tho ln 7, ngy 17/1/2008)
323
Centre for Services and Information on Disability (2005) Situational Analysis and Assessment of Education for
Children with Disabilities in Bangladesh, South Asia, East Asia and South Africa (Phn tch tnh hnh v nh gi v
gio dc cho tr em khuyt tt Bangladesh, Nam , ng v Nam Phi)
324
Bergstad J. and J. Granli (2004) Thinking about Disabilities in a Primary Inclusive Education Class in Viet Nam. (Suy
ngh v khuyt tt trong mt lp hc ha nhp bc tiu hc Vit Nam)
325
Mitchell D. (2005) Diverse socio-cultural contexts for inclusive education in Asia (Bi cnh vn ha-x hi a dng cho
gio dc ha nhp Chu )
4.4.1.4 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim
B GD&T thnh lp Ban Ch o v Gio dc cho TKT. Bn cnh , Vin Khoa hc
Gio dc Vit Nam, c quan nghin cu c lp ca B GD&T, c mt n v gio dc
c bit chuyn xy dng v th nghim cc ti liu tp hun cho gio vin v TKT s
dng khung gio dc ha nhp.
326
V Gio dc Tiu hc l n v u mi cho vic xy
dng chnh sch gio dc ha nhp hin nay.
ng thi, cng c mt s t chc thc hin cc chng trnh gio dc ha nhp khc,
khng thuc chng trnh ca Chnh ph, nh trng i hc S phm H Ni, cc t
chc phi chnh ph quc t tin hnh xy dng cc chng trnh gio dc c bit v
gio dc ha nhp cho TKT. Tuy nhin, cc chng trnh ny nhn chung ly ngn sch
t cc ngun h tr t nhn, v ch c th h tr c mt s lng t tr m thi.
327
Quyt nh 23/2006/Q-BGDT ca B GD&T, ngy 22 thng 5 nm 2006, yu cu
tt c cc c s gio dc phi tip nhn TKT. Tuy nhin, nhiu gio vin cha thc s
sn sng hoc cha trnh m nhn trch nhim mi. Vit Nam vn thiu cc
chuyn gia c o to v gio dc cho tr gp kh khn v vn ng v tr tu.
328
Mc
d Chnh ph c u tin cho gio dc ha nhp, nhiu tnh vn cha a TKT vo
cc lp hc ha nhp.
Mt vn nng lc khc lin quan n vic thu thp s liu. Trong mt bn bo co
tng th nhn mnh rng nu thiu cc s liu v TKT, s rt kh xy dng mt h thng
gio dc ha nhp thc s p ng c cc nhu cu ca TKT.
329
Tnh trng cng s
tng t nh vy i vi nhng nhm tr thit thi khc, v thm ch cn c t s liu
hn v TKT, nh tr em lao ng hay tr b nhim HIV/AIDS.
4.4.2 Gio dc cho tr em dn tc thiu s (DTTS)
4.4.2.1 Thc trng
Bng 4.8. Mt s ch s gio dc, phn theo dn tc (phn trm), 2006
Dn tc
Kinh
Dn tc thiu s
T l tr em 36-39 thng tham gia hnh thc gio dc do chng
trnh gio dc mm non t chc
61 40
T l chuyn cn ng tui cp tiu hc 96 94
T l chuyn cn ng tui cp trung hc 81 65
Ngun : TCTK v UNICEF (2007) MICS 2006
Tuy t l chuyn cn gia nhm hc sinh ngi Kinh v ngi dn tc thiu s bc tiu
hc l cao nh nhau, nhng bc mm non v trung hc t l ny rt khc nhau (Bng
4.8).
326
Seelman K. D. (2002) Inclusive Education in Vietnam: A Snapshot (Gio dc ha nhp Vit Nam: Tng quan)
327
Seelman K. D. (2002) Sd
328
Ritsumeikan University (2005) Program for the Education of Vietnamese Children with Special Needs (Chng trnh
Gio dc cho tr c nhu cu c bit Vit Nam)
329
USAID and Management Systems International (2005) Viet Nam Disability Situation Assessment and Program Review
(nh gi tnh hnh khuyt tt Vit Nam v nh gi Chng trnh)
Nm 2006 c trn 60% tr em dn tc Kinh t 3 n 6 tui i hc mm non, trong khi t
l tr em DTTS l gn 40%. Theo Bo co nm hc 2008/09 ca V Gio dc Mm
non, t l nhp hc ca tr em t 3-5 tui 40 tnh c ng tr em dn tc ch t 47%.
Hu ht tr em dn tc thiu s khng c tip cn vi bt k ti liu hc tp v vui
chi no bng ting m ca cc em. Gio dc mm non khng dng ting m gy
cng thng cho tr nh DTTS v khi n lp mm non, cc em khng th hiu c hoc
cc c khng th hiu cc em trong mt mi trng gio dc mi v xa l vi cc em.
Bo co Mc tiu Pht trin Thin nin k nm 2008 a ra t l nhp hc ng tui cp
tiu hc ca tr em DTTS nm hc 2005-2006 l 94%, ch thp hn mt cht so vi t l
ca tr em dn tc Kinh (96%), v khng c s khc bit v gii trong tng nhm
330
. Tuy
nhin, c nhng con s khc nhau v t l nhp hc tiu hc. Bo co ca Ngn hng
Th gii
331
nm 2009 cho thy c s chnh lch gia t l nhp hc ng tui cp tiu
hc ca tr em dn tc Kinh (98 %) v ca tr em DTTS (89%) l 9 im phn trm vn
cho nm hc 2005/2006.
MICS 2006 cho thy 86% hc sinh hc sinh ngi Kinh bc vo tiu hc v hon thnh
cp hc ny, trong khi t l i vi hc sinh DTTS ch l 61%, chnh lch 25%, xem
Hnh 4.15.
Hnh 4.15: T l hon thnh tiu hc theo dn tc, 2006
0
20
40
60
80
100
Dn tc kinh Cc dn tc khc C nc
P
h
n

t
r
m
86,4
60,6
81,7
S chnh lch t l chuyn cn trung hc cn ln hn nhiu so vi tiu hc. Nm 2006,
t l chuyn cn ca ca tr em ngi Kinh l 81% so vi ch c 65% ca tr em DTTS.
Khong cch ny t ra nhng thch thc ln i vi Chnh ph, nht l p ng
mc tiu ph cp gio dc trung hc c s.
Theo Bo co ca B GD&T ti Hi ngh Quc gia v Trng hc Dn tc Bn tr (t
chc ngy 2 thng 7 nm 2009), trong nm hc 2008-2009, c 144.124 hc sinh (38.608
hc sinh tiu hc, 79.746 hc sinh trung hc c s v 25.770 hc sinh trung hc ph
330
B KH&T (2008) Vit Nam tip tc thc hin cc Mc tiu Thin nin k
331
World Bank (2009) Country Social Analysis: Ethnicity and Development in Vietnam (nh gi X hi Quc gia: Dn
tc v s pht trin Vit Nam)
thng) 24 tnh ng k hc 1.657 trng dn tc bn tr (629 trng tiu hc, 895
trng trung hc c s v 133 trng trung hc ph thng). Bo co cng khng nh
rng cc trng dn tc bn tr ny c nhiu ng gp trong vic ci thin cht lng
gio dc v thc hin ph cp gio dc tiu hc v trung hc c s khu vc DTTS.
4.4.2.2 p ng quc gia i vi gio dc cho tr em dn tc thiu s
Chnh ph tin hnh hng lot cc chng trnh v d n nhm m bo tr em
DTTS c hng nn gio dc v thu hp khong cch gia cc vng v cc nhm
dn tc, v d:
Thng t s 01/GD-DT do B GD&T ban hnh ngy 3 thng 2 nm 1997, v vic
hng dn vic dy v hc ting ni v ch vit dn tc thiu s.
Ngh quyt s 37/2004/QH XI do i hi XI, K hp 6 ban hnh ku gi thc hin
tt hn bnh ng x hi trong gio dc, v khng nh cn u tin pht trin gio
dc cc vng DTTS v nhng vng c iu kin kinh t x hi kh khn v c
bit kh khn.
Lut Gio dc nm 2005 ra nhng chnh sch gio dc c bn cho vng DTTS
thng qua vic quy nh rng: Nh nc h tr kinh ph cho sinh vin DTTS c
tuyn vo i hc, hc sinh dn tc hc d b i hc v hc sinh dn tc ni tr.
Nh nc c cc chnh sch h tr min v gim hc ph cho hc sinh dn tc
nhng x c bit kh khn (iu 89). Nh nc thc hin chnh sch cho php
hc sinh c tuyn nhng vng c iu kin KT-XH c bit kh khn c ng
k hc cc trng cao ng, i hc v dy ngh (iu 90).
Khung php l ca Vit Nam cng ng h vic s dng ting m trong trng hc v
trong cc cng ng DTTS. Chnh sch ca Chnh ph khuyn khch dng ting dn tc
trong lp hc. Lut quy nh hc sinh c quyn c gio dc bng ting m , nhng
iu ny c hiu l ting m c dy nh mt mn hc ch khng phi c
dng lm ngn ng ging dy.
T nm 2006, B GD&T v cc i tc h tr thc hin nghin cu thc hnh v gio
dc song ng da trn ting m , trc tip gn kt vi kt qu hc tp. D n bao
gm thit k v xy dng chng trnh ging dy, ti liu dy v hc t mu gio 5 tui
cho n tiu hc (Lp 1 n lp 5), tp hun cho gio vin c phng php gio dc
song ng v gio dc bng ting dn tc, v ang c thc hin 3 tnh (Lo Cai, Gia
Lai v Tr Vinh) t thng 9 nm 2008. Ngoi nghin cu ny, B GD&T cng ang hp
tc vi cc nh ti tr khc trong vic th nghim mt s phng php song ng a
ra nhng chnh sch ph hp nht cho tr em DTTS bc mm non v tiu hc.
Ngh nh v vic Dy v hc ting Dn tc trong cc c s gio dc ph thng v gio
dc thng xuyn v ang c xy dng t nm 2005. y l mt vn bn di
lut s lm r hn quy nh trong cc iu khon ca Lut Gio dc nm 2005 v vic
s dng ting dn tc trong gio dc. Mc d c nhng kinh nghim tch cc gn y
v gio dc song ng da trn ting m - ting m c s dng lm ngn ng
ging dy trng, ngh nh ch cho php dy ting dn tc nh mt mn hc.
Hi ngh quc gia v Gio dc dn tc do B GD&T t chc ngy 18 thng 4 nm 2008
nhm tm ra hng gii quyt cc thch thc v xc nh nhng vn u tin. Hi ngh
thng nht rng trng bn tr DTTS cho tr sng xa trng (mt sng kin cng ng)
l mt gii php quan trng gip gim t l b hc ca tr dn tc. Hi ngh cng khuyn
ngh tin hnh iu tra v xy dng cc quy nh cho cc trng ny. Nghin cu su
hn v nhng vn v ting dn tc cng c coi l mt trong nhng u tin ca
gio dc dn tc. Hi ngh cng tho lun cc v cc nhu cu a dng ha chng trnh
v xy dng sch gio khoa ph hp v vn ha.
Ti hi ngh, B GD&T ra 9 u tin cho pht trin Gio dc dn tc thiu s trong
giai on 2008-2020
332
gm:
Tip tc cng c v pht trin h thng trng, lp, c s gio dc ph hp vi 1.
iu kin vng dn tc thiu s.
Trin khai chng trnh, ni dung, phng php dy hc ph hp vi hc sinh 2.
dn tc thiu s.
Nng cao hiu qu pht trin ngun nhn lc cho vng dn tc p ng nhu cu 3.
pht trin kinh t x hi ca a phng.
a dng ha cc phng php gio dc nhm gi gn v pht huy bn sc vn 4.
ha dn tc.
Cng c v pht trin i ng gio vin v cn b qun l, c ch u i i vi 5.
i ng gio vin cc vng dn tc v min ni.
Tip tc tng cng u t c s vt cht, trang thit b v ti liu nhm m bo 6.
nhu cu dy v hc. Tng t l ngn sch cho gio dc vng dn tc thiu s.
Xy dng v b sung chnh sch. 7.
Tng cng cng tc lnh o, ch o, t chc qun l v nghin cu khoa hc. 8.
Vn ng su rng ton x hi tham gia pht trin gio dc v o to vng dn 9.
tc thiu s.
Chnh ph c nhng h tr c bit cho hc sinh dn tc thiu s v cc gio vin ging
dy vng dn tc thiu s nh h tr hc bng, cung cp ti liu v cc chi ph sinh
hot, trng ni tr cc cp, v chnh sch c tuyn cho hc sinh DTTS khi vo i hc.
Nhiu u t kinh t c tp trung cho cc vng dn tc thng qua cc Chng trnh
quc gia nh Chng trnh 134, 135 v mt s chng trnh ring bit cho vng Ty
Nguyn. B GD&T cng vi cc i tc quc t khc ang thc hin cc d n c th
lin quan n gio dc tiu hc v trung hc cho tr em DTTS. Cc d n ny gip xy
dng v ci to hng nghn trng hc v nng cao nng lc ca hng chc nghn gio
vin cc vng thit thi.
Sch gio khoa c bin son bng ting dn tc nh ting Khmer, ting Hoa, ting
, Chm, Jrai, Bahnar v Hmong. h tr vic hc tp, hc sinh DTTS c hc
thm ting Vit. hu ht cc x v bn u c trng lp tiu hc. tt c cc huyn
min ni dn tc u c trng ni tr cho hc sinh tiu hc ngi dn tc thiu s.
333

C 2 loi trng dn tc ni tr cho hc sinh dn tc thiu s. Mt loi l trng do
Chnh ph h tr v thng c t trung tm tnh v huyn. Hc sinh hc cc
trng ny c min hc ph, ni n, ch v sch v, v li trng trong sut c
nm hc. Nhng hc sinh ny thng c k vng tr thnh cn b nng ct ca ng
332
B GD&T(2009) Bo co hi ngh Gio dc dn tc thiu s
333
v chnh quyn c s sau khi tt nghip.
334
Mt loi trng khc ph bin hn v nhiu
hn l cc trng dn tc bn tr dn nui, thu ht c nhiu hc sinh dn tc t cc
x hn, mt phn v chng c bit n nhiu hn trong cng ng. Tuy Lut Gio dc
2005 tha nhn m hnh trng dn tc bn tr, nhng vn cn t chnh sch cho
loi trng ny. Do , nhng trng ny thng khng c s h tng, v hc sinh
thng phi sng vi nhng h dn gn nu gia nh ng , hoc sng trong
nhng phng tp th c iu kin km c tun.
Chng trnh Pht trin Kinh t X hi cho khu vc min ni v vng dn tc thiu s
Giai on II (hay l Chng trnh 135-II) giai on 2006-2010 c ph duyt theo
Quyt nh 07 vo thng 1 nm 2006. c s h tr ti chnh ca Chnh ph Vit Nam
v mt s nh ti tr, Chng trnh 135- Giai on II hng vo h tr nhng x ngho
nht c t l ngi dn tc thiu s cao thng qua 3 d n v mt chnh sch: D n pht
trin sn xut v kinh doanh; D n pht trin c s s h tng; D n tp hun nng
cao nng lc; v Chnh sch ci thin sinh k.
y ban Dn tc chu trch nhim chnh thc hin Chng trnh 135. Vn phng ca
chng trnh bo co ln Ban Ch o Chng trnh Mc tiu Quc gia v Xa i Gim
ngho, ng u l Ph Th tng. Hp phn chnh sch h tr ci thin i sng kinh
t, vn ha v x hi nm trong khung chnh sch ca Chng trnh 135-II. C s php
l ca phn ny da trn Quyt nh s 112/2007/Q-TTg ca Th tng Chnh ph,
ra ngy 20 thng 7 nm 2007 vi ni dung Cc chnh sch h tr cc dch v, ci thin
v nng cao mc sng ngi dn, h tr php l nm trong Chng trnh 135-II. Theo
Quyt nh 112, chnh sch h tr ci thin i sng ngi dn s c thc hin trong
giai on 2008-2010.
Chnh sch h tr tr em thuc gia nh ngho c n trng c thc hin trong
giai on t thng 9 nm 2007 n thng 5 nm 2010 (theo chu k nm hc). Nhng lnh
vc chnh c Quyt nh 112 h tr bao gm:
H tr con em cc h ngho i hc mu gio, hc sinh bn tr l con cc h 1.
ngho ang theo hc ti cc trng ph thong.
H tr h ngho ci thin v sinh mi trng, gm: h tr nng cp, sa cha, 2.
lm mi v chuyn v tr chung tri hay lm nh v sinh ra xa ni .
H tr thc hin cc hot ng thng tin-gio dc-truyn thng v vn ha nh 3.
tuyn truyn v truyn thng v cc chnh sch ca ng v Nh nc, v t
chc cc l hi truyn thng.
H tr php l v nng cao nhn thc v mt php lut cho ngi ngho. 4.
4.4.2.3 Phn tch nguyn nhn - kt qu: gio dc cho tr em DTTS
Tr em dn tc min ni l nhng tr thit thi nht, mt phn l do cc em phi i rt xa
mi n c trng hc gn nht. ng min ni thng rt xu v thm ch cn
nguy him, nht l gp khi thi tit xu, l nguyn nhn lm cc em khng i hc u.
Do , nhiu tr min ni b hc, nht l cc hc sinh n, v v th cc em ch hc vi
nm bc tiu hc
335
.
334
tc v s pht trin Vit Nam)
335
World Bank (2003) Viet Nam Development Report 2004 (Bo co Pht trin Vit Nam 2004)
Nhiu tr dn tc thiu s khi n trng cha ni c ting Vit, ngn ng ging dy
chnh thc trong trng hc, v gio vin th khng th dng ting m ca hc sinh
hng dn cc em. Trong bi cnh , Chnh ph ang gp phi thch thc l lm
th no c th p ng nhu cu ca nhiu nhm ngn ng khc nhau, v lm th no
thc hin quyn c hc tp v pht trin ht tim nng ca mi tr em. c nhiu
sng kin gii thiu gio dc ting m trong trng hc, song nhng n lc thc hin
li c v ri rc, manh mn v khng c ti liu ha cn thn. Tuy nhin gn y
c ch o ca B GD&T thc hin chng trnh ton din v gio dc song ng da
trn ting m . Mc d qui m nh, kt qu cho thy sau hai nm thc hin l rt tch
cc.
S lng gio vin dy vng dn tc thiu s cn nhiu hn ch v cc l do lin quan
n vn ro cn ngn ng, khong cch n cc th trn, nhng kh khn v nhiu
th thch khc. Ti liu dy v hc ph hp vi tr dn tc thiu s cng rt thiu.
Cc lp hc vng dn tc thiu s khng v s lng, nm ri rc cc a im xa
xi v khng c trang b tt. Xy dng trng lp mi thng rt tn km do nhng
kh khn v giao thng i li.
Trong khi khong cch bt bnh ng gii ang ngy cng c thu hp thng qua h
thng gio dc, tr em gi DTTS vn chu nhiu thit thi. Nhng ro cn chnh i vi
gio dc cho tr em gi DTTS bao gm: kh khn v kinh t v ti chnh ca gia nh; tr
em gi phi lm vic gip gia nh; nhn thc sai lm ca b m v cc em gi v
gi tr ca gio dc; cht lng dy v hc cc trng km; khng c cu trng
hc. Cn c s liu v phn tch chnh xc v nhu cu gio dc tr em gi DTTS gii
quyt thch thc mt cch h thng hn.
4.4.2.4 Vai tr v nng lc ca cc c quan chu trch nhim: gio dc cho tr em DTTS
Vic thnh lp V Gio dc Dn tc vo thng 7 nm 2007 l mt bc tin trong gio
dc cho tr DTTS. Cc trch nhim v qun l gio dc dn tc ca cc V v cc trung
tm nghin cu trc y nay c giao cho V Gio dc Dn tc. V chu trch nhim
ch o v hp tc vi cc v khc v trung tm nghin cu gip tr dn tc c
hng gio dc c cht lng. Trung tm Nghin cu Gio dc Dn tc (thnh lp nm
2003), mt n v thuc B GD&T v gn y c sp nhp vo Vin Khoa hc Gio
dc Vit Nam, chu trch nhim thc hin cc nghin cu v gio dc dn tc gip
xy dng nhng chnh sch ph hp.
Thiu ngun d liu c sn v ng tin cy l mt thch thc trong lnh vc ny. Gn
nh khng c s liu chnh thc ring bit cho tng nhm dn tc. Do thc trng v
gio dc dn tc thng c m t chung chung, khng th hin c nhng vn
phc tp v nhng thch thc tn ti trong cc nhm DTTS. Nhn thc c nhng
thch thc, kh khn ny, B GD&T ang c nhng bn tho xy dng s liu thng
k ring r v c th ca tng nhm dn tc.
4.5. Cc hot ng vn ha, th thao v gii tr
336

iu 31 trong CRC quy nh tr c quyn ngh ngi, vui chi, gii tr v c tham gia
vo cc hot ng vui chi gii tr ph hp vi la tui, t do tham gia i sng vn ha
ngh thut. y ban CRC cho rng vic ngh ngi v vui chi ca tr em cng quan trng
i vi s pht trin ca tr nh cc yu t dinh dng, chm sc sc khe v gio
336
Do thiu thng tin chung v thiu phn tch sn c, ni dung ny s khng gm cc tiu phn nh p ng quc gia,
Phn tch nguyn nhn, Vai tr v nng lc ca nhng ngi chu trch nhim.
dc
337
. Bo v quyn ny cng rt quan trng i vi tr em ngho, nhng em phi lao
ng v c t thi gian vui chi, tr em ng ph, v nhng tr em l nn nhn ca
vic lm dng v bc lt, v nhng tr em khng c t do vui chi v tham gia vo
cc hot ng gii tr ph hp vi la tui, hay khng c c hi chi sn chi an ton.
MICS 2006 ch ra s chnh lch v t l tr em c cc loi chi, nh trong Bng 4.9.
C s khc nhau r rt gia vng nng thn v thnh th, tr em thnh th c nhiu
chi mua trong cc ca hng. Tr em nng thn thng phi chi vi nhng th cc
em tm c quanh nh. Ba vng c trn 70% tr em chi chi mua cc ca hng
l: ng bng sng Hng, ng bng sng Cu Long, v vng ng Nam B. Trong khi
cha n 40% tr em hai vng ng Bc v Ty Bc chi chi mua bn ngoi.
Khong 26% tr em vng duyn hi Nam Trung B chi chi c lm ti nh, trong
khi ch c 6% tr em vng ng Bc chi loi chi ny.
Bng 4.9. T l tr t 0-59 thng tui chi cc chi khc nhau, theo vng v khu
vc, 2006
dng gia
nh, nh
bt, a, m
chn
vt xung
quanh nh
nh que, ,
gch, v s,
l cy, v con
vt
chi t
lm ti gia
nh

chi
mua
t ca
hng
Khng c
chi no
Vng/
min
ng bng
sng Hng
11.7 21.9 9.5 84.4 8.9
ng Bc 20.2 42.9 5.9 35.2 20.6
Ty Bc 9.0 24.5 25.8 39.1 27.7
Bc Trung B 10.2 19.0 13.0 50.5 30.2
Duyn hi
Nam Trung B
6.8 11.8 26.4 65.0 11.4
Ty nguyn 11.0 14.1 13.4 51.2 25.1
ng Nam B 12.8 17.3 8.3 77.1 8.3
ng bng
sng Cu
Long
10.8 8.4 8.7 78.6 9.3
Khu vc Thnh th 5.4 6.8 9.2 87.8 7.4
Nng thn 13.8 23.6 12.0 59.2 17.4
Tng 12.1 19.6 11.3 66.0 15.1
Ngun: TCTK v UNICEF (2007), MICS 2006
Do cc gia nh vng nng thn Vit Nam c thu nhp thp, nht l nhng vng kh
khn v min ni, tr em thng phi n vic gia nh v lm thm. Trong mt
nghin cu cho thy tr em nng thn Vit Nam thng bt u lm vic t khi ln 6
tui, thm ch l sm hn
338
. Thi gian lm vic nh ca cc em cng tng ln theo
tui v ngoi gi ln lp, trung bnh mi em trong tui 6-15 phi lm vic 6 ting mt
ngy. Nhng tr em khng i hc thng lm vic 8 ting hoc hn. Gnh nng cng
337
UNICEF (1998) Implementation Handbook for the Convention on the Rights of the Child (S tay thc hin Cng c
v Quyn Tr em)
338
Le Thi Quy (2003) Children and Development in Viet Nam. (Tr em v s pht trin Vit Nam)
vic gia nh v iu kin x hi bt buc tr em lm vic l nhng tr ngi lm cc em
khng c vui chi, gii tr v ngh ngi.
Trng hc ng mt vai tr quan trng gip tr em c vui chi v tham gia cc hot
ng gii tr thn thin vi tr trong thi gian ti trng. Do , trng tiu hc thn
thin khng nhng ch mang li nn gio dc c cht lng cho tr m cn l mi trng
tr c th c chi, c bo v v c tham gia vo qu trnh hc tp.
MICS 2006 c tnh khong mt phn t tr em di 5 tui sng trong cc gia nh c
t 3 cun sch thiu nhi tr ln. C s khc bit v gii v nhm dn tc: 27% tr em trai
trong khi c 22% tr em gi; v ch c 9% tr em DTTS so vi 28% tr em dn tc Kinh
trong cc gia nh c sch cho thiu nhi.
Nh trn Hnh 4.16, s chnh lch ln nht l do iu kin kinh t h gia nh: ch c 7%
tr trong nhng gia nh ngho nht c sch thiu nhi so vi 58% tr em trong nhng h
gia nh giu nht.
Hnh 4. 16: T l tr em t 0-59 thng tui sng trong gia nh c t 3 quyn sch
thiu nhi tr ln, theo nhm thu nhp, 2006.
70
60
50
40
30
20
10
0
7,2
10,1
19,1
25,1
58,1

Ngun: TCTK v UNICEF (2007), MICS 2006
Mt yu t nh hng na chnh l trnh hc vn ca ngi m: ch 6% tr em di 5
tui trong gia nh c m khng i hc c t 3 quyn sch thiu nhi tr ln, trong khi t
l ny ln ti 57% i vi tr em trong gia nh c m hc ht trung hc ph thng.
Cc vn bn qui phm php lut v cc chng trnh c ph duyt nhm bo v tr
em v khuyn khch tr em c vui chi, gii tr:
339

Lut t ai nm 2003 khuyn khch vic s dng t cho cc mc tiu hot
ng vn ho, y t, gio dc v o to, th dc th thao;
Lut in nh nm 2006 quy nh vic sn xut v chiu phim cho tr em rp
chiu phim;
339
2002-2007.
Lut Th dc, Th thao nm 2006 khng nh nguyn tc Th thao cho mi
ngi v c bit quy nh v ni dung th dc th thao trong trng hc;
Hng dn vic qun l cc ca hng Internet (Thng t 2), v Hng dn v
qun l tr chi qua mng in t (Thng t 60, thng 6 nm 2006);
Chng trnh Mc tiu Quc gia v Vn ha n nm 2010 u tin vic gn gi
v bo tn nhng gi tr vn ha c trng ca dn tc;
C thm nhiu c hi cho tr em tn hng cc dch v vui chi gii tr trong cng ng,
u tin i tng tr thit thi v tr em vng su vng xa v vng min ni, cng nh
cc nhm DTTS. Mc d vy, tc ng ca nhng n lc ny vn cn hn ch. Chnh
ph tha nhn nhng hn ch ch hu ht cc hot ng gii tr ch yu din ra
vng th ti cc tnh v thnh ph, do tr em min ni, vng su vng xa v tr
thit thi c t c hi tip cn. Mt hn ch na l cc trang thit b v c s vn ha v
gii tr i khi cht lng km v khng p ng nhu cu pht trin x hi. Nhng c s
khng phi lc no cng l mi trng an ton cho tr.
340

Phong tro thi ua Trng hc thn thin, Hc sinh tch cc do B GD&T pht ng
t nm hc 2008-2009, c hp phn lng ghp cc tr chi dn gian, cc bi dn ca vo
trng hc pht huy gi tr vn ha truyn thng.
340
2002-2007.
Nhng pht hin chnh: Quyn c hc tp v pht trin
Vit Nam c nhng tin b ln trong lnh vc gio dc, th hin s cam
kt mnh m ci thin h thng gio dc. Gio dc l mt quyn c m bo
trong Hin php, v l mt phn c bn trong cc chin lc, chng trnh v
k hoch pht trin ca quc gia. Vit Nam thc hin tt hn cc quc gia khc
c mc GDP cao hn, chng hn nh Philippines v Thi Lan, v t l nhp hc
ng tui bc tiu hc.
Ngn sch nh nc cho gio dc v o to tng theo t l tng cao v n
nh GDP. T trng GDP chi cho gio dc v o to l 3,2% nm 2001 v tng
ln 4,7% nm 2007. T trng ngn sch nh nc chi cho gio dc v o to
tng 13% nm 2001 ln 16% nm 2007. Qun l ngn sch nh nc trong gio
dc ngy cng c phn cp, to s ch ng hn cho chnh quyn a
phng cng nh cho cc c s gio dc v o to.
T l nhp hc cc c s mm non tng ln t l tr i hc nh tr tng t 11%
ln 13%; mu gio 3-5 tui tng t 49% ln 58%; v mu gio 5 tui tng t
72% ln 88% t nm hc 2000-2001 n 2005-2006:. Cc yu t nh hng
ti t l nhp hc bc mm non bao gm: tnh hnh kinh t h gia nh; trnh
hc vn ca ngi m; v tr a l (thnh th so vi nng thn); v gii (trai so
vi gi). Trong khi tng s phng hc mm non nm 2008 tng so vi nm
2005, t l phng hc tm cng tng. Tr em n, dn tc thiu s, gia nh
ngho v cc em c m trnh gio dc thp c nhiu hn ch tip cn vi
sch thiu nhi.
T l nhp hc ng tui bc tiu hc l 96%, t l hon thnh tiu hc l 86%,
t l nhp hc bc trung hc c s l 88% v hon thnh trung hc c s l 77%
trong nm hc 2006-2007. T l chuyn tip t tiu hc ln trung hc c s l
91% trong nm hc 2005-2006.
Mc d c nhng tin b trong gio dc tiu hc v trung hc, bnh ng gii
vn cn l mt thch thc. Trong khi c ti 96% hc sinh trai 6 tui i hc lp 1
bc tiu hc th t l ny hc sinh gi ch c 92%.
Nhng khc bit khc bao gm khong cch gia cc vng min, gia thnh th
v nng thn, trnh hc vn ca m v iu kin kinh t h gia nh. Vi
khong cch gia cc vng min, t l hon thnh tiu hc ca vng ng bng
sng Hng l 90% nhng t l ny l 49% vng ty Bc. Khong cch gia
thnh th v nng thn th hin r rng hn t l nhp hc ng tui bc trung
hc c s; 83% khu vc thnh th v 78% khu vc nng thn. Trnh hc
vn ca ngi m v iu kin kinh t h gia nh cng c nh hng ng k
ti t l nhp hc bc trung hc. T l chuyn cn bc trung hc ca nhng em
hc sinh m m khng c i hc ch l 66% trong khi , t l ny cc em c
m hc ht trung hc ph thng ln ti 95%. Tng t nh vy, ch c 60%
hc sinh t cc h gia nh ngho i hc trung hc c s ng tui trong khi
, t l ny cc h gia nh kh gi nht l 92%.
Mc d gio dc tiu hc l min ph nhng vn c nhiu khon ph hc ng
khc phi tr, chng hn ph i li, ng phc v ti liu hc tp. Theo mt iu
341
341
tc v s pht trin Vit Nam).
tra ca Ngn hng Th gii, khong 30% h gia nh dn tc thiu s tr li c
t nht mt con phi b hc trc khi hon thnh mt bc hc, so vi 16% ca
ngi Kinh.
342
L do ch yu l v hc ph cao. iu tra Mc sng H gia nh
nm 2002, 2004 v 2006 u cho thy cc h gia nh chi gn 30% tng chi ph
cho gio dc ng hc ph. Khong 45% hc sinh vn ang hc na ngy.
Cc em hc c ngy c im s cao hn bi kim tra mn Ton v ting Vit
so vi cc bn cng la ch hc na ngy.
Hin nay c 3 phng php tip cn c p dng trong vic gio dc tr
khuyt tt: trng chuyn bit, trng hi nhp v trng ha nhp. Gn 31%
hc sinh tiu hc khuyt tt hc ti cc trng tiu hc ha nhp hoc trng
chuyn bit. Vn ha v x hi Vit Nam ng h gio dc ha nhp v nhng
nguyn tc chnh ca phng php tip cn da trn quyn v khng phn bit.
Mc d Chnh ph c nhng n lc nhng vn cn nhiu thch thc bao
gm: chnh sch gio dc ha nhp cha cht ch v khng ng b, khng
ngun lc; thiu s liu v s lng tr khuyt tt v tnh cht ca khuyt tt;
gio vin cha c o to y , thiu trang thit b, c s vt cht cha
thch hp vi tr khuyt tt, chng trnh v k hoch ging dy cha ph hp,
thiu s hiu bit v khuyt tt.
V trnh hc vn, tr dn tc thiu s b thit thi hn nhiu so vi tr em
ngi Kinh nu o bng t l nhp hc bc mm non, t l hon thnh tiu hc,
t l nhp hc ng tui bc trung hc c s, t l chuyn cn bc trung hc c
s. Khong cch qu xa t nh ti trng cng l mt thch thc i vi tr
em dn tc thiu s min ni. Ngn ng cng l mt ro cn v rt nhiu em
hc sinh dn tc thiu s khng ni c ting Vit, v vng dn tc thiu s
cng rt thiu gio vin. Ti liu dy v hc ph hp vi hc sinh v mt vn
ha cng rt hn ch. Tr em gi cc vng dn tc thiu s vn cn chu nhiu
thit thi. Nhng ro cn thng gp v mt gio dc i vi cc em hc sinh
gi DTTS l: hn ch v kh nng ti chnh ca gia nh, cc em gi phi lao
ng ph gip gia nh, quan nim sai lm ca cha m cng nh ca chnh cc
em gi rng gio dc khng c gi tr, cht lng dy v hc cn km v c s
vt cht ca trng cn ngho nn. Cn c thm nhiu s liu v phn tch
ng tin cy v nhu cu gio dc ca tr em gi c th vt qua c thch
thc mt cch c h thng.
Vic thc hin quyn c tham gia vo cc hot ng vn ha, th thao, vui
chi gii tr ca cc em b thit thi, cc em vng nng thn v min ni cn
rt hn ch. Tr em vng nng thn Vit Nam thng phi bt u lao ng
t nm ln 6, thm ch c th sm hn v thi gian lao ng hng ngy cng
tng ln cng vi tui v ngoi gi ln lp cc em thng phi lao ng
trung bnh 6 ting mt ngy. Nhng em khng i hc th phi lao ng ti 8 ting
mt ngy hoc hn. Chnh ph u t xy dng cc khu vui chi gii tr cho
tr em v t chc cc hot ng vui chi cho tr em. Tuy nhin, hu ht cc
hot ng ch din ra khu vc thnh th, cc tnh, thnh ph. Mt s sng
kin quc gia nhm tng cng cc gi tr vn ha truyn thng chng hn a
tr chi dn gian, bi ht dn ca trong nh trng.
CHNG 5:
QUYN C
TN TRNG V BO V
GII THIU
Mi tr em u c quyn c bo v khi cc hnh thc bo hnh, xm hi v bc lt.
Tuy hin ti cn kh c th a ra kt lun chnh xc v nhng tc ng trc tip khi
tr em khng c bo v, cng nh mi quan h ca n i vi tnh trng i ngho,
nhng r rng cc hnh vi xm hi, bo hnh v bc lt i vi tr em l nhng vn
x hi c bn gy ra nhng tc ng khng ch ti i sng v quyn li ca tr em m
cn nh hng n i sng v s n nh lu di ca x hi. Nguyn nhn dn n tnh
trng xm hi, bo lc v bc lt tr em rt phc tp, do gii php vn c hiu
qu, cc gii php cn phi ng b, gii quyt c nguyn nhn trc tip v nguyn nhn
su xa ca vn .
Hp 5.1: Cc iu khon chnh trong CRC v Hin php nc Cng ha x hi ch ngha Vit
Nam c lin quan n ni dung chng ny
Cng c Quyn tr em
iu 3: Li ch tt nht ca tr em
iu 19: Quyn c bo v khi mi hnh thc bo hnh, xm hi, sao nhng v bc lt v th
cht v tinh thn
iu 23: Quyn v nhu cu c bit ca tr em khuyt tt
iu 32: Quyn c bo v khng b bc lt v kinh t
iu 33: Quyn c bo v chng li vic s dng tri php cc cht ma ty
iu 34: Quyn c bo v chng li mi hnh thc bc lt tnh dc v xm hi tnh dc
iu 35: Quyn c bo v chng li vic bt cc, mua bn v bun bn tr em
iu 36: Quyn c bo v chng li tt c cc hnh thc bc lt
iu 37: Quyn c bo v khi nhc hnh, i x hoc trng pht v nhn o, hnh pht t
hnh v vic tc quyn t do
iu 39: Quyn ca nn nhn tr em c h tr phc hi v th cht, tm l v ti ha nhp x hi.
iu 40: Quyn ca mi tr em nhng ngi b coi l, b t co hay b cng nhn l vi phm
lut hnh s c i x sao cho tng cng thc ca tr em v phm cch v phm gi vn
c, tn trng thc bn thn v phm gi ca tr.
Ngh nh th b sung CRC v bun bn tr em, mi dm tr em v vn ha phm khiu dm tr em
Ngh nh th b sung CRC v s dng tr em trong xung t v trang
Hin php Vit Nam nm 1992
iu 66: Thanh nin c gia nh, Nh nc v x hi to iu kin hc tp, lao ng v gii tr,
pht trin th lc, tr tu, bi dng v o c, truyn thng dn tc, thc cng dn v l tng
x hi ch ngha, i u trong cng cuc lao ng sng to v bo v T quc.
K t khi ph chun CRC, Chnh ph Vit Nam c nhiu bc tin ln trong vic thc
thi quyn c bo v ca tr em. Cc khuyn ngh ca y ban CRC nm 2003 c
Vit Nam xem xt a vo qu trnh xy dng lut php v chnh sch v bo v tr
em v m bo cho tr em vi t cch l nhm d b tn thng nht c tip cn
c vi cc dch v chm sc c bn thit yu
342
.
Chng ny s i su phn tch tnh hnh tr em c hon cnh i hi s bo v c
bit ca Chnh ph. Nhng tr em ny thng khng c kh nng thc hin y cc
quyn ca mnh v gio dc, y t v quyn c bo v khi cc hnh vi xm hi, bo
hnh v bc lt. Cc em cng khng thc hin y quyn tham gia ca mnh.
Phng php tip cn bo v tr em ca Vit Nam t trc ti hin nay xut pht t
quan im phn nhm cc i tng tr em cn s bo v c bit. Tuy nhin, phng
php tip cn mang tnh h thng, tc l tp trung vo vic xy dng mt h thng phc
li x hi v php lut cho mi tr em d b tn thng hin ang dn dn c nghin
cu p dng.
Bo co ca B L-TB&XH cho bit Vit Nam c hn 2,5 triu tr em (di 16 tui) c
hon cnh c bit nm 2007, chim 9% tng s tr em ca c nc.
343
Theo B L-
TB&XH nm 2007, s lng c tnh tr em cn s bo v c bit nh sau:
344

1,2 triu tr em khuyt tt;
168.000 tr em m ci v b b ri;
27.000 lao ng tr em;
13.000 tr em lang thang;
3.800 tr em s dng cc loi cht gy nghin;
900 tr em b xm hi tnh dc.
Ngoi ra, Bo co phn tch tnh hnh nm 2005 cho bit c 14.574 tr ang sng trong
cc c s chm sc tp trung.
345
Nm 2009, B YT c tnh c khong 4.720
346
tr em sng chung vi HIV v theo bo
co ca B TP th c 15.589 ngi cha thnh nin vi phm php lut. Ngoi ra, cn c
nhng nhm tr em d b tn thng khc bao gm tr em cha c khai sinh, tr em
l nn nhn ca mi hnh thc bo hnh (nh b bc lt tnh dc v mc ch thng mi,
b bun bn) v ngc i, cng nh tr em nhp c.
Hin cha c nghin cu ton din v tnh hnh tr em c hon cnh c bit. cp
quc gia, s liu chnh xc, ng tin cy v nhiu vn bo v tr em, c bit s liu
v tr em b xm hi, bun bn, bc lt tnh dc v lao ng tr em cn thiu. Tnh trng
tr em c hon cnh c bit Vit Nam phn ln c nguyn nhn t nhng thay i v
kinh t x hi v nhng sc p mi sau khi x hi chuyn sang nn kinh t th trng.
Nhng thay i ny dn n tnh trng khong cch giu ngho gia tng, th ho
342
2002-2007
343
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2009) Xy dng mi trng bo v tr em Vit Nam: nh gi php lut v chnh
sch bo v tr em, c bit l tr em c hon cnh c bit Vit Nam
344
B L-TB&XH (2008) Bo co v tnh hnh tr em c hon cnh c bit ca B L-TB&XH cho y ban VH, GD, Thanh
thiu nin v Nhi ng ca Quc hi
345
B L-TB&XH , C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh Cc chng trnh
chm sc thay th v chm sc ti trung tm Vit Nam
346
nhanh chng, ln sng nhp c, s v ly d v v gia nh gia tng, cng nh s xi
mn cc gi tr v mng li h tr truyn thng.
Trong nhng nm gn y, Vit Nam t c nhng bc tin quan trng trong vic
thc y cc hot ng chm sc da vo cng ng cho tr em c hon cnh c bit,
trong c tr m ci v b b ri. Vit Nam a vo thc thi cc chnh sch quc
gia nhm khuyn khch v h tr cc gia nh. Th tng ban hnh Quyt nh 65/ 2005/
Q-TTg ngy 25/ 03/ 2005 v chm sc tr em c hon cnh c bit kh khn da vo
cng ng. Quyt nh ny nhm chuyn hng t chm sc trong cc c s tp trung
sang cc hnh thc chm sc thay th ti gia nh v cng ng.
Nm 2007, Chnh ph ban hnh Ngh nh 67/2007/N-CP quy nh v tr cp x hi
cho hn mt triu i tng chnh sch x hi, trong c cc gia nh v c nhn nhn
chm sc cho tr m ci v b b ri (hin ti Vit Nam cha c h thng chm sc
u chnh thc). Nm 2008, Chnh ph sa i Ngh nh 25/ 2001/ N-CP, qui nh
v cc c s x hi ca nh nc nh cc c s bo tr x hi, trong quy nh mt
s chc nng mi trnh tnh trng tr em phi sng trong cc c s chm sc tp
trung trong thi gian di.
Cho d t c nhiu tin b, Vit Nam vn cha xy dng c mt h thng bo
tr x hi mnh m v hiu qu. Ngoi ra, Vit Nam cng ang rt thiu mt h thng
dch v chm sc lin tc - mt tm li an ton bo v mi tr em, c bit l nhng
em c nguy c cao nht. Php lut v bo v tr em Vit Nam cn kh manh mn v
cha c thc hin hiu qu. Vit nam cng cha c mt phng php tip cn mang
tnh hoch nh. Cn thiu cc c ch c th pht hin sm v xc nh tr em d b
tn thng cng nh cc gia nh c nguy c; cng nh cha xy dng c h thng
can thip sm v chuyn tuyn ti cc dch v chuyn su. Cc dch v h tr chuyn
su l ni tip nhn tr em c nguy c, tr em b bo hnh, bc lt tnh dc hin ang
cn thiu. Cc chng trnh h tr ti trng hc v cng ng dnh cho tr em c hon
cnh kh khn vn cn hn ch.
Hnh thc chm sc tp trung vn cn c s dng kh ph bin vi vai tr l mt
trong nhng hnh thc chm sc thay th cho tr em cn c bo v c bit mc d
phng php tip cn ny ang dn c thay bng nhng gii php khc. C nhiu
nguyn nhn chnh dn n vic a tr em vo cc c s chm sc tp trung, bao gm
tr em gia nh ngho, m ci cha m, b cha m b ri do khng c kh nng chm sc
cc tr khuyt tt nghim trng, b nhim HIV/AIDS, v do vi phm php lut. i vi
nhiu nh hoch nh chnh sch, chm sc tp trung l mt gii php mc d tn km
hn nhng li t phc tp hn so vi chm sc ti nh hoc ti cng ng, v chm sc
ti nh hoc ti cng ng i hi phi thay i hnh vi ca tt c mi i tng trong x
hi, bao gm gia nh, cng ng, cc t chc, c nhn cung cp dch v chm sc cng
nh phi xy dng cc h thng bo v tr em ti cng ng
347
.
Trong thp k va qua, cc ngun lc dnh cho tr em cn s bo v c bit tng
nhiu, tuy nhin tc tng trong nhng nm gn y ang chm li.
347
B L-TB&XH , C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh Cc chng
trnh chm sc thay th v chm sc ti trung tm Vit Nam
Hnh 5.1: Xu hng chi ngn sch nh nc cho tr em cn s bo v c bit giai
on 2001 v 2007 (t ng VN)
160
2001 2003 2005 2006 2007
140
120
100
80
60
40
20
0
71,7
127,51
129,13
143,85
54,45
Ngun: B L-TB&XH (2008) Ch tiu tr em Vit Nam nm 2006-2007
Vn quan trng hin nay l xy dng mt h thng bo v thc s cho tr em. Cc
thch thc ch yu bao gm tng cng cam kt v nng lc ca chnh quyn; thc y
vic xy dng v thc hin cc vn bn php lut ph hp; gii quyt cc quan im,
phong tc tp qun c hi; khuyn khch tho lun ci m v cc vn bo v tr em
trn cc phng tin truyn thng v trong cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip v
on th qun chng; tng cng k nng sng, kin thc v s tham gia ca tr em;
tng cng nng lc cho gia nh v cng ng; cung cp cc dch v bo v, phc hi
v ti ho nhp thit yu cho tr em c hon cnh c bit v c nguy c cao; v thit
lp v vn hnh mt h thng qun l, gim st v bo co hiu qu
348
.
Chng ny c chia thnh bn phn. Phn u tin cp n cc vn bo v
tr em. Phn th hai tp trung nghin cu cc n lc cp quc gia v bo v tr em,
r sot khun kh php l, chnh sch v cc chng trnh hnh ng v bo v tr em.
Phn th ba phn tch nhng nguyn nhn v yu t gp phn to nn tnh cht phc
tp ca tnh hnh bo v tr em hin ti. Phn cui ch ra vai tr v nng lc ca cc bn
c trch nhim.
5.1 Cc vn bo v tr em Vit Nam
5.1.1 ng k khai sinh
Mi tr em u c quyn c khai sinh ngay sau khi c sinh ra. Quyn ny c
CRC quy nh r (iu 7). Vic thc hin quyn c bn ny ca tr em c nh hng v
cng quan trng ti vic thc hin tt c cc quyn khc trong c thi nin thiu ln khi
trng thnh; v d y l iu kin u tin m bo cho tr em c hng cc
dch v c bn nh chm sc y t v c i hc ng tui. L mt bng chng xc
nhn quc tch v tui ca tr, vic thc thi quyn c khai sinh c ngha rt quan
348
UNICEF (2006) Child Protection Information Sheets New York (Thng tin v Bo v tr em)
trng i vi vn bo v tr em. Chng hn, khi tr vi phm php lut th trch nhim
hnh s ca tr s c xc nh ty theo tui theo giy khai sinh. Trong trng hp
tr b bun bn, giy khai sinh l c s php l u tin gip tr c hi hng v
on t gia nh.
349

Theo kt qu gn y nht ca MICS 2006, t l tr em Vit Nam di 5 tui c khai
sinh l 88%, cao ng k so vi 72% ca nm 2000
350
Tuy nhin, yu t a l li c
vai tr rt quan trng khi kt qu kho st cho thy tr em hai khu vc ngho nht c
nc (khu vc Ty Bc v Ty Nguyn) c t l ng k khai sinh thp nht l 75% v
78%. Nhng tr em sinh sng khu vc thnh th, l dn tc Kinh, sinh ra trong cc gia
nh kinh t kh c t l c ng k khai sinh cao hn. Trnh hc vn ca ngi
m cng cao th ngi m cng thc c vn ng k khai sinh cho con mnh.
Nhng bc cha m khng ng k khai sinh cho tr thng vin l do chi ph v s thiu
hiu bit v php lut gii thch cho nguyn nhn khng ng k khai sinh cho con em
mnh.
351

Quyn c khai sinh v c quc tch c quy nh trong Lut Bo v, Chm sc v
Gio dc tr em nm 2004 (iu 11). Ngh nh s 36/2005/N-CP ngy 17/3/2005 ca
Chnh ph quy nh trch nhim ng k khai sinh v xc nh cha m cho tr em. Ngh
nh s 57/2002/N-CP ngy 13/6/2002 quy nh min ph ng k khai sinh cho tr em
l con em cc gia nh ngho.
T khi c quy nh v phn cp qun l theo Ngh nh s 158/2005/N-CP ngy
27/12/2005, chnh quyn a phng c nhng u tin trong vic thc hin quyn
ng k khai sinh ca tr em v kt qu tch cc chnh l s lng tr em c khai sinh
tng ln trong nhng nm va qua, c bit l cc a bn min ni, cc cng ng
dn tc thiu s. Con em ca ngi lao ng nhp c khng c ng k h khu cng
c ng k khai sinh.
Tr em c ng k khai sinh ti ni ngi m c tr. Trong trng hp khng th
xc nh c ni c tr ca ngi m th ng k ti y ban nhn dn ni ngi cha
c tr. Trong trng hp khng th xc nh c ni c tr ca c cha v m, y ban
nhn dn cp x ni tr sinh sng c trch nhim tin hnh th tc ng k khai sinh cho
tr.
Mt trong nhng l do chnh ca vic khng t c t l khai sinh ti a l do cha m
(v x hi ni chung) cn thiu hiu bit v tm quan trng ca vic lm ny. gii
quyt vn , Chnh ph d nh trin khai mt chin dch quc gia v ng k khai sinh,
ng thi ph bin cc chnh sch v thit lp cc h thng khai sinh lu ng, c bit
l cc khu vc vng su vng xa, ven bin v trong cng ng nhng ngi nhp c
tm thi.
352
349
UNICEF (2006) Sd
350
TCTK v UBDS-G&TE (2000) Phn tch kt qu iu tra nh gi cc mc tiu thp k v tr em (MICSII)
351
352
2002-2007.
5.1.2 Tr em thiu s chm sc ca cha m
Hp 5.2: Kt lun khuyn ngh ca y ban CRC v cc vn lin quan ti bo v tr em Vit
Nam (2003)
Mi trng gia nh v chm sc thay th
y ban khuyn ngh Quc gia thnh vin cn:
(a) Tng cng cc n lc xy dng mt chnh sch gia nh ton din;
(b) Ci thin cc dch v h tr x hi cho cc gia nh c nguy c cao thng qua xy dng h
thng cn b x hi chuyn nghip ti cng ng tham vn v h tr;
(c) Xem xt tng cng h tr ti chnh cho cc gia nh c kh khn v kinh t, c bit l trong
cc k hoch pht trin v gim ngho cho khu vc nng thn v vng su vng xa.
Vn con nui
y ban khuyn ngh Quc gia thnh vin cn tip tc tng cng cc n lc trong vic thc thi lut
php quc gia v cc quy nh khc v cho nhn con nui, v ph chun Cng c La Hague nm
1993 v Bo v tr em v hp tc trong lnh vc cho nhn con nui quc t (S 33).
5.1.2.1 Chm sc thay th
Theo php lut Vit Nam, tr em m ci l ngi di 16 tui m c hai b m qua
i hoc b b m b ri, hoc mt trong hai b m qua i trong khi ngi cn li
khng xc nh c hoc khng c kh nng nui dng tr
353
. Nm 2005, trong s
130.000 tr em c chnh thc xc nh l tr m ci, c tnh c hn 25% mt c
cha ln m, d c th cn c anh ch em, ng b hoc c d ch bc. c tnh khong
43% mt m v 34% mt b. Trong s ny, 30% (khong 39,000) c nhn h tr v
chm sc ca Chnh ph, di hnh thc chm sc tp trung hoc l tr cp x hi
354
. S
liu mi nht ca Chnh ph v tr em m ci v b b ri Vit Nam ln ti 168.000
nm 2007.
355
Theo s liu thng k ca Chnh ph, mt s tr em mt cha m nhng
c h hng chm sc c th khng c tnh l tr m ci, do con s tr m ci
thc t c cho l cn cao hn nhiu. Ngoi ra, s lng tr m ci c d on l
s gia tng v hin ti, t l ph n tr sinh con ngoi mun
356
ang ngy cng gia tng
v do nh hng ca AIDS vi c tnh khong 263.400 tr sng chung vi cha m c
HIV dng tnh trong nm 2005
357
.
Php lut Vit Nam quy nh cc hnh thc chm sc sau:
a) Chm sc ti nh: Chnh ph tr cp ti chnh cho cc gia nh hoc c nhn nhn
chm sc tr em m ci hoc b b ri (Quyt nh s 38/2004/Q-TTg ca Th tng
Chnh ph) v tr cp cho cc gia nh ngho (Ngh nh s 67/2007/N-CP ngy
13/4/2007 ca Chnh ph v Chnh sch tr gip cc i tng bo tr x hi). Nm
353
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2009) Xy dng mi trng bo v tr em Vit Nam: nh gi php lut v
chnh sch bo v tr em, c bit l tr em c hon cnh c bit Vit Nam.
354
B L-TB&XH , C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam(2005) Phn tch tnh hnh Cc chng
355
B L-TB&XH (2008) Bo co ca B L-TB&XH cho y ban VH, GD, Thanh thiu nin v Nhi ng ca Quc hi
356
357
2006, hn 63.900 tr em c nhn tr cp nhm cho cc em c chm sc ti
cng ng.
358

b) Cc gii php chm sc v h tr khng chnh thc: Hin cha c mt h thng chm
sc u chnh thc no c nh nc cng nhn v h tr tr mt s chng trnh
do cc t chc phi chnh ph (NGOs) quc t xy dng. Cc t chc t nhn v tn gio
cng cung cp mt s hnh thc chm sc nh nh mi m, nh m v mt s hnh thc
ni tm thi. Ngoi ra cn c m hnh u khng chnh thc thng thy trong
phm vi gia nh h hng. Do , hu ht cc gia nh tnh nguyn chm sc tr em hin
nay ang hot ng khng chnh thc.
359
Trong khi , Thi Lan c th c cho l c mt m hnh chm sc u kh tt. Dch
v chm sc u hot ng Thi Lan trong gn 20 nm qua, do c cc c quan
Chnh ph v phi chnh ph thc hin. Trc khi tr c nhn nui u c mt qu
trnh lm quen cho gia nh nhn u v tr, ng thi c tin hnh thm gia nh v
nh gi sau khi tr c nhn nui. Tnh n nm 2001, B Phc li x hi Thi
Lan ang tin hnh gim st 1.100 gia nh nhn chm sc u cho tr. Hu ht cc
gia nh ny chm sc u cho nhng tr c quan h rut tht, h hng v b m ci
cha m. B Phc li x hi Thi Lan cng gim st v tr cp cho mt s gia nh nhn
chm sc u; nhng gia nh ny c nhn ph cp bng tin mt v cc nhu yu
phm v tin hnh chm sc cho cc tr khng c quan h rut tht, h hng. Nhng gia
nh ny thng xuyn c mt cn b x hi n thm.
360
c) C s chm sc tp trung: Hin ti, hnh thc chm sc chnh i vi tr m ci v
b b ri Vit Nam l chm sc tp trung, mc d gn y Chnh ph ang bt u
chuyn dn sang thc y cc gii php thay th khc theo s vn ng v ku gi ca
UNICEF v cc t chc phi chnh ph v tr em.
Nm 2005, c nc c 372 c s chm sc tp trung cng lp c gi l C s bo
tr x hi. Cc c s ny thuc qun l ca B L-TB&XH hoc B YT. Mt s c s
ny l dnh ring cho tr nh v nhng em c nhu cu chm sc c bit nhng 20%
cc c s ny tip nhn v chm sc tr em cng vi cc nhm i tng d b tn
thng khc nh ngi gi, ngi khuyt tt, ngi c cc bnh tm thn.
361

B L-TB&XH c tnh c khong 20.000 tr em ang c chm sc trong cc c s
chm sc tp trung c cng lp v dn lp trong c khong 15.000 em sng trong
c s cng lp.
362
Nm 2008, trong tng s tr em sng trong cc c s chm sc tp
trung, hn 10.000 l tr em b b ri, 5.000 l tr em m ci v hn 2.000 l tr em
khuyt tt. Hin ti cha c phn tch chnh xc v s tr em sng trong cc c s chm
sc tp trung ny bao gm tui, gii tnh, dn tc, nhu cu, v nguyn nhn cc em
c a vo c s.
363
Cc s liu hin c cho thy mt s vn ng lo ngi trong hot ng chm sc tp
trung Vit Nam. Nng lc cn b cn ht sc hn ch; ch mt s nh cc c s tun
358
2002-2007
359
360
UNICEF East Asia and Pacic Regional Ofce (2006) Alternative care for children without parental caregivers in
tsunami-affected countries (Chm sc thay th cho tr em khng c cha m chm sc ti cc nc b nh hng bi
sng thn)
361
B L-TB&XH , C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh Cc chng
362
B L-TB&XH (2008) Bo co ca B L-TB&XH cho y ban VH, GD, Thanh thiu nin v Nhi ng ca Quc hi
363
Bochat et al. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam - Final Report (nh gi h thng cho nhn
nui con nui Vit Nam)
th cc nguyn tc c nu trong CRC ; tr thng phi sng mt thi gian di trong
c s tp trung, c trng hp t khi s sinh cho n khi trng thnh. Theo mt s
nghin cu mi y c tnh trng ngc i xy ra i vi mt s trng hp tr thuc
nhm tr khuyt tt tr tu v tr tng hnh ngh mi dm.
364
5.1.2.2 Cho nhn con nui
Trong mt thi gian di,Vit Nam l mt trong s nhng quc gia cho con nui nhiu nht.
Trong khong mt thp k tr li y, c t nht 10.000 tr em c cho lm con nui n
cc quc gia khc trn th gii. S liu thu thp t nhiu c quan Chnh ph (Bng 5.1) cho
thy s lng tr cho lm con nui t Vit Nam l kh ln v nhn chung c xu hng tng
trong nhng nm gn y. Xu hng ny c quan h cht ch vi thi im cc quc gia
trong bng di y k kt hip c song phng v con nui vi Vit Nam.
Trong khuyn ngh ca mnh, y Ban CRC nhc li quan ngi v vn thc thi php
lut v cho nhn con nui trong nc v quc t ti Vit Nam. Vn ln nht l tnh
trng s lng cho con nui ra nc ngoi cao trong khi y c quy nh l bin php
cui cng ch s dng khi khng cn cch no khc. Ngoi ra, y Ban CRC cng ch ra
rng Vit Nam cn thiu cc quy nh c th cho vic truy t nhng i tng hot ng
mi gii cho nhn con nui tri php lut.
365

B lut Hnh s hin hnh ca Vit Nam khng c iu khon no quy nh v hnh vi
bun bn tr em nh theo nh ngha ca Ngh nh th v Phng nga, trn p v
trng tr ti bun bn ngi, c bit l ph n v tr em, b sung cho Cng c Chng
ti phm c t chc xuyn quc gia( Ngh nh th Palermo) m ch quy nh v hnh
vi mua bn tr em; im ny cha tht ph hp vi Ngh nh th b sung cho CRC .
V vy, lc lng cnh st v kim st vin rt kh buc ti v truy t nhng i tng
bun bn tr em v mc ch cho nhn con nui.
366
Bng 5.1: Con nui t Vit Nam ti cc quc gia nhn con nui chnh, 2002-2008
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Tng s
Ca na a 84 45 6 5 34 54 45 189
an mch 75 19 13 72 44 51 39 313
Php 61 234 363 790 742 268 284 2742
Ai len 81 39 16 92 68 130 180 606
90 59 6 140 238 263 313 1109
Thu in 86 32 6 80 67 54 45 370
Thu s 24 47 31 4 3 5 5 119
M 766 382 21 7 163 828 751 2918
Tng s 1183 857 462 1190 1359 1648 1657 8356
Ngun: Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam (nh gi h
thng cho nhn nui con nui Vit Nam).
364
B L-TB&XH, C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh Cc chng trnh
365
UN (2006) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet Nams First Report to the
Optional Protocol on Sale of Children, Child Prostitution and Child Pornography (Cc kt lun ca y Ban v Quyn
Tr em i vi Bo co ln u ca Vit Nam i vi Ngh nh th khng bt buc v Bun bn tr em, mi dm tr
em v vn ha phm khiu dm tr em)
366
B L-TB&XH, C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh Cc chng
Trung bnh, mi nm Vit Nam c t nht 1.000 trng hp cho con nui quc t, trong
nm 2007 v 2008 l hn 1.600 trng hp. Nm 2009, nhiu ngi cho rng s tr em
cho lm con nui ra nc ngoi s gim v tho thun song phng vi mt s quc gia
s khng c gia hn.
Trong cc nm t 2000 n 2005
367
, s liu v cho nhn con nui trong nc ca Chnh
ph c trnh by trong cc bo co trc y Ban CRC. B TP cng cho bit t
nm 2003 n 2008, c khong 17.000 trng hp nhn con nui trong nc c
ng k vi y ban nhn dn cc a phng.
368

Hnh 5. 2: S ca cho nhn con nui trong nc v quc t t 2000 n 2008
3500
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1521
2881
1517
1580
1920
1007
2019
451
1005
1193
1359
1648 1657
Ngun: Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam (nh gi h
thng cho nhn nui con nui Vit Nam).
Theo Lut Hn nhn v gia nh (2000), tr em m ci v b b ri c th c nhn lm
con nui nu di 15 tui. Ngi xin nhn nui phi p ng mt s tiu ch nh hn ngi
c nhn nui t nht 20 tui v c iu kin kinh t m bo chm sc, bo v v
gio dc con nui ca mnh. Nm 2003, Chnh ph sa i quy nh v cho nhn con
nui, thnh lp Cc Con nui quc t trc thuc B TP vi chc nng ph duyt hot ng
cho nhn con nui c yu t nc ngoi. Chnh ph cng yu cu cc quc gia nhn con
nui k tho thun song phng vi Vit Nam (Ngh nh s 62/2003/N-CP).
Vit Nam k tho thun v cho nhn con nui vi Php trc 2003. T nm 2003,
Vit Nam cng k cc tho thun tng t vi chn nc Chu u v Bc M v vi
bang Quebec ca Canada. Tnh n gia nm 2008, c 68 t chc cho nhn con nui
c php tin hnh cc hot ng Vit Nam. Trong nhng nm gn y, mt s quc
gia c mong mun nh gi h thng cho nhn con nui Vit Nam thng qua vic c
cc phi on n Vit Nam v s tham gia ngy cng cao ca cc i din ngoi giao
ca h. Hin ti, tnh hnh cho nhn con nui Vit Nam kh phc tp: mt s quc gia
nhn c tho thun ngh tng s lng con nui cho nhn mi nm trong khi mt
s quc gia khc th li quan ngi v h thng qun l cho nhn con nui ti Vit Nam.
369
Bo co nh gi nm 2009 v tnh hnh nui con nui quc t cho thy mt s vn
cn quan tm. Trc ht, bo co ch ra rng vic nui con nui quc t chu tc
ng rt ln t nhu cu nhn con nui ca cc quc gia khc. Th hai, bo co nu bt
367
2002-2007
368
Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam (nh gi h thng
cho nhn nui con nui Vit Nam)
369
Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam (nh gi h
thng cho nhn nui con nui Vit Nam)
s cn thit phi ci tin mi quan h phi hp gia cc c quan v c s nui dng.
Th ba, bo co cng lu rng khng phi tt c cc c quan chnh ph v c quan
trung ng ca quc gia nhn u tun th y cc nguyn tc c bn ca Cng
c La Hay ngy 29/5/1993 v Bo v tr em v phi hp trong hot ng nui con nui
quc t, cng nh cc khuyn ngh ca y ban c bit v thc tin thi hnh iu c
quc t, khi hot ng trong lnh vc nui con nui quc t ti Kit Nam. T nm 2008,
Chnh ph tin hnh ci cch h thng nui con nui, kt qu l thng 6/2010, Quc
hi thng qua Lut Nui con nui trong gii quyt rt nhiu vn lin quan n
nui con nui quc t. Quyt tm nhanh chng gia nhp Cng c La Hay ca Vit Nam
c trin vng rt tch cc.
5.1.3 Cc hnh thc bo hnh i vi tr em
Nhng thng tin hin c khin chng ta lo ngi v tnh hnh bo lc gia nh, xm hi tnh
dc v bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi.
Nam (2003)
(a) Tin hnh cc bin php ph hp, bao gm c vic ci cch php lut, xy dng mt h
thng tip nhn, theo di, iu tra cc khiu ni v xm hi v sao nhng i vi tr em trn
ton quc, v khi cn thit, tin hnh truy t cc v n theo th tc thn thin, ph hp vi tr em;
(b) Tp hun cho cc cn b hnh php, cn b x hi v kim st vin v th tc gii quyt khiu
ni lin quan n vn xm hi tr em theo cch thc thn thin, ph hp vi tr em;
(c) Thit lp mt h thng tham vn v h tr c th tip cn d dng, c trang b ngun nhn
lc v ti chnh ph hp h tr tr em l nn nhn b bo hnh v tr em l nhn chng
trong cc v n;
(d) Thit lp mt c ch thu thp s liu v th phm v nn nhn trong cc v xm hi v sao
nhng tr em, trong s liu c phn nhm theo gii tnh v la tui nhm nh gi chnh
xc mc ca v vic v xy dng cc chnh sch, chng trnh ph hp gii quyt vn
ny;
(e) Tuyn b cm s dng bin php trng pht c th tr em ti gia nh, trng hc v cc c
s khc;
(f) Tin hnh cc chin dch tuyn truyn gio dc v hu qu tiu cc ca vic ngc i tr em
v thc y cc hnh thc k lut tch cc, khng bo lc thay th cho trng pht c th.
Vit Nam, rt nhiu ti liu truyn thng khuyn khch tr em, cc thnh vin trong
gia nh v cng ng phng chng cc hnh vi xm hi tr em. Ngi dn c khuyn
khch thng bo v cc hnh vi bo lc xy ra vi tr em cho cc c quan cng an, cn
b cc B ngnh lin quan, Hi Ph n, on Thanh nin hoc s dng ng dy h
tr tr em.
Hp 5.4: ng dy h tr tr em
Sau ba nm hot ng, d n ng dy in thoi min ph h tr tr em (do Trung tm T vn v
dch v truyn thng thuc B L-TB&XH v t chc Plan International phi hp thc hin) tip
nhn hn 130.300 cuc gi t tt c cc tnh v thnh ph trong can thip kp thi v h tr thnh
cng cho 17.600 trng hp.
Mc d l mt dch v cn mi m nhng ng dy nhn c s tin tng ca rt nhiu tr em,
gia nh v cng ng. Ngoi vic cung cp dch v t vn min ph qua in thoi, ng dy h tr
tr em cn phi hp vi chnh quyn cc a phng tin hnh cc hot ng h tr da vo cng
ng gip cho hng trm trng hp tr em thit thi, b thng tch, v b xm hi. Mt bo co
phn tch s liu v cc vn pht hin c thng qua ng dy h tr tr em c gi ti
B L-TB&XH v cc c quan thuc b ny cng nh cc y ban ca Quc hi (Ban Dn nguyn, y
ban Vn ho, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng, y ban Cc vn x hi).
Ngun: Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam v thc hin CRC giai
on 2002-2007
Php lut Vit Nam nghim cm tt c cc hnh thc bo hnh i vi tr em bao gm
xm hi th cht, tinh thn v tnh dc, sao nhng v bc lt v mc ch thng mi.
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em nm 2004 nghim cm tt c cc hnh thc
bo hnh vi tr em. Khon 2 iu 6 ca Lut ny quy nh rng mi hnh vi vi phm
quyn ca tr em, lm tn hi n s pht trin bnh thng ca tr em u b nghim tr
theo quy nh ca php lut. iu 7 Lut ny cng quy nh r rng cc hnh vi b cm
nh hnh h, ngc i tr em (khon 6); dng nhc hnh i vi tr em vi phm php
lut (khon 9) Ngoi ra, Chng trnh hnh ng v tr em Vit Nam 2001-2010
370

cng t ra mc tiu bo v tr em khi cc t nn x hi, phng nga bo hnh tr
em, u tranh chng phn bit i x, v bo v tr em khi tai nn thng tch.
5.1.4 Xm hi tr em (xm hi thn th, tinh thn v tnh dc i vi tr em) v
sao nhng i vi tr em
Nm 1999, Hi ngh tham vn ca WHO v Phng chng xm hi tr em a ra nh
ngha sau:
Xm hi hoc ngc i tr em bao gm tt c cc hnh thc ngc i v thn th
v/hoc tinh thn, xm hi tnh dc, sao nhng hoc i x mt cch sao nhng hoc
bc lt v mc ch thng mi hay mc ch khc, dn n s tn hi hoc nguy c
tn hi n sc kho, s sng cn, pht trin hoc nhn phm ca tr din ra trong
bi cnh gia tr em v ngi xm hi c mt mi quan h trch nhim, nim tin hoc
quyn hnh.
371

Php lut Vit Nam nghim cm tt c cc hnh thc xm hi tr em, tuy nhin cha
a ra mt nh ngha chung v xm hi tr em hoc bo hnh vi tr em nh ti iu 19
ca CRC hay mt s cng c quc t khc. Hin ti, Vit Nam mi c thut ng xm
phm tr em vi ngha l mi hnh vi gy nh hng tiu cc hoc gy tn hi n
s pht trin th cht, tr tu, tinh thn v x hi ca tr.
372
5.1.4.1 Xm hi thn th
Vic s dng v lc nh mt hnh pht hoc bin php k lut i vi tr em cn l mt
thc t Vit Nam, thng l di dng nh bng tay, gy, roi, hoc cc cng c khc.
370
Ph duyt theo Quyt nh s 23/2001/Q-TTg ca Th tng Chnh ph
371
WHO (2002) World report on violence and health (Bo co th gii v bo lc v y t)
372
Phi on thng tr ca Cng ha x hi ch ngha Vit Nam ti UNO, Geneva (2006) Tr li ca Vit Nam i vi
Bng cu hi do Tng th k UN yu cu v bo hnh tr em
Cc bin php khc thng c s dng l cc u, pht vo mng, i, hoc bt nhn
n. Hnh thc trng pht thn th ny din ra c gia nh v nh trng. Hnh pht ny
ang dn b thay th do nhiu phng php mi trong gio dc v k lut tr em c
gii chuyn mn gii thiu v thc y.
373

Hin ti Vit Nam vn cha c mt nh ngha c th v xm hi thn th tr em v gii
chuyn mn thng s dng khi nim gy thng tch c quy nh ti iu 104 B
lut Hnh s nh ngha hnh vi ny. Theo lut php hin hnh, cnh st cng nh
nhng ngi khc u khng c quyn tch tr em khi gia nh m khng c s ng
ca cha m. Ch duy nht to n c quyn thc hin vic ny
374
v cnh st c th bt v
tm gi ngi c hnh vi gy thng tch cho tr.
Ngoi ra, vic cm i tng xm hi tr c tip xc vi nn nhn l mt bin php
can thip mi c a ra trong Lut Phng chng bo lc gia nh. Bin php ny c
th c p dng bo v tr em l nn nhn ca bo lc gia nh.
5.1.4.2 Xm hi tinh thn v sao nhng
Hnh thc xm hi ny din ra di nhiu hnh thc v d nh qut tho, s nhc v cng
khai trch mng tr v thng xy ra c mi trng gia nh v trng hc. Bo lc
gia nh ngy cng tr thnh mt vn x hi nghim trng to p lc ln ln tr em.
S sao nhng ca cha m cng l mt hnh thc xm hi tr em. Theo kt qu iu tra
gia nh Vit Nam nm 2006, do thiu h thng trng mm non, mu gio, nhiu bc
cha m thng gp kh khn trong vic chm sc con, c bit l vi tr em di hai
tui. Cc b m sng khu vc nng thn dnh t thi gian chm sc con ci hn so vi
cc b m khu vc thnh th, v d t l cc b m thnh th dnh hn 3 ting ng
h mi ngy chm sc con l 38% trong khi t l ny nng thn ch l 25%. y c
th l mt trong nhng nguyn nhn dn n tnh trng sao nhng i vi tr em v cn
c nghin cu su hn.
375

5.1.4.3 Xm hi tnh dc
T chc Y t th gii nh ngha xm hi tnh dc tr em nh sau:
Xm hi tnh dc tr em l vic li ko tr em tham gia vo hot ng tnh dc m
tr em khng hiu mt cch y , khng c kh nng quyt nh ng thun mt
cch c hiu bit, hoc hnh ng l tri lut php hoc tri quy tc x hi. Xm
hi tnh dc tr em l hnh ng din ra gia mt tr em vi mt ngi trng thnh
hoc vi mt tr em khc m do tui v mc pht trin, ngi ny c mi quan
h trch nhim, tin tng hoc quyn hnh vi tr,v hnh ng gy ra nhm tho
mn nhu cu ca ngi
376
.
Trong trng hp th phm xm hi tnh dc tr em l mt thnh vin trong gia nh
hoc c h hng vi tr, th vic xm hi tnh dc c coi l lon lun. Xm hi tnh dc
tr em cng c th xy ra di hnh thc bc lt thng qua vn ha phm khiu dm
hoc hot ng mi dm.
iu 56 Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em nm 2004 quy nh tr em b xm
hi tnh dc cn phi c gia nh, cng ng v Nh nc h tr thng qua cc dch
373
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006) Bo co r sot nh gi chnh sch php lut ca Vit Nam v phng chng
lm dng, xm hi tr em
374
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006) Sd
375
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam(2008) Kt qu iu tra Gia nh Vit
Nam nm 2006- Nhng pht hin chnh
376
WHO (1999) Report on the Consultation on Child Abuse Prevention (Bo co tham vn v phng nga lm dng tr em)
v tham vn, phc hi sc kho v tm l, v to iu kin ph hp tr ti ho nhp
gia nh v cng ng.
Nh nc pht ng nhiu chng trnh ti ho nhp cho tr em b xm hi tnh dc.
Cc chng trnh ny cng c lng ghp vo cc chng trnh o to ngh, to vic
lm v xo i gim ngho. Cc chnh sch v khm cha bnh v chm sc cho tr
b xm hi nhn phm v tnh dc cng c ra. Hot ng tham vn tm l-x
hi cng nhng h tr khc dnh cho tr em nn nhn c thc hin. i tng vi
phm b x pht nghim khc.
377
Tuy nhin, nhiu nghin cu ch ra rng tnh trng xm
hi tnh dc tr em, c bit l trong gia nh, vn l mt vn ng lo ngi.
378
Vic thu thp s liu chnh xc v mc ph bin ca hnh vi xm hi tnh dc tr em
Vit Nam cn gp nhiu kh khn. C th c nhng v xm hi tnh dc khng b t
co v s v xm hi tnh dc tr em xy ra trong thc t nhiu hn s v c bo co.
Tuy nhin, theo kt qu iu tra trong nc cng nh trn th gii cho bit, th phm
xm hi tnh dc tr em thng l nhng ngi c quan h gn gi vi tr nh thnh
vin trong gia nh hay hng xm. tui trung bnh ca nn nhn b xm hi tnh dc l
12 tui, vi dao ng trong khong t 2 cho n 17 tui.
379

Khi nim xm hi tnh dc tr em Vit Nam c dng ch cc trng hp khi
mt ngi, da trn s vt tri v tui, kinh nghim, sc mnh th cht hoc a v
x hi ca mnh, s dng quyn lc ca mnh khin tr tham gia vo hot ng tnh
dc.
380
Theo quy nh ti B lut Hnh s (iu 122), mi trng hp giao cu vi tr
em di 13 tui u b coi l hip dm tr em. Thc t l lut php Vit Nam cha nh
ngha khi nim xm hi tnh dc tr em v khi nim ny do c s dng khng
thng nht trong cc lut v quy nh khc nhau.
381

Tng t nh nhiu quc gia khc, tr em lang thang Vit Nam l nhm c nguy c
cao d b xm hi tnh dc. Thng c nh kin cho rng nhng tr em ng tham
gia vo hot ng tnh dc, iu ny khin cho cc em rt kh c th trng cy rng cnh
st s tin hnh cc hot ng cn thit hay coi v vic l mt v phm ti. i ph
vi tnh trng ny, Chnh ph xc nh xm hi tnh dc tr em, trong c mi dm
tr em, l mt trong nhng vn u tin trong Quyt nh s 19/2004/Q-TTg thng
qua Chng trnh phng nga v gii quyt tnh trng tr em lang thang, tr em b xm
hi tnh dc v tr em lm vic trong iu kin nng nhc, c hi, nguy him giai on
2004 - 2010.
Lut php hin hnh ca Vit Nam cha quy nh mt th tc khiu ni ring bo co
cc v vic xm hi tr em. Khng c phng tin c bit no t co v cha c
th tc thn thin vi tr em cc em c th t thc hin quyn khiu ni t co ca
mnh.
382
Lut cng cha quy nh ngha v bo co bt buc v cc v xm hi tr em
tr nhng trng hp c du hiu cu thnh ti phm. Vit Nam cng cha c c quan
chuyn trch v th tc dnh ring iu tra v kt lun v cc khiu ni lin quan n
xm hi tr em. Do , cc trng hp khi c bo co hoc nghi ng v xm hi tr em
th vn gii quyt theo th tc thng thng quy nh ti Php lnh X l vi phm hnh
377
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam v thc hin CRC giai on
2002-2007
378
379
380
381
382
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2009) Sd
chnh hoc B lut T tng hnh s. Theo quy nh, mi ch c mt bin php can thip
duy nht c p dng, l tch tr ra khi ngi xm hi tr hoc tm gi ngi xm
hi tr. Trn thc t, bin php tch tr khi gia nh/cha m thng rt him khi c
p dng.
383

Mt nghin cu thc hin nm 2003 v cc hnh thc xm hi tr em Vit Nam.
Nghin cu thu thp s liu t 2.800 ngi tham gia bao gm c ngi trng thnh
v tr em nhm m bo tnh i din v x hi v vn ha. Nghin cu ny ch ra
rng tnh trng tr em b xm hi v bo hnh ph bin hn trong cc trng gio dng
v cc c s tp trung so vi cc mi trng khc.
384

Trong s nhng tr em b nh ra i, nhiu em v l do chy trn tnh trng bo lc gia
nh. Kt qu iu tra Gia nh Vit Nam nm 2006 cho thy mc d bo lc gia nh
xy ra vi c ngi chng v ngi v, nhng ngi chng thng l ngi gy ra
hnh vi bo lc c mc nghim trng hn. Kho st ny cng ch ra tnh trng bo lc
gia nh din ra ph bin hn trong cc gia nh c thu nhp v trnh gio dc thp.
385

Hnh 5.3: S v xm hi tnh dc tr em c bo co t nm 2005 n 2007
900
800
700
600
500
400
300
200
100
2005 2006 2007
0
600
700
800
Ngun: B L-TB&XH (2008) Bo co v tnh hnh tr em c hon cnh c bit cho y Ban Vn Ha, Gio Dc, Thanh
Thiu nin v Nhi ng ca Quc Hi.
S lng v vic c trnh bo tng ln khng ng ngha vi vic s v xm hi tnh
dc tr em tng. Cc kt qu nghin cu cho thy cng vi vic nhn thc c nng
cao v h thng bo co c ci thin, s v vic ban u s tng, tuy nhin sau n
nh dn hoc s gim. V vy qua biu ny cho thy h thng bo co nm 2007
c ci thin so vi nm 2005. Tuy nhin nh cp trc y, s liu ny khng
phi nh ng thc t s v xm hi tnh dc tr em Vit Nam v t l trnh bo cn thp.
383
lm dng, xm hi tr em
384
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature and Extent of child abuse in Viet
Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em Vit Nam
385
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam (2008) Kt qu iu tra Gia nh Vit
5.1.5 Bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi v bun bn tr em
Hp 5.5: Kt lun khuyn ngh ca y ban CRC v cc vn lin quan ti bo v tr em Vit Nam (2003)
Cc bin php bo v c bit
Bc lt tnh dc v bun bn tr em
(a) Tip tc y mnh cc chin lc v chng trnh quc gia v a phng v phng chng
bc lt tnh dc v bun bn ngi, m bo vic thc hin cc cam kt ca mnh ti Hi
ngh Th gii ln th nht v ln th hai v chng bc lt tnh dc tr em nm 1996 v 2001;
(b) Tp hun cho cc cn b hnh php, cn b x hi v kim st vin v tip nhn, theo di,
iu tra v truy t hiu qu cc khiu ni t co theo phng php thn thin, ph hp vi tr em;
(c) m bo tt c nn nhn b bun bn, xm hi hoc bc lt tnh dc c tip cn cc
chng trnh h tr phc hi v ti ha nhp ph hp v khng mang tnh k th;
(d) Ph chun Ngh nh th v Phng nga, trn p v trng tr ti bun bn ngi, c bit l
ph n v tr em b sung Cng c ca Lin Hp Quc v chng ti phm c t chc
xuyn quc gia.
Bc lt kinh t
(a) Ph chun v thc hin Cng c s 138 ca T chc Lao ng Quc t ILO v tui lao
ng ti thiu;
(b) Xy dng v thc hin mt h thng gim st ton din v lao ng tr em c khu vc
thnh th v nng thn phi hp vi cc NGO, cc t chc cng ng, cn b hnh php,
thanh tra lao ng v Chng trnh Quc t v xa b tnh trng lao ng tr em ca ILO;
(c) Tip tc tng cng K hoch hnh ng quc gia v tr em c hon cnh kh khn
(1999-2002) v, nh tng khuyn ngh trc y, tin hnh nghin cu v sao tr em
li phi sng v lm vic trn ng ph nhm xy dng cc chin lc gii quyt c hiu
qu cc nguyn nhn dn n tnh trng ny.
Trong nhng nm gn y, tnh trng bc lt tnh dc v mc ch thng mi v bun
bn tr em l ch ca nhiu vn bn php lut, chnh sch v chng trnh hnh
ng. Mc d y l nhng hnh vi phm ti v b quy nh x pht nghim khc, hin trng
ny vn len li ngy cng rng v su vo cuc sng ca nhng tr em d b tn thng
Vit Nam. Nguyn nhn ch yu ca tnh trng bc lt tnh dc v mc ch thng mi
Vit Nam l do s i ngho, trnh gio dc thp v s tan v ca cc gia nh; ng thi
nn bun bn tr em hin ang gia tng (c trong nc ln ra nc ngoi).
Lut php Vit Nam nghim cm hnh vi mi dm bao gm c hnh vi bn dm v mua
dm bt k gii tnh v tui ca ngi vi phm. Mi dm ni chung v mi dm tr
em ni ring lin tc tng trong nhng nm gn y t l thun vi s gia tng nhanh
chng s lng cc khch sn, nh hng mt phn p ng s lng khch du lch
ang tng ln, phn khc do quan h bun bn, thng thng gia Vit Nam vi cc
quc gia ln cn. C c em trai v em gi di 18 tui b li ko vo cc hot ng tnh
dc v mc ch thng mi trong thng thng tr em n bt u tui nh hn.
Khong 15% n hnh ngh mi dm l di 18 tui.
386
Ngi ta tin rng tnh trng mi
dm tr em ang gia tng lin tc nhng rt kh bit c chnh xc con s tr em c
lin quan do bn cht ca hot ng ny l giu dim, che y.
387
386
B L-TB&XH(2009) Bo co nh gi 5 nm thc hin Php lnh phng chng mi dm (2003-2008)
387
International Programme on the Elimination of Child Labour (2003) Facts on commercial sexual exploitation of
children (Thng tin v bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi)
Mc d khng c s liu chnh xc v tnh hnh bc lt tnh dc tr em v mc ch
thng mi Vit Nam nhng c nhiu bng chng cho thy rng ti phm bun bn tr
em, mi dm tr em v khiu dm tr em ang lan rng. S liu bo co nm 2004 cho
thy cc a bn trng im v nn bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi l cc
thnh ph ln v cc tnh tip gip bin gii nh TP H Ch Minh, An Giang, ng Thp,
Khnh Ha, Ngh An, H Ni, Qung Ninh, Lng Sn. Bo co chnh thc t cc c
quan phng chng t nn x hi ca H Ni, TP H Ch Minh, Cn Th, Tin Giang cho
thy i tng n hnh ngh mi dm ngy cng tr ha v 2% trong s ny l ngi
cha thnh nin.
Ti TP H Ch Minh, 16% gi mi dm thuc tui t 14 n 17. Ti Bc Liu, 10%
trong s 327 nn nhn b bun bn qua bin gii Campuchia l tr em (kt qu iu tra
nm 2001).
388
Tr em b bc lt tnh dc lm vic nhiu ni khc nhau nh nh cha,
khch sn, nh ngh, qun gii kht, qun bia, karaoke, hp m, c s massage truyn
thng, nh hng v qun c ph. Rt nhiu em trong s ny b la hnh ngh khi n xin
vic nhng a im k trn.
Mt nghin cu cho thy a phn tr em b bc lt tnh dc Vit Nam xut thn t
nhng gia nh ng con, mt s b bn vo nh cha v mt t l ln cc em tng b
xm hi tnh dc trc khi b bc lt. Mc d mt s tr em b p buc, bt cc, thm ch
u c bt buc phi lm vic trong ngnh thng mi tnh dc nhng cc kt qu
nghin cu cng cho thy ngy cng c nhiu tr em v ngi cha thnh nin bc
chn vo ngnh ny nh mt gii php thot khi i ngho.
389

Tnh trng bun bn tr em v ph n trong thi gian gn y cng tr thnh mt vn
nghim trng. Vit Nam c xp vo nhm quc gia va l im xut pht, va l
im n trong ngnh cng nghip nhiu triu USD mang tnh ton cu ny.
390
Mc d
mc ch chnh ca bun bn ngi l phc v ngnh cng nghip tnh dc, nhng hot
ng ny cng nhm p ng nhu cu nhn con nui tri php, hn nhn cng bc v
lm ngi n xin. Theo bo co s kt nm 2007 ca B CA v tnh hnh thc hin K
hoch hnh ng quc gia Phng chng bun bn ph n v tr em (2004 - 2010), c
568 v bun bn ph n, tr em vi 1.518 nn nhn. T nm 1998 n 2006, s liu bo
co cho thy c 5.746 ph n v tr em b bun bn ra nc ngoi v 7.940 ph n
v tr em i khi a phng khng r l do v rt c th h b bn sang Trung Quc
hoc Campuchia.
391
Bun bn tr em thng din ra di cc hnh thc sau:
Tr em b bun bn trong nc lm vic trong cc nh cha v thng b tuyn
m bng nhng li ha hn la gt v vic lm vi mc lng cao cc nh
hng, khch sn, c s massage, qun karaoke.
Tr em, c bit l tr em gi, b bun bn qua bin gii thng b hnh ngh
mi dm trong cc t im gii tr nc ngoi (ch yu l Trung Quc,
Campuchia, Malaysia, Thi lan v Lo)
Tr em b bn cho ngi nc ngoi thng qua knh cho nhn con nui quc t.
392
388
B L-TB&XH (2004) Viet Nam Country Progress Report Post-Yokohama Mid-Term Review of the East Asia and
the Pacic Regional Commitment and Action Plan Against Commercial Sexual Exploitation of Children (CSEC).
Report for the conference on monitoring Vietnams realization of Yokohama Commitments Objectives and Plan of
Action against Commercial Sexual Exploitation of Children, from 8
th
to 10
th
November, 2004 in Bangkok. [Bo co tin
Quc gia Vit Nam trong nh gi gia k Hu Yokohama v cam kt v K hoch hnh ng vng Thi bnh
dng v ng trong phng chng bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi (CSEC)]
389
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature and Extent of child abuse in Viet
Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em Vit Nam
390
391
B CA (2007) Bo co nh gi ca Ban ch o 130/CP v vic thc hin K hoch Hnh ng Quc gia chng bun
bn ph n v tr em trong giai on 2004-2006
392
B CA v UNICEF Vit Nam (2007) Bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi, Ti liu tp hun cho cn b cng
an v Tp hun cho Ging vin cng an
K hoch hnh ng quc gia Phng chng bun bn ph n v tr em hng ti vic
to ra nhng thay i quan trng v nhn thc v hnh ng ca tt c cc cp cc
ngnh, chnh quyn v x hi nhm kim sot, phng nga v gim c bn tnh trng
bun bn ph n tr em trc nm 2010.
393
5.1.6 Lao ng tr em
Trn th gii c s phn bit r rng gia lao ng tr em v tr em lm vic. Tr em
lm vic ph hp vi tui v th cht c ngha l gip cha m vic nh, gip cha m
trong hot ng kinh doanh bun bn ca gia nh hoc kim tin tiu vt bng cch lm
thm ngoi gi hc hoc trong k ngh. Cc hot ng trn gp phn vo s pht trin
ca tr em cng nh tnh hnh kinh t ca gia nh, gip cho tr c c mt s k nng
v kinh nghim, ng thi chun b cho tr tr thnh nhng thnh vin c ch ca x hi
khi trng thnh. Ngc li, lao ng tr em theo nh ngha nu trong CRC l mt hnh
thc bc lt kinh t i vi tr em. Lao ng tr em bao gm bt c loi hnh cng vic
no c tnh cht c hi, hoc gy cn tr vic hc hnh, hoc c hi cho sc khe hay
s pht trin th cht, tm l, tinh thn, o c v x hi ca tr. Lao ng tr em khin
tr b tc i tui th, tim nng cng nh nhn phm ca cc em.
xc nh nhng hnh thc lao ng no th c coi l lao ng tr em, iu ny
cn ph thuc vo tui, loi hnh v cng lao ng, iu kin lao ng v mc
tiu ca tng quc gia. Cu tr li chnh xc ph thuc vo tng quc gia, cng nh ph
thuc vo tng ngnh c th.
S liu gn y nht c tnh c khong 27.000 tr em ang phi lm vic trong iu
kin c hi, nguy him Vit Nam
394
. Kt qu MICS nm 2006 cng cho thy quy m
lao ng tr em Vit Nam, d nh ngha v khi nim ny c s dng trong cuc
kho st khng hon ton thng nht vi nh ngha m ILO v B L-TB&XH s dng.
Theo nh ngha ca MICS , tr c coi l tham gia lao ng nu tr trong tui t 5
11 c tham gia vo t nht mt hot ng kinh t trong 1 gi ng h hoc lm vic nh
trong 28 gi ng h trong mt tun; hoc tr em trong tui t 12-14 tham gia vo
hot ng kinh t t nht 14 gi hoc lm vic nh t nht 28 gi mt tun.
S liu gn y nht thu thp c trong cuc MICS nm 2006 ch ra rng c khong
16% tr em tui t 5 n 14 tui c tham gia vo cc hot ng kinh t. S lng
tr em t 5 n 9 tui l nhm gy lo ngi nhiu nht v cng nh tui, cc em cng c
nguy c cao b xm hi v d b thng tch lin quan n cng vic; mt khc, y cng
l nhm m vic hc hnh d b nh hng nht. Phn tch s liu chi tit theo tui,
khu vc sinh sng v gii tnh dn n nhng kt lun sau:
Lao ng tr em thng a phn lin quan ti sn xut nng nghip (83%), ch 8%
lm vic trong lnh vc sn xut v 8% trong ngnh dch v. Tr em khu vc
nng thn tham gia vo cc hot ng kinh t nhiu hn tr em thnh th. cc
khu vc thnh th, tr em thng c thu lm nhiu vic khc nhau nh bn v
s, thuc l, bo, hoa ti, nh giy, v.v
S lng tr em nam v n tham gia cc hot ng kinh t gn nh bng nhau
395

v khng c s phn bit v gii trong cc loi hnh cng vic. Tuy nhin, tr em
nng thn, tr v thnh nin, tr em dn tc v tr em khng n trng c nguy c
tham gia lao ng nhiu hn cc nhm khc.
T l tr em tham gia lao ng tng cng vi tui. Tuy nhin, s lng tr nh
(di 10 tui) tham gia lao ng cng vn vn cn nhiu c bit l khu vc
nng thn.
393
2002-2007
394
395
ILO, UNICEF and World Bank (2009) Understanding Childrens Work in Viet Nam (Tm hiu cng vic ca tr em
Vit Nam)
C s khc bit gia cc vng min, khu vc Ty bc b c ti 16% s lng tr
em lm vic trong khi khu vc Duyn hi Nam trung b ch l 4%.
Trnh vn ha ca c ngi b ln ngi m u cho thy c lin quan n tnh
trng tr em lao ng. Gn mt phn nm s tr m ngi m khng c hc ht
tiu hc phi tham gia lao ng tr em trong khi i vi nhng em c m hc ht
trung hc ph thng, con s ny ch l 12%. Xt v trnh hc vn ca ngi cha,
cc t l tng ng l 17% i vi tr em c b cha hc ht tiu hc v 12% i
vi nhng em c b hon thnh trung hc ph thng.
396
S tham gia vo cc hot ng kinh t ca tr em t 10-14 tui gim t hn 45% nm
1993 xung di 10% nm 2006. Trong xu hng gim chung ny, yu t nh hng ti
mc gim khc nhau vn l tui ch khng phi l gii tnh. Tr em tham gia lao ng
thuc nhm 5-9 tui gim nhanh hn so vi mc gim ca cc nhm tui ln. Mc
gim s lng tr em nam v tr em n tham gia lao ng l tng ng. Mc gim t
l tr em tham gia lao ng ch yu din ra trong lnh vc sn xut nng nghip vi mc
gim t hn 90% nm 1998 xung cn hn 80% nm 2006. Xu hng gim ny din ra
trong trong tt c cc nhm c mc thu nhp khc nhau mc d nu xt v s lng
tuyt i th r rng s lng tr em lm vic thuc nhm h gia nh c thu nhp thp
nht l gim nhiu nht
397
.
Theo cc tiu ch m ILO p dng trong nghin cu gn y nht do d n Tm hiu
tnh hnh lao ng tr em thc hin, 151.000 di tui lao ng ti thiu l 12 tui
ang tham gia vo cc hot ng kinh t; 503.400 tr em di 15 tui phi lm vic trong
nhng cng vic nng nhc; v 633.400 tr em phi lm vic nhiu gi trong ngy.
Bng 5. 2: c tnh tnh hnh lao ng tr em trong tui t 6 17 theo gii tnh
v ni c tr
Gii tnh v
ni c tr
Tr em t 6-14 tui (a)
tham gia hot ng kinh
t (tr tr em t 12-14 tui
tham gia vo hot ng
kinh t nh) (b)
(A)
Tr em t 15-17 tui lm
vic c hi
(B)
Tng s lao ng tr em
t 6-17 tui
(A) + (B)
T l % trong
nhm tui
S lng. T l % trong
nhm tui
S lng T l % trong
nhm tui
S lng.
Nam 4 333,819 11.2 377,128 6.9 710,947
N 4.6 320,503 9.7 292,099 6.1 612,601
Nng thn 5.7 615,373 11.3 556,949 7.4 1,172,322
Thnh th 1.3 38,948 7.7 112,278 3.3 151,226
Tng s 1.7 654,322 10.5 669,227 6.5 1,323,548
Ghi ch: (a) tui ti thiu thng k l 6 ch khng phi 5 v KSMS nm 2006 khng thu thp
thng tin v tr em 5 tui. (b) hot ng kinh t nh c coi l cng vic di 14 gi mt tun hoc
cng vic khng c hi, khng k thi gian lm vic l bao nhiu. (c) Do hn ch v s liu, cng
vic c hi y ch bao gm cng vic trong ngnh cng nghip khai khong v xy dng v cng
vic do tr em thc hin trong nhiu gi (t 48 gi/tun tr ln). KSMS nm 2006 khng thu thp s
liu v tr em lm vic trong iu kin c hi theo quy nh ca Thng t Lin B. Nhng thng tin
thu c t cuc kho st rt chung chung nn khng th phn loi theo danh mc ca quc gia.
Ngun: ILO, UNICEF and World Bank (2009) Understanding Childrens Work in Viet Nam (Tm hiu cng vic ca tr em
Vit Nam)
396
397
Vit Nam)
Vic tham gia vo cc hot ng phi kinh t cng c th dn n nhng tc ng xu ti
s pht trin ca tr. Tuy nhin Vit Nam, cng vic nh c v khng phi l mt vn
ln i vi tr em Vit Nam. Trong s 37% tr em t 6-14 tui c tham gia lm vic
nh, 93% ch phi lm khng qu 2 gi/ngy
398
.
Tuy nhin, tr em rt d b bc lt khi tham gia vo mt s hnh thc lm vic v hnh
nh gip vic nh v cc vic lm tri php lut. Mt nghin cu do ILO tin hnh nm
2009 c tnh c 2.160 tr em ang c thu gip vic nh ti TP H Ch Minh
399
.
Trong s ny,70% l n v 30% l cc em nam. Theo thng tin cuc kho st c c,
cc em phi lm vic 13 gi/ngy v 7 ngy/tun. Ngoi ra, cc cuc phng vn cng
cho thy hu ht cc em t cc tnh khc vo TP H Ch Minh lm ngi gip vic khng
c ng k tm tr vi chnh quyn s ti. iu lm tng nguy c b xm hi ca
cc em
400
.
Theo nhng s liu ny, trong nhm tr em t 5-14 tui, khong 16% c tham gia cc
hot ng lao ng tr em. Hu ht l tham gia vo cng vic kinh doanh ca gia nh
(khong 13%), 2.4% phi lm vic nh t 28 ting/tun tr ln. T l lao ng tr em
gia nam v n l nh nhau.
5.1.7 Tr em sng v lm vic trn ng ph
Vit Nam, thut ng tr em ng ph c nh ngha bao gm cc nhm tr em sau:
Tr em l con em cc gia nh nhp c sng v lm vic trn ng ph, ti cc
khu vc cng cng cng vi mt hoc c hai cha m hoc ngi gim h;
Tr em lm vic trn ng ph nhng vn sng ti nh vi cha m hoc ngi
gim h;
Tr em phi ri khi nh ca mnh do l do kinh t, sng v lm vic trn ng
ph, ti cc khu vc cng cng nh cng vin, gm cu trong cc thnh ph m
khng c cha m hoc ngi gim h
401
.
CRC cng khng nh ngha r rng v tr em lang thang. Tuy nhin, y ban CRC
nhiu ln ph phn cc quc gia p dng cc bin php x l i vi tr em sng v lm
vic trn ng ph thng qua cc quy nh x l ngi lang thang hoc b cnh st
thu gom.
402
Mc d mt s i tng tr em ny l v gia c nhng vn sng cng vi
gia nh, hoc tr v nh vo bui ti sau khi lm vic trn ng ph vo ban ngy, rt
nhiu tr khc khng c s chm sc ca cha m v khng c nh v.
Hin cha c s liu chnh xc v tr em sng v lm vic trn ng ph. Tuy nhin,
cc c tnh ca UBDSG&TE trc y cho bit s lng tr em lang thang ti Vit
Nam c xu hng lin tc tng t 16.000 em nm 1997 ln gn 21.000 em nm 2003.
Ring TP H Ch Minh c khong gn 10.000 tr em lang thang.
403
Cc s liu gn y
do B L-TB&XH cung cp li c tnh s lng tr em sng v lm vic trn ng ph
trn ton quc gim t 16.000 em nm 2005 xung khong 13.000 em nm 2007.
404
398
ILO, UNICEF and World Bank (2009) Sd
399
ILO, UNICEF and World Bank (2009) Sd
400
ILO (2006) Child Domestic Workers in Ho Chi Minh City (Tr em lm vic trong gia nh TP HCM)
401
402
403
UBDSG&TE TP. HCM (2003) Bo co nghin cu tnh hnh hi gia cho tr em lang thang ti Thnh ph H Ch Minh
v mt s tnh
404
B L-TB&XH (2008) Bo co v tnh hnh tr em c hon cnh c bit cho y Ban Vn Ha, Gio Dc, Thanh Thiu
nin v Nhi ng ca Quc Hi
Chnh c im khng chnh thc ca tr em lang thang l mt trong nhng cn tr i
vi vic tm hiu quy m v bn cht ca tnh trng ny. c bit, nhng em c tham gia
cc hot ng bn ma ty, b bc lt tnh dc v mc ch thng mi, hoc chuyn lm
vic vo ban m thng b b qua trong cc nghin cu v vn ny v ch yu hot
ng nghin cu din ra vo ban ngy. c im sng lu ng, lun tm n nhng ni
c c hi kim sng v tnh cht thi v ca cc hot ng m tr em lang thang tham
gia cng gy ra kh khn trong vic nghin cu vn ny.
405

Phn nhiu tr em lang thang sng v lm vic trn ng ph sng ti cc khu ch,
trm xe but, ga tu, nh hng, n cha, cc im tham quan du lch v cc t im
kinh doanh
406
. Cc em tham gia vo nhiu hot ng khc nhau bao gm bn do trn
ph, bn v s, bn bo, nh giy v nht rc. Bn do trn ph v bn v s l hai
ngh ph bin nht i vi tr lang thang ti TP H Ch Minh, trong khi H Ni, hu
ht cc em lm cng vic nh giy v bn do.
T l tr em phi ng trn ng ph thp hn so vi cc em chung nhau thu nh tr.
S sng vi h hng hoc trong cc nh m hoc cc c s t thin khc ch chim t l
nh
407
. Hu ht tr em lang thang b hc t cp tiu hc. 32% cc em l tr m ci (mt
cha hoc m) v 5% l tr m ci c cha ln m.
408

Hu ht tr em lang thang tp trung ng ti cc trung tm th n t cc khu vc
nng thn.
Tr em b nh ra i v l do kinh t v khng sng cng cha m hoc ngi gim h
c coi l nhm d b tn thng nht. Cc em c nguy c dnh lu n cc hot ng
khng an ton nh s dng ma ty, b bc lt tnh dc v mc ch thng mi, b bun
bn v phm ti. Tr em di c sng trn ng ph cng l nhm c nguy c cao v
cc em ny khng c mt giy t ty thn no, do khng th tip cn c cc dch
v chm sc y t v cc dch v x hi khc. Nhng tr em b bc lt tnh dc thng b
cnh st i x nh ngi vi phm php lut v b a vo cc trung tm gio dc v lao
ng x hi (trung tm 05 dnh cho ngi hnh ngh mi dm v trung tm 06 dnh cho
ngi nghin ma ty) v a s ngi sng hai dng trung tm ny u trn 16 tui.
409

5.1.8 Tr em nhp c
Vn tr em di c t cc khu vc nng thn ra thnh th c quan h cht ch vi vn
tr em lang thang v tr em lao ng, mc d hai nhm ny khng phi lc no cng
trng khp vi nhau. Hin ti vn cn thiu s liu ton din v tr em di c trong khi vn
tr em lang thang v tr em lm vic c nghin cu nhiu hn. Tr em nhp c
khng c ng k h khu thng l nhng cng dn v hnh ti cc khu vc thnh
th, khng xut hin trong cc s liu v thng k hnh chnh. Ngoi ra, khi ngi chm
sc chnh ca tr, c bit l ngi m, di c ra cc khu vc thnh th, iu ny thng
khng ch to ra s xo trn trong gia nh m cng nh hng nghim trng ti c ch
bo v i vi tr.
405
Hong D.K. and Kenichi Ohno (2005) Street Children in Viet Nam: Interactions of Old and New Causes in a Growing
Economy Viet Nam Development Forum and National Graduate Institute for Policy Studies (Tr em lang thang Vit
Nam: Tng tc gia nguyn nhn mi v c trong nn kinh t ang pht trin)
406
UBDSG&TE TP. HCM (2003) Bo co nghin cu tnh hnh hi gia cho tr em lang thang ti TPHCM v mt s tnh
407
408
Lanka, Timor Leste and Viet Nam (Thc hin quyn tr em hiu qu- Thng tin quc gia ca Campuchia, Sri lanka,
ng Timor v Vit Nam)
409
International Bureau for Childrens Rights (2006) Sd
Nhng ngi di c cng thng khng hiu c y tm quan trng ca vic ng
k khai sinh cho con em. Mt s chnh quyn a phng cng cha quan tm thch
ng n vic ny, cha b tr cc cn b c nng lc chuyn mn tt vo v tr qun l
h tch c s cng nh khng tm cc gii php ch ng vt qua kh khn, m
bo mi tr em u c ng k ngay khi sinh ra. Vic tuyn truyn php lut v chnh
sch v vn ny cn cha ti c y nhng khu vc xa xi, thit thi v nhng
ngi c hon cnh kh khn.
410
Hp 5.6: ng k khai sinh
411
nhiu khu vc ngi dn tc sinh sng ti tnh min ni Lai Chu, to iu kin cho vic ng k
khai sinh v lu tr h s lin quan ca ng bo dn tc, sau khi khai sinh cho tr em, mt s UBND
x c sng kin lu tr giy khai sinh ca tr ti tr s UBND x. Khi ngi dn cn giy khai sinh,
h c th n UBND x ly. Sng kin ny to thun li cho c ngi dn ln vic thc hin nhim
v qun l ca UBND cp x.
Tr em nhp c phi i mt vi nguy c b gt ra ngoi cuc sng x hi do cc em
khng c ng k c tr ti ni mi. Thiu giy t chng minh tnh trng c tr
khin cho nhng tr em ny khng tip cn c vi cc dch v cng thit yu nh y t,
gio dc v thng phi i mt vi nguy c b bc lt v xm hi cao. Ngay c i vi
cc gia nh nhp c c ng k v c h khu KT3, KT4
411 411
, con em h vn khng
c u tin bng nhng em c h khu thng tr hoc c sinh ra thnh ph
(KT1 v KT2) trong cc vn chm sc sc khe v gio dc. Trong mt s trng
hp, cc gia nh nhp c phi ng cc khon ph t nguyn c th xin hc hoc
khm cha bnh cho con ci. Do , nhng i tng ny thng buc phi chuyn
sang s dng cc dch v t vi chi ph t hn v t c s kim sot ca cc c quan
chc nng.
Trong mt s trng hp, cc trung tm mi gii vic lm thng tm kim cc hp ng
lao ng v a tr em t khu vc nng thn ra lm vic cc khu vc th. Khi tr
khng c ng k c tr cng c ngha l cc em khng tn ti mt cch chnh thc
nhng c s lm vic ti khu vc th. Do , rt kh bit cc em s phi lm th
no c bo v khi c hnh vi xm hi xy ra. Tr em nhp c thng c nguy c
b bc lt tnh dc v mc ch thng mi cao hn v d b d d v khng ch hn v
cc em thng khng c ai nng ta, nh v hay xin li khuyn, cc em lun rt
cn tin, v cc em rt b ng trong mi trng mi. Trong nhiu trng hp khi phi
i mt vi nhng cng thng trong quan h vi ngi a phng ni cc em nhp c
n, tr em nhp c thng tham gia cc bng nhm nh l mt cch c trong
mt mi quan h gia nh v khng b c lp.
412
Mc d Ngh nh s 158/2005/N-CP
c a vo thc hin nhng mt s ngi di c vn cha hiu c tm quan trng
ca vic ng k khai sinh v quyn ng k h tch . Khng c giy t chng nhn tm
tr, nhng ngi ny cng s khng ng k c khai sinh cho con khi h sinh con
ni mi. Thiu giy ng k khai sinh c ngha l tr s khng c mt t cch cng
dn hp php, dn n cc vn ny sinh khi cn c i hc, chm sc sc khe, v
sau l vic lm, hn nhn v nhiu c hi khc trong cuc sng.
410
2002-2007
411
Mt s thnh ph nh H Ni v TPHCM phn loi dn c theo 4 loi KT1, KT2, KT3 v KT4. KT1 l dn a phng
n nh ti mt a bn, KT2 l dn a phng nhng di chuyn t a bn khc trong phm vi thnh ph ti, KT3 l
ngi nhp c lu di c giy php c tr di hn, v KT4 l nhng i tng nhp c cn li.
412
Save the Children UK (2006) A Rapid Assessment of the Situation of Migrant Children in Viet Nam (nh gi nhanh v
tnh hnh tr em di c Vit Nam)
5.1.9 Ngi cha thnh nin vi phm php lut
Nam (2003)
T php ngi cha thnh nin
(a) Bo m thc hin y cc chun mc v t php ngi cha thnh nin c bit l cc
iu 37, 40 v 39 ca Cng c, cng nh B Quy tc ti thiu chun ca UN v qun l t
php ngi cha thnh nin (Quy tc Bc Kinh) v Hng dn ca UN v phng nga ti
phm ngi cha thnh nin (Hng dn Riyadh) theo tinh thn phin tho lun ton th v
qun l t php ngi cha thnh nin nm 1995 ca y ban;
(b) Xem xt xy dng mt b lut ring v t php ngi cha thnh nin v mt h thng ta n
dnh ring cho ngi cha thnh nin
(c) Ci thin iu kin trong cc c s giam gi ngi cha thnh nin v m bo vic tc
quyn t do ch c s dng nh bin php cui cng khi khng cn cch no khc;
(d) y nhanh vic xy dng h thng dch v h tr phc hi v ti ha nhp ngi cha thnh
nin v tng cng s lng cn b x hi tham gia cung cp cc dch v cho ngi cha
thnh nin phm ti;
(e) m bo tt c b can l tr em u nhn c t vn php l hoc cc h tr ph hp khc;
(f) Yu cu c h tr k thut v vn ny t cc c quan nh Vn phng Cao y Lin hp
quc v Quyn con ngi v cc thnh vin ca Ban iu phi ca Lin hp quc v T vn
v h tr k thut trong lnh vc t php ngi cha thnh nin.
5.1.9.1 Tnh hnh tr em vi phm php lut
Theo php lut Vit Nam, ngi cha thnh nin vi phm php lut l tt c nhng
ngi t 12 n 18 tui b t co hoc buc ti v mt hnh vi vi phm php lut hnh
chnh hoc hnh s.
Vit Nam c hai h thng ring trong x l ngi cha thnh nin vi phm php lut l
h thng x l hnh chnh theo qui nh ca Php lnh X l vi phm hnh chnh nm
2002 v h thng x l hnh s x l nhng hnh vi vi phm nghim trng hn theo
quy nh ca B lut Hnh s.
H thng x l vi phm hnh chnh c p dng i vi cc hnh vi vi phm t nghim
trng nh vi phm quy nh v qun l nh nc v v trt t x hi. H thng ny c
qun l ch yu da trn quy nh ca Php lnh X l vi phm hnh chnh v mt s
thng t, ch th. Tuy nhin cc vn bn php l ny cn kh hn ch trong vic quy nh
nhng bo v c bn v php l cho tr em vi phm php lut.
413
Trong h thng x l
hnh chnh, tr em t 14 n di 16 tui b x l hnh chnh khi c cc hnh vi vi phm
hnh chnh do c v ngi cha thnh nin t 16 tui tr ln b x l hnh chnh khi
thc hin bt c hnh vi vi phm no, d thc hin vi li c hay v . Tr em t 12
n di 14 tui c hnh vi vi phm php lut b coi l gy nguy him cho x hi th b x
l hnh chnh.
413
Vin Khoa hc php l v UNICEF Vit Nam (2005) Bo co phn tch tnh hnh t php ngi cha thnh nin ti
Vit Nam v nh gi h thng t php ngi cha thnh nin hin hnh
Hnh 5.4: S v vi phm php lut hnh chnh v hnh s ca tr em di 18 tui t
2001 n 2006
20000
2001 2002 2003 2004 2005 2006
18000
16000
14000
12000
10000
8000
6000
4000
2000
0
9620
1756
2601
11200
11084
2954
15592
2352
2970
9043
12381
4065
Ngun: S liu ca B CA, Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam thc hin
CRC giai on 2002-2007
Nh c th hin Bng 5.4, phn ln cc trng hp vi phm php lut ca ngi
cha thnh nin l cc vi phm hnh chnh hoc ti phm t nghim trng. Tuy nhin,
theo Php lnh X l vi phm hnh chnh, nhng ngi cha thnh nin ny vn b coi
l vi phm php lut. Nhng vi phm ca ngi cha thnh nin a phn l trm cp ti
sn, cp git, gy ri trt t cng cng, c gy thng tch, chim ot ti sn bng
hnh vi la o, nghin ma ty v cp ti sn. Hnh vi cp ti sn thng do ngi
cha thnh nin mt mnh hnh ng hoc hnh ng theo nhm s dng dao hoc cc
v kh khc.
Trong x l hnh s, ngi cha thnh nin t 14 n di 16 tui ch phi chu trch
nhim i vi cc ti rt nghim trng do c v ti c bit nghim trng. Ngi cha
thnh nin t 16 tui tr ln phi chu trch nhim i vi tt c cc ti phm do mnh
gy ra. Tuy nhin, phn ln cc vi phm ca ngi cha thnh nin (khong 80%) c
x l hnh chnh. Cc quy nh ca B lut T tng hnh s hin ang c sa i; v
c th cc iu khon lin quan n vn ngi cha thnh nin vi phm php lut
cng s c sa i.
Ngoi nhng quy nh v t php ngi cha thnh nin trong B lut Hnh s v B
lut T tng Hnh s, hin ti Vit Nam cn thiu nhng vn bn hng dn di lut.
Hin cng cha c c mt quy trnh thc thi hai B lut theo phng php tip cn
thn thin vi tr em. X l chuyn hng v t php phc hi
414
cha c thc hin
rng ri v hiu qu.
Vit Nam, hin c rt t thng tin ng tin cy v c tnh h thng v tnh hnh ngi
cha thnh nin vi phm php lut, do , kh c th thc hin phn tch s liu. H
414
X l chuyn hng l mt bin php thay th x l khng chnh thc i vi tr vi phm php lut, to c hi
cho ngi cha thnh nin (NCTN) t kim im li hnh vi v chu trch nhim v hnh vi ca mnh m khng
li n tch trong l lch ca tr cng nh khng tc ot t do ca tr. T php phc hi l bin php hng ti vic
cn bng nhu cu ca cng ng, ca nn nhn cng nh tr vi phm. Bin php ny i hi s tham gia tch cc
ca nn nhn, tr vi phm v cng ng nhm xc nh nguyn nhn ct li ca hnh vi sai tri ca tr vi phm
v lp k hoch sa cha li lm. Mt hnh thc t php phc hi l ha gii gia nn nhn-th phm hoc hp
nhm gia nh.
thng thu thp thng tin s liu hin ti cha ph hp. T nm 2005, y ban DS-G&TE
nay c sp nhp vo B L-TB&XH phi hp vi B CA, Vin kim st nhn dn
ti cao v Ta n nhn dn ti cao xy dng mt b ch s t php ngi cha thnh
nin bao gm 41 ch s chia thnh 9 nhm vn nhm to thun li cho cng tc theo
di qun l tnh hnh ngi cha thnh nin vi phm php lut. Qua cc bo co ca
tng ngnh v vic th im thu thp s liu ti cc ngnh cng an, kim st v ta n,
kt qu cho thy cn lng ghp b ch s t php ngi cha thnh nin ny vo h
thng c s s liu hin ti ca cc B ngnh lin quan.
415
Hnh 5.5: T l tr em phm php theo nhm tui t 2002 n 2006
0
2002 2003 2004 2005 2006
10
20
30
P
h
n

t
r
m
40
50
60
10,88
34,94
54,18
53,65
34,5
11,85
10,55
8,98
8,74
35,01
56 56,47
34,79 35,11
54,61
Ngun: S liu ca B CA, Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam thc hin
CRC giai on 2002-2007
Hnh 5.6: S ca phm ti do ngi cha thnh nin thc hin phn theo loi ti,
(t nm 2001 n thng 6 nm 2006)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
10793
3550 3550
1392 1308
1122
3324
Ngun: UNICEF v VKSNDTC (2007) Hi tho v tm quan trng ca Quyt nh cp b v iu tra, kim st v xt x
thn thin vi tr em
5.1.9.2 Tr em vi phm php lut v vn ti ha nhp
Trong x l hnh chnh, tr em c th b p dng cc ch ti khng giam gi nh cp
phn trc bao gm cnh co, pht tin, gio dc ti x, phng, th trn. Tuy nhin, cc em
cng c th b p dng cc bin php x l nng hn nh a vo cc trung tm cai nghin,
phc hi hoc trng gio dng trong mt khong thi gian ty thuc vo tnh cht mc
nghim trng ca hnh vi vi phm, tui v hon cnh sng ca tr.
415
Trong x l hnh s, B lut Hnh s quy nh ngi cha thnh nin c th b p dng
cc bin php t php mang tnh gio dc v phng nga (gio dc ti x, phng, th
trn, a vo trng gio dng) hoc cc hnh pht (cnh co, pht tin, ci to khng
giam gi, v t c thi hn).
Cc trng gio dng hin do B CA qun l theo Ngh nh s 142/2003/N-CP. Gn
y, c cc cuc tho lun nhm chuyn giao trch nhim ny t B CA sang B L-
TB&XH ; y s l mt bc i u tin hng ti xy dng cc bin php x l t mang
tnh trng pht v to c hi thc hin bin php t php phc hi c h thng trong lnh
vc t php ngi cha thnh nin.
Mc d nhiu bin php p dng i vi ngi cha thnh nin vi phm php lut ch
yu mang tnh gio dc phng nga, vic p dng nhng bin php ny vn c nguy c
to ra s k th i vi ngi cha thnh nin khi h b gn mc l ngi vi phm php
lut, k c trong trng hp tr em b p dng bin php gio dc ti x, phng, th trn
v trng gio dng khng b coi l c n tch.
416
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em nm 2004 quy nh Chnh ph cn to iu
kin cho tr em thit thi c hng cc quyn ca mnh trong c quyn c gio
dc v ha nhp trong cc c s gio dc c bit (iu 41.3). Tr em vi phm php
lut c th b a vo cc trng gio dng. Sau khi c tr v gia nh, cc em cn
c nhn s h tr ca UBND phng/x tip tc theo hc chng trnh gio dc
chnh quy, hc ngh hoc tm vic lm (iu 58). Php lnh Thi hnh n pht t nm
1993 sa i nm 2007 cng nh Ngh nh s 142/2003/N-CP ban hnh nm 2003
quy nh c ch hc tp, sinh hot v gp g gia nh ca tr em v thanh thiu nin vi
phm php lut trong thi gian b tm gi.
417
tm
418
Hp 5.8: iu tra thn thin vi tr em
Trn c s phi hp vi UNICEF, t nm 2006, m hnh iu tra thn thin vi tr em c xy
dng v a vo hot ng Hi Phng, ng Thp, H Ni, TP H Ch Minh v Lo Cai. Phng
php iu tra thn thin vi tr em cng c p dng x l 13 trng hp tr em b xm hi ti
ng Thp v 80 nn nhn tr em ti Hi Phng. D n th im mt s a phng cng cung
cp dch v h tr tm l x hi, gio dc k nng sng v dy ngh cho tr em vi phm php lut v
nhng em c nguy c vi phm cao. Ngoi ra, d n t chc cc kha tp hun v php lut, chnh
sch v t chc t vn php l cho cc bc cha m c con vi phm php lut. D n cng phi hp
vi cc trng gio dng cung cp dch v h tr tm l cho cc hc sinh ca trng.
419

So vi cc h thng p dng ti cc quc gia khc trong khu vc, h thng t php
ngi cha thnh nin Vit Nam ch yu vn mang tnh trng pht. V d nh
Philippine xy dng cc chng trnh phng nga ti phm cha thnh nin v x l
chuyn hng ti cng ng. Hin nay Vit Nam cha c mt ta n chuyn bit x
l cc vn v gia nh v tr em. Vit Nam c th hc hi t kinh nghim ca cc quc
gia trong khu vc p dng cc chng trnh phng nga v chuyn hng ti cng
ng thay cho cc bin php c tnh trng pht v ta n dnh ring cho tr em trong
p dng cc quy trnh x l ph hp vi tr em d vi t cch l ngi phm ti, nn
nhn hay nhn chng. Cc bin php c p dng bao gm vic s dng cc h thng
truyn hnh kt ni video ly li khai ca tr em, s tham gia bt buc ca lut s bo
cha cho tr em, cc nh tm l hoc cn b x hi trong qu trnh xt x.
416
417
2002-2007
418
2002-2007
5.1.10 Tr em b nh hng bi vic s dng tri php cc cht ma ty v cc
cht hng thn
Theo UNODC, tnh hnh tiu th cc cht ma ty tri php ang c xu hng gia tng
trn th gii ni chung v ti hu ht cc quc gia ng ni ring. Vit Nam nm
trn mt trong nhng con ng trung chuyn quan trng v bun bn tri php cc
cht ma ty ng Nam bao gm ch yu l he-ro-in, thuc phin, cht kch thch loi
amphetamine (ATS) v cn sa.
419

Trong nhng nm gn y, Chnh ph Vit Nam u tranh rt quyt lit vi nn bun bn
v s dng tri php cc cht ma ty. Chnh ph thc c rng t nn ny lin quan
trc tip ti nhiu vn khc nh v gia c, bc lt tnh dc v kinh t, bun bn ngi
v bo lc. Vic s dng ma ty rt d nhn thy trong cc nhm dn c kh khn, thit
thi v kinh t v x hi nh ngi dn tc thiu s, thanh nin tht nghip, tr em lang
thang, ngi v gia c, t nhn, ng dn ngho, ngi nhp c, ngi lao ng khng
c nh v ngi hnh ngh mi dm. Tim chch ma ty, ch yu l he-ro-in c
xc nh l mt nhn t ch yu gp phn vo s lan trn ca HIV/AIDS rt nhiu quc
gia chu trong c Vit Nam.
iu tra quc gia v v thnh nin v thanh nin Vit Nam nm 2005 cho thy tnh trng
s dng cht ma ty tri php mi ch c phn nh, thng k ht sc hn ch do
nhng thanh thiu nin s dng thng ngn ngi khng mun cng khai hnh vi tri
php lut ny. Mua ru, bia Vit Nam rt d dng v rt nhiu nam thanh nin ung
ru, bia do bn b r r, tuy nhin, ph n tr li t ung ru, bia do ro cn t cc
quy tc x hi.
420
Mt nghin cu do UNODC v B L-TB&XH phi hp thc hin c
tnh c khong 80% ngi s dng ma ty tui di 35 v 52% tui di
25.
421
Mt s liu c tnh khc li cho rng trong s 122.000 ngi nghin c h s
qun l c khong 10% l tr em. Loi ma ty c s dng rng ri nht trong thanh
thiu nin l he-ro-in, c bit l cc a bn th.
422
gim tnh trng lm dng cc cht ma ty, Chnh ph c nhng bc tin quan
trng thng qua n lc cung cp cc hnh thc iu tr cai nghin cho ngi nghin. S
liu t B L-TB&XH cho thy hin c 71 trung tm cai nghin ti cc tnh do B L-
TB&XH v on Thanh nin qun l. Di cn c cc c s iu tr cp qun huyn
v ti a phng.
5.1.11 Tr em b nh hng bi HIV v AIDS
Phn ny cp ti nguy c ca tr em b nh hng bi HIV v AIDS ti Vit Nam t
quan im m bo quyn, tp trung vo vic bo v, chm sc v h tr. Phn ny
cng b sung thng tin cung cp ti Chng 3 v ba trong s bn P bao gm Phng
nga s cp (Primary Prevention), Phng ly truyn t m sang con (PMTCT), v tr em
b nhim HIV (Paediatric HIV).
Dch bnh HIV Vit Nam vn ang cn trong giai on tp trung, tc l dch bnh rt
ph bin trong mt s nhm dn c c nguy c cao. Cc nhm ny bao gm ngi tim
chch ma ty, ngi hnh ngh mi dm l n v ngi ng tnh nam. T l nhim trong
ton b dn c ni chung c tnh vo mc 0,43% nm 2009.
419
UNODC (2005) Viet Nam Country Prole (Thng tin v Vit Nam)
420
421
UNODC (2005) Viet Nam Country Prole (Thng tin v Vit Nam)
422
B L-TB&XH , C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam(2005) Phn tch tnh hnh Cc chng trnh
n nm 2009, c nc c khong 243.000 ngi c HIV bao gm 4.720 tr em.
423

ng ph ban u ca Chnh ph v vn ny l c gng tp trung khoanh vng dch
trong hai nhm c nguy c cao c coi l c tham gia vo cc t nn x hi. Tuy
nhin trong thi gian gn y, Chnh ph nhn ra rng y l mt bin php khng
ph hp v cn xy dng cc chin lc khc ngn nga s ly lan ca HIV v
AIDS.
S lng tr em b nh hng bi HIV v AIDS ang gia tng rt nhanh. Theo bo co
nm 2005 c tnh c khong 283.700 tr em b nh hng, 263.400 tr em sng vi
cha, m, thnh vin trong gia nh hoc ngi gim h c HIV, v 20.000 tr m ci do
AIDS, cha k ti rt nhiu tr em c nguy c b nhim.
424
T nhng s liu hin c ny,
gio dc phng nga cho tr em v thanh thiu nin phi c coi l mt trong nhng
u tin ln ca Chnh ph.
Nm 2005, B L-TB&XH v UNICEF cng b bo co Tnh hnh gia nh v tr em
b nh hng bi HIV v AIDS ti Vit Nam trong ch ra rng nm 2001, gn 10%
cc trng hp dng tnh vi HIV mi pht hin trn ton quc l tr em v thanh
thiu nin t 13 n 19 tui. Tt c cc tnh u c trng hp c HIV trong mt
s a bn c coi l im nng do s lng cc ca nhim HIV c bo co c
bit cao (bao gm TP H Ch Minh, Hi Phng, Qung Ninh v Cn Th). Nghin cu
ny cng kt lun tr em m ci do HIV v AIDS v cc em sng trong cc gia nh c
ngi dng tnh vi HIV chim ti hn 98% s tr em b nh hng v s tr em b nh
hng ny vn ang ngy cng tng cng vi mc lan trn ca HIV v AIDS. Trong
s tr em c nguy c c bit cao, tr m ci cn nh tui, tr m ci c khuyt tt, tr
m ci sng vi ngi gim h l ngi gi, v tr em trong cc h gia nh ngho c
ph n lm ch h chim t l cao nht.
425

Tnh trng di c cng ng mt vai tr quan trng trong s gia tng ca dch bnh ny
ti Vit Nam. S ca nhim cc khu vc thnh th cao hn tm ln cc khu vc nng
thn. Thc t cho thy nhng khu vc c mc ly nhim cao cng l nhng khu vc
m dn s bin ng nhiu, c s lng ln ngi lao ng nhp c, trong c tr em.
Thanh thiu nin di c l nhm c nguy c b bc lt v kinh t, tnh dc v lm dng
cht ma ty c bit cao. y l nhng hnh vi nguy c cao c th dn h n tnh trng
b nhim HIV.
426
Tr em lang thang, trong s c nhiu tr em di c, cng l mt nhm
c nguy c ly nhim HIV c bit cao v cc em cng thng d ri vo tnh trng
lm dng cht gy nghin hoc tr thnh i tng hnh ngh mi dm. Tr em chim
khong t 10 n 12% trong tng s 122.000 ngi nghin c h s qun l v khong
55.000 ngi hnh ngh mi dm.
427

423
424
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tnh hnh gia nh v tr em b nh hng bi HIV/AIDS ti Vit Nam Tng
quan quc gia
425
426
427
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2007) nh gi nguy c HIV/AIDS, cc n lc p ng nhu cu phng nga,
chm sc v h tr STI/HIV cho tr em t 14 n 19 tui c chm sc tp trung trong mt s c s lao ng v gio
dc x hi v trng gio dng Vit Nam
Hnh 5. 7: Cc vn i vi tr b nh hng bi HIV/AIDS
Ngun: Lippincott Williams v Wilkins, trch dn ca B L-TB&XH (2008) K hoch Hnh ng quc gia v Tr em b nh
hng bi HIV v AIDS cho n nm 2010, tm nhn nm 2020
Tnh trng k th, phn bit i vi ngi sng chung vi HIV v AIDS vn tn ti, c
bit l trong mi quan h vi vic lm v chm sc y t. C bng chng cho thy tr em
trong cc gia nh c thnh vin nhim HIV v AIDS b t chi ti trng hc v cc c
s y t, mc d s lng c th cc trng hp ny khng c thng k.
428
Ngi
chm sc cho tr em c HIV gp kh khn trong vic tip cn vi dch v y t v thuc
khng virut ARV. Ngoi ra, mt s tr em c HIV v AIDS b bn b ch nho, tn cng
v nh p.
429

Mc d cc vn bn php lut hin hnh, c bit l Lut Phng chng HIV nm 2006
quy nh, vic tip cn vi cc dch v thit yu vn l mt vn kh khn i vi
nhng tr em b nh hng bi HIV v AIDS. V d, mc d Ngh nh 67 quy nh vic
cung cp cc phc li x hi cho mt s nhm tr em cn c bo v c bit (trong
c tr em nhim HIV v AIDS) nhng nhm tr b nh hng th li cha c coi l
mt trong s cc nhm i tng hng li t Ngh nh ny.
Gio dc cng l mt lnh vc m s k th v phn bit i vi tr em b nh hng bi
HIV v AIDS th hin r nht, c bit l cc trng mu gio v cc trng o to
ngh. Mt s ro cn thng thy i vi tr em b nh hng bi HIV v AIDS l: 1)
kin thc php lut ca nhng ngi cung cp dch v x hi v nhng i tng hng
li khc; 2) vic quyt nh ngn sch chi tiu cho cc vn x hi a phng
thng khng p ng c cc yu cu do cp trung ng t ra; 3) phm vi chi tiu
428
UN ti Vit Nam (2004) United Nations Common Country Assessment for Viet Nam (nh gi quc gia chung ca UN
i vi Vit Nam)
429
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tr em b nh hng bi HIV/AIDS Vit Nam- Bo co php l
cho cc vn x hi b hn ch v khng tnh ti cc kha cnh nh h tr tin i li,
vn chuyn cho tr em v gia nh khi h n cc a im cung cp dch v; 4) bo mt
thng tin vn cn l mt vn khin cho ngi hng li e ngi khng mun cng khai
tnh trng ca mnh v do thng khng c hng li t cc dch v h tr. Ro
cn cui cng ny c bit quan trng i vi thanh thiu nin v rt nhiu trong s h
khng mun xt nghim hoc tham vn v HIV v AIDS do lo s kt qu xt nghim v
thng tin ca h s b tit l.
5.1.12 Tr em khuyt tt
Hp 5.9: Kt lun khuyn ngh ca y ban CRC v cc vn lin quan n tr em khuyt tt
Cn c cc xut t cuc tho lun chung v tr khuyt tt ca y ban nm 1997, v cc Quy
chun v cn bng c hi cho ngi khuyt tt (ngh quyt 48/96 ca i hi ng), y ban ngh
rng cc quc gia thnh vin:
Thc hin mt cuc kho st ton din v s tr em khuyt tt, bao gm c nhng tr hin khng 1.
i hc, nh gi nhu cu o to gio dc v dy ngh ca tr em, v kh nng tip cn ca
cc em i vi cc dch v phc hi chc nng v dch v x hi khc;
Tr gip ti chnh cho tr em khuyt tt thit thi v kinh t nhm m bo kh nng tip cn ca 2.
tr em i vi cc dch v v thit b phc hi chc nng;
M rng cc chng trnh hin c nhm ci thin vic tip cn ca tr em khuyt tt i vi cc 3.
ta nh v cc khu vc cng cng, bao gm trng hc, ni vui chi gii tr v tng s lng cc
chng trnh gio dc ha nhp cc cp mm non, tiu hc, trung hc v i hc.
Bng vic k kt CRC, Vit Nam cam kt m bo quyn cho mi tr em, trong c tr
em khuyt tt. Theo CRC , Vit Nam cng cam kt m bo cho mi tr em khuyt tt
c tip cn hiu qu v c gio dc, o to, hng cc dch v y t v dch v
phc hi chc nng, c chun b c vic lm v cc c hi vui chi, gii tr theo
cch thc c li cho vic ha nhp tr em khuyt tt vo x hi v pht trin c nhn y
nht trong chng mc c th,c v vn ho ln tinh thn (iu 23.3)
Cng c v Quyn ca ngi khuyt tt (CRPD) - cng c u tin c i hi
ng UN thng qua tp trung hon ton vo quyn ca ngi khuyt tt a ra
ng li b sung quan trng v trch nhim ca quc gia thnh vin i vi tr em trai
v gi khuyt tt. Cng c nu bt nhng nguy c c bit m tr em khuyt tt phi
i mt do tui v hon cnh ca cc em. iu 7 ca Cng c c vit dnh ring
cho tr em. Ngy 22/10/ 2007, Vit Nam k CRPD, th hin mong mun hi ha gia
lut php v thc tin quc gia vi Cng c ny. Quc hi d kin ph chun CRPD
trong nm 2010. Lut Ngi khuyt tt c Quc hi thng qua thng 6/2010.
5.1.12.1 D liu v nghin cu
D liu v tr em khuyt tt l rt quan trng, nhm tng cng s nhn thc v t vn
ny vo chng trnh ngh s chnh sch quc gia. Vit Nam cha s dng b tiu
chun o tnh trng khuyt tt da trn nh ngha trong Bng phn loi quc t mi ca
WHO (ICF),
430
v do cha thu thp c t l ngi khuyt tt ph hp vi tiu chun
430
ICF thay th Bng phn loi quc t v thiu nng, khuyt tt v tn tt ca WHO nm 1980. c cu trc thnh
nhng thnh phn sau: (a) chc nng c th v c cu; (b) cc hot ng (lin quan n nhim v v hnh ng ca
mt c nhn) v s tham gia (trong mt tnh hung cuc sng); (c) thng tin b sung v mc nghim trng v cc
yu t mi trng . Chc nng v khuyt tt c xem nh l mt s tng tc phc tp gia tnh trng sc khe
ca c nhn v cc yu t ngoi cnh ca mi trng cng nh cc yu t c nhn. Thng k c s dng ICF ni
chung vn giai on trin khai trn phm vi quc t, mc d c cc ng dng quc gia ICF cho tng iu tra dn
s v cc cuc iu tra v thng k cc dch v cho ngi khuyt tt. WHO (1998) Phn loi ca quc t v suy gim
chc nng, khuyt tt,v tn tt
quc t. Thay vo , cc c quan Chnh ph s dng cc nh ngha khc nhau, dn
n vic s dng nh ngha mang nh hng y t. C th cho rng, phng php ny
c kh nng nh gi thp s tr em v ngi ln khuyt tt. Theo thng k ca TCTK,
t l ngi khuyt tt l 6,3% ca tng dn s. Trong nhm tui 0-18, tng s tr khuyt
tt c bo co l 662.000, i din 2,4% nhm tui .
431
Mt thch thc ln khc
trong cng tc thu thp v phn tch d liu l s phi hp v chia s thng tin yu gia
cc B, ngnh chu trch nhim cc kha cnh khc nhau ca ngi khuyt tt.
Tuy nhin, vn ny trong vi nm qua c s tin b. Cc vn khuyt tt c
a vo mt s cng c kho st quc gia thng dng nht, chng hn nh cuc Kho
st mc sng h gia nh nm 2006 ca Vit Nam (KSMS 2006) v Tng iu tra dn s
nm 2009. KSMS 2006 c mt s cu hi c cht lng cao lin quan ti khuyt tt ph
hp vi cc tiu chun khuyn ngh quc t mi (ICF) cng vi d liu v chi tiu v cc
ch s kinh t x hi khc. ng tic l, bng hi ca iu tra KSMS khng nhy cm lm
trong cc vn lin quan n tr em khuyt tt. V vy cho n nay, ch c ngun d
liu ng tin cy duy nht ring bit v tr em khuyt tt l b d liu thng k quc gia
2003 (NSDC).
Bo co Phn tch Tnh hnh tr em khuyt tt do B L-TB&XH v UNICEF thc hin
nm 2004 cho thy rng t l tr em khuyt tt nng thn cao hn cc vng th:
2,6% so vi 1,4% cc khu vc th. Theo bo co phn phn tch tnh hnh , tr em
di 16 tui chim khong 40% tng s ngi dn b nh hng bi cht dioxin (cht
c da cam). Sc khe b nh hng do phi nhim dioxin bao gm cc loi bnh tt v
khuyt tt nghim trng chng hn nh khuyt tt v th gic, thnh gic, ngn ng v tr
tu. Khong 41% cc em khng c kh nng chm sc bn thn mnh.
Bng 5.3: T l tr em khuyt tt phn chia theo gii tnh v ni nng thn-thnh
th, NSDC 2003
Nam N Tng
C nc 2,42 2,31 2,37
Thnh th 1,75 1,12 1,42
Nng thn 2,56 2,58 2,57
Ngun: B L, TB&XH (2004) Phn tch tnh hnh tr em khuyt tt Vit Nam
Theo NSDC, thiu nng vn ng c cho l dng tn tt chnh, chim 29% ca tt c
cc khuyt tt, nh minh ha trong Hnh 5.8. Trong nhm 0-5 tui, 3% tr em c bo
co l thiu nng vn ng. ng ngay sau thiu nng vn ng l ri lon tm thn
/ hnh vi (17%) v thp nht trong s nhng ngi khuyt tt c bo co l c lin
quan n nng lc tr tu (7%). Hai nguyn nhn ph bin nht ca khuyt tt l d tt v
bnh tt bm sinh, tng ng 36 v 32% cc dng khuyt tt. Trong nhm 0-5 tui, 76%
cc khuyt tt l do d tt bm sinh v 21% l do bnh tt.
431
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2004) Phn tch tnh hnh Tr em khuyt tt ti Vit Nam
Hnh 5. 8: Cc loi khuyt tt theo nhm tui, 2003 (phn trm)
0
0-5 6-10 11-14 15-18 18-60 60+
5
10
15
20
25
30
35
40
7 7 7
3
8
2
12
19
20
8
10
16
11
19
30 30
31 31
33
18 18
11 11
7
16
8 8
10 10
16
10
6 6 6
6
13 13
9
14
38
15
27
Ngun: B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2004) Phn tch tnh hnh tr em khuyt tt Vit Nam
5.1.12.2 Bo v tr em v ha nhp x hi
Vit Nam, nhn thc ca ngi dn v m hnh x hi ca khuyt tt nh trnh by
trong CRPD, cn hn ch. a s ngi Vit Nam quen hn vi m hnh y t truyn thng
ca khuyt tt. M hnh ny ch nhiu hn n phc hi chc nng so vi ha nhp x
hi v tho g cc ro cn gii hn mi trng ca ngi ln v tr em khuyt tt. Tuy
nhin, nhng tr ngi tr em khuyt tt phi i mt thng xuyn nht khng phi l s
suy gim chc nng ca c th m l thi v thnh kin ca cng ng. Do , ha
nhp cho tr em khuyt tt khng phi l a cc em vo cc gung my hin c, m
cc h thng ny cn phi c chuyn i bao hm c tr em c v khng c khuyt
tt.
432

Cuc iu tra kin thc, thi , thc hnh (KAP) nm 2009 i vi tr em khuyt tt
thc hin ti Nng, cho thy hu ht mi ngi c mt thi tch cc i vi tr
em khuyt tt. Hn 90% s ngi c hi ni rng h tn trng tr em khuyt tt v
gia nh h, v tin rng khuyt tt c th xy ra cho bt c ai. 85% trong s h tin rng
tr em khuyt tt ph thuc vo ngi khc phn ln thi gian v 73% cho rng tr em
khuyt tt c i x tt trong x hi Vit Nam. Tuy nhin, 60% coi tr em khuyt
tt l gnh nng cho gia nh ca h v/hoc x hi v ngh rng a s nhng tr em
sng trong cc gia nh ngho. ng thi, s hn ch ti chnh v thiu kin thc v cc
nhu cu ca tr khuyt tt c coi l nhng tr ngi chnh cn tr h tr cng ng i
vi tr khuyt tt.
432
UNICEF (2007) Programme Guidance on Children with Disabilities Ending Discrimination and Promoting
Participation, Development and Inclusion. (Hng dn lp chng trnh v tr em khuyt tt- Chm dt phn bit i
x v thc y s tham gia, pht trin v ha nhp)
P
h
n

t
r
m

n
g
i

k
h
u
y
t

t
t
Hnh 5.9: H tr ca ngi dn i vi tr em khuyt tt, Nng, 2009 (phn trm)
Cha
15%
Ri
85%
Cho t tin
Mu
N=150
TNG GIP TR EM KHUYT TT? HNH THC H TR
67
66
32
21
15
9
Ngun: UNICEF Vit Nam v TNS (2009) Bo co nghin cu v Kin thc, thi , thc hnh i vi tr em khuyt tt ti
Nng.
Mt khc, cuc iu tra KAP cho bit nhng kh khn ph bin nht m tr em khuyt
tt v gia nh h phi i mt, bao gm: i vi tr em: a) hn ch v kh nng tip cn
vo giao thng cng cng v ni cng cng, b) kh khn trong giao tip vi bn ng
la, c) hn ch v tip cn gio dc v chm sc sc khe. i vi gia nh c tr khuyt
tt: a) kh khn ti chnh tip cn dch v chm sc sc khe c cht lng, b) Cc
vn tm l trc sc p ca vic c con khuyt tt c) hn ch v mt kin thc i vi
khuyt tt v s k th.
433
Tr em b khuyt tt rt d b bo lc, lm dng, bc lt v sao nhng, khng ch v s
khc bit c th no v mt th cht hoc tr tu m cn v nhng nhn thc sai lm
dn ti cc hnh thc phn bit i x. Tuy nhin, hin cn thiu d liu ng tin cy v
lm dng v sao nhng tr em Vit Nam cng nh khng c d liu phn t v tr em
khuyt tt. iu ny c th do thc t rng nhng tr em gp kh khn hn trong vic
bo v chnh mnh hoc trong vic bo co mt s lm dng. Ngay c khi cc em c th
bo co s lm dng, bo co ca cc em c th b loi b v b coi l khng ng tin cy.
Ni chung tr em khuyt tt v gia nh cc em c nhiu kh nng ngho hn so vi tr
khng khuyt tt.
434
Trong nm 2006, t l i ngho i vi ngi tn tt Vit Nam
c c tnh l 16% so vi 14% ca nhng ngi khng khuyt tt.
435
Trong s nhng
pht hin t cuc KSMS nm 2006 Vit Nam, khuyt tt cng c xem l c s lin
quan ng k n i ngho. Tuy nhin, khi xem xt nh hng ca tnh trng khuyt tt
i vi gio dc, s tng quan gia khuyt tt v ngho i li gim ng k, iu
cho thy rng thiu tip cn gio dc c th l mt yu t chnh trong mi quan h gia
khuyt tt v i ngho. Tip cn gio dc l mt thch thc cho tr khuyt tt, ko di
vng ngho i.
B L-TB&XH c tnh rng trong s 20.000 tr em sng trong cc c s chm sc
tp trung, c hn 10.000 tr em b b ri, hn 5.000 l tr m ci v hn 2.000 l tr em
khuyt tt.
436
Tr em c nhu cu khc nhau thng c t cng nhau trong cng mt
433
UNICEF v TNS (2009) Nghin cu v nhn thc, kin thc, thi v thc hnh i vi tr em khuyt tt
434
435
Mont D. (2004) Disability Employment Policy (Chnh sch vic lm cho ngi khuyt tt)
436
B L-TB&XH (2008) Bo co v tnh hnh tr em c hon cnh c bit cho y Ban Vn Ha, Gio Dc, Thanh
Thiu nin v Nhi ng ca Quc Hi; Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption
System in Viet Nam - (nh gi h thng cho nhn nui con nui Vit Nam)
c s gio dc, m khng c chng trnh thch ng vi hon cnh c nhn ca chng.
Thiu s khuyn khch v quan tm c nhn thng lm xu i nng lc tr tu v h
thp lng t trng ca tr em.
437
khuyn khch vic s dng cc c s tp trung i
vi tr khuyt tt, Chnh ph ban hnh Quyt nh 65 v Chm sc da vo cng
ng cho tt c tr em c hon cnh kh khn v Quyt nh 19 v Phng nga v gii
php cho tnh trng tr em ng ph, tr em b lm dng tnh dc, tr em lao ng trong
iu kin nng nhc, nguy him, c hi giai on 2004-2010. Cc gia nh chm sc
cho tr khuyt tt c hng tr cp x hi theo Ngh nh 67.
438

Tr khuyt tt c th ph thuc nhiu hn vo cc hnh thc h tr x hi khc nhau, v
cc em khng c kh nng tip cn mt cch cng bng vo vic lm hay hc ngh.
439

Theo s liu nm 2003, 30% tr em khuyt tt nhn c mt s loi hnh tr gip x
hi, chng hn nh min hc ph, min ph bo him y t v tr cp hng thng.
440
Mc
d trn l thuyt phn ln cc tr em khuyt tt c hng tr cp x hi, iu ng
ni l liu s tin c cho nhu cu ca cc em hay khng. Do , s ngho i v hn
ch trong tip cn dch v ca cng ng c th khin cc gia nh xem xt a tr vo
cc c s chm sc thng tr, c bit l khi chng cng lc chu nhiu dng khuyt
tt.
441
T l tr em khuyt tt sng trong cc c s chm sc l cao hn cc tr khng
khuyt tt.
5.1.12.3 Tip cn y t
Kin thc v phng, chng v pht hin sm cc khuyt tt trong gia nh, cng ng v
i khi ngay c cc c s cung cp dch v y t rt hn ch. Tr khuyt tt khng nhn
c chm sc y t kp thi hoc y . Nng cao nhn thc v cc dch v phc hi
chc nng a phng c th gip khc phc tnh trng ny, c bit l khi Vit Nam
c mt mng li cc Trung tm Phc hi chc nng da vo cng ng (CBRCs) rt
tt. bit thm thng tin v tr em khuyt tt v y t, xem Chng 3
5.1.12.4 Tip cn gio dc
Hu ht cc tr em khuyt tt s c th tham gia vo trng chnh quy vi bn b, nu
cc trng hc ny thn thin vi tr v d tip cn, v nu h thng gio dc khuyn
khch s linh hot hn trong chng trnh ging dy v o to y cho gio vin v
phng php tip cn ton din. Nhng s lun lun vn cn mt s tr em c nhu cu
h tr mc m cc trng chnh thng khng th cung cp v l ni cn dch v
gio dc chuyn bit.
Trnh hc vn ca tr em khuyt tt ti Vit Nam rt thp. Tht vy, theo bn Phn
tch tnh hnh nm 2004, 52% tr em khuyt tt khng tip cn gio dc. Gn mt na
s tr em khuyt tt tui i hc (t 6-17) b m ch (46%), vi t l m ch cc
tr em n khuyt tt cao hn (49%) so vi tr em nam (23%). bit chi tit hn na v
gio dc ho nhp cho tr khuyt tt, tham kho Chng 4.
437
438
439
440
Khon tin ny tng ng 480.000 ng (khong 27 USD) Ngh nh s 67/2007/N-CP ngy 13/04/ 2007, v
chnh sch tr gip cc i tng bo tr x hi.
441
5.1.12.5 Nc v v sinh mi trng
D liu v s ph hp/kh nng tip cn vi nc sch v cc phng tin v sinh cho
tr khuyt tt Vit Nam vn cn hn ch. Cc nhu cu c th ca tr em khuyt tt v
tip cn v s dng hp l cc phng tin ny thng khng c xem xt. Kt qu
l, nhiu trng hc, bao gm c cc trng chuyn bit v ha nhp, tr khuyt tt c
bit l nhng tr khuyt tt vn ng gp hn ch trong vic tip cn vi nc v v
sinh. Cuc nh gi v Nc v thit b v sinh mi trng cho tr khuyt tt nm 2008
c thc hin ti bn trng hc v 12 trung tm bo tr x hi (TTBTXH) ti tm tnh
bo co rng 56% cc c s ny thiu ngun cung cp nc sch; ch c ba TTBTXH c
cng trnh v sinh m tr em khuyt tt c th tip cn. Cc kin ngh v nhng gii php
nc v v sinh cho tr em khuyt tt mt cch hiu qu, c tnh kh thi v sng to
gp phn pht trin xy dng cc tiu chun v thit k v nc v v sinh mi trng
thn thin vi tr em cho cc trng hc trn.
442
5.2 N lc quc gia v bo v tr em
Trong nhng nm gn y, Vit Nam xy dng h thng bo v tr em t trung ng
n a phng. Nhiu vn bn php lut, chnh sch, chng trnh v cc sng kin
khc c xy dng v a vo thc hin cng vi vic k kt v ph chun nhiu
iu c quc t quan trng v quyn tr em. Quan trng hn c, Chnh ph th hin
quan im mong mun tip tc tin ti thc hin y cc quy nh ca CRC v hai
Ngh nh th b sung , cng nh cc iu c quc t c lin quan trc tip ti bo v
quyn tr em nh Cng c s 138 ca ILO v tui lao ng ti thiu v Cng c
s 182 v Loi tr cc hnh thc lao ng tr em ti t nht.
Vit Nam k nhng cha ph chun Cng c Chng ti phm c t chc xuyn
quc gia v Cng c Ngi khuyt tt. Hin ti, Vit Nam ang xem xt ph chun
Cng c La Hague v Bo v tr em v hp tc trong lnh vc con nui quc t, v
Ngh nh th Palermo.
5.2.1 Khun kh php lut v bo v tr em Vit Nam
Chnh ph Vit Nam thng qua vic xy dng cc vn bn php lut, thc y thi
v hnh vi tch cc ca x hi i vi vic vo v quyn tr em. C Lut Hn nhn v gia
nh v Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em nm 2004 u quy nh chi tit ngha
v ca cha m i vi con em mnh cng nh nghim cm hnh vi b ri con ci. Lut
Bo v,chm sc v gio dc tr em l nn tng quan trng hng ti vic thc hin
CRC v hi ha cc nguyn tc v tiu chun ca CRC vi lut php quc gia. Trong
lut ny cng c mt chng ring tp trung vo vn tr em cn s bo v c bit:
nhn mnh v thit lp mt khun kh php lut v bo v tr em trn cc phng din
sc khe, s pht trin v phc hi tinh thn. Cc quy nh ny cng nhm h tr vic ti
ha nhp ca tr em vo gia nh v cng ng thng qua cc hot ng gio dc thc
o c trong nhng trng hp gia nh b chia la.
Lut ny cn quy nh trch nhim ca Nh nc, gia nh v x hi trong vic thc
hin cc quyn ny trong nhn mnh vai tr ca gia nh (iu 5).
443
Lut cng nhn
nhn cha m hoc ngi gim h ca tr cng c nhu cu c h tr t pha cc c
quan Nh nc v cc t chc khc thc hin cc ngha v ca mnh. iu 33 ca
442
NCERWASS and UNICEF Viet Nam (2008) Assessment of water supply equipment and sanitation for children with
disability in social protection centres and schools for inclusive education ( nh gi v cc thit b cung cp nc v
h thng v sinh dnh cho tr em khuyt tt ti cc c s bo tr x hi v trng hc gio dc ha nhp)
443
Lut quy nh cc c quan t chc ny c trch nhim xy dng h thng phc li x
hi cho tr em qua cung cp cho tr cc dch v chm sc v h tr. iu 40 ca
Lut nh ngha tr em c hon cnh c bit bao gm tr em m ci khng ni nng
ta, tr em b b ri; tr em khuyt tt; tr em l nn nhn ca cht c ho hc; tr em
b nh hng bi HIV v AIDS; tr em phi lm vic nng nhc, nguy him, tip xc vi
cht c hi; tr em phi lm vic xa gia nh; tr em lang thang; tr em b xm hi tnh
dc; tr em nghin ma tu; tr em vi phm php lut. Tuy nhin, quy nh ny cn cha
cp mt s nhm tr c nhu cu c bo v c bit (v d : tr b xm hi th cht
v tinh thn, tr b sao nhng, tr em nhp c, nn nhn b bun bn, v tr em b nh
hng bi HIV v AIDS, tr em ngho). iu 11 quy nh tr em c quyn c khai sinh v
c quc tch, iu 23 quy nh min l ph ng k khai sinh cho tr em thuc h ngho.
Quyn c tn v c quc tch cng c quy nh trong mt s iu khon ca B lut
Dn s. Vic ban hnh Ngh nh 158/2005/N-CP ngy 27/12/2005 v tng cng phn
cp qun l hnh chnh cng gp phn lm tng s lng tr em c ng k khai
sinh. Chnh ph cng c k hoch tng cng n lc ph cp ng k khai sinh thng
qua vic y mnh tuyn truyn gio dc v cc quy nh php lut ti c s. Nm 2008,
Quc hi thng qua Lut Quc tch mi to c s php l cho vic ng k khai sinh
cho tr em
444
.
iu 51 Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em quy nh y ban nhn dn a
phng c trch nhim gip tr em khng ni nng ta c gia nh thay th
hoc t chc chm sc, nui dng ti cc c s tr gip tr em cng lp, ngoi cng
lp. Nh nc cng c trch nhim thng qua cc chnh sch tr gip cc gia nh, c
nhn hoc c s tr gip tr em ngoi cng lp nhn chm sc, nui dng tr em m
ci khng ni nng ta, tr em b b ri.
Ngh nh 67/2007/N-CP quy nh mt s nhm tr em cn s bo v c bit l i
tng nhn tr cp x hi. Cc nhm tr ny bao gm tr em m ci c cha v m, tr
em b b ri, mt ngun nui dng; tr em m ci cha hoc m nhng ngi cn li l
m hoc cha mt tch; tr em c cha v m, hoc cha hoc m ang trong thi gian chp
hnh hnh pht t ti tri giam, khng cn ngi nui dng; ngi cha thnh nin t
16 n di 18 tui nhng ang i hc vn ha, hc ngh, c hon cnh nh nhng
tr em nu trn; v cc gia nh, c nhn nhn nui dng tr em m ci, tr em b b
ri. Ngh nh cng quy nh tr cp cho cc gia nh nhn u tr khuyn khch
cc gia nh tham gia chm sc tr ti cng ng v gim tnh trng phi chm sc tp
trung. Ngh nh ny cng quy nh c th mc tr cp ti thiu cho tng nhm, trong
tng mi trng chm sc tp trung hay ti gia nh (trong cc c s bo tr x hi hay
ti cng ng, v.v). Nm 2006, thng k cho thy hn 63.900 tr em trong hu ht
c h hng v cc nh bo tr ti a phng c hng li t chnh sch tr
cp x hi ny
445
. Mc tr cp l t 120.000 ng (khong 6,5 USD) n 480.000 ng/
thng (khong 26,5 USD):
i vi nhng ngi sng ti cng ng: tr m ci v cc i tng tr d b tn
thng khc c nhn 120.000 ng/thng. Mc tr cp i vi nhng ngi
nhn con nui t 18 thng tui tr ln l 240.000 ng/thng, cn i vi nhng
ngi nhn con nui di 18 thng tui, hoc t 18 thng tui tr ln nhng l tr
khuyt tt hoc nhim HIV v AIDS th mc tr cp l 300.000 ng/thng. Nhng
ngi nhn con nui l tr di 18 thng tui b khuyt tt hoc nhim HIV v AIDS
444
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008) Bo co quc gia ln th 3 v 4 v tnh hnh thc hin CRC Vit Nam
giai on 2002-2007
445
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008) Bo co quc gia ln th 3 v 4 v tnh hnh thc hin CRC Vit Nam
giai on 2002-2007
s c nhn 360.000 ng/thng.
i vi nhng ngi sng trong nh x hi cng ng
446
: tr m ci v tr d b
tn thng t 18 thng tui tr ln c tr cp 240.000 ng/thng, tr di 18
thng tui hoc tr t 18 thng tui tr ln c khuyt tt hoc nhim HIV/AIDS
c tr cp 300.000 ng/thng.
i vi nhng ngi sng trong cc c s bo tr x hi ca nh nc: c
hng mt mc tr cp mua dng c nhn v thuc men (nhng ngi
nhim HIV v AIDS c nhn 150.000 ng/nm h tr iu tr nhim trng c
hi).
447
Vit Nam c nhng n lc mnh m tng cng chm sc ti cng ng cho tr
em khng c s chm sc ca cha m v gim t l chm sc tp trung i vi cc em
ny. Quyt nh s 65/2005/Q-TTg v vic ph duyt n Chm sc da vo cng
ng cho tr m ci khng ni nng ta, tr khuyt tt nng, tr em l nn nhn ca
cht c ha hc v tr b nh hng bi HIV v AIDS trong giai on 2005-2010,
cho thy Chnh ph ang n lc hng ti ci cch vic chm sc trong cc c s tp
trung v thc y cc chin lc bo v ti cng ng. Mc tiu tng th ca n l
nhm gip tt c cc i tng tr em c hon cnh c bit kh khn ha nhp vo
cng ng, n nh cuc sng v to c hi thc hin cc quyn tr em nh php lut
quy nh. n cng hy vng s dn dn thu hp khong cch v mc sng gia tr em
c hon cnh c bit kh khn v cc tr em khc ti a phng.
Hot ng cho nhn con nui trong nc v quc t c qun l theo quy nh ca
Lut Hn nhn v gia nh, trong quy nh nui con nui l vic xc lp quan h cha
m-con ci gia ngi nhn nui con nui v ngi c nhn lm con nui. Mc ch
ca quy nh ny l bo m cho ngi c nhn lm con nui c trng nom, nui
dng, chm sc, gio dc ph hp vi o c x hi. Th tc cho nhn con nui trong
nc c quy nh ch yu ti Ngh nh 158/2005/N-CP ban hnh quy nh v ng
k v qun l h tch.
Th tc cho nhn con nui quc t c quy nh ch yu ti Ngh nh s 68/2002/N-
CP. Vic cho nhn con nui quc t phi da trn hai nguyn tc c bn: a) m bo li
ch tt nht ca tr v tn trng quyn tr em; v b) ngi nhn con nui phi l cng
dn ca cc quc gia k iu c quc t v vn con nui vi Vit Nam.
Cc Con nui trc thuc B TP vi nhim v qun l hot ng cho nhn con nui c
yu t nc ngoi v con nui trong nc. Vic qun l gim st con nui trong nc t
trc ti nay do cc trung tm chm sc tr em, c quan t php a phng v ngnh
cng an thc hin nhng nng lc ca cc c quan ny trong lnh vc con nui cn hn
ch.
448
Vit Nam c k hoch ph chun Cng c La Hague v Con nui v thng
qua Lut Con nui. Tuy nhin, kinh nghim cc quc gia khc cho thy vic ph chun
Cng c La Hague trc khi xy dng khun kh php lut quc gia v vn con
nui c th to ra mt s kh khn trong thc hin. S cn phi c cc sp xp c bit
446
Nh x hi ti cng ng l m hnh sng theo hnh thc gia nh quy m nh tin hnh chm sc cho ti a 12 tr
em trong tui t 8-16. Nhm i tng c nhn vo chm sc l tr em khng c cha m chm sc, v d
nh tr m ci v tr b b ri. Hin c 14 nh x hi ang c th im trn c nc t nm 2005. S h tr ti
chnh duy nht dnh cho cc nh x hi l t Chnh ph theo Ngh nh 67, trong tr cp mi thng cho mt tr l
240.000 ng c a trc tip cho nhn vin nh x hi (cho n thi im ny vn lm vic tnh nguyn) chm
sc cho tr v chu trch nhim qun l s tin tr cp.
447
Ngh nh 67/2007/N-CP thng 4/2007 v chnh sch tr gip cc i tng bo tr x hi v chnh sch h tr cho
cc i tng x hi
448
ng vai tr nh nhng c ch lm thi chun b iu kin v o to tp hun v
quy nh ca Cng c cho cc cn b c trch nhim cng nh phi hon thnh cc
trng hp xin nui con nui cn tn ng theo quy nh c trc khi Cng c c
ph chun.
449

Bo hnh i vi tr em, c bit l xm hi tnh dc v bc lt tnh dc v mc ch
thng mi v ang l vn nhn c s quan tm c bit trong qu trnh ci
cch php lut ang din ra: Vit Nam ban hnh cc quy nh php lut v x l hnh
vi xm hi tnh dc tr em bao gm:
Cng vn ngy 2/3/1995 ca Ta n nhn dn ti cao hng dn vic x pht cc
c nhn c hnh vi hip dm hoc giao cu vi tr em di 16 tui, cha chp
hoc mi gii mi dm ngi cha thnh nin.
Ngh nh s 87/CP ngy 12/12/1995 quy nh tt c cc hnh vi xm hi tnh dc
tr em, mi gii, d d la gt tr em vo con ng mi dm phi b x l
nghim.
Ngh nh 14/2006/N-CP ngy 3/10/2006 quy nh ch ti x pht vi phm hnh
chnh i vi hnh vi cho tr em xem vn ha phm khiu dm, c hnh vi ng
chm c th nhm d d tr em tham gia cc hot ng tnh dc, khiu dm tr em
B lut Hnh s nm1999 quy nh 7 ti danh lin quan ti xm hi tnh dc tr em
bao gm hip dm tr em, cng dm tr em, giao cu vi tr em, dm vi tr
em, cha chp mi dm, mi gii mi dm v mua dm ngi cha thnh nin.
450
Cn lu rng B lut Hnh s nm 1999 khng quy nh c th tui ti thiu s
ng thun tham gia vo cc hot ng tnh dc ca mt ngi c coi l c gi tr php
l. Tuy nhin, theo B lut ny, vic quan h tnh dc vi tr di 13 tui trong bt c
trng hp no cng b coi l phm ti hip dm v ngi phm ti s b pht t ti thiu
l 12 nm v ti a l t chung thn hoc t hnh. Phm ti dm i vi tr em th c
th b pht t t 6 thng n 3 nm. B lut Hnh s cng quy nh tt c nhng ngi
c hnh vi mua dm tr em (di 18 tui) u b truy cu trch nhim hnh s bt k tr
em c ng thun hay khng. Theo quy nh ca B lut ny, tr em hnh ngh mi
dm khng b coi l ngi phm ti nhng c th b p dng mt s ch ti hnh chnh
bao gm pht tin, gio dc ti cng ng hoc a vo trung tm gio dc v lao ng
x hi (Trung tm 05). Mt nghin cu cho thy cc dch v gio dc, cha bnh, phc
hi v ti ha nhp ti cc c s ny c cht lng thp v rt t c hi tip cn vi dch
v o to ngh v vic lm.
451

449
Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in Viet Nam - (nh gi h
450
2002-2007
451
Hp 5.10: Cc vn bn php lut v chnh sch quan trng v phng chng bun bn v bc
lt tnh dc tr em ca Vit Nam:
B lut Hnh s nm 1999 (sa i, b sung nm 2009 theo Lut s 37/2009/QH12 ngy 19/6/2009) 1.
Lut Hn nhn v gia nh (2000) 2.
Php lnh Phng chng mi dm (2003) 3.
Ngh nh s 68/2002/N-CP ngy 10/7/2002 ca Chnh ph hng dn chi tit mt s iu ca 4.
Lut Hn nhn v gia nh v hn nhn v gia nh c yu t nc ngoi
Chng trnh Hnh ng quc gia v tr em Vit Nam 2001-2010 ban hnh km theo Quyt nh 5.
s 23/2001/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ngy 26/2/2001
Chng trnh quc gia Phng nga v gii quyt tnh trng tr em lang thang, tr em b xm 6.
hi tnh dc v tr em lm vic trong iu kin nng nhc, nguy him, c hi 2004-2010 ban
hnh km theo Quyt nh s 19/2004/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ngy 12/2/2004
Ch th s 766/TTg ca Th tng Chnh ph ngy 19/7/1997 v Phn cng trch nhim thc 7.
hin cc bin php ngn chn vic a tri php ph n v tr em ra nc ngoi
Cc bin bn ghi nh, tha thun hp tc chng bun bn ngi gia Vit Nam Trung Quc, 8.
Vit Nam Campuchia
Cc Chng trnh hnh ng quc gia Phng chng mi dm 2001-2005 v 2006-2010 (ban 9.
hnh km theo Quyt nh s 151/2000/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ngy 28/12/2000)
Chng trnh hnh ng phng, chng ti phm bun bn ph n, tr em 2004-2010 10.
Quyt nh s 17/2007/Q-TTg v vic ban hnh quy ch tip nhn v h tr ti ha nhp cng 11.
ng cho ph n v tr em b bun bn t nc ngoi tr v.
Ti Vit Nam, vn lao ng tr em c quy nh trong mt s vn bn php lut
trong c B lut Hnh s v B lut Lao ng nm 2002. Theo B lut Lao ng, vic
s dng lao ng tr em di 15 tui l tri php lut, tr cc ngnh ngh c B
L-TB&XH cho php (iu 120). Vic s dng lao ng tr em di 15 tui phi tun
th nhng quy nh nghim ngt. V d, khng c s dng lao ng di 12 tui, tr
trng hp s dng lm ngh s biu din th t nht phi 8 tui.
Cn lu rng mt trong cc iu kin s dng lao ng tr em di 15 tui do Chnh
ph quy nh l vic lao ng khng c lm nh hng ti thi gian hc tp v khng
c vt qu bn gi mt ngy. (Thng t 21/1999/TT-LTBXH, 1999)
452
. Ngoi ra, B
L-TB&XH cng xc nh mt danh sch cc hnh thc lao ng tr em ti t nht bao
gm mi dm tr em, khai thc m, cng nhn xy dng, v nht rc. G hn kim loi
cng b coi l cng vic gy c hi cho tr em.
453
Ngoi ra, php lut cng quy nh b
sung v vic s dng lao ng l ngi cha thnh nin t 15 n di 18 tui (iu
119). Thi gian lm vic i vi ngi cha thnh nin khng vt qu 7 gi mt ngy
v 42 gi mt tun. Thng t lin b 09/TT-LB nm 1995 quy nh 13 iu kin lao ng
452
453
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature and Extent of child abuse
in Viet Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em
Vit Nam)
c hi cm s dng lao ng cha thnh nin
454
. B lut Lao ng quy nh cc hnh vi
vi phm, ty theo mc s b x l vi phm hnh chnh hoc truy cu trch nhim hnh s.
Theo Lut bo v, chm sc v gio dc tr em 2004, tr em ng ph khng sng
cng gia nh hoc ngi gim h cn c a vo cc gia nh chm sc thay th
hoc cc c s tr gip tr em. Tuy nhin, chnh sch ch yu m Nh nc p dng
trong thi gian gn y l gi tr tr v gia nh ca tr (t nguyn hoc bt buc). Theo
bo co mi nht ca Vit Nam gi y ban CRC, 84% tr em ng ph c tr v
on t vi gia nh. Nhng em khng xc nh c gia nh hoc nhiu ln tr v gia
nh nhng li tip tc sng trn ng ph c a vo cc Trung tm bo tr x hi
hoc cc t chc t thin khc chm sc trong thi gian di hn.
gii quyt tnh trng tr em nhp c khng c ng k h khu, Chnh ph ban
hnh Ngh nh 158/2005/N-CP c hiu lc t ngy 1/4/2006. B TP sau ban hnh
Thng t hng dn s 01/2008/TT-BTP ngy 2/6/2008 v vn ng k h tch cho
php cha m, trong c ngi nhp c, ng k khai sinh cho tr em ti ni sinh sng.
i vi tr em sng trong t cng vi cha m v khng c giy khai sinh v nhng tr
c sinh ra trong t, theo iu 8, mc 2 v Quy ch tri giam (ban hnh km theo Ngh
nh s 113/2008/N-CP ngy 28/10/2008), gim th tri giam s c trch nhim ng k
khai sinh cho cc em ny.
Cha m thuc din KT3 v KT4 khng c ng k khai sinh cho con ti ni hin
ti ca h m phi v ng k ti ni h c h khu thng tr, thng l qu, do
nhiu gia nh gp kh khn trong vic ng k khai sinh cho con. Lut C tr ban hnh
ngy 1/7/2007 cng l mt bc tin c ngha quan trng i vi vic thc thi mt
s quyn c bn ca tr em di c t nng thn ra thnh th. Lut ny h thp cc tiu
chun, iu kin trc rt cao i vi vic ng k h khu ca nhm dn nhp c.
Chng hn, mt ngi nhp c sng thnh ph lin tc trong mt nm l iu kin
nhp th tc vo thnh ph . Lut ny mi c hiu lc, nh hng ca n vn cha
c th hin r rt.
Lut Phng chng HIV v AIDS c Quc hi thng qua nm 2006 c coi l vn bn
php l quan trng nht i vi vic phng chng HIV v AIDS. Lut ny bo v ngi c
HIV v AIDS chng li s k th, phn bit i x v quy nh trch nhim ca Chnh ph
v cc thnh phn khc ca x hi trong vic tham gia vo phng nga HIV. Ngh nh
108/2007/N-CP ban hnh ngy 26/6/2007 hng dn chi tit v vic thc hin Lut ny
trong cc lnh vc phng nga, iu tr, chm sc v h tr ngi sng vi HIV.
Lut Phng chng ma ty quy nh ngi t 12 tui n di 18 tui s dng cc
cht ma ty c th b p dng bin php a vo c s cai nghin bt buc. Ngh nh s
56/2002/N-CP ngy 15/5/2002 tp trung vo vic t chc cai nghin ti nh v ti cng
ng. Vic thc hin Ngh nh ny sau c hng dn bng Thng t lin tch s
01/2006/TTLT-LTBXH-GD&T-YT ra ngy 18/1/2006 hng dn vic gio dc, phc
hi hnh vi, nhn cch cho ngi nghin ma ty, ngi bn dm v ngi sau cai nghin
ma ty, trong bao gm c ngi cha thnh nin.
T php ngi cha thnh nin l mt vn thu ht s quan tm rt ln ca ng,
454
Lao ng th lc qu sc (thng t c nh ngha r rng), t th lm vic g b, thiu dng kh; trc tip tip xc
vi ha cht c hi; tip xc vi cc yu t gy bnh truyn nhim; tip xc vi cht phng x; tip xc vi in t
trng mc qu gii hn cho php; trong mi trng c rung n cao hn tiu chun cho php; mi trng
lm vic c nhiu hoc p sut khng kh cao hn gii hn cho php; lm vic trong long t; ni lm vic khng
ph hp vi thn kinh, tm l ngi cha thnh nin hoc gy nh hng xu n vic hnh thnh nhn cch ca
ngi cha thnh nin.
Chnh ph v ton x hi. Hin php nc CHXHCNVN nm 1992, B lut Hnh s, B
lut T tng hnh s u c quy nh v t php ngi cha thnh nin. Cc vn bn
ny u ghi nhn vic m bo quyn con ngi, quyn tr em v bo m cc th tc
iu tra, truy t, xt x ph hp vi ngi cha thnh nin vi phm php lut.
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em 2004 quy nh vic x l trch nhim hnh
chnh, dn s, truy cu trch nhim hnh s i vi tr em phi theo quy nh ca php
lut i vi ngi cha thnh nin. Chnh ph cng quy nh tui ti thiu chu trch
nhim hnh chnh v trch nhim hnh s v quy nh th tc c bit p dng vi ngi
cha thnh nin vi phm php lut, trong c Php lnh X pht vi phm hnh chnh.
Hin ti, Vit Nam ang xy dng d tho Chng trnh Hnh ng quc gia v ngi
cha thnh nin vi phm php lut.
455

c mt bc i tch cc nhm tng cng s tham gia ca cc t chc chnh tr, x
hi, ngh nghip v on th qun chng vo lnh vc t php, vi s ban hnh ca
Lut Tr gip php l vo nm 2009, quy nh v nhng vn nh nhng i tng
c hng tr gip php l, nhng t chc cung cp dch v tr gip php l, cc hot
ng tr gip php l, qun l nh nc v tr gip php l. Lut ny khuyn khch Mt
trn T quc Vit Nam v cc t chc thnh vin, cc cng ty lut cng nh cc t chc
v c nhn khc tham gia cung cp cc dch v tr gip php l. Ngh nh s 07/2007/
N-CP ban hnh ngy 12/1/2007 quy nh chi tit v hng dn thi hnh mt s iu
ca Lut Tr gip php l cng quy nh tr em c tr gip php l l ngi di 16
tui khng ni nng ta (khon 5 iu 2).
Nm 2008, d tho Lut X l vi phm hnh chnh bt u c xy dng, trong c
mt chng quy nh v ngi cha thnh nin c hnh vi vi phm hnh chnh. Chng
ny c xy dng nhm tng cng v cng c nhng ni dung chnh trong vic bo
v cho tr em vi phm php lut sao cho ph hp hn vi CRC v cc quy nh lut
php quc t khc v x l chuyn hng v t php phc hi. Vit Nam hin cha c
h thng x l chuyn hng chnh thc nhng mt s bin php khng chnh thc
c p dng trn thc t gii quyt nhng vi phm nh do tr em gy ra thay v p
dng cc ch ti x l hnh chnh hoc hnh s.
456
Vin kim st nhn dn ti cao, Ta
n nhn dn ti cao v B CA hin ang xy dng mt Thng t lin ngnh hng dn
iu tra, truy t, xt x cc v n c b can, b co, ngi b hi v ngi lm chng l
ngi cha thnh nin ph hp vi quy nh ca B lut T tng hnh s.
5.2.2 Cc K hoch, Chnh sch, Chng trnh Quc gia v cc bin php Bo
v Tr em
T u nhng nm 1990, Vit nam xy dng mt s chng trnh v quyn tr em
trong c hai Chng trnh Hnh ng quc gia v Tr em Vit Nam (giai on 1991-
2000 v giai on 2001-2010). Tuy nhin, hai chng trnh quc gia ny cha dnh s
quan tm thch ng ti vn bo v tr em. Mc d cc chng trnh ny tp trung
vo i tng tr em cn c bo v c bit nhng li cha xy dng c mt
khun kh chnh sch v m ton din v bo v tr em. Chnh ph hin ang xy dng
Chin lc Bo v tr em cho thp k ti (giai on 2011-2020).
Chng trnh Hnh ng quc gia v Bo v tr em c hon cnh c bit giai on
1999-2002 tp trung ch yu vo tnh trng tr em ng ph, tr em lm vic trong iu
kin nng nhc, tr em b xm phm tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm v ngi
455
2002-2007
456
cha thnh nin vi phm php lut. Chng trnh quc gia v Phng nga v gii quyt
tnh trng tr em ng ph, tr em b xm hi tnh dc, tr em lm vic trong iu kin
nng nhc, nguy him, c hi giai on 2004-2010 tp trung vo tng cng nhn thc
ca ton x hi v bo v tr em. Chng trnh cng hng ti vic ngn nga v ti
nm 2010 gim dn s lng tr em ri vo cc nhm trn; v gip tr em c bo v,
chm sc, gio dc, pht trin ton din v c cuc sng tt hn.
Gn y, Chnh ph c nhng n lc nhm tng cng h thng bo v tr em v
ang dn chuyn sang vic xy dng cc chng trnh phc li ln v to ra khun kh
php lut v chnh sch cho hot ng ca h thng phc li x hi. Mt trong nhng
bc tin quan trng l gn y, B L-TB&XH c giao xy dng n thit lp
h thng cng tc x hi chuyn nghip Vit Nam. Hng chuyn trch nhim qun l
cc trng gio dng (t B CA) cho B L-TB&XH cng l mt tin trin tch cc cho
thy nhn thc ca Chnh ph v vn ny v v cch thc tip cn theo hng thn
thin vi tr em vi mc ch h tr phc hi thay v trng pht tr em.
Chin lc Gia nh Vit Nam giai on 2005-2010 cng xc nh nhu cu cn tp trung
gio dc k nng sng v k nng lm cha m, ng thi xc nh ngha v ca Chnh
ph, cc t chc x hi, cng ng v gia nh trong vic t c cc mc tiu ny.
Nhn thc ny ph hp vi quan im c th hin trong li m u ca CRC rng gia
nh l nhm x hi c bn v mi trng t nhin cho s pht trin v hnh phc ca
tt c thnh vin gia nh, c bit l tr em cn c s bo v v gip cn thit c th
m ng c y cc trch nhim ca mnh trong cng ng. Vit Nam l quc
gia c h thng gi tr gia nh v cng ng mnh m, to nn nn tng vng chc cho
vic to ra mt mi trng bo v cho tt c tr em.
Chnh ph Vit Nam xy dng mt s k hoch, chnh sch v chng trnh quc gia
v bo v tr em.
Chng trnh quc gia v Phng nga v gii quyt tnh trng tr em ng ph, 1.
tr em b xm hi tnh dc, tr em lm vic trong iu kin nng nhc, nguy him,
c hi giai on 2004-2010. Chnh ph xc nh xm hi tnh dc tr em v mi
dm tr em l nhng vn u tin ca chng trnh ny. Chng trnh cng ku
gi gim 90% s lng tr em ng ph trong 70% c h tr ti ha nhp
gia nh.
K hoch Hnh ng quc gia phng chng Bun bn ph n v tr em giai on 2.
2004-2010. Chng trnh ny ku gi tp trung phng chng bun ngi qua bin
gii; tuyn truyn gio dc nhn thc v vn ny ti cng ng; u tranh
chng ti phm bun bn ngi; tip nhn v h tr ti ha nhp nn nhn b
bun bn; tng cng h thng php lut v chng bun bn ngi; pht hin,
iu tra v x l cc c nhn c hnh vi bun bn ph n v tr em, c bit l
bun bn ngi qua bin gii v ti phm c t chc xuyn quc gia.
K hoch Hnh ng quc gia v Chm sc tr em c hon cnh c bit kh 3.
khn da vo cng ng giai on 2005-2010 (Quyt nh 65)
457
ghi nhn tnh
cp thit ca vic thit lp cc hnh thc chm sc thay th cho tr em. K hoch
c 9 lnh vc trng yu v 4 mc tiu c th bao gm tng s tr em c hng
li t cc h tr x hi; tng s tr em khuyt tt c tip cn h tr phc hi;
ti ha nhp 1000 tr em m ci t cc c s chm sc tp trung v cng ng
thng qua cc m hnh chm sc thay th; v th nghim 10 m hnh nhm nh
gia nh trong cc c s bo tr x hi.
457
Hng dn thi hnh Quyt nh 65/2005/QD-TTg ca Th tng Chnh ph v ph duyt K hoch hnh ng quc gia
v chm sc da vo cng ng cho tr em c hon cnh c bit kh khn giai on 2006-2010
Quyt nh 38/2004/Q-TTg 4.
458
v Ngh nh 67
459
(ang c sa i) quy nh
vic tng mc tr cp x hi i vi tr em thiu ngi chm sc l mt bc i
quan trng tin ti h tr gia nh v tr em tr em c nhiu c hi c cc
thnh vin trong h tc nhn chm sc. Tuy nhin, do chnh quyn c cp Trung
ng ln a phng u cha quen vi cc hnh thc chm sc thay th v s
phc tp ca cc h thng chm sc thay th ny nn vic p dng cn cha
ng b trn c nc.
Vit Nam ang xy dng Chng trnh Hnh ng quc gia v Phng chng bo 5.
lc gia nh giai on 2010-2020 nhng vn cha ph duyt.
Vit Nam t c nhng tin b quan trng trong vic i ph vi HIV t nm 2004,
khi pht ng Chin lc Quc gia v Phng chng HIV v AIDS ti Vit Nam (n nm
2010, tm nhn 2020). By trong s 9 Chng trnh Hnh ng Quc gia c xy
dng v ph duyt trong nm 2006 v 2007 vi s h tr ca cc t chc quc t. Cc
chng trnh ny ra nhng mc tiu v phng hng c th trong khun kh
cc i sch quc gia v HIV. Cc chng trnh hnh ng c ph duyt tp trung vo
cc vn sau:
Phng nga HIV:
Phng nga HIV thng qua Thng tin, gio dc v tuyn truyn v Tuyn truyn
thay i hnh vi ph duyt nm 2006;
Phng nga Gim tc hi tp trung vo cc nhm nguy c cao ph duyt nm 2007;
Phng nga Ly truyn M sang con ph duyt nm 2006;
Qun l v iu tr Cc bnh ly truyn qua ng tnh dc ph duyt nm 2006;
iu tr, chm sc v h tr ngi c HIV:
Chm sc v H tr Ngi c HIV v (Kt hp vi Chng trnh 4), trong bao
gm kim sot cc bnh ly truyn qua ng tnh dc tip cn cc phng php
iu tr HIV trong c iu tr bng ARV ph duyt nm 2006;
Qun l vn HIV:
Theo di, Gim st v nh gi vn HIV ph duyt nm 2007
Xy dng Nng lc v M rng Hp tc Quc t - ph duyt nm 2007
K hoch Hnh ng quc gia v Tr em b nh hng bi HIV v AIDS n nm 2010,
tm nhn n nm 2020 c Th tng Chnh ph ph duyt trong Quyt nh s
84/2009/Q-TTg. K hoch ny th hin mt bc i quan trng tin ti mc tiu bo v
v chm sc tr em b nh hng bi HIV v AIDS. Trong k hoch ny, nhm tr em m
tnh vi HIV sng cng cha m dng tnh v tr em c nguy c ly nhim cao c
quan tm (cng vi nhm tr em c HIV v AIDS). Mc tiu chung ca K hoch Hnh
ng ny l tng cng nhn thc v hnh ng ca ton x hi trong lnh vc bo v
tr em b nh hng bi HIV v AIDS v m bo cho ti nm 2020, nhu cu ca tr em
b nh hng bi HIV u c p ng.
458
Quyt nh 38/2004/QD-TTg v chnh sch h tr v tr cp cho cc gia nh v c nhn chm sc tr m ci v b b ri
459
Ngh nh 67/2007 v chnh sch tr cp x hi ca Chnh ph c thng qua v c hiu lc t thng 1/2007. Ngh
nh quy nh tr cp ca Chnh ph cho tr em m ci, tr em c HIV/AIDS, tr em v ngi trng thnh khuyt tt,
v ngi cao tui
K hoch Hnh ng t ra nhng mc tiu c th cho nm 2010 trn cc kha cnh
ci cch chnh sch, ci thin dch v, m rng cc c ch thng tin, gio dc, chm sc
v iu tr cho tr em, to mi trng x hi thun li cho tr em, v ci thin h thng
qun l gim st. K hoch cng a ra cc gii php cho vic thc hin, c tnh kinh
ph v nhu cu huy ng ngun lc trong giai on 2009-2010, thit lp khun kh gim
st v hp tc, v hng dn vic thi hnh, quy nh chi tit danh sch cc hot ng c
th i vi tng B ngnh lin quan
460
.
Chnh ph cng a ra nhng cam kt quan trng v phng chng HIV v AIDS th hin
vic phn b ngn sch, phn cng trch nhim cho cc B ngnh lin quan. Ngn
sch phn b cho nm 2007 l 9,4 triu USD, tng 4 triu USD so vi nm 2006. Tuy
nhin, do s ngn sch ny l ngn sch thc hin ca 18 B ngnh khc nhau c c s
ngnh dc tt c cc tnh, thnh ph nn ngn sch phn chia n tng chng trnh
v dch v c th c s vn cn kh hn ch.
Thc t cng cho thy rng mt phn ln ngun ngn sch s dng cho cc chng
trnh trong khun kh i sch quc gia v HIV v AIDS (60%) l t ngun vin tr pht
trin quc t. Cc nh ti tr chnh bao gm K hoch ca Tng thng M v phng
chng AIDS (PEPFAR), Qu Quc t Phng chng AIDS, Lao v St rt (GFATM); C
quan Pht trin Quc t Vng Quc Anh (DFID), ADB v Ngn hng Th gii. ng
gp ca h h tr rt c lc cho Vit Nam trong vic m rng v ci thin cc hot
ng phng nga, iu tr, chm sc v h tr cho ngi sng vi HIV v AIDS. Tng
s ti tr ca cc nh ti tr quc t cho cc chng trnh quc gia ca Vit Nam v HIV
tng t 13 triu USD nm 2005 ln ti 47,15 triu USD nm 2006. Trong tng s ngn
sch ny, khong 45% c s dng cho hot ng phng nga.
461

Theo K hoch Hnh ng Quc gia gn y, 59% tr em b nh hng bi HIV v AIDS
sng vi mt hoc c hai cha m trong khi 27% ang sng vi ng b. Hin ti khng
c nhiu phng n thay th c th tin hnh chm sc ti cng ng cho nhng tr
em khng c h hng thn thch. Hu ht cc em ny u tr thnh tr em lang thang,
sng trn ng ph, do li tng nguy c tip xc vi bo lc v cc hnh vi khng
an ton hoc trong cc c s bo tr x hi hoc c s chm sc tp trung khc. Trong
qu trnh chm sc tp trung, tr vn c nguy c b khc t quyn c hc tp v
chm sc sc khe, v t c lin lc vi h hng, b bn. Ngi cha thnh nin b a
vo cc c s cha bnh dnh cho ngi hnh ngh mi dm v ngi s dng ma ty,
cc trng gio dng hoc tri giam thng khng c tch ring khi cc i tng
l ngi trng thnh nn cng lm tng nguy c b bo lc v xm hi. Cc em cng
khng c tip cn vi cc bin php gio dc gim tc hi nn nguy c nhim HIVv
AIDS cng tng cao.
Cc tn gio (trong c o Pht, o Thin cha, o Tin lnh, o Cao i)
tham gia tch cc vo nhng n lc ca quc gia v phng chng HIV v AIDS , c bit
l v gim s k th v phn bit i x, cng nh h tr iu tr v chm sc ngi c
HIV (ti c s y t v ti nh). Mt s t chc tn gio cn h tr v ni cho tr em c
HIV. Mt s nhm khc th tham gia chm sc gim nh ni au v h tr vic mai tng
cho ngi c HIV v gia nh. Hi ng Gim mc Thin cha gio Vit Nam h tr
gio dc k nng sng v gio dc gii tnh cho thanh thiu nin.
462
T nm 2002, Sng
kin Lnh o Pht gio hot ng qua cc tng ni Pht gio c tp hun,
460
B L-TB&XH (2008) K hoch hnh ng quc gia v tr em b nh hng bi HIV v AIDS ti nm 2010, vi tm
nhn n nm 2020
461
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008) Bo co Ln th ba ca Vit Nam v vic Tip tc Thc hin Tuyn b
Cam kt v HIV/AIDS Giai on t 1/2006 n 12/2007
462
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th ba ca Vit Nam v vic Tip tc Thc hin Tuyn b
Cam kt v HIV/AIDS Giai on t 1/2006 n 12/2007
thc hin cc hot ng tng cng nhn thc, gim s k th v phn bit i x v
thc hin cc hot ng phng nga, chm sc v h tr tr em b nh hng bi AIDS.
B L-TB&XH hin ang trong qu trnh hon thin B tiu chun ti thiu v Chm sc
p dng i vi tt c cc c s chm sc tp trung cng lp v ngoi cng lp trn c
nc, trong c cc c s bo v v chm sc tr em b nh hng bi HIV v AIDS.
B tiu chun ny s c s dng lm c s nh gi cht lng dch v chm sc
hin hnh; lm khun kh hng dn cung cp dch v chm sc; v nh mt phng
tin khuyn khch bi dng cn b v nh gi cc dch v c cung cp. Thm vo
, Hng dn ca UN v Chm sc thay th cho tr em c Hi ng Quyn con
ngi thng qua vo thng 6 nm 2009 cng a ra hng dn v vic ci cch cc quy
nh hin hnh v chm sc thay th cho tr em Vit Nam.
Mng li cc t chc phi chnh ph, cc t chc tn gio v cc t chc ti cng ng
Vit Nam v khu vc ang tp trung ngn nga s ly lan ca HIV - c bit l trong
cc nhm c nguy c cao v quan tm thch ng ti cc nhm khc - cng nh cung
cp dch v chm sc v h tr cho tr em v ngi trng thnh b nh hng bi HIV
v AIDS ang pht trin ngy cng ng o hn. Cc m hnh khc nhau c th
im v sn sng cho nh gi v nhn rng. Hin nay xu hng chm sc cho tr em
cn c bo v c bit ni chung, v tr em b nh hng bi HIV v AIDS ni ring
ang chuyn t chm sc tp trung sang chm sc ti gia nh v cng ng.
Chm sc ngi c HIV v AIDS ti gia nh c rt nhiu li ch, nhng quan trng
nht l hnh thc ny gip to nn mt im khi u c th nh gi v p ng
nhng nhu cu ca tt c thnh vin trong gia nh (ngi b nhim, ngi cha c
xt nghim, v ngi b nh hng). Chm sc ti gia nh cng gip tng s tr em v
ngi cha thnh nin c xt nghim, h tr vic ng ph ch ng v cc nhu cu
v dinh dng, gio dc, kinh t-x hi, v tm l ca tr em. Phng php ny gip
gim thi gian v chi ph ca gia nh cho vic i li v qua lm cho cc dch v d
tip cn hn. Cc sng kin chm sc tr em b nh hng bi HIVAIDS da vo cng
ng bao gm sng kin v cc cu lc b tr em trong tr t gip ln nhau nhng
vn v h tr tm l x hi v ti ha nhp.
463
V vn phng chng xm hi tr em, cc c quan, t chc trong nc tin hnh
nhiu hot ng.
464
B L-TB&XH phi hp vi cc c quan lin quan xy dng D
n Phng nga v gii quyt tnh trng xm hi tnh dc tr em. y ban Nhn dn mt s
tnh v thnh ph trc thuc trung ng tng cng gim st cc c nhn, t chc c
s dng lao ng l tr em nhm x l kp thi nhng trng hp xm hi tr em. Cc
c quan c thm quyn v t chc x hi (nh Hi Ph n) gip tng cng nhn
thc v trch nhim ca ton x hi trong lnh vc phng chng xm hi tr em. Nm
2008, mt n v Cnh st c trch x l cc v vic xm hi tr em c thnh lp
sau nhiu n lc ci thin k nng iu tra cc v vic xm hi v bc lt tnh dc tr em
v mc ch thng mi. Chng trnh quc gia v Phng chng ti phm (c ban
hnh theo Quyt nh s 138/1998/Q-TTg ca Th tng Chnh ph ngy 31/7/1998)
bao gm mt s cc sng kin khc nhau, trong c mt n v u tranh phng
chng t nn xm hi tr em v ti phm do ngi cha thnh nin gy ra. B CA lm
u mi thc hin chng trnh trn.
463
B L-TB&XH (2008) K hoch hnh ng quc gia cho tr em b nh hng bi HIV v AIDS ti nm 2010, vi tm
nhn nm 2020
464
lm dng, xm hi tr em
Chnh ph Vit Nam hin ang thc hin mt d n th im v theo di tnh trng tr em
lm vic trong cc ngnh ngh c hi ti 9 tnh, thnh ph. D n ny cn h tr iu
tr y t v phc hi cho nhng tr em l nn nhn ca cc tai nn lao ng v bnh ngh
nghip ti cc tnh Yn Bi, Thi Nguyn, Thanh Ha, Long An v Cn Th. Mc d
thc hin cc sng kin tch cc nh va nu v th hin tng cng cng tc thanh tra
v to c hi gio dc, o to ngh cho ngi lao ng l tr em, Chnh ph cng
nhn thy rng tnh hnh vn cha c kim sot cht ch. H thng thng tin, x l
s liu, bo co cn cha ph hp, v cng tc gim st cha c thc hin thng
xuyn. Ch c mt s trng hp b x l do ch lao ng bt tr lm vic trong iu
kin nguy him, tuy nhin ch ti x l li cha nghim khc m bo tnh rn e
nhng trng hp khc.
465
Mc d cho ti nay, bin php chnh c p dng x l vn tr em ng ph l
gi tr t nguyn hoc cng bc v gia nh nhng kinh nghim cho thy nu khng
c cc h tr cn thit t pha gia nh v khi bn thn tr khng mun quay tr v gia
nh, hu ht cc em s li tr li vi cuc sng trn ng ph. Nhng chng trnh ti
ha nhp thnh cng nht trn thc t l nhng chng trnh h tr sinh k cho gia nh
ca tr v h tr tr ti ha nhp trng hc thng qua h thng gio dc khng chnh
quy gip tr bt kp vi chng trnh hc trng. Trong cc m hnh thnh cng khc,
cc doanh nghip a phng tham gia o to ngh v to vic lm cho tr em a
phng (nh ti Kin Giang, H Nam, Hng Yn v ng Thp). Ngy cng c nhiu
chng trnh v dch v h tr c xy dng chm sc v h tr tr em lang thang
ngay trong qu trnh cc em sng trn ng ph. Nhiu t chc phi chnh ph v t
thin xy dng cc m hnh nh m cung cp ni tm thi an ton v cc dch v
nh n ngh, gio dc, dy ngh v hot ng vui chi gii tr cho tr em lang thang.
466

Chnh ph Vit Nam tch cc u tranh chng bun bn v s dng tri php cc cht
ma ty. y ban quc gia Phng chng ma ty c thnh lp nm 2000 v nhiu vn
bn quy phm php lut, chng trnh, v hot ng trong lnh vc ny c thc
hin nhm u tranh vi vn bun bn v s dng tri php cc cht ma ty. Trong
c K hoch quc gia v Phng chng ma ty 1996-2000, Chng trnh Hnh ng
Phng chng Ma ty 1998-2000 v 2001-2005; v K hoch quc gia v Phng chng
ma ty n nm 2010.
Cc k hoch ny u dnh s quan tm c bit cho cc bin php ngn nga vic s
dng ma ty trong tr em v ngi cha thnh nin. B lut Hnh s quy nh nhng ch
ti ht sc nghim khc i vi hnh vi bn ma ty cho tr em hoc s dng tr em vo
vic bn hoc giao ma ty. Mt trong nhng chin lc phng nga ma ty l cc bin
php gio dc v nng cao nhn thc theo Ch th 06/CT-TW ngy 30/11/1996 do Ban
chp hnh Trung ng ng. Ch th nhn mnh tm quan trng ca hot ng tuyn
truyn su rng trong x hi, c bit l trong thanh thiu nin, hc sinh sinh vin, gio
vin v cc bc cha m v hu qu nghim trng ca vic lm dng cc cht ma ty v
ku gi lng ghp gio dc phng chng ma ty vo chng trnh ging dy ti trng
ph thng. B GD&T lng ghp ni dung phng chng ma ty vo chng trnh
ging dy ti tt c cc bc hc t ph thng cho ti i hc.
Ban iu phi quc gia v Ngi khuyt tt Vit Nam (NCCD) c thnh lp nm 2001
bao gm 28 thnh vin t 17 B ngnh v mt s t chc ca/v ngi khuyt tt. Mc
tiu hot ng ca NCCD l:
465
2002-2007
466
iu phi, thc y v gim st vic thc hin c hiu qu Php lnh v Ngi 1.
khuyt tt v Khun kh hnh ng Thin nin k Biwako v mt x hi ha nhp,
khng ro cn v m bo quyn ca cc B, c quan hu quan v cc t chc
ca/v ngi khuyt tt;
iu phi v tham gia iu phi cc chng trnh, d n, ngun lc nhm cung 2.
cp cc h tr ti chnh, vt cht v k thut cho ngi khuyt tt;
Phi hp vi cc c quan, t chc trong nc v quc t c lin quan thc y 3.
hp tc quc t v cc vn lin quan ti ngi khuyt tt;
Tham gia xy dng cc chnh sch, php lut v ngi khuyt tt. 4.
Vit Nam ang ngy cng ch trng vic nng cao nhn thc v nng lc ca cc cn b
c tip xc v x l ngi cha thnh nin vi phm php lut. Vit Nam hin cha c i
ng kim st vin chuyn trch v h thng ta n chuyn trch x l cc v n c ngi
b hi, ngi lm chng l tr em v ngi cha thnh nin vi phm php lut. Chnh
ph Vit Nam v ang xy dng mt s vn bn hng dn v h tr o to, tp
hun cho cc cn b v th tc iu tra, truy t, xt x thn thin vi tr em, ng thi
lng ghp vo chng trnh o to ca Hc vin Cnh st Nhn dn. Mt s phng iu
tra thn thin vi tr em cho c i tng ngi b hi v ngi vi phm l tr em v i
tng ph n b bun bn c xy dng.
5.3 Phn tch Nguyn nhn
Hnh di y th hin tnh phc tp ca vn m tr em c nguy c cao v tr em
thit thi phi i mt. V d, dng u tin ch ra cc du hiu tr em c nguy c cao th
hin qua vic cc quyn c bn ca tr khng c thc hin y . Cc nguyn nhn
trc tip (nh tnh trng nhp c, cc hnh vi nguy c, cc bin php bo v cn yu, v
gia nh d b tn thng/khng thc hin c cc chc nng ca mnh) gp phn to
nn tnh trng tr em cn bo v c bit th hin trong biu . Mt s nguyn nhn su
xa ca vn nh cc nhn t kinh t x hi, h thng lut php v thc thi lut php
cn nhiu yu km c th hin dng th ba. Dng cui cng ch ra mt s nguyn
nhn gc r gp phn dn n tnh trng vi phm quyn tr em (nh i ngho, bt bnh
ng/cng bng x hi, phn bit i x v gii, s xi mi ca cc gi tr x hi, th ch
php quyn cn yu). Vic x l cc nguyn nhn ct li ny l mt cng vic lu di
c th phi tri qua nhiu thp k ci thin, trong khi cc nguyn nhn trc tip v
nguyn nhn gin tip c th c gim nh thng qua cc hot ng can thip tng
i ngn hn.
X
M

H
I

B
U
N

B
N

&

B
C

L
T

T
R

E
M

V

G
I
A

C
&

T
R

E
M

L
A
N
G

T
H
A
N
G
T
R

E
M

V
I

P
H
A
M

P
H
P

L
U
T
T
R
N
H

H
N
G
B
I

H
I
V
/
A
I
D
S
D
U

H
I
U
/
N
g
u
y

c
D
I

C
I

M
O
N
G

M
U
N

T
M

C
U
C

S
N
G

T
P

H
I

N
G
H
O

B
T

B
N
H

N
G

C
C

G
I

T
R
I

M
I

T
H

C
H

P
H
P

Q
U
Y
N

C
N

Y
I

H
I

M
I

C
A

N
N

K
I
N
H

T

-

G
i
a

n
h

t
r

t
h
n
h

m
n

v

k
i
n
h

t

n
h
n
-

C
c

d
c
h

v
i

p
h
i

t
r

t
i
n
T
H
C

T
H
I

P
H
P

L
U
T

C
N

H
N

C
H
-

T
h
i
u

k
h
u
n

k
h

p
h
p

l
u
t

h
o
n

c
h
n
h
-

T
n
h

t
r
n
g

t
h
a
m

n
h
n
g
-

T
h
i
u

c
c

c
h
i
-

M
t

s

p
h
n

t
r
o
n
g

x
i

s
n

s
n
g

b
c

l
t
,

t
r
o
n
g

c

b
n
g

n
h
m

c

c
h
c
X
I

T
H
A
Y

I

N
H
A
N
H

C
H
N
G
-

C
n
h

h
n
g

v
p

x
i

m
i
-

V
a
i

t
r
a

g
i
a

n
h

t
h
a
y

i
-

T
r

e
m

c

n
g
h
a

v

g
i

g
i
a

n
h
-

T
h
i
u

k
i
n

t
h
i

p
h
i

t
h
a
y

i

N
G
U
Y
N

N
H
N
T
R
C

T
I
P
N
G
U
Y
N

N
H
N
G
I
N

T
I
P

N
G
U
Y
N

N
H
N
G
C

R
C

L
T

L
A
O
N
G

T
R

E
M

-

T
h
i
u

v
i
c

l
m
-

X
u

h
n
g

d
n

s
,

m
t

c
n

b
n
g

g
i
i

t
n
h
-

M
o
n
g

m
u
n
,

n
g
u
y
n

v
n
g

n
g
y

c
n
g

c
a
o
-

C
c

g
i
a

n
h
,

c

n
h
n

n
h
p

c
N
H

V
I

N
G
U
Y

C

C
A
O
-

V
i
c

l
m

n
g
u
y

c

c
a
o
-

M
a

t
y

v
n
h

d
c

k
h
n
g

a
n

t
o
n
-

B

n
h

r
a

i
-

P
h
m

t
i
C
C

N
H
N

T
O

V
U
-

K
h
n
g

i

h
c

h
o
c

b
c
-

T
h
i
u

c
h
n
g

t
r
n
h

o

t
o

n
g
h

p
h
p
,

c
h
i

p
h
p

l
-

T
h
i
u

t
h
n
g

t
i
n
,

n
h
n

t
h
c
-

T
h
i
u

n
h
n
g

t
m

g
n
g

t
c
h

c
c
-

T
h
i
u

c
c

h
o
n
g

x
i

v

v
u
i

c
h
i

g
i
i

t
r
-

M
n
g

l
i

a
n

s
i
n
h

x
i

y
u
-

T
h
i
u

h

t
h
n
g

v
c
h

v
o

v

t
r

e
m
G
I
A

N
H

C

N
G
U
Y

C

C
A
O
-

K
h
n
g

h
o
n
g

v

k
i
n
h

t
i
-

N
h
n
g

t
m

g
n
g

t
i
u

c
c
-

T
n
h

t
r
n
g

n
n
-

T
h
i
u

k
n
g

n
u
i

d
y

c
o
n

c
i
-

H
I
V

v

A
I
D
S

t
r
o
n
g

g
i
a

n
h
-

T

g
i
a

n
h

t
a
n

v
n
g
-

K
h
n
g

c

n
g
i

c
h
m

s
c

c
h
n
h
C
M

X
I

K
H
N
G

T
H
U
N

L
I

-

B
n

b
u

l
i

k
o
-

C
h
p

n
h
n

t
r
n
g

p
h
t

c

t
h

t
r

e
m
-

B
o

h
n
h

v
m

h
i

t
r
o
n
g

g
i
a

n
h
-

N
h
u

c
u

m
u
a

d
m

t
r

e
m
-

K
i
n

t
h
c

v
n
g

n
h
n

b
i
t

h
n
h

v
i

x
m

h
i

v
c

l
t

t
r

e
m

c
n

h
n

c
h
n
h

5
.
1
0
:

K
h
u
n
g

P
h
n

t
c
h

n
g
u
y
n

n
h
n

t
r
o
n
g

B
o

v

t
r

e
m
Phn tch tng hp cc nguyn nhn ny cho thy cc nhn t sau y tc ng ti
tr em cn c bo v c:
Thiu mt khun kh hon chnh v php lut, quy nh v chnh sch ;
H thng bo v tr em cn yu, cc chnh sch v dch v phc li x hi cha
ph hp;
Cc nhn t kinh t, x hi; v
X hi, gia nh v bn thn tr em cn thiu nhn thc v quyn tr em.
Cc nguyn nhn trn s ln lt c phn tch trong phn di y.
5.3.1 Thiu mt khun kh hon chnh v php lut, quy nh v chnh sch
Vit Nam xy dng nhiu lut v quy nh nhm gii quyt vn xm hi tr em v
c nhiu n lc nhm hi ha khun kh lut php quc gia vi cc vn kin quc t m Vit
Nam ph chun. Tuy nhin ti nay, cc n lc bo v tr em ca Vit Nam cha to nn
mt phng php tip cn ton din mang tnh h thng, lut php v chnh sch hin ti
cha bo v c mt cch hiu qu tt c tr em. Vic xy dng cc lut, chnh sch v
chng trnh vn c thc hin n l, phn tn v thiu h thng.
Mt trong s nhng kh khn ln trong bo v tr em l vic thiu mt khung lut php
v iu chnh ton din v vn trnh bo, nh gi, iu tra, cng nh chuyn tuyn
v cung cp dch v cho tr em b xm hi, bc lt, hoc tr em c nguy c cao.
Vn xm hi tr em li c quy nh ri rc trong nhiu vn bn quy phm php lut
khc nhau v cc vn bn ny li a ra nhng nh ngha khng thng nht v xm hi
tr em. Vic thiu mt nh ngha c th v xm hi tr em cng l mt im yu ca h
thng to iu kin cho vic hiu hoc din gii sai bn cht vn , do lm hn ch
vic trnh bo cc trng hp xm hi.
Nm 2005, y ban DS-G&TE trc y tin hnh nh gi cc chnh sch v php
lut c lin quan v i chiu vi cc vn kin quc t trong c CRC nhm tng
cng ci thin mi trng php l v bo v tr em khi mi hnh thc xm hi. nh
gi ny khuyn ngh xy dng mt khun kh php lut v chnh sch ton din v
khc phc mt s khim khuyt ca khun kh php lut hin hnh v bo v tr em.
467

V d, Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em 2004 quy nh cc hnh vi b cm
nhng li khng phn loi nhng hnh vi ny thnh cc nhm hnh vi xm hi th cht,
xm hi tnh dc, xm hi tinh thn. iu ny gy kh khn cho vic hnh dung ra mt
bc tranh c th th no th b coi l xm hi tr em Vit Nam. Mt s hnh thc xm
hi tr em nh sao nhng, xm hi tinh thn cn c nh ngha kh m h, c bit,
vn xm hi tinh thn cn cha c quy nh r rng, c th v cha c quan
tm thch ng. Ranh gii gia dm tr em quy nh ti iu 116 B lut Hnh s v
quy ri tnh dc tr em quy nh ti iu 15 Ngh nh s 11/2006/N-CP cha r rng.
Php lut Vit Nam quy nh c s php l cho vic x l cc hnh vi bo lc, bo
hnh gia nh. Tuy nhin, cc quy nh lin quan cn phn tn trong nhiu vn bn lut
v quy nh, thiu tnh nht qun, tnh kh thi, v thiu cc bin php c th cn thit cho
vic phng chng bo lc gia nh. V l do ny, vic phng nga v u tranh chng
bo lc gia nh cn gp nhiu kh khn .
468
467
468
iu 13 Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em 2004 quy nh khng ai c quyn
bt buc tr em phi sng tch bit khi cha m tr khi xt thy s cch ly l ph hp
vi li ch tt nht ca tr. Lut ny cha quy nh cc trng hp c th cn cch ly tr
khi cha m khi tr b xm hi. Tuy nhin, mt s cc lut khc (Lut Hn nhn v Gia
nh, B lut T tng Dn s v Lut Phng chng Bo lc Gia nh) u c quy nh
v vic cch ly tr khi cha m hoc cm tip xc khi tr b xm hi hoc bo lc trong
mi trng gia nh.
Mi dm tr em l mt hnh thc bc lt tr em cn phi ln n mnh m. Tuy nhin, lut
php Vit Nam cn thiu nh ngha r rng v mi dm tr em. B lut Hnh s c quy
nh mt s ti danh lin quan ti mi dm bao gm cha mi dm (iu 254) v mi
gii mi dm (iu 255) trong c quy nh tnh tit tng nng khi i tng mi dm
l tr em. B lut ny cng c mt s quy nh c th v hnh vi mua dm ngi cha
thnh nin t 13 n di 18 tui (iu 256). Tuy nhin, cc quy nh ny cha bao
qut y tt c cc hnh vi lin quan n mi dm nh quy nh ca Ngh nh th B
sung CRC v Bun bn tr em, mi dm tr em v vn ha phm khiu dm tr em.
Php lut hin hnh ti Vit Nam cha quy nh r rng v vic ngi hnh ngh mi
dm l tr em di 18 tui phi c i x nh nn nhn v khng c p dng bt
k ch ti x pht no i vi hnh vi ny ca cc em. Cc vn bn php lut hnh s v
hnh chnh u cn sa i theo hng ny m bo nhng tr em l nn nhn b
bc lt tnh dc v mc ch thng mi thng qua hot ng mi dm khng phi chu
bt k hnh thc x pht hoc cng bc phc hi hoc tc t do v bo m quyn
ca cc em. c bit, cc vn bn lut cn quy nh phn bit r rng gia ngi phm
ti v nn nhn ca hnh vi bun bn ngi, vn ha phm khiu dm tr em, v bc lt
tnh dc v mc ch thng mi. Tiu ch hin ti phn bit cc hnh vi phm php
b truy cu trch nhim hnh s nh cha mi dm, mi gii mi dm, mua dm ngi
cha thnh nin cn qu chung chung v cha r rng.
Mc d php lut Vit Nam quy nh c cc ch ti hnh s v hnh chnh i vi hot
ng pht tn vn ha phm i try nhng nhng quy nh ny cng li b cho l qu
chung chung dn n khng hiu qu. Lut php hin hnh cng cha c quy nh ring
v phn bit hnh vi khiu dm tr em, cng nh cha nh ngha r th no l vn ha
phm i try v khiu dm tr em nh yu cu ca Ngh nh th B sung CRC .
Nhn chung, Vit Nam xy dng nhiu vn bn php lut quan trng ph hp vi
cc chun mc quc t v vn lao ng tr em. Tuy nhin, theo ILO, vn cn mt s
thch thc nh thiu khun kh php l trong vic ngn chn lao ng tr em trong cc
ngnh kinh t khng chnh thc v bo v tr em lm vic trong mi trng gia nh.
Ngoi ra Vit Nam cn cn xy dng php lut v bo v nhng tr em lm vic t do.
Mt kh khn na l mi dm tr em v ngi hnh ngh mi dm ni chung cha c
quy nh trong nhm lao ng nguy him c hi theo B lut Lao ng.
469
Mt vn ln na trong khun kh php lut bo v tr em Vit Nam l vn cho
nhn con nui trong nc v quc t. Tuy nhin, Vit Nam ang trong qu trnh xy dng
Lut Con nui ng thi ang xem xt ph chun Cng c La-Hay v Con nui Quc
t trong thi gian ti. V vn tr em khuyt tt, Vit Nam xy dng c khung
lut php ton din m bo c hi tip cn bnh ng vi gio dc, y t v vic lm
cho tr khuyt tt. Tuy nhin, vic thi hnh y cc quy nh ny vn cn l mt thch
thc. Mt khc, Vit Nam cng cn mt khung chin lc ton din v thc y quyn
ca tr em khuyt tt.
470
469
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature and Extent of child abuse in
Viet Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em Vit Nam)
470
Khun kh php l hin nay v bo v tr em nhp c cn nhiu hn ch, trc ht l
vn h thng ng k c tr. Tr em thuc din KT3 v KT4 thng gp nhiu kh
khn hn trong vic xin hc ti cc trng cng do ngun lc cn hn ch v chnh
sch u tin din KT1 v KT2.
471
Do mt s ngi nhp c khng ng k c tr theo h
thng ng k h khu hin hnh nn cc em kh tip cn c n mt s dch v x
hi v tr cp x hi. Do tnh trng c bit ca mnh, tr em nhp c thng c nguy
c b bt gi, tm gi, tm giam ch xt x, a vo trng gio dng, v pht t cao
hn cc tr em khc.
Php lut Vit Nam cn thiu mt s im bo v c bn i vi tr em. Hin cha c
quy trnh khiu ni, trnh bo ring v xm hi tr em, tr nhng trng hp nghim
trng c yu t cu thnh ti phm; v thiu th tc khiu ni thn thin vi tr em cc
em c th t t co cc hnh vi xm hi.
472
Vic thi hnh cc quy nh ca php lut cng l mt vn quan trng cn quan tm.
Mc d nhiu vn bn lut c ban hnh nhng trn thc t, nhiu iu khon quy
nh mt s bo v c bn i vi tr em thng khng c thi hnh. Lut php cn
c nhiu l hng v thiu c ch m bo thc thi lut.
473
Thm vo , ch da vo vic
ban hnh mi v sa i lut th cha to ra mt mi trng bo v cho tr em.
Cc bin php qun l hnh chnh nh xy dng h thng quy chun, quy nh, hng
dn cn c y mnh nhm tng cng vic thc thi hiu qu cc quy nh php
lut hin hnh. Cc th ch, h thng v quy trnh lin quan ti bo v tr em cng cn
c r sot v iu chnh m bo quyn tr em tt hn.
5.3.2 H thng bo v tr em cn yu, cc chnh sch v dch v phc li x hi
cha ph hp
Ro cn chnh cho vic xy dng mt h thng bo v tr em ton din l vic thiu cc
s liu ng tin cy. Thng tin v tr em cn s bo v c bit cn c lu h s t
thi im khi tr c ng k khai sinh, nhng bo co ca Chnh ph cho thy mt s
a phng khng c cn b c nng lc chuyn trch nhng vn lin quan n ng
k khai sinh, v cng khng ch ng n lc tm gii php m bo ph cp ng k khai
sinh trong khu vc. Ngoi ra, vic ph bin kin thc v lut v chnh sch lin quan n
ng k khai sinh vn cha ti c nhng vng su vng xa v km pht trin.
474
Mt s vn , v d nh xm hi tr em mi ch c cc cuc iu tra phm vi hp c
tin hnh. Nhng h thng bo v tr em hin hu khng c thit k hay trang b mt
cch c h thng c th ngn chn, pht hin, chuyn tuyn v x l cc trng hp
xm hi, bo lc v bc lt tr em. V vy, y chnh l mt vng lun qun cng t v
vic c pht hin, nhn thc v hin trng vn cng hn ch v phn ng v mt
chnh sch i vi vn ny cng yu t.
H thng bo v tr em hin hnh thiu cc chnh sch quyt lit v cc dch v phc li
x hi hiu qu. Mt trong nhng vn chnh l thiu ngun nhn lc v ti chnh cho
vic thit lp mt h thng ton din v hiu qu hn. V cng tc x hi vn cha c
hon ton coi l mt ngh Vit Nam nn c t nhn vin c o to v kh nng
chuyn mn m ng cc v vic lin quan n bo v tr em. Hin cng cha c
471
Save the Children UK (2006) A Rapid Assessment of the Situation of Migrant Children in Viet Nam (nh gi nhanh v
tnh hnh tr em di c Vit Nam)
472
lm dng, xm hi tr em
473

Lanka, Timor Leste and Viet Nam (Thc hin quyn tr em hiu qu- Thng tin quc gia ca Campuchia, Sri lanka, ng
Timor v Vit Nam)
474
2002-2007
mt h thng qun l v gim st t trung ng cho ti a phng nhm hng dn v
o to v cng tc bo v tr em.
Mt trong nhng tr ngi c th ca h thng hin hnh l vic Vit Nam cha xy dng
c mt chng trnh v hay cc dch v quc gia ton din nhm bo v tr em khi
nguy c b xm hi v gip cc em hi phc v ti ha nhp vo cng ng. Chng
trnh Hnh ng quc gia v Tr em Vit Nam giai on 2001-2010 c cp ti cc dch
v x hi cho cc gia nh v tr em nhng ch a ra mt chnh sch chung chung. Bn
cnh , chng trnh cng cn kh hn ch v ch tp trung vo vic ngn nga v bo
v tr em ng ph hay tr em b xm hi tnh dc ch cha bao trm c nhng i
tng tr em b xm hi khc.
475
.
Nhng hn ch trong h thng bo v tr em Vit Nam cn c biu hin lnh vc
tr em sng trong cc c s chm sc tp trung. Nh cp, mt s nhm tr, c
bit l tr em c khuyt tt v tr tu v nhng tr trc kia tng b buc tr thnh lao
ng tnh dc v mc ch thng mi b phn bit i x hay ngc i. iu ny cho
thy hn ch trong p dng cc nguyn tc ca CRC , nh li ch tt nht ca tr v
quyn c trng thnh ti gia nh v trong mi trng gia nh ca tr.
Hin a s u tin tng nng lc ca Chnh ph v cc c s chm sc tp trung
s cung cp cc dch v chm sc c bn cho tr em. Do hin cha c mt nh gi
chuyn mn c tnh h thng no v tr m ci v b b ri c tin hnh c th
quyt nh hnh thc chm sc tt nht p dng cho cc i tng tr em ny, thm vo
l vic thiu nng lc v ngun lc ni chung m bo s chm sc tt nht cho
tng c nhn tr
476
. Bn cnh , vic thiu cc chnh sch phng nga cng khin tr
em thng b chia la khi gia nh. C rt t s h tr (v d t vn sau sinh) t pha
cng ng hay trong cc bnh vin dnh cho nhng cp cha m c nh b ri hoc
t b vic chm sc a tr c sinh ra.
477
S liu cho thy tr b b ri thng c
ngi nc ngoi nhn lm con nui: nhng ngi nhn nui con nui trong nc
thng t khi nhn nui nhng tr nhm ny v s cha m c th thay i nh.
478

Vic thiu cc tiu chun bo mt cc xt nghim HIV v AIDS l mt trong nhng
nguyn nhn su xa dn ti tnh trng phn bit v k th i vi tr b nh hng bi
HIV v AIDS. Thng tin cha c bo mt cng l nguyn nhn gp phn dn ti
tnh trng phn bit i x i vi tr em sng trong cc c s chm sc tp trung v
cc trng gio dng, l nhng tr c nguy c cao d nhim cc bnh ly nhim
qua ng tnh dc. Nhng tr c xc nh l c nguy c thng phi tri qua xt
nghim bt buc m v HIV v AIDS m khng c bt c hnh thc t vn no. Mc d
trn nguyn tc, cc kt qu xt nghim phi c gi kn, nhng trong thc t chnh
quyn a phng qun l khu vc m gia nh tr sinh sng thng c thng bo v
tnh trng HIV dng tnh ca tr, khin thng tin kh c th c gi kn v i khi gy
tr ngi cho vic tr ti ha nhp vo cng ng. Tr thng khng c thng bo v
kt qu xt nghim cho n khi c ra khi trung tm.
Vic lng ghp gio dc phng nga HIV mt cch h thng vo mn gio dc sc khe
sinh sn l mt yu cu cp bch. mt s vng, cha m v cc v chc sc tn gio
phn i quyt lit xut ny. Bo co ca Chnh ph cho thy gio dc v vn HIV
475
476
477
478
nh trng c tng cng cng vi cng tc gio dc sc khe sinh sn v HIV
c a vo ni dung sch gio khoa v dy t bc tiu hc. Tuy nhin, theo kt
qu pht hin trong Bo co r sot v Chng trnh gio dc Sc khe Sinh sn v HIV
do B GD-T tin hnh th nhng thng tin a vo sch gio khoa ch mang tnh chn
lc. Cn phi c s can thip bn ngoi cho cc i tng v thnh nin c nguy c cao
nht.
479
Mt thiu st khc trong h thng bo v tr em hin hnh l vic thiu c ch xc nh
v theo di tr khuyt tt. y ban CRC khuyn ngh cn thit lp c ch hiu qu
nh gi tnh hnh tr khuyt tt, nh gi tin trin ca cc em v ghi nhn nhng kh
khn tr gp phi.
Thiu st trong h thng bo v tr em hin hnh th hin kh r trong lnh vc ngi
cha thnh nin vi phm php lut. Vic thit lp h thng t php ngi cha thnh
nin ton din bao gm cc lut php, chnh sch ph hp, nng lc cn b v cung cp
dch v l i hi cp bch. Thch thc chnh l cn c mt c quan u mi chu trch
nhim gim st cc ch ti v hnh pht khng giam gi i vi ngi cha thnh nin,
v gip cc em chun b ti ha nhp cng ng. Do lc lng cn b x hi Vit Nam
cn thiu v ngi cha thnh nin cha c B L-TB&XH coi l nhm trng tm u
tin nn cc em cha c cung cp y cc dch v h tr v chuyn tuyn cng
nh khng c nhn cc h tr x hi nh hc ngh v to cng n vic lm. Thm
vo , cc em khng tiu chun c nhn tr cp x hi.
Mt vn lin quan khc l vic tm gi ngi thnh nin trc khi xt x, iu ny
cha ph hp theo nh xut ca y ban CRC . Cc phng php tip cn theo
hng t php phc hi v x l chuyn hng d ang c nghin cu nhng vn
cha thc s c a vo cc vn bn lut php quc gia v cng nh trong thc t.
c khuyn ngh rng khng nn gii quyt vn s dng ma ty ch n gin bng
cc gii php t php hnh s. Nu ph hp, c th cho iu tr cai nghin nh mt la
chn thay th hnh pht. Cc chng trnh phng chng HIV v cai nghin ma ty trong
cc c s chm sc tp trung thuc ngnh t php cng l nhng hp phn quan trng
trong vic ngn nga ly nhim HIV.
Nhn chung, cng tc phng nga tr em vi phm php lut v b a vo c s chm
sc tp trung, trong c trng gio dng, cha c quan tm y . Cha c
mt chin lc c th no trong vic phng nga vi phm php lut ngi cha thnh
nin v cc bin php can thip hin ti gii quyt vn phng nga ti phm cha
ng nht vi cc nguyn tc c ghi trong Hng dn Riyadh
480
. V d, vic tm cc
gii php gip tr b hc quay li trng cha c quan tm y . Vn ny c
bit quan trng v s liu quc gia cho thy phn ln tr em v ngi cha thnh nin vi
phm php lut phm php v ti phm tng b hc hoc c trnh hc vn thp.
Hn na, bin php a ngi cha thnh nin phm php vo cc trng gio dng
vi thi hn ko di ti 2 nm vn cn c p dng trn lan. iu ny mt phn l do
cc dch v h tr da vo gia nh v cng ng cn yu km.
Bn cnh , nhiu a phng a ngi cha thnh nin vi phm php lut, c bit
l nhng tr ti phm, vo cc c s chm sc tp trung. Khng c mt c quan no
chu trch nhim chuyn tuyn gii thiu ngi cha thnh nin vi phm php lut n
vi cc dch v ph hp, m iu ny li rt cn thit cho vic gim st cc c nhn ny.
Cc bo co cho thy t l ti phm ngi cha thnh nin vi phm php lut chp
hnh bin php gio dc ti x phng th trn v sau tr v sng trong cng ng
l kh cao, v nu c c mt c ch gim st thch hp cho cc i tng ny th s
479
on thng 1 nm 2006- thng 12 nm 2007
480
Hng dn ca Lin Hp Quc v phng nga phm php ngi cha thnh nin (Hng dn Riyadh)
gim ng k cc hnh vi vi phm sau ny.
481
Ngoi ra, cc cn b hnh php v cn b
t php vn cha quen vi cc quy trnh th tc thn thin vi tr em v thng p dng
bin php mang tnh trng pht i vi ngi cha thnh nin vi phm php lut.
Cc chng trnh bo tr x hi cho ngi cha thnh nin vi phm php lut vn cn
hn ch, tng t nh vic u t phng nga v x l ti phm v thnh nin. V d,
ngi cha thnh nin vi phm php lut (v gia nh) ni chung khng iu kin th
hng cc chng trnh bo him x hi, tr cp, v cc chng trnh bo tr x hi
(nh o to ngh) tr khi h ri vo mt nhm c bit khc (v d nh l ngi khuyt
tt).
C rt t chng trnh gip ngi cha thnh nin vi phm php lut ti ha nhp vo
cng ng (nh cc c s chm sc chuyn tip), v cho nhng tr khng th quay tr
li vi gia nh v nguy c b ngc i hay sao nhng (v d cc trung tm chm sc
ban ngy).
Thc trng thiu nhng quy nh v vn xm hi tnh dc, bo hnh, ngc i v
bun bn tr em cho thy mt l hng ln trong h thng x hi v php lut. Ngoi ra,
khng c tiu ch no xc nh cc trng hp b xm hi hay cc phng tin x l,
phng nga v gii quyt chnh thc i vi dng xm hi ny.
Cn phi tng cng s phi hp gia cc B ngnh gii quyt vn bo v tr em
mt cch ton din hn vi phng php tip cn a ngnh. Vic ny bao gm nng cao
nhn thc mi quan h tng h gia cc quyn ca tr em v lm nh th no, v d,
thc hin quyn c chm sc sc khe v c gio dc cng l mt kha cnh
mang tnh bn cht ca h thng bo v tr em ton din. B L-TB&XH khi xng
vic xy dng Khung Chin lc v Bo v Tr em trong giai on 2011-2020 cng vi
K hoch ngnh 5 nm (2011-2015). B L-TB&XH hin ang xy dng 7 chin lc
chnh v cc hot ng lin quan trong k hoch 5 nm, bao gm: o to ngh, lao
ng v vic lm, gim ngho, bo tr x hi, bo him x hi, bo v v chm sc tr
em, bnh ng gii.
482
Chnh ph cng ang xy dng Chin lc v cc chng trnh bo tr x hi nhm
tng cng mt cch c hiu qu vn dinh dng, sc khe v cht lng gio dc
cho tr em ng thi gim thiu nguy c tr b xm hi v bc lt, m bo nhng li ch
pht trin lu di.
5.3.3 Cc nhn t kinh t v x hi
C nhng yu t quan trng v kinh t v x hi l nguyn nhn su xa dn ti tnh trng
hin nay ca tr cn s bo v c bit. Cc yu t ny bao gm s i ngho v iu
kin kinh t gia nh kh khn, s gia tng khong cch v thu nhp cng nh thiu cng
n vic lm, gia nh v v trnh hc vn thp. Ngoi ra, quan nim v thi c
hu ca x hi cng l nhng ro cn i vi vic thc hin quyn tr em.
Mt bo co gn y cp n nhng vn chnh cn quan tm lin quan n chm
sc thay th ti Vit Nam v a ra mt s nguyn nhn dn ti vic phi a tr em
vo c s chm sc tp trung, trong nguyn nhn chnh l do ngho i. Cc kt qu
nghin cu cho thy phn ln tr em trong cc c s chm sc tp trung t nht u c
cha hoc m. Di 30% s tr trong nghin cu khng bit n cha m mnh. Trn thc
t, tr em l con ca nhng b m c thn c nguy c b chia ct cao hn do khng
481
Bo co ban u v vic thc hin d n t php ngi cha thnh nin ti Hi Phng (UNICEF v UBDSG&TE Hi
Phng, 2007) cho thy ch 2,2% (5 trong s 233 em) c gim st h tr c hnh vi ti phm.
482
Quyt nh s 452/Q-LTBXH ca B L-TB&XH, v vic thnh lp Ban bin son v cc nhm bin tp xy dng
k hoch 5 nm (2011-2015) trong lnh vc lao ng, ngi c cng v cc vn x hi
iu kin ti chnh so vi gia nh truyn thng cng nh do s k th ca cng ng.
483
.
Bn cnh ngho i, nu tr em b nhim HIV hay c nhng nhu cu c bit khc th
nguy c b b ri hoc khng c tha nhn tng ln. Cha m thng khng c
chun b cho vic sinh ra nhng a con khuyt tt v vic sng lc trc khi sinh xc
nh cc vn sc khe nghim trng vn cn rt hn ch Vit Nam.
484
.
Mt trong nhng nguyn nhn trc tip dn n tnh trng lao ng tr em l vic tr
em ngho khng c tip cn d dng vi h thng gio dc (bc tiu hc v c bit
l trung hc c s). Theo mt nh gi mi nht, tr em nam dng nh phi chu mt
bt li kp so vi tr em n v c nguy c phi lao ng v khng c ti trng. Tuy
nhin, nh ni trn, gii tnh dng nh khng phi l mt yu t bin i qu
mnh m trong bi cnh ca Vit Nam. Trnh hc vn ca cha m tng ln cng c
nh hng tch cc ti vic gim lao ng tr em. L gii duy nht cho iu ny l cc
bc cha m c hc vn cao hn th cng c nhn thc tt hn v li th ca gio dc.
c nhiu bng chng cho thy cc yu t kinh t l mt trong nhng nguyn nhn
trc tip dn ti tnh trng lao ng tr em Vit Nam. Thu nhp t tr em trong thc t
c vai tr ngy cng quan trng i vi cc gia nh c thu nhp thp, c bit trong giai
on Vit Nam qu t nn kinh t tp trung sang nn kinh t th trng. Tip cn vi
nc sch cng l yu t c tc ng ng k i vi kh nng tham gia lao ng ca
tr. Tip cn ngun nc sch d dng s gii phng thi gian m ngi ln c th s
dng cho hot ng sn xut, t m gim s l thuc vo lao ng tr em. Bn cnh
, tnh hnh lao ng tr em chu tc ng mnh t yu t a bn c tr. Tr em sng
vng ng Nam B v Ty Bc c nguy c b bc lt v mc ch kinh t v khng c
i hc cao hn tr em sng cc vng min khc.
485
.
Thc trng tr em ra thnh ph kim tin gip gia nh l mt hin tng na c
lin quan cht ch vi nhng thay i x hi gn y. Nhiu tr em v gia nh b buc
phi di c ra thnh ph kim vic sau tc ng ca thm ha thin nhin nh l lt,
bo v hn hn.
S liu cho thy nhiu tr khuyt tt ang sng trong ngho i, trnh vn ha thp,
t c hi c o to ngh v to cng n vic lm v b hn ch trong vic tip cn
cc dch v chm sc sc khe, phc hi v ti ha nhp vo cng ng. Mc d
c khung php l nhm ci thin c hi s dng cc phng tin giao thng v cc a
im cng cng cho ngi khuyt tt, nhng tr em khuyt tt vn gp rt nhiu kh
khn khi s dng.
Phn ln ngi cha thnh nin vi phm php lut xut thn t nhng gia nh c hon
cnh kh khn nh ly hn, cha m i t, s dng ma ty, tht nghip, nh hng xu t
bn b v ngho i. Mt trong nhng nguyn nhn su xa khin tr vi phm php lut l
thiu s chm sc v h tr t cha m v cng ng. Mt khuyn ngh cng c ra
l cn a gio dc v quyn tr em v gio dc cng dn vo trong chng trnh hc
nh trng .
486

Sau khi b hc, tr em c rt t s la chn. Thng thng tr khng th c nhn
vo trng o to ngh nu thiu cc bng cp cn thit. Do , trnh vn ha thp,
thiu c hi cng vi thiu nhn thc v hu qu php l ca vic vi phm php lut l
483
484
485
ILO v cc ng tc gi (2009) Tm hiu tnh hnh lao ng tr em ti Vit Nam
486
sch bo v tr em, c bit l tr em c hon cnh c bit Vit Nam.: nh gi lut v chnh sch bo v tr em
nhng yu t gp phn dn n tnh trng phm ti ngi cha thnh nin. i vi
nhiu em, tnh trng kh khn cng tr nn ti t hn bi cc em thiu k nng gii quyt
vn v p lc xu t bn b.
S kt hp gia cc yu t kinh t v x hi khin cho tr em d b xm hi tnh dc.
Cc yu t ny bao gm tiu s tng b xm hi tnh dc, trnh hc vn thp, gia
nh v v thiu nhn thc v quyn tr em. Thng tin, gio dc v cc ti liu truyn
thng thit k c thit k bi tr em v dnh cho tr em nng cao nhn thc cho
cc em v quyn ca mnh vn cn thiu. Ngoi ra cn c cc nhn t mang tnh cng
ng nh s c mt ca nhng k bun bn tr em hay cc c s kinh doanh mi dm,
nhu cu v vic sn sng tr gi cao quan h tnh dc vi gi tn, iu kin lao
ng ngho nn v bt n nh, v thc trng thi hnh lut cn yu km. Nhng nguyn
nhn ct li nh ngho i v tnh trng km pht trin khu vc nng thn cng c
xc nh l nhn t gp phn y cc em di c ra khu vc thnh th. Li ch kinh t cho
nhng k bun ngi hay cc nh cha c coi l nhng yu t c bit quan trng
gp phn dn n nn bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi.
487
Vic d dng
tip cn vi yu t tnh dc qua phim nh, internet v cc n phm cng c xem l
mt nguyn nhn.
Mt nghin cu gn y cho thy tr em phi i lang thang v rt nhiu nguyn nhn,
trong c nguyn nhn trn chy khi gia nh tan v hay bo lc gia nh. Nhiu
kin cho rng y l do s v cc gi tr gia nh v c cu cng ng truyn thng.
Cng nh mt s quc gia, s xut hin ca tr em lang thang l kt qu tng hp ca
nhiu nguyn nhn khc nhau, nhng nguyn nhn ch yu l do iu kin kinh t kh
khn ca cc gia nh cng vi t l gia nh v ngy cng gia tng.
488
S lng cc
v ly hn gia tng tr thnh mt vn x hi bc xc Vit Nam v tr em c bit
d b nh hng bi c sc tinh thn nghim trng ny, v cng b nh hng ln hn
nu b cha hay m b ri. Bo lc gia nh cng l nguyn nhn y tr em ra khi gia
nh. Nhiu tr em khng mun tr v qu, v nhiu tr em di c ng vai tr trong vic
tng trng kinh t v gim ngho nng thn, v tr thnh tr ct trong gia nh.
Tnh hnh s dng ma ty ang ngy cng gia tng Vit Nam do cc loi ma ty bt
hp php c bun lu vo Vit Nam t cc nc lng ging. Cc nhn t khc gp
phn lm gia tng tnh trng s dng ma ty bao gm tht nghip v thay i trong li
sng v chun mc x hi, c bit l nhng ngi tr tui. Thanh nin tht nghip,
tht hc, lao ng di c, ngi dn tc thiu s v tr em lang thang ang i mt vi
nguy c s dng v bun bn tri php ma ty cao hn bao gi ht. Bn cnh , t l
dng chung bm kim tim gia cc i tng s dng ma ty rt cao, dn n nguy c
ly nhim HIV gia nhng nhm ny.
489

Nhng nguyn nhn trc tip khin tr em dng ma ty rt phc tp v lin quan ti
mt s vn x hi nh t l gia nh tan v gia tng v bo lc gia nh y tr em
khi nh v cng ng, khin cc em tr thnh i tng b xm hi v bc lt v kinh t
cng nh tnh dc v phi sng trn ng ph. i vi mt s tr em n b bin thnh
gi bn dm v nhng em phi sng ngoi l ph, s dng ma ty l mt cch gip cc
em i mt vi hon cnh kh khn ca mnh.
487
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature and Extent of child abuse
in Viet Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em
Vit Nam)
488
Viet Nam Development Forum and National Graduate Institute for Policy Studies (2005) Street Children in Viet Nam,
Interactions of old and new causes in a growing economy (Tr ng ph Vit Nam, cc nguyn nhn c v mi
trong nn kinh t ang tng trng)
489
UNODC (2004) Strategic Programme Framework for Viet Nam, 2005-2007(Khun kh chng trnh Chin lc cho
Vit Nam, 2005-2007
5.3.4 Nhn thc ca ton x hi, gia nh v tr em v quyn ca tr em cn
hn ch
Khi nim tr em c quyn cn cha c chp nhn mt cch rng ri x hi Vit
Nam, mc d Vit Nam ph chun CRC v ban hnh mt s lut lin quan n quyn.
Kt qu l quan nim v thi ng x i vi tr em khng phi lc no cng ph hp
vi nhng nguyn tc v chun mc c nu trong Cng c.
ng k khai sinh l mt v d in hnh v tc ng ca vic thiu nhn thc hoc thng
tin y . Cc gia nh sng khu vc min ni xa xi hay duyn hi v nhng ngi
di c cha ng k tm tr thng khng nhn thc c h qu quan trng ca vic
khng ng k c khai sinh cho con
490
.
CRC nghim cm cc hnh pht thn th (nhc hnh) i vi tr em v bt c hnh thc
bo lc no v th cht hay tinh thn, gy thng tch hay xm hi. Nhng, hnh thc k
lut cn kh ph bin trong thc t trong x hi Vit Nam l cc hnh pht thn th. iu
tra v nghin cu cho thy r rng cn phi thc y cc bin php k lut v cc chin
lc gio dc thay th trong khng dng n bo lc.
S xu h v che du trong cc v vic xm hi tnh dc tr em vn cn tn ti nhiu
ni ti Vit Nam v l mt trong nhng nguyn nhn dn ti s lng v vic c trnh
bo c t l kh thp. Phn ln gia nh tin rng vic mi ngi bit s tht l con ci h
tng b xm hi tnh dc s gy tr ngi cho vic hn nhn ca a tr sau ny. Cch
suy ngh ny cng ng ngha vi vic k phm ti xm hi tr em trn thc t li c
bo v trong khi nn nhn l chnh tr em li khng c cng l bo v. Mt nhn t
khc l nhn thc mang tnh khun mu v gii trong vn xm hi tnh dc tr em
cng vi s thiu hiu bit v nhn thc v cc trng hp xm hi i vi tr em nam.
Bn cnh rt kh tip cn thng tin v cc dch v dnh cho tr em cn c bo
v c bit v cc gia nh c tr khuyt tt khng th lm g ci thin hon cnh
ca mnh tr khi h bit thng tin v cc dch v sn c c cung cp. mt s a
phng, nhn thc ca cc gia nh c tr em b khuyt tt v cc dch v phc hi ti
a phng c ghi nhn l rt thp. H tr cho cc em b khuyt tt thng c xem
nh vn nhn o hay t thin hn l cng nhn v thc hin quyn hp php ca
cc em do php lut quy nh .
Tr em v gia nh khng nhn thc c ht nhng him ha c th nh hng ti
nhng em phi lm vic t lc cn qu nh hoc lao ng trong mi trng c hi. Mt
s doanh nghip t nhn t c kin thc v lut lao ng v quyn tr em khi ni lm
vic. S thiu kin thc ny dn ti vic bc lt lao ng tr em.
491
Do , chnh quyn
trung ng v a phng cn phi tng cng n lc m rng truyn thng v gio
dc v nhng nh hng tiu cc ca lao ng tr em v li ch ca vic ti trng.
492
Tr em di c c th thiu nhn thc v quyn ca chnh mnh v thiu nng lc i hi
cc quyn v trnh hc vn thp v b x hi c lp. Rt d a ra mc th lao
thp v iu kin lm vic ti t i vi tr di c do cc em khng c ai c th nh
cy trong mi trng xa l. Rt t tr di c nhn thc c rng cc em c quyn c
bo v chng li vic b bc lt v ngc i. Cc em cng c t kh nng tc ng ti
qu trnh x hi quyt nh cuc sng ca cc em v cng nh trong vic bo v chnh
mnh khi b xm hi. Tuyn truyn thng tin v quyn tr em ti nhng tr em di c vn
cha c thc hin ng mc. Nhiu ch lao ng khng cho rng mnh phi thc
490
2002-2007
491
2002-2007
492
Vit Nam)
hin cc quy nh v lao ng, mc d mt s c th nhn thc c s tn ti ca lut;
nguyn nhn l do s hn ch trong vic thc hin cc quy nh trong lut.
5.4 Vai tr v nng lc ca cc c quan c trch nhim
nh gi c nng lc ca nhng c quan c trch nhim i vi tr em cn s
bo v c bit i hi vic kim tra cc yu t sau y. Tt c cc yu t sau u c
coi l cn thit cho vic thc hin trch nhim v chc nng, trong bao gm vic xc
nh v t c cc mc tiu v gii quyt vn :
Thm quyn c hnh ng v thc v chc nng nhim v, trch nhim v
ngha v
Nng lc chuyn mn v cc nng lc cn thit khc (v d k nng lm cha m,
truyn thng v iu phi);
Kin thc v quyn v ngha v v ng lc thc hin cc ngha v ; v,
C cc phng tin ph hp thc hin cc quyn, tip cn v kim sot cc
ngun lc sn c v ti chnh v con ngi.
5.4.1 Thm quyn hnh ng v thc v nhim v, cc trch nhim v ngha v
ci thin v duy tr vic bo v tr em cn c s cam kt v nng lc t pha Chnh
ph. Nhng ngha v chnh ca Chnh ph v cc c quan thc hin l: cng c khung
chnh sch v lp php, v php lut cn hi ha vi CRC v cc chun mc quc t
khc v bo v tr em; thit lp c ch gim st v bo co cn thit gim st vic
thc hin CRC ; phn b ngun lc thch hp cho vic cung cp cc dch v thit yu;
tuyn truyn v Cng c thc y rng ri v quyn tr em.
c thm hng dn v trch nhim ca cc bn, cn tham kho cc quy nh ca
lut php quc gia v cc hng dn thc hin, cng nh cc chnh sch v chng
trnh quc gia. V d, Ngh nh 36/2005/N-CP ngy 17/3/2005 v vic thc hin Lut
Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em quy nh nhng trch nhim ca B YT (iu 28),
B GD-T (iu 29), B L-TB7XH(iu 32), B CA(iu 33), B TP (iu 34) v cc
c quan khc c vai tr chnh trong vic bo v, chm sc v gio dc tr em.
Tuy nhin, cn phi quy nh r vai tr v trch nhim ca cc c quan. Thng thng,
cc quy nh v hng dn lut khng quy nh y c th trch nhim ca cc bn
c lin quan trong cc vn bo v tr em c th hoc nu c cng qu chung chung
v thiu c th cho vic p dng. Mt s c quan v t chc ca Chnh ph cha thc
hin hiu qu vai tr ca mnh. Kt qu l tr em l nn nhn ca cc v xm hi gp
kh khn trong vic tip cn vi s h tr v cc dch v y v thch hp m
bo vic bo v v iu tr cho cc em.
493

Nh nu trn trong phn phn tch cc nguyn nhn trong bo v tr em, cha c mt
khi nim thng nht v xm hi tr em hay bt c mt chin lc ton din no v ngn
nga mi hnh thc xm hi tr em Vit Nam. Lnh o mi cp c nhng quan
nim thiu ng nht v tm quan trng ca vic phng nga xm hi tr em. Do nhng
hon cnh trn cng vi vic thiu cc chng trnh c bit v phng nga xm hi tr
em, kt qu l ngn sch nh nc phn b cho cng tc bo v tr em khng c s
dng mt cch hiu qu.
Trong mt vi trng hp, cc c quan nh nc v cc t chc qun chng c thm
quyn hnh ng nhng li khng pht huy tnh ch ng ca mnh. V d, theo Lut
Hn nhn v Gia nh, B lut T tng Hnh s v B lut T tng Dn s, (mt s c
493
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Bc lt tnh dc tr em Vit Nam. Cha xut bn
quan nh UBDS-G&TE (c), Mt trn T quc v Hi lin hip Ph n) c quyn/ thm
quyn khi kin ln Ta n Nhn dn cc cp, tuy nhin, s liu iu tra cho thy s v
tr em b ngc i c khi kin gn nh khng ng k.
494

Vic cng c h thng php l phi c thc hin bi cc nh lp php v gii lut hc.
Trn phng din ny, cng ng quc t hng ng bng vic xy dng mt nhm
cc cng c bo v tr em khi cc hnh vi vi phm lut php ny, tuy nhin vn cn
phi m bo hi ha vi lut trong nc.
Nhng k h trong khun kh php l quc gia dn n tnh trng cc c quan c trch
nhim li khng c thm quyn hon thnh ngha v v trch nhim ca mnh theo
ng nguyn tc v tiu chun quc t c nu trong CRC v Ngh nh th b sung
cho Cng c ny. V d, c nhng vn php l cn c xem xt trong mi quan
h vi vic bo v quyn ca tr m ci v tr b b ri, c bit trong trng hp c
nhn lm con nui trong nc hay quc t.
Ngay c khi lut trong nc quy nh r nhng c quan c trch nhim v trch nhim c th
ca h, nhiu khi cc c quan c trch nhim cho bit h thiu kin thc v hiu bit v vai
tr v chc nng ca mnh. V d, nhiu ch lao ng t nhn rng h thiu hiu bit v cc
quyn ca tr em cng nh trch nhim ca h trong vic thu lao ng tr em. Thc trng
ny nhn mnh ti yu cu cng c thc thi B lut Lao ng v hn ht l s cn thit phi
phi hp cht ch vi chnh quyn a phng v cc t chc t nhn, c bit l nhng
trng hp tr lm vic trong iu kin lao ng nguy him hoc c hi.
u tranh chng s dng ma ty tr em l mt lnh vc m Vit Nam t c tin b
ng k. iu ny phn ln l do cc bn c trch nhim c nhng hnh ng hiu
qu . Mt lnh vc khc cng t c tin b l t php ngi cha thnh nin, trong
cng an, kim st vin v thm phn cng phi hp vi nhau xy dng cc quy
trnh th tc t tng thn thin vi tr em.
5.4.2 Nng lc chuyn mn v cc nng lc cn thit khc (nh k nng lm cha
m, truyn thng v iu phi)
Nhng dch v bo v tr em hiu qu i hi phi c nhng p ng mang tnh chuyn
mn v c bit. V th nhng ngi tip cn vi tr em cn phi c o to c bit.
H cn c trang b cc k nng, hiu bit, thm quyn v ng c nhm xc nh v
a ra p ng thch hp vi cc vn bo v tr em hoc sp xy ra. iu ny
bao gm o to cn b x hi, gio vin, nhn vin y t, cnh st, kim st vin, thm
phn, chnh quyn a phng v nhng i tng khc. Cn c lc lng cn b cng
an iu tra nhng k phm ti i vi tr em. Cn c cn b x hi tm hiu nhu
cu ca cc nn nhn, a ra cc bin php thch hp bo v tr em khi b tn
thng hn na, v nh gi mi trng gia nh. Nhng cn b ny cng gip ngn
nga nguy c tr tr thnh nn nhn ca bo lc, xm hi v ngc i.
h tr cho vic phc hi v ti ha nhp ca tr em cn s bo v c bit cng i
hi phi c cc dch v chuyn su di hn v s phi hp lin ngnh. Cn phi chuyn
nghip ha cc dch v bo v tr em thng qua vic thnh lp Cc Chm sc v Bo
v Tr em v vic ch nh cn b ph trch bo v tr em mi cp. Nhng cn b ny
cn c o to c bn v cng tc x hi, v l ngi chu trch nhim chnh trong
vic xc nh, nh gi v h tr tr em c nhng hon cnh c bit.
495
494
495
Vic thiu nng lc chuyn mn v c nhng nng lc cn thit khc nh lm cha m,
k nng truyn thng v iu phi l nhng tr ngi chnh i vi cc c quan c trch
nhim trong vic hon thnh ngha v v bn phn ca mnh. Cng tc bo v tr em
c cng c bi mi trng x hi trong c s quan tm, h tr v c vai tr hnh
mu tt: l tng gia nh tin hnh bo v tr em. Mt s bc cha m c trnh hc
vn thp nn thng dn ti k nng lm cha m cng km. V d, cha m v ngi nhn
chm sc c th khng bit n vic bun bn tr em v mc ch thng mi v kh nng
tr em d tr thnh i tng nhm n ca ch cha . Tng cng nng lc bo v ca
gia nh cng nh ca cng ng ng ngha vi vic cng c cc phng php lm cha
m tch cc v khuyn khch loi b cc phng php c hi. Cc hot ng gio dc v
nng cao nng lc cn hng ti vic gii quyt nhng quan im v thi tiu cc c nh
hng trc tip ti nhn thc v vai tr v trch nhim ca cc bn c trch nhim ngha v.
Hin cn thiu c ch phi hp gia cc c quan c trch nhim. Cn tng cng s
hp tc gia cc B
496
ngnh ch cht.
497
S phi hp gia cc B v cc t chc quc
t cng cha tht s hiu qu dn n vic h tr c thc hin manh mn. Cn tng
cng phi hp nhng thng tin, k hoch v chng trnh trin khai ri rc.
Mt vn v nng lc lin quan ti tr khuyt tt l cc hot ng can thip sm; cc
hot ng ny c vai tr rt quan trng trong vic h tr tr khuyt tt pht trin ht tim
nng ca mnh. Cn c mt khung php l v hnh chnh ton din cho vic phng nga,
pht hin sm v can thip sm cho tr khuyt tt ngay t khi cn nh tui. S cn n
phng php tip cn a ngnh bao gm s phi hp gia cc ngnh gio dc, y t v
bo v tr em trong khung ny. Bn cnh cng tc nng cao nng lc cho cn b (bao
gm nhn vin y t, cn b cng ng cc lng, cn b trong cc trung tm y t, gio
vin mu gio v nhn vin ca cc c s chm sc tr em tp trung), cha m, lnh o
a phng v cc t chc phi chnh ph cng cn c nng cao nng lc tuyn
truyn v quyn ca tr em khuyt tt. Ngoi ra, cn tip tc tng cng cng c nng
lc cho cn b cc c quan Chnh ph nhm thc y v thc hin m hnh ha nhp x
hi cho ngi khuyt tt.
Cn nghin cu k hn v mc cng nh nguyn nhn cc b m c HIV Vit Nam
b ri con mnh. Nhn thc ny s cho php cc c quan lin quan a ra c cc
chnh sch v chng trnh ph hp hn nhm khuyn khch nhng b m ny nui con.
C th lm c iu ny nu thng qua cc hot ng tham vn, o to k nng lm
cha m, h tr ti chnh, o to ngh, v tip cn vi cc dch v y t ton din.
Nng lc ca cc c quan c trch nhim i vi tr sng trong cc c s chm sc tp
trung hin vn cn hn ch. Th nht, thiu h thng nh gi chuyn mn v tr m
ci v tr b b ri a ra hnh thc chm sc ph hp nht v v li ch tt nht ca
cc em. Cc tiu ch tip nhn tr em vo c s chm sc tp trung cng cn c r
sot; cn thc hin nh gi nh k i vi tng tr nhm tm kim cc hnh thc chm
sc ph hp hn nu c v khong thi gian ti a sng ti c s chm sc tp trung
(do chm sc tp trung l gii php cui cng c tnh n). Th hai, cn tin hnh ci
cch cc c s chm sc tr m ci hin nay theo hng m hnh gia nh v u t
nhiu hn na cho vic thc hin cc gii php chm sc thay th. Bn cnh , cng
cn tng cng nng lc cho nhn vin chm sc trc tip tr em v Chnh ph chnh
sa v thc hin cc quy nh v thanh tra v gim st. Cn ci thin cng tc gim st
v nh gi nh k v tr m ci ang c chm sc di mi hnh thc. bo v
tr em khi nn bo hnh trong cc c s chm sc tp trung, cn xy dng mt c ch
khiu ni dnh cho cc em sng trong nhng c s .
496
B Gio dc v o to, B Y t, B Vn ha, Th thao v Du lch, B Cng an, B T php v B Lao ng,
Thng binh v X hi
497
lm dng, xm hi tr em
C rt nhiu bn tham gia chu trch nhim m bo quyn li ca tr em v ngi cha
thnh nin vi phm php lut. l cn b nhn vin thuc cc c quan hnh php, lp
php v cng tc x hi. Do vai tr v trch nhim ca h khc nhau nn cn c mt c
quan iu phi vng chc cp trung ng, tnh/thnh cho ti qun/huyn xy dng
cc chnh sch, nguyn tc v mc tiu chung cho ton b h thng t php.
Mc d B lut T tng Hnh s quy nh rng nhng ngi tham gia vo qu trnh t
tng hnh s c lin quan n ngi cha thnh nin phi cn nhc n yu t tm l
v trnh hc vn ca ngi cha thnh nin, nhng hin vn cha c cc hng dn
thc hin v ti liu thc y phng php tip cn thn thin vi tr em cng nh trong
tin hnh xt x ngi cha thnh nin vi phm. Tuy nhin, nh ni trn, Vin kim
st Nhn dn ti cao, Ta n Nhn dn ti cao, v B CA phi hp xy dng mt
Thng t lin ngnh v cc th tc iu tra, truy t, xt x thn thin vi tr em, trong
coi trng vic tn trng v bo v quyn ca ngi cha thnh nin vi phm php lut,
ca tr em l nn nhn v nhn chng. Ti liu tp hun cho vic thc hin Thng t
cng c xy dng.
thc y chng trnh t php phc hi v x l khng chnh thc cc vi phm ca
ngi cha thnh nin, cn trao quyn nhiu hn na cho lc lng cnh st, kim st
vin v thm phn trong p dng bin php ha gii hay cc bin php x l khng chnh
thc khc. Cn ci thin cht lng dch v h tr v t vn cho ngi cha thnh nin
ang c qun l ti cng ng. Chnh quyn a phng v cc t chc on th c
trch nhim h tr cho ngi cha thnh nin vn cn thiu cc k nng chuyn mn.
tun th cc nguyn tc v chun mc ca CRC v cc khuyn ngh t y ban CRC,
cn a vo mt h thng qun l ca nhm gip y nhanh phc hi v ti ha nhp
cng ng cho ngi cha thnh nin. iu ny i hi mt c ch phi hp c th, quy
nh r trch nhim cc cp a phng, v xy dng nng lc cho chnh quyn a
phng cng nh nhng bn lm vic vi ngi cha thnh nin.
Cn nghin cu nh gi su hn na vai tr v nng lc ca cng an lm vic hiu
qu hn, m vn tn trng quyn ca tr em ng ph, tr di c, tr hot ng mi
dm, tr lm dng ma ty v ngi cha thnh nin vi phm php lut do bn cht mi
quan h thng xuyn nu khng phi l hng ngy gia cn b cng an v cc em.
Cn tng cng nng lc ly li khai v bo v nhn chng cho cn b cng an bo
v tt hn cho tr em c lin quan hay c vi phm php lut.
5.4.3. Nhn thc v quyn v ngha v v ng c thc hin ngha v
Ngha v v trch nhim c th ca cc gia nh v cc bn lin quan khng c ghi r
trong lut nhng lun tn ti do nhng quy phm v tiu chun ca x hi. Tuy nhin, r
rng l nhiu bc cha m v nhng ngi chm sc trc tip cho tr em (v d trong cc
c s chm sc tp trung) vn thiu kin thc c bn v s pht trin tr, nhng tr
ngi ngn cn s pht trin ca tr em, cng nh nhng phng php nui dy tr em
tch cc (bao gm cc bin php k lut khng bo lc).
Nh nhc trn, cng tc nng cao nng lc bo v ca gia nh cng nh cng
ng bao gm vic cng c cc phng php lm cha m tch cc v khuyn khch vic
t b cc phng php c hi khc. Nhn vin chm sc trc tip cho tr cn c kh
nng nhn bit, phng nga v hnh ng trc nhng tn hiu tr em b ngc i v
sao nhng. Tr em khng c cha m nui dng c quyn c hng s chm sc
v h tr c bit, nhng iu ny thng xuyn b nh ng vi vic a cc em vo
cc c s chm sc tp trung; y khng phi vic c li cho s pht trin ca tr em v
thc t l t tr phi i mt vi nguy c b xm hi kh cao.
5.4.4 C s vt cht v dch v ph hp thc hin ngha v v kh nng tip
cn, kim sot cc ngun lc ti chnh v con ngi
Mc d cng tc bo v, chm sc v gio dc tr em nhn c nhng h tr ng
k t ngn sch Chnh ph v cc ngun khc (trong c cc t chc quc t) nhng
cha c mt ngun ngn sch quc gia ring dnh cho cng tc bo v tr em trong
KHPT KTXH .
498
Ngh nh S 36/2005/N-CP quy nh B TC v B KH&T chu trch
nhim m bo cc chng trnh bo v, chm sc v gio dc tr em phi c lng
ghp vo cc k hoch pht trin kinh t-x hi di hn v hng nm, v m bo xy
dng cc c ch huy ng ngun ti chnh cho cc hot ng bo v tr em. Ngh nh
cng a ra cc quy nh v vic thnh lp v qun l cc qu h tr tr em p dng t
trung ng cho ti a phng di s qun l ca UBDSG&TE trc y.
Cc c ch h tr ti chnh v nhng hnh thc h tr khc cho cc gia nh ngho cng
c thit lp v mt h thng cc trung tm t vn c m ra cc thnh ph
chnh nhm cung cp dch v t vn v ha gii mu thun gia nh. Hi Lin hip
Ph n v cc t chc qun chng khc thnh lp cc cu lc b h tr v cc nhm
tnh thng cung cp nhng h tr tng t cho nhng ngi lm v v lm m. Tuy
nhin, hin vn cha c mt c cu nhm xc nh cc gia nh c nguy c ch ng
phng nga tr em trong cc gia nh ny ri vo hon cnh c bit. Chin lc Gia
nh c khi ng vi vic ban bnh Quyt nh 106/2005/Q-TTg ngy 16/5/2005
ku gi vic hnh thnh cc dch v gia nh v cng ng, trong c pht trin v ci
thin cht lng ca cc trung tm t vn v cc dch v h tr gia nh khc.
499
Mc
phm vi cung cp cc dch v ny hin vn cha c xem xt.
S thiu ht ngun lc ti chnh v con ngi l mt tr ngi chnh cho vic xy dng
mt h thng bo v tr em vng mnh v hiu qu. iu ny cng ng i vi dch v
cho tt c tr em cn s bo v c bit. Cn tin hnh o to ci thin ngun nhn
lc c chuyn mn hin c.
S thiu ht cc phng tin v dch v thit yu r rng l mt ro cn chnh cho nhng
bn c trch nhim. V d, mt trong nhng vn lin quan ti tr em v thanh thiu
nin s dng ma ty l, theo lut quy nh, cc em khng b bt buc phi cai nghin
tp trung v c th c a vo cc c s chm sc c bit c thnh lp cho cc
em, hoc trong khu vc tch bit vi nhm ngi thnh nin s dng ma ty. Tuy nhin,
iu ny khng hon ton ng trong thc t do s thiu ht cc c s cai nghin. Tr
em v thanh thiu nin thng b xp vo cng nhm ngi thnh nin trong cc trung
tm 05/06. Do nhng hn ch v ti chnh, cc trung tm ny cng thng thiu nhn
vin v t vn vin so vi chun quc t v khng c ngun lc u t cho cng tc
phng nga, chm sc v h tr tr nhim HIV.
498
499
Nhng pht hin chnh - Quyn c tn trng v bo v
Cng tc bo v tr em Vit Nam ni chung c tip cn trn quan im chia thnh nhiu
nhm tr em cn c bo v c bit khc nhau. Phng php tip cn h thng trong t
trng tm vo vic xy dng h thng php l v phc li x hi cho tr em d b tn thng thay
v p ng nhu cu ca tng nhm tr c th ang dn c hnh thnh Vit Nam.
ng k khai sinh: Php lut Vit Nam quy nh cha m c trch nhim chnh trong vic ng
k khai sinh cho con. UBND c thm quyn cp giy khai sinh. T l ng k khai sinh tng ln
ng k Vit Nam trong nhng nm qua mc d cha t ti mc ph cp. Bo co MICS 2006
ch ra nguyn nhn chnh cho vic cha ng k khai sinh l do cha m thiu thi gian i ng k.
Tuy nhin, Chnh ph cho rng vic thiu nhn thc v lut hin hnh mi l nguyn nhn chnh
cho tnh trng ny, c bit l cc khu vc xa xi ho lnh.
Tr em thiu s chm sc ca cha m: S liu v s tr m ci ca cc B ngnh cha thng
nht. Cc bo co v tnh hnh tr m ci v b b ri cng nh s liu v cc i tng tr em
ny khng c cp nht mt cch h thng. Con s thc t v s tr b b ri khng c thng
k v mt s tr b b ri c xp vo nhm tr m ci. S tr em b b ri c c tnh s
tng ln do kt qu ca i dch AIDS v t l sinh con ngoi mun tng cao. Tr m ci v b b
ri di 15 tui iu kin c nhn lm con nui, mc d nn c coi l gii php cui
cng, c bit l khi cho lm con nui ca ngi nc ngoi. Trch nhim v vn cho nhn
con nui trong nc thuc v UBND a phng trong khi B TP m nhn vn cho con nui
nc ngoi. T l cho con nui nc ngoi Vit Nam hin kh cao v Vit Nam d nh s
thng qua Lut Con nui vo nm 2010.
Bo hnh i vi tr em: Vic s dng v lc nh hnh thc k lut i vi tr em hin l thc
t Vit Nam, tuy nhin trong cc lut hin hnh cha c nh ngha c th v vic xm hi thn
th tr em. Vic tr em b b b hoc cha m khng trng nom cn thn thng xut hin khu
vc nng thn do thiu h thng nh tr v trung tm chm sc bn tr. i vi mt s gia nh,
cuc sng gia nh hin i v nhng p lc kinh t ngn khin h khng th chm sc v ch
y ti con mnh. Xm hi tnh dc tr em l mt vn ngy cng gia tng Vit Nam. C
tr em nam v n di 18 tui u c tham gia vo hot ng mi dm, v tr em n tham gia
tui nh hn. Khong 15% nhng ngi hnh ngh mi dm cha 18 tui. Hin tng
mi dm tr em ang lin tc gia tng nhng rt kh nm c con s thc t do bn cht
khng chnh thc ca hnh thc hnh ngh ny. Hon cnh ngho kh, trnh vn ha v s tan
v ca gia nh c xc nh l nhng nguyn nhn chnh dn n tnh trng bc lt tnh dc tr
em v mc ch thng mi. Nn bun bn tr em v ph n l mt vn nhc nhi, v hu ht
cc trng hp l bun bn qua bin gii.
Tr em lao ng trong iu kin c hi v nguy him: Nm 2006 c tnh khong 16% tr
em trong tui t 5-14 tham gia vo mt trong nhng hnh thc lao ng tr em. Mc d s
lng tr phi lm vic ang c xu hng gim i, nhng cng lao ng li c xu hng
tng ln theo thi gian. Tr em khu vc nng thn v vng xa xi ho lnh v tr em trong cc
gia nh ngho l nhng i tng chnh trong cc thng k v lao ng tr em. B L-TB&XH
xc nh loi hnh lao ng tr em ti t nht bao gm mi dm tr em, tr em lm vic trong cc
hm m, tr em lm vic trong cc t im ca t nhn, ti cng trng v bi rc.
Tr em lang thang: Con s c tnh tr em sng v lm vic trn ng ph Vit Nam khng
phi lc no cng chnh xc bi v con s ny lun thay i trong thc t. Tuy nhin, theo s liu
nm 2007, s tr em lang thang Vit Nam c cho l mc khong 13.000. Phn ln tr em
lang thang b li ko ra thnh ph do cc nguyn nhn kinh t hoc b b ri. Cc nguyn nhn
khc c th lm tr em i khi cng ng nh s v ca gia nh v bo lc gia nh. Vic phn
tch cc trng hp ca tng tr v cng quan trng cho vic ti ha nhp tr v vi gia nh.
Ngi cha thnh nin vi phm php lut: Vit Nam c hai hnh thc ring x l ngi
cha thnh nin vi phm php lut: x l hnh chnh v x l hnh s ( x l cc vi phm php
lut nghim trng hn). S lng ngi cha thnh nin vi phm php lut nm 2007 c tnh
gn 15.5600 ngi. Tuy nhin cn lu rng h thng s liu hin hnh ang c ci thin
gim st tnh hnh tt hn. Trong khi cc bin php c s dng phc hi cho ngi cha
thnh nin phm ti ch yu mang tnh gio dc, ngi cha thnh nin vn c nguy c b k
th v b ghi trong hc b l tng phm php (nu rng cc em b a vo trng gio dng
hay gio dc ti cng ng). ngn nga nhng hu qu tiu cc c th xy ra, h thng t
php c khuyn ngh cn xy dng v p dng cc chng trnh x l chuyn hng ngi
cha thnh nin khng b x l trong h thng t php chnh thc.
Tr em b nh hng bi HIV v AIDS: S tr em b nh hng bi HIV v AIDS ang tng ln
nhanh chng. c tnh khong 283.700 tr em b nh hng bi HIV v AIDS (bao gm tr
dng tnh vi HIV, tr sng vi cha m, thnh vin trong gia nh, ngi gim h b nhim HIV
v tr m ci v AIDS). Nm 2001, gn 10% cc trng hp nhim HIV mi trong c nc c lin
quan ti tr em v thanh thiu nin trong tui 13-19 v nhng im nng l thnh ph H Ch
Minh, Hi Phng, Qung Ninh v Cn Th.
Tr khuyt tt: B L-TB &XH c tnh c 1,2 triu tr khuyt tt trn ton quc. Nhng khuyt
tt ch yu l do bm sinh. Cc dng khuyt tt ph bin l khuyt tt vn ng (29%), ri lon
thn kinh (17%). T l tr khuyt tt khu vc thnh th l 1,4% v khu vc nng thn l 2,6%.
Vit Nam ph chun hu ht cc iu c quc t trong lnh vc bo v tr em v
c nhng n lc ng b trong vic cng c khung php l trong nc nng cao hiu qu bo
v tr em cn s bo v c bit. Mt trong nhng vn bn php l tham kho chnh l Lut Bo
v, Chm sc v Gio dc Tr em, B lut Hnh s, Lut Hn nhn v Gia nh, v B lut Lao
ng. Mt lnh vc quan trng cn quan tm xem xt l Cng c La Hague v Con nui m Vit
Nam hin cha ph chun. Bn cnh , cn tip tc tng cng khung php l bng cch a
ra nh ngha c th v mt s khi nim chnh v d nh xm hi tr em trong cc lut c lin
quan. Hin B L-TB&XH ang nghin cu xy dng Chin lc Bo v Tr em, qua tng
cng s gn kt v phi hp ca cc vn kin chnh sch v php l iu chnh lnh vc a
dng ny.
Cc c quan c trch nhim trong lnh vc bo v tr em bao gm gia nh l nhn t chnh,
cc c quan nh nc v cc t chc khc c nhim v pht trin mt h thng an sinh x hi
chm sc v cung cp cc dch v h tr cho tr em. B L-TB&XH hin l c quan chu trch
nhim qun l nh nc v chm sc v bo v tr em. B gn y thnh lp Cc Chm sc
v Bo v Tr em. y l tn hiu y ha hn cho thy Chnh ph thc s coi trng vn ny.
Nhim v chnh ca Nh nc v cc c quan trc thuc l cng c khung chnh sch v php l,
thit lp c ch gim st v phn b ngun lc con ngi v ti chnh cho cng tc bo v
tr em. Do cng tc bo v tr em l mt vn a ngnh nn cn nh ngha c th vai tr v
ngha v ca tt c cc c quan lin quan v thc y vic ln k hoch, phn b ngn sch v
thc hin gia cc B ngnh cho cng tc bo v tr em. C nhu cu khn cp v i ng cn b
x hi (mt ngh gn y ang c cng nhn chnh thc) v o to v bo v tr em cho i
ng gio vin, nhn vin y t, cnh st, cn B ngnh t php v nhng i tng khc c lin h
trc tip vi tr em cn s bo v c bit, to thnh tin tuyn tip xc vi tr em. Tng cng
hiu bit v quyn tr em v ngha v ca cha m, ngi nhn chm sc, h hng v tr em cng
l cn thit m bo nhng i tng ny c th thc hin ngha v ca mnh. Phn b ngun
lc cho cng tc bo v tr em vn cn cha hp l, trong khi nhu cu ang gia tng.
Cc thch thc chnh bao gm vic thiu h thng bo v tr em vng mnh v hiu qu; s
thiu ht cc dch v x hi v bo v chuyn nghip p ng ng mc cho tr. Hin cha
c mt h thng dch v chm sc lin tc nhm m bo s bo v v an sinh cho mi tr em
mi ni mi lc v ti mi cp. Phng php tip cn hin ang c Chnh ph p dng l
phn nhm cc i tng tr em c nguy c dn n vic cc hot ng h tr tr nn ri rc v
mt s tr em khng c bo v ng mc. C rt t cc dch v chuyn su chuyn tuyn
cho tr em c nguy c, v d nh cc chng trnh h tr ti trng hc. Cha xy dng c c
ch c th v phng nga, pht hin sm v can thip sm i vi nhng tr em v gia nh c
nguy c. Hot ng can thip sm v chuyn tuyn ti cc dch v chuyn su hin cha ph
bin. Mc d Chnh ph thc y cc gii php chm sc ti cng ng thay th cho hnh thc
chm sc tp trung nhng s lng cc m hnh chm sc thay th dnh cho tr em c nguy c
v tr em thit thi vn cn hn ch. Vit Nam cng cha c c mt c quan chuyn trch
hoc cc quy trnh th tc ring iu tra cc khiu ni v xm hi tr em. Hin c rt t s liu
quc gia ng tin cy v mt cc vn bo v tr em khc nhau, v vy khng nm c c th
s lng tr em b xm hi, bun bn v bc lt tnh dc.
mt chng mc no , hon cnh kh khn m tr em Vit Nam ang i mt l kt qu ca
nhng thay i v kinh t-x hi v nhng p lc mi trong nc do s chuyn i sang
nn kinh t th trng mang li. S tng trng kinh t nhanh ko rng phn cch
giu-ngho. N cng ng thi y nhanh qu trnh th ha v di c. Nhng thay i kinh t x
hi ny cng gin tip lm tng t l gia nh tan v v s v ly hn, cng nh xi mn cc gi tr
o c.
Ph lc 5.1: Cc iu khon ca Cng c Quyn tr em lin
quan n Chng 5
Cc quc gia thnh vin phi tn trng v bo m cc quyn c nu ra trong 1.
Cng c ny i vi mi tr em thuc quyn ti phn ca h m khng c bt c
mt s phn bit i x no, bt k tr em, cha m hay ngi gim h php l ca
tr em thuc chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, chnh kin g khc,
ngun gc quc gia, dn tc hay x hi, ti sn, khuyt tt, xut thn gia nh v
nhng mi tng quan khc.
Cc quc gia thnh vin phi thi hnh tt c cc bin php thch hp m bo 2.
cho tr em c bo v trnh khi tt c cc hnh thc phn bit i x hoc trng
pht do a v, hot ng, nhng kin pht biu hoc tn ngng ca cha m, ngi
gim h php l hoc nhng thnh vin gia nh khc ca tr em.
iu 3: Li ch tt nht ca tr em
Trong tt c nhng hnh ng lin quan n tr em, d do cc c quan phc li x 1.
hi cng cng hay t nhn, to n, cc nh chc trch hnh chnh hay c quan lp
php tin hnh th li ch tt nht ca tr em phi l mi quan tm hng u.
Cc quc gia thnh vin cam kt bo m cho tr em c bo v v chm sc cn 2.
thit cho hnh phc ca tr em, c tnh n nhng quyn v ngha v ca cha m,
ngi gim h php l hoc nhng c nhn khc chu trch nhim v mt php l
i vi tr em v nhm mc ch , s thc thi tt c cc bin php thch hp v lp
php v hnh chnh.
Cc quc gia thnh vin phi m bo rng nhng t chc, c quan v c s chu 3.
trch nhim chm sc hoc bo v tr em s theo ng nhng tiu chun do cc nh
chc trch c thm quyn quyt nh, c bit trong cc lnh vc an ton, sc kho,
v s lng v s ph hp ca i ng nhn vin cc c quan cng nh v s
gim st c thm quyn.
iu 19: Quyn c bo v khi mi hnh thc bo hnh
Cc quc gia thnh vin phi thc hin tt c cc bin php lp php, hnh chnh, 1.
x hi v gio dc thch hp bo v tr em khi tt c cc hnh thc bo lc v
th cht hoc tinh thn, b thng tn hay lm dng, b b mc hoc sao nhng vic
chm sc , b ngc i hoc bc lt, gm c xm hi tnh dc trong khi tr em vn
nm trong vng chm sc ca cha m hoc c cha ln m, mt hay nhiu ngi
gim h php l, hoc ca bt k ngi no khc c giao vic chm sc tr em.
Nhng bin php bo v ny, trong chng mc thch hp cn bao gm cc th tc 2.
hu hiu thnh lp nhng chng trnh x hi nhm dnh s h tr cn thit cho
tr em v cho nhng ngi chm sc tr em cng nh cho cc hnh thc phng
nga khc v cho vic xc nh, bo co, chuyn cp, iu tra x l v tin hnh
nhng bc tip theo trong cc trng hp ngc i tr em nh m t trc
y v nu thch hp cho vic tham gia ca php lut.
iu 23: Quyn v nhu cu c bit ca tr em khuyt tt
Cc quc gia thnh vin cng nhn rng tr em khuyt tt v tr tu hay th cht cn 1.
c hng mt cuc sng trn vn v y trong nhng iu kin m bo phm
gi, thc y kh nng t lc v to iu kin cho tr em tham gia tch cc vo cng ng.
Cc quc gia thnh vin cng nhn quyn ca tr em khuyt tt c chm sc c 2.
bit v tu theo cc ngun lc sn c, phi khuyn khch v m bo dnh cho tr
em khuyt tt v cho nhng ngi c trch nhim chm sc s gip m h yu
cu v thch hp vi iu kin ca tr em , vi hon cnh ca cha m hay nhng
ngi khc chm sc tr em .
Trn c s tha nhn cc nhu cu c bit ca tr em khuyt tt, s gip dnh 3.
cho tr em khuyt tt theo on 2 ca iu ny phi c cung cp min ph, bt k
khi no c th, tnh n kh nng ti chnh ca cha m hay nhng ngi khc chm
sc tr em khuyt tt v s c tr tnh sao cho m bo rng tr em khuyt tt
c tip cn hiu qu v c gio dc, o to, hng cc dch v y t v dch v
phc hi chc nng, s chun b c vic lm v cc c hi vui chi, gii tr theo
cch thc c li cho vic tr em khuyt tt c ho nhp vo x hi v pht trin c
nhn y nht c th t c bao gm c s pht trin vn ho v tinh thn ca
nhng tr em .
Cc quc gia thnh vin phi thc y trong tinh thn hp tc quc t vic trao i 4.
thng tin thch hp trong lnh vc phng bnh, cha tr v y t, tm l v chc nng
cho tr em khuyt tt, bao gm vic ph bin v tip cn thng tin lin quan n
phng php gio dc, phc hi chc nng v cc dch v dy ngh, nhm to iu
kin cho cc quc gia thnh vin nng cao kh nng, k nng ca h m rng
kinh nghim ca h trong nhng lnh vc ny. V mt ny, phi c bit ch n
nhu cu ca cc nc ang pht trin.
iu 32: Quyn c bo v khi b bc lt v kinh t
Cc quc gia thnh vin cng nhn quyn ca tr em c bo v khng b bc lt 1.
v kinh t v khng phi lm bt k cng vic g nguy him hoc nh hng n vic
hc hnh ca tr em, hoc c hi i vi sc kho hay s pht trin v th cht, tr
tu, tinh thn, o c, hay x hi ca tr em.
Cc quc gia thnh vin phi thi hnh nhng bin php lp php, hnh chnh, x hi 2.
v gio dc m bo vic thc hin iu ny. t mc tiu ny v tnh n
nhng iu khon thch hp ca nhng vn kin quc t khc, cc quc gia thnh
vin c bit phi:
(a) Quy nh mt hay nhiu mc tui ti thiu c php thu nhn lm cng.
(b) C quy nh thch hp v gi gic v iu kin lao ng.
(c) Quy nh nhng ch ti x l ph hp m bo thc hin iu khon ny.
iu 33: Quyn c bo v chng li vic s dng tri php cc cht ma ty
Cc quc gia thnh vin phi thc hin tt c nhng bin php thch hp, bao gm
nhng bin php lp php, hnh chnh, x hi v gio dc bo v tr em khi vic s
dng bt hp php cc cht ma tu v an thn nh c xc nh trong nhng iu
c quc t lin quan, v ngn nga vic s dng tr em vo vic sn xut, bun bn
bt hp php cc cht .
iu 34: Quyn c bo v chng li mi hnh thc bc lt tnh dc v
xm hi tnh dc
Cc quc gia thnh vin cam kt bo v tr em chng tt c cc hnh thc bc lt tnh dc v
xm hi tnh dc. V mc ch ny, cc quc gia thnh vin phi c bit thc hin tt c cc
bin php thch hp cp quc gia, song phng v a phng ngn nga.
(a) Vic xi gic hay p buc tr em tham gia bt k hot ng tnh dc tri php
lut no.
(b) Vic s dng c tnh cht bc lt tr em trong mi dm hay cc hot ng tnh
dc tri php lut khc.
(c) Vic s dng c tnh cht bc lt tr em trong cc cuc biu din hay vn ha
phm khiu dm.
iu 35: Quyn c bo v chng li vic bt cc, mua bn v bun bn tr em
Cc quc gia thnh vin phi thc hin tt c cc bin php cc cp quc gia thnh
vin, song phng v a phng thch hp ngn nga vic bt cc, bun bn tr em
v bt k mc ch g hay di bt k hnh thc no.
iu 36: Quyn c bo v chng li tt c cc hnh thc bc lt
Cc quc gia thnh vin phi bo v tr em chng tt c cc hnh thc bc lt khc
phng hi n bt k nhng phng din no ca phc li tr em .
iu 37: Quyn c bo v khi nhc hnh, i x hoc trng pht v
nhn o, hnh pht t hnh v vic tc quyn t do
Cc quc gia thnh vin phi m bo rng:
(a) Khng tr em no b tra tn hay b i x hay trng pht tn t v nhn o hay
lm mt phm gi. Khng c x t hnh hay t chung thn m khng c kh nng
phng thch v nhng hnh ng phm php do nhng ngi di 18 tui gy ra.
(b) Khng tr em no b tc quyn t do mt cch bt hp php hoc tu tin. Vic
bt, giam gi hay b t tr em phi c tin hnh theo lut php v ch c
dng n nh mt bin php cui cng v trong thi hn thch hp ngn nht.
(c) Mi tr em b tc quyn t do phi c i x nhn o v tn trng phm
gi vn c ca con ngi, c tnh n cc nhu cu ca nhng ngi la tui
cc em. c bit mi tr em b tc quyn t do, phi c cch li vi ngi ln,
tr trng hp khng lm nh vy v li ch tt nht ca cc em. Cc em phi
c duy tr s tip xc vi gia nh ca mnh qua th t v cuc ving thm, tr
nhng trng hp ngoi l.
(d) Mi tr em b tc quyn t do c quyn i hi c nhanh chng hng s
gip v php l v nhng s gip thch hp khc cng nh quyn cht vn
tnh cht hp php ca vic tc quyn t do ca cc em trc mt to n hay
c quan khc c thm quyn, c lp, v t v c quyn i hi quyt nh nhanh
chng c a ra i vi bt k hnh ng no.
iu 39: Quyn ca nn nhn tr em c h tr phc hi v tm l x hi
v ti ha nhp x hi
Cc quc gia thnh vin phi tin hnh tt c cc bin php thch hp thc y s
phc hi v th cht, tm l v ti ho nhp x hi ca tr em l nn nhn ca bt k
hnh thc b mc, bc lt hay lm dng, tra tn hay bt k hnh thc i x hay trng
pht c c, v nhn o v nhc hnh no khc, hoc trong cc cuc xung t v trang.
S phc hi v ti ho nhp nh th phi din ra trong mt mi trng m bo sc
kho, lng t trng v phm gi ca tr em.
iu 40: Quyn ca tr em b co buc vi phm php lut hnh s
Cc quc gia thnh vin cng nhn quyn ca mi tr em b coi l, b t co hay b 1.
cng nhn l vi phm lut hnh s c i x theo cch thc sao cho nng cao
thc ca tr em v phm cch v phm gi, tng cng lng tn trng ca tr em
i vi nhng quyn con ngi v t do c bn ca ngi khc, trong c xem xt
n la tui ca tr em v mong mun thc y s ti ho nhp v vic m ng
mt vai tr xy dng ca tr em trong x hi.
Nhm mc ch v xt n nhng iu khon thch hp trong cc vn kin quc t, 2.
cc quc gia thnh vin phi c bit m bo rng:
(a) Khng mt tr em no b coi l, b t co hay b cng nhn l vi phm lut
hnh s v nhng hnh ng hay khim khuyt m lut php quc gia v
quc t khng cm v thi im xy ra.
(b) Mi tr em b coi l hay b t co l vi phm lut hnh s c c t nht
nhng iu m bo sau y:
(i) c gi nh l v ti cho ti khi chng minh rng phm ti theo lut php.
(ii) c thng bo nhanh chng v trc tip v nhng iu b buc ti v nu
thch hp th thng bo qua cha m hay ngi gim h php l, c gip
v php l hoc nhng gip thch hp khc chun b v trnh by s bo
v ca mnh.
(iii) Vn c phm ti hay khng phi c xc nh khng tr hon bi mt nh
chc trch, hoc mt c quan c thm quyn, c lp v v t trong mt cuc
tng trnh cng bng theo php lut c s gip v php l hay gip thch
hp khc, tr trng hp lm nh vy khng v li ch tt nht ca tr em, c
bit xt n tui v tnh hnh ca tr em, ca cha m hay nhng ngi gim
h php l.
(iv) Khng b p buc phi lm chng hoc nhn ti, c thm vn hoc nh
ngi thm vn nhng ngi lm chng chng li mnh, c tham gia v thm
vn ca nhng ngi lm chng cho mnh trong nhng iu kin bnh ng.
(v) Nu b coi l vi phm lut hnh s th c quyn i hi quyt nh ny v
nhng bin php thi hnh theo quyt nh, c a ra cho mt nh chc trch
hoc mt c quan t php c thm quyn cao hn, c lp v v t xt li theo
php lut.
(vi) c gip khng mt tin ca mt ngi phin dch nu tr em khng hiu
hay khng ni c ngn ng s dng.
(vii) Mi iu ring t ca tr em c hon ton tn trng y trong sut tt c
cc giai on t tng.
Cc quc gia thnh vin phi tm cch thc y hnh thnh nhng o lut, th tc, 3.
qui nh, cc c quan v th ch p dng ring cho cc tr em b coi l, b t co hay
b tha nhn l vi phm lut hnh s, c bit phi:
(a) Quy nh mt hn tui ti thiu m nhng tr em di hn tui c coi
nh l khng c kh nng vi phm lut hnh s.
(b) Bt k khi no xem xt thy thch hp v nn lm, th ra cc bin php
x l nhng tr em nh th m khng phi ng n nhng qu trnh t tng
t php, min l cc quyn con ngi v nhng iu kin bo v hp php
c tn trng y .
C sn nhiu bin php khc nhau nh chm sc, hng dn v lnh gim st, t 4.
vn, tm tha, chm nui thay th, cc chng trnh gio dc v dy ngh v nhng
bin php thay th khc ngoi vic chm sc tp trung, nhm m bo cho tr em
c i x mt cch ph hp vi phc li ca cc em v tng xng c vi hon
cnh v ti phm ca cc em.
Ph lc 5.2: Cc khuyn ngh ca y ban CRC i vi vic
thc hin Ngh nh th b sung CRC
500
Trong Cc kt lun khuyn ngh v Vit Nam nm 2006, y ban CRC nh gi cao
cc bin php Nh nc tin hnh thc hin Ngh nh th b sung CRC trong
lnh vc Bun bn tr em, mi dm tr em v khiu dm tr em v qua tng cng
khun kh php l quc gia v bo v tr em. y ban cng xc nh cc lnh vc trng
im cn quan tm vi mt s khuyn ngh nh sau:
Tuyn truyn v o to Mc d Nh nc tin hnh mt s hot ng nhng cc
bin php nng cao nhn thc cho cc cn b nh nc v cng ng v cc lnh
vc chu s iu chnh ca Ngh nh th vn cha c tin hnh y . Lc lng
cn b lm vic vi nn nhn ca cc vi phm trn c nh gi l thiu k nng cn
thit, c bit l k nng lin quan ti phc hi v ti ha nhp cho nn nhn l tr em.
y ban khuyn ngh Vit Nam tip tc tng cng cc bin php tuyn truyn nhng quy
nh ca Ngh nh th trong cng ng, c bit l cho tr em v cha m - thng qua
chng trnh ging dy trng hc v cc ti liu ph hp, v tip tc tin hnh o
to ph hp, c bit l cho nhng cn b lm vic vi v v tr em l nn nhn ca cc
v mua bn, mi dm v khiu dm tr em.
Thu thp s liu y ban cho rng vic thc hin chc nng ny cha y v h
thng v cn thiu ngun lc. Mc d c th tip cn thng tin v nn bun bn tr em
nhng cn tip tc tin hnh nghin cu nh gi mc v phm vi ca nn bun
bn, mi dm v khiu dm tr em. Do , y ban khuyn ngh Nh nc nn tin hnh
nghin cu nhng lnh vc c trong Ngh nh th v m bo nhng s liu ny c
phn chia, v d theo tui, gii tnh, v nhm dn tc nhm cung cp nhng cng c
hu hiu tnh ton vic thc hin chnh sch.
B lut Hnh s v quy nh hin hnh - y ban hoan nghnh vic sa i B lut
Hnh s Vit Nam (nm 1997 v 1999) nh a ra cc hnh vi vi phm mi v nhng
ch ti x pht nghim khc hn i vi cc hnh vi vi phm lin quan ti bc lt tnh
dc tr em v mc ch thng mi. y ban cng hoan nghnh nhng bin php
c p dng nhm hi ha ha cc lut trong nc hin hnh vi Ngh nh th. y
ban khuyn ngh cn lng ghp cc iu khon php l nh ngha r rng v ti phm
ha hnh vi khiu dm tr em mt cch y v tng thch vi Ngh nh th, tip tc
sa i B lut Hnh s v cc lut lin quan khc hnh s ha tt c hnh vi c
quy nh ti iu 3 ca cng c. y ban cng xut vic xem xt li iu 46 ca B
lut Hnh s phn nh r tnh c lp gia ch ti p dng i vi th phm v s
n b m nn nhn c th i hi.
y ban hoan nghnh vic quc gia thnh vin hy b vic bo lu iu 5 ca Ngh
nh th v vn dn . y ban cng hoan nghnh vic xy dng cc im tip
nhn nhng ca khu dc bin gii gia Vit Nam vi Trung Quc v Campuchia.
y ban by t quan ngi trc tnh trng gia tng nn mi dm tr em v hot
ng du lch tnh dc ang din ra Vit Nam, lu rng khong 10% lao ng tnh
dc Vit Nam l tr em. Do , y ban khuyn ngh nhng im nh sau:
Cn tng cng n lc u tranh chng mi dm tr em thng qua vic thc hin
y chng trnh lin ngnh v phng chng nn mi dm giai on 2006-2010.
Cn cung cp cc ngun lc ti chnh cho cc c s chm sc tp trung thuc
B L-TB&XH, Hi lin hip Ph n, on Thanh nin, v cc t chc khc nhm
500
UN (2006) Concluding Observations of the Committee on Rights of the Child: Viet Nam CRC/C/OPSC/VNM/CO/1 (Cc
thc hin chng trnh hng ti bo v cc nn nhn.
Tng cng cc dch v phc hi v ti ha nhp hin vn cn hn ch v mt
phm vi thc hin v thiu cn b c o to ph hp.
Xy dng cc gii php h tr cc gia nh trong qu trnh on t vi con ci l
nn nhn ca cc hnh vi vi phm php lut.
Ti cn nhc vn x l ngi hnh ngh mi dm trong tui 16-18 v khng
phi lc no cc em cng c i x vi a v l nn nhn v cc em c th b p
dng cc ch ti hnh chnh.
Cn thnh lp cc b phn Cnh st, Kim st vin v Thm phn chuyn trch x
l cc hnh vi phm php c quy nh trong Ngh nh th b sung CRC .
y ban CRC khuyn ngh Vit Nam cn:
u tin phn phi ngun lc ngn sch qua cung cp y cc dch v cho
nhng nn nhn l tr em v gia nh ca cc em, trong c dch v v gip hi
phc sc khe tm l v tinh thn, ti ha nhp x hi v hi hng khi cn thit.
m bo tr em l nn nhn ca bt c hnh vi phm php no di Ngh nh th
b sung CRC u khng b x l hnh s hoc phn bit i x hay x pht hnh
chnh, m bo trnh tnh trng k th v gt cc em ra ngoi l x hi
S dng Hng dn v Cc vn t php lin quan ti tr em l nn nhn v
nhn chng ca Ti phm (ngh quyt Ca Hi ng Kinh t v X hi 2005/20)
trong ku gi: cho php nhng quan im v quan ngi v nn nhn tr em
c trnh by trong qu trnh t tng c s dng nhng th tc mang tnh ph hp
vi tr em; m bo cc v xt x c tin hnh sm v quyn li ca tr em,
lp cc i c trch xt x cc hnh vi phm php c quy nh trong Ngh
nh th b sung CRC ; v, o to mt cch c h thng cnh st, cng t vin,
thm phn v nhng cn b c lin quan khc.
V cng tc ngn nga nn bun bn, mi dm v khiu dm tr em, y ban ku gi
Quc gia tip tc quan tm y ti cc chin lc gim ngho v tng cng ng h
cc gia nh kh khn v d b tn thng thng qua cc d n to thu nhp. y ban
cng khuyn ngh m rng ng dy h tr tr em ra hot ng 24/24 trong ngy v
tip tc p dng cc bin php phng nga cng nh cng tc vi cc t chc phi chnh
ph trong vic thc hin cc chin lc nng cao nhn thc.
Song song vi vic lu cc bin php cn thc hin ngn nga v qun l vn
con nui quc t bt hp php, bao gm thnh lp Cc Con nui Quc t thuc B TP v
Ngh nh S 69 nm 2006, c quan gim st Cng c cng khuyn ngh Nh nc tin
hnh cc bin php thch hp, bao gm sa i lut m bo tt c mi ngi lin
quan n vn con nui u hnh ng ph hp lut php quc t.
y ban khuyn ngh Vit Nam thng qua Cng c La Hague 1993 v Bo v tr em
v hp tc v vn con nui quc t v Ngh nh th v Ngn nga, trn p v trng
pht ti bun bn ngi, c bit l ph n v tr em, b sung cho Cng c Chng ti
phm c t chc xuyn quc gia nm 2000 v thc hin K hoch Hnh ng quc gia
chng bun bn ph n v tr em.
Bn cnh , y ban cng khuyn ngh Vit Nam tip tc tng cng cc hot ng hp
tc hnh php v t php quc t trong cng tc ngn nga, pht hin, iu tra, t tng
v trng pht nhng k phi chu trch nhim v hnh vi bun bn, mi dm, khiu dm
v du lch tnh dc s dng tr em.
CHNG 6:
QUYN THAM GIA

GII THIU
Chng ny tho lun v quyn tham gia ca tr em Vit Nam trong tt c cc lnh vc
ca cuc sng. Chng ny cng nghin cu xem tr em hin tham gia nh th no
trong gia nh, trng hc, cng ng v cc c s cng. Chng ny cng phn tch
nhng thch thc chnh trong vic thc hin quyn tham gia ca tr em v ch ra mt s
vn ny sinh lin quan n s tham gia ca tr em.
Hp 6.1. Cc iu khon ch yu ca CRC c lin quan n chng ny
iu 2 Khng phn bit i x;
iu 3 Li ch tt nht ca tr em;
iu 5 Quyn tham gia ty theo nng lc pht trin;
iu 9 (2) Quyn trong qu trnh t tng lin quan n vic cch ly khi cha m;
iu 12 (1) Quyn by t kin v c lng nghe;
iu 13 (1) Quyn t do by t kin, bao gm quyn tm kim, nhn v truyn t thng tin v
cc tng
iu 14 (1) Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio (2) quyn v ngha v ca cha m, v.v
nh hng cho tr em trong vic thc hin quyn ca mnh ph hp vi nng lc pht trin ca tr
iu 15 (1) Quyn t do hi hp v kt giao
iu 16 (1) Quyn ring t v khng b cng kch bt hp php v danh d (2) quyn c lut
php bo v chng li s can thip vo vic ring t hoc cng kch bt hp php v danh d;
iu 17 Vai tr ca truyn thng v tip cn vi thng tin
iu 23 (1) Quyn ca tr khuyt tt c tham gia tch cc
iu 29 (1. a-e) Quyn gio dc (chun b cho tr c mt cuc sng c trch nhim trong x hi t
do, v.v)
6. 1 ngha ca S tham gia ca tr em
Mc d CRC khng qui nh ring r rng v quyn tham gia, nhng c mt nhm cc
iu khon ca Cng c lin quan n vn ny (cc iu khon v quyn tham gia),
trong iu 12 c coi l nn tng. Cc quyn nm trong nhm quyn tham gia ny l:
quyn by t kin v c lng nghe (iu 12);
quyn tm kim thng tin, v t do by t kin (iu 13);
quyn t do tn ngng v tn gio (iu 14);
quyn t do kt giao v hi hp (iu 15); v
quyn ring t (iu 16);
CRC mang li mt cch nhn mi v tr em, vi vai tr l nhng ngi tham gia tch cc
trong cuc sng ca mnh. Mc d tha nhn tr em l ngi d b tn thng cn c s
bo v v tr gip ca gia nh, x hi v nh nc, CRC cng quy nh rng mi tr em
c th hnh thnh v by t kin, tham gia vo qu trnh a ra quyt nh v to nh
hng ti cc gii php, can thip vo qu trnh thay i x hi v xy dng dn ch vi
vai tr l mt bn tham gia
501
. Tuy nhin, ngi ln, c bit l cha m, ngi gim h,
ngi chm sc v thy c gio cn m bo rng s tham gia ny s c thc y sao
cho khng nh hng tiu cc ti li ch v s pht trin ca tr em.
S tham gia ca tr em c vai tr quan trng v nhiu l do. Vi s tham gia ca tr em
trong qu trnh a ra quyt nh, cc t chc v Chnh ph s m bo c rng nhng
quyt nh ny s p ng cc nhu cu v nhng mi quan tm thc s ca tr em thay
v nhng nhu cu do ngi ln nhn nh. Nhn chung, tr em c t quyn lc v mt x
hi hn so vi ngi ln
502
, do vy cc em c th khng to c nh hng i vi cc
quyt nh c a ra tr khi c nhng n lc c th nhm to iu kin cho vic ny.
Quyn tham gia cng mang li nhng li ch c th cho nhm tr em b sao nhng v tr
em ngho (nhng tr em ny thng khng c ha nhp v mt x hi, vn ha, chnh
tr v i sng kinh t ca cng ng v x hi). Li ch ny l do vic khuyn khch s
tham gia ca tr em i hi vic thay i quan im, trong tr em c coi l nhng con
ngi c quyn hp php thay v ch l nhng i tng hng li t cc chng trnh h
tr ca ngi ln.
Nc thang v s tham gia ca Roger Hart m t nhng kch bn khc nhau ca mi quan
h quyn lc gia tr em v ngi ln theo hnh bc thang.
Hnh 6. 1 Nc thang tham gia
K
h
n
g

t
h
a
m

g
i
a
8. Cc quyt nh ca
tr em v c chia
s vi ngi ln
7. Tr em c sng kin
v c nh hng
6. Sng kin ca ngi
ln, cc quyt nh c
chia s vi tr em
5. c tham kho
kin v c thng
bo
4. c lm nh ch
dn
3. Chiu l hnh
thc
2. Trang tr hnh
thc
1. Li ko r r
C
c

m

t
h
a
m

g
i
a
Ngun: Trch dn t Hart, R. (1992) S tham gia ca tr em: t tham gia chiu l n quyn cng dn
501
Santos Pais M. (2000) Child participation and the Convention on the Rights of the Child. UNICEF (S tham gia ca
Tr em v Cng c v Quyn Tr em)
502
Boyden J. (1997) Childhood and the policy makers: a perspective on the globalization of childhood Constructing and
Reconstructing Childhood: contemporary issues in the sociological study of childhood ((Xy dng v ti to tui th:
cc vn ng i trong nghin cu x hi hc v tui th)
6.2 Khi qut s tham gia ca tr em trong bi cnh kinh t, vn ha, chnh
tr v x hi ca Vit Nam
Lut Bo v, Chm sc v Gio dc Tr em (1991) c qui nh quyn tham gia ca tr
em. Nhng lut khc cng c ban hnh v sa i nhm gip to mi trng
khuyn khch tr em tham gia vo cc kha cnh khc nhau ca cuc sng.
Nhiu c quan m trch hay nhng ngi c ngha v (cc cn b Chnh ph, nhng
nh qun l gio dc, gio vin, cha m, ngi chm sc v nhng ngi ln khc) quan
ngi rng quyn tham gia ca tr em s ph hp nh th no vi bi cnh vn ha Vit
Nam trong khi nn vn ha ny nh gi cao s vng li ca tr em v tn trng quyn
lc ca cha m.
S tham gia ca tr em l quan trng bi v chng em hiu cha m v cc thy c gio do chng em
sng vi h v gp h hng ngy v h c th ngh h hiu chng em, nhng chng em hiu bn thn
v nhng g mnh tri qua hn l ngi ln v chng em bit mnh mun g cho tng lai.
Cc thnh vin cu lc b tr em v tr em lang thang ti cc tnh, t 14-15 tui (Nhm cng tc PCP v
quyn tr em, 2009).
Qu trnh hin i ha kinh t-x hi thng coi trng s t th hin mnh, dn n nhu
cu ngy cng tng ca ngi dn v mt nn dn ch. iu ny bao gm quyn c
tham gia cho mi cng dn trong c tr em. Cc t chc chnh tr, x hi, ngh nghip
v on th qun chng hin nay Vit Nam ang thay i v pht trin, v quyn ca
tr em tr nn r rng hn vi s thnh lp Hi Bo v Quyn tr em Vit Nam nm
2008. iu quan trng l cn gip cc t chc phi chnh ph huy ng ting ni ca tt
c mi ngi (bao gm c tr em), h c th tham gia mt cch t do v y hn
trong cc quyt nh nh hng n cuc sng ca mnh.
Quyn tham gia ca tr em l mt cch nhn nhn mi m, mang tnh t ph v mi
quan h gia ngi ln v tr em Vit Nam, cng ging nh nhiu quc gia khc.
C nhiu thi v thi quen n su vo nn vn ha v mi trng gia nh gy
cn tr s tham gia thc s ca tr em. V d, Vit Nam c cu ni ph bin l Trng sao
khn hn vt; cu ni ny cho thy s coi trng vo kinh nghim v mc trng thnh.
Mi quan h vn c gia ngi ln vi tr em da trn th bc cao hn ca ngi ln
v mt quyn lc, a v, tui, quan h h hng c duy tr trong sut cuc i, mc
d di nhng hnh thc khc nhau. Khng ging nh mt s nn vn ha khc m
nhng ngi ni chuyn ch n thun gi nhau l ti (I),chng ti (we) v anh,
cc anh(you), th c rt nhiu cc i t nhn xng trong ting Vit th hin th bc
phc tp gia nhng ngi ni chuyn. Trong khi ni chuyn, cn c ngn ng v hnh
vi tn trng nu ngi i thoi ln tui hn v s dng i t nhn xng tng ng vi
mi quan h vi ngi . Th bc xng h trong khi ni chuyn cng ph thuc vo
tui v gii tnh v cn nhiu yu t khc. Nghi thc ngn ng truyn thng mt phn
dn n vic nhiu tr em cn min cng trong vic by t kin ca mnh mt cch
ci m, c bit l khi nhng kin ca cc em khng ging vi nhng kin m nhng
ngi ln tui hn a ra trc .
6.3 S tham gia ca tr em trong mi trng gia nh
Vit Nam, tr em c coi l ca ci ca gia nh. o Khng mong mun cha m
phi chm sc cho con ci v phi c trch nhim vi s pht trin ca con ci. Vai tr
ngi ch gia nh hin vn c mc nh cho nam gii l ngi a ra quyt nh
chnh; iu ny dn n c cu quyn lc mang tnh gia trng, c bit l nhng gia
nh nng thn
503
.
503
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam(2008) Kt qu iu tra Gia nh Vit
Khi gia nh tho lun mt s vn , chng (tr em) cn nh qu khng th quyt nh c g.
Chng nghe theo quyt nh ca chng ti.
Phng vn su, i din ch h l n, Tr Vinh; BVHTT&DT v cc ng tc gi,(2008). Kho st quc
gia v gia nh Vit Nam 2006
Cc gi tr v quy tc vn ha t tr em gi vo v tr yu hn trong gia nh so vi cc
em trai. Trong o Khng gi tr ca tr em gi v ph n c da vo 3 iu rn dy
tam tng (trong gia nh, con gi phi theo cha, sau khi kt hn th phi theo chng; v
sau khi chng cht th phi theo con trai), v 4 c hay cn gi l t c (cng, dung,
ngn, hnh).
Tam tng buc cuc i ca ngi ph n ph thuc vo gia nh, c bit l vo n
ng. Theo t c th con gi phi th hin hnh vi c x ngoan ngon v du dng.
Nhng em gi mun by t quan im ca mnh th b coi l c tnh cch ni lon hoc
ging con trai v iu ny thng khng c nh gi cao. S phn bit i x nam
n ny, bt u t thi th u, khng khuyn khch cc em gi tch cc tham gia vo cc
vn ca gia nh hay qu trnh a ra quyt nh.
Con gi thng gn gi vi ngi m hn do c th chia s bun vui vi m ca mnh. M em c kinh
nghim sng nn m bit rt nhiu iu. Em c th ni vi m v tt c mi chuyn.
Phng vn su vi mt em gi ti TPHCM, do B VHTT&DL v cc ng tc gi (2008) Kho st quc
Quyn ca cha m trong vic quyt nh hn nhn trong x hi truyn thng Vit Nam
gim ng k cng vi nhng thay i x hi
504
. Tuy nhin, nhng li ch chung ca gia nh
hoc ca cng ng vn c th ln t mt s la chn c nhn nht nh ca tr. C th thy
v d in hnh phong tc cp v ca nam gii ngi dn tc Hmong, v tc cp
chng ca n gii ngi dn tc Bahnar v Jrai
505
. Trong trng hp ny, li ch ca vic
duy tr s hiu tho ca con ci v gn kt cng ng c coi l quan trng hn vic tham
kho v tn trng kin ca con ci v vic to hn v la chn bn i ca h.
Kho st gia nh Vit Nam nm 2006 cho thy mc d quy tc truyn thng knh lo
c th vn hin din Vit Nam, nhng cc gia nh ang tr nn dn ch hn, thanh
thiu nin v cha m cng trao i vi nhau nhiu hn. iu ny c th cho thy cha m
ang ngy cng c thin ch v c kh nng lng nghe con ci h; cng c th nguyn
nhn l do quy m gia nh ngy cng nh hn, do vai tr ca mi thnh vin trong
gia nh cng ln hn, c bit l khu vc thnh th. Tuy nhin, kho st gia nh cng
ch ra rng c mt s tr em khng dm ni thng ra nu cc em cho rng cha m mnh
khng cng bng.
506
Mt s sng kin c thc hin khuyn khch cc gia nh quan tm hn na
n quan im ca tr em. V d nhm thc y s chm sc v pht trin u i cho
504
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam (2008) Sd
505
Tc cp v din ra sau Tt c nh hng c bit n cc gia nh ngho. Nu ngi con trai thch mt ngi con
gi, anh ta c th cp c gi v a v nh d c gi c thch anh ta hay khng. Nu cha m c gi chp nhn qu
t gia nh ngi con trai, c gi s phi ci anh ta. Ngc li vi phong tc ca ngi Hmong, dn tc Bahnar v
Jrai, cc c gi c quyn c cp chng. Mt c gi s lt nhiu g sn nh th hin s sing nng, v sau
khi cp c chng, c gi s phi nh lm ch gia nh. C gi khng cn phi i hc m phi chm ch lm
cng vic ng ng (B GD&T, UNICEF v UNESCO (2008) Nghin cu v chuyn tip t tiu hc ln trung hc c
s cho tr em gi ngi dn tc thiu s)
506
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam (2008) Kt qu iu tra Gia nh Vit
tr em, Qu Cu tr tr em Anh t chc tp hun cho cha m v k nng lm cha m
v CRC. Tp hun ny gip cha m thay i thi v hnh vi, v d, cho con ci t
chn la qun o cho mnh trc khi i ra ngoi, hoc hi kin con ci v vic thch n
thc n no hn trc khi chun b nu n.
B GD-T v cc t chc on th ti trng hc v cc cu lc b dnh cho thanh
thiu nin th nghim d n gio dc k nng sng nhm gip thanh thiu nin xy
dng s t tin v kh nng giao tip hiu qu hn vi cha m
507
. Kt qu l tr em cm
thy c tn trng hn v t tin hn. nhng a phng t chc tp hun cho cha
m v con ci v CRC, tr em c tham kho kin nhiu hn
508
.
Theo Kho st nh gi v thanh thiu nin Vit Nam nm 2005, (SAVY) 64% thanh
thiu nin trong tui t 14-17 cho rng gia nh c lng nghe kin ca mnh
509
. Cn
ch rng tr em trong cc gia nh thuc tng lp trung lu trong x hi Vit Nam
thng c nhiu c hi (v phng din knh thng tin, cc iu kin vt cht v kh
nng tip cn tm kim thng tin) tham gia cc hot ng (bao gm vui chi gii tr, gio
dc v nhng hot ng cng ng) mt cch t tin hn so vi nhng tr em trong cc
gia nh thuc cc tng lp di.
6.4 S tham gia ca tr em trong mi trng hc ng
B GD&T ch o p dng phng php ging dy ly hc sinh lm trung tm trn
ton quc v c hng lot cc n lc ng ch nhm m bo vic p dng phng
php ging dy c s tham gia ca hc sinh. D c nhng n lc nh vy, nhng
cc c hi dy v hc c tnh tng tc vn cn kh hn ch. C nhiu l do dn n
tr ngi ny, chng hn nh chng trnh ging dy nhn chung cn nng v l thuyt,
thiu cn b gio vin c o to bi bn v thiu cc ngun lc ging dy ph hp,
vn cn tn ti phng php ging dy ch tp trung vo thuyt ging, s s lp vn cn
ln cng nh c s vt cht lp hc khng ph hp. Hu ht cc hc sinh n lp l
nghe ging v chp bi ging ca gio vin, v cc quy trnh dy hc nh vy cn tr
hc sinh t do pht biu v tham gia tch cc.
510

Vic ging dy cho tr em v quyn tham gia ca cc em phn ln vn mang tnh ri rc
v l thuyt. Nh trng thng tp trung vo kin thc, ch cha ch trng n vic
pht trin cc k nng v d nh k nng giao tip, t duy a chiu v k nng la chn
(cc k nng ny l thit yu thc hnh vic a ra cc s la chn trong cuc sng).
Vic mt s hc sinh cn chng kin hoc trc tip b xm phm quyn di cc hnh
thc khc nhau nh trng pht thn th
511
th hin thc t l quyn c tham gia
ca tr em khng th c thc hin trong mt mi trng hc ng khng thn thin
v khng an ton.
Hn na, h thng nh gi hin ti trong ngnh gio dc cn khuyn khch hc sinh sao
chp li nhng g c trong bi ging v hc v im s, thay v phn tch vn bng
s t do t duy hoc tnh sng to ca hc sinh. Tnh trng dy thm tr thnh vn
gy rt nhiu tranh ci. Tnh trng ny khuyn khch hc sinh lm theo nhng p n
507
B GD-T v UNICEF (2008) nh gi kt thc d n. Gio dc k nng sng v Sng lnh mnh
508
Save the Children UK (2007) Evaluation report on Early Childhood Care and Development Project (Bo co nh gi
v D n Chm sc v pht trin tr th)
509
510
Xem thm Chng 4 v quyn c gio dc v pht trin v tho lun su hn v mi trng hc ng
511
Save the Children US, Plan Viet Nam and UNICEF Vit Nam(2006) Educating or abusing: Physical and Emotional
Punishment of Children in Viet Nam H Ni (Gio dc hay lm dng: Vic trng pht tnh cm v thn th tr em
Vit Nam)
mu c thy/c gio dy thm a ra.
512 512
Cc thy c gio cn bi dng phng php ging dy v k nng ca mnh, ng thi cn cn nhc
k lng thi gian biu ti trng v s dng t ng n gin khi ging dy.
Hc sinh ti tnh Yn Bi, tui t 12-14. (Nhm cng tc Cc t chc Phi chnh ph v quyn tr em 2009)
Nhng thnh qu trong ph cp gio dc tiu hc Vit Nam a nhiu tr em n
trng. y cng l ni cc em thng tham gia vo mt s cc hot ng tp th bn
ngoi mi trng gia nh. Trng hc cn c th l ni m nhng tr em khng c gia
nh hoc mi trng gia nh khng to iu kin c tham gia vo nhng hot ng
c ngha.
i thiu nin tin phong (dnh cho tr em t 9-15 tui) c mt cc trng hc trong
c nc v c lin kt vi on thanh nin. Nhng hc sinh c thnh tch hc tp tt
c chn m nhn cc v tr lnh o, v d nh lm lin i trng, lp trng
hoc lm ngi iu hnh/dn chng trnh cho mt s hot ng ca ton trng. Tuy
nhin khng phi tt c nhng hc sinh ny u c o to hoc c h tr m
nhim vai tr i din cho cc bn cng trang la mnh mt cch c hiu qu.
Mc d nhim v ca cc t chc trong trng hc l h tr s tham gia ca hc sinh,
nhng cc t chc ny cn c xu hng ch trng n nhng hot ng mang tnh h
ho, khu hiu. Tuy nhin, nhng trng hc m cc gio vin c hiu bit v CRC
v s tham gia ca tr em cng nh c trang b cc k nng thch hp, tr em c th
tham gia mt cch thc s v c ngha. Kinh nghim t nhiu d n pht trin cho thy
tr em c th rt gii trong vic xy dng cc cng c truyn thng. V d, cc em c th
vit bo tng trong cc dp c bit (nh ngy nh gio), hoc xy dng cc hnh thc
hot ng truyn thng a dng m trc y thng c coi l trch nhim ca gio vin.
T chc i thiu nin tin phong c th ng vai tr xc tc thu ht tr em tham gia
vo cc hot ng tp th v thm ch lm cu ni gia tr em vi cc nh hoch nh
chnh sch. V d nh ti tnh Bn Tre, di s lnh o ca i thiu nin tin phong
v s h tr ca d n Young Lives ca T chc cu tr tr em
513
, tr em i thoi
v vn gio dc vi cc nh hoch nh chnh sch a phng. Mt trong s nhng
vn ln m tr em t ra l tnh trng hc qu ti, khng c thi gian tr em
th gin. Sau cuc i thoi, cc nh chc trch tnh quyt nh cm tt c cc lp
dy hc thm vo Ch Nht. Nhng tr em rt vui vi quyt nh ny v cc em
thy c vai tr ca mnh trong vic hnh thnh cc chnh sch a phng By gi
th chu c th i thm ng b hoc i cng b m m khng lo phi ngh hc
514
. Hng
ngn hc sinh ca tnh c hng li t nhng quyt sch nh vy.
Mt s tr em b hc c h tr i hc li, hoc c h tr tham gia cc lp
hc khng chnh quy hay cn gi l lp hc tnh thng. Nhng lp hc ny ch dnh
vi gi dy, v khng c hot ng ngoi kha hay cc hot ng khc, v vy khng
to c mi trng hiu qu cho s tham gia ca tr em. Hn na, nhng hc sinh
va phi i hc va phi lao ng kim tin cho gia nh cng c t c hi c tham gia
vo cc hot ng trong nh trng. Do , s tham gia ca tr em cc lp hc khng
chnh quy nhn chung vn cn hn ch.
512
Lng ca gio vin thp, khin h thng yu cu hc sinh tham d cc lp hc thm ca h nhm ci thin
thm thu nhp.
513
D n Young Lives l mt d n nghin cu chnh sch quc t nhm gii quyt ngho i tr em ti 4 quc gia
bao gm Vit Nam, n , Peru v Ethiopia
514
Save the Children UK (2006) Summary report on Childrens dialogue with local policy makers on education (Bo co
tm tt v i thoi ca tr em vi cc nh hoch nh chnh sch a phng v gio dc)
Mt trong s nhng kh khn chnh i vi tr em dn tc thiu s trong vic tham gia
vo cc hot ng trong trng hc l s khc bit v vn ha, trong c ro cn v
ngn ng. Nhiu tr em dn tc thiu s bit t hoc khng bit ting Vit khi nhp hc
nn gp nhiu kh khn trong vic tip cn nhng thng tin c bn v by t kin ca
mnh trong lp hc v cc cuc hp chung. T nm 2005, B Gio dc & o to
thc hin chng trnh dy bng mt s ngn ng dn tc thiu s bn cnh ting Vit
(nh E, Khme hoc Chm) ty theo nhu cu v yu cu ca hc sinh
515
.
Nhiu gio vin khng thuc cng dn tc vi hc sinh ca mnh, do khng phi lc
no h cng c hiu bit hoc s nhy cm v vn ha. Thng th ch c mt s
hot ng ngoi kha hoc nm trong chng trnh hc thc y tng tc tch cc
gia hc sinh nam v hc sinh n, hoc thc y s t tn v t tin ca cc em
516
.
Mt yu t phc tp na l nhng nhm dn tc thiu s khc nhau c th c quan nim
v thi khc nhau i vi vn truyn thng v s tham gia ca tr em, c bit l
gia cc em nam v cc em n.
6.5 S tham gia ca tr em trong cng ng, cc c s chm sc tp trung
v cc th tc php l
6.5.1. Trong cng ng
X hi Vit Nam rt quan tm n li ch ca tr em. Nhiu s kin v l hi c dnh
cho tr em, nh Trung thu hoc Ngy Quc t thiu nhi. Nhiu cng ng v dng h t
lp qu khuyn hc khuyn khch vic hc tp nng cao v to iu kin cho tr em
ngho i hc.
Tr em v ang tham gia vo rt nhiu hot ng ca cng ng nhng vai tr ca
cc em (c th l ht mt bi hoc v mt bc tranh) cha hn cho php cc em
tham gia mt cch y . Cc hot ng c s tham gia ca cc em khng c thc
hin thng xuyn v ch trong mt thi gian ngn nn cha th to nh hng n cc
chnh sch hoc chng trnh. Tuy nhin, vn c nhng phong tro truyn thng trn
ton quc trong cc dp c bit nh Thng hnh ng v tr em v Ngy gia nh Vit
Nam v nhiu phng php khc cng c thc hin nhm thc y s tham gia
ca tr em trong cng ng.
Cc c quan truyn thng thng xuyn ng ti cc vn quyn tr em. Tr em
nhiu ni (trong v ngoi nh trng) va l ngi tuyn truyn, va tham gia trc tip
vo cc hot ng, v d lin quan n phng nga HIV hoc bo v tr em. Nhng hot
ng nh vy din ra phn ln l di hnh thc din n cho tr em nh Ngi sao
nh, i tuyn truyn vin tr em, Cu lc b quyn tr em v Cu lc b phng
vin nh
517
.
Hot ng a tin ca cc c quan bo i l rt ng trn trng. Tuy nhin cn lun ghi
nh nguyn tc v li ch tt nht ca tr em nh nu trong CRC. iu ny c ngha
l, v d, m bo gi b mt danh tnh, thng tin ca tr cng nh phi c s ng thun
ca tr khi a tin, bi bo v tr em v gia nh khi b quy ry.
Song song vi cc hot ng truyn thng v gio dc, Chnh ph cng thc y cc
phong tro xy dng cc lng/x v qun/huyn vn ha. Mt s tr em c dy k
515
Phng vn ca tc gi vi mt quan chc ca V Cc vn Dn Tc, B GD&T, 24/3/2008
516
Save the Children UK (2006) Summary report on Childrens dialogue with local policy makers on education (Bo co
tm tt v i thoi ca tr em vi cc nh hoch nh chnh sch a phng v gio dc)
517
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2005) Bo co quc gia v Thc hin Ngh nh th khng bt buc v Bun
bn tr em, mi dm tr em v vn ha phm khiu dm tr em v Ngh nh th khng bt buc v S dng tr em
trong xung t v trang
nng sng, bao gm cc ch v HIV/AIDS, cc hnh vi tnh dc an ton v vn
lm dng cht gy nghin. Nhng kin thc thng tin trn gip tr em bit cch t bo v
mnh. Tr em cng c dy cch thc tham gia vo cc vn c lin quan n cuc
sng ca mnh v cch gip nhng bn khc.
Kho st nh gi v thanh thiu nin Vit Nam 2005 (SAVY) t cu hi vi nhm
thanh thiu nin t 14-25 tui v cc gii php hnh ng m Chnh ph c th thc hin
nhm ci thin cuc sng cho cc em. Gn 1/3 s thanh thiu nin c hi a ra
khuyn ngh u tin s mt hoc s hai l cho php thanh thiu nin tham gia nhiu hn
vo cc hot ng ca cng ng; iu ny chng t mi quan tm ln ca cc em i
vi cc hot ng ca cng ng. Nhn chung, khuyn ngh c u tin cao nht l tng
c hi vic lm; y c th c coi l mt hnh thc tham gia (vo lc lng lao ng)
v ng gp khc ca mt cng dn cho cng ng ca mnh
518
.
6.5.2. Ti cc c quan, t chc, c s bo tr x hi
Tr em sng ti cc c s chm sc tp trung ti Vit Nam c t c hi tc ng n nhng
quyt nh c nh hng ti cuc sng ca cc em. V d, ti cc c s bo tr x hi ch
14% s tr em c phng vn
519
tr li rng cc em c tham gia vo cc quyt nh
hoc hot ng lin quan n cc em. Trong mt nghin cu gn y v nguy c d b nh
hng bi HIV ca tr em v thanh thiu nin sng ti cc c s chm sc tp trung
520
, mt
s tr em cho bit cc em phi i lm xt nghim HIV bt buc nhng li khng c thng
bo kt qu xt nghim ca mnh. Nhiu em ni rng cc hot ng v mn hc ngoi kha
v sc khe sinh sn cha ph hp vi nhu cu, li ch v tui ca cc em. Tuy nhin,
do s khc bit v quyn lc gia cn b nhn vin vi nhng tr em sinh sng ti cc c
s tp trung, hon ton c th hiu c l cc em rt ngi yu cu c tham gia vo cc
quyt nh nh hng n mnh, hoc a ra kin v cc vn c th.
cc c quan dn c, nh Quc hi hoc Hi ng nhn dn, to nhiu c hi cho
tr em tham gia v a ra kin ca mnh. Cc c quan B ngnh ca Vit Nam phi
hp vi cc t chc quc t t chc mt s din n v i thoi vi tr em cp
tnh thnh v trung ng, cc din n ny thu ht s lng ln tr em tham gia. Vn
c tho lun cc din n bao gm HIV/AIDS, k nng sng, s tham gia ca
tr em, quan im ca tr v tng lai ca Vit Nam, gio dc, vv. Tr em cng tham gia
ng gp kin v vic thc hin quyn ca mnh v nhng kin ny c a vo
bo co nm 2009 ca Chnh ph Vit Nam trnh y Ban CRC, v v sa i Lut Bo
v, Chm sc v Gio dc Tr em
521
. Tuy nhin, cho d tr em c c hi t cu hi v
nhn c cu tr li th ngi ln vn l ngi a ra nhng quyt nh cui cng.
6.5.3 Trong cc th tc php l
Nh c quy nh trong B lut Hnh s 1999 (iu 105), mt s hnh vi phm ti
(nh c gy thng tch, cng dm, hip dm) ch b truy t khi c yu cu ca nn
nhn (hoc ngi i din hp php cho nn nhn trong trng hp nn nhn l ngi
cha thnh nin hay b khuyt tt v th cht hoc tinh thn).
518
519
B LTBXH, C quan pht trin Canada v UNICEF Vit Nam (2005) Phn tch tnh hnh cc chng trnh chm sc
tp trung v chm sc thay th ti Vit Nam
520
B LTBXH v UNICEF Vit Nam, 2007 nh gi v s nh hng, bin php i vi HIV/AIDS, phng nga
TI/HIV, chm sc v nhu cu h tr ca tr em sng ti c s chm sc tp trung trong tui 14-19 ti mt s trung
tm gio dc x hi v trng gio dng ti Vit Nam
521
2002-2007
Php lut Vit Nam cho php tr em (l nn nhn hay th phm) c quyn tham gia trong
t tng hnh s v c quyn trnh by kin v quan im ca mnh. Tuy nhin trong mt
s trng hp, th tc t tng cng cha c qui nh ph hp to iu kin cho
cc em thc hin quyn ny mt cch hiu qu. V d, do cc hnh thc bo v c bit
cn thiu hoc cn yu, nhiu nn nhn tr em (hoc ngi gim h ca cc em) t chi
n ta nghe xt x. V c th do qu trnh iu tra v xt x ti ta c tin hnh
trong mi trng khin cho cc nn nhn tr em v cc tr em vi phm cm thy s st,
cc em c th khng cm thy thoi mi v t tin nu kin quan im ca bn
thn. H qu l, mt s cn b cng an, kim st vin v thm phn cn c quan im
cho rng tr em khng c kh nng hiu quy trnh t tng hoc khng c ng gp quan
trng vo qu trnh ny.
Lut hnh chnh cng cha c iu khon c th nhm thc y s tham gia ca tr
em vi phm trong qu trnh a ra quyt nh, ngay c i vi vic p dng nhng bin
php can thip v ch ti ph hp nht i vi cc em. Theo php lut, cng an khng
c ngha v thng bo cho ngi cha thnh nin vi phm hnh chnh v hu qu ca
nhng hnh vi vi phm php lut ca h. Chnh vic khng cung cp thng tin nh vy
s hn ch kh nng tham gia ca tr.
Vit Nam hin cha c cc iu khon bt buc quy nh rng cc c quan nh cng an,
vin kim st v ta n phi ch nh lut s cho nn nhn tr em, mc d cc c quan
ny c ngha v ch nh lut s cho ngi phm ti l tr em. Mc d nn nhn tr em
c quyn c c lut s bo v quyn v li ch ca mnh tt c cc giai on trong
qu trnh t tng hnh s, h tr php l min ph ca nh nc hin ch dnh cho ngi
phm php cha thnh nin. Tuy nhin, trn thc t mt s thnh ph (v d: thnh
ph H Ch Minh) c trung tm t vn php l min ph cho c nn nhn tr em v b co
l ngi cha thnh nin.
Tr em d b tn thng (bao gm c nn nhn v ngi phm ti), v d nh tr em
ngho, tr khuyt tt hoc khng c ngi chm sc chnh u c nhn h tr php l
min ph. Tr cng c th c t vn php l min ph ti cc trung tm t vn php l
do cc t chc x hi nh on thanh nin v Hi ph n thnh lp nhm cung cp cc
dch v ny cho thnh vin ca mnh.
6.6 Cc n lc quc gia
Hp 6.2. Kt lun khuyn ngh nm 2003 ca y ban CRC v cc vn lin quan n quyn
tham gia ca tr em Vit Nam

y ban quan ngi rng quan nim/thi c i vi tr em trong x hi hin vn ang tn ti v gy
hn ch i vi vic tn trng kin tr em trong mi trng gia nh, trng hc v x hi. Thm vo
, khng phi lc no kin ca tr em cng c quan tm trong cc quy trnh th tc php l v
hnh chnh, v d nh cc trng hp lng nghe kin ca cc em v vic cha m ly d.
30. y ban khuyn ngh rng Quc gia thnh vin:
(a) Thc hin cc chin dch nng cao nhn thc nhm vo cha m, gio vin, cc cn b Chnh
ph, b my t php v x hi v quyn c quan tm, xem xt kin ca tr em v quyn c
tham gia vo tt c cc vn c tc ng n cc em.
(b) Thc hin cc bin php php l m bo rng trong tt c cc quy trnh th tc hnh chnh v
xt x c tc ng n tr em, th cc em phi c quyn by t kin v cc kin lin quan
n cc em phi c quan tm xem xt.
(c) Cc c quan hnh chnh v ta n cn thc y v to iu kin tn trng kin v s tham gia
ca tr em trong tt c cc vn nh hng n cc em, ph hp vi iu 12 ca Cng c
Ngun:

y ban CRC (2003), Kt lun khuyn ngh: Vit Nam
Trong 5 nm qua, tm quan trng ca s tham gia ca tr em c tha nhn nhiu
ni trn c nc. Tr em c ngi ln h tr thnh lp cc cu lc b v din n
ca mnh v t t chc cc hi tho nhm c c s tham gia thc cht v mc tham
gia cao nht (theo nc thang ca Hart nh cp trn). Cc sng kin ny c ni dung
v phm vi a dng, t s tham gia ca tr em trong cc hot ng th cht n vic cc em
by t kin v a ra s la chn trong cc vn c nh hng ti cuc sng ca mnh
v nhng ngi trong gia nh hoc cng ng. Mt s hot ng in hnh bao gm thnh
lp cc cu lc b tr em, cc din n, hay t chc cc cuc thi l ni cc em pht trin
k nng lnh o v iu hnh qu trnh tham gia; thc hin cc nghin cu c s tham gia
ca tr em v cc vn ca tr em, nng cao nng lc cho gio vin v tr em, tham kho
kin ca tr v cc vn pht trin quan trng.
Mt trong nhng sng kin quan trng nht gn y c thc hin vo nm 2007
2008. Nhm Cng tc ca cc t chc phi chnh ph v quyn tr em t chc tho
lun nhiu vn vi 339 em gi v em trai trong tui t 10 16 n t cc tnh/
thnh trong c nc. Cc bui tho lun bao gm cc vn lin quan n nhp c v
bun bn ngi, HIV v AIDS, gio dc, s tham gia ca tr em v vn bo lc. Cc
em a ra cc khuyn ngh v gim k th i vi tr em nhim HIV v AIDS; thit lp
c ch thn thin vi tr em tr em c th bo co cc trng hp b xm hi; khin
gio vin lng nghe quan im ca hc sinh; ci thin vn v sinh v nc thi trong
trng hc; v thit lp cc nhm y t lu ng nhm chm sc sc khe cho nhng tr
em nhp c
522
. Nhng khuyn ngh trn u c a vo bn chnh thc ca Bo co
b sung s c trnh ln y ban CRC.
Cc kha tp hun v s tham gia ca tr em ti cc tnh trng im c Trung
ng on v cc i tc t chc. C nc hin c khong 17.000 cu lc b Quyn
tr em v 44 cu lc b phng vin nh ti 22 tnh/thnh vi s thnh vin chnh thc
l 2.500
523
. Tuy nhin, nhiu em cn thiu k nng iu hnh cu lc b ca mnh. Nhiu
cu lc b ra tiu ch gia nhp v c nh s lng thnh vin, nn lm hn ch s
lng tr em tham gia.
Mt s lut c ban hnh v sa i nhm to iu kin cho tr em c ting ni hp
php trong nhiu vn nh hng n cuc sng ca cc em. Quyn c tham gia
ca tr em c quy nh trong B lut T tng dn s (nm 2004). B lut ny quy
nh quyn ca tr em c by t kin trong vic quyt nh i vi nhng ti sn
chung ca gia nh (iu 109), i tn (iu 27), v trong vic xc nh quc tch (iu
28 v 30), cng nh lin quan n hnh nh (iu 31) v s ring t (iu 38) ca tr
em. iu 57 ca B lut T tng hnh s (2003) cng quy nh quyn c by t kin
trong quy trnh t tng, trong dnh hn Chng XXXII v cc th tc t bit i vi
ngi cha thnh nin vi phm php lut. Tr em Vit Nam cng c quyn c tham
kho kin v vic nhn con nui, theo iu 92 v 93 ca Lut Hn nhn v gia nh
(nm 2000). Php lnh v ngi tn tt (1998) nu bt nhu cu cn to iu kin cho
ngi khuyt tt tham gia vo cc hot ng x hi, cc s kin vn ha, th thao v gii
tr v cc t chc x hi (iu 5 v iu 24).
Lut Khiu ni v T co (nm 2005) quy nh rng tt c cc cng dn, trong c tr
em, u c quyn c khiu ni v cc hnh vi phi php php lut. Php lnh x pht
hnh chnh (nm 2002) cng quy nh rng ngi cha thnh nin c quyn khiu ni
i vi nhng quyt nh x pht hnh chnh i vi h.
Mt hot ng h tr quan trng i vi vic thc hin quyn tr em ni chung v quyn
tham gia ca tr em trong gia nh, nh trng v cng ng ni ring l quyt nh ban
522
Nhm Cng tc ca cc t chc phi chnh ph v Quyn tr em (2009) Bo co b sung cho Bo co thng nin ln
th 3 v th 4 v vic thc hin CRC ca Vit Nam giai on 2002 2007
523
Nhm Cng tc ca cc t chc phi chnh ph v Quyn tr em (2009) Bo co b sung cho Bo co thng nin
ln th 3 v th 4 v vic thc hin CRC ca Vit Nam giai on 2002 2007
hnh ngy 1 thng 6 nm 2004
524
ca UBDS-G&TE trc y v cc tiu chun cng
ng thn thin vi tr em trong c nc (x, phng ph hp vi tr em). Mt s tiu
chun trn c lin quan trc tip n s tham gia ca tr em v d nh tiu chun III (23)
tr em c tip cn vi thng tin, c quyn c by t kin v tham gia vo cc
hot ng x hi ph hp
525
.
Nhn chung, cc qui nh v quyn tham gia ca tr em trong cc vn bn php lut vn
cn tn mn, v khng phi lc no cng a ra c hng dn thc hin c th. V
d, cc quy nh v s tham gia ca ngi cha thnh nin trong cc th tc hnh s
v dn s cng nh cc th tc khiu ni v t co vn cn thiu cc hng dn thc
hin c th
526
. Nhng iu khon php l m bo s tham gia ca tr em trong cc th
tc t tng dn s nh hng n quyn v s an sinh ca cc em, nh trng hp x
tha k hoc ly hn, vn cn nm ri rc trong cc vn bn lut v di lut c lin quan
khc nhau, v d nh trong B lut Dn s (2004) v Lut Hn nhn v gia nh (2000),
hoc cc php lnh v ngh nh khc. Do , nhiu lut s, thm phn, cha m v ngi
gim h chu trch nhim v php l cho tr gp rt nhiu tr ngi trong vic kt ni
cc iu khon ny vi nhau nhm thc thi quyn tham gia ca tr em trong qu trnh t
tng. Lut Bo v, Chm sc v Gio dc tr em (2004) mc d quy nh rng Nh nc
c trch nhim lng nghe v gii quyt cc nguyn vng chnh ng ca tr em nhng
li khng quy nh rng tr em cn c tham kho kin trong cc quy trnh bin h
hoc lm r th no l nguyn vng chnh ng.
Do vy, d t c nhng thnh cng ng k trong vic xy dng khung php l v
thc hin nhiu hot ng v s tham gia ca tr em, vn cn nhng thch thc trong
vic thc hin quyn tham gia ca mi tr em. Nhn chung, nhng sng kin, m hnh
v hot ng v s tham gia ca tr em hin nay ch yu mang tnh bc pht v cha
thit lp c khun kh tng th ca quc gia. Hin cng cha c mt chnh sch
cp quc gia hay lut c th no quy nh ring v s tham gia ca tr. Vn cn thiu c
ch hiu qu v r rng th ch ha s tham gia ca tr em trong nhng vn tc
ng n cc em hoc theo di mt cch c h thng s tham gia ca tr. S tham
gia ca tr em hin vn c xu hng mang tnh chiu l hoc l s tham gia tng trng
trong ch c mt nhm nh tr em thc s c c hi tham gia. Mc d d tho cc
tiu chun v hng dn v s tham gia ca tr em c xy dng, bao gm c cc
hng dn v vic la chn tr em v thanh thiu nin thuc cc mi trng x hi khc
nhau v s ng thun ca cc em khi tham gia, nhng cc tiu chun v hng dn
ny vn cha s dng v p dng mt cch c h thng.
6.7 Phn tch nguyn nhn
Cn nng cao nhn thc v kin thc v s tham gia ca tr em cho ton x hi. Bn
cnh cc vn khung chnh sch nh cp trn, hin cn thiu i ng ging
vin, gio vin, chuyn gia nghin cu, cn b lm cng tc phong tro v cc nh lm
chnh sch c nng lc chuyn mn v kinh nghim v quyn tham gia ca tr em. a s
ngi ln vn cn nhn thc kh hn ch v s tham gia ca tr em v cha bit cch
lm th no khuyn khch tr em tham gia. i ng cn b lm vic vi tr em cn c
chuyn mn cng nh kinh nghim v tr em v kh nng lm vic trong cc mi trng
khc nhau vi cc nhm tr thuc cc tng lp khc nhau.
524
Quyt nh s 03/2004/DSGDTE
525
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2007) Bo co quc gia nh gi gia k thc hin vn kin Mt th gii
ph hp vi tr em
526
Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam (2008), Bo co quc gia ln 3 v ln 4 v vic thc hin Cng c Quc t v
Quyn tr em giai on 2002-2007
Chu rt t khi ni chuyn vi b v b thng hay k chuyn ngy xa b lun nhc chu hc bi,
b lun nhc chu mi khi chu i ra ngoi chib khng hiu g ht, chu c gii thch nhng b
khng hiu nn chu khng gii thch na.
Mt em trai, trong gia nh ba th h ti Hi Phng; BVHTT&DT v ng tc gi (2008) Kho st quc
Hin vn cn thiu cc hot ng to s tham gia cho tr em. Vic hn ch tip cn v
cng ngh thng tin v s dng ting Anh cha thnh tho cng l mt ro cn khc i
vi nhiu tr em Vit Nam khi tho lun cc vn phm vi ton cu v d nh din
n ca UNICEF v Ting ni ca thanh thiu nin. Kh nng tip cn vi cc trang
thit b cng ngh thng tin cng lm tng thm khong cch s gia tr em thnh th v
nng thn, c bit l tr em dn tc thiu s. Cng ngh ng vai tr kh quan trng
thc y s tham gia ca tr em trong lnh vc chnh tr v pht trin.
Mi trng (v d nh ngn ng s dng, mi trng vt cht) cn to ra mi trng
thun li khuyn khch tr biu t suy ngh ca mnh. V d, cc th tc t tng ti
ta n c th khin nhiu em s hi, tr khi cc em c gii thch trc khi c yu
cu cung cp li khai trc ta. Cn b nhn vin ca cc c quan tin hnh t tng
cha bit cch lm cho qu trnh t tng thn thin hn vi tr em, ng thi cng cha
c hng dn chnh thc trong lnh vc ny. Hin cng cha c c quan no l knh
chnh thc tr by t quan im ca mnh vi cc nh hoch nh chnh sch hoc
m bo rng kin ca cc em s c cn nhc xem xt khi xy dng cc chnh sch
hoc chng trnh dnh cho i tng tr em v thanh nin.
Hin cha c nhng ti liu tham kho v s tham gia ca tr em p ng c cc
yu cu ngn gn, ph hp vi vn ha, c minh ha v bng cc ngn ng khc nhau
(ngn ng dn tc thiu s). Phng php ging dy nng v thuyt ging tn ti t
lu nay, p lc thnh tch v vn trng pht thn th i vi tr em l nhng tr ngi
trong vic thc y s tham gia tch cc ca tr em trong mi trng hc ng.
6.8 Vai tr v nng lc ca cc c quan c trch nhim
Trong 4 nhm quyn ca tr em, nhm quyn tham gia vn cha c nhiu c quan
c trch nhim v ngi c quyn nm vng v ghi nhn mt cch y . Kin thc
v nng lc v s tham gia ca tr em cn rt hn ch i vi ton b nhng ngi c
trch nhim (bao gm c lut s, cha m hoc ngi gim h, cc c quan nh nc
v cc t chc on th) cho vic m bo rng cc em c tham vn mt cch ng
mc trong cc quy trnh th tc hnh s, hnh chnh v dn s.
Ti khng p dng cch gio dc c i vi tr em. By gi gio dc tr em kh hn ngy xa do iu
kin hon cnh thi nay rt khc bit, chng ti cn phi c hiu bit ni chuyn c vi bn tr v
a ra ch dn mt cch t t.
Phng vn su vi ngi n ng i din cho mt gia nh ti TPHCM; BVHTT&DT v cc ng tc
gi,(2008), Kho st quc gia v gia nh Vit Nam 2006
Trong nh trng, c quan chu trch nhim chnh l B GD&T, gio vin, cn b qun
l, v cn b ph trch cng tc on i. Nhiu gio vin hin vn cha c o to
y v cc phng php c s tham gia v c tnh tng tc. Bn cnh nh trng,
Hi ph n, on thanh nin cc cp khc nhau ng vai tr quan trng trong vic
nng cao nhn thc ca ngi dn v s tham gia ca tr em nh l mt phn trong
vic thc y quyn tr em.
Trn phng din cng ng v chnh tr, nhng c quan chu trch nhim l Nh nc,
y ban nhn dn v Hi ng nhn dn cc cp, cc t chc on th (on thanh nin
v Hi ph n), v ngi ln trong cng cng ng vi tr em. Cc trng thn/bn v
hng xm cng ng vai tr quan trng trong vic t chc mt s hot ng c s tham
gia cp c s. Nhng hn ch trong vic ghi chp li cng nh nh gi tc ng ca
nhng sng kin c s tham gia ca tr em hin ang to ra nhng lo ngi v cng tc
vn ng chnh sch, lp k hoch, gim st, theo di, cng nh tnh bn vng ca cc
chng trnh/hot ng ny cp c s. Nguyn nhn chung ca nhng cn tr v mt
th ch ny l do thiu ngun lc v nng lc chuyn mn, mc d cc cp u c thin
ch v cam kt thc hin.
6.9 Cc vn ny sinh
cc khu vc thnh th, vic tip cn d dng vi Internet to thun li v c bt li
cho vic thc hin quyn tham gia ca tr em. Mt mt, cc nht k trn mng v nhng
din n khc tng t l mt knh tr th hin quan im ca mnh. Tuy nhin, mt
s tr do thiu s gim st ca cha m nn dnh nhiu thi gian vo mng Internet
nh v ti cc qun c ph, do d gp phi nhng nguy c b lm dng di cc hnh
thc khc nhau, trong c bc lt tnh dc qua mng. Chng nghin internet cng l
nguyn nhn tim n cn c quan tm i vi nhng tr em ny.
Khi nn kinh t ca t nc pht trin, v hi nhp ton cu gia tng, quy m gia nh Vit
Nam tr nn ngy cng nh. Mi trng gia nh ang thay i
527
, vi s khc nhau v quan
im gia v thnh nin, cha m v ng b tr nn r rt hn (khong cch th h). Cc gi
tr vn ha tn ti lu di c th s b mt i v s c nhng gi tr mi hnh thnh. iu
ny cng ng ngha vi vic cc iu kin cho s tham gia ca tr em trong gia nh cng
ang thay i, to ra nhng c hi mi cho tr em th hin quan im ca mnh, v c l
cng s dn n nhng bt ng quan im mi gia cha m v tr em.
Theo iu tra Quc gia v V thnh nin v Thanh nin Vit Nam 2005 (SAVY), phn ln i
tng kho st (68%) l v thnh nin v thanh nin trong tui t 14 25 u cm thy
rng gia nh lng nghe v tn trng kin quan im ca mnh. Nhng ch c 22% v
thnh nin v thanh nin cho rng Chnh ph c vai tr to c hi tham gia cho cc em.
528
Trong khi nghin cu SAVY cho thy thanh nin Vit Nam c kh nng vt qua kh
khn, chm ch, gn b vi gia nh, c k vng cao v c s t ho bn thn, bo co
ng thi cng ch ra rng mt s thanh thiu nin cm thy n c v lo lng v tng
lai ca bn thn, c th l c mt trong nm em c hi tr li rng c lc cm thy bt
lc v mt hy vng vo tng lai. p lc gia mong mun/kh nng ca tr v k vng
thnh tch hc tp cao ca cha m s c th gia tng khi Vit Nam pht trin giu mnh
hn v cha m cng yu cu con ci c thnh tch hc tp cao hn. p lc nng ln
tr em c th dn n trm cm v chn nn, mun thot ly, s dng ma ty v ru v
nhng hnh vi t hy hoi bn thn khc.
527
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam(2008) Kt qu iu tra Gia nh
Vit Nam nm 2006- Nhng pht hin chnh
528
Hin ti em ch lo cho vic hc tp ca mnh. Em hc khng gii lm. Em ch mun hc tht gii
khng phi nghe cha m phn nn.
Phng vn su vi mt em gi ti TPHCM; B VH-TT&DL v cc ban ngnh lin quan thc hin (2008),
Kho st quc gia v gia nh Vit Nam 2006
Cc n thanh nin thng khng lc quan bng cc nam thanh nin, c bit l nhng
em thuc cc dn tc thiu s. Vi i a s thanh nin th kht vng tng lai, vic lm,
thu nhp v kh nng kinh t vng chc l nhng u tin chnh, trong khi gia nh v
hnh phc nm v tr th hai.
Nhng pht hin chnh - Quyn tham gia
Tr em v ang tham gia vo nhiu hot ng ( gia nh, trng hc v
cng ng) v chng t c kh nng ca mnh bng nhng ng gp c
gi tr cho nhng qu trnh ny. Tuy nhin s tham gia ca tr em l c ngha
v c duy tr lu di, i hi cn c nhng thay i t ph trong mi quan h
gia ngi ln v tr em.
Gia nh l mi trng bo v tt cho tr em. Tuy nhin gia nh truyn thng ca
Vit Nam vn c nhng c im nht nh to ra thch thc i vi s tham gia
trn vn ca tr em, chng hn nh quan nim cho rng tr ngoan l phi bit
nghe li. Trong gia nh, gii tnh v tui tc xc nh a v ca thnh vin trong
gia nh; theo truyn thng, b gi c v th thp hn b trai, ngi cao tui c
knh trng hn v c coi l thng thi hn thanh nin.
trng hc, c nhng n lc ng k xy dng v trin khai cc phng
php ging dy cng tham gia nhng vn cn phi nng cao nng lc v o to
nhiu hn cho i ng gio vin. i Thiu nin tin phong ng mt vai tr quan
trng trong vic khuyn khch, ng vin hot ng ca hc sinh. Cc ro cn
ngn ng cn tr tr em dn tc thiu s trong vic tip cn y thng tin v v
vy c th gy tr ngi cho s tham gia trn vn ca cc em.
Cc cng ng thng ch trng p ng cc li ch ca tr em (v d nh t
chc cc ngy hi cho tr em, h tr vic hc hnh ca tr em). Phng tin
thng tin i chng tp trung nhiu vo cc vn ca tr em. Lut php c
quy nh quyn c by t kin ca tr em.
c nhiu vn bn qui phm php lut quy nh quyn tham gia ca tr em.
Chnh ph c nhiu n lc thu ht tr em tham gia vo cc cu lc b, din
n, hi tho, cc cuc tham vn ting ni ca cc em c th ti c nhng
ngi ln c quyn ra quyt nh. Cc can thip quan trng khc bao gm vic
nng cao nng lc cho nhng ngi ra quyt nh (v d nh i biu quc hi,
cc nh lnh o) v cc iu hnh vin tr em v s tham gia v khuyn khch
phng php ging dy c s tham gia trong mi trng hc ng. C chnh
quyn v cc t chc on th u gi vai tr quan trng trong vic t chc cc
hot ng cho tr em cc cp khc nhau.
Mc d c nhiu n lc nhng nhn chung s tham gia ca tr em vn cn mang
tnh bc pht, ri rc v hnh thc. Ngi ln v thanh nin cn thiu nhn thc
v k nng; hin vn cha xy dng c mt c ch c tnh h thng cho s
tham gia ca tr em hoc h tr vic thc hin cc quy trnh c s tham gia
ca tr em mi cp. mt s ni, vn cn thiu cc iu kin thun li tr
em tham gia, chng hn nh khng nm vng ngn ng, mi trng thc t
khng ph hp, ngi ln thiu nhn thc hoc k nng v s tham gia ca tr
em cng nh khng c ti liu tham kho cho tr em.
Nhng vn mi pht sinh trong lnh vc ny bao gm s tip cn vi internet
ngy cng d dng hn ko theo c nguy c v c hi c c s tham gia mnh
m hn, s xi mn dn cc gi tr truyn thng lu i, cng nh nhng c ch
tng tc trong ni b gia nh. Hin tng ny c th dn n khong cch
gia cc th h v cc kh khn trong giao tip gia cc th h, bao gm s th
hin quan im ca tr em trong tng tc vi ngi ln trong gia nh.
CHNG 7:
KHUYN NGH
KHUYN NGH
Vit Nam r rng t c nhng tin b rt ln trong ci thin cuc sng ca tr em
trong hai thp k qua. T l t vong b m, t vong tr em v tr em di 1 tui gim
ng k, t l nhp hc v tip cn vi nc sch v v sinh tng mt cch ton din.
Nhng c l n tng hn c l Vit Nam n lc t c nhng thnh tu v tr
em trong thi gian kh ngn (cha n 20 nm), v vi mc GDP kh thp (di 1.000
USD).
Tuy nhin, vn cn mt s thch thc tn ti dai dng v c nhng thch thc mi ny
sinh i vi tr em Vit Nam. Nhng thch thc ny s tr nn cp bch hn nht l khi
Vit Nam ang cng c v tr ca mnh tr thnh mt quc gia c mc thu nhp trung
bnh vo nm 2010 v ang phn u tr thnh nc cng nghip ha vo nm 2020.
Nh ghi trong Cng c Quyn Tr em, cc quc gia thnh vin c ngha v m bo
mi tr em u c hng nhng tiu chun cao nht c th v y t , gio dc, bo
v v tham gia. y Ban CRC cng khuyn ngh mt s hnh ng c th m Vit Nam
cn thc hin, theo iu quan trng l mc u t t Chnh ph cho phc li ca tr
em phi t c mc cao nht c th; t ra chng cng phi mc tng xng vi
s pht trin kinh t bn vng v nhanh chng m Vit Nam ang t c.
Vi nhng thch thc dai dng, phn tch ny nu hai lnh vc chnh vi nhng vn
cp bch cn gii quyt:
S sng cn v pht trin ca tr em: mc d t c nhiu tin b trong tt
c cc lnh vc cho tr em, nhng vn cn ba lnh vc chm tin b nht l gim
suy dinh dng (th thp ci), tng cng t l nui con bng sa m, v
thc y v sinh c nhn v v sinh mi trng. Cn phi cp bch u t
nhiu hn na cho c s h tng v pht trin ngun nhn lc cc lnh vc ny
tt c cc cp, v c bit l khu vc pha Bc v khu vc Ty Nguyn. Vai tr
ngy cng gia tng ca khu vc t nhn trong vic cung cp cc dch v y t, v
kh nng tc ng ca n ti s khng cng bng trong tip cn y t v kt qu
chm sc cng cn phi c quan tm.
Gio dc: mi tr em c hng quyn i vi gio dc cht lng, phng
thc truyn ti gio dc cn phi a dng v p ng nhu cu khc nhau ca cc
i tng tr em khc nhau vi nguyn tc tr em l trung tm ca qu trnh hc
tp. Vit Nam ang trong qu trnh tin ti mt quc gia c thu nhp trung bnh, h
thng gio dc cng cn phi khng ch dy tr em nhng kin thc v k nng
c bn m cn cn phi trang b cho cc em nhng nng lc chun b cho mt
th gii thay i. S ph hp v cn bng v vai tr, trch nhim, phn b ngun
lc v cc iu kin cn thit khc thc hin phn cp qun l gio dc cn
c xem xt nh gi thng xuyn. K hoch gio dc nn c thng tin v
h tr bi ngun d liu phn t, tin cy v c cp nht, v phc v vic ,
vic pht trin v p dng h thng qun l thng tin gio dc l rt quan trng.
Cch tip cn ngnh cn c p dng trong gii quyt cc vn ph hp vi
ton ngnh gio dc, th d nh cu tr khn cp v HIV/AIDS, trnh trng lp
v tng cng hiu qu ca s dng cc ngun lc trong ngnh.
Nhng thch thc mi ny sinh i vi tr em cng quan trng khng km. Trong
mt s trng hp, Phn tch Tnh hnh ny khng th a ra bng chng ban u v
nhng thch thc mi ny sinh bi v nhng vn ny vn cn qu mi m, cha
c nghin cu, v cha c hiu y . Vn sc khe tm thn ca tr em v
bin i kh hu l nhng v d. C hai vn mi ny sinh quan trng ny u cha c
thng tin, d liu v hiu bit Vit Nam. c bit v vn bin i kh hu, hu
qu ca n i vi tr em c th khng th thay i c v ko di. Do vy, cc bc i
tin phong trong cc nghin cu v phn tch l cn thit hiu y tnh hnh v tc
ng ca n i vi tr em. Lin quan n cc vn mi ny sinh khc nhng c
hiu y hn, Phn tch Tnh hnh ny a ra nhng khuyn ngh u tin sau:
Gim chnh lch v bt bnh ng trong nhng kt qu t c cho tr em:
nh Phn tch Tnh hnh ch ra, tr em dn tc thiu s km hn tr em ngi
Kinh v ngi Hoa hu ht tt c cc ch s. S bt bnh ng tng t cng
thy r i vi tr em khu vc nng thn so vi cc em thnh th, v gia
nhm c thu nhp thp nht vi nhm c thu nhp cao nht. Cc chin lc an
sinh x hi v cch tip cn ph qut i vi vic cung cp cc dch v x hi
c bn c cht lng v c th tip cn c l rt cn thit nhm gim tnh
trng bt bnh ng hin nay, v phng nga tnh trng ny tr nn nghim trng
hn khi t nc tip tc tng trng kinh t nhanh nhng phn b cha ng
u. Vi s chuyn dch sang v th ca quc gia c thu nhp trung bnh, v vi
nhng ci thin to ln v kh nng tip cn cc dch v x hi, Vit Nam nhn
ra tm quan trng ngy cng tng v cht lng cc dch v x hi, c bit l
trong lnh vc y t v gio dc. Quan tm nhiu hn n vn cht lng dch v
th cn phi nh gi li vai tr ngy cng ln mnh ca thnh phn t nhn trong
vic cung cp cc dch v x hi, v theo l vai tr thit yu ca Chnh ph
trong vic ra cc quy nh, thc hin cng tc thanh tra v kim tra.
Cn ci thin cht lng, tin cy, tnh chnh xc v s am hiu v s liu,
bng chng v cc ch s lin quan n quyn tr em: s liu vn l mt thch
thc trong nhiu ngnh. Cn phi ci thin mt cch cn bn h thng qun l d
liu bo co nh k cc B ngnh c lin quan, t cp a phng ti cp trung
ng, v h tr vic s dng cc d liu v bng chng trong vic hoch nh
chnh sch. y cng l khuyn ngh chnh ca y ban CRC .
Thc y cc cch tip cn lin ngnh v lng ghp i vi vic thc hin
quyn tr em. Vic ny bao gm thit lp mt khun kh chnh sch v php lut
thng nht hn i vi tr em (V d sa, b sung Lut Bo v, Chm sc v Gio
dc Tr em nm 2004, v xy dng K hoch Hnh ng Quc gia mi v tr em
giai on 2011-2020 mt cch ton din hn). Mt thnh t quan trng khc l
cch tip cn a chiu i vi vn ngho, bao gm c ngho tr em cn
c thng qua: ngho tr em khng cn c coi l nhng tr em sng trong
cc h gia nh ngho v tin t, m l tnh trng thiu thn ca tr em trong mt
s lnh vc (y t, gio dc, gii tr, nc sch, nh vv). S chuyn dch sang
cch tip cn ny s c nhng tc ng quan trng i vi ton b cc n lc gim
ngho ca Chnh ph. Thnh t th ba ca cch tip cn lng ghp l vic thc
hin mt cch tip cn xy dng h thng i vi bo v tr em. Cch tip cn ny
bao gm vic chuyn t cch tip cn da vo loi i tng m theo tr em
c phn loi theo nhu cu c bit hoc s thiu thn (v d tr em khuyt tt,
tr em b nh hng bi AIDS), sang cch tip cn mang tnh h thng hn, nhn
mnh vo tnh lin tc ca cc dch v v h tr cho tt c tr em c nguy c hoc
d b tn thng bi lm dng, bc lt, sao nhng v bo lc.
H tr v tng cng phn cp qun l hiu qu hn: Vit Nam chuyn
mnh sang h thng qun l hnh chnh phn cp, bao gm c vic cung cp v
ti chnh cho cc dch v x hi c bn. S phn cp ny c th ci thin kh nng
tip cn, cht lng v s ph hp ca cc dch v a phng, v tng cng
tnh t ch v s tham gia ca cng ng a phng vo vic cung cp cc dch
v. Song cng cn phi c s quan tm hn na m bo rng vic phn cp
qun l Vit Nam c h tr thng qua vic cp ngn sch y v minh
bch, cng nh l cc cn b m trch cc cp khc nhau ca Chnh ph c
tp hun, trang b kin thc, nng lc y .
Ci thin hiu qu ca vic s dng ngun lc trong lnh vc x hi: Chnh
ph tng phn b ngn sch cho y t v gio dc trong nhng nm va qua.
Tuy nhin, vi vic chuyn sang a v quc gia c thu nhp trung bnh, tnh hiu
qu ca u t cng cng tr nn quan trng t nht cng nh s lng u t.
Do cn phi s dng nhng cng c nh Kho st Theo di chi tiu cng mt
cch c h thng hn. Vic ny s gip theo di tt hn ngn sch cng v ngun
lc vt cht c chuyn t Chnh ph cp trung ng thng qua cc cp hnh
chnh, cho n cc nh cung cp dch v, v cng gip ci thin cht lng cung
cp dch v a phng.
Nh li kt cho Phn tch tnh hnh tr em Vit Nam, r rng l tr em trai v tr em gi
ca Vit Nam hm nay c cuc sng kh hn nhiu so vi tr em cch y vi thp k.
Mc d vn cn nhiu thch thc, nhng nhng thch thc ny ang c Chnh ph,
cng ng, cha m v gia nh v bn thn tr em nhn ra v gii quyt. Vi tinh thn
ny, tiu ca Phn tch tnh hnh ny c la chn. l cu ni ni ting ca
ngi Vit Nam tr em hm nay, th gii ngy mai, th hin s hy vng, tm nhn v
cam kt mnh m ca t nc i vi tr em.
DANH SCH TI LIU THAM KHO
ADB (2006) Grant Implementation Manual: Vietnam: Improving Vitamin A Nutrition and
De-worming for Poor and Vulnerable Children. Project No. 40024 (Ti liu hng dn
thc hin: Vit Nam: Ci thin tnh trng dinh dng thng qua b sung Vitamin A v ty
giun cho tr em ngho v d b tn thng)
ADB (2009) Key Indicators for Asia and the Pacic http://www.adb.org/documents/books/
key_indicators/ [truy cp ngy 9 thng 6 nm 2010] (Nhng ch s chnh cho Chu v
Thi Bnh Dng).
AFAO (2002) Positive Living (November-December issue) (Sng tch cc).
Anon (2008) Nation misses poverty reduction goals for 2008, ti http://english.vietnamnet.
vn/social/2008/12/821390/ [truy cp ngy 5 thng 4 nm 2010 (Quc gia khng t c
cc mc tiu gim ngho nm 2008).
ASEAN (khng ngy) Industrial Pollution Prevention Makes Sense in Viet Nam, ti a
ch http://www.aseansec.org/7132.htm, [truy cp ngy 5 thng 4 nm 2010] (Phng nga
nhim cng nghip Vit Nam).
Ban ch o Tng iu tra Dn s v Nh Trung ng (2009): Kt qu iu tra mu m
rng ca Tng iu tra Dn s Vit Nam 2009.
Bo him X hi Vit Nam (2006) Bo co s 4461 v thu nhp, chi ph v nh gi qu
bo him y t.
Baulch B., Hung T. Pham and B. Reilly (2007) Ethnic minority and household welfare in
Vietnam: Empirical Evidence from 1993 to 2004 (An sinh cho H gia nh v ngi dn
tc Vit Nam: Bng chng thc nghim t nm 1993-2004).
Bnh vin Ni tit (2007, 2008, 2009) Kho st v tnh trng RLTI cc vng sinh thi
khc nhau ti Vit Nam.
Bergstad J. and J. Granli (2004) Thinking about Disabilities in a Primary Inclusive
Education Class in Viet Nam. Department of Behavioural Sciences, Linkping University,
Sweden (Suy ngh v khuyt tt trong mt lp hc ha nhp bc tiu hc Vit Nam).
B CA (2007) Bo co nh gi ca Ban ch o 130/CP v vic thc hin K hoch
Hnh ng Quc gia phng chng bun bn ph n v tr em trong giai on u (2004-
2006). Trnh by ngy 2 thng 3 nm 2007 ti Hi ngh trin khai giai on 2 ca K
hoch hnh ng Quc gia chng bun bn Ph n v tr em ti H Ni.
B CA v UNICEF Vit Nam (2007) Bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi, Ti
liu tp hun cho cn b cng an v Tp hun cho Ging vin cng an. H Ni.
B CA, B L-TB&XH , B YT, on Thanh nin, v UNODC (2005) Bo co cc kt qu
kho st, d n G22: Gim t l ly nhim HIV do lm dng ma ty Vit Nam. H Ni.
B GD&T (2001) K hoch chin lc pht trin gio dc 2001-2010.
B GD&T (2003) K hoch hnh ng Gio dc cho mi ngi 2003-2015 (GDCMN.
B GD&T (2005) Ti liu ph cp gio dc trung hc c s. H Ni.
B GD&T (2005) 10 nm gio dc ha nhp Vit Nam. H Ni.
B GD&T (2006) Gio dc tr th Vit Nam [trc tuyn]. Truy cp ti http://en.moet.
gov.vn/?page=6.9&view=4381 [ngy 31 thng 3 nm 2010].
B GD&T (2006) Ti liu d n Gio dc tr th.
B GD&T (2008) Bo co nh gi cc kt qu hc ting Vit v mn Ton tr em lp
5, nm hc 2006-2007.
B GD&T (2008) Ch th s 40/2008/CT-BGDDT Ngy 22 thng 7 nm 2008.
B GD&T (2008) Chnh sch Gio dc ha nhp.D tho ln 7, ngy 17 thng 1 nm 2008.
B GD&T (2009) Bo co hi ngh gio dc dn tc thiu s.
B GD&T (2009) n i mi C ch Ti chnh Gio dc giai on 2009-2014.
B GD&T v UNICEF Vit Nam (2008) nh gi kt thc d n. Gio dc k nng sng
v Sng lnh mnh.
B GD&T, UNESCO v UNICEF Vit Nam (2008) Nghin cu v chuyn tip t tiu
hc ln trung hc c s ca tr em gi ngi dn tc thiu s. H Ni.
B KH&T (2008) Vit Nam tip tc t c cc Mc tiu Pht trin Thin nin K.
H Ni.
B KH&T (2010) ODA disbursement hits record high in 2009 [online], accessed at http://
www.mpi.gov.vn/portal/page/portal/mpi_en/32343?pers_id=417323&item_id=8445317&p_
details=1 on 19 July 2010 (Nm 2009 gii ngn ODA t mc k lc)
B KH&T v UNDP (2006) nh gi Nng lc a phng- D n Tng Cng nng
lc Chnh quyn a phng (SLGP).
B L-TB&XH (2004) Viet Nam Country Progress Report Post-Yokohama Mid-Term
Review of the East Asia and the Pacic Regional Commitment and Action Plan Against
Commercial Sexual Exploitation of Children (CSEC). Report for the conference on
monitoring Vietnams realization of Yokohama Commitments Objectives and Plan of
Action against Commercial Sexual Exploitation of Children, from 8
th
to 10
th
November,
2004 in Bangkok. [Bo co tin Quc gia Vit Nam trong nh gi gia k Hu
Yokohama v cam kt v K hoch hnh ng vng Thi bnh dng v ng trong
phng chng bc lt tnh dc tr em v mc ch thng mi (CSEC)]
B L-TB&XH (2008) , Ch tiu tr em Vit Nam nm 2006-2007. H Ni.
B L-TB&XH (2008) Bo co v tnh hnh tr em c hon cnh c bit cho y Ban
Vn Ha, Gio Dc, Thanh Thiu nin v Nhi ng ca Quc Hi. H Ni.
B L-TB&XH (2008) K hoch hnh ng quc gia v tr em b nh hng bi HIV v
AIDS ti nm 2010, vi tm nhn n nm 2020.
B L-TB&XH (2009) Bo co nh gi 5 nm thc hin Php lnh phng chng mi
dm (2003-3008). Trnh by ti Hi Ngh tng kt. thng 3 nm 2009 ti H Ni.
B L-TB&XH (2010) Chin lc An sinh X hi (d tho ln 8).
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2004) Phn tch tnh hnh tr em khuyt tt Vit Nam
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Bc lt tnh dc tr em Vit Nam. Cha
xut bn.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tnh hnh gia nh v tr em b nh hng
bi HIV/AIDS ti Vit Nam Tng quan quc gia. H Ni.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2005) Tr em b nh hng bi HIV/AIDS Vit
Nam- Bo co php l.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2007) nh gi nguy c d b tn thng bi HIV/
AIDS, ng ph v phng nga STI/HIV, chm sc v h tr nhu cu ca tr em sng
trong trung tm tui 14-19 ti cc c s gio dc v lao ng x hi v cc trng
gio dng c la chn ti Vit Nam. H Ni.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2008) Tr em ngho Vit Nam sng u? Xy
dng v p dng cch tip cn a chiu i vi ngho tr em. H Ni.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2009) Xy dng mi trng bo v tr em Vit
Nam: nh gi php lut v chnh sch bo v tr em, c bit l tr em c hon cnh
c bit Vit Nam. H Ni.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam (2010) Bo co tng hp - phng chng tai nn
thng tch tr em Vit Nam. H Ni.
B L-TB&XH Trung tm thng tin Th trng Lao ng (2009) Xu hng vic lm
Vit Nam. H Ni.
B L-TB&XH, V Php Ch (2009) Bo co tng hp thu thp d liu v cc ch s t
php ngi cha thnh nin v cc Khuyn ngh.
B L-TB&XH, C quan Pht trin Quc t Canaa v UNICEF Vit Nam (2005) Phn
tch tnh hnh chm sc tr ti trung tm v cc chng trnh chm sc thay th Vit
Nam. H Ni.
B L-TB&XH v UNICEF Vit Nam(2004) Phn tch tnh hnh Tr em khuyt tt ti Vit
Nam. H Ni.
B NG (2006) Thng tin c bn v danh b nc CHXHCN Vit Nam.
B TC (2008) Bo co vic thc hin chnh sch thc y cc c s cung cp dch v
cng ngoi cng lp ti Vit Nam.
B VH-TT&DL, TCTK, Vin Nghin cu Gia nh v Gii v UNICEF Vit Nam (2008)
Kt qu iu tra Gia nh Vit Nam nm 2006- Nhng pht hin chnh. H Ni.
B YT (2003) Bo co kho st RLTI Quc gia- 2003- Chng trnh quc gia phng
chng cc ri lon do thiu it, H Ni.
B YT (2004) Ti khon y t quc gia, 1998-2003. Nh xut bn Thng k , H Ni.
B YT (2006) Bo co v thc hin k hoch ngn sch nm 2005.
B YT (2006) Bo co y t Vit Nam. H Ni.
B YT (2007) Nin gim thng k y t nm 2006.H Ni.
B YT (2007) Thng k t l t vong do thng tch giai on 2005-2006. H Ni.
B YT (2007) Thc trng HIV/AIDS Vit Nam. H Ni.
B YT (2008) Bo co Gim st trng im, H Ni.
B YT (2008) Bo co Quc gia ln th ba v vic theo di thc hin Tuyn B Cam kt
v HIV v AIDS, Bo co giai on thng 1 nm 2006- thng 12 nm 2007. H Ni.
B YT (2008) Bo co v thng tch gy t vong Vit Nam. H Ni
B YT (2008) Nin gim thng k y t nm 2007. H Ni.
B YT (2008) Thng k t l t vong do thng tch nm 2007, H Ni.
B YT (2009) c tnh v D bo nhim HIV/AIDS ti Vit Nam, 2007-2012. H Ni.
B YT (2009) Bo co tng kt cng tc phng chng HIV/AIDS nm 2008 v k hoch
hot ng nm 2009. Bo co s 120/BC-BYT, thng 2 nm 2009.
B YT v Nhm i tc Y t ti Vit Nam (2008) Bo co chung tng quan ngnh y t
nm 2007.
nm 2008: Ti chnh cho y t Vit Nam.
nm 2009: Ngun nhn lc cho y t Vit Nam.
B YT v TCTK (2003) iu tra Y t Quc Gia 2001-2002.
B YT v UNICEF Vit nam (2004) Bo co iu tra c bn v tnh hnh thng tch
v cc yu t lin quan n thng tch tr em di 18 tui 6 tnh: Hi Phng, Hi
Dng, Qung Tr, Tha Thin-Hu, Cn Th, v ng Thp.
B YT v UNICEF Vit Nam (2006) Nghin cu v ui nc tr em ti mt s x
Vit Nam v kin ngh cc bin php phng chng ph hp. H Ni.
B YT v UNICEF Vit Nam (2006) nh gi tnh hnh bng tr em ti Vin Bng Quc
gia. H Ni.
B YT v UNICEF Vit Nam (2006) iu tra thc trng V sinh mi trng v V sinh c
nhn nng thn Vit Nam. H Ni.
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Bo co nghin cu: nh gi trin khai khm cha
bnh min ph cho tr em di su tui ti cc c s y t nh nc v t l t vong, m
hnh bnh tt v iu tr.
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) Tm tt iu tra thc trng V sinh mi trng v V
sinh c nhn nng thn Vit Nam.
B YT v UNICEF Vit Nam (2007) V sinh mi trng trng hc v mt s ni cng
cng Vit Nam.
B YT v Vin Khoa hc X Hi Vit Nam (2007) Bo co v Hnh vi tm kim Dch v
Chm sc sc khe sinh sn, v vic s dng cc dch v ny ph n ngi dn tc
thiu s ti vng Ty Nguyn ca Vit Nam, H Ni.
B YT, V Thanh Tra (2007) Bo co thanh tra v gim st vic thc hin Ngh nh
21/2006 ca Chnh ph v vic kinh doanh v s dng cc sn phm dinh dng dnh
cho tr nh.
B YT, TCTK, WHO v UNICEF Vit Nam (2005) iu tra Quc gia v V thnh nin v
Thanh nin Vit Nam (SAVY). H Ni.
B YT, WHO v UNICEF Vit Nam (2009) Bo co chung ton cu nm 2009 v ng ph
ca ngnh y t i vi HIV v AIDS. H Ni.
Bochat H., Cantwell N. and Dambach M. (2009) Assessment of the Adoption System in
Viet Nam - Final Report International Social Service (ISS). (nh gi h thng cho nhn
nui con nui Vit Nam).
Bomicen and Vietnam Veterans of America Foundation (2009) Report on Vietnam
Unexploded Ordinance and Landmine Impact Assessment and Rapid Technical
Response: in six provinces of Nghe An, Ha Tinh, Quang Binh, Quang Tri, Thua Thien Hue
and Quang Ngai. (Bo co v D n iu tra, kho st v nh gi tc ng ca s
nhim bom mn, vt n cn st li sau chin tranh Vit Nam)
Boyden J. (1997) Childhood and the policy makers: a perspective on the globalization
of childhood. Chapter in James, A. and A. Prout (eds.) Constructing and Reconstructing
Childhood: contemporary issues in the sociological study of childhood Falmer Press,
Cambridge. (Xy dng v ti to tui th: cc vn ng i trong nghin cu x hi
hc v tui th).
Centre for Analysis and Forecasting, VASS, and Institute of Development Studies,
University of Sussex (2007) A review of ethnic minority policies and programmes in Viet
Nam. (R sot cc chnh sch v chng trnh dn tc thiu s Vit Nam).
Centre for Services and Information on Disability (2005) Situational Analysis and
Assessment of Education for Children with Disabilities in Bangladesh, South Asia, East
Asia and South Africa [Commissioned by Overseas Development Group, University of
East Anglia, UK, as part of the Disability Knowledge and Research Programme June
2005] truy cp ti www.disabilitykar.net/docs/thematic_edu.doc on 5 April 2010 (Phn tch
tnh hnh v nh gi v gio dc cho tr em khuyt tt Bangladesh, Nam , ng v
Nam Phi).
CIVICUS, VDIS, SNV and UNDP (2006)- The Emerging Civil Society Initial Assessment
of Civil Society in Viet Nam (X hi dn s: nh gi ban u v X hi dn s Vit
Nam).
C s d liu H tr Pht trin B KH&T (DAD). Truy cp ti: http://dad.mpi.gov.vn/
dad/
Commission on AIDS in Asia (2008)- Redening AIDS in Asia: Report of the Commission on
AIDS in Asia (nh ngha li v AIDS Chu : bo co ca y Ban v AIDS Chu ).
Committee on Economic Social and Cultural Rights (2000) The right to the highest
attainable standard of health General Comment No. 14, E/C.12/2000/4 (Quyn c
hng tiu chun y t cao nht).
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2005) Bo co ban u ca Vit Nam v Ngh
nh th khng bt buc ca CRC. H Ni.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2005) Bo co quc gia v Thc hin Ngh nh
th khng bt buc v Bun bn tr em, mi dm tr em, vn ha phm khiu dm tr
em v Ngh nh th khng bt buc v S dng tr em trong xung t v trang.H Ni.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2005) Vit Nam ang t c cc Mc tiu Pht
trin Thin nin k.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2006) Chin lc Ton din v Tng trng v
Gim ngho. H Ni.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2006) K hoch pht trin kinh t-x hi Vit
Nam giai on 2006-2010. H Ni.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2007) Bo co quc gia nh gi gia k vic
Vit Nam thc hin vn kin Mt th gii ph hp vi Tr em. H Ni.
Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2008) Bo co ln th 3 v th 4 Vit Nam
thc hin CRC giai on 2002-2007. H Ni.
Doorslaer E et al. (2007) Catastrophic payments for health care in Asia. Health Economics
16(11):1159-1184 (Cc chi tr khng khip cho chm sc sc khe Chu ).
D liu ca Tng Th K UN v bo lc i vi ph n [trc tuyn] [Truy cp ti a ch
http://webapps01.un.org/vawdatabase/searchDetail.action?measureId=7122&baseHREF
=country&baseHREFId=1417 ngy 5 thng 4 nm 2010]
EFA (2000) Assessment Country Proles Viet Nam [online]. Available at: http://www.
unesco.org/education/wef/countryreports/vietnam/contents.html [Accessed 5 April 2010]
(nh gi Tnh hnh Quc gia Vit Nam)
Family Health International (2007) Analysis and Advocacy Project: Asian Epidemic Model
Baseline Scenario (D n vn ng v phn tch chnh sch: Kch bn trc can thip
m hnh dch bnh Chu )
Hart R. A. (1992) Childrens participation: From tokenism to citizenship. UNICEF Innocenti
Research Centre, Florence (S tham gia ca tr em: T chiu l n quyn cng dn).
Hong D.K. and Kenichi Ohno (2005) Street Children in Viet Nam: Interactions of Old
and New Causes in a Growing Economy Viet Nam Development Forum and National
Graduate Institute for Policy Studies (Tr em lang thang Vit Nam: Tng tc gia
nguyn nhn mi v c trong nn kinh t ang pht trin).
ILO (2006) Child Domestic Workers in Ho Chi Minh City Survey Report (Bo co kho st
tr em lm vic trong gia nh TP HCM).
ILO (2006) Child Labour Status and Responses (Lao ng tr em- tnh trng v ng ph).
ILO, UNICEF and World Bank (2009) Understanding Childrens Work in Viet Nam
Understanding Childrens Work Project Country Report Series (Tm hiu cng vic ca
tr em Vit Nam).
IMF (2006) Viet Nam Poverty Reduction Strategy Paper. Annual Progress Report IMF
Country Report No. 06/70 (Ti liu chin lc gim ngho cho Vit Nam: Bo co tin
hng nm).
Indochina Research Limited (2007) Water, Environment, Sanitantion Knowledge, Attitude
and Practice Survey Among HMong and Gia Rai, Final Report of Baseline Survey (Kho
st Kin thc, Thi , Hnh vi ca ngi HMng v Gia Rai, Bo co cui cng ca
kho st trc can thip).
International Bureau for Childrens Rights (2006) Making Childrens Rights Work
Country Proles on Cambodia, Sri Lanka, Timor Leste and Viet Nam (Thc hin quyn
tr em hiu qu- Thng tin quc gia ca Campuchia, Sri lanka, ng Timor v Vit Nam).
International Programme on the Elimination of Child Labour (2003) Facts on Commercial
Sexual Exploitation of Children (S liu thc t v Bc lt tnh dc tr em v mc ch
thng mi).
Jones R., Trn Th Hnh, Nguyn Anh Phong v Trng Th Thu Trang (2009) R sot
tng quan cc chng trnh d n gim ngho Vit Nam. UNDP, H Ni
Jonsson U. (2003) Human Rights Approach to Development Programming. UNICEF
Kenya (Cch tip cn v quyn con ngi i vi vic lp chng trnh pht trin).
Langer et al (1992) Explaining the association of race and ethnicity with HIV/AIDS-related
attitudes, behaviours and skills of high school students. Population Research and Policy
Review 11: 233-247 (L gii s lin quan ca chng tc v dn tc vi thi , hnh vi v
k nng ca hc sinh trung hc lin quan n HIV/AIDS).
Le Thi Quy (2003) Children and Development in Viet Nam. IREWOC Research
Programme supported by Plan, Amsterdam. (Tr em v s pht trin Vit Nam)
Mitchell D. (2005) Diverse socio-cultural contexts for inclusive education in Asia in
Contextualizing Inclusive Education Evaluation Old and New. Routledge, London (Bi
cnh vn ha-x hi a dng cho gio dc ha nhp Chu trong cun sch Bi cnh
ha Gio dc ha nhp- nh gi ci c v mi).
Mont D. (2004) Disability Employment Policy.World Bank (Chnh sch vic lm cho ngi
khuyt tt).
Mont D. (2009) Disability and Poverty in Vietnam draft paper. World Bank (Khuyt tt v
Ngho Vit Nam- ti liu d tho).
NCER WASS v UNICEF Viet Nam (2008) Assessment of water supply equipment and
sanitation for children with disability in social protection centres and schools for inclusive
education nh gi v cc thit b cung cp nc v h thng v sinh dnh cho tr em
khuyt tt ti cc c s bo tr x hi v trng hc gio dc ha nhp.
Nguyn B Bnh (2009) Gia nhp Cng c La Haye v hp tc trong lnh vc nui con
nui quc t. Tp ch Nghin cu Lp php, S 5 (142) thng 3 nm 2009.
Nguyn nh C (2007) Tham nhng trong Gio dc Vit Nam. Vin Dn s v cc vn
x hi, Trng H Kinh T Quc dn, H Ni.
Nguyen Quang Kinh and Nguyen Quoc Chi (2008) Education in Vietnam: Development
History, Challenges and Solutions. Chapter in: Fredriksen, B. and T.J. Peng (eds.) An
African Exploration of the East Asian Education Experience. Washington, World Bank.
(Gio dc Vit Nam: Lch s pht trin, Thch thc v Gii php,mt Chng trong:
Fredriksen, B. V T.J.Peng (eds) Mt khm ph ca Chu Phi v Kinh nghim Gio dc
ng )
Nguyn Th Lan (2008) Vic thc hin cc Cng c Quc t v Quyn tr em ca Vit
Nam. Bi trnh by ti Hi tho Quc gia v cc hot ng ca y Ban Cng c v Hip
nh Quc t v Quyn con ngi v vic thc hin ti Vit Nam.
Nguyen Thu Nhan v cc cng s (2001) Quyn c hng tiu chun y t cao nht
Nghin cu cp Nh nc. KHCN 11.13.
Nhm cng tc NGO v Quyn tr em (2009) Bo co b sung cho Bo co Quc gia
nh k ln th ba v th t v vic thc hin Cng c v Quyn Tr em ca Vit Nam,
2002-2007. H Ni
OHCHR (1997) Manual on Human Rights Reporting [S tay v bo co Quyn con ngi].
OHCHR (2006) Principles and Guidelines for a Human Rights Approach to Poverty
Reduction Strategies (Cc nguyn tc v Hng dn v cch tip cn Quyn con ngi
i vi cc Chin lc Gim Ngho).
Ong K., P. Emmett, S. Noble, A. Ness, the ALSPAC study team, D. Dunger (2006) Dietary
energy intake at age 4-months predicts postnatal weight gain and childhood body mass
index Paediatrics 117(3): e503-d508, March 2006 (Ch n khi 4 thng tui d on
cn nng t c sau sinh v ch s khi c th ca tr em).
Overseas Development Institute (2004) Understanding the Pro-poor Political Change:
the Policy Process in Viet Nam (Tm hiu s thay i chnh tr v ngi ngho - Qu trnh
chnh sch Vit Nam).
Partnership Group on Aid Effectiveness (2008) 2008 Survey on Monitoring the Paris
Declaration. Viet Nam country chapter. (Kho st v gim st thc hin tuyn b Paris).
PEPFAR Partnership to Fight HIV/AIDS in Viet Nam ti http://www.pepfar.gov/countries/
vietnam/index.htm [Truy cp ngy 5 thng 4 nm 2010] (Quan h i tc trong phng
chng HIV/AIDS Vit Nam)
PEPFAR Viet Nam scal year 2008 Country PEPFAR Operational Plan (COP) [Truy cp
ti http://www.pepfar.gov/about/opplan08/102009.htm [ngy 5 thng 4 nm 2010] (Nm
ti chnh Vit Nam 2008, K hoch hot ng PEPFAR).
Permanent Mission of the Socialist Republic of Viet Nam to the UNO in Geneva (2006)
Viet Nams responses to the questionnaire as requested by UN Secretarys General study
on violence against children (Phn hi ca Vit Nam i vi bng hi do Tng th K UN
yu cu v nghin cu bo lc i vi tr em).
Phm Th Yn, T Anh Ton, Nguyn Th Hng ip v Nguyn Th Minh Huyn (2005).
Bo co iu tr lng ghp cc bnh tr em Vit Nam. H Ni.
Population Reference Bureau (2003) An Overview of Population and
Development in Viet Nam [Truy cp ti a ch http://www.prb.org/Articles/2003/
AnOverviewofPopulationandDevelopmentinVietnam.aspx ngy 5 thng 4 nm 2010]
(Khi qut dn s v pht trin Vit Nam).
Quc Hi Nc Cng Ha X hi Ch Ngha Vit Nam (2006) Chc nng, T chc v
cc hot ng ca Quc Hi Vit Nam [truy cp ti http://www.na.gov.vn/htx/English/
C1377/default.asp?Newid=1611, ngy 9 thng 6 nm 2010]
Reddy N. and K. Ratna (eds.) (2002) A Journey in Childrens Participation: The Concern
for Working Children. Bangalore, India.(Hnh trnh s tham gia ca tr em: Mi quan ngi
i vi tr em lao ng).
Ritsumeikan University (2005) Program for the Education of Vietnamese Children with
Special Needs. Ritsumeikan University Newsletter Vol.1, Issue 1, Winter 2005[ Truy cp
ti http://www.ritsumei.ac.jp/eng/newsletter/1feature2-2.shtml ngy 21 thng 1 nm 2009]
(Chng trnh Gio dc cho Tr em c nhu cu c bit Vit Nam).
Rivers, K. P. Aggleton (undated) Adolescent Sexuality, Gender and the HIV Epidemic.
UNDP, Truy cp ti a ch http://www.undp.org/hiv/publications/gender/adolesce.htm
[ngy 5 thng 4 nm 2010].( Tnh dc v thnh nin, Gii v Bnh dch HIV).
Salazar C. (2004) Nhng im m v thch thc c bn vi phng thc lm chng
trnh da trn c s quyn con ngi cho ph n v tr em Vit Nam.
Santos Pais M. (2000) Child participation and the Convention on the Rights of the Child.
UNICEF (S tham gia ca Tr em v Cng c v Quyn Tr em).
Save the Children UK (2006) A Rapid Assessment of the Situation of Migrant Children in
Viet Nam. (nh gi nhanh v tnh hnh tr em di c Vit Nam).
Save the Children UK (2006) Summary report on Childrens dialogue with local policy
makers on education. Young Lives Project. (Bo co tm tt v i thoi ca tr em vi
cc nh hoch nh chnh sch a phng v gio dc).
Save the Children UK (2007) Evaluation report on Early Childhood Care and
Development Project. (Bo co nh gi v D n Chm sc v pht trin tr th).
Save the Children US, Plan Viet Nam and UNICEF Vit Nam (2006) Educating or
abusing: Physical and Emotional Punishment of Children in Viet Nam. H Ni (Gio dc
hay xm hi: Nghin cu v trng pht thn th v tinh thn tr em ti Vit Nam).
Seelman K. D. (2002) Inclusive Education in Vietnam: A Snapshot. Disability World, issue
No. 14 [online]. Truy cp ti http://www.disabilityworld.org/06-08_02/children/vietnam2.
shtml [truy cp ngy 9 thng 6 nm 2010] (Gio dc ha nhp Vit Nam: Tng quan)
Swinkels R. and C. Turk (2006) Explaining Ethnic Minority Poverty in Viet Nam: a
summary of recent trends and current challenges. Background paper for CEM/ MPI
meeting on Ethnic Minority Poverty, 28 September 2006, World Bank, Viet Nam, Ha Noi.
(L gii vn ngho dn tc thiu s ti Vit Nam: tm tt cc xu hng gn y v
cc thch thc hin ti).
TCKT (1993) Kt qu iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam nm 1993 (TMS 1993).
TCTK (2000) Kt qu iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam nm 1997-1998. Nh
xut bn Thng K. H Ni
TCTK (2001) Bo co chuyn v hn nhn, t sut sinh v t vong Vit Nam: Cc
cp , xu hng v s khc bit. Nh xut bn Thng K, H Ni.
TCKT (2002) Kt qu iu tra Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2002 (TMS 2002),
H Ni.
TCTK(2005) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2004 (KSMS 2004).
NXB Thng K, H Ni.
TCTK (2007) Kt qa iu tra Bin ng Dn s v k hoch ha gia nh ngy 1-4-2006.
TCTK (2007) Kt qu Kho st Mc sng H gia nh Vit Nam nm 2006 (KSMS2006).
NXB Thng K, H Ni.
TCTK (2007) Nin gim thng k Vit Nam 2006. NXB Thng K, H Ni.
TCTK (2008) Kt qu iu tra Bin ng Dn s v k hoch ha gia nh nm 2007:
Cc pht hin chnh. NXB Thng K, H Ni.
TCTK (2008) Thng co bo ch v s liu pht trin kinh t x hi nm 2008.
TCTK (2009) C s D liu Pht trin Vit Nam [trc tuyn] truy cp ti http://vdd.gso.
gov.vn/ [Ngy 14 thng 6 nm 2010]
TCTK (2009) Nin gim thng k 2008. NXB Thng K, H Ni.
TCTK (2010) Kt qu Kho st Mc sng h gia nh Vit Nam nm 2008. NXB Thng
K, H Ni.
TCTK v UB DS-G&TE (2000) Phn tch kt qu iu tra nh gi cc mc tiu thp k
v tr em (MICSII).
TCTK v UNICEF Vit nam (2007) iu tra nh gi cc Mc tiu Tr em v Ph n nm
2006 (MICS3)-Gim st thc trng Tr em v Ph n. NXB Thng K, H Ni.
Trinh Thuy Anh, Trinh Tu Anh v Nguyen Xuan Dao (2005) The cost of road trafc
accidents in Vietnam. Proceedings of the Eastern Asia Society for Transportation Studies,
Vol. 5, pp. 1923-1933. (Chi ph cho tai nn giao thng Vit Nam).
Trung tm Cng ngh X l Bom mn [khng ngy] Hp tc Quc t [truy cp ti a
ch http://www.bomicen.vn/?lang=en&category=9 , ngy 5 thng 4 nm 2010]
Trung tm Nghin cu Pht trin X hi (2000) Youth Reproductive Health in Viet Nam,
Status, Issues, Policies and Programmes. Policy project funded by the US Agency for
International Development (Sc khe sinh sn thanh nin ti Vit Nam, Thc trng, Vn
, Chnh sch v Cc chng trnh).
Trung ng on Thanh nin, Care International Vit Nam, v RIYHA Vit Nam (khng
ngy) Advocacy Strategy for Adolescent Sexual and Reproductive Health for RIYHA
Viet Nam 2004-2006.(Chin lc vn ng v sc khe sinh sn v tnh dc cho RIYHA
Vit Nam giai on 2004-2006)
Trng H Y T Cng cng H Ni (2003) iu tra lin trng v chn thng Vit
Nam.
UBDSG&TE TP HCM (2003) Bo co kt qu nghin cu tr em lang thang hi gia
TPHCM v ti cc tnh.
UBDSG&TE v UNICEF Vit Nam (2006): Bo co r sot nh gi chnh sch php
lut ca Vit Nam v phng chng lm dng, xm hi tr em.
UN (1989) Convention on the Rights of the Child (Cng c v quyn tr em).
UN (2000) United Nations Millennium Declaration (Tuyn b Thin Nin K ca UN).
UN (2003) Human Rights Based Approach to Development Cooperation- Towards a
Common Understanding Among UN Agencies. Result of the Inter-Agency Workshop on
Human Rights-based Approach to Development in the context of UN Reform Stamford
(USA) 5-7 May 2003 (Cch tip cn da vo Quyn con ngi trong Hp tc Pht trin-
Hng ti Hiu bit chung gia cc c quan UN).
UN (2003) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet
Nam - CRC/C15/Add.200 (Cc kt lun ca y Ban v Quyn Tr em i vi Vit Nam).
UN (2003) International Guidelines on HIV/AIDS and Human Rights, Revised Guideline 6:
Access to Prevention, Treatment, Care and Support. (Hng dn quc t v HIV/AIDS v
Quyn con ngi, Hng dn sa i 6: tip cn vi phng nga, iu tr, chm sc v
h tr).
UN (2006) Concluding Observations of the Committee on Rights of the Child: Viet Nam
CRC/C/OPSC/VNM/CO/1 (Cc kt lun ca y Ban v Quyn Tr em i vi Vit Nam).
UN (2006) Concluding Observations of the Committee on the Rights of the Child to Viet
Nams First Report to the Optional Protocol on Sale of Children, Child Prostitution and
Child Pornography. (Cc kt lun ca y Ban v Quyn Tr em i vi Bo co ln u
ca Vit Nam i vi Ngh nh th khng bt buc v Bun bn tr em, mi dm tr em
v vn ha phm khiu dm tr em).
UN (2007) Concluding Comments of the Committee on the Elimination of Discrimination
against Women: Viet Nam - CEDAW/C/VNM/CO/6. (Nhn xt kt lun ca y Ban Xa
b Phn bit i x vi Ph n).
UN Committee on the Rights of the Child (2003) Consideration of Reports submitted by
State Parties under Article 44 of the Convention, Concluding Observations Viet Nam.
Geneva CRC/C/15. Add 200. (Xem xt Bo co do cc quc gia thnh vin trnh theo
iu 44 ca Cng c, Kt lun v Vit Nam).
UN Committee on the Rights of the Child (2005) General comment 7. CRC/C/GL/7.
(Nhn xt chung s 7)
UN Economic and Social Council (2002) Report of the Secretary General on the Second
International Consultation on HIV/AIDS and Human Rights, 1996, E/CN.4/1997/37 (Bo
co ca Tng Th k v tham vn quc t ln 2 v HIV/AIDS v Quyn con ngi).
UN High Commissioner for Human Rights (2009) Annual Report of the United
Nations High Commissioner for Human Rights and Reports of the Ofce of the
Higher Commissioner and Secretary-General: Thematic Study by the Ofce of the
United Nations High Commissioner for Human Rights on enhancing awareness and
understanding of the Convention on the Rights of Persons with Disabilities Human Rights
Council, 10th Session, 29 January 2009, UN Doc. No. A/HRC/10/48 (Bo co thng
nin ca Cao y UN v Quyn con ngi v Bo co ca Vn phng Cao y v Tng
Th K: Nghin cu chuyn ca Vn phng Cao y Quyn con ngi v nng cao
nhn thc v hiu bit v Cng c v quyn ca ngi Khuyt tt).
UN ti Vit Nam (2002) Millennium Development Goals: Bringing the MDGs closer to the
People(Cc mc tiu pht trin thin nin k: Mang cc MDG gn hn vi ngi dn).
UN ti Vit Nam (2004) United Nations Common Country Assessment for Viet Nam
(nh gi quc gia chung ca UN i vi Vit Nam).
UN ti Vit Nam (2005) The Millennium Development Goals and Vietnams Socio-
Economic Development Plan 2006-2010 (Cc Mc tiu Pht trin Thin nin k v K
hoch Pht trin Kinh t-X hi ca Vit Nam 2006-2010).
UNDP (2007) Human Development Report 2007/2008 (Bo co pht trin con ngi
2007/2008).
UNDP (2008) How Progressive is Social Security in Viet Nam?(An sinh x hi Vit Nam
ly tin n mc no?).
UNDP (2009) Human Development Report 2009 (Bo co pht trin con ngi 2009)
UNESCO (2000) The Dakar Framework for Action on Education for All (Khun kh hnh
ng Dakar v Gio dc cho mi ngi).
UNCESCO (2008) Asia and the Pacic Education for All (EFA) Mid-Decade Asessment:
Mekong sub-region Synthesis Report. UNESCO Bangkok.(Gio dc cho mi ngi
Chu v Thi Bnh Dng. nh gi gia thp k: Bo co tng hp tiu vng sng
M Kng).
UNESCO Institute of Statistics (2009) Global Education Digest 2009: Comparing
Education Statistics Across the World. Montreal, Canada. (Bo co Gio dc Ton cu:
So snh cc s liu thng k v gio dc trn th gii).
UNFPA (2007) Internal Migration in Viet Nam - The Current Situation (Di c trong nc ti
Vit Nam tnh hnh hin nay).
UNFPA (2007) Population Growth in Viet Nam: what the data from 2006 can tell us with
a focus on the sex ratio at birth (Gia tng dn s ti Vit Nam: d liu nm 2006 c th
cho chng ta bit nhng g- tp trung vo t s gii tnh khi sinh).
UNFPA (2007) Research on reproductive health in Viet Nam: a review for the period
2000-2005. (Nghin cu v sc khe sinh sn Vit Nam: nh gi giai on 2000-
2005).
UNFPA (2008) Recent change in sex ratio at birth in Viet Nam A review of evidence. (Nhng
bin i gn y v t s gii tnh khi sinh Vit Nam tng quan cc bng chng).
UNFPA (2009) Vietnam Population 2008 (Thc trng Dn s Vit Nam nm 2008).
UNFPA and EU (2005) Final report on baseline survey for Reproductive Health Initiative
for Youth in Asia (RHIYA) Viet Nam. (Bo co cui cng ca kho st trc can thip cho
Sng kin Sc khe sinh sn cho thanh nin Chu ).
UNICEF (1998) Implementation Handbook for the Convention on the Rights of the Child
(S tay thc hin Cng c v Quyn Tr em).
UNICEF (2006) Child Protection Information Sheets. New York. (Thng tin v Bo v tr em).
UNICEF (2007) Children and AIDS: A stocktaking report. (Tr em v AIDS: Bo co tng kt).
UNICEF (2007) Programme Guidance on Children with Disabilities Ending
Discrimination and Promoting Participation, Development and Inclusion. (Hng dn
chng trnh v tr em khuyt tt- Chm dt phn bit i x v thc y s tham gia,
pht trin v ha nhp).
UNICEF East Asia and Pacic Regional Ofce (2006) Alternative care for children without
parental caregivers in tsunami-affected countries (Chm sc thay th cho tr em khng
c cha m chm sc ti cc nc b nh hng bi sng thn).
UNICEF Vit Nam (2003) Review of the Expanded Programme on Immunization [Internal
Document] (Bo co nh gi chng trnh tim chng m rng)
UNICEF Vit Nam(2004) Arsenic Contamination in Viet Nam, A Situation Overview and
the Mitigation Measures Required (Nhim Arsen Vit Nam: khi qut tnh hnh v cc
bin php gim thiu cn thit).
UNICEF Vit Nam(2005) A Study of the Human Resource and Training Needs for the
Development of Social Work in Viet Nam (Nghin cu v Ngun nhn lc v nhu cu tp
hun cho vic pht trin ngh cng tc x hi Vit Nam).
UNICEF Vit Nam (2006) Child abuse in Viet Nam: Final report into the Concept, Nature
and Extent of child abuse in Viet Nam. (Lm dng tr em Vit Nam: Bo co cui cng
v khi nim, bn cht v phm vi lm dng tr em Vit Nam).
UNICEF Vit Nam (2006) Riding a ne line A qualitative analysis of trafc behaviours of
Ha Noi youth (Phn tch nh tnh v hnh vi giao thng ca thanh nin H Ni)
UNICEF Vit Nam (2008) Health equity in Viet Nam A situation analysis focused on
maternal and child mortality. (Cng bng v y t Vit Nam, phn tch tnh hnh tp trung
vo t l t vong b m v tr em).
UNICEF Vit Nam (2008) Male Partner involvement in Prevention of Mother to- Child
Transmission in Viet Nam. (S tham gia ca nam gii vo phng nga ly truyn t m
sang con Vit Nam).
UNICEF Vit Nam (2008) Project Assessment Report on the Prevention of Mother-to-
Child Transmission of HIV. (Bo co nh gi d n Phng nga ly truyn HIV t m
sang con)
UNICEF Vit Nam (2009) Report on Child Injury Prevention in Viet Nam. Unpublished
(Bo co v phng chng thng tch tr em.
UNICEF Vit Nam v Vin Kim st Nhn dn Ti cao (2007). Bo co ti hi tho v
tm quan trng ca Thng t lin tch v iu tra, t tng v xt x thn thin vi tr em.
H Ni, 25-26/1/2007.
UNICEF, WHO, GAVI (2009) National EPI Review Report (Bo co nh gi Chng
trnh Tim chng M rng quc gia) D tho ngy 16 thng 4 nm 2009.
UNODC (2004) Strategic Programme Framework for Viet Nam, 2005-2007 (Khun kh
chng trnh Chin lc cho Vit Nam, 2005-2007).
UNODC (2005) Viet Nam Country Prole (Thng tin v Vit Nam).
USAID and Management Systems International (2005) Viet Nam Disability Situation
Assessment and Program Review (nh gi tnh hnh khuyt tt Vit Nam v nh gi
Chng trnh).
VAAC-Cc phng chng HIV/AIDS (2009) iu tra Gim st Trng im 2009: mu da
vo cng ng
y Ban An Ton Giao Thng Vit Nam (2010) Chin lc m bo an ton giao thng
quc gia nm 2020 v tm nhn n nm 2030. D tho ngy 9 thng 6 nm 2010.
y Ban Vn Ha, Gio dc, Thanh thiu nin v Nhi ng ca Quc Hi (2007): Bn tin
ca Cc i biu dn c v tr em. S 1.
Victora C.G. et al. Maternal and Child under-nutrition: consequences for adult health
and human capital The Lancet 2008 Jan 265:371 (9609):340-57 Maternal and Child
Undernutrition Study Group, Universidade Federal de Pelotas, Pelotas, Brazil. (Thiu dinh
dng B m v Tr em: hu qu cho sc khe ca ngi ln v ngun nhn lc).
Vin Dinh Dng Quc Gia (2006) Bo co v Bnh thiu mu v tnh trng thiu
Vitamin A cc c s y t a phng ti mt s tnh/thnh Vit Nam. H Ni.
Vin Dinh Dng Quc Gia (2008) Kho st bao ph Vitamin A. H Ni.
Vin Dinh Dng Quc Gia (2008) Bo co gim st dinh dng quc gia ti 63 tnh
thnh Vit Nam.
Vin Dinh Dng Quc Gia (2009) S liu thng k v tnh hnh dinh dng ca tr em
trong nhng nm qua [trc tuyn]
Vin Khoa hc Php l v UNICEF Vit Nam (2005) Nghin cu, nh gi, phn tch tnh
hnh ngi cha thnh nin vi phm php lut v h thng x l ti Vit Nam. H Ni.
Vin Nghin cu Quyn con ngi thuc Hc vin Chnh tr - Hnh chnh Quc gia H
Ch Minh (2008) Kho st v nhn thc v quyn tr em, chnh sch v php lut c
lin quan v thc t vn dng cc kin thc trn vo cng tc ca i biu Quc hi v
i biu Hi ng nhn dn cp tnh.
Vin QLKTT (2008) Bo co kinh t Vit Nam nm 2007 (sch tham kho).
Vin QLKTT (2008) Thng tin chuyn S 3-2008: Bin i kh hu ton cu-gii
php ca Vit Nam.
Vin QLKTT (2008): nh gi hn ch nng lc a phng ca B KH&T v Phn
tch KHPT KTXH.
Vin V sinh-Y t Cng cng v UNICEF Vit Nam (2005) Kho st ngu nhin v
Arsenic ti 4 tnh ng bng sng Cu long.
WHO (1998) International Classication of Impairments, Disabilities and Handicaps.
(Phn loi ca quc t v khim khuyt, khuyt tt v tn tt).
WHO (1999) Report on the Consultation on Child Abuse Prevention. 29-31 March, 1999,
Geneva. (Bo co tham vn v phng nga lm dng tr em).
WHO (2002) World report on violence and health Geneva.(Bo co th gii v bo lc v
sc khe).
WHO (2003) Report of the WHO informal consultation on the use of praziquantel during
pregnancy/lactation and Albendazole/Mebendazole in children under 24 months (Bo co
tham vn khng chnh thc ca WHO v vic s dng thuc ty giun trong thi k mang
thai/cho con b v bnh Albendazole/Mebendazole tr di 24 thng tui).
WHO (2003) The Right to Water. (Quyn tip cn nc sch).
WHO (2003) Health and Ethnic Minorities in Viet Nam. (Sc khe v Ngi dn tc thiu
s Vit Nam)
WHO (2004) How to add de-worming to vitamin A distribution. (Lm th no b sung
thuc ty giun cho vic cung cp Vitamin A).
WHO (2005) Maternal mortality in Vietnam, 2000-2001: an in-depth analysis of causes
and determinants.(T vong M Vit Nam, 2000-2001: Phn tch su v nguyn nhn v
nhn t quyt nh).
WHO (2006) Rapid Health System Assessment Viet Nam.(nh gi nhanh H thng y t
ca Vit Nam)
WHO (2006) Antiretroviral drugs for treating pregnant women and preventing HIV
infection in infants: towards universal access (Thuc ARV iu tr cho cc b m mang
thai v phng nga ly nhim HIV sang tr s sinh: Hng ti tip cn ph cp).
WHO Global Task Force on Cholera Control Cholera Country Prole: Vietnam. Cp nht
ngy 25 thng 11 nm 2008. [Truy cp ti a ch http://www.who.int/cholera/countries/
VietNamCountryProle2008.pdf vo ngy 18 thng 9 nm 2009] (Thng tin tnh hnh
bnh t: Vit Nam).
WHO International Classication of Functioning, Disability and Health (ICF) [online].
Available at: http://www.who.int/classications/icf/en/ [Accessed 5 April 2010]. (Phn loi
ca quc t v Chc nng, Khuyt tt v Sc khe)
WHO Statistical Information System (WHOSIS) accessed at http://apps.who.int/whosis/
data/Search.jsp on 2 September 2009. H thng Thng tin thng k ca WHO (WHOSIS)
ti a ch http://apps.who.int/whosis/data/Search.jsp [Truy cp ngy 2 thng 9 nm 2009]
World Bank (2003) Viet Nam Development Report 2004: Poverty (Bo co Pht trin Vit
Nam 2004: Ngho).
World Bank (2005) Viet Nam, Managing Public Expenditure for Poverty Reduction and
Growth Volume II: Sectoral Issues Public Expenditure Review and Integrated Fiduciary
Assessment. Hanoi. (Vit Nam, Qun l chi tiu cng Tng trng v Gim ngho-
nh gi tng hp chi tiu cng, u thu mua sm cng v trch nhim ti chnh Tp
2: Cc vn chuyn ngnh).
World Bank (2006) Viet Nam Gender Assessment (nh gi v Gii Vit Nam).
World Bank (2007) Viet Nam Development Report 2008: Social Protection (Bo co Pht
trin Vit Nam: Bo tr x hi)
World Bank (2008) Viet Nam Development Report 2009: Capital Matters (Bo co Pht
trin Vit Nam 2009: Cc vn v vn).
World Bank (2009) Viet Nam Development Report 2010: Modern Institutions. (Bo co
pht trin Vit Nam 2010: Cc th ch hin i)
World Bank (2009) Country Social Analysis: Ethnicity and Development in Vietnam. Ha
Noi. (nh gi X hi Quc gia: Dn tc v s pht trin Vit Nam).
World Bank (2009) Project Appraisal Document on a Proposed Credit in the Amount of
SDR 85.4 Million (USD 127 Million Equivalent) to the Socialist Republic of Vietnam for a
School Education Quality Assurance Programme. (Vn bn Thm nh d n v khon
tn dng xut 85,4 triu SDR (tng ng 127 triu USD) cho Cng Ha X Hi
Ch Ngha Vit Nam vi chng trnh m bo cht lng gio dc trng hc).
World Bank (2009) Taking Stock An Update on Vietnams Recent Economic
Development (im li- Cp nht v Pht trin kinh t Vit Nam gn y).

Bao Cao Tinh Hinh Tre em Viet Nam 2010

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bao Cao Tinh Hinh Tre em Viet Nam 2010

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BO CO PHN TCH TNH HNH

You might also like