2008 KRESEL MAL EKONOMK KRZ 1929da patlak veren Byk Krizde olduu gibi 2008 Kresel Krizide

ABDde ortaya kt. Ancak iki kresel kriz arasnda neli yapsal fark olduu grld. 1929 krizinde lkede toplam talep harcama yetersizlii hzla byk boyutlara ulanca reel sektr sonrada finansal kesim kmt. Oysa 2008 krizinden nce finansal kesimin rml ortaya kt, sonrada reel kesim daralma srecine girdi. Bazlarnn deyiiyle Kapitalizm Rusyada Sosyalizmi ykmt imdi de Sosyalizm Kapitalizmi ykt. 2008 kresel krizinin ksa srede derinlemesi ve tm dnya lkelerini olumsuz ynde etkilemesinde para ve sermaye piyasalarnn kresellemesi nedeniyle yani ulusal snrlarn kalkm olmas bulac hastaln yaylmasnda belirleyici oldu. 2007 ylnn ikinci yarsna gelinceye dek ABDde faizler ok dk tutulduundan, yksek gelirli kesim yannda orta gelir kemsi de kolayca borlanyordu. Ucuz kredi kullanarak satn aldklar tanmaz mallarn fiyatlarnn ykseldiini gren kii ve aileler borlanmaya ve satn almaya devam ettiler. Amerikan Merkez Bankasnn st ste faizleri artrmas konut fiyatlarnda artan maliyetler nedeniyle d srecini balatt. Bu gelime konut satlarn drrken borlular da yeniden yksek faizle borlanamadklar iin deme glerini kaybettiler veya zararna konutlarn iade etmek, satmak zorunda kaldlar. Mutluluk zincirininin kopmas sonrasnda kredi kurulularnn ellerinde, karl olmayan sanal katlar veya trev rnler kald. Finansal sistem bu trev rnler araclyla mortgage kredisini verenlerin kredinin geri dnmemesi riskini nc kii veya kurululara devretme olana veriyordu. Riski devreden kurulular yeni ve daha byk riskler tayan kredi ilemlerine girebiliyorlard. te bu trev rnler karlksz katlar sonunda zehirli katlara dnt. Bylece birbiryle anlan sanal menkul deerlerin ticaretini yapan finansal kurulular uuruma yuvarland. Batmamak veya yok olmamak iin ihtiya duyulan sermaye artrmn salamak ynnde, kamunun ortakln kazanma yoluna gittiler. 18 yl ABD Merkez Bankas (FED) bakanln yrten Alan GREENSPEN krizin ortaya kmasnda sorumluluu bulunduunu kabul ederek 40 yldr inandm sistemin kmesi beni oke etti dedikten sonra devam ederek, hissedarlarn karlarn dnmek zorunda kalan banka yneticileri, stlendikleri riskleri doru analiz edemedi. Yksek riskli ilemlerin doru fiyatlandrlamamas bu krizi hazrlad dedi. Nobel dll iktisat J.E. STIGLITZe gre ABD ve bankalar kresel sonular douran riski tamamen yanl ynettiler ve bu kurumlar ynetenler milyarlarca dolar tazminat alarak bu iten kurtuldular. Yine Nobel iktisat dl sahibi Paul KRUGMAN ise Bakan Bush ynetiminin liberalleme ve liberalletirme konusunda ki gayretkelii ve gevek maliye politikalarnn bankaclk sektrndeki erimenin atelenmesine yardmc olduu grn ileri srd. 2007 ylnn ikinci yarsnda ABDde balayan Kresel Mali Krizin hzla derinlemesi ve yaylmas ABDde 158 yllk yatrm bankas Lehman Brothersn 14 Eyllde batmasna yol at. Amerikan Hazinesi ve Merkez Bankas bankann yardm talebini beklenmedik ekilde geri evirdi. Bu ok edici gelime kresel krizin kresel dzeyde

yaygnlamasn hzlandrd. Oysa ayn gnlerde batma tehlikesi srecine giren Merrill Lynchi, 50 milyar dolar deyerek Bank of Amerika satn ald, yani kurtard. Amerikan toplumunda egemen olan Piyasalar kendi haline brak En iyi zm dengeyi yine piyasalar kendi iinde bulur; inan bu krizle ykld. 2008 yl ABDde devlet mdahaleleri yl oldu. Bylece Keynesi inkar eden liberaller yeniden Keynesi politikalara dnmek zorunda kaldlar. ABD 700 milyar dolarlk paketle piyasalara mdahale ederken, Almanya 500 milyar dolar piyasalarn yardmna kotu. IMF 31 Temmuz 2009a gre yapt hesaplamalarda krizin toplam maliyetini 9,2 trilyon dolardan 11,9 trilyon dolara kard. Dnyann bu kayb dnya gelirinin bete biri dzeyindedir. Bunun 10,2 trilyon dolarn gelimi lkeler kaybetmitir. 2008 KRESEL MAL KRZN TRKYEYE ETKLER Trkiye 2008 ylna ABDde emlak piyasasnda balayan ve dier gelimi lkeleri de iine alan Kresel Mali Krizin yaratt olumsuz koullar iinde girdi. Derinleen ve yaygnlaan kresel mali kriz nce uluslar aras sermaye hareketlerinde sonrada dnya ticaretinde sert bir de yol at. Bu gelime 2002 ylndan itibaren yksek faiz-dk kur politikasyla yabanc tasarruflarla bymesini finanse eden Trkiyeyi zor duruma soktu. Kresel sermaye ak yn deitirip Trkiyeden kmaya balad. Siyasal ktidar, ABD ve AByi iine alan finansal krizin Trkiyeyi etkilemeyeceini teet geeceini ileri srerek; TSAD ve Odalar Birliinin srarla nerdikleri koruyucu ve dzenleyici nlemleri gereksiz grd. 2008 ylnn sonlarna doru gelindiinde kresel krizin tm gelimi lkelerde finansal piyasalardan sonra retim ve yatrmda da gerilemelere yol at grld. Kriz in ve Hindistan dnda kalan gelimekte olan lkelerde artan oranda ykc olmaya balad. Trkiyede IMKB %50 deer kaybederken; yabanc tasarrufular paralarn alp gitmeyi uygun grdler. Bu gelime TLnin deer kaybn hzlandrarak, 1$=1,74 TL olmasna yol at. Bu byk dalgalanma karsnda TCMB dviz kurunda istikrar salamak iin Dviz Sat haleleri balatmak zorunda kald. 2001 krizini yaam olan Trk Bankalar, ABDde ve ABde ki bankalarn yaratt trev katlar veya toksinli katlarn sanal piyasasna girmedikleri iin gvenilirliklerini korumay srdrdler. Ancak TCMBnin gevek para politikas uyarnca faiz oran drmesi bankalar iin yeterli olmad ve Trk Bankalar ite ve dta kredi vermekte seici olmaya devam ettiler. Kresel krizin kt ABD ve AB lkeleri borsalarna gre MKB 2008 yl sonunda meydana gelen ykmn deeri 170 milyar dolar dzeyinde gerekleti. Bu durum yatrmclarn %52 orannda zarar grmelerine yol at.

2008 Yl Trkiyenin Makro Gstergeleri Gstergeler Hedef Gereklemeler Byme(%) 5,5 1,1 Enflasyon(%) 4 10 sizlik(%) 9,6 13,6 D Ak* (milyar $) 65 70 Cari Ak (milyar $) 39 42 D Borlar (milyar $) 290 Borlar (milyar $) 275 Kaynak:TUK,TCMB *Bavul ticareti ile navlun ve sigorta dlmedi. 2009 Yl Trkiyenin Makro Gstergeleri Gstergeler Hedef Gereklemeler Byme(%) 4 -4,7 Enflasyon(%) 7,5 6,53 sizlik(%) 10,4 14 D Ak* (milyar $) 83 38,6 Cari Ak (milyar $) 50 9,9 Kaynak:TUK,TCMB *Bavul ticareti ile navlun ve sigorta dlmedi. Kresel Mali Krizin lkemizi etkiledii aka grlmektedir. 2010 ylndaki byme ise krizden sonra k aamas yaayan bir bymedir.

Yararlanlan Kaynaklar: Trkiyenin ktisadi Gelime Tarihi, Prof.Dr. Erdin Tokgz, 9.Bask-2009 www.tcmb.gov.tr, www.hazine.gov.tr, www.tuik.gov.tr, www.bddk.org.tr