Bi 1: t nc Ty Ban Nha xinh p vi nhng trn u b rc la, vi ting ghi ta say lng i vo trong th ca Garcia Lorca, nh th nhn dn,

, ngi chin s chng pht xt. S hy sinh anh dng ca ng trc hng sng ca bn pht xt Franco li nhiu tic thng cho nhn dn Ty Ban Nha. Sc m nh ca nhng bi th y cht lng t ca ngi ngh s Ty Ban Nha y gp g vi hn th Thanh Tho lm nn bi th c o n ghi ta ca Lorca trong tp th Khi vung rubic. Trc ht cn phi thy khng phi ngu nhin m Thanh Tho li chn hnh tng n ghi ta gn vi giy pht cui cng ca F.G.Lorca. Bi l ngi chin s ny dng ting ghi ta ct ln li ca tranh u chng li ch ngha pht xt. n ghi ta l tm hn Lorca, l kh phch kin cng ca nhng ngi chin s yu t do ha nhp tri tim mnh vi qun chng nhn dn. Bi vy, ni xc ng ca Thanh Tho lm nn cm hng ca bi th cng bt u t cu th ca Lorca: Khi ti cht hy chn ti vi cy n ghi ta. Vit v mt nh th hin i, mt ngi con ca t nc Ty Ban Nha, Thanh Tho dng nn mt chn dung bng th sng ng. Khng gian m u bi th l nhng biu tng c trng ca vn ha x s nhng trn u b, hin hu tt c cht say phng cung ngh s: nhng ting n bt nc Ty Ban Nha o chong gt li-la li-la li-la i lang thang v min n c vi vng trng chnh chong trn yn nga mi mn... Ci c o ca bi th ny chnh l nhng th php hin i m hnh nh khng h cu k xa l vn gip ngi c hnh dung cht Ty Ban Nha khng trn ln. Thanh Tho c li din t cu th khng vit hoa u dng, to mch th lin tc, xu chui vi nhau ni kt cc biu tng y sc m nh : t nc ca nhng ln iu ghi ta Ty Ban cm, ca o chong matador - u s, ca nhng gic m hip s ca chng n Kiht cun ht ngi c bng cht men saychnh chong c vng trng. Khng ch c th, ghi ta ca chng ngh s cn vang nhng m iu rt l li-la li-la li-la gi v sc tm ca hoa t inh hng, m thanh v mu sc ho quyn, du du v p ca mt ni bun tr tnh. Bi th cun ngi c vo ci m hng li-la ngn mi khng dt y. cng l nhng g xut hin trong th Lorca, ca ngi mt t nc Ty Ban Nha ti p v ho hip vi kht vng cng l, t do. Ty Ban Nha ca thi Lorca cn l t nc si sc nhng cuc u tranh chng ch ngha pht xt , ghi ta ca Lorca ct ln li ca tranh u : Ghi ta bn bt khc Khng th no dp tt (th Lorca). Bi vy din t khonh khc ngi chin s y b bn pht xt st hi, Thanh Tho cng dng nn bu khng gian kinh hong nhng n tng cht chc : Ty Ban Nha ht nghu ngao - bng kinh hong o chong b bt -Lorca b iu v bi bn chng i

nh ngi mng duNhng cu th tip ni din t tt cng cho cm gic au n ut nghn trc s tn bo ca bn c ti pht xt : ting ghi ta nu bu tri c gi y ting ghi ta l xanh bit my ting ghi ta trn bt nc v tan ting ghi ta rng rng mu chy ip khc dn dp qua nhp th Thanh Tho nh lt t c ci bng hong cm phn trong bn ghi ta bi trng! Mu nu ca t, ca ln da rm nng, mu xanh ca l ca bu tri nh tng phn gay gt v d di vi mu rng rng mu chy. Cm gic v o au n ut nghn trong ting ghi ta trn bt nc v tan. Ni kinh hong trong cm gic mt mt cng nhn ln gp bi, ni au nh x lng khi hnh dung ra cnh k th st hi ngi ngh s tranh u cho t do. Nhng cu th tip theo nh c t cho mt s sng khc, mnh lit, m thm m bt t : khng ai chn ct ting n ting n nh c mc hoang git nc mt vng trng long lanh trong y ging on th ti hin khonh khc k th ca Lorca hn h th tiu chng, nm xc xung ging, nhng qua hnh tng m thanh ting n ta nhn ra mt sc sng mnh lit vn tip tc. Cm gic bi trng hin hu qua nhng lin tng v c mc hoang, git nc mt vng trng, y ging to cm gic trng vng sau s hy sinh anh dng ca Lorca. Thanh Tho rt c thc khi so snh ting n vi c mc hoang cm nhn v sc lan to ca s sng mnh lit khng g c th hy hoi c. C khong lng sau nh sng vng trng nhng din t ni tic thng long lanh trong y ging, ni k th tng c th vi chn tinh thn t do bt t ca Lorca. V l , nhng cu th Thanh Tho ti hin s sng ca Lorca tht k diu v xc ng, con ngi ho thn vo m thanh ca n ghi ta, tan chy ho cng dng sng bt tn: Lorca bi sang ngang Trn chic ghi ta mu bc Chng nm l ba c gi di gan

Vo xoy nc Chng nm tri tim mnh Vo lng yn bt cht li-la li-la li-la... Nhng cu th din t mt hnh trnh i mt vi nh mnh ca ngi ngh s ti hoa ngi Ty Ban Nha, nh mt thi bnh thn trc s phn. L ba - nh mnh, tri tim lng yn lm nn mt s sng trng tn vt qua v vt ln vang ng khp khng gian. Khc n t do y li vang ln : li-la li-la li-la... Ting n mang tn loi hoa theo ting Ty Ban Nha nh mt s sng lng l to hng, hin hu gia cuc i. Hai ln Thanh Tho dng ng t nm din t nhm lm ni bt ln v p ca con ngi t lu dm coi khinh ci cht, bi ci cht do k th gy ra cng khng th ngn cn t tng, tm hn Lorca ho vo vi s sng bt t ca nhn dn. n ghi ta ca Lorca l mt bi th hay ca Thanh Tho, khng ch to dng chn dung ngi ngh s - chin s Garcia Lorca mt cch trung thc, m cn khin ngi c cm nhn r v p tm hn, tnh cch m cht Ty Ban Nha ca Lorca. Bi th giu nhc iu, ng nh chnh tc gi lng mnh ng iu vi s sng Lorca trong gi pht i mt vi hng sng qun th. Ting n y, sc sng y vn ngn vang nhng ting li-la li-la li-la hin hu sng ng hnh nh mt Lorca vi chic ghi ta mu bc, vn rong rui trn hnh trnh dn tc Ty Ban Nha, ht ln bi ca tranh u, bi ca tnh yu s sng. Pht gp g ca nh th Vit Nam Thanh Tho vi Lorca lm nn mt bi th cn nng hi hi th cuc sng hin i, ca ngi ngi chin s trong i ng u tranh v t do cng l, quyt khng ci u trc cc th lc bo tn./. Bi 2:
n ghi ta ca Lor-ca ca Thanh Tho - mt s cng hng ca nhng kht vng sng to, mt kh nng nhp cm su sc vo th gii ngh thut th Lor-ca, mt suy nghim thm trm v ni au v nim hnh phc ca nhng cuc i dng hin trn vn cho ci p. Trong na u bi th, mt khng gian Ty Ban Nha c th, nht l khng gian min qu An-a-lu-xi-a yu du ca Lor-ca c gi ln. Gia khng gian , ni bt hnh tng ngi ngh s lng du c tm hn phng khong, tha thit yu ngi, yu i, nhng nghch l thay, li khng ngng i theo mt ting gi huyn b no hng v min n c : nhng ting n bt nc Ty Ban Nha o chong gt li-la li-la li-la i lang thang v min n c vi vng trng chnh chong trn yn nga mi mn ... ting ghi ta nu bu tri c gi y

ting ghi ta l xanh bit my ting ghi ta trn bt nc v tan Ti sao tc gi li c th gi ln c nhng iu y ? - Trc ht l nh "n ghi ta ca Lor-ca". Tt nhin, y ta khng ni ti mt cy n c th, d vn bit Lor-ca l ngh s trnh tu rt xut sc ghi ta v dng cm. n ghi ta y chnh l th Lor-ca, l bn mnh ca Lor-ca. c th Lor-ca, ta thng bt gp hnh tng mt chng k s i mi mit, v nh di vng trng khi , khi en, khi rng ngi, khi u ti, khi nng nn, khi but lnh,... Ta cng thng c ngp mnh trong phong v, hng sc ring khng th no qun c ca min qu Gra-na-a thuc x An-alu-xi-a, ni ngy xa tng c xem l "mt trong nhng vng quc p nht ca chu Phi" do ngi -rp dng nn. c nhng chng hip s u b tt khoc trn mnh tm o chong , c nhng c gi Di-gan nc da nu gi tnh trn tr sc sng, c nhng vn cam, nhng rng -liu xanh mt mu xanh huyn hoc. c bit, lun vang vng ting n ghi ta - m thanh nc n, th than lm v toang cc ru bnh minh, ta ting ht ca mt con tim b t thng bi nm u kim sc, khng g c th bt n im ting ( th trong bi n ghi ta)... Thanh Tho qu nhp thn vo th gii th Lor-ca ly ra v a vo bi th ca mnh nhng biu tng m nh bn chn vn ca chnh thi ho Ty Ban Nha. Nhng vn khng n gin ch l s "trch dn". Tt c nhng biu tng kia c t chc li xung quanh biu tng trung tm l cy n, m xt theo "ngun gc", vn cng l mt biu tng c bit trong th Lor-ca - ngi m dn ca, "chng ht rong thi trung c", "con sn ca x An-a-lu-xi-a". Cy n t ch mang hm ngha ni v mt nh hng sng to gn th vi dng nhc dn gian, rng ra, ni v mt tnh yu v b v khc khoi i vi qu hng, n Thanh Tho, n nhp mt vi hnh tng Lor-ca, hay ni cch khc, n tr thnh hnh tng "song trng" vi hnh tng Lor-ca. Cy n ct ln ting lng ca Lor-ca trc cuc sng, trc thi i. N l tinh thn th Lor-ca, l linh hn, v cao hn c l s phn ca nh th v i ny. Bi th, trn nhng vn bn th trc y ca Lor-ca l mt vn bn mi ca nh th Vit Nam mun lm sng dy hnh tng ngi con ca mt t nc, mt dn tc yu ngh thut, a chung cuc sng t do, phng khong. Hn th na, tc gi mun hp nht vo y mt "vn bn" khc ca i sng chnh tr Ty Ban Nha ma thu 1936 - ci "vn bn" k vi chng ta v s bo ngc ca bn pht xt khi chng bt u ra tay tn ph nn vn minh nhn loi v nhn tm ct t cuc i ang thanh xun ca nh th c c chu u yu qu : Ty Ban Nha ht nghu ngao bng kinh hong o chong b bt Lor-ca b iu v bi bn chng i nh ngi mng du ... ting ghi ta rng rng mu chy trn, bi th ca Thanh Tho c (hay b) trch theo li ct ta, phc v cho vic lm tng minh cc th c trong . Trn thc t, n ghi ta ca Lor-ca c mt cu trc y ngu hng, vi s x nhau, an ci nhau, tng tc vi nhau ca cc vn bn ( ni). Chnh nh vy, ting ht yu i ca Lor-ca c Thanh Tho gi li, cng tr nn tha thit hn gia tan nt dp vi v nhng m nh tng phi l

lun dy v nh th Ty Ban Nha bng tr thnh s tin tri sng sut. Sng to ngh thut ca Thanh Tho c bc l r trn cc giao im ny. Nhng hnh nh, biu tng vn c trong th Lor-ca c lm mi chuyn ch nhng cm nhn v chnh th Lor-ca v v thn phn cc nh th trong thi honh hnh ca bo lc. Cu th nhng ting n bt nc u bi nu c ni kt vi cc cu th khc l ting ghi ta trn bt nc v tan v ting ghi ta rng rng - mu chy, s bc l mt tim nng ngha ln hn nhiu so vi ngha d nhn thy gn lin vi vic din t m thanh tun tro, si ng ca ting n. Ting n ging nh ting ku cu ca con ngi, ca ci p trong thi khc b y ti ch tuyt dit. Khng c g kh hiu khi di ngi bt Thanh Tho, ting n cng c mu (nu, xanh), c hnh th (trn), c sinh mnh (rng rng mu chy), bi ting n y chnh l s cm nhn ca nh th nay v ting n xa. Theo , ting n khng cn l ting n c th na, n l s sng mun mu hin hnh trong th Lor-ca v l sinh quyn vn ho, sinh quyn chnh tr - x hi bao quanh cuc i, s nghip Lor-ca. Ri mu gt ca tm o chong, khng nghi ng g, l sng to ca Thanh Tho. N khng n thun l mu ca mt trang phc. N c kh nng m gi mt iu kinh rn s c ni r ra trong kh th sau : o chong b bt tc l tm o chong m mu ca Lor-ca, ca bao con ngi vn ch bit ht nghu ngao nim yu cuc i vi tri tim hn nhin, ngy th, trong trng, khi b iu v bi bn mt cch tn nhn, ph phng, phi l (cu th chng i nh ngi mng du c phn th hin s phi l khng th no nhn thc ni ny). Cng mt cch nhn nh th, c gi s thy nhng thi liu ca th Lor-ca (m truy nguyn, mt phn khng nh vn l thi liu ca nhng bi dn ca An-a-lu-xi-a) nh hnh nh ngi k s i lang thang, yn nga, vng trng thc s c ti sinh ln na trong mt hnh hi mi v gy c nhng n tng mi. Cc t min n c, chnh chong, mi mn gn vi chng to ra mt trng ngha ch s mt mi, bt lc, bn chn, thc thm khng yn ca con ngi khi i din thc s vi ci bn cht phong ph v tn ca cuc sng. Vi kiu to im nhn ngn t ca Thanh Tho, ta hiu rng cm gic khng ch c Lor-ca. N l mt hin tng c tnh ph qut, khng ca ring ai, khng ca ring thi no, tt nhin, ch c biu hin m nt v thc s tr thnh "vn " trong th ca nhng nh th lun thc mc v ngha ca tn ti. Gm mt chui m thanh m h kh gii thch, dng th li-la li-la li-la xut hin hai ln trong thi phm mt mt c tc dng lm nho ng vin ngha ca tng hnh nh, biu tng c nm ra chng nh ln xn, mt khc, m nhim mt phn chc nng lin kt chng li thnh mt chnh th, nhm biu hin tt nht ci nhn ngh thut ca tc gi v gii phng bi th khi s tri buc ca vic thut, k nhng chuyn xy ra trong thc t. Qu vy, d khng c s kin no ca cuc i Lor-ca c k li mt cch rnh mch, chi tit, nhng c gi hiu th khng v th m cho rng thiu. Ci ngi ta thy ng quan tm lc ny nm ch khc. l s t bc l ca ch th sng to khi ro rit suy ngh v s phn y bt trc ca ngh thut v kh nng lm tan ho nhng suy ngh y trong mt th nhc th tc ng vo ngi tip nhn bng hnh thc m gi tng trng hn l hnh thc gii by, k l kiu lng mn. Tt nhin, chng ta c quyn ct ngha ti sao li li-la ch khng phi l ci g khc. Hoa li-la (t inh hng) vi mu tm m hoc, nao lng, tng l i tng th hin quen thuc ca nhiu thi phm v ho phm kit xut trong vn hc, ngh thut phng Ty chng ? Hay l m thanh li m (phn nhiu mang tnh sng to t xut) ca phn din tu mt ca khc, hoc na l m thanh m phng ting ngn m m ca cc nt n ghi ta di tay ngi ngh s ?... Tt c nhng lin h y

u c ci l ca chng ! na sau ca bi th, tc gi suy tng v sc sng k diu ca th Lor-ca ni ring v v s trng tn ca ngh thut chn chnh ni chung, vn c sng to bng chnh tri tim nng tru tnh yu cuc sng ca cc ngh s : khng ai chn ct ting n ting n nh c mc hoang git nc mt vng trng long lanh y ging ng ch tay t dng sng rng v cng Lor-ca bi sang ngang trn chic ghi ta mu bc chng nm l ba c gi Di-gan vo xoy nc chng nm tri tim mnh vo lng yn bt cht li-la li-la li-la... Cu th khng ai chn ct ting n c l c bt ra trong tm thc sng to ca Thanh Tho khi ng ngh ti li thnh cu ca Lor-ca trong bi Ghi nh - li thnh cu c dng lm t cho bi th n ghi ta ca Lor-ca. Khng, y khng c thao tc i lp sc lm ca l tr m nhiu thi s a dng trong cc bi th "chn dung" hay "ai iu", nhm lm ni bt nhng t th "mi" mang tnh cht "n theo". Ch c s au n trc ci cht thm khc ca mt thi ti mnh lit, m xc b qung xung mt ging su (hay vc ?) gn Gra-na-a. D nhin, nguyn ca Lor-ca - mt nguyn th hin cht ngh s bm sinh hon ho ca nh th, ni ln s gn b v cng su nng ca ng i vi ngun mch dn ca x s - khng c thc hin. Nhng ngh v iu , nhng lin tng dn ti v ta bng v ra mt chn l : khng ai chn ct ting n v d mun chn cng khng c ! y l ting n, mt gi tr tinh thn, ch khng phi l mt cy n vt th. Ting n y trng cu cng t nhin v hn th, bn thn n chnh l t nhin. N vn khng ngng vn ln, lan to, ngay khi ngi ngh s sng to ra n cht. D tht s thm tha chn l ni trn, tc gi vn khng ngn ni lng mnh khi vit ra nhng cu th au xt ht mc, thm m mt cm gic xa vng, b v, ci ct, nh cm gic ca ta khi thy c mc hoang ang ngao ht bi ca vng ngi gia mang mang thin a. Khng phi ngu nhin m trong t nht hai phng n ngn t c th dng, Thanh Tho la chn cch din t khng ai chn ct ch khng phi l khng ai chn c ! n lt c gi, git nc mt vng trng c mi lm ta thao thc, d n long lanh trong im lng, v hnh nh cng im lng trong thm thm y ging, n li cng long lanh hn bao gi ht. T cu ng ch tay t n cui bi, nhp iu, tit tu ca thi phm khng cn gp gp v dn bc na. N chm ri v lng su. iu ny tun theo ng l gch ti hin v suy ngm (tm quy v phm tr "ni dung") m tc gi chn la. Nhng quan trng hn, n tun theo l gch tn ti ca chnh cuc i : tip lin ci cht l s sinh thnh, sau bc pht, si tro l tnh lng, trm t, ni theo s m lo, khng hong (ca x hi loi ngi) l s khn ngoan, chn chn,... Trong mun nghn iu m con ngi phi ngh li khi "khn dn ln", s hin din ca ngh thut trong i sng l mt trong nhng iu khin ta trn tr nhiu nht. Vic quy ti, kt ti cho mt i tng c th no i x th bo vi ngh thut khng cn l chuyn thit yu na. Hy lng lng chim ngng mt s siu thot, mt s ho

thn. Trn dng sng ca cuc i, ca thi gian vnh cu m trong khonh khc bng tnh thot khi m lm, ta tng thy n hin hnh c th v dng chiu ngang tri, c bng chng ngh s Lor-ca ang bi sang ngang trn chic ghi ta mu bc. Chng ang vy cho nhn loi i vo ci bt t. Chic ghi ta, cng l con thuyn th ch chng, c nh bc bing bic, h o mt mu huyn thoi... Trn thc t, ci cht ca Lor-ca l ci cht tc ti do bn pht xt Frng-c gy nn. Nhng nhn sut chiu di lch s, ta thy Lor-ca khng phi l trng hp ngh s u tin hay cui cng chu kt cc bi thng bi cc th lc th ch vi ci p. Vy phi chng c th xem nhng kh nn lin tc l mt phn tt yu trong nh mnh ca h ? Hn Thanh Tho ngh vy khi vit tip nhng cu th tht gn ngh, "nh nhm" v "mnh mang" (ta hy ch ti im ri cui dng th ca cc t, cm t nh t, v cng, sang ngang). D ai tic thng mc lng, i vi ngi ngh s nh Lor-ca, khi ng ch tay t (ng ch tay nh du n ca s mnh ng ln c th con ngi), chng dt khot c gii thot. Cn nui lm chi l ba h mnh c xem l vt tng tr nhng sc mnh thn diu m c gi Di-gan trao cho. Chng, dt khot v mnh m, nm n "chm lm" (ch ca Hn Mc T) vo xoy nc h v, nh nm tri tim mnh vo lng yn bt cht - ci lng yn ca s "n ng", ci lng yn su thm, anh minh, m , li ni tan i trong chnh n. Chng ot ly th ch ng trc ci cht ca mnh. Chng thng khng ch l c nhn m cn thng c chnh nh mnh v h v na. T im ny nhn li, ta bng thy cu th chng i nh ngi mng du phn trn c thm tng ngha mi. B li n ch hnh hnh, Lor-ca vn sng nh ngi trong ci khc. Chng ang bn tm ui theo nhng ngh xa vi. Chng u thm ch ti mu la quanh mnh lc . Chng khng chp nhn s tn ti ca bo lc. Chng cht, nhng k bt lc li chnh l l git ngi ! y, c mt ci g gi ta nh ti s tun nn ca Cha Gi-su trn ni S. Li thm mt "vn bn" na n hin t m di vn bn th ca Thanh Tho[1] !... Trong on th cui bi va phn tch, ngi c cng nhn thy r hn s vng vng ca tc gi trong vic phi tr cc hnh nh, biu tng ly t nhiu "vn bn" khc nhau vo mt tng th hi ho. Tng khng c g chung gia ng ch tay, l ba, xoy nc v c lng yn na. Vy m, nh c "tm" trong mt "dung mi" cm xc c cng mnh cng s suy t c chiu su trit hc, tt c chng tr nn n vi nhau l lng cng ct ting khng nh ngha ca nhng cuc i dng hin hon ton cho ngh thut, cng l cho mt nhu cu tinh thn vnh cu ca loi ngi. L sn phm tinh tu ca nhng cuc i nh th, th ca lm sao c th cht ? N tn ti nh l hi th xao xuyn ca t tri. N gieo nim tin v hi vng. N khi dy kht khao hng v ci p. N thanh lc tm hn ta c c tm th sng an nhin gia cuc i khng thi xo ng, vnh vin xo ng. Mun m t n ? Ch c th, nh Thanh Tho, sau mt thong mc tng, bt tht ln : li-la li-la li-la... lng mnh ngn theo chui m thanh y, ta hiu rng trong cuc tng tranh khng ngng v ht sc th v gia nhng cch din t c hu ca vn hc v cch din t mang tnh cht m gi huyn h ca m nhc, cui cng, bi th ca Thanh Tho, cch din t ca m nhc chim u th. iu ny hin nhin l mt s la chn c thc. ni v ni c n, ci cht, s lng yn, "li" vn thng gy vng vu, gy nhiu. Ch c nhc vi kh nng thot khi du n vt cht ca s vt khi phn nh n, trong trng hp ny, l phng tin thch hp. Tt nhin, Thanh Tho khng phi ang lm nhc m l lm th. Ni nhc y khng c g khc l ni ti cch th vn dng phng thc ca nhc - ci phng thc m th, khc t m t trc quan - thu nhp b su, "b xa" ca s vt. T lu, cc nh

th tng trng ch ngha hng ti iu ny. D khng nht thit phi quy n ghi ta ca Lor-ca vo loi hnh th no, ta vn thy n m nt tng trng. Chng c g l khi vi bi th ny, Thanh Tho mun th hin mi ng cm su sc i vi Lor-ca -. cy n th l lng trong nn thi ca nhn loi na u ca th k XX y bi kch.

Bi 3
L mt nh th ln ca Ty Ban Nha hin i, Lorca em c cht dn gian Analuxia cng sc sng ca x s b tt vo th mnh. Li tho dn nhc, ng thng thch i khp x nh mt g Digan n c m ht ln nhng bi th ca mnh nh nhng khc romance, ballad. Bi vy, Lorca nh mt ngh s kp : thi si kim nhc s. n ghi-ta ca Lorca chnh l mt li th m li th ha vo nt nhc, hnh tng th cng cu trc nhc bay i. Thm ch, ting ni ca th mnh thm phong ph, Thanh Tho cn m phng nhng m thanh ta ta cc nt n ghita, m phng c li din tu vn thng m cho ngi ht khi din na. Thanh Tho chn thi im bi phn nht ca cuc i Lorca cho cm hng ca thi phm : lc ng b bn cht. Lorca lun d cm v b m nh khn ngui bi ci cht. Nhng ng cng khng th ng ci cht ph phng nht p xung thn phn mnh. i vi lng tic thng, mi ci cht u ngang tri. Ci cht ca Lorca cng ngang tri bi phn. V ng b phatxit git hi khi mi 37 tui, xc ng cn b chng qung xung mt ci ging phi tang. Mt mt kinh hong l th, nhng oi om thay, ci cht cn l mt gii thot. Gii thot bt c d nhng hon ton. Hn suy t Thanh Tho b vy m gia nhng phn tri kia ca ci cht. Nht l lc anh c c ci cu nh mt li nguyn cui, mt di chc vit sm ca Lorca : Khi ti cht hy chn ti vi cy n ghi-ta. V th l thi phm t chn cho n mt hnh hi : va l th ving va nh mt bi ca. Ty Ban Nha - o chong gt Thanh Tho chn vit v Lorca ton l nhng thi nh rt siu thc trong th gii ngh thut ca chnh Lorca, m sau nhng lng qun chng vn khng thi eo bm Thanh Tho : n ghi-ta, bi ca mng du, con nga en, vng trng , chng k s n c, o chong u s, sc mu u trng, c gi Di gan, l ba h mnh, hoa t inh hng ( hoa lila )... V, tt nhin, lm sao c th thiu c dng sng cng vi c mc hoang vn l nhng hnh nh biu tng t lu vn min man vi ngi th Thanh Tho . Nh , hnh tng Lorca v suy cm Thanh Tho ni chung mt th ting l dng thi liu trn vo nhau . Trong bi th, Thanh Tho c dng nhng li kt hp kh ph bin th tng trng. Ta gp nhng Ting n bt nc, ting ghi-ta nu, ting ghi-ta l xanh, ting ghi-ta trn, ting ghita rng rng mu chy, v min n c, vng trng chnh chong, chn ct ting n, ng ch tay, dng sng rng... Nhiu thi nh c tng trng ho, khin chng c dng mt hnh th cha nhiu hnh nh. ng ch tay l hin thn ca thin mnh. ng ch tay t tng trng cho c ging ph phng tri ngang ca s mnh. Chic ghi-ta tng trng cho m nhc v th ca. N l cy n lia ca chng ngh s ti hoa. Chic ghita mu bc l bin nh ca chic ghi-ta nu khi sang ci khc. ng hn, l chic ghi-ta sang ci siu sinh. Thi s bi trn chic ghi-ta chnh l bi trn con thuyn ca thi ca ang vt qua bn b sinh t. L ba c gi di-gan l ci p huyn b. Xoy nc l tai ho nh mnh trn dng sng ca s phn, cng l ci dng sng ranh gii gia ci sng v ci cht, gia thc ti v h v. Hnh ng nm l ba v nm tri tim u giu hm tng trng v s gi t, s gii thot ca Lorca... Li vit ny khng cn xa l i vi ngi c th Xun Diu, Hn Mc T, Bch Kh, Ch Lan Vin hay nhm Xun Thu nh tp hi Th Mi. Nhng, n c Thanh Tho dng nhun nh v hi ha to ra cho th mnh mt cch ni hm sc. Ring ci cu git nc mt vng trng trong on by t ni au xt v tic thng trc ci cht ht sc thng tm ca Lorca m li th kt hp c trng trng th ng vi tng trng Th Mi: khng ai chn ct ting n ting n nh c mc hoang git nc mt vng trng long lanh trong y ging

cng thy c v sc tch ca n. C phi cu y c vit theo li "ngh thut sp t" khng, m c n gin y nh t hai hnh nh bn nhau : git nc mt - vng trng th thi ? Gia chng chng c mt quan h t no. Th ra, lm khi, vic tc b quan h t li l cch gia tng ngha cho hnh nh v li th. V gi y, gia chng li c th pht sinh nhiu kiu quan h, to ra nhiu ln ngha : 1) quan h ng lp : git nc mt (v) vng trng ; 2) quan h song song : git nc mt (vi) vng trng ; 3) quan h so snh : git nc mt (nh) vng trng ; 4) quan h s hu : git nc mt (ca) vng trng ; 5) quan h ng nht : git nc mt (l) vng trng... Ngi c c mt thong phn vn : vy thc ca cu th s theo ngha no ? Nhng thong y s qua nhanh bi ch c cu tr li duy nht : n phi l s giao thoa v lung linh ca tt c cc ln ngha y. Vic ti hin s kin Lorca b hnh hnh vi nhng din bin ph phng, d ch l chm ph, cng t nhiu em li mt ci "ct" cho thi phm. Mun k, th cng k c i cht. Tm t ngi c b cun ngay vo mch k qua cc din bin y vi nhng kinh hong, au n v tic thng cho mt con ngi v ti, mt bc ti hoa oan khut. Nhng, dng nh ci mch kia cn tun theo cc bc pht trin thuc v cu trc ca mt ca khc na. S kin Lorca b hnh hnh vo bi th ny dn thnh bn phn ni dung vi nhng khc c dng hn hoi v di v tit nhp. u tin, phn gii thiu, l hnh nh Lorca theo li n tng : nhng ting n bt nc / Ty - ban - nha o chong gt / li-la li-la li-la / i lang thang v min n c / vi vng trng chnh chong / trn yn nga mi mn. Tip ni, phn pht trin, Lorca b git : Ty - ban - nha / ht nghu ngao / bng kinh hong / o chong b bt / Lorca b iu v bi bn / chng i nh ngi mng du. K , phn cao tro, l ni tic thng trc s thc ph phng : ting ghi-ta nu / bu tri c gi y / ting ghi-ta l xanh bit my / ting ghi-ta trn bt nc v tan / ting ghi-ta rng rng / mu chy // khng ai chn ct ting n / ting n nh c mc hoang / git nc mt vng trng / long lanh trong y ging. V cui cng, phn kt, vi hnh nh Lorca la b tt c v gii thot : ng ch tay t / dng sng rng v cng / Lorca bi sang ngang / trn chic ghi-ta mu bc // chng nm l ba c gi di-gan / vo xoy nc / chng nm tri tim mnh / vo lng yn bt cht / li-la li-la li-la... S c mt ca hai chui li-la li-la li-la phn u v phn kt l th. Th thc, khi mi c bi th ny trong tp Khi vung Rubic, ti thy ci chui kia l mt nt l. Nhng c k hn th thy hnh nh c mt ngha l no hay hay, ch khng hn ch l nhng con m rng ngha. Nhng thc h ra sao,. Mi sau, c k hn vo cu trc mi v l : t ra y li l s giao duyn k th ca th v nhc. C th l giao thoa gia thanh m v thi nh. M u l hai cu : Nhng ting n bt nc / Ty Ban Nha o chong gt. Thanh Tho chn hai hnh nh ny khi u mt thi phm ging nh kiu to nhng m ch cho mt nhc phm. Chng l nhng tng phn kn o m gay gt : m thanh hn nhin - sc mu chi gt, ting n tho dn - o chong u s, v khim nhng - s ngo ngh, nim hn hoan - ni kinh hong, ngh thut - bo lc, thn phn bt bo - thc ti tn khc... Cp hnh nh c ng tng phng no ng li tng tranh. Ni dung ch o m thi phm trin khai s l phn ngi trong mt hin thc y tranh chp i chi nh th. Ri ngay sau hai cu mo u l chui m thanh li-la li-la li-la. N nh mt chui nt n bung do ngi m n (ghi ta) lt qua hng dy kt thc phn do, nh du khong ngt cho ngi ht chnh thc bt li trnh din ca khc. V thi phm cng kt thc bng s tr li ca chui m thanh y. N ta nhng ting n m cui cng nhm to nhng d m sau khi li ht ngng. Ngu hng m y xao xuyn. Khi m thanh gy nim xao xuyn th t n cng cht cha thi v! Song, v ngha, lila li chnh l mt loi hoa c mu tm ngt rt c ngi phng Ty a chung : hoa lila - tc hoa t inh hng. Chui m thanh k tip gi hnh nh nhng trng hoa chui hoa bt tm lin tip. l nhng o hoa ngi i, ngi th thm knh ving hng hn Lorca hay chnh l ngn mun o hoa ca s sng ang ny n t ci cht au thng ca nh thi s, th hin sc sng bt dit ca nhng gi tr chn chnh trn ci i ny ? Mi ngh phm l mt sn phm khng lp li. Khng ch ni dung, m ngay c hnh thc. Nng lng sng to c th tch t lu di trong c thc v tim thc, bng c vn sng, vn vn ho cng kinh nghim ngh thut. Sng to ngh thut l th ; phi th mi l ngh thut. L ngi ham tm ti cch tn, Thanh Tho hiu r iu . "Vi nhng bi th hay - thi s sng to vi ton b th cht v tm linh mnh, v khng bit ci no bt u trc : th

xc hay tm linh . l c mt qu trnh nhng sng to l khonh khc. Khonh khc y xy ra cng t ngt bao nhiu cng tt by nhiu".

Bi 4 Thanh Tho l mt nh th c mi quan tm c bit i vi nhng con ngi c nhn cch v ngha kh d s phn c th ngang tri. Trong mch cm hng y, nh vn vit n ghi-ta ca Lorca, in trong tp Khi vung ru-bch (1985). y c xem l thnh cng nhiu mt ca Thanh Tho m ngay on u ca bi th cng rt c sc: Nhng ting n bt nc Ty Ban Nha o chong gt li-la li-la li-la i lang thang v min n c vi vng trng chnh chong trn yn nga mi mn (trch n ghi-ta ca Lorca Thanh Tho) on th gi ln khung cnh chnh tr, vn ha Ty Ban Nha m quan trng hn l gi ln mt cch khi qut v cuc i v s nghip ca Ph--ri-c Gar-xi-a Lorca nh th ln nht Ty ban Nha th k XX v cng l mt chin s dng cm trong cuc chin chng pht xt. ng c nhiu ngi bit n qua cu th ni ting: khi ti cht hy chn ti vi cy n (Cu m u bi th Ghi nh). C l v vy m Thanh Tho chn ngay ting n m u cho bi th vit v Lorca: nhng ting n bt nc Cu th nghe tht l lng nhng y sc gi. Nhng ting n hay chnh l s nghip sng tc m cng l cuc i ca ngh s Lorca. Nhng sao li l nhng ting n bt nc? Ta thy y bt nc khng c dng vi chc nng vn d l danh t na m tr thnh mt tnh t b ngha cho nhng ting n. Hnh nh bt nc gy cho ta n tng mnh v s nh b, mong manh, d v c nh cuc i Lorca vy, sao m ngn ngi qu! Nu nh trc y, cu th ting n xa t ngang dy ca T Hu vit v Nguyn Du vn ti nghip th n y, nhng ting n bt nc ca Thanh Tho vit v Lorca li cng ti nghip hn. Cu th c ln nghe m xt xa! C s hng ht na! Th th, ta nh hng nhn qua mt gc khc, lc quan hn, rng bt nc ng l nh b, l mong manh, d v tht, chnh v th m cn phi tan ha vo i dng mnh mng. Nhng ting n bt nc tr thnh m vang ca tri tim kht khao giao ha vi cuc sng rng ln hay kht khao s ng iu chng? Mn hnh nh bt nc ni v ting n Lorca qu l sng to c o ca Thanh Tho. Sng to ny cn c th hin cu th tip: Ty Ban Nha o chong gt Cu th ny th r l mang m khng kh Ty Ban Nha khi nhc n mt nt vn ha c sc ca t nc ny. l nhng trn u b tt m lun hin hin tm o chong gt ca ngi hip s u b. o chong gt kch thch s hung hng ca nhng con b tt, ngha l tng thm phn kch tnh, l khi bc vo u trng, ngi hip s chun b tinh thn cho ci cht c th xy n bt c lc no. Trong khng gian vn ha Ty Ban Nha y, ta thy nh hin ln nhng cuc u khc: Cng tm o chong y, cng tinh thn y, ngi hip s Lorca bc ra u trng vi mt quyt tm cao d l trong cuc chin khng cn sc vi bn pht xt Phrang-c; cn trn u trng ngh thut th l cuc chin gia nh cch tn v i Lorca vi nn ngh thut c k, lc hu, gi nua. C hai cuc chin u rt cao c, rt v i, khin ta khng khi cm phc v thng mn. Nu nh cu th u ni ln sinh mnh ngn ngi ca Lorca th cu th ny l s l gii cho sinh mnh y bng s mnh cao c ca ngi ngh s _ chin s Ph. G. Lorca. Cng c l v s mnh cao c y m nhn cch Lorca cng ngi sng v ting n Lorca cng m nh hn:

li-la li-la li-la Cu th trn c th l s m phng m thanh ting n gn b vi Lorca, c th l nhng ting gi tru mn v mt loi hoa tm ca t nc Ty ban Nha _ hoa li-la (t inh hng). Du l g th cng l s tng trng cho ci p, cho ngh thut. V khng bit c phi ngu nhin m trong t li-la c s u ni ca hai nguyn m mt ngn i, v mt di a, cng vi php lp ca t li-la khin cu th cng thm min man v y m nh v cuc i ngn ngi v s bt t ca ting n Lorca? S tri ra ca m thanh ting n trong cu th ny cn to nn tri tip khong khng gian mnh mng tip sau, m trn , mt con ngi c n vn khng ngng bc i lang thang trong min n c. Cu th min man vi nhng thanh bng khin khng gian nh cng c tri rng hn, bao la hn. Trn khng gian y, ngi ngh s Lorca vn khng ngn ngi dn bc, nhng hnh nh khng ch nh nn mi i lang thang. C phi v ni Lorca n, min n c, khng phi l mt ni chn c th no m ch l s n c ca con ngi trong khng gian? V s n c l v ni y vn cn hoang s, cha du chn ngi? Lorca, trn hnh trnh ca mnh, ang khai ph nhng min t mi, nhng chn tri ngh thut mi. M hnh trang ngi ngh s y mang theo l vng trng chnh chong. Cu th gy n tng v mt vng trng dp dnh, x lch, nhp nha. V chnh chong hnh nh l mt t ch trng thi hn l mt t ly tng hnh. Mt vng trng c tm trng, bi v ngi nhn n c tm trng. Ngi ngh s Lorca nh ang chm trong th gii v thc, ni ng tr ca ci ti a ng, ci ti cha bit, ci ti rt yu t do. Chnh chong, hay chnh l trng thi say m, xut thn trong sng to thi ca. Nhng sao trng thi y li din ra trn mt yn nga mi mn? Ngi ngh s Lorca vn eo ui nhng kht vng ca mnh, nu c mi mn th l v nm thng di dng dc trong ngi ngh s c n m thi! Ta thy lin ba cu: i lang thang v min n c vi vng trng chnh chong trn yn nga mi mn u c s song hnh ca s n c v s vn ng. Bc tranh hin ln l bc tranh ca nhng hoang mc di y nh trng m trn c bng ngi ngh s vi cy n ghi-ta i lang thang mt ngi mt nga Vy l, ch vi su cu th u, Thanh Tho mang n cho chng ta nhng lin tng gin on nhng r nt v Ph.G. Lorca, mt chin s, mt ngh s dng cm, yu t do, c s nghip v i nhng sinh mnh ngn ngi v c n. on th vi nhng sng to c o, giu cht nhc v cht ha cn cho thy c nhng n lc i mi th ca ca Thanh Tho, mt con ngi cng rt tm huyt vi th ca