I.

BLM GENEL TANIMLAR

1.1. YKSEK YAPILAR N GENEL TANIMLAR
Yksek yaplarda yksek statik basn nedeniyle dikey zonlama gereksinimi oluur. nemli kriterlerden olan basn, yapnn kullanmna uygun zonlama ile kontrol altna alnabilir. Yksek yaplarda statik basncn yannda, rzgar etkisi, baca etkisi, i hava kalitesi, hava tanmas, yangn gvenlii, acil durum prosedrleri, deprem nlemleri, bina ynetim sistemi ve zonlama gereksinimleri gibi konular da dikkate alnmaldr. Yapnn mimari tasarmnda tesisatla ilgili rezervasyonlar zerinde nemle durulmaldr. Yksek yaplarda her eyin baars mekanik tesisata baldr. Yksek yaplarda her metre olduka pahal olduundan en kk bir yer kayb bile olmamaldr. Tesisat aftlarnn mimari projedeki yeri, yerleimi, boyutlar ve kullanm ok zel bir dikkati gerektirir. Yksek yaplarda pencere almad iin mekanik havalandrma hayati nem tar. Yksek yaplarda yangn gvenlii en byk problemdir. Yangn gvenlii konusunda hibir risk alnmaz. Her ilave edilen kat ayn oranda yangn riskini artrr. Optimizasyon ve riski azaltma abalar her trl yapda gerekli olmakla birlikte, yksek yaplarda sonular ok arpcdr. Optimizasyon tesisatn her aamasnda birinci nceliktedir. Optimizasyonun salanmasndaki her kk hata, yksek yaplarda katlarda tekrarlanarak sreceinden oluabilecek, yer kayb, yatrm maliyeti, enerji kayplar ok byk boyutlara ular. Ham petrol fiyatlarndaki hzl ve ar ykselmenin de etkisi ile enerji tketiminin sistem seim kriterleri iinde ok nemli bir kriter haline geldii unutulmamaldr. Yksek yaplar genelde ticari binalar olarak yaplmaktadr. Gerek dekorasyon, gerekse de dier sistemler iin nemli bedeller deyen firmalar, doal olarak hacimlerde konforun en st dzeyde olmasn talep etmektedir. Firmalarn genelde ok dinamik bir yapya sahip olmas, organizasyon emalarnn ve yerleimlerin sk sk deimesine neden olmaktadr. alanlarn says ve buna paralel olarak aydnlatma ve makina gc deiebilmektedir. Btn bu nedenlerden dolay, yksek yaplarda kullanlabilecek stma ve klima sistemleri ok esnek olmaldr. Yksek iyeri ve konut yaplarnda benzerlikleri yannda, farkl ihtiyalar dikkate alnmaldr.

1.2. GENEL TEKNK NOTLAR

Yksek yaplarda mekanik tesisat (stma, soutma, havalandrma, yangn ve shhi tesisat) ve elektrik tesisatnn maliyeti, arsa hari toplam inaat maliyetinin yaklak %35i kadardr ve her zaman %25inden fazladr. Binann kullanm amacna hitap eden mekanik ve elektrik ekipmanlarnn kaplad alanlar ve tesisat aftlar iin de brt bina alannn yaklak %7 - 10u arasnda yere ihtiya vardr. Ayrca binann d grn ve bina ekirdei de binadaki sistemin seiminden etkilenir. Bu yzden sistem seiminde tm takm (mal sahibi, mimar, proje ve taahht firma yetkilileri) birlikte grev almaldr. Yksek yaplarda klima sistemi kurmak deyince akla, sistem seimi, monte edilen cihazlarn detaylar, seilen sistemin alabilmesi iin cihazlarn monte edilecei yerlerin belirlenmesi gibi konular gelir. Gerekli olan HVAC sisteminin ve ilave ekipmanlarn seiminde minimumda aadaki konular dikkate alnmaldr: - mar durumu - Mimari ve konstruktif snrlamalar ve hedefler - O dnemdeki ve gelecekteki potansiyel kullanclarn ihtiyalar - Kullanclarn beklentileri ve harici beklentiler - Binann evre ile ilikisi - Yaam mahallerindeki akustik ortam - Kullanlacak enerjinin cinsi - Enerji tketimi - Yllk iletme ve bakm masraflar - Duman tahliye ve yangndan korunma ve sndrme sistemleri - Sismik ihtiyalar (uygulanabiliyorsa) - Yatrm iin gerekli olan sermayenin maliyeti (finans maliyeti) Ham petrol fiyatlarndaki hzl ve ar ykselmenin de etkisi ile enerji tketimi sistem seim kriterleri iinde ok daha nemli bir kriter haline gelmitir. Dikkat edilecek hususlar listesi alak bir bina iin hazrlandnda da bundan farkl olmamaktadr. Alternatif sistemler yaratmak her zaman mmkn olmakla birlikte, yksek binalarda alternatif sistemler, alak binalara gre daha limitlidir. Seilen her sistem ile binalar stlr ve soutulabilir. Ancak nemli olan hangi sistemin binann iletme senaryosuna en uygun olacann belirlenmesidir. Merkezi ve bireysel sistemlerden hangisinin daha avantajl olaca mal sahibi ve mimar ile grlmelidir. 13

ekil 1.1 TPK BR OFS KATI KEST 14

1.3. YKSEK YAPI NEDR ?

Shhi tesisat (kullanma souk ve scak suyu tesisat) asndan her 35 m ykseklik bir basn zonu olarak alnr. 15 katn zerindeki yaplar (~ 50 m ve daha fazla ykseklikte yaplar) yksek yap kapsam iine girer. Teorik olarak 75 m ykseklik aldnda, tasarm kavramlar ve tesisat sistemlerinin modifikasyonu gerekmektedir. Amerikada 20 kat ve daha ok katl yaplar yksek yaplardr. Ofis yaplarnda kat yksekliinin (demeden demeye olan mesafenin) yaklak 3,75 m civarnda olduunu kabul edersek, 20 katl binann yksekliinin de 75 m olduu sylenebilir. Ofis binalar iin kat ykseklikleri 3,70 - 4,10 m (demeden demeye) ngrlmelidir. ASHRAE TL 9.12 (Technical Committae for Tall Buildings) ise 91 m (300 feet) ve daha fazla ykseklikteki binalar yksek yaplar olarak kabul etmektedir. Bat lkelerinde yenilenen baz standartlarda ise 25 myi geen her bina yksek yap olarak grlmektedir. Bu tanm binalarn yangn gvenlik talepleri baznda dnlm olup, temelde mantkldr. Yksek yaplarda tipik bir ofis kesiti ekil 1.1de verilmitir.

1.4.2. ISITMA HTYACININ EN AZA NDRLMES Is yaltmlarnn ideal yaplmas, Istma sezonu daha uzun olan yrelerde yn tayininin stmaya gre yaplmas, Scak enerjinin retilmesinde ve tanmasnda yksek verimli cihazlarn kullanlmas, Gaz yakt kullanlacaksa; mutlaka youmal kazanlar ve oransal brlrler (frekans kontroll) kullanlmas birka rnek olabilir. 1.4.3. HAVALANDIRMA HTYACININ EN AZA NDRLMES Havay kirleten kimyasal ve organik maddelerin bina iindeki yaylmnn en aza indirilmesi hedeflenmelidir. Hal, boya badana, ahap vb eyalarn seiminde en az kimyasal gaz kartan modeller tercih edilmelidir. Bina iindeki kf oluumuna kesinlikle izin verilmemelidir. Yksek yaplarda yaayanlarn en ok havaszlktan ikayeti olduklar unutulmamaldr. Dolaysyla havalandrma ihtiyacnn en aza indirilmesi Taze hava miktarn azaltmak olarak alnmamaldr. Yksek yaplarda en ok karlalan sorun havalandrma sisteminin yetersiz kalmasdr. Taze hava ihtiyalar belirlenirken, insan says dnda, zellikle bilgisayar says gibi i hava kalitesini etkileyen faktrler de dikkate alnmaldr. Ortama flenen taze havann veya karm havasnn ortam scaklndan her zaman dk olmas (statik stma varsa) havalandrma ihtiyacn olumlu ynde destekleyecektir. Yksek yaplarda taze hava miktarlar belirlenirken alt limitleri kullanmak yerine, daha yksek miktarn seilmesi nerilir. 1.4.4. ENERJ VERMLLNN YKSELTLMES Enerji verimlilii en st dzeyde hedeflenmelidir (Shhi tesisat, stma, klima, elektrik tesisatlar dahil tm sistemlerde). 1.4.5. DER HEDEFLER hava kalitesi Su tasarrufu Hidrolik ve havalandrma sistemlerinin doru boyutlandrlmas Bina otomasyonu ve kontrol sistemleri mr boyu (ya da uzun sreli) maliyet analizi tesisat mhendisleri iin yksek yaplarn projelendirilmesi srasnda gz nne almalar gereken dier nemli balklardr. 15

1.4. YKSEK YAPILARDA TESSAT MHENDS N NEML BRKA HEDEF

1.4.1. BNANIN SOUTMA HTYACININ EN AZA NDRLMES Bina iinde s yayan sistem ve cihazlarn (Aydnlatma, bilgisayar, faks, kesintisiz g kaynaklar, buzdolaplar, su soutucular vb) seiminde enerji tketimleri ve s yayma kapasiteleri olabildii kadar en dk olanlarn tercih edilmesi, Binann ynnn seimi, Gne kesiciler ve yanstc cam yzeylerin kullanlmas, Enerjinin tama mesafesinin ksaltlmas, Enerjiyi tama srasndaki kayplarn (hava kanal ve borulardaki basn kayplar dahil) en aza indirilmesi, Souk enerjiyi retmek ve tamak iin kullanlan pompa, fan, vb cihazlar olabildii kadar yksek verimli seilmelidir. Sirklatrler ve fanlar srekli altklar iin kk motor gcnde olsalar dahi yllk enerji tketimleri ok yksek olabilir.