dorudan demokrasi zapatist zynetim deneyimi mutlu dulkadir

algyayn

algyayn 33 siyaset 1 genel yayn koordinatr: mazlum pirhak

dorudan demokrasi zapatist zynetim deneyimi mutlu dulkadir editr: veli bykahin mizanpaj & kapak-tasarm: alg tantm basm yayn 1.basm : 2008 / Ankara ( 1000 adet baslmtr) sbn: 978-9944-68-027-1 bask : hrbilek matbaas 0(312)3944003 alg yayn & mutlu dulkadir

algyayn bir alg tan.bas.yay.et.bilg.rek.in.taah.tic.ltd.ti. kuruluudur.

adres: hobyar mah. cemal nadir sk. no:13 akamhan kat:2 bro: 306 Caalolu / stanbul bilgi@algiyayin.com 0212 512 87 83

mutlu dulkadir; 1976 ylnda ankarada dodu. ankara atatrk anadolu lisesini bitirdikten sonra, odtden ehir plancs diplomas ald. ayn niversitede balad felsefe yksek lisans renimini yarm brakt. temsili demokrasiden yeni dorudan demokrasiye: zapatist zynetim deneyimi balkl tez almasn sunduu todaie kamu ynetimi yksek lisans blmnden mezun oldu. dokuz yldr iller bankasnda alyor ve bu sayede trkiye topraklarnn drt bir yanndaki irili ufakl belediyeleri grme ve inceleme ans buluyor ans buluyor.

yaynevinin notu: mutlu dulkadirin dorudan demokrasi, zapatist zynetim deneyimi adl kitab trkiye ve orta dou amme idaresi enstits kamu ynetimi yksek lisans programna temsili demokrasiden yeni dorudan demokrasiye: zapatist zynetim deneyimi olarak sunulup, prof.dr.gencay aylan, do.dr.birkan uysal ve do.dr.oya itciden oluan tez jrisince kabul edilen yksek lisans tezidir.

indekiler nsz Giri I. Blm Demokrasinin Kkenleri Demokrasi nedir? Demokrasinin Farkl Tanmlar Szcn Etimolojik Kkeni Demokrasinin Tarihsel Kkenleri Antik Yunan / Atina Demokrasisi Antik Yunanda Toplum, Tarih ve Politika Atinada Demokratik leyi ve Kurumlar Dorudan Demokrasi Dorudan Demokrasi Kavram svire rnei II.Blm Temsili Demokrasi Szleme Kuram ve Toplum Szlemesi Temsil Teorisi Temsili Ynetim Liberal Temsili Demokrasinin Kresellemesi Temsili Demokrasiye Ynelik Eletiriler Marksist Eletiri Anarist Eletiri Postmodern Eletiri ve Radikal Demokrasi 9 11

15 15 20 22 29 29 39 48 48 50

57 63 66 71 73 73 82 94

III.Blm Yeni Bir Dorudan Demokrasi rnei Olarak Chiapas Ve Zapatist Hareket Chiapas Ve Tarihsel Sreci inde Zapatist Hareket 109 Chiapas Hata! Yer iareti tanmlanmam. Zapatist Hareketin Kkenleri 111 syan ve Sonras 115 Zapatist Hareketin zgnl 121 Temsili Demokrasi ve Seimlere Ynelik ekinceler 122 Taban Hareketleri ve Yerli Kltr 124 Kapitalizm Kartl ve Ulusalclk Vurgusu 127 Astkomutan Markos ve Liderlik Klt 130 Bir Post-Gerilla Hareketi Olarak Zapatistler 133 EZLN, Chiapas Ve Dorudan Demokrasi Deneyimi 137 EZLN, CCRI, FZLN; Askeri Ynetimin Gc 137 Otonom Belediyeler, yi Ynetim Konseyleri ve Ky Meclisleri 144 Bir Karar Alma Yntemi Olarak stiare 153 Sonu 159 Kaynaka 163 EK 1 - ngilterede Oy Kullanma Hakknn Geliimi 170 EK 2 - Demokratik lkeler 171 EK 3 svire Kantonlarnda Dorudan Demokrasi 172

ABD a.g.e a.g.m ANCIEZ BBC CCRI CNT COCOPA CTM ev der EZLN FLN FZLN haz KKTC MAREZ M. PRI s SSCB Trans vb

Ksaltmalar : Amerika Birleik Devletleri : ad geen eser : ad geen makale : Alianza Nacional Campesina Independiente Emiliano Zapata : British Broadcasting Corporation : Comit Clandestino Revolucionario Indgena : Confederacion Nacional del Trabajo : Comisin de Concordia y Pacificacin : Confederacin de Trabajadores de Mxico : eviren : derleyen : Ejrcito Zapatista de Liberacin Nacional : Fuerzas de Liberacin Nacional : Frente Zapatista de Liberacin Nacional : hazrlayan : Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti : Los Municipios Autnomos Rebeldes Zapatistas : Milattan nce : Partido Revolucionario Institucional : sayfa : Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birlii : Translation : ve benzeri

nsz Temsili Demokrasiden Yeni Dorudan Demokrasiye: Zapatist zynetim Deneyimi balyla, TODAE Kamu Ynetimi yksek lisans tezi olarak hazrladm bu almada, Zapatist zynetim deneyimini dorudan demokrasi balamnda deerlendirmeye altm. Balangta, demokrasiyi tarihsel kkenleriyle birlikte, antik Yunan dorudan demokrasisinden, yirminci yzyln kreselleen (liberal) temsili demokrasisine ulancaya dein inceledim. Temsili demokrasiye yneltilen Marksist, anarist ve modernizm-kart eletirilere yer verdikten sonra, son blm Zapatist demokrasi deneyimine ayrdm. Ele aldm zaman diliminin, tezin tamamland 2007 ylnn ubat ayyla snrl kaldn belirtmeliyim.

Kukusuz, yazdm her satrda, her szckte, her bilgi zerresinde pek ok kiinin katks bulunuyor. zellikle (tez danmanm) Oya itci, nan Keser, Krad Kzltu, Eren An, Nestor McNab, Wayne Price, Sezal zkan, Ali Ulvi Erdoan, Mine Kasap ve adlarn burada an(a)madm tm dostlarma, omuzdalarma sonsuz teekkrler. Olumuz Umutla ezamanl olarak, yalnzca bir gn nce doan bu almann doum sanclarn birlikte ektiimiz Yasemini anmadan geemem. Yaamn teorik lafazanlklardan ok daha retici ve belirleyici olduu gereini unutmadan, bu kitabn, zgrle doru minicik de olsa bir alm sunmas umuduyla. Mutlu Dulkadir / Kasm 2007

10

GR Gnmzde, sosyal bilimler alanndaki balca akademik tartma konularndan birisini, temsili demokrasinin krizi oluturmaktadr. Temsili demokrasiye ikin amazlardan ve yetersizliklerden kaynaklanan bu krizi ama abalar, farkl demokrasi biimlerini gndeme getirmektedir. Sz konusu alternatiflerden birisi, ayn zamanda demokrasi dncesinin ve pratiinin temelini de oluturan dorudan demokrasidir. Bu almada, temsili demokrasiye ynelik eletiriler balamnda, Meksikann Chiapas eyaletindeki Zapatist1 hareketin, zgn demokrasi pratii incelenecektir. Bu amaca ulamaya alrken bir yandan da, gnmz dnyasnda yaygn bir ynetim biimi olarak karmza kan temsili demokrasinin yetersizliklerine yant verebilen, yeni bir dorudan demokrasinin olanakl olup olmad sorusuna yant aranacaktr.
1

Bu almada, Trkede yaygn olarak Zapatista olarak anlan hareketi betimlemek iin, Zapatist szcnn kullanlmas tercih edilmitir. Bunun nedeni, spanyolcadaki ista ekinin Trkedeki tam karlnn ist olmasdr.

11

Temsili demokrasiye yneltilen eletirilerin nemli bir blm, genelde kuramsal dzeyle snrl kalmakta, antik Yunan demokrasisiyle zdeletirilen dorudan demokrasi pratiine tarihsel gndermeler yapmaktan teye geememektedir. Bu nedenle, souk savan sona erdii, kapitalizmin kresel egemenliinin tartmasz benimsenen bir olgu olarak karmza kt gnmzde, temsili demokrasiye kar somut bir alternatifin olanakllnn gncel bir rnek zerinden deerlendirilmesi nem tamaktadr. Zapatist hareket, sradan bir gerilla isyan olmann tesinde, zellikle sylem baznda kendisinden nceki gerilla hareketlerinden nemli farkllklar gstermektedir. Zapatistlerin baars, genel olarak, askeri kazanmlardan ok, bu hareketi oluturan unsurlarn, isyan srasndaki ve sonrasndaki srelerde, karar alma mekanizmalarna dorudan katlm olanaklarnn fazlal balamnda ele alnmaktadr. Bu anlamda, Zapatist zynetim deneyimi, temsili demokrasiye alternatif oluturabilecek, bir tr dorudan demokrasi pratiinin olanakllnn snanabilecei gncel bir rnek olmas nedeniyle seilmitir. Meksika devletinden zerk olmas balamnda, esasen illegal katlma dayanan Zapatist deneyim, kendisine zg bir syleme de sahiptir. Bu almada, Zapatist deneyimin, temsili demokrasi karsndaki iddiasnn sylemle snrl kalp kalmadnn ve pratikle ne lde rttnn snanmas da amalanmaktadr. lk blmde, demokrasinin tarihsel kkenleri ve dorudan demokrasi kavram zerinde durulacaktr. Bu amala, demokrasi szcnn etimolojik kkeni ve tanmnn yan sra, bata antik Yunan olmak zere demokrasi dncesinin tarihsel geliimine deinilecektir. Bu blmn sonunda, dorudan demokrasi kavram ele alnarak, gnmzdeki ksmi dorudan demokrasi rnekleri arasnda saylan svire rneine ksaca yer verilecektir. Temsili demokrasinin konu edilecei ikinci blmde, ncelikle szleme ve temsil kuramlar balamnda

12

temsili demokrasinin tarihsel geliim sreci ele alnacaktr. Ardndan, farkl dnce okulunun, Marksizmin, anarizmin ve postmodernist kuramn, temsili demokrasi eletirileri ve demokrasi konusundaki nerileri deerlendirilecektir. nc blm, Zapatist harekete ve bu hareketin denetimi altnda bulunan Meksikann Chiapas eyaletinde yer alan otonom blgelerdeki demokrasi pratiine odaklanacaktr. Zapatist hareket, tarihsel geliim sreci iinde ele alnarak, ncekilerden farkl bir gerilla hareketi olarak zgn yanlar zerinde durulacaktr. Bu blmn sonunda, Zapatist dorudan demokrasi deneyiminin ara ve yntemlerine deinilecektir. Sonu blmnde ise, demokrasi tartmalar ve temsili demokrasi eletirileri zerinden, Zapatist demokrasi pratiinin yeni bir dorudan demokrasi balamndaki yeri sorgulanacaktr. Bu amala, bir tr istiari demokrasi modeli olarak, Zapatist otonom zynetim deneyiminin, eletirdii temsili demokrasinin eksik brakt noktalar ne lde doldurabildii tartlacaktr. Bu almada, literatr taramasna dayal sresel inceleme yntemi kullanlmtr. Zapatist hareket ve demokrasi pratiine ilikin nc blmde, zellikle EZLN imzal bildirilerin, Zapatistlerle ilgili haberlerin ve syleilerin derlenmesinde, arlkl olarak elektronik ortam kaynaklarndan yararlanlmtr.

13