Projektovanje

semaforizacije raskrsnice
1
Redovni Profesor Kemo Sokolija dipl. el. ing
Asistent Mr Nedim Osmi dipl. el. ing
Sarajevo 13.12. 2011. god.
Potreba za semaforizacijom raskrsnica
2
Potreba za semaforizacijom raskrsnica
3
Potreba za semaforizacijom raskrsnica
4
Potreba za semaforizacijom raskrsnica
5
Potreba za semaforizacijom raskrsnica
6
Koraci pri projektovanju semaforizacije
Pri projektovanju semaforizacije raskrsnice moramo provesti
sljedee korake:
1. Identifikaciju kretanja vozila i pjeaka relevantnih za datu
raskrsnicu i procjenu volumena saobraajnih tokova u vrnom
satu i situacijama slabih volumena
2. Izbor mogue geometrijske rekonstrukcije povrine raskra
unutar raspoloivog prostora koji obuhvata trake na ulicama
7
unutar raspoloivog prostora koji obuhvata trake na ulicama
koje se ukrtaju na datoj raskrsnici
3. Identifikacija tokova vozila i pjeaka koji mogu istodobno imati
zeleno svjetlo
4. Odabir sekvenci grupa ili stadija koje su optimalne za formiranje
ciklusa, specifirajui minimalna i maksimalna vremena zelenog i
minimum utog svjetla
5. Izraun trajanja razliitih faza
Vani koraci pri projektovanju
semaforizacije
Broj vozila koja mogu stii i proi raskrsnicu u jedinici vremena
esto je uslovljen uzrocima ije je izvorite daleko od same
raskrsnice. Realni saobraajni kapacitet, ustvari je odreen
situacijom na ulicama koje vode ka njoj, a nalaze se u njenoj
blizini.
8
Kad se radi o semaforu s fiksnom duinom ciklusa, poveanje
zahtjeva u jednom pravcu dovodi do vjerovatnog poveanja
kanjenja u tom istom pravcu.
Ako se radi o adaptabilnom sistemu, poveani zahtjevi se
prevode u poveanje trajanja zelenog za taj pravac, to za
posljedicu moe imati snienje kanjenja za pravce koji su s njim
u vezi, ali i poveanja kanjenja za druge pravce.
Topografski snimci, studij sudara i
istraivanje saobraaja
Za korektno i racionalno projektiranje semaforizacije na
jednoj raskrsnici potrebno je prikupiti sljedeu
dokumentaciju:
Crte koji pokazuje detalje u pogledu materijalnih i geometrijskih
karakteristika raskrsnice, pjeakih ostrva, kanalizacije, nagiba,
eventualnih prepreka koje smanjuju vidljivost semafora,
9
eventualnih prepreka koje smanjuju vidljivost semafora,
autobuskih stajalita, horizontalne signalizacije, javne rasvjete,
prolaza za ulaze u garae ili slinih prolaza, rastojanja od bliskih
svjetlosnih signala, prisustvo elektrinih/telefonskih stubova i
svega ostalog to moe utjecati na semaforsku regulaciju koja e
biti predloena
Dijagram incidenata to su se dogodili na raskrsnici,
klasificiranih po vrsti, poziciji, pravcima kretanja, teini, satu
odigravanja, danu u sedmici, a koji se odnose najmanje na jednu
godinu dana,
Topografski snimci, studij sudara i
istraivanje saobraaja
Broj vozila koja ulaze u raskrsnicu sa svakog prilaza, mjereni
tokom najmanje 16 uzastopnih sati tokom reprezentativnog dana,
izabranih tako da obuhvate najvei procenat saobraaja tokom 24
sata
Volumeni vozila u svakoj traci u svakom prilazu specificirani po
vrsti vozila (komercijalna teka vozila, komercijalna laka vozila,
10
vrsti vozila (komercijalna teka vozila, komercijalna laka vozila,
putniki automobili, autobusi javnog prevoza), s posebnom panjom
na one koji prave konfliktna skretanja u lijevo
Podaci o volumenima pjeaka na svakom prijelazu, tokom radnih
sati za vozila i tokom maksimalne cirkulacije pjeaka, tamo gdje je
to potrebno vodi se rauna o djeci i starim osobama (pjeaci se
klasificiraju u tri grupe: ispod 10 godina, 10-60 i preko 60 godina
Brzina 80% svih tokova mjerena na prilazu raskrsnici na
odgovarajum rastojanju.
Topografski snimci, studij sudara i
istraivanje saobraaja
Prikupljanje podataka o saobraaju se moe obaviti runo,
automatski (tradicionalni aparati za mjerenje toka vozila) ili pomou
telekamera.
Ako se radi runo, potreban je veliki broj ljudi, tako da se moe prei
na brojanje tokom 15-30 minuta tokom jednog sata, s tim da se
podatak onda interpolira na jedan sat.
11
podatak onda interpolira na jedan sat.
Snimanje tokova se komplicira ukoliko je rije o raskrsnici sa vie
krakova koja ima kompliciranu emu, tako da ovdje runo brojanje
ne omoguava prikupljanje podataka o svim moguim manevrima.
U ovom sluaju potrebno je obaviti niz kratkih brojanja na prilazima,
na nain da se utvrdi ponaanje tokova koji ulaze i izlaze iz vora i
utvrdi radni sat tokom kojeg se moe primjeniti npr. metod
izvor/ponor kako bi se stabilizirala distribucija izmeu razliitih izlaza
vozila to su uli u vor putem snimanja brojeva na tablicama.
Topografski snimci, studij sudara i
istraivanje saobraaja
12
Topografski snimci, studij sudara i
istraivanje saobraaja
ema
fazatura
I
13
II
III
Topografski snimci,
ema
fazatura
I
II
Faza A Faza B Faza C
14
II
III
Prilagoavanje geometrije
raskrsnice semaforskoj regulaciji
Propisima bi trebalo zabraniti postavljanje izvora svjetlosti,
reklama i sl. koji mogu utjecati na vidljivost semaforskih svjetala.
Proirenje, kako glavne, tako i poprenih ulica moe biti od koristi
budui da se na taj nain, dobivanjem dodatnih traka (i na raun
suenja postojeih), mogu sniziti kanjenja prouzrokovana
15
suenja postojeih), mogu sniziti kanjenja prouzrokovana
ekanjem na pravo prvenstva na raskrsnici kontroliranoj putem
svjetlosnih signala.
Dodatna irina moe biti od velike koristi za traku za skretanje u
desno, kao i za traku koja ulazi u raskrsnicu. Na ovaj nain
postie se da direktne trake budu osloboene od vozila koja
sporo ulaze ili izlaze iz raskrsnice raskrsnica puno bolje
funkcionira.
Opa razmatranja
Nakon to se obave snimanja geometrije raskrsnice i
snimanja saobraaja, bitni momenti u projektiranju su:
Istraivanje alternativnih ema funkcionisanja za danu
utvrenu fiziku konfiguraciju raskrsnice u funkciji
16
utvrenu fiziku konfiguraciju raskrsnice u funkciji
kretanja koje je potrebno regulirati i onih meu ovim
kretanjima koje je potrebno regulirati odvojeno
Definiranje poretka u kojemu se moraju odigrati razliita
kretanja na nain da se optimizira alternativa prema
danom kriteriju
Izbor optimalne alternative
Upravljanje pomou semafora
Postoji vie alternativa regulacije saobraaja pomou semafora.
Mogua su sljedea rjeenja:
Semafori s fiksnim ciklusom na izoliranoj raskrsnici ili vie
uzajamno koordiniranih raskrsnica
Semafori koji se prilagoavaju prema saobraaju, upravljani na
nivou izolirane raskrsnice (kompletno, parcijalno)
17
Semafori koji se prilagoavaju prema saobraaju, upravljani na
nivou izolirane raskrsnice (kompletno, parcijalno)
Semafori koji se prilagoavaju prema saobraaju, upravljani na
nivou mree raskrsnica (centralizirani)
Izmeu ekstremnih rjeenja (fiksni i adaptibilni semafori) postoji
niz mogunosti mijeanja, npr. izbor izmeu niza semaforskih
programa s fiksnim ciklusom u skladu sa aktuelnom
saobraajnom situacijom ili periodom dana.
Upravljanje pomou semafora
Upravljanja pomou fiksnog ciklusa esto su bitna i kada se
primjenjuje adaptibilno upravljanje raskrsnicom: kada imamo
visoki nivo zahtjeva, kontroler se obraa odgovarajuem
programu s fiksnim ciklusom kako bi se mogla ostvariti unaprijed
fiksirana vrijednost maksimalnog zelenog na zasienim
krakovima raskrsnice .
18
krakovima raskrsnice .
Skup saobraajnih tokova koji u istom intervalu vremena primi
istu indikaciju na semaforu definira se kao grupa.
Za dvije grupe kae se da su kompatibilne ako svaki tok jedne
grupe moe dobiti indikaciju o dozvoli za prolaz kroz raskrsnicu u
isto vrijeme kad i bilo koji tok iz druge grupe uz potpunu sigurnost
Praktiki pristup ematizaciji
kretanja vozila na raskrsnicama
Ako dvije grupe nisu kompatibilne, mora naravno proi
izvjestan vremenski interval, nazvan sigurnosno vrijeme,
izmeu kraja zelenog + utog datog jednom toku i poetka
perioda zelenog to e biti dato toku koji je s njim konfliktan
19
Kod semaforizacije s fiksnom duinom ciklusa, kompozicija
skupova semaforskih grupa i njihov poredak tokom ciklusa
formira tzv. semaforsku sekvencu (niz)
Faza predstavlja svaki dio semaforskog ciklusa u kojemu
razliite grupe imaju dobro definiranu indikaciju boje, pod
uslovom da u ovom dijelu vremena, ove indikacije ostaju
nepromijenjene
Elementi za dimenzioniranje, verifikaciju i
funkcionalnu ocjenu semaforizirane
raskrsnice
Cilj upravljanja saobraajem na raskrsnicama je iznai
najpogodnije rjeenje koje omoguuje jednostavno i sigurno
reciprono prolaenje kroz raskrsnicu dva ili vie tokova,
bez konflikata, nagomilavanja i minimalnim kanjenjima
Problem je sloen i uslovi kojima odgovaraju razliita mogua
20
Problem je sloen i uslovi kojima odgovaraju razliita mogua
rjeenja mijenjaju se s promjenom lokalne situacije i trenutka
Budui da se trajektorije kretanja prilikom manevra u raskrsnici
presijecaju, pa se ak i kod najjednostavnijih raskrsnica javljaju
brojne konfliktne take, potrebno je prosuditi ta se dogaa na
tim takama i koje uslove moraju zadovoljiti tokovi koji se
ukrtaju kako bi se saobraaj odvijao jednostavno i sigurno.
Elementi za dimenzioniranje, verifikaciju i
funkcionalnu ocjenu semaforizirane
raskrsnice
Najjednostavnija ema na koju se moe svesti bilo koja
situacija data je na slici:
21
Elementi za dimenzioniranje, verifikaciju i
funkcionalnu ocjenu semaforizirane
raskrsnice
Vrijeme potrebno da vozilo iz toka vozila pree raskrsnicu:
t
pd
vrijeme percepcije i odluke (vrijeme potrebno vozau vozila
koje se pribliava raskrsnici da shvati situaciju i odlui da li e
1)
1
v
w W
t t
pd p
+
+ =
22
koje se pribliava raskrsnici da shvati situaciju i odlui da li e
proi ili ne
W irina prelaza
w duina vozila
Da bi vozilo moglo sigurno proi raskrsnicu, potrebno je da
u vremenu tp ne doe u konflikt niti s jednim vozilom iz toka ,
ako je I interval (m) izmeu vozila toka , a njihova brzina V
2
,
vrijeme koje proe izmeu prolaza dva sukcesivna vozila iznosi:
2
v
I
t
m
=
Elementi za dimenzioniranje, verifikaciju i
funkcionalnu ocjenu semaforizirane
raskrsnice
Mora dakle biti zadovoljen uslov gdje s jednim
koeficijentom sigurnosti K>1:
Kombinirajui 2) i 1) imat emo:
2)
1
2
V
I
K
t
p

2
v
I
t
p
=
23
Volumen saobraaja [vozila/h] koji odgovara intervalu I, pod
pretpostavkom idealnog toka, to ga formiraju jednako razmaknuta
vozila (isti interval slijeenja)
3) ) (
1
2
2
)
`

+ + w W
V
V
V t K I
pd
w I
V
V
W I
N
+
=
+
=
2
2
2
3600
) (
3600
Elementi za dimenzioniranje, verifikaciju i
funkcionalnu ocjenu semaforizirane
raskrsnice
Vodei rauna o 3) imat emo:
w w W
V
K V Kt
V
N
+ + +

) (
3600
2
2
2
24
w w W
V
V
K V Kt
pd
+ + + ) (
1
2
2
l
pd
N
V
w
V
w W
K Kt
N =
+
+
+

2 1
2
3600
Primjer 1
V
1
=3,5 m/s (~12,5 km/h)
V
2
=14 m/s (~50 km/h)
W=12 m, w=4 m
t
pd
=1 s , K=1,3
[ ]
3600
= =
25
Ako je N2 > N1 vozilo 1 nee nai pogodan interval izmeu
vozila toka 2 da bi prolo raskrsnicu: prolazak pod idealnim
uslovima nije vie mogu i moe se govoriti samo o
vjerovatnosti da vozilo 1 nae interval vremena izmeu dva
vozila toka 2, koji je barem jednak Kt
p
.
( )
[ ] h voz N
l
/ 480
14
4
5 , 3
4 12
13 0 , 1 * 3 , 1
3600
=
+
(

+
+
=
Primjer 1
Ovaj interval moe biti vei, jednak ili manji od srednjeg
intervala:
Zavisno od toga da li je N
2
jednak ili manji od N
1
, respektivno.
Budui da interval izmeu prolaza dva vozila predstavlja
2 2 2
3600
V
w
N V
I
t
m
= =
26
Budui da interval izmeu prolaza dva vozila predstavlja
vrijeme u kojemu niti jedno vozilo ne prolazi kroz odreenu
taku, vjerovatnost prolaza se moe odrediti pretpostavljajui
da karakteristika dolaska vozila na raskrsnicu prati
Poassonovu raspodjelu (rijetki dogaaji).
Vjerovatnost da X vozila proe kroz jednu taku u odreenom
vremenu data je kao:
!
) (
X
m e
X p
x m
=
Primjer 1
Vjerovatnost da niti jedno vozilo ne proe u vremenu
Kt
p
:
5)
! 0
) 0 (
0
m
m
e
m e
p

= =
Kt N
27
Koristei 1) imat emo:
3600
2 p
Kt N
m =
)
`

+
+ =

1
3600
2
) 0 (
V
w W
t e p
pd
KN
Primjer 1
To znai da e u jednom satu biti samo N2 p(0)
intervala u kojima vozila toka 1 mogu proi
raskrsnicu. Ako sa N1 oznaimo njihov
volumen, imat emo vjerovatan prolaz ako je:
28
odnosno vjerovatan ako je:
) 0 (
2 1
p N N
) 0 (
2 1
p N N
Primjer 2
tpd=1 s W=12 m w=4 m
V1=3,5 m/s N2=1000 [voz/h] K=1,3
133 , 0 )
4 12
1 ( ) 0 (
2 , 2
3600
1000 3 , 1
= =
+
+ =

e e p
29
=>Ako je N11000x0,133=133 [voz/h] raskrsnica
jo moe funkcionisati.
Ako je N1>133 [voz/h] to nee biti mogue bez
upravljanja.
133 , 0 )
5 , 3
1 ( ) 0 (
3600
= = + = e e p
Ope pravilo
Ako je N2N1N2p(0) to su idealni uvjeti budui da vozila 1 mogu
proi tok vozila 2: slobodan prolaz
N2>N1 i N1N2p(0) slobodan prolaz je jo uvijek mogu, ali ga je
potrebno kontrolirati pozitivnom regulacijom
30
N2N1 i N1>N2p(0), prolaz bi bio mogu u idealnim uvjetima, ali
je u praksi malo vjerovatan => pozitivna regulacija neophodna
N2>N1 i N1>N2p(0), prolaz nemogu niti vjerovatan => prijeko
potrebna pozitivna semaforska kontrola
Ope pravilo
PRAVO PRVENSTVA
Na ulazu ulice u kojoj se ima smanjeni saobraaj (sporedna ulica) u
glavnu ulicu u uslovima kad stop nije potreban budui da vozila iz te
ulice mogu brzinom koja je vea od ~16 km/h sigurno ukljuiti u
saobraaj
Na rampi ulaza u ulicu po kojoj se odvija saobraaj sa velikom
brzinom, a ne postoji adekvatna traka za ubrzanje
Na mjestima gdje postoji odvojena traka za skretanje u desno, ali ne
postoji adekvatna traka za ubrzanje
Raskrsnica sekundarne i glavne ulice u sluaju kad je primjena prava
31
STOP
SPOREDNA
Raskrsnica sekundarne i glavne ulice u sluaju kad je primjena prava
prvenstva rizina
Raskrsnica sekundarne ulice s ulicom u kojoj se ima poveani
volumen saobraaja
Nesemaforizirana raskrsnica u semaforiziranoj zoni
Nesemaforizirana raskrsnica na mjestu gdje se to zbog kombinacije
razliitih faktora poveana brzina, ograniena vidljivost, povean
broj tekih incidenata pokazuje prijeko potrebnim
SVI
PRILAZI
Veliki broj (pet i vie) incidenata registriran u posljednjih godinu
dana za koje se cijeni da su mogli biti izbjegnuti u sluaju viestruke
primjene znaka STOP
Volumen ulaznih tokova u raskrsnicu iz svih prilaza imaju srednju
vrijednost jednaku najmanje 500 voz/h tokom najmanje 8h tzv.
prosjenog dana
Prednost koje donosi semaforizacija
1. Favorizira ureeno kretanje tokova vozila, poveavajui istodobno
kapacitet ienja raskrsnice
2. Snizuje uestalost incidenata, naroito onih s ortogonalnom kolizijom
3. Daje jasnu i sigurnu indikaciju vozaima i pjeacima, izbjegavajui
nekorektna ponaanja
32
4. Omoguuje prioritetni tretman nekih kretanja ili vozila (npr. vozila
hitne pomoi, vatrogasna vozila i sl.)
5. Nudi elastinu regulaciju osjetljivu na znaaj i oscilacije
saobraajnih prisutnih volumena
6. Osigurava homogenost kvalitete servisa (usluga) za sve ili veliki broj
saobraajnih tokova
7. Omoguuje postizanje kontinuiranog toka za plotune vozila koja se
kreu datom brzinom du datog pravca kretanja
Prednost koje donosi semaforizacija
8. Snizuje atmosfersko zagaenje (u blizini raskrsnica u gradskim
zonama ima se poveano zagaenje)
9. Prekida intenzivne saobraajne tokove u odreenim intervalima
omoguujui prolazak raskrsnice i drugim tokovima pjeaka i
vozila
33
10. Prua znaajne utede u odnosu na runa upravljanja na
mjestima gdje je, zbog volumena vozila i pjeaka i/ili uestalosti
incidenata, prijeko potrebno mijenjati pravo prvenstva
Postoji raireno mijenje da semaforizacija predstavlja odgovor za
sve probleme saobraaja na raskrsnicama, to je dovelo do
instaliranja semafora na velikom broju mjesta gdje realno ne
postoje motivi za njihovo postojanje.
Prednost koje donosi semaforizacija
S druge strane postoje gradovi gdje, uprkos intenzivnom
saobraaju, mnoge vane raskrsnice nisu opremljene bilo kakvim
aparatom za regulaciju, to predstavlja veliki problem s obzirom
fluidnosti i sigurnosti pjeakog i automobilskog saobraaja.
Mnoge semaforske instalacije, mada vrsto motivirane uvjetima
saobraaja u datoj zoni, esto ne udovoljavaju potrebama zbog toga
to:
34
nisu korektno projektirane
loe instalirane
ne postoji adekvatno odravanje.
Rezultat takvog stanja su:
gubici u vremenu
nepotivanje signala
preusmjeravanje saobraaja
povean broj incidenata.
Prednost koje donosi semaforizacija
Od ogromnog znaaja je da izbor semaforske instalacije bude
obavljen nakon to se kompletno prostudiraju svi uslovi (predhodne
studije), ali i da se provodi:
periodina,
programirana
35
kontrola efikasnosti instalacije koja e omoguiti verifikaciju, ne
samo funkcioniranje nego i provjeriti logiku koja je implementirana
to praktino znai verificirati da bi:
raspodjela faza
redoslijed faza
trajanje minimalnih i maksimalnih vremena odgovaraju realnim
(promjenjivim) potrebama saobraaja
Prednost koje donosi semaforizacija
LOE IZVEDENA SEMAFORSKA
SIGNALIZACIJA MOE REZULTIRATI
SITUACIJOM KOJA JE TETNIJA OD ONE KAD
36
SITUACIJOM KOJA JE TETNIJA OD ONE KAD
NE POSTOJI NIKAKVA REGULACIJA, BUDUI
DA PROVOCIRA OPASNU TENDENCIJU
NEDISCIPLINE OD STRANE KORISNIKA
Proraun utog
Promjena boje na semaforu je veoma vana, ne moe se
dozvoliti nagli prelaz sa zelenog na crveno, dolo bi do
trenutnog zaustavljanja vozila koja se kreu, tako da vozila toka
kojemu se upravo daje prolaz dola bi u konflikt s vozilima to
se jo uvijek kreu u zoni manevra
uto
37
Potrebno je uvesti meuvrijeme sa posebnom bojom uto koje se
javlja nakon zelenog i koje omoguuje blagovremeno zaustavljanje
vozila to se pribliavaju raskrsnici, a istodobno ienje vozila to
se jo uvijek kreu u zoni manevra => trajanje utog mora zadovoljiti
oba zahtjeva: pravovremeno zaustavljanje i ienje.
Ako je S
f
(m) put koenja vozila koje se pribliava raskrsnici, V(m/s)
njegova brzina, t
pd
vrijeme percepcije i odluke, W irina raskrsnice i
w irina vozila tada vai:
Proraun utog
( ) i f
V
S
a
f

=
100 54 , 2
2
V brzina prilaza vozila (km/h)
38
V brzina prilaza vozila (km/h)
f
a
koeficijent trenja (mijenja se
linearno od 0,43 (40 km/h) do
0,29 (140 km/h))
i nagib, uspon (%)
Proraun utog
Vrijeme potrebno da se vozilo zaustavi iznosi:
Ako je voza vozila umjesto da stane donio odluku
V
S
t t
f
pd a
+ =
39
Ako je voza vozila umjesto da stane donio odluku
da proe raskrsnicu vozilo mora imati vremena da
oisti raskrsnicu. Vrijeme potrebno za takav manevar
iznosi:
V
w W S
t
V
w W S
t t
f
a
f
pd p
) ( +
=
+ +
+ =
Proraun utog
Iz prethodnog slijedi :
S
f
>W t
a
>t
p
S
f
>W t
p
>t
a
Budui da se put koenja poveava sa kvadratom brzine
vrijeme zaustavljanja predstavlja element za odreivanje
trajanja utog kod velikih brzina, kod malih brzina je to vrijeme
40
trajanja utog kod velikih brzina, kod malih brzina je to vrijeme
ienja raskrsnice t
p
.
Ako bi primjenili teorijska razmatranja => imala bi se razliita
vremena trajanja utog svjetla od jedne do druge raskrsnice,
ali i na istoj raskrsnici => nesigurnost korisnika
Korisnik se mora moi naviknuti na trajanje utog kako bi
mogao odluivati => konstantno uto za sve faze i sve
raskrsnice
Proraun utog
)
`

=
zona a vangradsk 3s
zona gradska 4s
t
q
41
U sluaju kad se radi o irokim raskrsnicama (>12m) na
uto se dodaje vrijeme sve crveno (engl. all red).
Proraun vremena sve crveno
Kako bi se omoguilo efikasno ienje semaforizirane raskrsnice
od strane vozila koja su je nekorektno opteretila tokom utog
vremena, u ciklusu se moe, nakon tog istog utog, a prije nego
se omogui promjena prava prvenstva, ukljuiti vrijeme sve
crveno TR
i
. Na ovaj nain omoguuje se postizanje vee
sigurnosti za vozila koja su tokom utog vremena t
g
ula u
raskrsnicu, budui da je mogu osloboditi dok na svim drugim
prilazima raskrsnici bude prisutan crveni signal.
42
Ovo vrijeme za danu i-tu fazu moe se odrediti prema relaciji:
t
pd
vrijeme percepcije (opaanja) i donoenja odluke, ovo
vrijeme se u urbanom ambijentu (vea koncentracija panje
vozaa) moe uzeti jednako 1s, ako se uzmu u obzir drugi faktori:
doba starosti vozaa, stres kojemu mogu biti podvrgnuti i sl., ini
se oportunim ovu vrijednost podii na 1,5 - 2s.
g v v
f
pd i
t V
d D
V
S
t TR

+
+ + =
Proraun vremena sve crveno
S
f
put koenja (m) kod brzine V
a
(m/s) vozila koja dolaze na
raskrsnicu brzina za koju je projektirana ulica
D duina trajektorije (m) unutar povrine raskrsnice definirana prema
toku koji ima najtei uslov kad je u pitanju ienje raskrsnice- odnosi
se na take presjeka izmeu posljednjeg elementa (vozilo ili pjeak)
svakog toka jedne faze i prvog elementa svakog toka naredne faze
d srednja duina vozila (5m)
43
d srednja duina vozila (5m)
V - brzina vozila onog toka vozila kojima je najtee oistiti raskrsnicu,
ovu brzinu potrebno je utvrditi od sluaja do sluaja ovisno o :
trajektoriji vozila
vrsti ulica koje formiraju trajektoriju
planimetriji trajektorije unutar raskrsnice
t
g
vrijeme utog signala (4s, odnosno 4-5s)
Suma TR
i
+ t
g
daje meusigurno vrijeme (intergreen)
Proraun vremena pjeakih faza
Razlikujemo dva sluaja:
faze koje su iskljuivo pjeake
pjeake faze koje su istodobno i faze za vozila
U prvom sluaju, vrijeme zelenog signala za pjeake, bira se, izuzev
u posebnim situacijama, u intervalu 5 do 10 s u zavisnosti od:
44
u posebnim situacijama, u intervalu 5 do 10 s u zavisnosti od:
intenzitetu pjeakih tokova
irini pjeakih prijelaza
Ako se uzme da je interval slijeenja kod pjeaka 1s i da je
minimalna irina jedne povorke pjeaka 0,75m, imat emo da je za
sluaj pjeakog prijelaza irokog 3m i kod zelenog za pjeake od 5s,
omoguen prijelaz za 10 pjeaka.
Proraun vremena pjeakih faza
45
Proraun vremena pjeakih faza
U sluaju da se ima jednovremeni prolaz za vozila i pjeake,
potrebno je provjeriti da li suma zelenog, utog i eventualnog
sve crveno za korespodentni tok vozila omoguuje
zadovoljenje potreba razliitih pjeakih tokova u sluaju kad
se ima jednovremeni prolaz.
46
se ima jednovremeni prolaz.
Ako ova provjera pokae da se zahtjevi pjeaka ne mogu
zadovoljiti, potrebno je poveati korespodentno vrijeme
trajanja za vozila, vodei naravno rauna da to omoguuje
kapacitet i da je to u saglasnosti sa predvienom
organizaciom saobraaja
Proraun kanjenja (gubitaka)
Proraun kanjenja ili gubitaka vremena za vozila izazvanog
postavljanjem semafora na raskrsnici koriste se kao mjera
efikasnosti samog semafora, kako u fazi projektiranja, tako i u fazi
verifikacije. Precizna definicija ovih termina nije jednostavna. P.
Olszewski je ustanovio razliku izmeu dvije najee prisutne
definicije kanjenja vozila:
47
Kanjenje zbog stajanja (engl. stopped delay): vrijeme stajanja datog
vozila na datoj raskrsnici, ovo vrijeme se moe jednostavno izmjeriti,
Ukupno kanjenje (engl. overall delay): razlika izmeu efektnog vremena
potroenog za prelazak dijela ulice koji ukljuuje raskrsnicu i vremena
koje bi bilo potrebno da se taj dio pree odreenom brzinom
(komercijalnom), bez usporavanja i zaustavljanja. Ovo vrijeme, dakle,
ukljuuje kanjenje zbog stajanja, vrijeme izgubljeno u kretanju unutar
reda vozila koja se pribliavaju raskrsnici, vrijeme izgubljeno zbog
usporavanja i ubrzavanja. Ovo vrijeme je teko direktno izmjeriti budui
da se ne mogu utvrditi vrijeme polaska datog dijela puta za vozilo koje
nema kanjenja.
Proraun kanjenja (gubitaka)
Mogue je napraviti priblinu ocjenu ukupnog kanjenja koristei
priblino zamoran metod path tracing oduzimajui srednje
vrijeme putovanja vozila koja nemaju kanjenja od vremena
putovanja vozila to imaju kanjenje (stvarno ustvrenih) ili pak
primjenjujui metod to ga sugerira HCM, koji emo sintetiki
prikazati u nastavku.
48
prikazati u nastavku.
Osim vremena stajanja i broj (srednji) zaustavljenih vozila (engl.
stop rate) predstavlja korisnu mjeru efikasnosti raskrsnice. U tom
smislu treba razlikovati potpuno zaustavljanje (engl. full stop) od
parcijalnog (engl. partial stop), ovi posljednji se odnose na
situacije kad vozai usporavaju nakon to vide red na semaforu,
ali se ne zaustavljaju.
Proraun kanjenja (gubitaka)
Olszewski je ispitao relacije izmeu ukupnog kanjenja,
kanjenja zbog stajanja, potpunog i parcijalnih zaustavljanja,
za razliite uslove u saobraaju.
Razlikujemo dvije komponente vremena kanjenja:
49
Uniformno kanjenje (engl. uniform delay): kanjenje vozila
unutar istog semaforskog ciklusa
Kanjenje izazvano vikom vozila (engl. overflow delay): dalje
gubljenje vremena od strane onih vozila koja nisu oslobodila
prilaz raskrsnici tokom prvog zelenog koje je bilo na raspolaganju
Srednje ukupno kanjenje (HCM)
Kao to emo vidjeti u nastavku HCM (2000) definira nivoe
usluge jedne semaforske instalacije (postrojenja) prema
srednjem ukupnom kanjenju (d), vozila na raskrsnici izazvanom
od samog semafora (engl. control delay), ovo vrijeme se rauna
za svaku grupu tokova ili pristupa raskrsnici pomou izraza:
50
[ ] { }
5 , 0
2
2
2
1
3 2 1
8 ) 1 ( ) 1 ( 900
) , 1 (
1
) 1 (
5 , 0
CT
kIX
X X T d
C
g X
Min
C
g
C d
d d PF d d
+ + =

=
+ + =
Srednje ukupno kanjenje (HCM)
d
1
komponenta uniformnog kanjenja [s/voz]
d
2
dodatna komponenta kanjenja [s/voz]
d
3
kanjenje zbog preostalog zahtjeva [s/voz]
PF korekcioni faktor za d
1
, koji ovisi o vrsti (tipu) dolaska vozila na semafor
Tip Opis
1
Vie od 80% vozila dolazi na raskrsnicu na poetku crvene faze
51
1
2
Dolazak kompaktnog plotuna na sredini crvene faze ili jednog
rasutog plotuna (40-80%) vozila tokom crvene faze
3
Sluajni dolasci rasuti tokom cijelog ciklusa, obino se javlja kod
izolirane raskrsnice gdje ne postoji koordinacija sa susjednim
semaforima
4
Dolazak kompaktnog plotuna u sredini zelene faze ili rasutog (40-
80%) plotuna tokom zelene faze
5
Dolazak kompaktnog plotuna (vie od 80%) na poetku zelene faze
6
Kompaktan plotun vozila kompaktno napreduje presjecajui slabe
tokove vozila koja se kreu u ulici s kojom bi se imao konflikt
Srednje ukupno kanjenje (HCM)
U tabeli su date vrijednosti za PF izraunate prema izrazu
) ( 1 ) 1 (
g
C
g
f P PF
p
(

=
52
faze zelene tokom dolaze
koja ozila Procenat v
C
g
R P
p
=
g vrijeme trajanja efektnog zelenog za razmatranu grupu tokova
C duljina ciklusa
Rp=P(C/g)
Srednje ukupno kanjenje (HCM)
g/C
Tip odlaska vozila
1 2 3 4 5
0,20 1,167 1,007 1,000 1,000 0,750
0,30 1,286 1,063 1,000 0,986 0,571
Tip dolaska R
p
=P(C/g)
R
p
(indikativno)
Kvalitet
progresije
1 <0,50 0,333 Lo
53
0,40 1,445 1,136 1,000 0,895 0,333
0,50 1,667 1,240 1,000 0,767 0,000
0,60 2,001 1,395 1,000 0,576 0,000
0,7 2,556 1,653 1,000 0,256 0,000
f
p
1,000 0,930 1,000 1,150 1,000
R
p
*
0,333 0,667 1,000 1,333 2,000
2 0,5-0,85 0,667 Nepovoljan
3 0,85-1,15 1,000
Sluajni
dolasci
4 1,15-1,50 1,333 Dobar
5 1,5-2 2,667 Jako dobar
6 >2 2,000 Izvanredan
Srednje ukupno kanjenje (HCM)
54
Saobraajna vremena
Postoje sljedea saobraajna vremena:
Ulazno vrijeme
Izlazno vrijeme
Ciklus
Meuvrijeme
55
Meuvrijeme
Vrijednosti saobraajnih vremena direktno zavise od
prostornih razmjera konfliktne zone raskrsnice, vrste i
uslova saobraaja u iroj zoni raskrsnice i sl. Ova grupa
vremena je numerika osnova za dimenzioniranje signalnih
vremena i njihovo znaenje kao to je prikazano na
narednoj slici.
Saobraajna vremena
Kao to postoje pojmovi izlaznih i ulaznih vremena za mogui
konflikt vozilo-vozilo, tako se kod prorauna svjetlosne signalizacije
moraju definisati izlazna i ulazna vremena za mogui konflikt vozilo-
pjeak. Geometrijski odnosi izlaznih i ulaznih puteva kod konflikta
vozilo-vozilo i vozilo-pjeak prikazani su na slici.
56
Saobraajna vremena
57
Saobraajna vremena
Kod raskrsnica koje imaju vie voznih traka po smjeru u zoni
postrojavanja, postoji vie konfliktnih taaka tako da se kao
mjerodavna kombinacija ulaznih i izlaznih puteva, uzimaju oni putevi
vozila koji daju najdue izlazno i najkrae ulazno vrijeme za
konfliktne saobraajne struje. to je pokazano na slici.
58
Saobraajna vremena
Ciklus - je vremenski zbir trajanja svih signalnih pojmova do
povratka na istovjetni pojam. Trajanje ciklusa zavisi od broja i duine
signalnih pojmova, kao i broja faza. Ovaj parametar je dominantan
element prorauna kapaciteta i nivoa usluge povrinske raskrsnice
sa svjetlosnim signalizacijom.
Efikasnost odvijanja saobraaja na raskrsnici sa svjetlosnom
59
Efikasnost odvijanja saobraaja na raskrsnici sa svjetlosnom
signalizacijom zavisi od duine i uestalosti pojave zelenog
vremena. Oba zahtjeva ne mogu se istovremeno zadovoljiti jer due
trajanje zelenog vremena za jedan pravac povlai sa sobom due
trajanje crvenog vremena za presjeni pravac.
Na osnovu analize kapaciteta i nivoa usluge i zavisnosti srednjeg
vremena ekanja od duine ciklusa date su granine vrijednosti
duine ciklusa.
Saobraajna vremena
Broj faza min.trajanje ciklusa normalno trajanje C Max. Trajanje C
2 35 45-60 70
3 45 55-70 90
>4 60 70-90 120
60
Meuvrijeme ili zatitno vrijeme je kljuni parametar za
definisanje praktino svih mjerodavnih vrijednosti. Javlja se
kao posljedice zahtjeva za bezbjednim vremenskim
razdvajanjem, konfliktnih saobraajnih struja. Velika vrijednost
meuvremena izaziva gubitak kapaciteta i sniava nivo usluge
dok bi uzimanje manje vrijednosti ugrozilo bezbjednost u
saobraaju.
Saobraajna vremena
Meuvrijeme zavisi od:
-Mjerodavnog izlaznog vremena
-Mjerodavnog ulaznog vremena
-utog vremena
61
Plan faza svjetlosne signalizacije
U procesu usvajanja plana treba imati u vidu slijedea osnovna
pravila:
Usklaenost plana faza sa prostornim rjeenjem raskrsnice tj. sa brojem
i rasporedom voznih traka u zoni postrojavanja, tako da sva predviena
kretanja u jednoj fazi mogu nesmetano da se odvijaju.
Ispunjenje programa veza raskrsnica je obavezno, te fazni plan mora
odraziti i relativne odnose optereenja po saobraajnim strujama.
62
Ispunjenje programa veza raskrsnica je obavezno, te fazni plan mora
odraziti i relativne odnose optereenja po saobraajnim strujama.
Eliminisanje primarnih konfliktnih taaka u istoj fazi tj. ostavlja samo
sekundarne konfliktne take koje imaju definisana pravila optim
propisima o pravu prvenstva.
Poveanje broja faza dovodi do skraenja ukupnog trajanja zelenog
svjetla po satu uz poveanje relativnog uea prolaznih vremena. Time
se poveava bezbijednost a smanjuje propusna mo raskrsnice te rastu
vremenski gubici.
Plan faza svjetlosne signalizacije
63
Plan faza svjetlosne signalizacije
Ako se radi o viefaznim sistemima treba se uzeti u obzir negativan
utjecaj ovakvih sistema na kapacitet i nivo usluge raskrsnice, moe
se dogoditi, naruito ako potrebna duina ciklusa pree
maksimalnu vrijednost, da standardna rjeenja plana faza nisu
prihvatljiva. U takvim sluajevima moraju se razmotriti slijedee
principijelne mogunosti:
Preprojektovati raskrsnicu u pogledu broja voznih traka u zoni
64
Preprojektovati raskrsnicu u pogledu broja voznih traka u zoni
postrojavanja
Definisati nestandardni plan faza koji moe ponuditi prihvatljivija
rjeenja
Smanjiti program saobraajnih veza na raskrsnici organizacijom
indirektnih lijevih skretanja oko bloka zgrada (kako je prikazano
na narednoj slici)
Razmotriti mogunosti primjene krune raskrsnice
Plan faza svjetlosne signalizacije
65
organizacija indirektnih lijevih skretanja oko bloka zgrada
Dimenzionisanje svjetlosne signalizacije
Sa formulisanim planom faza, provjerom kritinih mjerodavnih
tokova i predhodno usvojenim trajanjem ciklusa stvoreni su polazni
uslovi za dimenzionisanje svjetlosne signalizacije.
Sutinski korak je provjera duine ciklusa na osnovu definisanih
tanih vrijednosti meuvremena s jedne i tokova pri zasienju za
svaku od mjerodavnih saobraajnih struja u okviru faza svjetlosne
signalizacije s druge strane provjera najmanje dozvoljene duine
66
signalizacije s druge strane provjera najmanje dozvoljene duine
ciklusa zasniva se na kriteriju bezbjednosti a optimalna duina
ciklusa na kriteriju vremenskih gubitaka
Primjer signalizacije raskrsnice
Objasnimo sada konkretno odreivanje faza sloene raskrsnice. Pri
ovome se tabelarno navodi signalizacija za pojedine tokove
saobraaja, kako motornog tako i pjeakog. Izgled vorita je
prikazan na slici:
67
Primjer signalizacije raskrsnice
Ako su zahtjevi iz opozitnih pravaca slini tada mogu se mogu
usvojiti sljedee prepostavke :
Proporcionalnosti trajanja zelenog svjetla izmeu prilaza treba da
budu takvi da odnosi kapaciteta prema zahtjevu na svakom pristupu
budu priblino jednaki
68
Svi zeleni intervali moraju trajati dovoljno dugo da se zadovolji cijeli
saobraaj koji se akumulirao prije poetka zelene faze kao i onog to
je pridoao tokom njenog trajanja
Prva faza saobraajnog toka - U ovoj fazi kretanja uesnika
saobraaja, zeleno svjetlo je dato vertikalnom pravcu kretanja
motornih vozila kao i horizontalnom pravcu kretanja pjeaka.
Primjer signalizacije raskrsnice
69
Primjer signalizacije raskrsnice
U ovoj tabeli koritene su sljedee oznake:
70
Crveno - Crveno svjetlo na semaforu za motorna vozila (zabrana kretanja)
uto - uto svjetlo na semaforu za motorna vozila ( priprem za start ili
prestanak prolaza)
Zeleno - Zeleno svjetlo na semaforu za motorna vozila ( dozvoljeno kretanje)
Zeleno skretanje - Zeleni svjetlosni signal upozorava na dozvoljeno skretanje
u pravcu
Zeleno pjeaci - Dozvoljeno kretanje pjeacima
Crveno pjeaci - Zabranjeno kretanje pjeacima
1 ima znaenje dozvoli
0 ima znaenje zabrani
Primjer signalizacije raskrsnice
Druga faza saobraajnog toka - U ovoj fazi kretanja uesnika
saobraaja, zeleno svjetlo je dato horizontalnom pravcu kretanja
motornih vozila kao i vertikalnom pravcu kretanja pjeaka.
71
Primjer signalizacije raskrsnice
Svaka faza kretanja saobraaja mora biti regulisana sa odgovarajuim
semaforskim znakom ili vie njih, tako da jednu fazu mogu kontrolirati 2
72
semaforskim znakom ili vie njih, tako da jednu fazu mogu kontrolirati 2
semafora kao to je ovdje sluaj. Radi preglednosti emo navesti da
imamo tri razliita semaforska toka koji upravljaju sa tri faze. Ti semafori
su obiljeeni sa S1, S2 i S3.
Promjena boje na semaforu je veoma vana, tako da se ne moe se
dozvoliti nagli prelaz sa zelenog na crveno, jer bi dolo do trenutnog
zaustavljanja vozila koja se kreu, tako da bi vozila toka kojemu se
upravo daje prolaz dola u konflikt s vozilima to se jo uvijek kreu u
zoni manevra.To se refulie utim svjetlosnim signalima- koja slue kao
tranzicijski signali (3-5 sec.).
Primjer signalizacije raskrsnice
Trea faza saobraajnog toka - U ovoj fazi kretanja uesnika
saobraaja, zeleno svjetlo je dato svim skretanjima kako lijevo tako i
desno motornih vozila, ali su izdati signali zabrane kretanju pjeaka.
73
Primjer signalizacije raskrsnice
Rezime Nakon analize sloene raskrsnice, vidi se da postoje 3 faze
saobraajnog toka, koje pri brzini od 60 km/h prosjene brzine kretanja
74
saobraajnog toka, koje pri brzini od 60 km/h prosjene brzine kretanja
zahtjeva ciklus od oko 50-70 sekundi. Na osnovu racionalne raspodjele
jednog ciklusa toka kretanja mogu se usvojiti sljedee vrijednosti: faza1
ima dozvoljeno kretanje 30 sekundi, faza 2 20 sekundi dok faza 3 ima
10 sekundi zelenog svjetla.
Naravno da treba u ukupno vrijeme uraunati osim zelenih intervala i
uto vrijeme, kao i sigurnosni interval izmedju svakog ciklusa (sve
crveno vrijeme) o emu smo govorili ranije.To e svakako poveati
sigurnost odvijanja saobraaja. Vrijeme crvenog se automatski rauna
vrlo lahko na osnovu zelenih intervala svake od tri navedene faze.
Pitanja
1. Koje korake moramo provesti pri projektovanju semaforizacije raskrsnice?
2. Koju dokumentaciju je potrebno prikupiti za projektiranje semaforizacije na
raskrsnici?
3. Dati primjer fazifikacije jedne raskrsnice.
4. ta je sve potrebno izvriti prilikom projekiranja raskrsnice?
5. Ako su poznati sljedei elementi V1=3,5 m/s (~12,5 km/h), V2=14 m/s (~50
75
5. Ako su poznati sljedei elementi V1=3,5 m/s (~12,5 km/h), V2=14 m/s (~50
km/h), W=12 m, w=4 m, tpd=1 s , K=1,3 definisati vjerovatnoe prolaza vozila
kroz raskrsnicu?
6. Navesti prednosti koje donosi semaforizacija?
7. Zato je bitno uto svjetlo kod semaforizacije raskrsnice?
8. Za ta se koristi signal sve crveno na semaforiziranoj raskrsnici?
9. ta je srednje ukupno kanjenje?
10. Navesti saobraajna vremena.
Pitanja
11. ta predstavlja ciklus na semaforiziranoj raskrsnici?
12. ta predstavlja meuvrijeme i od ega zavisi?
13. Koja osnovna pravila treba imati na umu u procesu usvajanja plana na
semaforiziranoj raskrsnici.
76